4. ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 10 PDF

ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ
ΤΟ
ΚΡΗΤΙΚΟ
ΖΗΤΗΜΑ
Ε. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ
ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ
ΜΕ ΤΗΝ ΕΛΛΑΔΑ
Α. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
Γ. ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ
Δ. ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ
Ε.Σ.Ν. Σελίδα 1
Α. ΙΣΤΟΡΙΚΗ ΑΦΗΓΗΣΗ
1. Η οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας

Μέσα σε μια απερίγραπτη φρενίτιδα ενθουσιασμού ο εντολοδόχος των Μεγάλων Δυνάμεων
πρίγκιπας Γεώργιος ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 9 Δεκεμβρίου 1898.
Ο Γάλλος Ναύαρχος Ποττιέ, υπό την ιδιότητά του ως Προέδρου του Συμβουλίου των
Ναυάρχων, παρέδωσε επίσημα στο Γεώργιο τη διοίκηση της Κρήτης.
Τα πλοία των Δυνάμεων της Διεθνούς Προστασίας χαιρέτισαν τη σημαία της Κρητικής
Πολιτείας και ο Ύπατος Αρμοστής απηύθυνε το πρώτο του διάγγελμα προς τον κρητικό λαό.7
Η κρητική σημαία υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά,
ενώ η τουρκική διατηρήθηκε μόνο στο φρούριο της Σούδας, ως τελευταίο σύμβολο της τουρκικής
επικυριαρχίας στην Κρήτη. Το νησί τέθηκε υπό διεθνή προστασία.
Οι ξένοι Ναύαρχοι αναχώρησαν την επομένη (10 Δεκεμβρίου)

και αμέσως άρχισε με γοργούς ρυθμούς το δυσχερές έργο της οργάνωσης του νέου πολιτικού
σχήματος, που ονομάστηκε Κρητική Πολιτεία.
Ορίστηκε μια 16μελής Επιτροπή από 12 χριστιανούς και 4 μουσουλμάνους, για να εκπονήσει το
σχέδιο του κρητικού συντάγματος, ενώ παράλληλα προχώρησαν οι πολιτικές πράξεις, χωρίς
χρονοτριβή.
Έναν ακριβώς μήνα μετά την εγκατάσταση του Ύπατου Αρμοστή, δημοσιεύτηκε το πρώτο
σημαντικό διάταγμα «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως»
και αμέσως προκηρύχθηκαν εκλογές για την ανάδειξη πληρεξουσίων.
Στις εκλογές αυτές αναδείχθηκαν 138 χριστιανοί και 50 μουσουλμάνοιπληρεξούσιοι και η
Κρητική Βουλή άρχισε τις εργασίες της στις 8 Φεβρουαρίου 1899.
Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας,

που συντάχθηκε κατά το πρότυπο του ισχύοντος τότε ελληνικού συντάγματος,
αφού εγκρίθηκε από το Συμβούλιο των Πρέσβεων των Προστατίδων Δυνάμεων στη Ρώμη,
τέθηκε αμέσως σε εφαρμογή.
Λίγες ημέρες αργότερα συγκροτήθηκε και ορκίστηκε η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής
Πολιτείας, στην οποία Υπουργός Δικαιοσύνης ορίστηκε ο Ελευθέριος Βενιζέλος.
2. Η περίοδος της δημιουργίας

Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας εργάστηκε με ζήλο και σε σύντομο χρονικό
διάστημα απέδωσε σημαντικό έργο.
Εξέδωσε πολύ γρήγορα νόμους και διατάγματα, έκοψε κρητικό νόμισμα (την κρητική
δραχμή), ίδρυσε την Κρητική Τράπεζα, οργάνωσε Ταχυδρομική Υπηρεσία και Χωροφυλακή
με Ιταλούς αξιωματικούς και υπαξιωματικούς (καραμπινιέρους).
Ιδιαίτερη ήταν η μέριμνα για την εκπαίδευση και τη δημόσια υγεία.
Αντιμετωπίστηκε το μεγάλο πρόβλημα της λέπρας, που είχε προσλάβει ενδημική μορφή στις πόλεις
και τα χωριά της Κρήτης, με την οργάνωση του λεπροκομείου της Σπιναλόγκας (1903),
ιδρύθηκαν πολλά σχολεία και διορίστηκαν δάσκαλοι.
Ένα σοβαρό ζήτημα, που επίσης αντιμετωπίστηκε με επιτυχία, ήταν το καθεστώς της τοπικής
Εκκλησίας. Με τον Οργανικό Νόμο του 1900, δόθηκε λύση σε ακανθώδη
εκκλησιαστικά ζητήματα, όπως ήταν η σχέση της Εκκλησίας της Κρήτης με το Οικουμενικό
Πατριαρχείο και η εκλογή Μητροπολίτη και Επισκόπων.
Το βασικό σχήμα, που ισχύει με μικρές τροποποιήσεις έως σήμερα,
είναι ένα καθεστώς ημιαυτόνομης Εκκλησίας,
της οποίας ο Προκαθήμενος εκλέγεται από το Οικουμενικό Πατριαρχείο
και η Κρητική Πολιτεία εκδίδει το Διάταγμα της αναγνώρισης και εγκατάστασής του.
3. Τα πρώτα νέφη
Το θετικό και αισιόδοξο κλίμα των δύο πρώτων ετών της λειτουργίας του νέου καθεστώτος
άρχισαν να σκιάζουν απειλητικά σύννεφα, τα οποία επρόκειτο να δημιουργήσουν λίγο αργότερα
σοβαρή εσωτερική κρίση.
Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας ήταν υπερβολικά συντηρητικό και στον Ηγεμόνα, όπως
ονομάστηκε ο Ύπατος Αρμοστής, παραχωρούσε υπερεξουσίες, που εύκολα μπορούσαν να τον
οδηγήσουν σε δεσποτική συμπεριφορά.
Επιπλέον, η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και

προσωπικές αντιπαραθέσεις στο έργο της διοίκησης. Οι τοπικοί παράγοντες της Κρήτης, που
πολέμησαν για την ελευθερία του νησιού και στήριξαν με ενθουσιασμό τον Πρίγκιπα, έβλεπαν τώρα
με δυσφορία και πικρία να παραγκωνίζονται και να διορίζονται σε καίριες θέσεις Αθηναίοι
σύμβουλοι του Γεωργίου, που αγνοούσαν τα κρητικά πράγματα και την ψυχολογία των Κρητών.
Αλλά το πιο σημαντικό ήταν η διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης
με την Ελλάδα. Στο ουσιώδες αυτό ζήτημα παρατηρήθηκε εξαρχής διάσταση απόψεων μεταξύ του
Γεωργίου και του Ελευθερίου Βενιζέλου.
Ο Γεώργιος πίστευε ότι η λύση του εθνικού ζητήματος θα ωρίμαζε με συνεχείς παραστάσεις
και υπομνήματα προς τις Μεγάλες Δυνάμεις,
ενώ ο Βενιζέλος, βλέποντας τα πράγματα πρακτικότερα και ρεαλιστικότερα, θεωρούσε ότι η λύση
έπρεπε να είναι σταδιακή, με βαθμιαίες κατακτήσεις. Ως πρώτη μάλιστα κατάκτηση θεωρούσε
την απομάκρυνση των ξένων στρατευμάτων από τις κρητικές πόλεις και την αντικατάστασή
τους από ντόπια πολιτοφυλακή, με Έλληνες αξιωματικούς.
Η διάσταση των απόψεων στο πολιτικό ζήτημα δεν άργησε να λάβει τη μορφή προσωπικής
αντιπαράθεσης.
Ο Βενιζέλος είχε καταστήσει σαφές ότι δεν αναγνωρίζει στον Πρίγκιπα το δικαίωμα να
διαχειρίζεται προσωπικώς το εθνικό ζήτημα της Κρήτης: «Ως ένας εκ των τριακοσίων
χιλιάδων Κρητών, δεν σας εκχωρώ το δικαίωμά μου, ώστε μόνος σεις να ρυθμίζετε
αυτοβούλως την εθνικήν πολιτικήν του τόπου μου!».
Κακοί σύμβουλοι του Γεωργίου διοχέτευαν χαλκευμένα και συκοφαντικά κείμενα στις
αθηναϊκές εφημερίδες εναντίον του Ελευθερίου Βενιζέλου, γεγονός που δημιούργησε βαρύ
κλίμα διχασμού.
4. Η επανάσταση του Θερίσου (1905)
α. Τα αίτια και οι αφορμές

Η κρίση κορυφώθηκε στις 18 Μαρτίου 1901, όταν ο Γεώργιος απέλυσε τον
Βενιζέλο από το αξίωμα του υπουργού.
Για να υποστηρίξει τις απόψεις του στο εθνικό ζήτημα της Κρήτης, ο Βενιζέλος δημοσίευσε
στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων, που ο ίδιος εξέδιδε, πέντε πολύκροτα άρθρα, με το
χαρακτηριστικό τίτλο «Γεννηθήτω φως».
Ο Γεώργιος ακολούθησε πολιτική αδιαλλαξίας και προχώρησε σε μέτρα περισσότερο
αυταρχικά, με την απαγόρευση της ελευθεροτυπίας και με διώξεις και φυλακίσεις
διακεκριμένων μελών της κρητικής αντιπολίτευσης.
Κάτω από τις συνθήκες αυτές, τα πολιτικά πράγματα στην Κρήτη οδηγήθηκαν σε πλήρες
αδιέξοδο και όλες οι προσπάθειες συνδιαλλαγής των αντίπαλων πολιτικών μερίδων ναυάγησαν.
Γύρω από τον Βενιζέλο συνασπίστηκαν όσοι ήταν δυσαρεστημένοι από την αυταρχική πολιτική
του Πρίγκιπα και σχηματίστηκε μια ισχυρότατη «Ηνωμένη Αντιπολίτευσις».
Έμπιστοι συνεργάτες του Βενιζέλου ήταν ο Κ. Φούμης και ο Κ. Μάνος. Οι τρεις αυτοί αποτέλεσαν
μια τριανδρία, που δεν δίστασε να προχωρήσει σε δυναμική αναμέτρηση με τον Πρίγκιπα.
Στο τέλος του 1904 έληξε η περίοδος της Γενικής Συνέλευσης και προκηρύχθηκαν εκλογές
για την ανάδειξη 64 βουλευτών.
Σύμφωνα με το σύνταγμα, 10 ακόμη θα διορίζονταν απευθείας από τον Πρίγκιπα.
Η αντιπολίτευση αποφάσισε να μη συμμετέχει στις εκλογές αυτές, κατήγγειλε τα ανελεύθερα μέτρα
του Πρίγκιπα και κάλεσε το λαό σε αποχή.
Η κατάσταση εκτραχύνθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η τριανδρία της

αντιπολίτευσης και 15 άλλοι επιφανείς πολιτευτές συνέταξαν και υπέγραψαν προκήρυξη, με την
οποία ζητούσαν μεταβολή του συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας. Η προκήρυξη αυτή είναι
το πρώτο επίσημο επαναστατικό κείμενο, το προμήνυμα της επανάστασης του Θερίσου.8
Όλοι πλέον είχαν πεισθεί ότι μια ένοπλη εξέγερση ήταν επί θύραις.
Οι υπηρεσίες του Πρίγκιπα είχαν συγκεντρώσει πληροφορίες, ενώ η ενωμένη αντιπολίτευση άφηνε
σκόπιμα να διαρρεύσει η πληροφορία ότι πιθανή ημέρα εξέγερσης θα ήταν η 14η Μαρτίου.
Στο ενδιάμεσο διάστημα άρχισαν να συρρέουν με μεγάλη μυστικότητα ομάδες ενόπλων στο Θέρισο.
Ο Βενιζέλος και οι συνεργάτες του είχαν επιλέξει το χωριό αυτό ως έδρα της επανάστασης, γιατί ήταν
κοντά στα Χανιά και επίσης ήταν περιοχή δυσπρόσιτη, ένα φυσικό οχυρό.
Οι επαναστάτες αιφνιδίασαν τον Ηγεμόνα και κήρυξαν την επανάσταση στις 10

Μαρτίου 1905. Το πρωί της ημέρας εκείνης βρέθηκαν προκηρύξεις τοιχοκολλημένες
στους δρόμους των Χανίων, που
κήρυτταν την κατάργηση της αρμοστείας,
καλούσαν το λαό σε συμπαράσταση, για να πραγματωθεί το όνειρο της ένωσης,
και συνιστούσαν στη χωροφυλακή να μην υπακούει στις διαταγές του Πρίγκιπα.
Παράλληλα, εκπρόσωποι των επαναστατών διασκορπίστηκαν σε όλη την Κρήτη, για να
μεταδώσουν και να προπαγανδίσουν το επαναστατικό μήνυμα.
Μέσα σε λίγες ημέρες ολόκληρη η κρητική ύπαιθρος βρισκόταν σε επαναστατικό
αναβρασμό. Ψηφίσματα συμπαράστασης έφταναν από παντού, ενώ οι ισχυρότεροι παράγοντες
του νησιού, ακόμη και πολιτικοί αντίπαλοι του Βενιζέλου, προσχώρησαν στην επανάσταση.
Ο Βενιζέλος, που ήταν ο φυσικός αρχηγός του νέου αυτού επαναστατικού κινήματος,
ανέλαβε να ενημερώσει το λαό και τους αντιπροσώπους των Μεγάλων Δυνάμεων,
για τους λόγους και τους σκοπούς της επανάστασης.9
β. Η αντίδραση του Πρίγκιπα

Η έκρηξη και η ταχύτατη επέκταση της επανάστασης καταθορύβησε, όπως
ήταν φυσικό, όχι μόνο τον Πρίγκιπα και το περιβάλλον του, αλλά και την
ελληνική κυβέρνηση και τις Προστάτιδες Δυνάμεις.
Ο Πρίγκιπας προχώρησε στη λήψη σπασμωδικών μέτρων.

