Ang Guryon

ni Ildefonso Santos

Tanggapin mo, anak, itong

munting guryon
na yari sa patpat at papel de Hapon;

magandang laruang pula, puti, asul,

na may pangalan mong sa gitna
naroon.
Ang hiling ko lamang, bago paliparin
ang guryon mong ito
ay pakatimbangin;
ang solo’t paulo’y sukating magaling
nang hindi mag-ikit o kaya’y
magkiling.
Saka pag sumimoy ang hangin, ilabas
at sa papawiri’y bayaang lumipad;
datapwa’t ang pisi’y tibayan mo, anak,
at baka lagutin ng hanging malakas.
Ibigin mo’t hindi, balang araw ikaw
ay mapapabuyong makipagdagitan;
makipaglaban ka, subali’t tandaan
na ang nagwawagi’y ang pusong
marangal.
At kung ang guryon mo’y sakaling
madaig,
matangay ng iba o kaya’y mapatid;
kung saka-sakaling di na mapabalik,
maawaing kamay nawa ang magkamit!
Ang buhay ay guryon: marupok,
malikot,
dagiti’t dumagit, saanman sumuot…
O, paliparin mo’t ihalik sa Diyos,
bago pa tuluyang sa lupa’y sumubsob!
 ang nagtutubig at nag-uuho ng simento.

Dahil sa matinding init ng araw, gutom at

hirap ng trabaho hinimatay sa Julio at agad
SA MGA KUKO NG LIWANAG siyang sinaklolohan ni Atong at ibinigyan ang
NI EDGARDO M. REYES
baon nito upang maibsan ang
Narito ang buod ng bawat kabanata nararamdamang gutom.
ng nasabing nobela upang maisagawa ng Dahil sa inalmusal ni Julio ang baon ni
maayos ang nasabing nobela upang Atong. Nananghalian naman siya sa baon ni
maisagawa ng maayos ang nasabig pagsusuri: Omeng. Ibinahagi nito ang baong tatlong

pritong galunggong at kamatis. Matapos

Sa simula, si Julio isang lalaking nilang mananghalian sila ay nag-umpok-
karaniwan sa bukid na buhok ay tumatambal, umpok at nagkwentuhan habang
malaginto sa kauhawan sa porma, dibdib na namamahinga. Sa pagkwekwentuhan ng apat
wari’y bariles dahil sqa malaki nitong masel at nalaman nila na si Julio ay taga- Marinduque,
makakapal na kamao ay hindi matatagpuan sa doon siya ay mangingisda. Matapos nito
bukid kundi sa mga lansangan ng Lungsod. bumalik na sila sa kanilang trabaho.
Maaaninag sa kanyang itsura na siya ay Kinahapunan ay pumila sila kay Mister
maralita. Umaga noong Marso, siya ay Balajadia upang lumagda sa kanilang pay-roll.
nakatayo sa Issac Peral, nangangamba sa Dahil sa walang matirahan si Julio,
pagtawid. Dahil sa mga animo’y mabangis na napagpasyahan niyang magpalipas ng gabi sa
sasakyan sa kanyang harapan. Sa kanyang sa mismong konstruksyon site. Bago pa man
patuloy na paglalakad natunton rin niya ang umuwi sina Omeng at Atong binigyan nila si
kanyang paroroonan. Sa gusali ng The Future Julio ng tig-diyes sentimo. Sa konstruksiyon
La Madrid Building Architectural Design: T.S. site kasam niya si Benny at Imo na isang
Obes and Associates. Naroroon siya upang estudyante sa kolehiyo. Lumabas si Julio at
maghanap ng trabaho at hindi naman siya naglakad lakad ito sa malapit na parke.
nabigo. Pinasok siya sa pagpipiyon, kahit na Isang umaga, matapos mag-almusal nina
mas malaki ang sahod iya sa dati niyang Julio,nabalitaan nilang may napatay na
pinagtratrabahuan sa konstruksyon na ordinaryong mangagawa kagabi. Sina Atong
matatapos na sa Cubao. Kaya’t hindi niya ito ay nagkausap tungkol ditto. Samantala si Julio
nahindian. Doon nakilala niya si Omeng na ay naibagsak ang sako ng simentong hawak.
naghatid sa kanya sa lugar ng kanyang Naisip ni Julio, bakit niya pinatay ang katulad
pagtratrabahuan, sa mga naghahalo ng niyang ordinaryong mangagawa dahi sa maliit
simento. Sila ay sina Atong at Benny na na halagang limang piso. Bumaling na lamang
tigatakal ng graba at buhangin. Si Imo naman sa paghahalo ng simento si Julio. Samantalng
si benny naman, na kilalang masiyahing tao ay nagpasyang magbawas ng tao at kasamang

naaksidente habang sila ay nagtratrabahoi. matatanggal si Julio. Dahil patapos na ang

Di akalaing lubos ng kanyang mga kasama na gusali kaya pinapa-unti-unti na ang mga taong

ito na ang huli trabaho nito. Ang masaklap pa nagtratrabaho roon lalo na sa piyon. Isang
ay namatay itong dukha. Si Atong naman ay lingo nalang ang itatagal niya sa trabaho.

masuwerteng daplis lang ang natamo sa Napag-isip niyang manuluyan pa rin sa

masaklap na aksidente. Dahil ito ay hirap bodega ng gusali para may matulugan

lumakad inihatid ito ni Julio sa kanilang lamang. Ngunit hindi siya pinayagan ng
tahanan. gwardia ng gusali. Lumabas si Julio at

Sa pagkakahatid ni Julio kay Atong. naglakad-lakad sa malamig at marahas na

Nakita niya sa daan ang realidad ng hirap ng lungsod, hangang marating niya ang kalye ng

buhay. Mula sa Bus, bumaba sila sa North A. Mabini.

