RASE, MITOVI I PORIJEKLO: BOSNA DO 1180. GODINE acionalne su povijesti prokletstvo Balkana. Kao to svako ko je boravio ili putovao u tom dijelu Evrope dobro zna, ondje nema nacionalno ho- mogene poktrajine, a kamoli nacionalno homogene drza- ve. Malo je pojedinaca na cijelom Balkanskom poluoto- ku koji mogu iskreno tvrditi da imaju nacionalno éisto porijeklo, Pa ipak, vide puta u posljednja dva stoljega u nacionalnim politikama balkanskih zemalja previadavale su izmi8ljene teorije 0 rasno-etniékom identitetu, Jedan je od razloga 2a prouéavanje rane povijesti te regije i taj sto nam ona omoguéava da uvidimo da naprosto, kad bi i bilo ispravno voditi modernu politiku na temeljima drevnog nacionalnog porijekla, takvo Sto naprosto nije moguée. Nigdje to ne vrijedi vise nego u povijesti Bosne, ze- mije koju éesto nazivaju mikrokozmosom Balkana. Tipitnog bosanskog lica nema: Bosanaca ima svijetle i tamne kose, maslinaste i pjegave puti, krupnih i sitnih kostiju. Tom Ijudskom mozaiku pridonijeli su geni ne- brojenih razliditih naroda. Zemlja je pretezno brdovita, a krajolika ima u rasponu od guste prasume i bogatih pasnjaka na visoravnima u sjevernoj i srednjoj Bosni do neplodnog i pustog kamenjara u zapadnoj Hercegovi- nis podijeljena je rijekama od kojih vecina nije plovna. Neprohodni masiv stoji izmedu dva glavna cestovna pravea kojima su nadirali narodi na zapadni Balkan: dal matinskog obalnog pojasa i ceste u ravnici sto vodi od Not alsin /aornavenamennoweer 45 Beograda dolje kroz Srbiju do Makedonije i Bugarske. Stoga je izravan udinak tih prodora u Bosnu zasigurno bio mnogo manji nego njihov uticaj na plodnu ravnicu u Srbiji ili na dalmatinske gradove na morskoj obali izvr- gnute pljackama, Medutim, neizravan uéinak, to se tige akumulacije rasnih tipova, bio je vjerovatno veéi. Brdo- vita podruéja obigno su sludila kao utoéiste judima koji bi u ravnici inaée bili istrijebljeni ili prognani. Treba se samo sjetiti kako su preZivjeli Baski u Pirenejima, treba se samo sjetiti Kavkaza, tog bogatog rasnog muzeja. Sto se Bosne tige, najezde Slavena u 6. i 7. stoljecu uspostavi- le su jeziéni identitet koji je na kraju zamijenio sve ostale. Ali syako ko ima oi u glavi moie lako zapaziti znakove rasne raznolikosti. ‘Zbog jeziénih i kulturnih razloga, i zbog vise od hilja- du godina zajedniéke povijesti, danainje se stanovnistvo u Bosni moze mirne duse smatrati slavenskim. Stoga je dolazak Slavena na Balkan prirodno polaziste za svaku historiju Bosne. Ipak, u povijesti Covjecanstva nema ap- solutnih polazista; treba znati ponesto i o stanovnicima Bosne koje su Slaveni zatekli kad su doSli, i koji su se poslije asimilirali s njima. Najstariji stanovnici o kojima imamo kakve-takve historijske podatke jesu Hiri, skup plemena sto su zau- zimala veéi dio danasnje Jugoslavije i Albanije (uklju- Eujudi tu bar juzZni dio Bosne) i govorila indoevropskim jezikom srodnim danaénjem albanskom.' Ime plemena po kojem je Dalmacija dobila ime, Dalmati, vjerovatno vuée porijeklo od albanske rijeci koja znaéi “ova”, delmé. © Najbolji suwremeni pregled arheoloske, povijesne i floloske grade nla zi se w knjizi Wilkes, Myrians. Vici takode Stipcevig, tir, Russ, Mili: | Stadtmlller, Forschungen 2ur albanischen Franngescichte,(992 2s ‘suonad ‘sOyyINA W oUapaaeE “snISseD Ore, Be1-FRT ms ap oMog BUrao4d Aap Bumaon0s2g