Με αυστηρή προειδοποίηση έδινε στους επαναστάτες προθεσμία 36 ωρών, να καταθέσουν
τα όπλα. Όταν η προθεσμία αυτή παρήλθε, με τη συγκατάθεση των Μεγάλων Δυνάμεων, κήρυξε το
στρατιωτικό νόμο σε όλη την Κρήτη.
Η Κρητική Βουλή, που ενεργούσε κατά τις εντολές του αρμοστειακού περιβάλλοντος,
αφού δεν υπήρχε αντιπολίτευση, ψήφισε το νόμο «Περί ιδρύσεως σώματος
δημοφρουρών», οι οποίοι θα στήριζαν την έννομη τάξη. Αυτούς τους αποκαλούσαν οι
επαναστάτες «ροπαλοφόρους».
Στην Κρήτη υπήρχαν πια δύο κυβερνήσεις, του Αρμοστή στα Χανιά και των επαναστατών στο
Θέρισο. Η διάσπαση ήταν πλήρης και η απειλή εμφύλιου πολέμου ήταν πλέον ορατή.
Το βασιλικό περιβάλλον στην Αθήνα ανησυχούσε για τις εξελίξεις στην Κρήτη και πίεζε την
ελληνική κυβέρνηση να καταδικάσει το κίνημα του Θερίσου.
Ο πρωθυπουργός Δηλιγιάννης κάλεσε στις 12 Μαρτίου τους αντιπροσώπους του
αθηναϊκού τύπου και προέβη σε σκληρές δηλώσεις κατά του Βενιζέλου και των συνεργατών
του.
Εντούτοις, το κίνημα έβρισκε θετική ανταπόκριση στο κοινό αίσθημα και οι περισσότερες
αθηναϊκές εφημερίδες το υποστήριζαν ανοιχτά.
γ. Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων

και οι διπλωματικοί ελιγμοί του Ελ. Βενιζέλου
Οι Μεγάλες Δυνάμεις δεν τήρησαν ενιαία στάση έναντι των επαναστατών.
Οι περισσότερες ανέμεναν τις εξελίξεις και μόνο η Ρωσία υποστήριζε φανερά τον
Πρίγκιπα. Ρωσικό πολεμικό κανονιοβόλησε επανειλημμένα τις θέσεις των επαναστατών στο Θέρισο,
χωρίς όμως κανένα αποτέλεσμα.
Ο Βενιζέλος είχε σωστά εκτιμήσει τη διεθνή πολιτική και ήταν βέβαιος ότι οι Μεγάλες
Δυνάμεις ήταν αδύνατο να συμφωνήσουν στην τήρηση ενιαίας στάσης έναντι του κινήματος.
Αρκούσε και μια μόνο διαφωνία, για να ματαιωθεί η συντονισμένη δράση των ξένων
στρατευμάτων.
Εξάλλου, οι Δυνάμεις δεν μπορούσαν να παραβλέψουν τον κίνδυνο εμφύλιου πολέμου,

που θα γενικευόταν στην Κρήτη με αφορμή τη δική τους ανάμειξη.
Ο παλαίμαχος πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης, σε πάνδημο συλλαλητήριο στο Ηράκλειο
(21 Μαρτίου) μίλησε ανοικτά για την απαράδεκτη ξένη ανάμειξη και κάλεσε το λαό σε
καθολική συμπαράσταση προς τους επαναστάτες.10
Στο μεταξύ, η επανάσταση είχε αποκτήσει ισχυρά ερείσματα σε όλη την Κρήτη.
Οργανώθηκε «Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης» στο Θέρισο, με
πρόεδρο τον Ελ. Βενιζέλο και υπουργούς τους Κ. Φούμη και Κ. Μάνο.
Η κυβέρνηση προέβη στην έκδοση γραμματίων για εσωτερικό πατριωτικό δάνειο 100.000
δραχμών, οργάνωσε υπηρεσίες οικονομικών, συγκοινωνιών και διοίκησης, τύπωσε
γραμματόσημα και εξέδιδε την εφημερίδα, «Το Θέρισo».
Η χωροφυλακή, που υποστήριζε τον Πρίγκιπα, δεν ήταν σε θέση να ελέγχει τα πράγματα, καθώς
μάλιστα πολλοί χωροφύλακες αυτομόλησαν προς τους επαναστάτες.
Η κρίση μετατοπίστηκε στο πεδίο της διπλωματίας και αναζητήθηκε πολιτική λύση.
Οι αντιπρόσωποι των Μεγάλων Δυνάμεων,
εκτιμώντας την κατάσταση που διαμορφώθηκε στο νησί,
με φανερή την πτώση της δημοτικότητας του Πρίγκιπα,
αλλά και με την καθολική σχεδόν αποδοχή των επαναστατικών ιδεών από το λαό,
κινήθηκαν προς εξομάλυνση της κρίσης με διαπραγματεύσεις.
Ήταν αυτό ακριβώς που προέβλεψε ο Βενιζέλος, ότι ο επαναστατικός αγώνας τον οποίο ανέλαβε
«απέδειξεν ότι η διπλωματία εις των ζητημάτων των υποδούλων λαών την λύσιν προβαίνει
μόνον όταν ταύτα τίθενται προ αυτής υπό την οξυτάτην μορφήν της εθνικής εξεγέρσεως...».
Τα πρώτα υπομνήματα των επαναστατών προς τους εκπροσώπους των Δυνάμεων έθεταν ως
ανυποχώρητη βάση συζήτησης το ενωτικό ζήτημα.
Νωρίς όμως κατέστη σαφές ότι οι Ευρωπαϊκές Δυνάμεις δεν ήταν ακόμη έτοιμες για τη λύση
αυτή
και ο Βενιζέλος, σταθμίζοντας πάντοτε την υφισταμένη κατάσταση, άρχισε να σχεδιάζει τις
υποχωρήσεις του, για να εξασφαλίσει τα μεγαλύτερα δυνατά κέρδη.
Στόχος του ήταν να δημιουργηθεί προς το παρόν και στην Κρήτη ένα καθεστώς ανάλογο με
εκείνο της Ανατολικής Ρωμυλίας, ουσιαστικά ελεύθερο, με σκιώδη σουλτανική
επικυριαρχία.
δ. Το τέλος της επανάστασης του Θερίσου και ο θρίαμβος της

πολιτικής του Ελευθερίου Βενιζέλου
Η επιμονή των επαναστατών στον ένοπλο αγώνα και η παράταση της έκρυθμης
κατάστασης, που απειλούσε με κατάρρευση την οικονομική και πολιτική υπόσταση της
Κρήτης, ανάγκασε τις Προστάτιδες Δυνάμεις να αποστείλουν αυστηρό τελεσίγραφο προς τους
επαναστάτες στις 2 Ιουλίου 1905.
Οι Γενικοί Πρόξενοι των Δυνάμεων, οι οποίοι υπέγραψαν αυτήν τη διακοίνωση,
καθιστούσαν σαφές ότι δεν μπορούσαν να μεταβάλουν το πολιτικό καθεστώς του νησιού.
Διαβεβαίωναν όμως ότι θα επιφέρουν ουσιώδεις εσωτερικές μεταρρυθμίσεις, που θα βελτίωναν
θεαματικά την κατάσταση,
υπό το ρητό όρο ότι εντός 15 ημερών οι επαναστάτες όφειλαν να καταθέσουν τα όπλα, με
παράλληλη χορήγηση γενικής αμνηστίας.
Οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές και διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905.

Η τελική συμφωνία υπογράφηκε από τον Ελ. Βενιζέλο στις 2 Νοεμβρίου 1905 στο
μοναστήρι των Μουρνιών Κυδωνίας.
Εξασφαλίστηκε γενική αμνηστία
και οι Μ. Δυνάμεις δεσμεύτηκαν να επεξεργαστούν ένα χάρτη νέων παραχωρήσεων στον
κρητικό λαό, αρνούμενες πάντως να επιτρέψουν την ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.
Το κίνημα του Θερίσου δεν πέτυχε πλήρως τους στόχους του,

αλλά έδωσε νέα ισχυρή ώθηση στο Κρητικό Ζήτημα και προκάλεσε θετικές εξελίξεις.
Διεθνής Επιτροπή που ήλθε στην Κρήτη το Φεβρουάριο 1906, ανέλαβε να εξετάσει την
κατάσταση και τους όρους λειτουργίας του αρμοστειακού καθεστώτος και να υποβάλει σχετική
έκθεση.
Έπειτα από μακρότατες και επίπονες διαβουλεύσεις με τον Ελ. Βενιζέλο και με την Ελληνική
Κυβέρνηση, οι Μεγάλες Δυνάμεις κατέληξαν σε μια νέα ρύθμιση του Κρητικού Ζητήματος.
Το οριστικό κείμενο των μεταρρυθμίσεων προέβλεπε
την οργάνωση Κρητικής Χωροφυλακής με εντελώς νέο σχήμα,
την ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής, με Έλληνες αξιωματικούς που προηγουμένως θα
παραιτούνταν από τον ελληνικό στρατό,
και την ανάκληση των ξένων στρατευμάτων, μετά την αποκατάσταση της εσωτερικής γαλήνης στην
Κρήτη.
Η πολιτική του Βενιζέλου είχε θριαμβεύσει.

Αμέσως έπειτα συγκροτήθηκε η Β' Συντακτική Συνέλευση, για την εκπόνηση νέου
συντάγματος, και η πρώτη πράξη της ήταν η έκδοση ενωτικού ψηφίσματος, μέσα σε
ατμόσφαιρα συμφιλίωσης και εθνικής έξαρσης.
Με νέα απόφασή τους οι Δυνάμεις παραχωρούσαν στο βασιλιά των Ελλήνων Γεώργιο Α' το
δικαίωμα να διορίζει εκείνος τον Ύπατο Αρμοστή της Κρήτης (14 Αυγούστου
1906). Το νησί είχε ουσιαστικά καταστεί μια ιδιότυπη ελληνική επαρχία.
Μετά τις εξελίξεις αυτές, ο Πρίγκιπας Γεώργιος δεν μπορούσε πια να παραμένει στην
Αρμοστεία της Κρήτης. Παρά τις επίμονες παρακλήσεις των αντιβενιζελικών φίλων του, εκείνος
υπέβαλε την παραίτησή του (12 Σεπτεμβρίου 1906) και αναχώρησε από την
Κρήτη.
Ο βασιλιάς της Ελλάδας Γεώργιος Α' υπέδειξε ως νέο Ύπατο Αρμοστή τον Αλέξανδρο Ζαΐμη.
Το Κρητικό Ζήτημα είχε πλέον εισέλθει στη φάση της οριστικής του επίλυσης.
5. Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη

(1906-1908)
Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, έμπειρος πολιτικός,

πρώην πρωθυπουργός της Ελλάδας και μετέπειτα Πρόεδρος της Ελληνικής Δημοκρατίας,
ανέλαβε τα καθήκοντα του στις 18 Σεπτεμβρίου 1906.
Η πολιτική ομαλότητα επανήλθε στην ταραγμένη Κρήτη και μια νέα περίοδος δημιουργίας
εγκαινιάστηκε.
Η οικονομία βελτιώθηκε, η δημόσια διοίκηση αναδιοργανώθηκε
και ιδιαίτερη φροντίδα καταβλήθηκε για την οργάνωση της δημόσιας υγείας και της παιδείας.
Το πιο σημαντικό είναι ότι

οργανώθηκε για πρώτη φορά η Πολιτοφυλακή της Κρήτης,
δηλαδή ο πρώτος στρατός του νησιού (1907),
που εξελίχθηκε σε αξιόλογη δύναμη,
όπως φάνηκε αργότερα στους Βαλκανικούς πολέμους 1912 - 1913.
Η παρουσία των ξένων στρατευμάτων κατέστη πλέον περιττή
και οι Μ. Δυνάμεις αποφάσισαν να εκκενώσουν την Κρήτη μέσα σε ένα χρόνο,
με μόνη εγγύηση την ασφάλεια των μουσουλμάνων της νήσου.
Ένα ευχαριστήριο Ψήφισμα της Κρητικής Βουλής (21 Μαΐου 1908)

προς τις Μ. Δυνάμεις
ήταν η επίσημη πολιτική πράξη της χειραφέτησης της Κρήτης από την προστασία των Μ.
Δυνάμεων.
Το νησί έπρεπε πλέον να κινείται με τις δικές του δυνάμεις στη διαχείριση του Κρητικού
Ζητήματος.
6. Η κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη.

