SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET „VITEZ“ U TRAVNIKU

FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; I GODINA

SMJER: INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE

EMA KARAJLIĆ

MATRICE I DETERMINANTE

SEMINARSKI RAD

Travnik, 06.01.2020.
SVEUČILIŠTE/UNIVERZITET „VITEZ“ U TRAVNIKU
FAKULTET INFORMACIONIH TEHNOLOGIJA

STUDIJ I CIKLUSA; GODINA STUDIJA: I CIKLUS; I GODINA

SMJER: INFORMACIJSKE TEHNOLOGIJE

MATRICE I DETERMINANTE

SEMINARSKI RAD

IZJAVA:

Ja Ema Karajlić, student Sveučilišta/Univerziteta „Vitez“ u Vitezu, Indeks broj:

131-13/RIIT odgovorno i uz moralnu i akademsku odgovornost izjavljujem da sam
ovaj rad izradila potpuno samostalno uz korištenje citirane literature ipomoć
mentora.

Potpis studenta: _________________

STUDENT: Ema Karajlić

PREDMET: Matematika za informatičare
MENTOR: Marija Kvasina
1. UVOD...................................................................................................................1

1.1 Problem, predmet i objekat istraživanja...................................................1

1.2 Svrha i ciljevi istraživanja...........................................................................1

1.3 Struktura rada..............................................................................................1

1.4 Metode rada..................................................................................................2

2. IZLAGANJE TEMATIKE U OKVIRU STRUKTURE ILI

KOMPOZICIJE RADA.............................................................................................3

2.1 Pojam matrice..............................................................................................3

2.2 Operacije sa matricama...............................................................................6

2.2.1 Sabiranje matrica.................................................................................6

2.2.2 Množenje matrica skalarom................................................................6

2.2.3 Množenje matrica.................................................................................7

2.2.4 Transponovana matrica.......................................................................7

2.3 Determinante................................................................................................8

2.3 Inverzna matrica.........................................................................................10

2.4 Adjungovana matrica................................................................................10

2.5 Rang matrice..............................................................................................11

3. POPIS KORIŠTENE LITERATURE................................................................13

 1. UVOD
Tema ovog seminarskog rada je “Matrice i determinante” , pojam matrice, operacije
sa matricama, determinate, inverzna matrica i rang matrice.
Matrice i operacije sa matricama su pogodne za zapisivanje i rješavanje linearnih
jednačina, koji se koriste u teoriji linearnih transformacija kao i u mnogim drugim
oblastima matematike. Matrice su pogodne za zapisivanje podataka koji zavise od
dva parametra.
U linearnoj alegebri i matematici, sistem linearnih jednačina je skup linearnih
jednačina.
Primjer 1. Sistem sa m linearnih jednačina i n nepoznatih se zapisuje na slijedeći
način:

a11x1 + a12x2 +… + a1nxn = b1

a21x1 + a22x2 +… + a2nxn = b2
.
.
.
am1x1 + am2x2 +… + amnxn = bn1

1.1 Problem, predmet i objekat istraživanja

Predmet istraživanja ovog seminarskog rada su matrice i determinante, pojam
matrice, operacije sa matricama, inverzna matrica, rang matrice.

1.2 Svrha i ciljevi istraživanja

Svrha i cilj ovog seminarskog rada jeste da upoznamo šta su to matrice i
determinante.

1.3 Struktura rada

Ovaj seminarski rad je napravljen od tri osnovne cjeline: uvod, razrada teme, tj.
glavni dio i zaključak. U uvodu sam pokušala da vas upoznam sa problemom i
svrhom istraživanja, dok u glavnom dijelu ću pokušati da obradim temu seminarskog
rada što je bolje moguće.
1
https://bs.wikipedia.org/wiki/Sistem_linearnih_jedna%C4%8Dina (06.01.2020 12:55)

1
 1.4 Metode rada
Nakon uvodnog dijela seminarskog rada, tema se razrađuje hronološki, tj. u glavnom
dijelu seminarskog rada spomenute su definicije o pojmu matrice, operacijama sa
matricama, determinate, rangu matrice i inverzne matrice. Nakon glavnog dijela
seminarskog rada, prelazimo na zaključak gdje će biti ispisana najvažnija rješenja
seminarskog rada.

2
 2. IZLAGANJE TEMATIKE U OKVIRU STRUKTURE ILI
KOMPOZICIJE RADA

2.1 Pojam matrice

Definicija 1. Neka je P skup brojeva. Funkciju

A : {1, 2, … , m} x {1, 2, … , n} → P

Datu sa (i, j) → aij nazivamo matricom formata m x n nad skupom P.

