NCERT SOLUTIONS

CLASS 9 SANSKRIT
SHEMUSHI CHAPTER 11

1. अधो ल खतानां नानामु रािण सं कृतभाषया लखत-

i. कृतेः मुखत वािन कािन स त?
ii. वाथा धः मानवः िकं करोित?
iii. पयावरणे िवकृते जाते िकं भवित?
iv. अ मािभः पयावरण य र ा कथं करणीया?
v. लोकर ा कथं संभवित?
vi. प र कृतं पयावरणम् अ म यं िकं िकं ददाित?
उ रािण-
i. कृतेः मुखत वािन स त - पृ थवी, जलं, तेजः, वायुः, आकाशः च।
ii. वाथा धः मानवः पयावरणम् नाशयित।
iii. पयावरणे िवकृते जाते िविवधाः रोगाः भीषणसम या च जाय ते।
iv. अ मािभः वृ ान्, थलचरान्, जलचरान् च रि वा पयावरण य र ा करणीया।
v. लोकर ा कृितर या संभवित।
vi. प र कृतं पयावरणम् अ म यम् शु वायु,ं व छजलम्, नीरोग व थं शरीरं च ददाित।
2. थूलपदा य धकृ य निनमाणं कु त-
i. वनवृ ाः िनिववेकं िछ ते।
ii. वृ कतनात् शु वायुः न ा यते।
iii. कृितः जीवनसुख ं ददाित।
iv. अजात शशुः मातृगभ सुरि तः ित ित।
v. पयावरणर णं धम य अ म् अ त।
उ रािण-
i. के िनिववेकं िछ ते?
ii. क मात् कारणात् शु वायुः न ा यते?
iii. कृितः िकं ददाित?
iv. अजात शशुः कु सुरि तः ित ित?
v. पयावरणर णं क य अ म् अ त?
3. उदाहरणमनुसृ य पदरचनां कु त-
i. यथा- जले चर त इित - जलचराः
 थले चर त इित - ____________
िनशायां चर त इित - ____________
यो न चर त इित - ____________
िगरौ चर त इित - ____________
भूमौ चर त इित - ____________
ii. यथा- न पेयम् इित - अपेयम्
न वृि इित - ____________
न सुखम् इित - ____________
न भावः इित - ____________
न पूणः इित - ____________
उ रािण-
i. थलचराः
िनशाचराः
योमचराः
िग रचराः
भूिमचराः
ii. अवृि
असुखम्
अभावः
अपूणः
4. उदाहरणमनुसृ य पदिनमाणं कु त-
यथा- िव + कृ + ि न् = िवकृितः
i. + गम् + ि न् = ____________
ii. श् + ि न् = ____________
iii. गम् + ि न् = ____________
iv. मन् + ि न् = ____________
v. शम् + ि न् = ____________
vi. भी + ि न् = ____________
vii. जन् + ि न् = ____________
viii. भज् + ि न् = ____________
ix. नी + ि न् = ____________
उ रािण-
i. गितः
 ii. ि ः
iii. गितः
iv. मितः
v. शा तः
vi. भीितः
vii. जाितः
viii. भि ः
ix. नीितः
5. िनदशानुसारं प रवतयत-
यथा- वाथा धो मानवः अ पयावरणं नाशयित (बहवचने)।
वाथा धाः मानवाः अ पयावरणं नाशय त।
i. स त य मानव य म लं कुतः? (बहवचने)
ii. मानवाः पयावरणकु ौ सुरि ताः भव त। (एकवचने)
iii. वनवृ ाः िनिववेकं िछ ते। (एकवचने)
iv. िग रिनझराः िनमलं जलं य छ त। (ि वचने)
v. स रत् िनमलं जलं य छित। (बहवचने)
उ रािण-
i. स त ानां मानवानां म लं कुत।
ii. मानवः पयावरणकु ौ सुरि तः भवित।
iii. वनवृ ः िनिववेकं िछ ते।
iv. िग रिनझरौ िनमलं जलं य छतः।
v. स रतः िनमलं जलं य छ त।
6. पयावरणर णाय भव तः िकं क र य त इित िवषये प वा यािन लखत।
यथा- अहं िवषा म् अवकरं नदीषु न पातिय यािम।
i. _____________________________
ii. _____________________________
iii. _____________________________
iv. _____________________________
v. _____________________________
उ रािण-
i. अहं वृ कतनम् न क र यािम।
ii. अहं थलचरान् कु कुरादीन् रि यािम।
iii. अहं म यादीन् जलचरान् न हिन यािम।
 iv. अहं पृ थव , जलं, वायुं च केनािप कारेण अशु ान् न क र यािम।
v. अहं लोकर ायै कृितं रि यािम।
7. (क) उदाहरणमनुसृ य उपसगान् पृथ कृ वा लखत-
यथा- संर णाय - सम्
i. भवित - ......................
ii. उपल यते - ......................
iii. िनवस त - ......................
iv. समुपहर त - ......................
v. िवतर त - ......................
vi. य छ त - ......................
vii. उपगता - ......................
viii. ितभाित - ......................
उ रािण-
i.
ii. उप
iii. िन
iv. सम्
v. िव
vi.
vii. उप
viii. ित
(ख) उदाहरणमनुसृ य अधे ल खतानां सम तपदानां िव हं लखत-
यथा- तेजोवायुः - तेजः वायुः च।
िग रिनझराः - िगरयः िनझराः च।
i. प पु पे - ......................
ii. लतावृ ौ - ......................
iii. पशुप ी - ......................
iv. क टपत ौ - ......................
उ रािण-
i. प ं च पु पं च।
ii. लता च वृ ः च।
iii. पशवः च पि णः च।
iv. क टः च पत ः च।