Το πρώτο ενωτικό Ψήφισμα των Κρητών
Δύο μεγάλα εξωτερικά γεγονότα ήρθαν να ταράξουν πάλι την πορεία των κρητικών πραγμάτων:
η προσάρτηση της Βοσνίας και της Ερζεγοβίνης από την Αυστρία
και η ανακήρυξη της Βουλγαρίας σε βασίλειο, με ταυτόχρονη προσάρτηση της Ανατολικής
Ρωμυλίας.
Η ελληνική κυβέρνηση του Γ. Θεοτόκη υπέδειξε στους Κρήτες την ανάγκη λαϊκών
κινητοποιήσεων, για την κήρυξη της ένωσης με την Ελλάδα.
Σε λαϊκή συγκέντρωση στα Χανιά εγκρίθηκε ομόφωνα
το πρώτο ψήφισμα της ένωσης
και η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε με τη σειρά της
επίσημο Ψήφισμα (24 Σεπτεμβρίου 1908).11
Για την επίσημη έναρξη της νέας περιόδου της πολιτικής ζωής στην Κρήτη,
σχηματίστηκε προσωρινή διακομματική Κυβέρνηση.
Η Ελληνική Κυβέρνηση,
για να μην προκαλέσει διεθνείς περιπλοκές με την αντίδραση της Τουρκίας,
απέφυγε να αναγνωρίσει επίσημα την ένωση
και περιορίστηκε σε παρασκηνιακές οδηγίες στη νέα Προσωρινή Κυβέρνηση της Κρήτης.
7. Τα γεγονότα των ετών 1909-1913
Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της Τουρκίας, οι Μεγάλες Δυνάμεις

δεν αντέδρασαν δυναμικά και φάνηκαν να αποδέχονται σιωπηρά τις νέες εξελίξεις.
Δεν προχώρησαν όμως σε καμιά επίσημη αναίρεση του πολιτικού καθεστώτος, όπως το είχαν
υπογράψει το 1898.
Όταν όμως υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά η ελληνική σημαία,

οι Μ. Δυνάμεις απαίτησαν αμέσως την υποστολή της.
Η Κυβέρνηση της Κρήτης δεν υπάκουσε και παραιτήθηκε.
Και καθώς δεν βρέθηκε Κρητικός να υποστείλει την ελληνική σημαία,
οι Μ. Δυνάμεις αποβίβασαν στρατιωτικό άγημα, το οποίο απέκοψε τον ιστό της.
Το πολιτικό κενό στη διακυβέρνηση της Κρήτης

μετά την παραίτηση της Προσωρινής Κυβέρνησης
καλύφθηκε με προσωρινά κυβερνητικά σχήματα,
έως τις εκλογές του Μαρτίου 1910.
Το κόμμα του Ελ. Βενιζέλου πλειοψήφησε και σχημάτισε κυβέρνηση δύο μήνες
αργότερα (17 Μαΐου 1910).
Για το Κρητικό Ζήτημα άνοιγε μια νέα περίοδος, κατά την οποία ο κύριος διαχειριστής του
ήταν ο Ελ. Βενιζέλος, που είχε οριστικά επιβληθεί ως η κορυφαία πολιτική προσωπικότητα
στην Κρήτη.
8. Η μετάκληση του Βενιζέλου στην Αθήνα και

οι επιπτώσεις στο Κοπτικό Ζήτημα
Λίγους μήνες μετά την ανάληψη της προεδρίας της Κρητικής Κυβέρνησης
από τον Ελ. Βενιζέλο,
ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος
που έλεγχε τα ελληνικά πολιτικά πράγματα μετά την επανάσταση στο Γουδί (1909),
τον κάλεσε στην Αθήνα
να αναλάβει την πρωθυπουργία της Ελλάδας (Σεπτέμβριος 1910).
Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε στους Κρήτες αμφιθυμικά αισθήματα.

Οι περισσότεροι εξέφραζαν φόβους για την απουσία ενός ανδρός,
που γνώριζε περισσότερο από κάθε άλλο
να κινείται στους λαβύρινθους της ευρωπαϊκής διπλωματίας
και να σώζει τις εθνικές υποθέσεις σε κρίσιμες περιστάσεις,
ενώ άλλοι πίστευαν ότι από τη νέα θέση του
θα μπορούσε να λύσει το Κρητικό Ζήτημα ταχύτερα και ασφαλέστερα.
Αλλά ο Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, με το οξύτατο πολιτικό του αισθητήριο

γνώριζε ότι δεν είχε φτάσει ακόμη το πλήρωμα του χρόνου.
Στις επίμονες παρακλήσεις των συμπατριωτών του Κρητών απαντούσε αρνητικά και φαινόταν
δυσάρεστος.
Η σταθερή άρνησή του να επιτρέψει την είσοδο Κρητών βουλευτών στο ελληνικό κοινοβούλιο
προκάλεσε στην Κρήτη ισχυρές αντιδράσεις.
Αναταραχή εκδηλώθηκε στα τέλη του 1911 και
συγκροτήθηκε πάλι στο νησί Επαναστατική Συνέλευση(3 Ιανουαρίου 1912),
ενώ άρχισαν να οργανώνονται και ένοπλα τμήματα.
9. Η οριστική λύση του Κρητικού Ζητήματος
Εκείνο που δεν είχε κατορθώσει να λύσει η διπλωματία, το έλυσε ο πόλεμος.

Ευθύς μετά την έκρηξη των Βαλκανικών πολέμων (Οκτώβριος 1912)
οι πύλες του ελληνικού Κοινοβουλίου άνοιξαν για τους Κρήτες βουλευτές,
που έγιναν δεκτοί με εκδηλώσεις απερίγραπτου πατριωτικού ενθουσιασμού.
Ο Πρόεδρος της Βουλής των Ελλήνων ανέγνωσε Ψήφισμα, σύμφωνα με το οποίο
«η Ελλάς αποδέχεται όπως του λοιπού ενυπάρχη κοινόν Κοινοβούλιον
δια το ελεύθερον Βασίλειον και διά την νήσον Κρήτην».
Αλλά ο Βενιζέλος δεν προχώρησε περισσότερο, για να μη διαταράξει τις σχέσεις του με τις
ευρωπαϊκές Δυνάμεις, εν όψει και του πολέμου που είχε αρχίσει.
Αρκέστηκε να αποστείλει στην Κρήτη ως Γενικό Διοικητή το φίλο του Στέφανο Δραγούμη,
ο οποίος ανέλαβε τα καθήκοντά του στις 12 Οκτωβρίου 1912.
Τα γεγονότα εξελίχθηκαν ταχύτατα, καθώς ήταν πλέον ορατή η ήττα της Τουρκίας.
Στην πράξη η ένωση είχε συντελεστεί και απλώς έμενε η επικύρωσή της με την υπογραφή μιας
διεθνούς συνθήκης.
Στις 14 Φεβρουαρίου 1913αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες

των Μ. Δυνάμεων και της Τουρκίας. Όλα τα σύμβολα της τουρκικής επικυριαρχίας, αλλά και της
κηδεμονίας των Μ. Δυνάμεων, είχαν πλέον εξαφανιστεί από την Κρήτη.
Η ευτυχής για την Ελλάδα έκβαση των Βαλκανικών πολέμων έδωσε και στο Κρητικό Ζήτημα
την οριστική λύση του.
Με το άρθρο 4 της Συνθήκης του Λονδίνου
(30 Μαΐου 1913)
ο σουλτάνος παραιτήθηκε από όλα τα δικαιώματά του στην Κρήτη,
την οποία παραχωρούσε στις Μ. Δυνάμεις της Ευρώπης.
Με ιδιαίτερη συνθήκη ειρήνης μεταξύ της Ελλάδας και της Τουρκίας
(14 Νοεμβρίου 1913)
ο σουλτάνος παραιτήθηκε από κάθε δικαίωμά του στην Κρήτη,
η οποία έτσι εντάχθηκε στην ελληνική επικράτεια ως οργανικό και αναπόσπαστο τμήμα της.
Οι Μ. Δυνάμεις αποδέχθηκαν σιωπηρά τη λύση αυτή, δηλώνοντας απλώς ότι έλαβαν γνώση των
ενεργειών της ελληνικής κυβέρνησης.
Ένα μήνα αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913,

κηρύχθηκε και επίσημα η ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα,
με την παρουσία του τότε βασιλιά Κωνσταντίνου και του πρωθυπουργού Ελευθερίου Βενιζέλου.
Η ελληνική σημαία υψώθηκε στο ιστορικό φρούριο του Φιρκά