SPIOIIV 5 ‘9}-Sh 31s -ARo}oaEyDLy,, HOWE 1 f8yar (oaoysfu o “unpjais fouamsnap (oaoyrfu o vfers -a{azi ytuqospod ‘yzaesd oureursu ep e803 af earpaltsog eyluaposn ypysuey[eq ypysfiouracid yn uresds avis ues0 -padns uegys nfeunrznez Hoa! pigu8 1 pysuna FBnap | sOA08zeI n YfuLsa}O9U WHTASES 1 B10A08 PUEIDEU ZoyLAOZ -of ounsuwa ayQeH|AIP, eZLOYSTY PYsuTE uepaf ovsideu af oe {eftuloa urozodog umryrores, “euresturpal whys -ayff of oruafiuez 1 ‘aurpod “61 UTA N ORsop af pey npIeB nyjsuefizojozd 9f onsndsez ‘sroaag afrumdag “ypfir po tag ‘raarea SUIT 1e}s0d afysod ns 1foy a[esouas | alauraAn3 aysftouraoad auforg ez ais aufoa arg r0Azr 971g afquiez ns aySMTL ep0f[ors Bo8nsp efery po | ‘aganod afoas ez ast] dures 9]PaoqnaBar ns ofan 9f189] aySUITY “sMuD.2}90 1 -afta oysuney po agnod ‘wing ‘eres, 1euz eloy 2elt1 snfery w10} n O10K08 as org wBOASUNE] Zt O1AzeI as [0% smppzof woysunums n oi 07 YsoUzeA anoysfu yeUzZ af Ue -ystapperey USO A YSIUOJOY OP] as Ns TeAe{faseu ue -ajaa quloa ruforqoZouur feisty aftisod vzaffoys SoSnap aUIpas PO ,'2usog npedezoraaals eu vofe{ nfgnapod vu 1 (1uLACZ2oa9F] foupedez n) 9a}919N{ TUNOP nF eUDzal{EG “ez rpnfj eusun eysfize ns Te “yeqo eu eUAOperS n EpeA -igoid wstuopoy yp af eurpan, “eidig 1 aunsarea ‘alts Sofizy ape ‘AQID ‘DAQeUIALN ‘altyeD ‘aftueds ‘ayy zt bye ‘ofiery afugeuep 21 agtafeuod fioeureq tffourord n jaseu as ns yoy varsres eaopalip Yruzer zt eTUAl}asop pyzal ppprupafez wurpaf o1 agefig “eqop oysuA n LHOUS -og Bjitigord 0219 9s ouyeaorafa eBoysuney eqaziody "05 wopzafeu eMuTjad ousesdeu tusog n eases} ezey efwues(eu ey af ep aoruafurp epamiod ewaoyns 222/018 Lp sssnncavauneesnison oH Bo zor ns 2140 7 Ho sGoneg sony osmnsppneg ni P2281 ‘6p-BF NE OHO s2liog,) suonuseg ans "SIH “OST-99E "AS INOUE “DMNA PIA.» 12-S03 “AS “SUOHAKAE SOM DIA. 4 20 28 (IL) onesie ouaapdis *H¥e a8 HORAK SONS Boyaz99 21 1pIQAOU !uapeuoad ns fofoy n vUIAdgns PUDl| -eds ‘rurao8a279F] 1 vI0Ig po oys[epau “ysfur po af eupaf surAoBa219p 1 ausog afuseuep nftiowz9) eu ouRdoysy eqop Soyswis 21 eyppizeq ysopeap of afuewfeu v “(susog afugeuep eysa SouzoIst0x0A0/s po vuaffepn vxEJaUTOTP O>f -Torjeu eens ‘eornontyy eysurelts efuseuep) rroueg n numruig n epafjors Boaad fenjiod 79a nfuruiods rdnysiq as tard :saopeai ays n oj:pord ous of onsuepgiy “mys “repeyy nuznf 1 mysieaspy nuDOjsI0z000/s nluseuep eeIeAy -ngo af efoy ‘fruoueg sfoursord oepediid ausog auraaals omp af ye tfoeue t{outaosd (oysums of opediid susog O1p 199A -Tusog fouzoyst n wyLUPNs z1 eAo]O | eAQaus “HET nutaidyo ez a]1znjs oye) ost ns Ie ‘nyjoISI eu affep aIPOA as ns og vfioviado yufoa Boqz oy![oy aula Boqz au -qanod oy1101 911g nstu 91899 99 *(witIdg Bofuseuep po o¥9 -vpat) suopeg “Teqo vu epEas po wsa9 o>[1[0x{9U O[!zeIo1d af nusog zory -efjaseu ypysuns ¢ eaaind ezarur vuapesd -1 af ojewtod-oyeur @ “euefqumy nogefa woys1a2 pod aI1q afjurez ajsayft 2As ns epeIO “wISLY aftjsod auIpos “6 eUas -n8in ougeuoy varsse> Soysumy ator eungod elupaljsod af eft nefmisaq tusog (ofupais n auta[d oygiuyes 1 ‘ausog ngni WoUZO\sIOI9A9/s BU 1OSIPIOYg dLUDId OYSI194}-OYSI1]1 oursafiur of ofig ‘eisizy aftad npoffoys wroasd 1 wro8nap n vueyjed yofugennun n sea nfoas pars ysreu uel, ns efoy eu vunuatuayd weso Npay "ez0y | efuTAs “e> vao wrofo8zn ougesod ‘woarsiez01s Biaeg eusUHaTd ws eUESOG o1s0d 0G nS ep ‘oplad Ory “oNIPIAI ‘oes ens} 98 