Friksionet PDF

Friksionet e automjeteve
DINAMIKA DHE KONSTRUKSIONET AUTOMOBILISTIKE
15
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
ne
io
ks
Literature suplementare
Le
1. “The Motor Vehicle”, Thirteenth Edition - T.K. GARRETT, K. NEWTON, W. STEEDS –

2001. ff. 720 – 750
2. “Automotive Transmissions” , Gisbert Lechner, Harald Nauheimer – Springer 1999. ff. 261
– 271
3. “Advanced Vehicle Technology”, Second Edition - Henz Heisler – 2002. ff. 37 – 60
4. “Automatic Transaxle Basic”, Published by Chonan Technical Service Training Center
5. “Light and Heavy Vehicle Technology”, Forth Edition - M.J. Nunney – 2007. ff. 265 - 287
6. “LuK Clutch Course - An introduction to clutch technology for passenger cars
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
1
SKEMA E AUTOMJETIT ME TE DY
URAT AKTIVE
15
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Pak histori
ne
io
Ne keto 100 vjet histori te ndertimit te automobilave, pothuajse

te gjithe komponentet kane pesuar zhvillime teknollogjike te
jashtezakonshme. Besueshmeria, kostot e prodhimit si dhe
ks
shfrytezimi “miqesor” i tij lidhur me ambjentin, kane qene dhe

jane kriteri per te gjetur zgjidhje te reja me te mira nga ana e
Le
inxhiniereve automobiliste.
Dizenjot baze pothuajse kane ekzistuar qysh ne fillimet e

konstruksioneve automobilistike, por vetem gjetja e
materialeve inovative dhe procedurat e prodhimit i ka bere
LEKSIONE 2010-2011
aplikimet e tyre fizibile.

Dh. Sotja
2
Benz 1886
15
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Friksioni i automjetit Benz

ne
io
ks
Le
Parimi i punes se friksioneve te para e ka origjinen ne fabrikat e hershme te

mekanizuara ne agimet e industrise moderne. Ne analogji me transmisionet me
rrypa (shirita) qe perdoreshin aty, rripat e sheshte prej lekure, filluan te
perdoreshin ne automjetet e asaj kohe. Kur tensionohej nepermjet nje rruli,
shiriti transmeton momentin nga pulexho e motorit (aktive) tek ingranazhet e
kambios (pulexho pasive), dhe kur shiriti lirohet, ky i fundit shket ne pulexhon e
vet. Meqenese kjo procedure shkaktonte konsumimin e shiritit te lekures, filloi te
adoptohej nje taktike e re duke montuar nje pulexho parazitare me te njejta
LEKSIONE 2010-2011
permasa, prane pulexhos aktive. Nepermjet nje leve, shiriti i transmisionit mund
te spostohet nga pulexho parazitare tek ajo aktive. Automjeti i patentuar nga
Benz ne vitin 1886, te cilin Bertha Benz e perdori per te kryer udhetimin e gjate
Dh. Sotja
te atehershem nga Manheim ne Pforzheim, perdorte pikerisht kete lloj friksioni.
3
DINAMIKA DHE KONSTRUKSIONET AUTOMOBILISTIKE DINAMIKA DHE KONSTRUKSIONET AUTOMOBILISTIKE
LEKSIONE 2010-2011 LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
Fabrikat e para
SI PUNON FRIKSIONI
20
15
4
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
A
20
Friksioni eshte para kambios

Takimi dhe Stakimi i friksionit
15
5
DOMOSDOSHMERIA E FRIKSIONIT
 Ne regjimin minimal, fuqia e motorit eshte e kufizuar (aq

sa mezi perballon rezistencat e brendshme)
 Po te lidhet direkt motori me pjesen tjeter te tranmisionit,
nisja do te ishte e pamundur.
Qe te mundesohet nisja nga vendi e

automjetit, duhet qe :
15
 Motori te cohet ne nje regjim te
20
pershtatshem (sa rezistencat e
jashtme).
LEKSIONE 2010-2011
 Te lidhet butesisht motori me pjesen

tjeter te transmisionit.
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KLASIFIKIMI I FRIKSIONEVE
ne
io
Friksionet
ks
Sipas menyres se Sipas menyres

transmetimit te se veprimit te Sipas numrit te Sipas menyres
Le
momentit forces se disqeve se komandimit

ngjeshjes
perdredhes
Me susta
Me ferkim Me nje disk Mekanik
periferike
Me suste
Hidraulike Me dy disqe Hidraulike
qendrore
Me shume
Elektromagnetik Centrifugale
disqe
LEKSIONE 2010-2011
Gjysem-
centrifugale
Dh. Sotja
6
KERKESAT QE PARASHTROHEN
NDAJ FRIKSIONIT
Friksioni duhet të garantojë:
Transmetim te sigurte te momentit perdredhes nga motori tek transmisioni
Takim të “bute” e të plote dhe stakim të “paster”
Moment minimal inercie te detaleve te udhezuara