Boulevard na patunong Estero Sunog-Apo. Sa Sa patuloy na paglalakad ni Julio nagawi

esterong ito nananahan ang ama at kapatid na ito sa Santa Cruz sa may Misericordia kung
babae ni Atong. Si Perla kapatid ni Atong na saan marami siyang nakitang sulat intsik.

sumalubong sa kanilang pagdating. Siya ay Nagpagala-gala siya at natulog sa kalye. Sa

tumatanggap ng pagantsilyuhing kobre kama. matandang apartment sa Doroteo Jose,

Samantalng ang ama naman niya ay paralitiko kumatok siya at nagtanong tungkol sa
dahil nakipaglaban sa nais kumamkam ng babaeng nagngangalang Misi Cruz na kumuha

lupang kinatitirikan ng tahanan nila sa Quezon kay nobya niyang si Ligaya, ngunit isang lalaki
City kaya siya a binaril at tinamaan sa buto. ang nagbukas ng pinto at kunot ang noong

Araw ng Sabado, ito ang araw na sumagot na wala ang hinahanap niyasa bahay
pinakahihintay ng mga trabahador dahil na iyon. Unti-unti inalala ni Julio ang sinabi ni

ibibigauy na ang kanilang pinagpaguran Pol at Imo sa kanya, na maaaring ipinasok sa

sweldo. Kahit na nadaya si Julio ni Mister kasa at ibinenta sa Intsik si Ligaya upang

Balajadia sa sweldo niyang kinse pesos, ayos pakasalan. At isang araw, sumulat si Misis Cruz
lang. Napagpasyahan niyang mamili ng damit sa ina ni Ligaya at ayon sa sulat ang kasintahan

at tsinelas kaya’t nagpasama siya kay Atong sa niya ay nawawala at bukod pa rito ay
Central Market. Matapos mamili kumain sila ng ninakawan pa raw siya ng Diyamanteng hikaw.

goto at nagkwentuhan tungkol sa mapait na Isang pagkakataon, nakita ni Julio sa Misis

nangyari sa nobya ni Julio. Gabi na ng Cruz na pumasok sa tinitirahan nito sa Doroteo

makabalik sa Julio sa gusaling kanyang Jose. Patuloy siyang nagmanman, hindi naman
tinutuluyan. siya nabigo sa pagsunod_sunod niya sa mga

Matagal na si Julio sa Gusaling pinupuntahan ni misis cruz nakarating siya sa

pinagtratrabahuan. Si Mister Balajadia ay Sta Cruz sa lugar kung saan maraming
nakasulat na intsik. Matapos pumasok ni Misis niyang matapos ang paspasang trabaho ni

Cruz sa isang pintuan. Agad siyang kumatok at Atong at nakisabay sa pag-uwi.

nagtanong sa isang katulong. Kung mayroon Magmamadaling araw na nang makauwi sila

nakatira Ligaya Paraiso roon. Ngunit biglang sa Sunog-Apo. Sa barung barong na tirahan ni
may dumating na intsik mula sa loob na Atong panamantalang nakitulog si Julio.

nagngangalang Ah Tek at pinagsaraduhan siya Maaga pa nang pilitin niyang gumising upang
ng pinto. magtungo sa Espanya. Nais niyang kitain ang

Bumalik sa gusaling pinagtratrabahuan dati niyang katrabaho at kaibigan na si Pol.

si Julio. Sa kanyang pagbabalik siya ay Si Julio ay nakituloy panamantala kina Pol.

pinakiusapan ni Imo na humalili sa kanya Nang makapahinga sila ay pumunta sa

kinabukasan dahil mag-aaplay siya sa Kamuning upang magpader sa isang bakuran.

Advertising Company. Dahil nalaman ni Mister Sa tulong ni Kadyong na kaibigan ni Pol

Balajadia na nagsisinungaling sa Imo tungkol nakapagtrabaho at kumita si Julio. Matapos

sa kunwaring may libing siyang pupuntahan iyon may trabaho nanamang naghihintay para
agad siyang tinangal sa listahan. Ngunit sa kanila at sa pagkakataong ito mas malaki.

magkaganoon man swerte pa rin niya dahil Sa Loyola Heights malapit sa Ateneo at
natanggap siya sa opisina. Kumalat ang balita kinakailangan pa ng mas maraming tao. Naisip

hanggang obrero. Masaya sina Gido, Atong, ni Julio na si Atong ang idagdag kaya mabilis
Omeng at Frank sa tinatamasa ng kanilang siyng nagtungo sa La Madrid. Nang nasa La

kaibigan. Nanunuluyan si Imo sa Vito Cruz. Madrid na sila, di niya akalain na bago na ang
Araw ng Linggo at araw ito ng sweldo at grawdia kaya di sila pinapasok. Hinintay na

naroon si Imo upang magmalaki sa swapang lamang nila Pol at Julio ang pag-uwi.
na si Mister Balajadia. Kinahapunan, Namasyal muna sila sa may Luneta upang

nagpasyang ni Ino na ilibre ng pangtoma ang magpalipas oras. Nang makita ni Frank si Julio
mga kaibigan sa isang maliit at maruming agad nitong itinuro kina Omeng, Gido at iba

restauran ng Intsik. pa. Nabalitaan niya na patay na si Atong. Dahil

Gabi na sa La Madrid, ngunit patuloy sa isang nabasag na habonerang porselang na

pa rin ang kayod ng mga trabahador. di sinasadyang nabasag. Dahil dito sa kaniyang
Samantala habang naglalamay sa trabaho ang sweldo inawas ang nabasag. Walang

ilan. Si Julio naman ay natutulog sa isang sulok natanggap na sweldo si Atong kahit na
nang biglang dumating si Mister Manabat. Isa pinakiusapan niya si Mister Balajadia.

siya sa kontruktor at kinagalitan ang gwardiya Naaksidente si Mister Balajafia kaya nasa
dahil nagpapatuloy ito ng kungsino-sino sa ospital ito samantalang si Atogn ay nasa City

gusaling ginagawa. Walang nagawa ang Jail, at ang balita pa’y binugbog ito ng isang
gwardia kundi paalisin si Julio. Inantay nalang Koronel na kapatid ni Mister Balajadia. Di
umabot sa ospital si Atong. Naulila niya ang Nagpunta sila sa Estero Sunog-Apo. Sa

kanyang kapatid na babae at ang ana nitong kanilang pagbabasa masiksik na Bus. Naaninag
lumpo. nila ang naabong mga barung barong sa gilid

Nang malaman ni Julio at ni Pol ang ng Estero. Kasasama rito ang bahay nina Pela.
nangyari kay Atong. Napagpasyahan nilang Nagtanungtnogn sila tungkol sa nangyari sa

magtungo sa tahanan nina Atong sa Estero kay Perla at napag-alaman nila na ang ama
Sunog-Apo. Masikip ang eskinitang kanilang nito ay namatay sa sunog at di na nila alam

dinaanan patungo kina Atong, nang marating kung ano ang nagyari kay Perla.
nila ang barung-barong kumatok sila at Sa patuloy na paghahanap ng

pinagbuksan sila ni Perla. Iniwanan kasagutan ni Julio siya ay sinamantala ng isang

panamantala ni Perla ang gawain niya na nagbalat-tayong pulis sea lugar kung saan

paggagantsilyo. Samantalang nakita nila ang kutob niya naroroon ang matagal na niyang
Ama nitong nakahiga at animo’y walang hinahanap sa Establisyimento ni at ninakaw sa

nakikita. Nagkausap ang tatlo tungkol sa kanya ang kanyang talaarawan na naglalaman
nangyari kay Atong. Bakas pa sa mga mata ni ng mga importanteng bagay para sa kanya.