nuumpunsowwaus 9) ZZ "NS “osssDUCUODRD OYSUELUISRAY “PEEP aysjoBuour ns ay, ‘aungala aufoa oupasteazt Soqz nsoupo wo} n iffuzowped Tq “Yfruforqojeur over “EBAY ns ep as fury soruredns YF pruzaaes Iq nS ep oTLq “euaradardst usaf eq mpazod n ysoftaod af eaoyrlN “Tuaarys 1 (vz -vyaey po ouraaals eaafent zt ouia[d o¥s[o8uow!) weay casei DA0U afiAp URE kU NS a[gop Nyafjors wrOIsag A. sngafjoys wored 1 wio}1a392 n afpuo traefod 98 ns 19p0y -e) (nzeyary eu EIS Ytfuseuep tread) eueay zt TUeTY 1 (poreu pjsuesn;-oysjo8uow) afzy zi nmp{ “euaavig | eu -vfjuiry npowizi afpBou ‘aytuojod ayau wogos ez. 1rAeIS0 epzour 1 ueyfeg rupedez mrpoyod rurpaf nst 05 -nfizoay naoypir my yemBord ovBour oy301 JOP | ye2 af vp as HUH “uMMpayy «,,2uaId oysuEUAIS ovy npofjoys wagon n “ueypeg eu Bnf eu as OWS TT[aSop Tuesog IW “epjafiiod Soys}o8 ours ur ‘Tuoavyg oust ru 1any f 1sex (ofoas og, seunpafsns wpysueaeys peu 3sous0 -uadns nuser nfoas ppeorst af wsfoy n ,winpueiourou,, nuopiH of Pndn vysttouOINe YR[suEUTSNUE YP;sUEsOG wurdnys “2761 NaquIOAOU A “1zeq foujeuoreL [ouafoapat eu yaygUapr PYsuEsog (ors HIPaAIN WeforseU T aavzp a> -2uisigey ay[sveaay po youTeysoures nfuraz nfoas ez HEZeN 1uRsog ns peyf ‘nyer wWoD|syo[as wOSNIC Nn TUsog neuf =ju10 ougasod epeysod eftsom af vy “eBozer yrarfjumzer Z| BUDARTE PO TTEAOY!ZP4 98 1g BP PUIOD Sas Ns ENIOY -nuopr euvyeg npedez eu rpnif afts099 ,9¥s108, 93 vue -304 wurfrusey wrpou n “wAnpay ‘adorag ysaftaod n sex vfiupourfeu 1 efruanyeleu [Iq tuaae[g-N0D ns ep o[earZzey -op 28 woloy ‘ofiSopoapr aysuaarisued aaxyefau orp ageliq TS. samosvasnnvnsoe osm p08 syaf rypeuialu oLoso8 nysa worpsfes n ourtgonsd as ep af orpini snus vq soidou0s se>t}2s09) isueUrEY v “epyailiod Hoysseu|PUEYS 3119 AyUIWY >urosais 2881 2xeporoWOp RS Ep af OFA sNNOIE yHUyNEU HISUIAZOZIN ureees tnysaeuipuies-opsuewiio8 fezeur | nBeus nuqesod aqeatedud ns fox ligopze: Bor 21 eftio= yiSnap mysyu0s} n neNeuisod wow 35 ouO Te ogop ouo nr ye2 “ouasnyst ofeutod eyoaojalp wis0a% easteugsc af ep 29 LZe-S9€ mis “2103 wopBury no seIeTZ IpIs BoVSId YEPEAEIGNP Y!BNIP eurpip 1 1 njatp naoBatu n ,i(toa (o4s108, 0 :11-¢ “ns whugio DAW fives) mysdas “IOP IPIA HMIUIGEO O26 "AS HANS 2p ouB>y IF IGIO. "S105 19995 0 “L2P-92b "NS PIA 1605-925 IS “ens unuvsyz0Buny wnaos sosoidiars “ioupuemyrs maf usdurers vsidor2tT WL “Z9T-991 AS “TAs “nqug wfhuoysy “2aN1 | “ouNunlfyncr edod wsidor “2F7 nposstind wosoHafu n 1 wpIS1g 9piay pont 1pIA HIMIBHRCD sMTPAT O « BUITION $ afuearpalaorstod 01 nlalp naaluIgiO A 41.2105, wouautt umpjprupatez (euepeay, | est] WIS) jueAzosd Ns 1as ‘aftaeurpuryg aurq(oisodesd ayprupafez afoas 2x nu -a2y afisdfeu ns pey e Syrzal pysuaar[s st pLOA08 1 1ftoeU foysuaaeys (oyst tpepedrad tuo ns 1ag,, 2NO5 Iq THEARIS ns las & “(ait] F euRzedy, ‘2oUIY ‘OUBULION “oreAy ‘afepuEA 1m) Fonfngnipn) ruaaeyg Iq nfqopzer wouroyataolu -pais WoUeT | WOUDISep] WoUSE n oaIlfUTUEZ O18 O11G quran ns fox 1poreu tas A018 ns (ofoy eusard eposeu Hsaftaod o n{t10ay nuzorpurs® af oysturzt “1uIg10 OEY Deurpppatiag “eunfu npour 194/eN “MyTUAOAqnq] n asues -ouar ousey vregrusalaod oysfoyjau oprznys as wosidorsly cr Puaarls ewPaid wHgoasd o oF euLI{U Oo HOA08 velox, Enfuoueg 1 e305 efuafjasop po afurod efoy {eum05 © eBfuy,, ‘wunsoyson snypaqr] woaojseu wysuNe] pod yeuzod sidoyafy pjsuaavis wiseis wepal 1 uagn{pyn rorrad foas od af (oy n ‘oujunfyync, vdod ssdoyaly *nyy290 woys -unjey eu stdoyns tuaoya(aolupars 1a] eur 30} NuAltI0y, 1A oeuRsog 1/1 wIeAIH Tad taesd NOD ns foloy eur -aid efrueuroyur eeaoupn epazes afiysod as yedi eq “eyiza{ Boys108 21 22nd ep Hrpsay [Zour as 1q nfoy Bz 12 afta ourpof oupaftu ‘rafuradeu ‘euiou nyzaf woysueyreq ‘SRN ON /AsSrAOLVALNIDLYNSOR QE52. woswarenanen roves Neel akon urodenike na kraju protjerali s Balkana na poéetku sed- mog stoljeca bizantska, hrvatska i bugarska vojska. Povje- snigari su nekad pretpostavijali da su Avari bili prilino efemerna pojava u toj regiji, u biti vojna sila kojoj je bilo samo do pljacke. Medutim, novija istrazivanja (u arheo- logiji i u prouavanju imena mjesta) pokazuju da je bilo trajnijih avarskih naselja u mnogim dijelovima zapadne Bosne, Hercegovine i Crne Gore.'* Na nekim mjestima, recimo na podruéjima sjeverno i sjeverozapadno od Bo- sne, odredene skupine avarskih doseljenika zadriale su se moida i kroz vise narastaja: Slaveni su Avare zvali Obri, a mnoga imena mjesta kao sto je Obrovac svjedoée o nji- hovoj prisutnosti na tom tlu.” Isto je tako moguée da je i sama rijeé, ban, koja se od najranijeg doba koristi kao titula hrvatskih viadara, avarskog porijekla.”* Ipak su na kraju, naravno, previadali Slaveni, Oni su se potkraj Sestog stoljeca doselili u velikom broju na Bal- Kanski poluotok; nisu bili samo pljaékagi nego i koloni- sti i zemljoradnici, i osnovali su svoja naselja sve tamo do juznog vrha Gréke. (Ondje je bilo sve do 15. stoljeca sela u Kojima se govorio slavenski.)"” Do dvadesetih go- dina sedmog stoljeéa Slaveni su se bili naselili u danasnju Bugarsku i Srbiju, a vjerovatno su na mnogim mijestima prodrli i u Bosnu. Zatim su, u roku od nekoliko godina, stupila na scenu jo’ dva slavenska plemena: Hrvati i Srbi. Sudeci po zapisima bizantskog histori¢ara i cara Konstan- tina Porfirogeneta (koji je pisao 300 godina kasnije, ali Kovadevig, storia Crne Gore, ste 282-288. Markotie, "Archaeology"; str. 49. Malo avarsko kraljevstvo odrZalo se a Panonijt (u judnoj Madarsko)) dok ga nije napokon uniitio Kerlo Veliki w devedesetim godinama 8, stoljeca Andelig, “Periodi u kullurno) histori ste. 200, % Malingoudis, Slav sté mesaidnike Ellada, str. 39, Noe Maksim oswacnnareavovuesr 53 se sluzio carskim arhivima), Hrvate je na Balkan pozvao tadainji bizantski car da istjeraju napasne Avare. Srbi, prema Konstantinu, nisu bili angazirani da se bore protiv Avara, ali su bili povezani s Hrvatima i dodli su na Balkan wisto doba.” Ko su zapravo bili ti Srbi i Hrvati? Nauénici odav- no znaju da rijeé Hrvat nije slavenska. Smatra se da je to ista rijeé kao i iransko ime Choroatos, pronadeno na natpisima nadgrobnih spomenika nedaleko od grékoga grada Tanaisa u donjem toku rijeke Don, na jugu Rusije. Cijelo je to podrugje sjeverno od Crnog mora bilo na- seljeno u prvim stoljecima nage ere raznim plemenima, medu kojima su bili i Slaveni i Sarmati: ovi potonji bija- hu iranski nomadi koji su u drugom stoljecu prije Krista zaobisli sa zapada sjevernu stranu Kavkaza. Sarmati su zadobili politiéku previast nad ostalim plemenima, pa su neka od tih slavenskih plemena na taj nagin po svoj prilici dobila vladarsku elitu koja je govorila iranski! Jedna teorija povezuje rijeti Hrvat i Choroatos s rijeé- ju hu-urvatha, koja je znaéila “prijatelj” na jeziku Alana (Koji su u