Largim të mirë të nxehtesise
15
Ruajtje të mekanizmave te transmisionit nga ngarkesat dinamike
Ruajtje të forces ngjeshese ne kufijte e lejuar gjate gjithë procesit te
20
shfrytezimit
Lehtesi komandimi dhe humbje minimale të forces fizike

LEKSIONE 2010-2011
Ekuilibrim të mire
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
TRANSMETIMI I SIGURTE I MOMENTIT

NGA MOTORI TEK TRANSMISIONI
ne
io
Duhet te kete mundesine te transmetoje nje moment

perdredhes me te madh se momenti perdredhes i motorit
ks
M fr  M max  β fr  Ps  Rmes  μ  i
Le
Mfr – momenti perdredhes qe transmeton friksioni

Mmax – momenti maksimal i motorit
bfr – koeficienti i sigurise se friksionit
Ps – forca ngjeshese e sustes (sustave)
Rmes – rrezja mesatare e sip. unazore te diskut
LEKSIONE 2010-2011
 – koeficienti i ferkimit ndermjet ferrotave dhe diskut udhezues

Dh. Sotja
i – numri i siperfaqeve qe ferkohen
7
Takim i bute dhe i plote
Takimi i bute i friksionit, behet i mundur nga:

cilesite elastike te diskut te udhezuar (te cilat varen nga vecorite
konstruktive te tij);
prania e sustat qe shuajne lekundjet perdredhese (ndikimi i sustave nuk
eshte dhe aq i madh, sepse dhe deformimi qe ato pesojne, eshte i vogel);
elasticiteti i elementeve te komandimit te friksionit (ne friksionin me suste
tip diafragme, levat qe bejne te mundur stakimin e friksionit, kane elasticitet

me te madh);
numri i disqeve (friksionet me shume disqe garantojne butesi)
15
Takimi i plote i friksionit, behet i mundur nga:
20
rregullatoret e friksionit dhe te elementeve te tij te komandimit (sigurojne
hapesiren e nevojshme ndermjet kushinetes se friksionit dhe skajeve te
levave te stakimit te friksionit)
LEKSIONE 2010-2011
Perdorimi i komandimit hidraulik (nuk ka hapesire ndermjet kushinetes

dhe skajeve te levave te stakimit. Kushineta eshte gjithe kohen paksa e
ngjeshur me levat e stakimit te friksionit).
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Stakim i “paster”
ne
io
•Stakimi i “paster” i friksionit karakterizon fazen e ndarjes se plote te

motorit me transmisionin, gjate se ciles disku udhezues nuk
ks
transmeton moment perdredhes tek disku i udhezuar.

•Kur friksioni nuk eshte stakuar plotesisht, veshtiresohet nderrimi i
marsheve të kambios (behet me zhurme), gje qe con ne konsumimin e
Le
rrotave me dhembe dhe te sinkronizatoreve.

•Nese friksioni nuk eshte stakuar plotesisht, por ingranimi i rrotave

me dhembe tek kambio eshte bere, atehere meqenese motori eshte
duke punuar, friksioni do te rreshqase (apo sic quhet ndryshe do te
slidoje). Kjo do te shkaktoje nxehjen e detaleve te friksionit dhe
konsumimin e veshjeve antifriksion (qe quhen ndryshe ferrota) te
diskut (apo disqeve) udhezues te friksionit. Stakimin e “paster” te
friksionit e pengon ferkimi ne mocon e diskut te udhezuar e cila eshte
e montuar me shlica tek boshti primar i kambios.
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
8
Stakim i “paster”
• Kur stakohet friksioni, disku i udhezuar ndodhet nen veprimin e

nje force aksiale qe e mban ate te takuar me volanin.
• Vlera e kesaj force aksiale ka si kufi te sajen forcen e ferkimit

ndermjet mocos me shlica te diskut, me aksin primar te kambios:
•
• Fd  Gd d
ku Gd - eshte pesha e diskut;  d - koeficienti i ferkimit te
15
•
bashkimit me shlica disk – bosht.
20
• Pervec kesaj, ne bashkimin me shlica disk-bosht, lind edhe nje
force tjeter ferkimi per shkak te ferkimit ndermjet volanit dhe
LEKSIONE 2010-2011
ferrotes se diskut te udhezuar:

Rmes
Ff   f d Pa
A
Dh. Sotja
rsh
TJ
SO
.
Dh
Moment minimal inercie

ne
io
• Per zvogelimin e ngarkesave goditëse, momenti i inercise se detaleve te

udhezuar duhet te jete minimal. Per transmisionet e pasinkronizuara, ngarkesa
goditese ne dhembet e rrotave me dhembe, eshte proporcionale me momentin
ks
e inercise se detaleve te udhezuara te friksionit.