Matrice zapisujemo u obliku pravougaone šeme elemenata a ij, i = 1, … , m, j = 1,

… ,n, skupa P, to jeste u obliku:

a11 a12 … a1 n

( )
a 21 a22 … a2 n
a 31 a32 … a3 n
.
.
.
a m 1 a m 2 … a mn

Za pisanje matrice koristi se i oznaka A = (aij)m x n, a u literature se koriste i slijedeće

oznake A = [aij]m x n i A = ||aij||m x n .
Brojeve aij (i = 1, … , n) (j = 1, … , m) nazivamo elemntima matrice A. Elementi ai1,
ai2, … , ain čine i-tu vrstu (red) matrice, dok elementi a 1j, a2j, … , amj čine j-tu vrstu
(kolonu) matrice A.2

Definicija 2. Matricu sa istim brojem vrsta i kolona, to jeste matricu formata n x n

nazivamo kvadratnom matricom reda n, to jeste u obliku:

2
https://hr.wikipedia.org/wiki/Matrica_(matematika) (06.01.2020 13:44)

3
 a 11 a12 … a 1n

( )
a21 a22 … a2 n
a31 a32 … a 3 n
.
.
.
a n 1 a n2 … ann

Za elemente a11, a22, … , ann kažemo da su elementi glavne dijagonale kvadratne

matrice A, dok su elementi a1n, a2n-1, … , an1 elementi sporedne dijagonale matrice A.3

Definicija 3. Matricu formata 1 x n nazivamo matricu reda

(a 11 a12 … a 1n )

a matricu formata m x 1 nazivamo matrica kolona

a11

()
a21
.
.
.
am1

Matrice vrsta i kolona nazivamo i vektroima.

Definicija 4. Kvadratnu matricu čiji su svi elementi van glavne dijagonale jednki 0
nazivamo dijagonalnom matricom i pišemo je u obliku

a11 0 0
A=
( 0 a22 0
0 0 ann )4

Definicija 5. Kvadratnu matricu čiji su svi elementi iznad glavne dijagonale jednaki
0 naziva se donjom trougaonom matricom i pišemo je u obliku:
3
https://bs.wikipedia.org/wiki/Kvadratne_matrice (06.01.2020 13:50)
4
https://element.hr/artikli/file/1406/em-13-matrice-i-determinante/14121 (06.01.2020 14:22)

4
 a11 0 0
A=
( a21 a22 0
an 1 an 2 ann ) 5

Kvadratnu matricu čiji su svi elementi ispod glavne dijagonale jednaki 0 naziva se
gornjom trougaonom matricom i pišemo je u obliku:

a11 a12 a13

A=
( 0 a22 a23
0 0 ann )
6

Definicija 6. Matricu čiji su svi elementi jednaki 0 naziva se nula matrica i pišemo je
u obliku:

0 0 0
A= ( 0 0 0
0 0 0 ) 7

Definicija 7. Dijagonalnu matricu reda n, čiji su elementi na dijagonali jednaki 1,

nazivamo jediničnom matricom i obilježavamo je sa E ili I I pišemo je u obliku:

1 0 0
E= ( 0 1 0
0 0 1 )
8

5
https://ff.unze.ba/nabokov/linearnaAlgebra/zima2014/ (06.01.2020 14:24)
6
http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/RO/II%20semestar/Matematika%201/Predavanja/M1_RO_MiD.pdf
(06.01.2020 14:25)
7
http://www.mathematics.digital/matematika1/predavanja/node27.html (06.01.2020 14 :32)
8
https://hr.wikipedia.org/wiki/Jedini%C4%8Dna_matrica (06.01.2020 16:28)

5
Definicija 8. Matrice A = (aij)m x n i B = (bij)p x q su jednake ako su istog formata i ako
su im odgovarajući elementi jednaki, to jeste m = p, n = q i a ij = bij, i = 1, … , m, j =
1, … , n.9

2.2 Operacije sa matricama

2.2.1 Sabiranje matrica

Definicija 9. Dvije matrice istog formata A = (a ij)m x n i B = (bij)m x n sabiraju se tako

što im se saberu odgovaraući elementi, tj:

A + B = (aij)m x n + (bij)m x n = (aij + bij)m x n

Matrice različitog formata se ne mogu sabirati.