Perla ang matinding paghihinagpis. Nang makarating niya ang tahanan ni Pol.
Iminungkahi ni Pol na kasuhan ni Perla si Habang tumatagl sa Maynila si Julio,

Mister Balajadia ngunit tumanggi ito, dala ng siya ay humuhubog mula sa dating
matinding takot. Bago pa man umalis sina Pol probinsiyanong madaling maloko, siya ay

at Atong kina Perla inabutan nila ito ng salapi . naging palaban at naging mabangis dahil sa
Dahil dito kinapos sila ng pamasahe kaya kanyang mga naranasan sa mga taong

naglakad nalang sila. umabuso ng kamyang kawalang alam. Sa

Disyembre na, tamang-tamadahil harap ng estresuwelo, sa ibayong daan ay

matatapos na ang trabaho nila sa Loyola isang Barberya. Noon madalas nakatambay si
Heights. Batid sa dalawa ang hirap ng kanilang Pol, pati na rin si Julio. Nagmimiron si Julio sa

trabaho ngunit ito ay aoys lang. Nang ahedres ang magyari di sinasadyang
matanggap ni Julio ang kanyang sweldo, matapakan ni Toro, isang barbero na may

walang alinlangan niyang hahandugan ng malaking pangangatawan. Madaling uminit

regalong bagong damit at sapatos ang kapatid ang ulo ni Julio at naitulak niya ito ng malakas.

ni Atong. Ang problema, hindi niya alam ang Habang nagbabadya ang dalawa si Pol ay
sukat kaya naman iminungkahi ni Pol na pera walang kibo, matapos ang pangyayaring ito,

nalang ang ibigay niya. Gumawa ng sulat si sinabi ni Pol na nagkakaroon si Julio ng
Pol, at isinobre naman ito ni Julio na may pagbabago. Nagtrabaho sila sa West Triangle

laman dalawang sampung papel. Samantala at sumweldo ng malaki. Nang wala trabaho si
nagpahabol si Pol ng isang sampung papel. Julio isang umaga sa Abenida Rizal siya
matagpuan na nakikipagtawaran sa isang ay may anak kay Ah Tek. Si Ah Tek ang intsik

batangueno nanagtitinda ng ibat-ibang bagay na nagiging malupit kung nagtatangka siyang

nais bilhin ni Julio ang Lanseta nito. tumakas. Ngunit hindi nito mapipigil ang

Nagkita si Imo at Julio isang hapon, pananabik sa dalawa kaya’t nagbabalak sila na
Nasa Quezon Boulevard siya, nang magkita magkita sa gitna ng gabi upang tumakas at

sila. Si Imo ay nagyayang makipag-tomaan. Sa umuwi sa kanilang probinsya sa Marinduque.

isang sosyal na restawran dinala ni Imo si Julio

at umorder ng pulutanng chicken ala king. Isang magandang balita ang nais
Nagkakwentuhan sila tungkol sa mga ipamalita ni Julio kay Pol na kasalukuyang nasa

nangyayari sa buhay nila. Nalaman ni julio na Barberya at subsob sa Cross word puzzle ng
si Perla ay nasa putahan o hindutan sa Makati dyaryo. Sinabi niyang nagkita sila ni Ligaya at

na kay Aling Erang. Matapos nilang mag- kailangan niya ng mauutangan kaya kailangan
inuman ay umuwi na sila. Si Julio ay di niyang tumawag sa telepono at makipagusap

makapaniwala. Umuwi siya kina Pol at ibinalita kay Imo. Kasama ni Julio si Pol at nagtakda sila
rito ang nalaman tungkol kay Perla. ng oras at nakatakdang magkita sa harap ng

Tanghali na at nakatayo si Julio sa Odean na isang sinehan sa Abenida. Ngunit

bukanan ng tarangkahan ng Presinto 2, hindi sumipot si Imo, kaya naman

minamasdan ang mga dumadaa’t pansamantalang kumilos si Pol para

nagbabakasakaling makita si Ligaya. Isang makahanap ng mauutangan. Pinauna na

babae ang pinagtuunan ng mata ni Julio. Mula lamang ni Pol si Julio sa bahay upang
sa hugis ng katawan, nilampasan siya nito maghanda ng kanilang kakailanganin sa pag-

ngunit napatigil din, si Ligaya ang unang alis. Nang makabalik si Pol may dala itong
nakausisa kay Julio. Dahil sa takot na baka beynte singko at iniabot kay Julio upang

minamanmanan ng tsinong napangasawa. mapunan ang kulang na pamasahe. Mag-

hinila niya si Julio at dinala sa isang restawran. aalas-onse pa lamang nang umalis si Julio sa

Dito isinalaysay ni Ligaya kung ano ang tunay bahay ni Pol at kinaumagahan ito rin ay
na nangyari sa kanya noong unang tungtong umuwing bigo.

niya sa Maynila. Nakita ni Julio ang nagbagong Gaya pa rin ng dati, nakatambay si Pol
mukha ni Ligaya. Naaaninag nito ang sa barberya at nagbabasa habang nakatingin

paghihirap na naranasan niya mula kay Misis na animo’y nakatawa ang mukha kay Julio.
Cruz at Ah Tek. Habang nagsasalaysay di niya Nahuli ni Julio ang mga tingin na iyon ni Pol at

napigilang idampi ang serbilyeta sa kanyang nagtanong kung bakit. Agad nagbihis si Pol
mata. Sa isang karanasan lalo na ang dati upang dumilihensya ng pera. Nang makabalik

niyang kasamahyan sa ibang kwarto na na ito sa bahay niyaya niya si Julio upang
sinasaksakan ng Morpina. Sa kasalukuyan siya maglamiyerda at magpakasaya kasama ang
mga babae. Ngunit umiling si Julio, nagpunta ang batang babae at pinakyaw nito ang lahat

sila sa isang Bar. Doon uminom sila at ng tindang sampaguita ng batang babae.
ipinaalam ni Pol ang tunay na nanagyari kay