• Impulsi godites qe shkaktohet gjate takimit te friksionit, mund te jete 50-200
Le
here me i madh se sa impulsi godites qe lind ne transmision gjate stakimit te

friksionit.
• Zvogelimi i momentit te inercise te detaleve te udhezuara te friksionit arrihet

nepermjet zvogelimit te diametrit te diskut dhe mases se ferrotave qe e veshin
ate. Per kete arsye, diametri i diskut te friksionit te kamionave te rende, nuk
eshte me i madh se 400 mm, kurse trashesia e ferrotave qe veshin diskun
eshte 3,3 - 4,7 mm. Nganjehere kjo gje eshte e pamundur te arrihet, sepse keto
permasa diktohen nga vlera e momentit perdredhes qe transmetohet. Pervec
kesaj, zvogelimi i diametrit te diskut duhet shoqeruar me rritjen e numrit te
siperfaqeve ferkuese, ne menyre qe friksioni te munde te transmetoje
LEKSIONE 2010-2011
momentin e kërkuar perdredhes.

Dh. Sotja
9
Moment minimal inercie
• Nga ana tjeter, rritja e numrit te siperfaqeve ferkuese qe duhet te

shoqeroje zvogelimin e diametrit te diskut, nuk e ul por e rrit momentin e
inercise se detaleve te udhezuar. Keshtu p.sh., momenti i inercise se
detaleve te udhezuar ne friksionin me dy disqe, eshte me i madh se ne
friksionin me nje disk, e llogaritur kjo, per te njejtin moment perdredhes
te transmetuar.
• Perdorimi i ferrotave me koeficient te rritur ferkimi (me materiale

speciale), lejon qe te zvogelohet diametri i diskut te friksionit, kurse rritja
e mases se ferrotave me te cilat vishet disku i friksionit, nuk e ul
15
momentin e inercise ne fjale. Prandaj zvogelimi i momentit te inercise,
behet vetem duke ulur peshen e vete diskut. Kjo është arsyeja që disqet e
friksionit pergatiten prej flete te holle celiku me trashesi 2-3 mm.
20
• Per zvogelimin e goditjes gjate nderrimit te marsheve, duhet zvogeluar
gjithashtu diferenca ndermjet shpejtesive kendore te rrotave me dhembe
LEKSIONE 2010-2011
qe do te ingranohen, gje qe arrihet nepermjet sinkronizatoreve.
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Largim te nxehtesise
ne
io
• Gjate nisjes se automjetit nga vendi ndodh rreshqitja e friksionit (slidimi), qe

shkakton nxehjen e detaleve te friksionit. Vetem pergjate nje takimi te vetem te
friksionit, rritja e temperatures se diskut te udhezuar eshte 7 – 15 0C dhe ulet
ks
koeficienti i ferkimit ndermjet siperfaqeve ferkuese duke kompromentuar

keshtu punen e sigurte te friksionit qe pastaj mund te slidoje jo vetem kur
automjeti niset nga vendi, por edhe gjate gjithe kohes tjeter te levizjes.
Le
• Kur rreshqitja e friksionit zgjat per nje kohe relativisht te madhe, temperatura
e siperfaqeve te ferkimit mund te arrije edhe 300oC, nderkohe qe edhe ne
200oC, koeficienti i ferkimit ulet pothuajse dy here. Temperatura e larte mund
te shkaktoje edhe largimin prej ferrotave te elementeve lidhes qe pas kesaj
ben qe ferrotat te thahen, te behen poroze dhe te konsumohen shpejt. Ne
temperatura te larta, ndodh edhe deformimi i diskut te udhezuar dhe atij
udhezues, shfaqen plasaritje dhe dalja jashte perdorimit e friksionit.
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
10
Largim te nxehtesise
• Per ruajtjen e friksionit nga dukurite negative te lartpermendura, merren disa

masa konstruktive, qe bejne te mundur largimin e nxehtesise prej siperfaqeve
ferkuese. Per kete qellim ne skatullen e friksionit behen disa te cara per
ventilimin e mire; levat e stakimit behen ne formen e lopatave te nje ventilatori
qe te ftohin friksionin; disku ngjeshes (qe ne fakt eshte disku udhezues), behet
masiv dhe ne forme unazore me qellim qe te sigurohet percimi i mire i
nxehtesise nga disku i udhezuar apo duke bere kanale ne ferrotat veshese te
diskut qe te qarkulloje sa me mire ajri. Kanalet e bera ne ferrotat veshese te
diskut, sherbejne edhe per largimin, nen veprimin e forcave centrifugale, te
15
produkteve te konsumimit te cilat ulin koeficientin e ferkimit. Keto kanale
ndihmojne edhe stakimin e “paster” te friksionit duke parandaluar “ngjitjen” e
ferrotave me siperfaqen punuese te volanit dhe te diskut te udhezuar. Me
20
nxehjen e diskut, ne menyre qe te ruhet aftesia punuese e sustave ngjeshese
te friksionit, ato montohen me rondele izoluese.
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Ruajtja e transmisionit nga

ngarkesat dinamike
ne
io
• Ngarkesat dinamike, qe lindin ne mekanizmat e transmisionit,

ks
mund te jene te karakterit “pik” ose të karakterit periodik
• Ngarkesat e karakterit “pik”, lindin gjate ndryshimit te