Oduzimanje matrica se definiše analogno. Dvije matrice istog formata A = (a ij)m x n i

B = (bij)m x n oduzimaju se tako što im se oduzmu odgovarajući elementi, tj:

A – B = (aij)m x n – (bij)m x n = (aij – bij)m x n

Sabiranje matrice posjedije slijedeće osobine, Neka je A, B, C, 0 ∈ Rm x n:

1. asocijativnost: (A + B) + C = A + (B + C),
2. komutativnost: A + B = B + A,
3. nula matrica je neutralni element za sabiranje: 0 + A = A + 0 = A.10

2.2.2 Množenje matrica skalarom

Matrica A = (aij)m x n se množi skalarom α ∈ R tako što se svaki element pomnoži tim
skalarom, tj:

αA = α(aij)m x n = (αaij)m x n

9
https://element.hr/artikli/file/1309/linearna-algebra/13520 (06.01.2020 16:35)
10
https://element.hr/artikli/file/1309/linearna-algebra/13520 (06.01.2020 16:50)

6
Neka je A, B, 0 ∈ Rm x n, α, β ∈ R. Množenje matrica skalarom ima sljedeće osobine:

1. α (A + B) = αΑ + αB,
2. (α + β)A = αΑ + βA,
3. (αβ)A = α(βA),
4. 1A = A,
5. 0A = A.

2.2.3 Množenje matrica

Matrice A = (aij)m x n i B = (bij)p x q mogu se množiti samo ako je broj kolona matrice A
jednak broju vrsta matrice B, odnosno ako je n = p. Rezultirajuća matrica C = AB je
formata m x p I njene elemente računamo po slijedećoj formuli:

n
cij = ∑ ¿ aik b kj , ( i=1 , … , m ) ( j=1 , … , q)11
k =1

Množenje matrica posjeduje sljedeće osbine:

1. A(BC) = (AB)C, (A ∈ Rm x n, B ∈ Rn x p, C ∈ Rp x q),

2. AEn = EmA = A, (A ∈ Rm x n),
3. A0n x p = 0m x p, 0k x mA = 0k x n, (A ∈ Rm x n),
4. A(B + C) = AB + AC, (A ∈ Rm x n, B ∈ Rn x p, C ∈ Rp x q),
5. (A + B)C = AC + BC, (A ∈ Rm x n, B ∈ Rn x p, C ∈ Rp x q),
6. α (AB) = (αA)B = A(αB), (α ∈ R, A ∈ Rm x n, B ∈ Rn x p).12

Množenje matrica nije komutativno, tj.ako postoji proizvod AB matrica A i B, ne

mora značiti da će postojati i proizvod BA.

2.2.4 Transponovana matrica

Transponovana matrica matrice A = (aij)m x n je matrica AT = (aji)n x m. Transponovanu

matricu matrice A dobijemo tako što zamijenimo uloge vrsta i kolona.

Transponovanje matrice A zadovoljava slijedeće osobine:

11
https://www.math10.com/sr/visha-matematika/matrice/mnozhenje-matrica.html (07.01.2020 13:10)
12
https://bs.wikipedia.org/wiki/Matrica_(matematika) (07.01.2020 13:23)

7
 1. (AT)T = A, (A ∈ Rm x n),
2. (αA + βB)T = αAT + βBT, (α, β ∈ R, A,B ∈ Rm x n),
3. (AB)T = BT AT, (A ∈ Rm x n, B ∈ Rn x p).13

Primjer 2. Transponovanje matrice:

A= (13 24) AT = (12 34 )

2.3 Determinante

Definicija 10. Determinanta matrice A ∈ Rn x n je realan broj pridružen toj matrici.

Determinantu matrice A obilježavamo na slijedeći način: det(A) ili |A|.

Determinantu matrice reda n pišemo na slijedeći način:

a 11 ⋯ a 1n

|[ ⋮ ⋱ ⋮
an 1 ⋯ ann ]| 14

a11 a12
Opšti oblik matrice drugog reda je ( a21 a22 )
, a njena determinanta ima oblik:

a11 a12
|a 21 a22 |
= a 11 a22−a21 a12

a11 a12 a 13

( )
Opšti oblik matrice trećeg reda je a21 a22 a 23 , a njena determinanta ima oblik:
a31 a32 a 33
13
https://www.math10.com/sr/visha-matematika/matrice/matrice.html (07.01.2020 13:31)
14
https://sh.wikipedia.org/wiki/Determinanta (07.01.2020 13:41)

8
 a11 a12 a 13

| |
a 21 a22 a 23 =a11 a 22 a33 +a 12 a23 a31+ a13 a21 a32
a31 a32 a 33

−a 13 a22 a31−a11 a23 a 32−a12 a 21 a33

Definicija 11. Neka je A ∈ Rn x n i aij proizvoljan element te matrice. Determinanta

reda n – 1 koju dobijemo brisanjem i-te vrste i j-te kolone iz determinante matrice A
nazivamo minor elementa aij matrice A. Obilježavamo ga sa Mij.