to vrijeme bili dio sarmatskog skupa iranskih plemena). Jedna druga teorija nagada da se korijen imena “Srbin’, serv, pretvorio u iranskome u chary, Sto je skupa sa sufiksom at dalo Choroatos i Hrvat.. Bjelo- dano je jasno da su Srbi i Hrvati imali slignu i povezanu povijest od najstarijih vremena: Ptolemej, koji je pisao u drugom stoljeéu nage ere, takoder spominje Serboi 5 U Konstantinovo) knjia} postoje zapravo dvijerazligiteveraijetih dogadj, Vidi rasprasu o tome s Fine, Early Medieval Balkans, sr. 49-59. * Rostovtsell, nanlaus and Greeks, st. 135-146. = Kaults, Die Slawen, se 6-9, * Gimbutas, Slavs, st 60.(0c 6 28 “es 94 OF suotssIpy puaK2dG SILOS. 5: 2g "ns |ARojo2eyary, ‘qnOyrEH ‘8OT-S91 7S sAvjS ‘SINGLE sug 24 snag umn’ “30 “souag 1°34 Lspns efhupor v1 ‘paeais tpin euleSNapeZ Q TPL-OPT Hi S40NS 'SEINGUIE 4 ‘99-718 | Avouses Teoniyod, "AoS9pIN ‘9ET "RE YpaMUONAUED auyWORKg qSU;OGO erearqy af vuruary’ iy yePIUEZIg NpsefA pod TIq sof ns 01s eqo foysuneurep eu PAopess ojeUT CUO zy PYIUDAAS ypysuney oud zn areary Hnsxyod Heaegnjod npafjors woUIpas n 39a LEpEpA ns HysTURAIG .Md YE Uneg yu -aouror8 80q yr ‘rafurtrdeu ‘sajaq 2areus ayeBor Boq :4ftA -rjsofn{ fosaiq n vysofur eurrusurr n eBafuseuep euep OP zyeAnpo wuduUT as ns eft ‘euACBOq uNUZeS YelueP] as ns fox tueSed nypliq quaae[g eis «uodnz tueaz zwaeys -od ruye(iz031103 of oeprja vdnz wouraz vusuta}d Boupel woftuoyian ‘puawuayd 0 1wopos e ‘eAopox N auDZNApN aTIq ns ao1porod ‘(vSnupoz woatzeu wipjsuoaeys pod af eyeuz -od v wSoluseuep ruep op vuRyeg PUTAOTALP UNeU Nn vpeango as v{ox{ a21posod suazgord ays10 au0 owyeAor9{A) aa1porod po af vpeluigod eorupal efiqzresainy taouso loys -uswia[d foureuoprpen eu oursz}ue830 0119 onrg/uAoU -vys opfsudav]s af OUTRAOT ¢,'9UEI a¥a/t2 eUTOp esefod Bou03s1 urIso ‘usog auIvs OIp 194 t UaQN{PIN org OWEA -or9{a af afoy n ‘foxjsreasyy fofugeuep exeaoSpo afoy nf -pnapod vu ayy[L1dho qfaseu as ns Hearp] \(euLAoBa219}1) pfjumyez 1 eum 1 (e105 vUAD) afoprorq HE (pina af -roysay vu ase nfoas yrargord opewiod-opeur t *(eI>sey yt eygey Wouswr pod yeuzod ovsod ‘mjafta wialupazs n fyjsod af oy ftxow191) Wequs foupedezoBn! fofuseu -ep vreaoSpo afox nfgnzpod eu yaseu 9s ns Iq sueay 1runyy ‘tuepy OH “eArsTeD Boysumy eaoplip YLAs zt ourpatod quefjury “n/N WIL iq epzour 1oard ns 1fip vAygIUAOUDyS ox1eISO OBIITTUNSE GE sstnnoa venison were BON 195 ans ‘sunyyog ponarpayy Aura ‘oud os af ouunisez yensdns rjsuaayjs (ey y “eurouojod unAcy -1fu npaur epafpod ype yiseisead efuefsrurzr yeyalord uepnyp2n ouaoutuisu of eSoys ‘oftsedna8 ox2rmaqns suDf -oapzex vu ntyaftpod azour au yeysdns ysuaarys TuALys as fer, oupafez erearH 1 eA YEAS po aftuforg — oargrusoueis oysuaars ouforq ojeforsod p24 a{puo ueyfeg BU FSop Tuo ns pey owiofiza n of ep ousef oye af oysy “oyaUOdWIOy ayjsues msia nyjau ns yeu rngp 1 rupaf 1 e ‘MuapuEr as paps 1 19aArZ ‘Tuezoaod ousafn He HIDNIZer EUaUTAIA ypfresfeu po ns qq easy 1 1q3g :eusef ouDYLd eunsT af mysiosty ‘umnpayy “euuEay s vuIez9A WHEL o 9z -eyop aas ‘eBoyzer yppntod ynnseys ysfoas Boqz ‘ns 1 -1peqpo [zojoapr Pysuaarysued 1p] p[suaar[sougn{ peu ‘uens o8nup ¢ “PuDARIg YURIGO po HryzeIOlry fouses foxjgnstowu n fezojod tgta tpeumznez tours] 1UAdrp ns per ‘myer woystelas WoRnug n eudl{rUIO eLq saporer efiz091 of Rf “eporeu Bap ey NpaUiz! n[a{pod nusoftaed nuaoyala TTesmnaysuoy ove) | BUNGIE