Ligaya na ito’y patay na nabasa niya ito sa

isang kolum ng dyaryo, kamakalawa ng gabi

ay hinihintay siya nio Julio sa Arranque. Ngunit

hindi siya dumating, sinabi sa kolum na

nahulog ito sa hagdan at nabagok. Ayon sa Binigay niya ito kay Julio at sinabing ialay ito
autopsiya, sinakal ito. Ngunit ang kay Ligaya. Kinaumagahan sa sementeryong

pangyayaring ito ay patuloy na Cementerip Del Norte ang naging huling

iniimbestigahan. Nabakas sa mukha ni Julio hantungan ni Ligaya.

ang matinding lungkot at pangungulila. Magtatakip-silim na nang makabalik sila

Napagpasyahan ni Julio at Pol na sa bahay ni Pol. Mula sa sementeryo sila ay

pumunta sa lamay ni Ligaya. Mapapansin kay nasa bahay na upang mamahinga. Ngunit si
Julio ang lungkot na kanyang nadarama sa Julio ay lumabas upang maglakad-lakad. Mula

pagkawala ng kaisa-isang babaeng kanyang sa Lungsod na naaaninag ng ibat-ibang kulay

minamahal. Napansin nilang na sa dalawang na ilaw sa lansanangan sa tapat ng FEU kung

kabaong na nakalamay sa Punenarya sa kabila saan maraming estudyante ang pauwi at

lamang ang maraming nakikidalamhati dumadaan sa harap niya. Patuloy siya sa

samantalang sa kanan naman ay wala. Sina Pol paglalakad, mula sa bangketa, eskinita iba’t-
at Julio lamang ang naroroon. Pansamantala ibang tao ang makaksalamuha na may iba’t-

nagpaalam si Pol kay Julio upang sumaglit sa bang layunin sa mundong ito. Sa China Town,
pag-uwi upang ipaalam na sila ay kung saan animo’y dayuhan siya sa mga taong

makikipagluksa. Mag-aalas diyes na ngunit at paligid na kanyang nakikita. Maraming intsik

hindi pa sila kumakain. Noong una ay ayaw pa ang kumikita dito sa mga Pilipino, mga intsik

ni Julio, ngunit ito ay nagpahila rin. Pumasok na nagpapakapal ng bulsa sa tulong ng

sila sa isang Bar at umorder ng kape at tinapay napagsasamantalang munti at dukha. Sa

na pinalamanan ng itlog. Nakaupo silang pintuan ng tahanan ni Ah Tek tumigi si Julio

dalawa, sa mga oras na iyon pinagsisisian niya siya ay kumatok at pinagbuksan ng katulong,

ang pagpilit niya kay Ligaya upang tumakas. hinahanap ni Julio si Ah Tek. Sa pangalawang
Iniisip dinniya ang anak nito na marahil ay pagkakataon bumukas ang pinto at humarap

masaya, sa kabila ng masaklap na pagkamatay ang isang intsik, agad nitong pinindot ang
ng kanyang ina. Samantala isang batang lansetang kanyang nabili. Itinarak niya ito sa