Definicija 12. Neka je A ∈ Rn x n i aij proizvoljan element te matrice. Broj (1)i + jMij
nazivamo kofaktorom elementa aij matrice A. Obilježavamo ga sa Aij.15

Efikasnije izračunavanje determinanti zasniva se na primjeni osobina determinanti, a

to su:

1. Determinanta matrice koja ima vrstu (kolonu) koja se sastoji od samih 0

jednaka je 0.
2. Determinanta donje ili gornje trougaone matrice jednaka je proizvodu
elemenata na dijagonali. Specijalno, determinanta dijagonalne matrice
jednaka je proizvodu elemenata na dijagonali.
3. Determinanta matrice koja ima dvije jednake ili proporcionalne vrste (kolone)
jednaka je 0.
4. Ukoliko vrste i kolone matrice zamijene uloge, determinanta matrice se ne
mijenja. Dakle, det(A) = det(AT).
5. Determinanta mijenja predznak ukoliko dvije susjedne vrste (kolone)
zamijene mjesta.
6. Determinanta se množi skalarom tako što se jedna, proizvoljno odabrana,
vrsta ili kolona determinante pomnoži tim skalarom.16

15
http://alas.matf.bg.ac.rs/~ml06057/3.1.Minor_i_kofaktor.html (07.01.2020 17:21)
16
http://alas.matf.bg.ac.rs/~ml06057/3.4.Osobine_determinanti.html (07.01.2020 17:30)

9
 7. Vrijednost determinante ostaje nepromijenjena ukoliko sve elemente jedne
vrste (kolone) pomnožimo nekim realnim brojem i saberemo sa
odgovarajućim elementima neke druge vrste (kolone).
8. Za A,B ∈ Rn x n vrijedi: det(AB) = det(A)det(B).

2.3 Inverzna matrica

Definicija 13. Za matricu A ∈ Rn x n inverzna matrica je matric B, za koju vrijedi:

AB = BA = En

Teorem 1. Neka je A ∈ Rn x n. Ako postoji matrica B koja zadovoljava definiciju 13.,

onda je ona jedinstvena.

Definicija 14. Za matricu A ∈ Rn x n kažemo da je regularna ukoliko ona ima inverznu

matricu, u suprotnom kažemo da je singularna.17

Inverzna matrica ima sljedeće osobine:

1. Ako je A ∈ Rn x n rekularna matrica, tada je i A-1 regularana i vrijedi (A-1)-1 =

A.
2. Ako su A, B ∈ Rn x n regularne matrice, tada je i AB regularna matrica i vrijedi
(AB)-1 = B-1A-1.
3. Ako je A ∈ Rn x n regularna matrica, tada je i AT regularna matrica i vrijedi
(AT)-1 = (A-1)T.

2.4 Adjungovana matrica

Definicija 15. Neka je A ∈ Rn x n

. Matricu adj(A) = (Aij)T = (Aji) zovemo
adjungovanom matricom materice A. Adjungovanu matricu matrice A dobijemo tako
što svaki element aij matrice A zamijenimo njefovim kofaktorom Aij.

17
http://matematika.fkit.hr/novo/matematika%201/predavanja/Mat1_Lekcija4.pdf (07.01.2020 23:30)

10
Adjungovana matrica ima sljedeće osobine:

1. adj(AB) = adj(A)adj(B), (A, B ∈ Rn x n),

2. adj(AT) = (adj(A))T, (A ∈ Rn x n),
3. Aadj(A) = adj(A)A = det(A)En.

Teorem 2. Neka je A ∈ Rn x n. Matrica A je regularna ako i samo ako je det(A) ≠ 0.

Ako je matrica A regularna, onda je:

1
A-1 = det ( A )
adj(A )18

2.5 Rang matrice

Neka je A ∈ Rm x n proizvoljna matrica. Ukoliko je m ≠ n, determinanta matrice A ne

postoji. Međutim od kolona i vrsta matrice A moguće je formirati nove matrice koje
su kvadratne, pa je za njih moguće računati determinante.