Le
menjehershem te shpejtesise se levizjes te automjetit (frenim i

menjehershem pa stakuar friksionin, levizje ne rruge me

parrafshesi ose gjate punes jo te njetrajtshme te motorit.
• Gjate ndryshimit te menjehershem te shpejtesise se automjetit,

sidomos kur frenohet pa stakuar friksionin, transmisioni
ngarkohet kryesisht nga momenti inercial i pjeseve rrotulluese te
motorit. Madhesia e këtij momenti eshte disa here me e madhe në
LEKSIONE 2010-2011
krahasim me momentin perdredhes të motorit.

Dh. Sotja
11
ngarkesat dinamike
Gjate takimit te menjehershem te friksionit, ne transmisionin e

automjetit do te veproje momenti perdredhes i motorit dhe momenti i
inercise se pjeseve rrotulluese te motorit:
M fr  M m  M in
M in  m J m c
15
20
Zvogelimi i momentit inercial dhe ulja e ngarkeses “pik”, behet
LEKSIONE 2010-2011
nëpërmjet sustave shuarese te lekundjeve perdredhese, te cilat

jane te montuara ne diskun e friksionit
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh

ngarkesat dinamike
ne
io
• Ngarkesat periodike mund te lindin ne transmision si pasoje e punes

ks
jo te njetrajtshme te motorit dhe e veprimit te lekundjeve

perdredhese (moment perdredhes jouniform). Keto ngarkesa,
shkaktojne zhurme dhe rritje te sforcimeve ne mekanizmat e
Le
friksionit qe shpesh, jane shkaku i thyerjes se detaleve te

mekanizmave nga lodhja, sidomos kur ndodh rezonanca, pra kur

frekuenca e lekundjeve detyruese, perputhet me frekuencen e
lekundjeve vetjake te transmisionit.
• Per shuarjen e lekundjeve perdredhese ne transmision, sherbejne

pajisje speciale te tipit me suste dhe me fërkim, që quhen demfera.
Keto demfera, thithin energjine e lekundjeve perdredhese ne
transmision, nepermjet ferkimit te elementeve te vecante (si unazat
LEKSIONE 2010-2011
friksione, etj.).
Dh. Sotja
12
ngarkesat dinamike
• Puna e shpenzuar per ferkim nga demferi i lekundjeve
perdredhese, mund te percaktohet nga shprehja e meposhtme:
L fer  Pshμrmes αi
Psh -unazave
eshte forca e ngjeshjes se
fërkuese te shuaresit
μ – eshte koeficienti i ferkimit
15
- eshte kendi i rreshqitjes se
rmes - eshte rrezja mesatare e
unazave fërkuese
α unazave fërkuese
20
- eshte numri i cifteve
i ferkuese
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh

ngarkesat dinamike
ne
io
Momenti i ferkimit te shuaresit te lekundjeve perdredhese

luhatet ne kufijte
ks
M fer   0,15  0, 2  M max

Le
Ky moment fërkimi, ne disa lloj konstruksionesh te shuaresit

te lekundjeve perdredhese, mund te jete i rregullueshem
gjate shfrytezimit, por mund te jete edhe i paravendosur nga
fabrika. Ne rastin e fundit, ne varesi te shkalles se
konsumimit te unazave fërkuese te shuaresit, momenti i tij i
ferkimit zvogelohet, duke kompromentuar keshtu, vete punen
LEKSIONE 2010-2011
e shuaresit.
Dh. Sotja
13
Ruajtja e forces ngjeshese ne
kufijte e lejuar, gjate procesit te
shfrytezimit
• Gjate punes, kur ferrotat e diskut te friksionit apo siperfaqet e tjera
punuese konsumohen, forca e sustave ngjeshese zvoglohet, duke u
shoqëruar me slidimin e friksionit bashke me te keqijat e tjera qe e
shoqerojne.
• Prandaj, eshte e rendesishme qe forca ngjeshese e sustave, te
mbahet ne kufijte e kerkuar, per te siguruar keshtu koeficientin e
duhur te ferkimit ndërmjet siperfaqeve ferkuese te friksionit.