TPHEA{SsN YE Ns Te “eporeU vB -oas npjaftiod woysuest o azeyop rHeaytad ns ouanyay -9 EeQHAL0aL_PPHSIeUOPEU HSTeAIL HEN “npsefiaod. urouaasp afes8od as ns oacuod afiZoyoapr suz9poyy ‘eueyjed pedez vu tijasop nap 1 upal ras ns apepo “foysaD fofuseuep n infiqus njatig,, 1 shor augnf afugeuep orp eyeyeayngo af efoy {nysieary npalig, adorag (ofupous n eaysaa(fery efoas pjesouso wusuro|d ns ego epaf{oys Sowpas nyyJa20d eu afpBani ,"ex!uepod aysuaar]s Epps ns efoy euaurayd eysuert Iq ougoard hs ep I] “woysex, WognfeperA uroysuem s euaUIa|d ey -UPARIS Hq HEATH 1 IQUS FAS ep afnaala vyFUgNEU wUID -2\ "ezeyARy po ouroaals euTUSUIa|d WrysyeULTes npaut WOR Ben /AssModvARMIDWHSOR 5G56 sotuacanarea owes / noe Mate pokrStena tek u devetom stoljeéu, a mozemo samo pret postaviti da su udaljenija i nedostupnija podruéja u Bo- sni posljednja podvrgnuta tom procesu, koji je do njih zasigurno dopro iz priobalja potkraj devetog ili na po- éetku desetog stoljeca.” Ima mnogo tragova paganskih obitaja koji su uneseni najprije u krSéanstvo, a poslije i wislam u Bosni ~ naprimjer, upotreba gorskih vrhunaca za bogosluzje. Imena paganskih bogova kao Sto su Pir, Oganj i Tur oduvala su se uw usmenoj tradiciji sve do dva- desetog stoljeca (jedan je istrazivaé zabiljezio pjesmicu ‘© njima koju mu je priopéio neki starac u Sarajevu 1933. godine), a ouvana su i u bosanskim vlastitim imenima kao Sto su Tiro i Pirié” Politi¢ka povijest zapadnog Balkana od sedmog do jedanaestog stoljeca priligno je zapetljana i zbrkana, s ni- zom osvajanja i promjena podanicke privrzenosti. Naj- starija uspostavljena vlast na Balkanu, Bizantsko carstvo, nije ondje direktno viadalo, ali je uspijevalo prisiliti sta- novnistvo da od vremena do vremena prizna njegovu vr- hovnu viast. Bizant je odriavao veze s dalmatinskim gra- dovima na obali i na otocima: oni su ustrojeni kao theme (vojni okrug) u devetom stoljecu, ali je bizantska vlast u Dalmaciji postajala sve vise simboliéna - dobrim dije- Jom i zato sto su crkve u Dalmaciji bile pod jurisdikeijom Rima. Potkraj osmog i na poéetku devetog stoljeéa sje- vernu Hrvatsku, pa i dobar dio sjeverne i sjeverozapadne Bosne, osvojili su Franci Karla Velikog. Ti su teritoriji ostali pod frana¢kom vlaicu sve do sedamdesetih godina devetog stoljeéa. Vjerovatno se bas u tom razdoblju stari * Corovié, Historia Bosne, tr. 133-1304, ™ Hladsijahig,“Sinkretsttki element’ str, 304-305. (gorski vebune)), 309-313, (mena bozanstava). oct ati oruacenarearovuest ST plemenski poredak u Bosni i Hrvatskoj poéeo mijenjati po uzoru na zapadnoevropski feudalizam.*' Dotle su Srbi bili uspostavili vlast nad dijelovima te- ritorija u danasnjoj Hercegovini i Crnoj Gori, a istoéna skupina srpskih Zupa u danainjoj jugozapadnoj Srbiji okupljena je u neku vrstu srpske knedevine (pod viaséu “velikog Zupana”) oko sredine devetog stoljeéa. Na po- Eetku desetog stoljeca Hrvatska je bila moéna i nezavisna dréava pod kraljem Tomislavom; opet je veéi dio sjever- ne i zapadne Bosne pripadao njegovu kraljevstvu. Nakon njegove smrti (vjerovatno 928. godine) Hrvatska je bila razdirana gradanskim ratom i kratko vrijeme (izmedu tridesetih i Sezdesetih godina desetog stoljeéa) veéi dio Bosne prigrabila je obnovijena i trenutaéno snaZna srp- ska kneZevina, koja je priznavala vrhovnu vast Bizant- skog carstva. Ove pojedinosti daju nam povijesni kontekst u ko- jem se prvi put spominje Bosna kao teritorij. Rije¢ je o politiéko-geografskom priruéniku koji je 958. godine napisao bizantski car Konstantin Porfirogenet. U dijelu posvecenom zemljama srpske knegevine pie: “..u po- krStenoj Srbiji nalaze se naseljeni gradovi Destinikon (itd.)