Definicija 16. Neka je A ∈ Rm x n. Svaka matrica koja se iz matrice A može dobiti

uklanjanjem bilo kojih vrsta i (ili) kolona je podmatrica matrice A. Ukoliko je B
podmatrica matrice A formata r x r, kažemo da je ona kvadratna i da je reda r.19

Definicija 17. Neka je A ∈ Rm x n

. Rang ne-nula matrice A je red njene najveće
kvadratne podmatrice kojoj je determinanta različita od nule. Rang nula matrice je 0.
Rang matrice A označavamo sa r(A) ili rang(A).

Primjer 3. Neka je data matrica:

−1 1 3
A= 2 2 2
(
3 4 5 )
18
https://bs.wikipedia.org/wiki/Adjungovana_matrica (07.01.2020 23:39)
19
http://www.mathematics.digital/matematika1/predavanja/node42.html (08.01.2020 15:21)

11
Rješenje: Rang matrice A je jednak ili manji 3, zbog formata matrice. Posmatramo
podmatrice reda dva matrice A. Na primjer, brisanjem prve vrste i prve kolone
dobijamo matricu čija je determinanta jednaka:

|24 25|=10−8=2≠ 0
pa zaključujemo da postoji matrica reda dva čija je determinanta razlčita od 0.
Dakle, zaključujemo da red najveće podmatrice matrice A, čija je determinanta
različita od 0, je dva, pa je rang matrice r(A) = 2.

Definicija 18. Elementarne transformacije matrice:

1. Zamijena mjesta dvije vrste ili kolone.

2. Množenje vrste ili kolone skalarom različitim od 0.
3. Množenje elemenata jedne vrste ili kolone skalarom različitim od 0 i
dodavanje odgovarajućim elementima neke druge vrste ili kolone.20

Definicija 19. Ako se matrica A može dobiti iz matrice B primjenom konačnog broja
elementarnih transformacija kažemo da su matrice A i B ekvivalentne ,pišemo A
B.

Teorem 3. Ekvivalentne matrice imaju isti rang.

Definicija 20. Neka je A ∈ Rm x n. Matrica A se naziva trapeznom matricom ako je

oblika:

t 11 t 12 t 1 n
A=
( t 21 t 22 t 2 n
t m 1 t m2 t mn )
Pri čemu postoji broj r (r≤ min {m,n}) takav da je:

1. t11, t22, … , trr ≠ 0,

2. tij = 0, za svako i,j takvo da je i¿ j,
3. tij = 0, za svako i,j takvo da je r ¿ i ≤ j.21
20
http://www.grad.hr/nastava/matematika/mat3/node32.html (09.01.2020 13:42)
21
A. Odžak, “Linearna algebra i analitička geometrija sa primjenama”.

12
 3. POPIS KORIŠTENE LITERATURE

Knjige:

1. A. Odžak, “Linearna algebra i analitička geometrija sa primjenama”,

Univerzitetski udžbenik, Prirodno-matematički fakultet, Univerzitet u
Sarajevu, 2017.

Tekstovi sa internet:

1. https://bs.wikipedia.org/wiki/Sistem_linearnih_jedna%C4%8Dina
2. https://hr.wikipedia.org/wiki/Matrica_(matematika)
3. https://bs.wikipedia.org/wiki/Kvadratne_matrice
4. https://element.hr/artikli/file/1406/em-13-matrice-i-determinante/14121
5. https://ff.unze.ba/nabokov/linearnaAlgebra/zima2014/
6. http://www.rgf.bg.ac.rs/predmet/RO/II%20semestar/Matematika
%201/Predavanja/M1_RO_MiD.pdf
7. http://www.mathematics.digital/matematika1/predavanja/node27.html
8. https://hr.wikipedia.org/wiki/Jedini%C4%8Dna_matrica
9. https://element.hr/artikli/file/1309/linearna-algebra/13520
10. https://www.math10.com/sr/visha-matematika/matrice/mnozhenje-
matrica.html
11. https://sh.wikipedia.org/wiki/Determinanta
12. http://alas.matf.bg.ac.rs/~ml06057/3.1.Minor_i_kofaktor.html
13. http://alas.matf.bg.ac.rs/~ml06057/3.4.Osobine_determinanti.html
14. http://matematika.fkit.hr/novo/matematika
%201/predavanja/Mat1_Lekcija4.pdf
15. https://bs.wikipedia.org/wiki/Adjungovana_matrica
16. http://www.mathematics.digital/matematika1/predavanja/node42.html
17. http://www.grad.hr/nastava/matematika/mat3/node32.html

13
14