• Kjo behet e mundur duke perdorur susta te tipit diafragem, duke e
15
rregulluar forcen e sustes ne shfrytezim e siper (me suste qendrore
konike) apo duke zvogeluar ngurtesine e sustave ngjeshese (me
susta dyshe ose me dy radhe sustash te vendosura ne periferi).
20
• Megjithate, ne friksionet me susta periferike, sustat ngjeshese
deformohen nen veprimin e forcave centrifugale dhe forca e tyre
LEKSIONE 2010-2011
ngjeshese zvogelohet. Prandaj ne te shumten e rasteve, perdoren

sustat e tipit diafragem
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Lehtesi komandimi dhe humbje

minimale e forces fizike te nevojshme
ne
per ta komanduar
io
• Komandimi i friksionit, ka te beje me STAKIMIN e friksionit,

ks
MBAJTJEN per nje fare kohe te tij ne gjendje te stakuar dhe me pas
leshimin apo TAKIMIN e tij. Eshte e qarte se pjesen me te madhe te
punes se komandimit te friksionit, e ze STAKIMI dhe TAKIMI i tij.
Le
• Komandimi me lehtesi i friksionit arrihet ne disa menyra:

– duke perdorur susta te tipit diafragem;
– duke vendosur susta ndihmese ne linjen e komandimit kur ky i
fundit eshte mekanik
– duke perdorur komandim hidraulik (me rendiment te larte);
– duke i vendosur levat e stakimit te friksionit mbi kushineta
gjilpere (qe rrisin rendimentin).
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
14
Ekuilibrim i mire
• Mekanizmi i friksionit, duhet te jete i ekuilibruar mire, meqenese forcat qe

ngjeshin diskun udhezues me pjeset e tjera te udhezuara, arrijne vlera shume
te medha. Ne qofte se keto forca, nuk do te ekuilibrohen, atehere do te lindin
ngarkesa shtese ne kushinetat e boshtit motorik, ne boshtet e kambios dhe do
te shkaktojne konsumimin e tyre. Kjo, sidomos gjate takimit te friksionit, kur
koha e veprimit te forces aksiale eshte shume e shkurter.
15
• Zakonisht friksionet ekuilibrohen (ballancohen) dinamikisht, te montuar se
bashku me volanin e motorit. Disballanca e lejuar per tere grupin e friksionit,
ne varesi te permasave te friksionit, eshte 0,2 – 0,8 Ncm, ndersa disballanca
20
per diskun e friksionit eshte 0,1 – 0,25 Ncm. Ekuilibrimi i friksionit behet ose
me shtese materiali, ose me heqje materiali (duke bere vrima ne te).
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
FRIKSIONI MONODISK
ne
io
ks
Le
a) - Friksioni i takuar; b) - Friksioni ne gjendje te stakuar.

LEKSIONE 2010-2011
1 – kapaku i friksionit; 2 – disku ngjeshes; 3 – volani; 4 – disku i udhezuar;

5 – pjaster elastike; 6 – suste; 7 – kushinete; 8 – pedali; 9 – boshti primar i
kambios; 10 – tirant; 11 – piruni; 12 – leva.
Dh. Sotja
15
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
A
SI PUNON FRIKSIONI
20
15
16
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
A
20
15
17
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
Disku ngjeshes
A
Leva
Sustat
20
Kapaku
15
18
15
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
FRIKSIONI I THATE ME DY DISQE

(DOPJO DISK)
ne
io
ks
Le
Friksioni dopjo disk
1,6 – sustat; 2 – bullonat; 3,10 – gishtat; 4 –

LEKSIONE 2010-2011
leva; 5 moco; 7 – kapaku; 8 – disku

ngjeshes; 9,12 – disqet e udhezuar; 11 –
disku udhezues; 13 – volani.
Dh. Sotja
19
Disku 1
Disku 2
Disku
15
ngjeshes
20
Disku
ngjeshes
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Friksioni i thate me shume disqe

(multidisk)
ne
io
ks
Le
Friksioni multidisk
1 – volani; 2 – tamburi udhezues; 3 – disqet

udhezues; 4 – tamburi i udhezuar; 5 –
disqet e udhezuar; 6 – pllake; 7 – bullonat;
LEKSIONE 2010-2011
8 – kushinete; 9 – boshti i kambios; 10 –

susta; 11 – mbeshtetese.
Dh. Sotja
20
KOMANDIMI I FRIKSIONEVE
Komandimi i friksionit sherben per te ndryshuar gjendjen

e friksionit, d.m.th.
per ta takuar, per ta stakuar dhe per ta mbajtur ne gjendje
te stakuar ate.
Komandimi i friksionit mund te bëhet në mënyrë

mekanike, hidraulike, pneumatike, elektromagnetike,
automatike dhe jo-automatike.
15
Mekanizmi i komandimit te friksionit, duhet te jete komod
ne perdorim, i lehte ne komandim, i aksesueshem dhe i
20
thjeshte si konstruksion, te kete mundesi rregullimi apo
regjistrimi, dhe te kete rendiment te larte.
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
Mekanizmi mekanik i komandimit

ne
io
ks
Le
Skemat e mekanizmave te komandimit te friksionit

LEKSIONE 2010-2011
a) - mekanizmi mekanik; b) – mekanizmi hidraulik;