babae ang pumasok sa loob ng Bar, ito ay tiyan ni Ah Tek. Ilang lalaki ang naglapitan,
nagtitinda ng mga Sampaguita. Tinawag ni Pol matapos makita ang pangyayari, si Julio ay
nagtangkang tumakas ngunit nahuli siya ng
mga tao at inilagay sa kanya ang kamay ng
batas, sa huli si Ah Tek at Julio ay namatay.
Utos ng Hari
ni  Jun Cruz Reyes
          “See you in my cubicle after lunch.”
Pahabol sa akin ni Mrs. Moral Character
kanginang matapos ang klase. Si Mrs. Moral
Character ang teacher namin sa Social Science.
Siya rin ang adviser namin.
          Para naman akong g.go na isip nang isip
kung ano na naman ang sasabihin nito sa akin.
Nawalan tuloy ako ng ganang mananghalian.
Halos tiyak ko nang sermunang umaatikabo na
naman ito. Kamakalawa lamang ay halos ilabas
niya ang kanyang calculator para makita kung
gaano ako “katanga” at kung gaano katama
ang kanyang pagsuma sa aking mga 5.
Isinunod niya ang mga absences ko at tapos ay
ang aking mga lates. Hindi naman
maikatwirang “Paano ‘ko di masi-5, kung
kailan ako absent ay saka ka magbibigay
ng quiz. Kung kelan tinatamad mag-recite,
saka namimilit. Saka pag sinabi ko naman ang
gusto kong sabihin, kakapain yung pulangball
pen.”
          Pero tipong maganda naman ang
kanyang mood sa klase kanina. Katunaya’y
yung kanyang paboritong paksa ang pinag-
uusapan namin...Yung
kanyang dazzling Malaysian at ang kanyang
paboritong pabango. Nagtsismis din siya
(tulad ng dati). Kesyo si Mr. Espejo raw kaya
tumandang binata dahil dalawang beses
niyang binasted noong dalaga pa siya. Si miss
kuwan daw, kaya wala sa eskuwelahan, hindi
dahil nag-study leave, nagpa-abort sa America.
Magbi-bell na nang maalala niya ang leksyon
namin, ang normalization process sa gobyerno.
          Sabi niya kangina. “Para tayp
maging fully democratic, kailangang mataas
ang literacy rate.” (Sinabi na yon ni Rizal) “May
sapat nacommunication system ang
pamahalaan at may mataas na moralidad ang
mga mamamayan. At higit sa lahat, kailangang
maging westernized ang ating pamantayan. By
doing so, hindi tayo
magiging uncivilized sa western standards.”
          Nang tanungin niya ako, sabi ko’y mas
basic ang dapat na pamamaraan sa pagtingin
sa problema. Halimbawa’y bakit hindi
umpisahan sa economic condition ng bansa.
Kung kuntento ang mga tao, normal ang
takbo ng pamahalaan. Pero kung
maraming dissatisfied, natural na abnormal
ang sistema. Hindi basta effective
communication process, hindi rin basta mataas
na literacy rate. Mga manipistasyon lang ito ng
talagang problema. Nabigla siya. Doon na
inabutan ng bell.
          Ay konsumisyon sa buhay, gusto kong
lagnatin. Kay layo ng kahapon sa kasalukuyan.
Pag nasa bahay, ako ang bida. Pag ang
kababayan ko ang magkukuwento, ako ang
sikat. Pero dito sa eskuwelahan, walang isko-
scholar ng bayan.
          Talagang gusto kong maghinto, pero
ayaw ni Tatay. Kung sabagay, sino bang ama
ang matututwang magkaanak ng drop-out.
Talagang sawa na akong mag-aral. Kay ganda
sanang isiping hindi ako nakatali sa sintas ng
sapatos ng teacher ko na kasama ko sa bawat
hakbang. Ipaling kung saang sulok ko gustong
puntahan, ilakad-kaladkarin kahit gustong
mamahinga. At isa pa, kahit ako ang masaktan.
          Ay buhay estudyante. Magkauno lang,
kahit lulunin ang sariling dila. Kumontra sa
kanila, singkong maliwanag. Tumango-tango
ka naman para makauno, ibig sabihin noo’y
sarili mo na ang kailangang lokohin. Pakisama
lang talaga. Konting kumpromiso, konting
tango at yes man lang, dos na yon o tres.
Kungbakit naman kasi nauso pa sa mundo ang
diploma. Kung wala kang diploma, sino naman
ang maniniwalang may kaubrahan nga ako.
Sana’y di nauso ang grade, di sana’y di ako
mahihiyang pumasok kahit Metro Manila aide.
Kung graduate naman ako, hingan
ng experience sa pag-aaplayan ko, dedo rin. At
kung tapos nga, nakakahiya namang pati
trabahong pangmahirap ay pagtiyagaan ko.
          Grade lang naman, problema ba ‘yon?
Kung 5, tapos ang usapan, bakit kailangang
pahabain pa? Bagsak kung bagsak. Kickout.
Pero hindi naman talaga ako dapat bumagsak.
O.K. matigas ang ulo ko, rugged at medyo
bastos pa raw, pero bakit kailangang isali pati
conduct at ayos ng katawan sa usapan? Hindi
namn ito military school, hindi rin naman
seminaryo, bakit panay “yung conduct mo” at
“appearance” ang panakot nila.
          Ano ba ang sama nang bumagsak?
Kung si Recto, bar flunker pero isa sa
kinikilalang constitutionalist ngayon. Si
Einstein, bumagsak sa Physics
at grammar school pero big time scientist. Kahit
teacher niya hindi alam ang theory niya sa
relativity. Kung sa bagay, hindi ako si Recto o
si Einstein. Si Jojo lang ako kung ang walang
sinabi kong teachers ang tatanungin. Sa mga
kapitbahay namin, pambihira raw ako. Biro
mong sa probinsya namin ay ako lang ang
nakarating sa Maynila para mag-aral nang
libre. Kung nalalaman lang nila.
          Aral nang aral. Aral sa umaga, aral sa
tanghali at aral pa ulit sa gabi. Hindi ko naman
maintindihan kung para ano ang pinag-
aaralan. Hindi na naubusan ng ipari-research.
Walang alam kung itanong kung hindi “What
is our lesson for today?” Parang mga Diyos na
sila lamang ang may monopolyo ng tama.
Kaya hindi puwedeng tanungin at lalung hindi
puwedeng pagsabihan ng mali.
          Ay ang teacher sa mundo, bakit ba
ginawa pa ng kung sinong hayupak. Tulad ni
Mrs. Moral Character, bago mag-umpisa ng
leksiyon, magsesermon muna ng virtue of
honesty, kesyo masamang mandaya,
kasalanang mortal ang magturo sa
kaeskuwelang nakalimutn ang sagot dahil sa
pagkataranta, krimen ang magkodigo at kung
anu-ano pa. Lahat na yata ng masama at
bawal sa mundo ay alam. Pero ang kanyang
lihim ay buko na namin. Noon daw
nakaraang referendum,
ang teacher namingmorally upright ay biglang
nabulag at nabobo. Nang mag-watcher daw
ito sa presinto, tatlong letra lang ang
kabisadong basahin. Katuwiran daw nito’y
“Anong sama roon, kahit matalo, panalo pa rin.
Bakit, me magagawa ka ba?” Kaya naman
ngayon, hindi na siya si Mrs. Moral Character
sa amin, Mrs. Eraser na lang.
          Tapos nagtataka pa kung kangino kami
nagmana sa mundo.
          E, sino naman kaya sa kanila ang
pwedeng gawing idolo? Yungteacher ko sa
English, walang pakialam sa mundo. Basta
magamit lang biya yung nalalaman niya
sa voice  and diction, maligaya na siya sa
buhay. Basta kami ang papel lang namin,
tagapakinig sa kanyang mga sides. Para
patuloy kaming pang-theraphy niya lang. At
ang kanyang paboritong paksa, yung kaniyang
nuno na purong Kastila raw na nagpatayo ng
simbahan sa kanilang bayan. Antique siyempre
yung simbahan (tulad niya at ng kanyang lolo).
Ibig lang niyang palabasin na may dugong
bughaw siya. Sarap sanang bukuhin na ang
Kastilang napunta rito noong araw ay mga
butangero at kriminal sa Espanya. Kesa nga
naman maging problema sila sa gobyerno nila,