... a na tlu Bosone Katera i Desnik”® Odavde ja- sno proizilazi da se Bosna (manja od danagnje Bosne i koncentrirana uz rijeku Bosnu koja tece od mjesta blizu "“Andellé, “Periodi u kulturnoj histori str. 202-203, ® Fine, Early Medieval Balkans, str, 159, 262-265, Byzantine Commonwealth, str, 159-160. » Constantine Porphyrogenitus, De administrando imperio, str. 160 (“kai ets to chérion Bosona to Katera kai to Desnék’). Pretpostavlja se da je Desnek, ddanainji Desnik (inko je Jireéek dr2a0 da je to danainji Tedanj na riject Uso- 1), a Katera je vierovatno danaénje selo Kotor ili Kotorac, pokraj Sarajeva: vidi Jiretek, Die Handelstrassen, str 29-30; Skarlé, Sarajevo ¢niegov oka. luna, ste 32; Corovie, Historia Bose, st 112,(c-Bod ¢ hun) por aie sound eUE) sMUUEED, “gaz “ns sumyog ros2ypopy Aung 3H 190A aTeWAYNgo oUt9[t24 OUD n NstU NUSOg I 2TBIBAYNGO NS afoy autaaffery aysdas oyg oyez ‘altqas orp, eq pey! EUS -og af ep Hezey ousaiB0d 1q ofiq ed] “epafjors “11 ferpod LOT autpars oxo ougasod ‘npseja wiorjsdis pod eyeiaeu asia n af e[iq eusog eurg “1ID2n/pjez ruArisoupal Taye Ipnazt as nour au “e7a{jors Sosaeueap eureUIpo8 WNasep -tURsO N aAezIP aysusog austAvzaU e{uafjouIan op ed B -afjoys Sourpas eureurpos wmmasopeap n vqag 1 PEAIH BAS -[Op po ‘ousog aysuaavs ares nsoftaod auagiurez 21 “psaftaod aftusey auafu njafip uiapaa n ausog eoruvs3 eup0}s1 e[e}S0 af vfoy efuszruvsZzeI efray - eUTTC, wyafis yaltp aftqas po nusog ep orzalfiqrad zapoye} af wee “1 sec S@IA | afezIQo afoas wun sfor4 poreu rupalsns ¥21 of ur 07 ‘euednz SoypJoa Boysdas egnys ou eusog,, :ovsidez vUIeUIPOS WMasopureso n OUZPAOsIfA af Hox ‘BUILT, v> -sidorofj ‘eusuoy vonueyy exejanjas wrod zi susog sido Iuaan (evo apepO “kak~Ap eustarzau agta-afueut Heysod ynd taad of vpafdsn *eysyearpy 1 oayszeo oysIUEZIG 1 O[eP -vya agia afru auiolu oxey v enseya ayjsiean eEPogoTso Hq “wn npaur ‘as eusog ‘wroysse8Q s nftun nfoas eEAoUgo af esta “npoa n qed ozaqn tsafdsn fufoa 1a08a{u tas auTpo$ ‘Og T I HAWS aAo3a(u uoxeu ns Fe euaUUIOY PfanUE -BW vied FoxQHSIUOIZUEdsya epoyod Bouloa Sousafdsn uoyeu Ase]A MyAsIUeZ1q pod redo oyeN;eU ns o[ediod vusog | PYSIPAIT] BPAfoIs *Z] PUIeUTPOS UINasaputepas | unasapzag 9 «c BlrupeysoUres ans vpearg v7aljOrs “ZT MYOI n asvia af efip ‘ung ovpejs wafizouse wifiudnsopau 1 wit -1uafjepn ov wousog af te ‘nusog eu 1 emuBarord amp -08 “ZOTT ISvA af wsIeBA] ‘ouNpOs “g16I OP aas (eyeuIard 1 eppjerd oyfjoyau zn) neler 2 roy “eaggruzaaes 1 aftun 65 sssrRoe YM MMH0R EEN He saz—¥e 28 yiamuowauod auipunadg oqsuajoge ‘08e-82E “LOT NS “SUG PHAMPIN AULT "FUE 4 aujeuosiad peyauod e ‘eaisnrepod Sounja1tp soupo pry -suod ‘savzip aftap a4 npawizs soupo ualjaeisodsn af x81 = aysieasry effeny Pz of usfunnjo ueuoJoy {feay PisTeBN auIpoS -ZorT & ‘wysieBq vpquaBisd offusoz oysyeasy of apod “aliqas auraatyeryy auaoyataofupais aoxs epersod af ploy ‘MygeY BU OWT PU as O[SLuIDId uz YPAHOd ypjsdis 91919) nauts oAoutpog uoyPN “eUeyjeg Souped -ez nsoftaod n notuyanjerd vavzeuzo erafjors “TT (ery ‘opedord o10ysn onrsaalexy autpos LOTT