και, στη θέση, όπου άλλοτε κυμάτιζε η τουρκική σημαία,
στήθηκε μαρμάρινη επιγραφή, που έγραφε:
ΤΟΥΡΚΟΚΡΑΤΙΑ ΕΝ ΚΡΗΤΗ
1669-1913
ΗΤΟΙ, 267 ΕΤΗ, 7 ΜΗΝΕΣ, 7 ΗΜΕΡΑΙ
ΕΤΗ ΑΓΩΝΙΑΣ
Β. ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ – ΠΑΡΑΘΕΜΑΤΑ
1. Να καταγράψετε τις ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 1898-1899 για την
οργάνωση της Κρητικής πολιτείας.
2. Ποιες ενέργειες έγιναν μετά την αναχώρηση των ξένων Ναυάρχων για την οργάνωση της
Κρητικής Πολιτείας μέχρι και τη συγκρότηση της πρώτης κυβέρνησής της; Μονάδες 16
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Ημερησίων ΙΟΥΝΙΟΣ 2007
3. Ποιες ενέργειες έγιναν για την οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας μετά την αναχώρηση
των ξένων Ναυάρχων (10 Δεκεμβρίου 1898) και μέχρι την ορκωμοσία της πρώτης
κυβέρνησης της Κρήτης; Μονάδες 13
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Ημερησίων ΙΟΥΝΙΟΣ 2011
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Εσπερινών ΙΟΥΝΙΟΣ 2011
4. Με αφετηρία το παράθεμα και τις γνώσεις σας από το σχολικό βιβλίο να καταγράψετε τις
ενέργειες που έγιναν κατά τη χρονική περίοδο 1898-1899 για την οργάνωση της
Κρητικής πολιτείας.
ΠΗΓΗ 1
Διορισμός του Γεωργίου ως «Υπάτου Αρμοστού των Δυνάμεων»
Στις 9 Δεκεμβρίου 1898 ο πρίγκιπας Γεώργιος έφθασε στην Κρήτη, έπειτα από κοινή απόφαση των
Μεγάλων Δυνάμεων και παρά τη διαμαρτυρία της Πύλης. Λίγο νωρίτερα, οι πρεσβευτές της Αγγλίας,
Γαλλίας, Ρωσίας και Ιταλίας είχαν ζητήσει από το βασιλιά Γεώργιο την άδεια για το διορισμό του
Γεωργίου ως «Υπάτου Αρμοστού των Δυνάμεων» ορίζοντας τους όρους της Αρμοστείας ως εξής: «Αι
δυνάμεις άστινας έχομεν την τιμήν ν' αντιπροσωπεύωμεν, πεπεισμέναι εις το σοφόν πνεύμα της
Μεγαλειότητός σας, μας επεφόρτισαν να την παρακαλέσωμεν να παράσχη εις την Α.Β.Υ. τον Πρίγκηπα
Γεώργιον την άδειαν να δεχθή την εντολήν του Υπάτου Αρμοστού εν Κρήτη υπό τους εξής όρους:
Α) Ο Ύπατος αρμοστής θέλει περιβληθή δι' εντολής χρονικής διαρκείας τριών ετών προς ειρήνευσιν
της νήσου και την εγκαθίδρυσιν αυτονόμου πολιτεύματος.
Β) Ο Ύπατος αρμοστής θέλει αναγνωρίσει την Υψηλήν επικυριαρχίαν του Σουλτάνου και θέλει λάβει
μέτρα προς διαφύλαξιν της τουρκικής σημαίας, ήτις κατά την υπόσχεσιν την υπό των 4 Δυνάμεων
δοθείσαν θα υψώται εις τι των οχυρωμένων σημείων της Νήσου.
Γ) Η πρώτη Του φροντίς θέλει είναι η από συμφώνου μετά Συνελεύσεως, εν η πάντα τα στοιχεία της
Κρήτης θέλουσιν αντιπροσωπευθή, εγκατάστασις Αυτονόμου Πολιτεύματος, ικανού να εγγυηθή εν ισότητι
την ασφάλειαν των προσώπων και της περιουσίας ως και την ελευθέραν των θρησκειών εξάσκησιν.
Δ) Ο Ύπατος αρμοστής οφείλει να προβή παρευθύς εις τον οργανισμόνχωροφυλακής ή
πολιτοφυλακής τοπικής, ικανής να τηρήση την τάξιν.
Προς διευκόλυνσιν της διοργανώσεως της νέας διοικήσεως και προςπλήρωσιν των προσωπικών
υποχρεώσεων της Α.Β.Υ. του Πρίγκηπος Γεωργίου, εκάστη των 4 Δυνάμεων θέλει κάμει, κατόπιν εγκρίσεως των
Βουλών, δια τα συνταγματικά κράτη, ενός εκατομμυρίου φράγκων, προκαταβολήν, αποδοτέαν βραδύτερον εκ
του προϊόντος του δανείου του συνομολογηθησομένου υπό της Κρήτης επ' εγγυήσει των προσόδων της.
Ο Πρίγκηψ Γεώργιος αδεία του Σεπτού Αυτού Πατρός εδέχθη την αρμοστείαν κατά τους εν τη
ανωτέρω «pro memoria» τέσσαρας όρους, εις την υποστήριξν των προστατευουσών Μεγάλων Δυνάμεων -
ως εγνωστοποίει αυταίς -βασιζόμενος όπως επιτύχη προς ανάπτυξιν και ευτυχίαν παντός του
πληθυσμού της Κρήτης».
Ι.Ε.Ε., τόμ. ΙΔ΄, σ. 197
ΠΗΓΗ 2
Το πρώτο διάγγελμα του Ύπατου Αρμοστή της Κρήτης, πρίγκιπαΓεωργίου:
«Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας, θα φροντίσω να διοικηθήτε καλώς,
δίκαιως και αμερολήπτως, ν' αποκτήσετε ανεξαιρέτως ασφάλειαν αληθή, ην ευγγυάται μόνον το κράτος
του νόμου και θεσμοί λυσιτελείς…»
Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας, Γ΄ Λυκείου, σ. 208
5. Αξιοποιώντας τα παραθέματα που ακολουθούν, να αναφερθείτε στην ανάληψη των