1- disku ngjeshes; 2 – leve; 3 – kushineta; 4 – piruni; 5 – tirant; 6 –
pedali; 7, 9 – cilindrat; 8 - tub percjelles.
Dh. Sotja
21
Elementet e mekanizmave te
komandimit te friksionit
Pedali i friksionit.
Mund te jete i siperm ose
i poshtem.
Pedalet e friksioneve prodhohen prej gize te farketueshme ose

prej celiku te stampuar.
15
Piruni i stakimit te friksionit. Piruni i friksionit mund te
konstruktohet si nje detal i vetem bashke me leven, dhe
20
mbeshtetet ne nje cerniere sferike. Ne kete rast ai prodhohet prej
llamarine celiku te stampuar. Piruni mund te realizohet edhe si
LEKSIONE 2010-2011
detal i vecante ose bashke me boshtin, qe montohet mbi bokolla

ne karterin e grupit te friksionit. Per konstruksione te tilla te
A
Dh. Sotja
pirunit, perdoret celik i stampuar.

TJ
SO
.
Dh
ne
io
• Kushineta e stakimit te friksionit. Kushineta e friksionit

ks
eshte e mbyllur dhe hermetike. Ajo eshte e lubrifikuar

paraprakisht qysh ne prodhim, dhe ne procesin e
shfrytezimit nuk ka me nevoje qe te lubrifikohet. Kushineta
Le
mund te qendroje direkt ne kontakt me skajet e

brendshme te levave te stakimit ose nepermjet nje unaze

mbeshtetese qe eshte e mberthyer tek fundet e levave te
friksionit.
• Perforcuesit e komandimit te friksionit. Perforcuesit
sherbejne per te lehtesuar punen e njeriut ne komandimin
e friksionit, dhe mund te jene perforcues të tipit me suste
ose perforcues pneumatike.
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
22
Pika a i korespondon
forces ne pedal gjate
stakimit te friksionit
pa suste perforcuese,
kurse pika a1 i përket

rastit kur ka suste
perforcuese.
15
Ne prani te
Perforcuesi me suste servosustes, forca e
duhur eshte me vogel
(rreth 40 % me vogel),
20
a) Skema konstruktive; b) Ligjshmeria e ndryshimit te forces se sa ne rastin pa
ne pedalin e friksionit; 1 – suporti; 2 – servosusta; 3 – susta servosuste.
terheqese; 4 – pedali.
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KOMANDIMI HIDRAULIK
ne
io
Ndryshimi i forces ne shtytesin e

pirunit te stakimit te friksionit.
ks
Le
Gjate takimit te friksionit, kur nuk vepron perforcuesi pneumatik, forca R1

qe vepron tek shtytesi i pirunit te stakimit te friksionit, varet vetem nga
presioni ne tubacion. Kur vepron perforcuesi pneumatik, qe hyn ne pune
nga forca P1 ne pedal, atehere forca R2 ne shtytesin e pirunit behet shume
e madhe. Ne kete menyre, forca totale R tek shtytesi i pirunit, eshte e
barabarte me shumen e forcave qe krijohet nga mekanizmi hidraulik dhe
perforcuesi pneumatik: R  R  R
LEKSIONE 2010-2011
1 2
Forca totale R, do te rritet derisa presioni i ajrit te ngjeshur, te arrije

vleren e vet maksimale. Me tej, rritja e forces tek shtytesi i pirunit te
Dh. Sotja
friksionit, behet vetem duke rritur forcen ne pedal.
23
FRIKSIONET
15
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
ne
io
Skema konstruktive e nje

ks
friksioni kamioni
a) – grupi i friksionit;
Le
b) – mekanizmi i komandimit te
friksionit;
c) – detalet e friksionit
1 – volani; 2 – disku ngjeshes; 3 – disku i

udhezuar; 4, 19 – boshte; 5, 18, 21 – leva; 6 –
mbajtese; 12 – piruni (furcella); 7 – karteri; 8,
9 kushineta; 10, 14, 17, 28 – susta; 11 –
mocoja e kushinetes; 13 – kapaku; 15 –
pjaster suste; 16 – pedali; 20 – tiranti; 22 –
LEKSIONE 2010-2011
rondele; 23, 27 – disqe; 24 – mocoja e diskut

te friksionit; 25 – pjastrat prej llamarine; 26 –
permistop vaji.
Dh. Sotja
24
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
Skema konstruktive nje

friksioni autoveture me susta
periferike
a) – nyja e friksionit;
b) – mekanizmi i komandimit;
c) – disku i friksionit dhe detalet e
tij
15
20
LEKSIONE 2010-2011
1 – shuaresi i lekundjeve; 2 – volani; 3 – karteri; 4 – disku i udhezuar; 5 – disku ngjeshes;