di Pilipinas na lang ang bahalang magtiis ng
kunsumisyon. Yung gaanong sistema ang
namana niya sa kanyang lolo, ang
mangunsumi ng mapagtiis. Pag nabuko mong
hindi nag-aral, lagot ka. Pagsasabihan ka nito
ng “What? Iyon lang ang hindi mo pa alam
hanggang ngayon? O.K. that’s your assignment
for tomorrow.” Saka niya sasabayan ng bura
ang maling nakasulat sa blackboard.
          Kunsumihin ka ba naman araw-araw,
pag naging g.go ka nagtataka pa. Hindi ka na
mga pwedeng magwala, hindi ka pa rin
pwedeng maglibang. Kung  sa pagtitiis ng
kunsumi ay sigarilyo at beer ang mapiling
pagbuntunan ng sama ng loob, ayun at
“Sinasabi ko na nga bang masama sa pag-
aaral ang bisyo,” ang agad ikakatuwiran ng
mga ito.
          Kung bisyo naman ang pag-uusapan,
masama raw sa katawan ng tao ang alkohol at
nikotina. Para na rin sinabing pag teacher ka
na ay pwede. Dahil estudyante ka pa lang, tiis.
Itanong mo kay Mr. Discipline at alam niya ang
sagot. Huwag mo nang itanong kung nagdaan
din siya sa pagkabata, kung noong araw ay
g.go rin siya, dahil ang isasagot nito’y “Kaya
nga ayaw niyang matutuhan n’yo ang bisyo
dahil pinagdaanan niya na yan.”
          Sa amin sa barkada, dalawa kaming
mag-gu-goodbye my school
goodbye. Kickout ako sa kagag...n daw. Si
Minyong nama’y sa kabobohan daw.
          Kung paano nila natiyak na dapat nga
kaming palayasin sa pinakamamahal naming
paaralan, ganito raw ang naging takbo ng
usapan nina Mrs. Moral Character (Eraser). Mrs.
Gles-ing, Mr. Mathemathician, Miss
Spermatozoa at Mr. Discipline.
          “Hindi naman korum, say qourom,
kuwow, quorom. That’s correct, that Jojo Boy
has no sense of deqourum. I feel though he is
brilliant, only my reservation is that...”
          “Only he is stubborn. Papasok yan sa
klase ko nang nakainom, para pang nag-iinis
at lalapitan ka. Ipapaamoy sa iyo ang hininga.”
          “How true, how true, I swear to God
that’s true.”
          “Hindi lang yan, minsan gusto pa
mandin akong kulitin sa klase na akala mo’y
mahuhuli niya akong
hindi prepared sa lesson ko. Tambakan ko nga
ng research work, di atras siya.”
          “And he is always absent. Sometimes, i
don’t want to give him an excuse slip anymore.”
                    “So what is the verdict of the group?”
                    “I could not pass him.”
          “Ako rin.”
                    “I second the motion.”
                    “God will punish his  naughtiness.”
                    “I will report the matter to his parents
immediately.”
          Ang masama ay ang akusayon nila kay
Minyong. Nababaliw raw. Tuwang-tuwa silang
pagtsismisan ito. Iyon ay kung hindi sila
tinatamaan ng mga pinagsasabi ni Minyong.
Pah medyo kinabubuwisitan nilang co-teacher
ang tinatamaan, “hi-hi-hi-hi” lang ang sagot
nila. Pag-bulls eye, si Minyong.
          “My God, baliw talaga, hindi alam ang
sinasabi,” ang katuwiran nila.
          Si Minyong kasi ay cultural minority.
Hindi naman nagprisinta sa kanila yung tao na
rito sa Maynila mag-aral. Kinuha-kuha nila sa
bundok, tapos pilit pinaniwalang makasasabay
ito sa  standard  ng exclusive school,
pinaniwalang dito matutuhan ang paghango
sa kahirapan ng kanilang tribo, saka ngayon,
basta na lang pinagsalita, para raw mahasa
nang gayo’y mawala ang inferiority
complex nito. Ayun, nang matutong magsalita
ang tao, na-shock silang marinig ang
katotohanan.
          Sabi ng pangkat ng mga Hari.
                    “I find him kinda weird lately.”
                    “So what shall we do with him?”
                    “Definitely, I could not pass him.”
          “Oo nga naman. Gagawa tayo ng
masamang precedent. Mauuso ang bobo sa
eskuwelahan. Remember, Philippine School of
Science and Technology ito. Tapos magpapasa
tayo ng estudyanteng bobo? Hindi pwede.”
          ‘Pero cultural minority yan.”
                    “And so what?”
          “Kailangng babaan batin
ang standard sa kanya.”
          “Excuse me, mayroon lamang isang
standard ang excellence at wala
nang exception pa.”
                    “What now?”
          “Ano pa, di ibagsak.”
          “Saka sila nagkurus ng “Ibagsak.”
          Kung sabagay, nang mabalita ang kaso
ni Minyong sa eskuwelahan, humigit kumulang
ay nakapagpasiya na sil sa mgiging dulo ng
istorya. Ganito raw iyon.
                    “Have you considered his case lately?”
          “Anong gagawin natin sa kanya? Meron
ba tayong policy sa ganyang kaso?”
          “Mabuti siguro’y pauwiin natin sa
kanilang tribo.”
          “Dapat nga, naka manakit pa ‘yan at
maraming madamay.”
                    “Oh, how i abhor violence.”
          “Baka ‘ka mo manunuog pa ‘yan. Uso pa
naman sa Maynila ang sunog ngayon.”
          “E kung ipa-confine natin sa mental?”
          “At sino ang magsu-shoulder ng bill?”
          Tapos ang kaso ni Minyong bago pa
man pasimulan ang deliberasyon.
          Hindi naman sila parating ganoon kabilis
magbaba ng hatol. Paminsan-minsan
nama’y humane sila, ikan nga. Tulad
halimbawa ng kaso ni Oasis at Armando, mga
kaiskuwela rin namin.
          “Ipasa na natin si Oasis.”
          “Pero mababa ‘yan sa Physics.”
          “Sus naman, ito, e, talaga namang
mahirap ‘yang klase mo.”
          “Thoughtful ‘yang batang ‘yan. Kahit
saan ka makita ay panay ang good morning.”
          “Talaga. At prisintado agad ‘yan pag
nakasalubong ka na maraming dala.”
                    “How about Armando? Another
cultural minority?”
          “Excuse me. He is not a thoroughbred
minority. It is only the mother. The father is an
Ilocano who migrated to Mountain Province.”
          “Ang sweet-sweet ng batang ‘yan.
Manang-mana sa Tatay niya.”
          “Pogi pa talaga.”
          “You bet. Doctor pala ang ama n’yan.”
          “Ipapasa ko yan. Kaya lang naman ‘yan
mababa, kasi matagal umabsent. Nagkasakit
kasi.”
          “Ano, pasado na ‘tong dalawa?”
          “Approve.”
          Mahirap talaga sa mundo ang hindi pogi
at walang amang duktor.
          “Come on in. Sit down.” Sabi ni Mrs.
Moral Character matapos aking kumatok at
papasukin sa kanyang cubicle. Inabutan ko
siyang nagsasalansan ng mga libro.
          “Called your for two reasons. Regarding
our lesson and your attitude in class.” Idiniin
niya yung your attitude. Heto na naman kami
sa loob-loob ko. Kung bakit kasi hindi na lang
ako nagkasakit. Sana’y natuloy na ang lagnat
ko para wala nang sermunang naghihintay.
          “Jojo, ang tao’y hindi pulos tiyan tulad
ng gusto mong palabasin.” Sabi niya habang
nakataas ang isang kilay.
          Huwag kang kikibo, paalala ko sa aking
sarili. Konting tiis. Mahirap makipagtalo
sa teacher. Ngiti ka lang basta. Titigil din pag
nagsawa. Pero tipong wala siyang balak mag-
short cut ng sermon.
          “Walang essence ang pinagsasabi mo
kanina. Iyon ay isang halimbawa ng priori
statement. Do you get me?” Tumango naman
ako.