καθηκόντων του Υπάτου Αρμοστή από τον πρίγκιπα της Ελλάδος Γεώργιο και στην
οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας μετά την αναχώρηση των ξένων Ναυάρχων (10
Δεκεμβρίου 1898) και μέχρι την ορκωμοσία της πρώτης κυβέρνησης της Κρήτης;
ΠΗΓΗ 1Το πρώτο διάγγελμα του Ηγεμόνα προς τον κρητικό λαό
Κρήτες,
Αποδεχθείς τον υπό της Ρωσίας, Αγγλίας, Γαλλίας και Ιταλίας διορισμόν μου ως Υπάτου
Αρμοστού της αυτονόμου πατρίδος σας, και την επιθυμίαν σας εκπληρών, αναλαμβάνω την
Κυβέρνησιν της νήσου.
Βαθείαν έχω την συναίσθησιν των καθηκόντων μου και πλήρη την συνείδησιν των
δυσχερειών της αποστολής μου, αλλά πρωτίστως στηρίζομαι εις την φιλοπατρίαν σας, όπως
δυνηθώ να εκτελέσω το ευρωπαϊκόν βούλευμα και εκπληρώσω τας ευχάς σας.
Θα καταβάλω πάσαν προσπάθειαν υπέρ της ευημερίας σας, θα φροντίσω να διοικηθήτε
καλώς, δικαίως και αμερολήπτως, ν’ αποκτήσητε ανεξαιρέτως ασφάλειαν και ελευθερίαν
αληθή, ην εγγυάται μόνον το κράτος του νόμου και θεσμοί λυσιτελείς.
Πέποιθα ότι θα είστε φιλόνομοι, θα πειθαρχήτε εις τας αρχάς τας επιτετραμμένας την
εκτέλεσιν των νόμων, θα λησμονήσητε τας εκ του παρελθόντος διαμάχας σας και, αδιακρίτως
φυλής και θρησκεύματος, θα συμβιώσητε εν ειρήνη ως τέκνα της φιλοστόργου πατρίδος.
Εν Χανίοις τη 9η Δεκεμβρίου 1898
Γεώργιος
Επίσημος Εφημερίς της Κρητικής Πολιτείας, Έτος Α΄, αρ. 1
Θεοχάρης Δετοράκης, Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας, σ.136
ΠΗΓΗ 2Η επίσημη προκήρυξη των Ναυάρχων για την ελευθερία της Κρήτης.
Κρήτες,
Αι κυβερνήσεις της Μεγάλης Βρεταννίας, της Γαλλίας, της Ιταλίας και της Ρωσίας, κρίνασαι
από κοινού ότι επήλθεν η στιγμή όπως εξασφαλίσωσι το νέον αυτόνομον της Κρήτης πολίτευμα,
ενεπιστεύθησαν εις την Αυτού Βασιλικήν Υψηλότητα τον Πρίγκηπα Γεώργιον της Ελλάδος την
εντολήν Υπάτου Αρμοστού εν Κρήτη.
Αποδεχόμενος την εντολήν ταύτην, ήτις θα διαρκέση επί τρία έτη, η Αυτού Βασιλική
Υψηλότης ο Πρίγκηψ Γεώργιος ανεγνώρισε την υψηλήν επικυριαρχίαν της Αυτού
Αυτοκρατορικής Μεγαλειότητος του Σουλτάνου, υπεσχέθη δε να λάβη τα κατάλληλα μέτρα
όπως προστατεύση την τουρκικήν σημαίαν, ήτις θα κυματίζη μόνον επί τινος των οχυρών
θέσεων της νήσου.
Η πρώτη μέριμνα του Υπάτου Αρμοστού θα είναι όπως από κοινού μετά της Εθνικής
Συνελεύσεως αντιπροσωπευομένης υφ’ όλων των στοιχείων της Κρήτης εγκαθιδρύση σύστημα
αυτονόμου Κυβερνήσεως δυνάμενον να εγγυηθή εξ ίσου την προσωπικήν ασφάλειαν και την των
περιουσιών, ως και την ελευθέραν άσκησιν όλων των θρησκευμάτων.
Ο Ύπατος Αρμοστής οφείλει να προβή εις την άμεσον οργάνωσιν χωροφυλακής ικανής όπως
εξασφαλίση την δημόσιαν τάξιν.
Οι Ναύαρχοι λογίζονται ευτυχείς αγγέλλοντες εις τον Κρητικόν λαόν τας ειδήσεις ταύτας, αίτινες
πραγματοποιούσι τας υποσχέσεις ας το Συμβούλιον των Ναυάρχων έδωκε κατά Μάρτιον 1897.
Κρήτες,
Προστατευόμενοι υπό των τεσσάρων Δυνάμεων, κυβερνώμενοι υπό Πρίγκηπος δηλώσαντος
ότι απάσας αυτού τας φροντίδας θα καταβάλη δια την ειρήνευσιν της νήσου, δια την ευημερίαν
και ευδαιμονίαν άπαντος του πληθυσμού της Κρήτης, απηλλαγμένοι παντός φόβου θίγοντος την
ασφάλειάν σας, την περιουσίαν σας, την ζωήν σας και την τιμήν σας, οφείλετε να παράσχητε εις
τον Ύπατον Αρμοστήν την βοήθειαν των καλών θελήσεών σας, να τον βοηθήσητε δε δι’ όλης της
αφοσιώσεώς σας εις την εκπλήρωσιν της εντολής του.
Η έλευσις της Αυτού Βασιλικής Υψηλότητος του Πρίγκηπος Γεωργίου θα θέση τέρμα εις την
εντολήν των Ναυάρχων. Ευτυχείς λογίζονται διότι ηδυνήθησαν να συντελέσωσι εις την
απελευθέρωσιν της νήσου, εύχονται δε όπως η Κρήτηευτυχήση και ευημερήση επί τέλους υπό
την πεφωτισμένην Διοίκησιν του Υπάτου Αρμοστού και δια της ειλικρινούς συμπράξεως όλων
των τέκνων αυτής.
Εγένετο εν τω κόλπω της Σούδας τη 10η Δεκεμβρίου 1898
Ο Υποναύαρχος της Ιταλίας Μπέτολο
Ο Υποναύαρχος της Μ. Βρεταννίας Νόελ
Ο Υποναύαρχος της Ρωσίας Σκρύδλωφ
Ο Αντιναύαρχος της Γαλλίας Ποττιέ
Θεοχάρης Δετοράκης, Σφραγίδες Κρητικής Ελευθερίας, σ.136
6. Αξιοποιώντας το περιεχόμενο της λαϊκής λιθογραφίας που παρατίθεται και με βάση τις
ιστορικές σας γνώσεις να αναφερθείτε στην αλλαγή καθεστώτος στην Κρήτη με την
άφιξη του Πρίγκηπα Γεωργίου και στις ενέργειες που ακολούθησαν για την οργάνωση
της Κρητικής Πολιτείας μέχρι και τη συγκρότηση της πρώτης κυβέρνησής της.
ΠΗΓΗ 1
Λιθογραφία
(σχολικό βιβλίο, σ. 206)
ΠΗΓΗ 2
Το γεγονός της αλλαγής καθεστώτος στην Κρήτη με την άφιξη του Γεωργίου εξεικονίζεται στη λαϊκή
λιθογραφία1 που έχει τον τίτλο «Η Ανάστασις της Κρήτης»2. Στην εικόνα παριστάνεται αλληγορικά με
πάθος και δραματικότητα η αλλαγή που γίνεται στις τύχες της Κρήτης με το διορισμό του Πρίγκιπα
Γεωργίου.
Στο κέντρο της εικόνας ο Τσάρος Νικόλαος Β΄ (1894-1917) που είχε τραγικό τέλος κατά τη Ρωσική
επανάσταση, ο Γάλλος Πρόεδρος της Δημοκρατίας Φέλιξ Φωρ (1895-1899) και η Βικτωρία της Αγγλίας
(1837-1901) στηρίζουν την Κρήτη (με τη μορφή νεαρής γυναίκας) να απελευθερωθεί από τα δεσμά της
και να σηκωθεί από την πτώση της.
Κάτω πεταμένα τα σύμβολα της τουρκικής κυριαρχίας και θηριωδίας, ενώ από επάνω ο άγγελος φέρνει
στη γη το χαρούμενο μήνυμα της ελευθερίας της Κρήτης.
Αριστερά του κέντρου μαρμάρινη αψίδα με τις σημαίες και τους θυρεούς των Μ. Δυνάμεων και της
Κρητικής Πολιτείας. Κάτω από την αψίδα, στην οποία αναγράφονται τα έτη των κρητικών επαναστάσεων,
εικονίζονται ο Σουλτάνος Αβδούλ Χαμήτ Β΄ (1876-1909), καθώς παρακολουθεί άπρακτος και αδύναμος
τα γινόμενα, ο κρητικός πολιτικός Ιωάννης Σφακιανάκης, που έπαιξε αποφασιστικό ρόλο στα γεγονότα
που διαδραματίζονται στην Κρήτη την εποχή αυτή, και ο Αρμοστής των Δυνάμεων Πρίγκιπας Γεώργιος
(1898-1906).
Δεξιά οπλισμένος Κρητικός συντρίβει τα δεσμά, ενώ τον βοηθά στο έργο του ο βασιλιάς της Ιταλίας
Ουμβέρτος (1878-1900). Η πράξη αυτή δίπλα στα ερείπια παίρνει το νόημα της δικαίωσης του κρητικού
αγώνα. Η εντύπωση από την αντίθεση της αψίδας της νίκης και των ερειπίων είναι συγκλονιστική.
Οι Ευρωπαίοι ηγεμόνες της εικόνας είναι οι ηγεμόνες των Δυνάμεων που συμμετείχαν στο διεθνή στρατό
κατοχής της Κρήτης και είχαν χωρίσει το νησί σε τέσσερις διοικητικούς τομείς, τον ιταλικό των Χανίων,
το ρωσικό του Ρεθύμνου, τον αγγλικό του Ηρακλείου και το γαλλικό του Λασιθίου. Οι ξένες στρατιωτικές
δυνάμεις έμειναν στην Κρήτη ως το 1909.
1Οι ελληνικές λαϊκές λιθογραφίες ιστορικών και επικαίρων γεγονότων εμφανίστηκαν περίπου το 1840, εξελίχθηκαν στη
διάρκεια της βασιλείας του Όθωνα και του Γεωργίου Α΄, παρουσίασαν τη μεγαλύτερη διάδοση και ακμή το 1912-13, και
έκλιναν προς τη δύση τους μετά το 1914, για να εξαφανιστούν με το μοιραίο έτος της μικρασιατικής καταστροφής. Η λαϊκή
εικόνα είχε την ιδιότητα να περιγράφει στο λαό τα σημαντικά γεγονότα με μέσα παραστατικά για πολύ μακρό διάστημα,
μεγαλύτερο από την πρόσκαιρη διάρκεια της εφημερίδας, που είχε άλλωστε τόσο περιορισμένη διάδοση.
2Η εικόνα που περιγράφουμε είναι έγχρωμη λιθογραφία, διαστάσεων 0,65 Χ 0,50, και εκδόθηκε από το αθηναϊκό
βιβλιοπωλείο Δράκου Παπαδημητρίου. Βρίσκεται στο Εθνικό Ιστορικό Μουσείο και έχει δημοσιευθεί από τον Ι.
Μελετόπουλο.Χρόνος κατασκευής της εικόνας είναι το τέλος του 1898 ή οι αρχές του 1899, πριν από το θάνατο του Γάλλου
Προέδρου Φωρ.
7. Ποιο σημαντικό έργο απέδωσε η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας; Μονάδες 12
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Ημερησίων ΙΟΥΛΙΟΣ 2008
8. Ποιο είναι το έργο της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας; Μονάδες 12
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Εσπερινών ΙΟΥΛΙΟΣ 2009
9. Ποιο ήταν το έργο της πρώτης κυβέρνησης της Κρητικής Πολιτείας στη διάρκεια των δύο
πρώτων ετών της λειτουργίας της; Μονάδες 13
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Ομογενών ΣΕΠΤΕΜΒΡΙΟΣ 2011
10. Συνθέτοντας τις ιστορικές σας γνώσεις με τα στοιχεία που θα αντλήσετε από τα
ιστορικά παραθέματα να στηρίξετε τη φράση: «τα δύο πρώτα χρόνια της λειτουργίας της
Κρητικής πολιτείας μπορούμε να τα ονομάσουμε περίοδο δημιουργίας»
Νόμισμα
Αξιοσημείωτη ήταν και η έκδοση σειράς νομισμάτων από την Κρητική πολιτεία, αμέσως
μετά την απελευθέρωση της Κρήτης από τους Τούρκους το 1898 σε μια προσπάθεια
οικονομικής απεξάρτησης από τις εκδόσεις των τυπικών επικυρίαρχων της (Γάλλοι –
Βρετανοί – Ρώσοι – Ιταλοί).
Με ένα διάταγμα του ύπατου αρμοστή Κρήτης της 17/4/1900 που καταχωρήθηκε
στην εφημερίδα της κυβέρνησης της Κρητικής πολιτείας σαν νόμος υπ΄αριθμ. 157β
ορίζεται αποκλειστικό προνόμιο της πολιτείας το δικαίωμα κοπής νομισμάτων. Το διάταγμα
ορίζει σαν νομισματική μονάδα την δραχμή που την υποδιαιρεί σε 100 λεπτά. Είχε
προβλεφθεί να κοπούν και χρυσά δεκάδραχμα και εικοσάδραχμα τα οποία τελικά δεν
κόπηκαν.
Τα κρητικά νομίσματα ήταν ιδίου βάρους και ποιότητας με τα αντίστοιχα ελληνικά και
παρέμειναν με ισχύ μέχρι και μετά την ένωση του νησιού με την Ελλάδα το 1913. Έτσι τα
χάλκινα και χαλκονικέλινα νομίσματα έμειναν σε κυκλοφορία μέχρι την 30η Ιουνίου του
1923, οπότε και αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία, βάση του διατάγματος της 6ης
Μαρτίου του 1923. Τα αργυρά νομίσματα έμειναν σε κυκλοφορία μέχρι την 23η Ιουλίου
του 1929, οπότε και αποσύρθηκαν από την κυκλοφορία, βάση του νόμου 4234 του 1929.
Ταχυδρομείο
Μέχρι την δημιουργία της Κρητικής Πολιτείας, στην Κρήτη λειτουργούσαν τα εξής
ταχυδρομεία: Αυστριακό, Τουρκικό, Ελληνικό, και κατά την μεταβατική περίοδο και το
Γαλλικό, το Ιταλικό, το Αγγλικό και το Ρώσικο ταχυδρομείο, που εξυπηρετούσαν κυρίως τις
ανάγκες των περιοχών που διοικούσαν οι δυνάμεις τους.
Μετά την δημιουργία του νέου κράτους, ιδρύθηκε στις 1 Μαρτίου 1900 η «Κρητική
Ταχυδρομική Υπηρεσία», που λειτούργησε σ’ ολόκληρο το νησί. Εξέδωσε κρητικά
γραμματόσημα και ίδρυσε συνολικά 35 μόνιμα ταχυδρομικά γραφεία και 79 κινητά
(αγροτικά). Τα γραμματόσημα αυτά κυκλοφόρησαν στην Κρήτη μέχρι την ένωση.
Παράλληλα με την λειτουργία των Ταχυδρομικών γραφείων της Κρητικής Πολιτείας,
στις 3 μεγάλες πόλεις της Κρήτης συνέχισαν να λειτουργούν μέχρι το 1914 περίπου, τα
ξένα ταχυδρομικά γραφεία (Γαλλικό, Αυστριακό, Ιταλικό), που εκδίδαν και ειδικές σειρές
γραμματοσήμων για την Κρήτη.
Τράπεζα Κρήτης
Στη νέα Κρητική Πολιτεία η Εθνική Τράπεζα της Ελλάδος μαζί με όμιλο Άγγλων
τραπεζιτών ίδρυσαν το 1899 την Τράπεζα Κρήτης. Αργότερα, με την ένωση της Κρήτης με
την Ελλάδα, η Τράπεζα Κρήτης απόκτησε το δικαίωμα κυκλοφορίας χαρτονομίσματος για
τη δική της περιοχή, όπως η Ιονική στα Ιόνια Νησιά το 1864 και η Ηπειροθεσσαλίας το
1882. Συγχωνεύθηκε με την Εθνική το 1919.
Εκπαίδευση
Η εκπαίδευση ήταν ήδη ανεπτυγμένη στην Κρήτη, αλλά με την σύσταση της Κρητικής
Πολιτείας εμφάνισε νέα άνθηση. Η πρώτη νομολογία για την εκπαίδευση εισήχθη με
διατάξεις του Συντάγματος του 1899, με τις οποίες καθιερώθηκε η υποχρεωτική παιδεία
και για τα δύο φύλα.
Κατά την περίοδο αυτή λειτούργησαν δύο τύποι δημοτικών σχολείων, τα κατώτερα
(τετρατάξια) και τα ανώτερα ή πλήρη (εξατάξια). Στη δευτεροβάθμια εκπαίδευση υπήρχαν
τα ημιγυμνάσια με τρεις τάξεις στα μικρά επαρχιακά κέντρα, τα πλήρη εξατάξια γυμνάσια
στα αστικά κέντρα του νησιού, και τα τριτάξια ανώτερα παρθεναγωγεία των Χανίων και
Νεάπολης και το πεντατάξιο Παρθεναγωγείο του Ηρακλείου. Με νόμο του 1903 ιδρύθηκε
στο Ηράκλειο παιδαγωγική σχολή, το τριτάξιο διδασκαλείο και ιεροδιδασκαλείο στη Μονή
Αγ. Τριάδας των Χανίων. Δάσκαλοι διορίστηκαν εκτός από απόφοιτοι Γυμνασιακών τάξεων,
απόφοιτοι σχολαρχείων και ορισμένοι απόφοιτοι τετρατάξιων δημοτικών.
Ο αριθμός σχολείων και μαθητών συνεχώς μεγάλωνε μέχρι την Ένωση και τα ποσοστά
αναλφαβητισμού μειώθηκαν. Η νομοθεσία της Κρητικής πολιτείας σε εκπαιδευτικά θέματα
ίσχυσε ως το 1914 οπότε και εφαρμόστηκε η κοινή γενική εκπαιδευτική πολιτική και
νομοθεσία του Ελληνικού Κράτους.
Το νησί των λεπρών το 1904
Με απόφασή της η Κρητική Πολιτεία μάζεψε όλους τους λεπρούς που ζητιάνευαν
εξαθλιωμένοι ζώντας σε οικισμούς έξω από τις μεγάλες πόλεις της Κρήτης, τα Μεσκίνια, και
τους συγκέντρωσε στη Σπιναλόγκα. Αρχικά η ζωή τους ήταν άθλια. Η Σπιναλόγκα είναι μια
απέραντη τρώγλη, ένα νεκροταφείο υπό προθεσμία, χωρίς την παραμικρή οργάνωση, χωρίς
φαρμακευτική αγωγή για τους νοσούντες, χωρίς ελπίδα.
Η Σπιναλόγκα, που «άνοιξε τις πόρτες» της για τους λεπρούς το 1904 και έκλεισε το
1957, φιλοξένησε εκατοντάδες πάσχοντες συνανθρώπους μας, που «ανέπτυξαν» με τα
βάσανα και τις στερήσεις τη δική τους ζωντανή κοινωνία. Όσοι μπορούσαν δούλευαν σε
διάφορες εργασίες, υπήρχε καφενείο, γίνονταν εκκλησιασμοί στο εκκλησάκι της στον Αγ.
Παντελεήμονα, μάθαιναν τα νέα από ψαράδες στο λιμανάκι του νησιού, ερωτεύονταν,
παντρεύονταν, έκαναν υγιή παιδιά τα οποία μεταφέρονταν και μεγάλωναν σε καλύτερες
συνθήκες στο βρεφονηπιακό τμήμα του Λεπροκομείου της Αγίας Βαρβάρας στην Αθήνα
Του Μανόλη Κοκολάκη (απόσπασμα)
11. Στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις και στα στοιχεία του κειμένου που ακολουθεί
να δείξετε πώς ρυθμίστηκαν τα εκκλησιαστικά θέματα στην Κρητική Πολιτεία.
ΠΗΓΗ
Mετά την κατάλυση της Oθωμανικής κυριαρχίας και την ανακήρυξη της Kρητικής
Aυτονομίας (1898-1913), τα ζητήματα της Eκκλησίας Kρήτης αντιμετώπισε η Kρητική
Πολιτεία. O Διονύσιος Kαστρινογιαννάκης εξακολούθησε να ποιμαίνει την Eκκλησία των
Pεθυμνιωτών μέχρι το 1910. Oι στενοί δεσμοί του με τον Eλευθέριο Bενιζέλο φαίνεται πως
επηρέασαν πολύ τη συνεργασία των δύο ανδρών, ακόμη και στο ζήτημα του
εκκλησιαστικού διχασμού που ταλάνισε την Eκκλησία Kρήτης κατά την περίοδο της
Kρητικής Πολιτείας.
Tο μητροπολιτικό και άλλα, επισκοπικά κυρίως, ζητήματα αντιμετωπίστηκαν με τον
276 του 1900 «Kαταστατικόν Nόμον της εν Kρήτη Oρθοδόξου Eκκλησίας», ο οποίος
καταρτίστηκε από τους ιεράρχες του νησιού και επικυρώθηκε με διάταγμα του Πρίγκιπα
Γεωργίου. Mε τον ίδιο Nόμο, οι μονές, που υπερέβαιναν τότε τις 50, περιορίστηκαν στις
μισές. Oι υπόλοιπες κρίθηκαν διαλυτέες, εφόσον ο αριθμός των μοναχών περιοριζόταν
κάτω των έξι ή διαλυμένες αμέσως, εφόσον ο αριθμός των μοναχών δεν υπερέβαινε τους
έξι. Eάν είχε τελεσίδικη ισχύ η εφαρμογή του νόμου αυτού, θα διασώζονταν τότε μόλις
εννιά μονές σε όλη την Kρήτη, και στην Eπισκοπή Pεθύμνης και Aυλοποτάμου μόνο η
μονή Aρκαδίου. Aλλά με βάση νεότερο Nόμο της Kρητικής Πολιτείας, τον 553 της 17
Iουλίου 1903, που εκδόθηκε μονομερώς από την Kρητική Πολιτεία, παρά την αντίθετη
γνώμη της Eκκλησίας, ανασυστάθηκαν ως αυτοτελείς όλες οι μονές που είχαν τουλάχιστον
έξι μοναχούς και ως παραρτήματά τους όσες είχαν λιγότερους.
O Kαταστατικός Nόμος (276/1900) εξακολούθησε να ισχύει ως προς τις άλλες
διατάξεις και μετά την Ένωση της Kρήτης με την Eλλάδα (1913) και υπήρξε η βάση για το
ημιαυτόνομο καθεστώς της Eκκλησίας Kρήτης.
Πηγή : Ιερά Μητρόπολις Ρεθύμνης & Αυλοποτάμου (Ι.Μ.Ρ.)
12. Να αναφερθείτε στους λόγους που οδήγησαν σε σοβαρή εσωτερική κρίση την Κρητική
Πολιτεία μετά τα δύο πρώτα έτη της λειτουργίας της.
13. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο της πηγής και τις πληροφορίες του βιβλίου σας:
α) Να επισημάνετε τις αδυναμίες στην οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας που
προκάλεσαν εσωτερική κρίση μετά τα δύο πρώτα έτη της λειτουργίας της.
β) Να εξηγήσετε πώς εκδηλώθηκε αυτή η κρίση σε πολιτικό επίπεδο και πώς, στη
συνέχεια, η διάσταση των απόψεων πήρε τη μορφή προσωπικής αντιπαράθεσης.
ΠΗΓΗ Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Τα σοβαρά προβλήματα που γεννήθηκαν στην εφαρμογή του ήταν συνέπεια των ατελειών
του. Για παράδειγμα, ο ύπατος αρμοστής οριζόταν ως αντιπρόσωπος των Μεγάλων Δυνάμεων
στην Κρήτη, αλλά συνδεόταν και με το λαό της με μια «σύμβαση». Ήταν ο κεντρικός
παράγοντας του κράτους και ο κύριος εκτελεστικός λειτουργός και σημαντικό στέλεχος της
νομοθετικής εξουσίας. Όπως παρατηρούσε ο πρόεδρος της συντακτικής επιτροπής Ι.
Σφακιανάκης, «το πρόσωπον του Ηγεμόνος είναι το κέντρον όλων των εξουσιών». Από την
άλλη μεριά, τα μέλη της αρμοστειακής κυβέρνησης, σύμφωνα πάντοτε με το σύνταγμα, ήταν
σύμβουλοι του πρίγκιπα, ελεγχόμενοι και άμεσα υπόλογοι σ' αυτόν μάλλον παρά στη
Συνέλευση από την οποία προέρχονταν … Η Κρητική Συνέλευση, η οποία εκλεγόταν με
γενική ψηφοφορία κάθε δύο χρόνια, δεν είχε σαφείς εξουσίες ούτε αρκετές αρμοδιότητες.
Πραγματοποίησε μόνο μια συνεδρίαση στη διάρκεια της θητείας της και, καθώς φαίνεται,
είχε περιορισμένη δικαιοδοσία, αφού η τελική επικύρωση των νόμων ενέπιπτε στην
αρμοδιότητα του ύπατου αρμοστή.
Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, σ. 382
14. Να επισημάνετε τα στοιχεία εκείνα που υποδηλώνουν το συντηρητικό χαρακτήρα του

Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας.
15. Λαμβάνοντας υπόψη τα παραθέματα και τις πληροφορίες του βιβλίου σας:
α) Να επισημάνετε τα στοιχεία εκείνα που υποδηλώνουν το συντηρητικό χαρακτήρα του
Κρητικού Συντάγματος του 1899.
β) Να προσδιορίσετε τα κριτήρια βάσει των οποίων η συντακτική επιτροπή προχώρησε
στη διαμόρφωση του συγκεκριμένου Συντάγματος.
ΠΗΓΗ 1 Ο Βενιζέλος και το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

Απόσπασμα από επιστολή του Ελ. Βενιζέλου (12-2-1906) στον Α. Βορεάδη
«Όλοι είχομεν πλανηθή επιζητήσαντες … την υπέρμετρον ενίσχυσιν του ανεύθυνου
παράγοντος προς περιορισμόν του κοινοβουλευτισμού, εις ον αποδίδομεν … την εθνικήν
γυμνότητα, ην απεκάλυψεν ο πόλεμος του 1897. Η ευθύνη δε εμού είναι μεγαλυτέρα ως
επιδράσαντος πλειότερον εις την σύνταξιν του συντηρητικού πολιτεύματος το 1899».
Ι.Α.Χ., Αρχείο Θερίσου, 18/4
ΠΗΓΗ 2 Ο συντηρητικός χαρακτήρας του Κρητικού Συντάγματος του 1899