6, 23, 28 – susta; 7 – mocoja; 8 – boshti; 9 – furcella; 10 – leva; 11 – kapaku; 12, 18–
shtytesa; 13 – valvol; 14, 15 – cilindrat; 16, 17 – vrima; 19 – piston; 20 – gomine tip kupe;
A
21 – pedali; 22 – mbeshtetese; 24, 25 – rondele; 26 30 – disqe; 27 – ferrotat; 29 – moco
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
ne
io
Skema konstruktive nje

friksioni autoveture me susta
ks
periferike
a) pamje e pergjithshme;
b) skema e punes;
Le
c) susta diafragem
1 - susta diafragem; 2 – disku i udhezuar;

3 – ferrotat; 4 - disku i prere; 5 – mocoja;
6 – shuaresi; 7 – disku ngjeshes; 8 – volani;
9 – karteri; 10 – bullon; 11 – boshti i kambios;
12 – mocoja e kushinetes; 13 – furcella;
14 – kushineta; 15 – fllanxha; 16 – kapaku;
17 – susta; 18 – mbulesa metalike; 19 – unaze;
20 – fiksator
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
25
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
Friksioni monodisk me suste

qendrore konike qe perdoret ne
kamionat e tonazhit te rende
1 – disku ngjeshes; 2 – spesoret e regjistrimit; 3 –

fllanxha; 4 – leva; 5 – susta konike; 6 – bokoll; 7 –
15
moco; 8 – kapaku; 9 – suste; 10 – disku ngjeshes;
11 – volani; 12 – mbeshtetese
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
ne
Skema konstruktive e nje

io
friksioni kamioni me dy
disqe
ks
a) – pamje e pergjithshme
b) – mekanizmi i komandimit
Le
1 – volani; 2 – shuaresit e lekundjeve;

disqet e udhezuar; 4 – mekanizmi me
leva; 5 – levat e stakimit; 6 – xhuntoja
me kushineten; 7 – furcella; 8 – unaze;
9 – suste; 10 – kapaku; 11 – disku
ngjeshes; 13,16 – leva; 14 – pedali;
15,23 – cilindrat hidraulike; 17,22 –
shtytesat; 18 – tubacioni; 19 –
perforcues pneumatik; 20 – pajisja
LEKSIONE 2010-2011
komanduese; 21 – tub ajri.

Dh. Sotja
26
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
Cilindri kryesor i komandimit te
friksionit te nje kamioni
1 – rakordi; 2 – susta e rikthimit; 3 – korpusi; 4 –

gomina ne forme kupe; 5 – pistoni; 6 – shtytesi;
7 – gomina mbrojtese; A dhe B – dy dhomat e
korpusit; C – vrima.
15
Skema konstruktive e
perforcuesit pneumatik te
20
friksionit te nje kamioni
LEKSIONE 2010-2011
1 – shtytesi; 2, 3, 6 – pistonat; 4 – diafragma;

5 – valvolat.
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
ne
io
ks
Friksioni dopiodisk i nje kamioni

Le
1 – volani; 2 – disqet e udhezuar; 3 – disku

udhezues; 4, 14 – unaza; 5, 6, 16 – susta; 7 – kunj
mbeshtetes; 8, 17 – kapaket; 9 – leva e stakimit;
10 – spinot; 11 – dado; 12 – karteri; 13 –
kushineta; 15 – kapaku i friksionit; 18 – disku i
ngjeshjes.
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
27
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
Konstruksioni i friksionit dopiodisk me

suste konike qendrore
1 – disqet e udhezuar; 2 – disku udhezues; 3 – spinotat;
15
4 – disku i ngjeshjes; 5 – levat; 6 – fllanxha e levizshme; 7
– susta konike; 8 – qaforja; 9 – bokoll; 10 – kapaku; 11 –
kunj mbeshtetes; 12 – susta; 13 – volani.
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
ne
io
ks
Le
Friksioni me shume disqe i nje

kamioni
1 – volani; 2, 5 – tamburi udhezues dhe i udhezuar;

3, 4 – disqet udhezues dhe te udhezuar; 6 –
kushineta; 7 – boshti primar i kambios; 8 – bullonat;
9 – kapaku; 10 – fllanxha; 11 – pjatela; 12 – sustat.
LEKSIONE 2010-2011
Dh. Sotja
28
KONSTRUKSIONET E
FRIKSIONEVE
Friksioni gjysem centrifugal i nje

autoveture
15
1 – kunderpeshat; 2 – sustat
20
LEKSIONE 2010-2011
A
Dh. Sotja
TJ
SO
.
Dh
ne
io
ks
Le
Friksioni centrifugal i nje autoveture

a) – skema e pergjitshme
LEKSIONE 2010-2011
b) – konstruksioni i friksionit
1 – disku ngjeshes; 2 – disku reaktiv; 3 – kapaku i friksionit; 4, 8 – susta; 5 – leva;