          “Good. Now, alam mo sigurong wala
kang pinanghahawakang data,which I
happened to have. Panay speculation lang ang
pinagsasabi mo at walang katuturan ito
sa scientific world. Our lesson is more
complicated than you thought. What you mean
probably is the role of economic determinism in
contemporary Philosophy, which is all together
wrong. Bakit hindi mo gamitin ang power or
elite approach? Behavioralism and trendngayon
sa west. Bakit hindi ka makigaya?”
          Huwag mong pansinin, ngiti lang.
Paalala ko uli sa sarili ko. Hayaan mo lang
siyangn magsalita nang magsalita. Pasasaan
ba’t mauubusan din iyan ng sasabihin. Pasok
sa kanang tenga. Labas sa kaliwa. Siya ang
teacher kaya ang pakiramdam niya’y siya lang
ang pwedeng tama.
                    “Do you get me?”
          Tango pa rin ako. At ngayon, ang part
II ng kanyang sermon.
          “To be honest about it, I don’t like your
attitude in class. Smart aleck!” Yuko na lang
ako. Saka ako bumulong ng “I’m sorry, mam.”
          Kahit hindi ko siya tingnan, alam kong
tatangu-tango siya sa tuwa. Lihim na namang
pumapalakpak ang kanyang tenga sa tuwa.
Napaamo niya ang suwail ng eskuwelahan.
Sana’y kasing honest din niya ako, di sana’y
nasabi ko ring “The feeling is mutual. I also
don’t like you, mam.” Sa halip, ang nasabi ko
na lang ay “Can i go now, mam?”
          “I’m not yet through.” Ibig pa palang
sabihin, may part III pa ‘tong usapang ito.
                    “They saw you in the chapel last
night.”
          Diyos me, pati pala personal life ko’y
pinakikialaman na rin nila ngayon, sa loob-
loob ko. Naramdaman ko ang init ng kanyang
titig sa aking mukha.
                    “How young are you Jojo? Speak up.”
          “15, mam.”
          “15 and already you are...” Saka niya
dinugtungan ng “I’ll let your mother know
about this,”  bago ako tuluyang lumabas ng
kanyang cubicle.
          Gusto ko na talagang magwala. Gusto
ko siyang balikan. Gusto kong isambulat sa
mukha niya ang lahat ng hinanakit ko sa
mundo. Sana’y kasing tapang ako ng gusto
kong mangyari. Ano bang masama sa ginawa
ko sa chapel? Magkahawak lang kami ng
kamay ni Tess. Masama ba ‘yon? Siguro ang
masama’y kung bakit biglang napasyal si Mrs.
Gles-ing sachapel nang ganoong oras ng gabi.
Kawawang Tess. Halos natitiyak ko nang
gagawin na naman itong halimbawa ng mga
Mrs. Moral Character ng kung ano hindi dapat
maging ang isang babaeng estudyante. Si Mrs.
Gles-ing, tiyak na halos pumasok ang dila sa
ilong sa pagbabando ng kanyangscoop.
          Ano pa ang magagawa ko, di suntok na
lang sa hangin at magbubulong na balang
araw, kung mababaliw ako tulad ni Minyong,
siguro’y hindi nila ikatutuwa, pero natitiyak
kong ipagtataka nila kung bakit.
          Nasa lobby ang mga kabarkada kong
alaskador.
          “Jojo, balita nami’y bida ka na naman.”
          “Hayaan mo ang mga hayupak na ya’t
magsasawa rin yan.”
          “E, kasi naman, pa chapel-chapel pa
kayo. Alam mo nang teritoryo ng mga santo
yon.”
          “Kung nagmu-motel kayo, di wala sana
silang alam.”
          “Tigil,” sabi ko.
          “Ano ba talaga ang ginawa nyo’t
nagpuputok ang butsi ni Mrs. Gles-ing sa klase
namin kanina?”
          “Isa pa to, anong magagawa ko
sa chapel kahit ka may madyik, walang
himalang mangyayari roon,” sabi ko.
          “Ligawan mo kaya si Mrs. Gles-ing?”
          “Tar....o, isa ka pa.” Buwisit na buhay ito,
alaskado na naman ako.
          “Malay mo, baka lalong malahing Mrs.
Robinson yon.” Saka sila nagtawanan.
Nakitawa rin ako kahit naiinis na ako sa buhay.
          “Tara na lang sa Cubao,” yaya ko sa
kanila.
          Yung isang round ng beer ay nasundan
ng isa pa nga at isa pa ulit. Saka pinabuntunan
ng one for the road. Kung gaano kabilis ang
boto ngbeer ay ganoon din kabilis ang oras.
          “Ano ba talaga ang ginawa mo
sa chapel?”
          “Ano pa. Di holding hands. Masama ba
‘yon? Para nagsumpaan lang kami sa harap ng
altar na hindi maghihiwalay kahit ako ma-kick
out. Kabastusan na ba iyon? Bakit kasi ang
dudumi ng isip nila. Akala mo’y hindi nakipag-
holding hands noong mga bata.”
          “Sila kaya, paano naging tao?”
          “Nagtinginan lang, nabuntis na.”
          Saka sila nagtawanan. Buti pa sila, kahit
paano’y masaya. Ako yata, kahit sa paglilibang
ay mga teachers ko pa rin ang nakikita. Sobra
na ito. Bakit ba ayaw nilang makakita ng
katotohanang iba kaysa kinagisnan nila? Bakit
ba kasi gusto nilang maging kamukha nilang
lahat ang tao sa mundo? Dahil ba sa kanilang
palagay ay sila ang nakadiskubre ng mina ng
talino at tama, kaya wala nang natira sa amin
para diskubrihin? Pero hindi ba yung
tinatawag nilang expertise, yung dalawampung
taon sa serbisyo, ang ibig lang sabihin, isang
taong karanasang pinatagal ng dalawampung
taon?
          Ngayon ko lang naiisip, kung buhay
siguro si Beethoven at kukuha ng eksamen sa
eskuwelahan, kahit bilang estudyante
o teacher ay titak na hindi siya tatanggapin.
Philippine School for Science and Technology
ito, ang eskuwelahan ng mga
magiging scientists balang araw, tapos
pakikitunguhan at ituturing na tao ang isang
kung sinong bukod sa tamad magbihis ay
madalang pang maligo?
          Si Einstein kaya? Hindi rin pwede,
mabisyong tao yan. Bawal ang lasenggo sa
klase. E, si Maxim Gorky kaya, ang greatest
Russian writerpara kay Chekhov at Tolstoy,
pwede kayang magturo ng comparative
literature rito? Sa palagay ko’y hindi rin. Bukod
sa wala siyang unit sa English ay wala rin
siyang diploma sa education.
          Si Kristo kaya kung mabhuay ulit at
magpunta sa Science? Maestro raw siya kahit
walang M.A. at Ph.D. papapasukin kaya sa gate
pa lang? Hindi pwede, kung makasalubong
siya roon ni Mrs. Moral Character o ni Mrs.
English, baka ma-shock pa ang mga ito.
Palagay ko, ganito ang sasabihin nila.
“Imagine, kay lakas ng loob, ang bastos naman
ngappearance. Long hair, hindi nag-aahit,
tapos nakasandalyas pa. Maano kung anak
siya ng Diyos, wala naman siyang sense of
dequorum.” Saka kung magsermon dito si
Christ, baka mabuko lang siya ng “Who is your
authority, where is your data, behavioralism na
ang trend ngayon sa west. Bakit hindi ka
makigaya?” Siguro kaya sa sabsaban na lang
ang napilingbirth place niya, dahil kung
sa Science siya ipapanganak, mababago ang
kasaysayan ng Kristiyanismo sa mundo.
          Ay, sense of propriety at dequorum,
talagang nakatataranta. Clean cut (pagsuklayin
mo si Einstein). White polo shirt at black
pants(pagdisentihin mo si Kristo). Naiisip ko
tuloy kung propriety rin yung tawag sa
mga teacher kung makadamit civilian sila
kapag Miyerkules. Yun bang parang a-
attend sila ng party. Yun bang ang tipo ng tela
ay mapapansin agad at mapagsasabihang
“Ang ang ganda, saan mo nabili? Siguro ang
mahal ano?” Na sasagutin naman ng kausap
na “Mura lang yan, gawang Rustan.” At para
talaga mapansin, kailangang humahalimuyak
din sila sa bango. Yung parang
walking pharmacist. Saka kukulayan ng
brilyante ang tenga, leeg, dibdib, braso at mga
daliri. Sa kanilang ganda at ningning, para
kang nanakita ng X’mas tree sa isang mahal na
araw. Yun ang propersa kanila.
          Kung sa bagay, hindi na maiino yon.
Noong gabing mahuli kami ni Tess ni Mrs.
English, noon ko lang napansin ang ayos ni
Kristo. Ininsulto raw ito ng mga Hudyo kaya
ipinako nang hubo sa krus. Pero naiinsulto sa
hubo ang mga Mrs. Moral Character, Mrs.
English, Mrs. Spermatozoa, Mr.
Mathemathecian, at Mr. Discipline at kanilang
mga katribo. Kaya siguro nila tinakpan ang
kahubdan ni Kristo sa pelus na nangingintab
sa dami ng borloloy. Si Virgin Mary ay asawa
ng hamak na karpintero, pero sa bikas niya
ngayon ay nistulang peacock at X’mas tree na
rin siya. Pati nga ang kanyang luha ay
ginawang perlas.
          Ang hindi nila naging kamukha ay agad
nilang napapansin. Ang taong naniniwala sa
sarili ang gusto nilang lapastanganin. Sino nga
ba naman si Jojo sa kanila na “isang kung sino
lang.” Noon kayang mga estudyante pa sila,
nakapasa kaya sila sa Science? Scholar din kaya
sila? Pero bakit naging teacher lang sila sa
loob ng mahabang panahon? Iyon lang kaya
ang alam nila sa buhay, ang magturo? Para
silang hindi naging bata. Para bang nang
ipanganak sila’y alam na nila ang lahat ng
bagay. Baka akala nila’y biru-biro ang maging
estudyante. Yun kayang conduct nila sa klase
noong araw ay panay uno? Kung talagang
hindi sila nagkakamali, dapat itong i-
report agad sa Santa Papa sa Roma. Nasa
Pilipinas lang pala ang mga living saints.
          Alin na lang kaya ang pwedeng
pakialaman? Saan kaya pwedeng maging bida
sa mundo? Buti pa referendum, kasali kami.
Alin kaya ang mahalaga, ang kapalaran ng
Pilipinas o ang moral character? Yung
kapalaranng Pilipinas pwedeng isugal, pero
kung sino ang mas seksi, si Alma Moreno o si
Elizabeth Oropesa ay hindi naman pwedeng
pagpasiyahan, for adults lang kasi yon.
          