Σύμφωνα με μια θεωρία, το σύνταγμα (σημ.: του 1899) είχε συντηρητικό χαρακτήρα
επειδή ο λαός της Κρήτης -και τα δεκαέξι μέλη της συντακτικής επιτροπής- πίστευε ότι μια
εκτελεστική εξουσία με ενισχυμένες αρμοδιότητες και απαλλαγμένη από κοινοβουλευτικούς
περιορισμούς και επεμβάσεις βραχυπρόθεσμα θα συνέβαλε πιο αποτελεσματικά στην
επίλυση των πολιτικών προβλημάτων του νησιού …Οι συντάκτες της τελικής μορφής του
σχεδίου του συντάγματος δεν θεωρούσαν οριστικό το καθεστώς της αυτονομίας, αφού δεν
ικανοποιούσε τις εθνικές προσδοκίες των Κρητών. Η αρμοστεία αντιπροσώπευε γι' αυτούς
ένα σύντομο μεταβατικό στάδιο, το προοίμιο της ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Με την
αντίληψη αυτή ως προϋπόθεση των συνταγματικών τους επιλογών, τα μέλη της επιτροπής
ενίσχυσαν τις σχεδόν μοναρχικές εξουσίες του προσωρινού ηγέτη της Κρήτης, για να
διευκολύνουν τη γρήγορη επίλυση των εσωτερικών προβλημάτων του τόπου τους και να
αποκλείσουν τις πιθανές τραγικές συνέπειες (όπως η ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο του
1897) που μπορούσαν να έχουν οι τυχόν εκτροπές των εκλεγμένων εθνικών αντιπροσώπων
από τα πλαίσια της κοινοβουλευτικής δεοντολογίας.
Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, σσ. 382-383
16. Αντλώντας στοιχεία από το παρακάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να επισημάνετε τα στοιχεία που υποδηλώνουν τον συντηρητικό χαρακτήρα του
συντάγματος του 1899 της Κρητικής Πολιτείας και να εξηγήσετε πώς ο χαρακτήρας
αυτός συνετέλεσε στην απαρχή της εμφάνισης των πρώτων νεφών στις σχέσεις Ύπατου
Αρμοστή και Ελευθερίου Βενιζέλου. Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ
Σύμφωνα με μια θεωρία, το σύνταγμα (σημ.: του 1899) είχε συντηρητικό χαρακτήρα
επειδή ο λαός της Κρήτης -και τα δεκαέξι μέλη της συντακτικής επιτροπής- πίστευε ότι μια
εκτελεστική εξουσία με ενισχυμένες αρμοδιότητες και απαλλαγμένη από κοινοβουλευτικούς
περιορισμούς και επεμβάσεις βραχυπρόθεσμα θα συνέβαλε πιο αποτελεσματικά στην
επίλυση των πολιτικών προβλημάτων του νησιού …
Οι συντάκτες της τελικής μορφής του σχεδίου του συντάγματος δεν θεωρούσαν οριστικό
το καθεστώς της αυτονομίας, αφού δεν ικανοποιούσε τις εθνικές προσδοκίες των Κρητών. Η
αρμοστεία αντιπροσώπευε γι' αυτούς ένα σύντομο μεταβατικό στάδιο, το προοίμιο της
ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα. Με την αντίληψη αυτή ως προϋπόθεση των
συνταγματικών τους επιλογών, τα μέλη της επιτροπής ενίσχυσαν τις σχεδόν μοναρχικές
εξουσίες του προσωρινού ηγέτη της Κρήτης, για να διευκολύνουν τη γρήγορη επίλυση των
εσωτερικών προβλημάτων του τόπου τους και να αποκλείσουν τις πιθανές τραγικές
συνέπειες (όπως η ήττα της Ελλάδας στον πόλεμο του 1897) που μπορούσαν να έχουν οι
τυχόν εκτροπές των εκλεγμένων εθνικών αντιπροσώπων από τα πλαίσια της
κοινοβουλευτικής δεοντολογίας.
Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, 1864-1910. Η διάπλαση ενός εθνικού ηγέτη,
(Αθήνα 1992), σσ. 382-383.
17. Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις, να επισημάνετε τους λόγους που προκάλεσαν τη ρήξη του Ελευθερίου
Βενιζέλου με τον πρίγκιπα Γεώργιο. Μονάδες 25
ΚΕΙΜΕΝΟ Α΄
Πανηγυρικός λόγος του Ε. Βενιζέλου
«...Ευθύς εξ αρχής ωνόμασαν τον Πρίγκιπα αντιπρόσωπον της Εθνικής Ιδέας εν Κρήτη.
Κατά του τίτλου τούτου διεμαρτυρήθην και διαμαρτύρομαι. Η Κρήτη δεν έχει ανάγκην
αντιπροσώπων της Εθνικής Ιδέας. Τίτλοι αυτής είναι οι αγώνες της. Εδέχθημεν τον ΄Υπατον
Αρμοστήν μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα της ενώσεως της Κρήτης μετά της Ελλάδος. [...]
Υπό το απεχθές(1) τούτο καθεστώς παρενεβλήθησαν παρεξηγήσεις, αίτινες το κατέστησαν
απεχθέστερον. Καθ’ έκαστον ταξίδιον του Πρίγκιπος επιστεύετο ότι θα γίνη η ένωσις.
Παρήλθον ήδη εξ έτη. ΄Ητο φυσικόν ο Κρητικός Λαός να προσφύγη άπαξ έτι εις τα όπλα,
όπως καταστήση εναργεστέραν(2) την ανάγκην της εθνικής του αποκαταστάσεως.
1 απεχθές: αυτό που προκαλεί έντονη αντιπάθεια, αποστροφή.
2 εναργεστέραν: πιο φανερή
ΚΕΙΜΕΝΟ Β΄
[...] Η δημιουργία νέων προϋποθέσεων στο επίπεδο τόσο της κρατικής οργανώσεως όσο
και της οικονομικής δραστηριότητας συνέβαλε αποφασιστικά στην αριθμητική διεύρυνση
και την κοινωνική ανάδειξη των μεσοαστικών ιδίως και των μικροαστικών στρωμάτων. [...]
Φορείς νέων δυναμικών αντιλήψεων στα πλαίσια της δημόσιας ζωής, οι εκπρόσωποι της
ανερχόμενης τάξεως, ήταν εύλογο να διεκδικούν το δικαίωμα της ενεργότερης συμμετοχής
στα κοινά και να κατατείνουν στην αξιοποίηση των παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, ενώ η
συγκεντρωτική διακυβέρνηση της αρμοστείας στο επίπεδο της διοικήσεως και η στατική
αντίληψη στον τομέα της οικονομίας ήταν φυσικό να προκαλέσουν τη ζωηρή αντίδρασή
τους.
Κ. Σβολόπουλος, «Η διάσταση ανάμεσα στον πρίγκιπα Γεώργιο και τον Ε. Βενιζέλο»,
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ΄, Αθήνα 1977: Εκδοτική Αθηνών, σ. 207.
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Εσπερινών ΙΟΥΛΙΟΣ 2007
18. Με αφετηρία τα παραθέματα και τις πληροφορίες του βιβλίου σας να αναφερθείτε :
α) στη διάσταση των απόψεων μεταξύ του πρίγκιπα Γεωργίου και του Ελ. Βενιζέλου
όσον αφορά τη διαχείριση του εθνικού ζητήματος της ένωσης της Κρήτης με την
Ελλάδα.
β) στα κριτήρια που επέδρασαν στη διαμόρφωση των διισταμένων απόψεων στο
ουσιώδες αυτό ζήτημα.
ΠΗΓΗ 1
Ο Βενιζέλος υπέρ της σταδιακής πορείας προς την ενωτική λύση
Η πίστη στην ενωτική αναγκαιότητα είχε σφραγίσει την πολιτική δράση και την
αγωνιστική συμμετοχή του Ελ. Βενιζέλου στην κοινοβουλευτική ζωή και την επαναστατική
αναταραχή της γενέτειράς του …
Η προσήλωση όμως του Κρητικού ηγέτη στην ενωτική ιδέα, ενιαία συνισταμένη του
πολιτικού προγράμματος όλων των κομματικών μερίδων της Μεγαλονήσου, δε συμβάδιζε
πάντοτε με την υιοθέτηση μιας ταυτόσημης τακτικής στην προβολή της κοινής εθνικής
επιδιώξεως … Η διπλωματική στρατηγική του Βενιζέλου κατέτεινε στην εξασφάλιση των
προϋποθέσεων που θα επέτρεπαν τη δυναμική προσαρμογή στον αδυσώπητο διεθνή
ανταγωνισμό. Το 1896, δε δίστασε να υποστηρίξει την αρχή ότι τα μικρά έθνη όχι μόνο
έχουν συμφέρον να αποφεύγουν τη σύγκρουση με τις Μεγάλες Δυνάμεις, αλλά και να
προσαρμόζονται στις περιστάσεις και να επιδιώκουν την εκπλήρωση των εθνικών τους
διεκδικήσεων κατά στάδια. Η πεποίθηση στη μακροπρόθεσμη αποδοτικότητα των
συμμαχικών δεσμών με τις ισχυρές ναυτικές δυνάμεις της Μεσογείου, και ιδιαίτερα τα
μεγάλα δημοκρατικά έθνη της Δ. Ευρώπης, σε συνδυασμό με την πίστη στην ανάγκη της
εσωτερικής οργανώσεως και ενδυναμώσεως του έθνους αποτέλεσε έκτοτε τη βασική
συνισταμένη της διπλωματικής δράσεως του Κρητικού ηγέτη.
Κάτω από την επίδραση των γενικών αυτών καθοριστικών κριτηρίων, ο σύμβουλος της
δικαιοσύνης (: Βενιζέλος) εισηγήθηκε εμπιστευτικά στον ύπατο αρμοστή (πρίγκιπα Γεώργιο)
το καλοκαίρι ήδη του 1900 τη διπλωματική μεθόδευση της σταδιακής εξελίξεως προς την
ενωτική λύση.
Ο ύπατος αρμοστής, φορέας των εντολών της Αυλής των Αθηνών, με τη συγκατάθεση
πάντοτε και της ελληνικής κυβερνήσεως, απέκρουσε τη συμβιβαστική εξελικτική διαδικασία
και επιδίωκε περισσότερο να καταστήσει αβάσταχτη την πίεση από τις εσωτερικές συνθήκες,
με την ελπίδα να εκβιάσει την ταχύτερη κατά το δυνατό συγκατάνευση των ευρωπαϊκών
Δυνάμεων στην ενωτική λύση.
Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ. 201
ΠΗΓΗ 2
Δήλωση Ελ. Βενιζέλου στην εφημερίδα «Νέον Άστυ» (22 Απριλίου 1905)
Δεν λέγω ότι δεν θέλει την ένωσιν ο Πρίγκηψ. Θέλει όμως ένωσιν προσωπικήν, δυναστικήν.
Ζητεί όπως αι Δυνάμεις παραχωρήσουν την Κρήτν ως φέουδον και ιδρυθή εις την νήσον
αντιβασιλικός θρόνος, γίνη δε ο Πρίγκηψ αντιβασιλεύς. Εβαρέθηκε τον τίτλον του Υπάτου
Αρμοστού και θέλει τον του αντιβασιλέως. Το σχέδιόν του αυτό μου ανεκοίνωσε προ τεσσάρων
ετών. Το επολέμησα και ήρχισεν έκτοτε η μεγάλη ρήξις μας…
Αντ. Μ. Μαρής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κίνημα του Θερίσου, Χανιά 1985, σσ. 167
ΠΗΓΗ 3
Η διάσταση ανάμεσα στον πρίγκιπα Γεώργιο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο
Ο πρίγκιπας Γεώργιος, έχοντας την αντίληψη ότι η άσκηση της εξωτερικής πολιτικής της
Κρήτης ήταν αρμοδιότητα της ελληνικής μοναρχίας, ανέλαβε μόνος τη μεθόδευση της
προσάρτησης της Μεγαλονήσου στη μητέρα πατρίδα χωρίς να συμβουλευτεί τους υπουργούς
του για τις ενδεδειγμένες ενέργειες και διαπραγματεύσεις. Η πρωτοβουλία του είχε τη μορφή
προσωπικών συζητήσεων με τον τσάρο της Ρωσίας και απευθείας διαπραγματεύσεων με τους
υπουργούς Εξωτερικών της Ρωσίας, της Γαλλίας, της Αγγλίας και της Ιταλίας.
Ο Βενιζέλος θεώρησε πρόωρες τις ενέργειες του ύπατου αρμοστή, κρίνοντας ότι η κρητική
κυβέρνηση ήταν ασταθής και τα συνταγματικά θεμέλια ασαφή. Πίστευε και υποστήριζε την
ανακήρυξη της Κρήτης σε ανεξάρτητο πριγκιπάτο ως τελευταίο στάδιο για τη νομότυπη
πραγματοποίηση της ένωσής της με την Ελλάδα.
Είναι βέβαιο ότι ο πρίγκιπας, όπως και ο περισσότερος κόσμος της εποχής εκείνης, δεν
κατανόησε το γεγονός πως ήταν δυνατό να υπάρχουν διαφορετικές μεθοδεύσεις για την
πραγματοποίηση της ένωσης. Δεν ήταν η επίπλαστη η εναντίωσή του στον Βενιζέλο.
Ο αυταρχικός πρίγκιπας δεν ήταν ικανός να αντιληφθεί τη λεπτή διαφορά μεταξύ της
δεσποτικής διακυβέρνησης με ξένη κηδεμονία και, από την άλλη μεριά, της πλήρους
αυτονομίας, χωρίς ξένες επεμβάσεις και με κυβερνήτη διορισμένο από την ελληνική
κυβέρνηση που υποστήριζε ο Βενιζέλος ως ασφαλέστερη μεθόδευση για την απώτερη
επίτευξη του ενωτικού σκοπού … Ο πρίγκιπας Γεώργιος είχε την πεποίθηση ότι οποιαδήποτε
λύση του Κρητικού θα προερχόταν από τις Μεγάλες Δυνάμεις και κατά τη γνώμη του, οι
πολιτικοί παράγοντες της Κρήτης ήταν άσχετοι με το θέμα, αν όχι επιζήμιοι … Στάθηκε
αδύνατο γι' αυτόν να αντιληφθεί τη σημασία της πολιτικής κινητοποίησης των ίδιων των
Κρητικών, καθώς και την εύλογη απαίτησή τους να αποκτήσουν τον έλεγχο της τύχης τους
μετά από αιώνες αγώνων κατά των Τούρκων κυριάρχων.
Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, σσ. 397-403
19. Στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις και στα στοιχεία του παραθέματος
α) να δείξετε τους λόγους για τους οποίους ο Ελ. Βενιζέλος διαφωνούσε με τον
πρίγκιπα Γεώργιο
β) να κρίνετε τις ενέργειες τόσο του Ύπατου Αρμοστή της Κρητικής Πολιτείας όσο και
του Βενιζέλου
ΠΗΓΗ
Η αλήθεια είναι ότι η πρώτη διαφωνία μεταξύ του πρίγκιπα και του Βενιζέλου
εκδηλώθηκε πριν ακόμη σχηματισθεί η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας. Η
αφορμή ασήμαντη, μα χαρακτηριστική. Ο πρίγκιπας καλεί τον Σφακιανάκη και τον Βενιζέλο