Dh. Sotja
6 – xhuntoja; 7 – mbeshtetese; 9 – kunderpeshat; 10 – disku i udhezuar; 11 –

volani.
29
Dh. Sotja Dh. Sotja
Le
ks
io
ne
Dh
.
SO
TJ
Ka ndonje pyetje?
A
20
59
15
30

Friksionet PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Friksionet PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Friksionet e automjeteve

DINAMIKA DHE KONSTRUKSIONET AUTOMOBILISTIKE

1. “The Motor Vehicle”, Thirteenth Edition - T.K. GARRETT, K. NEWTON, W. STEEDS –

Ne keto 100 vjet histori te ndertimit te automobilave, pothuajse

shfrytezimi “miqesor” i tij lidhur me ambjentin, kane qene dhe

Dizenjot baze pothuajse kane ekzistuar qysh ne fillimet e

aplikimet e tyre fizibile.

Friksioni i automjetit Benz

Parimi i punes se friksioneve te para e ka origjinen ne fabrikat e hershme te

te atehershem nga Manheim ne Pforzheim, perdorte pikerisht kete lloj friksioni.

Friksioni eshte para kambios

 Ne regjimin minimal, fuqia e motorit eshte e kufizuar (aq

Qe te mundesohet nisja nga vendi e

 Te lidhet butesisht motori me pjesen

Sipas menyres se Sipas menyres

momentit forces se disqeve se komandimit

Takim të “bute” e të plote dhe stakim të “paster”

Moment minimal inercie te detaleve te udhezuara

Largim të mirë të nxehtesise

Ruajtje të forces ngjeshese ne kufijte e lejuar gjate gjithë procesit te

Lehtesi komandimi dhe humbje minimale të forces fizike

TRANSMETIMI I SIGURTE I MOMENTIT

Duhet te kete mundesine te transmetoje nje moment

Mfr – momenti perdredhes qe transmeton friksioni

 – koeficienti i ferkimit ndermjet ferrotave dhe diskut udhezues

i – numri i siperfaqeve qe ferkohen

Takimi i bute i friksionit, behet i mundur nga:

tip diafragme, levat qe bejne te mundur stakimin e friksionit, kane elasticitet

Perdorimi i komandimit hidraulik (nuk ka hapesire ndermjet kushinetes

•Stakimi i “paster” i friksionit karakterizon fazen e ndarjes se plote te

transmeton moment perdredhes tek disku i udhezuar.

rrotave me dhembe dhe te sinkronizatoreve.

•Nese friksioni nuk eshte stakuar plotesisht, por ingranimi i rrotave

• Kur stakohet friksioni, disku i udhezuar ndodhet nen veprimin e

• Vlera e kesaj force aksiale ka si kufi te sajen forcen e ferkimit

ku Gd - eshte pesha e diskut;  d - koeficienti i ferkimit te

ferrotes se diskut te udhezuar:

Moment minimal inercie

• Per zvogelimin e ngarkesave goditëse, momenti i inercise se detaleve te

e inercise se detaleve te udhezuara te friksionit.

here me i madh se sa impulsi godites qe lind ne transmision gjate stakimit te

• Zvogelimi i momentit te inercise te detaleve te udhezuara te friksionit arrihet

momentin e kërkuar perdredhes.

• Nga ana tjeter, rritja e numrit te siperfaqeve ferkuese qe duhet te

• Perdorimi i ferrotave me koeficient te rritur ferkimi (me materiale

qe do te ingranohen, gje qe arrihet nepermjet sinkronizatoreve.

• Gjate nisjes se automjetit nga vendi ndodh rreshqitja e friksionit (slidimi), qe

koeficienti i ferkimit ndermjet siperfaqeve ferkuese duke kompromentuar

• Per ruajtjen e friksionit nga dukurite negative te lartpermendura, merren disa

Ruajtja e transmisionit nga

• Ngarkesat dinamike, qe lindin ne mekanizmat e transmisionit,

mund te jene te karakterit “pik” ose të karakterit periodik

• Ngarkesat e karakterit “pik”, lindin gjate ndryshimit te

menjehershem te shpejtesise se levizjes te automjetit (frenim i

menjehershem pa stakuar friksionin, levizje ne rruge me

• Gjate ndryshimit te menjehershem te shpejtesise se automjetit,

krahasim me momentin perdredhes të motorit.

Gjate takimit te menjehershem te friksionit, ne transmisionin e

nëpërmjet sustave shuarese te lekundjeve perdredhese, te cilat

Ruajtja e transmisionit nga

• Ngarkesat periodike mund te lindin ne transmision si pasoje e punes

jo te njetrajtshme te motorit dhe e veprimit te lekundjeve

friksionit qe shpesh, jane shkaku i thyerjes se detaleve te