         
          Ops, nakadi-jingle mag-isip. Yung
barkada, iba na ang usapan.   
         “Lagyan kaya natin ng thumb tacks yung
upuan ni Mrs. English.”
          “Di aaray ‘yun!”
          “Hi-hi-hi.”
          Buti pa sila at nakukuhang ngumisngis.
ako kaya, kanino pwedeng magreklamo?
Sulatan ko kaya si Valencia? Baka naman
sagutin ako nito ng “Uminom ka ng kape.” Si
Marcos kaya? Santambak ang problema nito
sa buhay, biro mong problemahin nito pati
kapalaran ng Pilipinas, tapos ipasasagot pa ito
sa kanya sa kasaysayan, paano ako nito
mapapansin? Mag-report kaya ako kay
Carter, issue rin ito ng human rights, ang
kapalaran ng mga sinasadistang estudyante,
pero mahirap namang um-Ingles. Saka
interesado lang ito sa giyera na naluluma sila.
          Sa Diyos na lang kaya ako susulat? Pero
nasa lahat ng lugar at sulok daw ito, kaya tiyak
na alam na Niya ang problema ko. Bakit nga
pala sa sermon on the Mount of Sinai wala
yung “Blessed are the poor students for they
shall inherit...” siguro’y dahil wala na siyang
langit o lupang pwede pang ipamana sa iba.
          Ayaw kong maging Minyong.
Kailangang magsalita na ako, baka ako
mabaliw. Ayaw kong maging robot, ayaw kong
maging bato. Hindi balengdrop-out, basta tao
lang ako. Maliit ang comfort room kung doon
ko isusulat ang aking mga sumbong. Marami
na roong mauna. “What you’re holding now is
the future of the fatherland.” “IF you can reach
this high, you shall be great.” “Ibagsak ang
pasismo.” “LABAN.” “Alpha Phi Omega.”
“Wanted pen pal.”
 
          Magrereklamo rin ako sa pader kung
kailangan, hanggang may makabasa at
makarinig ng aking sumbong. Pero sa ngayon,
idi-jingle ko na lang muna ang sama ng loob.