BIWS ssourpog uoyPU af te ‘aUsog OIp 19a eI -vayngo af ed asia sof wourpog wafjen] pod as vptarsord PUreUIpod umasapureso A “MAsey [txONHIA isdas eu Te] -tgoad epaljoys “[] BUIBULPOA wMasapurEpas nas efo>} snuraszouy yjsdis nusaysutpol n ruofurpain raafeny ns LL “equeZIg ToLARpr|A TTeAa!yOpo taozauy Hjsdas UyEYO] ns afp8 “(eujaoBaoza}4) affumyez HF wMEy F (e105 BUD) 2107 WousUN pod yeuzod 92eut ‘9fpynq (1104119) ‘aUsOg sures po ouznf rafery ns qearzn ysoustavzou ostA org -oN yWOrOZPeU WUTYsIURZIq pod afiuparsodou tq ns Hoy uepepa pysdis auaftsa ouaparpo npalip wouzorst n 2 Sjfuso{ureu HisANY ORLA aUTD/LIA OYDU tOUSOg n> -affors “11 n af vd ‘onistuzoaes ovy oigou n oprioazerd as oudmsod easy omistuepod oupeuruon sepa NUAOCYIA rysiueziq nfeuzud ep asepeya aysyeasy t aysdas optpisiad {eiwing wroyruowez, ‘T7 woltse, wore pod onrsie> oysiuezig ouzour orouod ‘aurpo$ “ior ‘af wnez epafjors ejod aypptadio nosey woysreazy pod pjeyso E ny[syeaspy pod vpedyod af oxcuad vpa(foxs Boyasap eureurpo8 umasopzes q “eunqig ejepedid ours{tza on af oes ‘wafuoyuiay urugasez epeneus (19na{s eu eaaferes wee on /AsimnoAvuNNYNEOR ge60 sosuscenscua owner Nor Sales dio onoga sto danas zovemo Srbijom. Uistinu je za veéeg dijela ovog ranog srednjovjekovnog razdoblja Hercego- vina bila srpski teritorij, ali je sama Bosna bila mnogo tjeSnje povezana s hrvatskim zemljama, au 12. stoljecu, bai kad je stekla nezavisnost, éini se da je sve vide tezila hrvatsko-ugarskom kulturnom i politickom prostoru.” Sto se tiée vjerske organizacije, Bosna je u ranom sred- njem vijeku bila vezana za Hrvatsku, a ne za srpske ze- mije: biskupija bosanska spominje se kao rimokatolicka biskupija u 11. stoljecu (nakon vjerskog raskola izmedu Rima i Carigrada 1054. godine), i Gini se da je potpala pod jurisdikciju Splitske nadbiskupije prije nego sto je u 12, stoljeéu pripojena Dubrovackoj dijecezi."* (Medutim, kao Sto éemo uskoro vidjeti, crkva je u Bosni imala neke svoje posebne karakteristike po kojima se zasigurno vrlo rano poéela razlikovati od latinskih crkava na dalmatin- skoj obali.) Jedan od simbola politigkih veza Bosne s hr- vatskim svijetom jest cinjenica da su njeni viadari nosili hhrvatsku titulu ban od najranijih vremena; dok se vrhovni poglavar Srba oduvijek zvao “veliki zupan’, a nikad ban.” A na pitanje jesu li stanovnici Bosne 1180. godine bili zapravo Hrvati ili zapravo Srbi ne moze se odgovoriti iz dva razloga: prvo, zato sto nam nedostaje dokaza, a drugo, zato Sto to pitanje nema smisla. MoZemo samo reéi da je veéi dio bosanskog teritorija vjerovatno bio u hrvatskim rukama ~ ili bar u slavenskim rukama pod hr- vatskom vlaééu — u sedmom stoljeéu, ali je to plemenska oznaka koja pet stoljeéa kasnije nema mnogo smisla, ili ga uopée nema. Bosanci su u svojoj vjerskoj i politickoj © Andelié, “Period u kulturnoj histori str, 204-205, Citkovié, “Die bosnische Kirche’ st. $47-548. D. Mandie, Eiicka povijest Bosne, st. 33. Corovie, Historija Bosne, tt: 1 oct Maison /aosnacwnarkarovuesr 61 povijesti opéenito bili blizi Hrvatima, ali: primjenjivati danaénji pojam hrvatskog identiteta (neSto 8to je nastalo u novije doba na osnovi vjere, povijesti i jezika) na neko- ga u ono doba jest puki anahronizam. Jedino razborito Sto bi se moglo kazati o etnitkom identitetu Bosanaca jest ovo: oni su bili Slaveni koji su prebivali u Bosni.