να τους ανακοινώσει την απόφασή του να προμηθευθεί η Κρήτη ξυλεία από την Τεργέστη.
Δεν ζήτησε τη γνώμη τους, απλώς τους έδωσε εντολή να προχωρήσουν στην εκτέλεση της
απόφασής του. Οι δύο Κρήτες διαφωνούν, υποδεικνύουν ότι πρέπει ο πρίγκιπας να
περιμένει τον σχηματισμό της κυβέρνησης κι εκείνη να αναλάβει την ευθύνη. Η διαφωνία
τους εξοργίζει τον πρίγκιπα που χωρίς δισταγμό, με προκλητική ωμότητα, αποκαλύπτει τις
διαθέσεις του : - «Κύριοι -απαντά περιφρονητικά- πρέπει να γνωρίζετε πως ήλθα εδώ δια να
διοικήσω ως ο Μέγας Πέτρος. Δεν θα δεχθώ του λοιπού αντιρρήσεις εις τας αποφάσεις μου».
Ο Βενιζέλος θέλει να παραιτηθεί αμέσως. Τον εμποδίζει όμως ο Σφακιανάκης. Υποχωρεί,
αλλά τώρα δεν έχει την παραμικρή αμφιβολία για τις προθέσεις του αρμοστή.
Ο Βενιζέλος είχε αντιληφθεί τα σχέδια των μεγάλων, γνώριζε τις εντολές που είχε ο
πρίγκιπας – εντολές που εξυπηρετούσαν και το προσωπικό του συμφέρον: βασίλευε στην
Κρήτη, έστω και χωρίς το στέμμα του βασιλιά. Και πριν ξαποστάσει αρχίζει καινούργιο
αγώνα ο Βενιζέλος. Αγωνίζεται να ενισχύσει την αυτονομία της Κρήτης, ζητά να διευρυνθεί η
Κρητική χωροφυλακή και να αντικαταστήσει τα στρατεύματα των μεγάλων δυνάμεων που
παρέμεναν στο νησί. Όσο θα υπήρχε ξένος στρατός δεν θα ήταν πραγματικά ελεύθερη η
πατρίδα του. Αξιώνει να τροποποιηθεί το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας, να γίνει
φιλελεύθερο – γνωρίζει πως μόνο όταν ο Κρητικός λαός θα μπορεί να εκφράζει ελεύθερα τη
θέλησή του και τους πόθους του, τότε μόνο θα μείνει άσβηστη η φλόγα του ενωτικού αγώνα.
Απαιτεί, μετά τον τερματισμό της τριετούς θητείας του πρίγκηπα, ο νέος αρμοστής να εκλεγεί
από την Κρητική εθνοσυνέλευση και να διορισθεί εν ονόματι του βασιλιά των Ελλήνων – τότε
ο Έλληνας βασιλιάς θα είχε το δικαίωμα να ανακαλέσει τον αρμοστή του και να κηρύξει την
ένωση του νησιού με την Ελλάδα, χωρίς να περιμένει την έγκριση των μεγάλων.
Αλλά ο Βενιζέλος ήταν ένας -οι μεγάλες δυνάμεις είχαν φίλους πολλούς και ισχυρούς. Κι
αν δεν τους έφθαναν, μπορούσαν να αγοράσουν κι άλλους- δεν δίσταζαν. Τα τοπικά
προβλήματα λησμονήθηκαν, ολόκληρος ο κρατικός μηχανισμός με επικεφαλής τον Γεώργιο
στρέφεται κατά του Βενιζέλου. Μοναδική προσπάθεια να συκοφαντηθεί ο αγώνας του. Κι ένα
πρόσχημα δίνει η επιμονή του να οργανωθεί η Κρητική χωροφυλακή. Τον κατηγορούν ότι
θέλει ισχυρή χωροφυλακή γιατί… έχει εγκαταλείψει το όνειρο της ένωσης, θέλει να κρατήσει
την Κρήτη ανεξάρτητη Πολιτεία. Στη συκοφαντική εκστρατεία κατά του Βενιζέλου δεν
απουσιάζει και η Αθήνα. Από την πρωτεύουσα της ελεύθερης Ελλάδας φθάνουν κραυγές
συμπαθείας για το «καημένο το πριγκιπόπουλο», κεραυνοί κατά του Βενιζέλου. «Η Κρήτη
είναι ελληνική. Ας στρέψωμε τα βλέμματά μας προς την Μακεδονία» συνιστούν οι
αρθογράφοι των Αθηνών. «Η Κρήτη δεν είναι ακόμη ελληνική» απαντά ο Βενιζέλος «και
πρέπει να γίνη πριν να τεθή μακεδονικόν ζήτημα, γιατί τότε η Ελλάς θα υποχρεωθή να
συμβιβασθή - και θα κερδίση την Κρήτη, αλλά θα χάση την Μακεδονία». Ήταν άνισος ο
αγώνας.
Πηγή : Ιωάννης Χατζηδάκης
20. Στηριζόμενοι στις ιστορικές σας γνώσεις και στα στοιχεία του παραθέματος να δείξετε
με ποιον κυρίως τρόπο ο Ελευθέριος Βενιζέλος δήλωσε την αντίθεσή του προς τον
πρίγκιπα Γεώργιο το Μάρτιο του 1901 και πώς αντέδρασε αυτός.
ΠΗΓΗ
Η πολιτική εφημερίδα »Κήρυξ» εκδόθηκε αρχικά από τον Ελευθέριο Βενιζέλο,
προκειμένου να υποστηρίξει τις θέσεις του και να αντιμετωπίσει τις κατηγορίες τις οποίες
έχει εξαπολύσει εναντίον του, ο Πρίγκιπας Γεώργιος Ύπατος Αρμοστής της Κρήτης, αφού
τον ίδιο χρόνο τον είχε απολύσει από Σύμβουλο επί της Δικαιοσύνης της Κρητικής
Πολιτείας. Στο κύριο άρθρο του πρώτου φύλλου με τίτλο «Αντί Προγράμματος» αναπτύσσει
τις θέσεις του και δηλώνει ότι είναι: «[...] Απαρασαλεύτως αφωσιωμένος εις την εθνικήν
ιδέαν και βαθύτατα πεπεισμένος, ότι μόνην ριζικήν λύσιν του κρητικού ζητήματος θ’
αποτελέση η προς την Ελλάδα ένωσις [...]», με την πεποίθηση ότι «[...] παραδίδοντας Κρήτην
ευημερούσα και ακμάζουσα και όχι χρεωκοπημένη και παράλυτο [...]». (αρ. φ. 21).
Στα πρώτα πέντε βαρυσήμαντα άρθρα του με τίτλο »Γεννηθήτω Φως» (Fiat Lux) εκθέτει
την κατάσταση και απαντά στις κατηγορίες, ενώ δηλώνει ότι: «ο «Κήρυξ» διερμηνεύει τας
πολιτικάς μου ιδέας». (Αρ. φ. 21) Χειρόγραφα των άρθρων αυτών γραμμένα στα γαλλικά,
αλλά και άλλα δημοσιευμένα κείμενα με τίτλους όπως: «Οι αυλοκόλακες», «Μολών λαβέ,
«Λάκκον ώρηξε», «Το σύνταγμα», «Η Ελευθεροτυπία», κ.ά. έχουν ταυτιστεί με τα
δημοσιευμένα αποδεικνύοντας τον πραγματικό συντάκτη τους.
Αντίπαλή της εφημερίδα είναι η «Πατρίς» στην οποία αρθρογραφεί ο ιδιαίτερος
γραμματέας του πρίγκιπα Ανδρέας Παπαδιαμαντόπουλος. Ο δημοσιογραφικός αγώνας
είναι σκληρός, εξοντωτικός. Δικαστικές διώξεις, ποινές και παύσεις σηματοδοτούν την
εμφάνιση του Ελευθερίου Βενιζέλου στο δημοσιογραφικό ορίζοντα.
Η εφημερίδα του διακόπτει την κυκλοφορίας της, από 4 Απριλίου 1902 έως 31 Μαΐου
1902 (ποινή δίμηνης παύσης) και από 31 Ιανουαρίου 1903 ως τις αρχές Μαρτίου του
ίδιου έτους (παύση ενός μηνός). Οριστική δε παύση, στις 14 Μαρτίου 1903 μαζί με την
καταδίκη του Ελευθερίου Βενιζέλου «επί δημοσιογραφική εξυβρίσει» σε φυλάκιση 15
ημερών, την οποία και εξέτισε στις φυλακές του Ιτζεδίν.
21. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των παραθεμάτων και τις ιστορικές σας γνώσεις
να επισημάνετε και να αναλύσετε τα αίτια και τους σκοπούς της επανάστασης του
Θερίσου (1905).
ΠΗΓΗ 1
Το διάγγελμα απολύσεως του Ελ. Βενιζέλου από το αξίωμα του Συμβούλου
(=Υπουργού)
Ημείς Πρίγκηψ Γεώργιος της Ελλάδος,
Ύπατος Αρμοστής εν Κρήτη
Έχοντες υπ’ όψιν το άρθρον 65 του Συντάγματος. Επειδή ο επί της Δικαιοσύνης
Σύμβουλος Ελευθέριος Βενιζέλος, όλως αναρμοδίως υπεστήριξε και δημοσία εξέθηκε
γνώμας αντιθέτους προς το Ημέτερον φρόνημα και την εντολήν ημών, απολύομεν αυτόν του
αξιώματος του Συμβούλου επί της Δικαιοσύνης.
Εν Χαλέπα τη 18η Μαρτίου 1901
Γεώργιος
ΠΗΓΗ 2
Προκήρυξη της Ηνωμένης Αντιπολίτευσης (26 Φεβρουαρίου 1905)
Οι υπογεγραμμένοι, αποτελούντες την ηνωμένην εν Κρήτη αντιπολίτευσιν, συνελθόντες εν
Χανίοις τη 26η Φεβρουαρίου 1905, αποσκοπούντες εις την εκπλήρωσιν του Εθνικού
Προγράμματος, αποφασίζομεν:
α) Πρώτον και κύριον μέλημα ημών έστω η επίτευξις του από αιώνων επιδιωκομένου
σκοπού της ενώσεως της Κρήτης μετά της ελευθέρας Ελλάδος,
β) Αδυνάτου αποβαίνοντος του σκοπού τούτου, θέλομεν επιδιώξει την πολιτικήν
προσέγγισιν της πατρίδος μας προς την ελευθέραν Ελλάδα, μεταβαλλόμενης από διεθνούς
απόψεως της σημερινής καταστάσεως,
γ) Μη εκπληρουμένου μηδέ του σκοπού τούτου θέλομεν επιδιώξει την αναθεώρησιν του
ημετέρου συντάγματος κατά τό πρότυπον του ελληνικού, όπως απαλλαγή ο τόπος του
δεσποτισμού.
Του προγράμματος τούτου την πραγμάτωσιν θέλομεν επιδιώξει και δι’ ενόπλων λαϊκών
συναθροίσεων. Εν ταις ενεργείαις ημών δεν θέλομεν επιδιώξει προσωπικήν μεταβολήν, αλλ'
επελθούσης τοιαύτης θέλομεν αποκρούσει παντί σθένει και διά των όπλων έτι πάντα μη
Έλληνα κυβερνήτην.
Ελ. Βενιζέλος, Κ. Μάνος, Β. Σκουλάς, Ν. Πιστολάκης, Εμμ. Παπαδερός, Κ. Φούμης, Σ. Κολοκυθάς,
Ε. Μουντάκης, Γ. Φούμης, Ε. Μαρκαντωνάκης, Μ. Σακλαμπανάκης, Γ. Πλουμίδης,
Εμμ. Παπαγιαννάκης, Π, Φιωτάκης, Α. Κακούρης, Κ. Μπιράκης, Ι. Παπαδογιάννης, Ι. Καλογερής.
Αντ. Μ. Μαρής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κίνημα του Θερίσου, Χανιά 1985, σ.121-122
ΠΗΓΗ 3
Πανηγυρικός λόγος του Ε. Βενιζέλου
«…Ευθύς εξ αρχής ωνόμασαν τον Πρίγκιπα αντιπρόσωπον της Εθνικής Ιδέας εν
Κρήτη. Κατά του τίτλου τούτου διεμαρτυρήθην και διαμαρτύρομαι. Η Κρήτη δεν έχει
ανάγκην αντιπροσώπων της Εθνικής Ιδέας. Τίτλοι αυτής είναι οι αγώνες της.
Εδέχθημεν τον Ύπατον Αρμοστήν μόνον ως κομίζοντα τον αρραβώνα της ενώσεως της
Κρήτης μετά της Ελλάδος. Αλλ' ο αρραβών διήρκεσε τόσον πολύ, ώστε το στάδιον της
μνηστείας κατήντησεν απεχθές, καθ' όσον δεν επήλθεν η πρόοδος η προσδοκωμένη και
συμφυής προς την απόκτησιν της ελευθερίας. Υπό το απεχθές τούτο καθεστώς
παρενεβλήθησαν παρεξηγήσεις, αίτινες το κατέστησαν απεχθέστερον. Καθ' έκαστον ταξίδιον
του Πρίγκιπος επιστεύετο ότι θα γίνη η ένωσις.
Παρήλθον ήδη εξ έτη. Ήτο φυσικόν ο Κρητικός Λαός να προσφύγη άπαξ έτι εις τα
όπλα, όπως καταστήση εναργεστέραν την ανάγκην της εθνικής του αποκαταστάσεως.
Υπάρχουν οι φρονούντες ότι το κίνημα τούτο είναι άκαιρον. Δεν έχει, άραγε, αναγνωρισθή
ότι η μόνη λύσις του Κρητικού Ζητήματος είναι η ένωσις της Κρήτης μετά του Βασιλείου της
Ελλάδος; Την ένωσιν, λέγουν, θα την κάμη μόνον όταν θελήσει ο υιός του βασιλέως της
Ελλάδος! Διαμαρτύρομαι και κατά της αντιλήψεως αυτής. Δεν δυνάμεθα να αναθέσωμεν το
εθνικόν μας μέλλον εις μίαν οικογένειαν … »
ΠΗΓΗ 4
Σύμπτωση των προγραμματικών αρχών του Βενιζέλου
με τις βαθύτερες αναζητήσεις μεγάλης μερίδας της κοινής γνώμης
Η σύμπτωση των προγραμματικών αρχών του Βενιζέλου με τις βαθύτερες αναζητήσεις
μεγάλης μερίδας της κοινής γνώμης δεν εξέφρασε τις κοινές μόνο παροδικές αντιδράσεις
απέναντι στην αρμοστειακή διοίκηση. Ο Κρητικός ηγέτης, ουσιαστικός εισηγητής των
νεώτερων μορφών του φιλελευθερισμού στο πεδίο της ελληνικής πολιτικής και οικονομικής
πρακτικής, έτεινε έκτοτε να ανταποκριθεί στις νέες αναζητήσεις της φιλελεύθερης κοινής
γνώμης… Η διαφοροποίηση της κοινής γνώμης ήταν πραγματικά άμεσα συνυφασμένη με
την εξέλιξη των πολιτικών γεγονότων, στο μέτρο που αυτά αντικατόπτριζαν αντιθέσεις ή
βαθύτερους ανταγωνισμούς, απότοκους των δυναμικών διαμορφώσεων στους κόλπους της
κρητικής κοινωνίας. Τα πολιτικά γεγονότα της τελευταίας δεκαετίας του 19ου αι. και, τέλος,
η ανακήρυξη του αυτόνομου καθεστώτος είχαν συντελέσει στην, περιορισμένη έστω, αλλά
σταθερή διακίνηση των κατοίκων της υπαίθρου προς τα αστικά κέντρα.
Η σημασία του φαινομένου αποβαίνει ακόμη μεγαλύτερη, αν συσχετισθεί με την
υποχώρηση του μουσουλμανικού και τη χειραφέτηση του χριστιανικού στοιχείου.
Παράλληλα προς τη δημογραφική διαφοροποίηση, η δημιουργία νέων προϋποθέσεων στο
επίπεδο τόσο της κρατικής οργανώσεως όσο και της οικονομικής δραστηριότητας συνέβαλε
αποφασιστικά στην αριθμητική διεύρυνση και την κοινωνική ανάδειξη των μεσοαστικών
ιδίως και των μικροαστικών στρωμάτων. Η συνακόλουθη παρουσία τους στο πεδίο της
πολιτικής ζωής ήταν φυσικό να συναφθεί με την παράλληλη προοδευτική κατίσχυση των
αντιπροσωπευτικών τους αναζητήσεων. … Φορείς νέων δυναμικών αντιλήψεων στα πλαίσια
της δημόσιας ζωής, οι εκπρόσωποι της ανερχόμενης τάξεως, ήταν εύλογο να διεκδικούν το
δικαίωμα της ενεργότερης συμμετοχής στα κοινά και να κατατείνουν στην αξιοποίηση των
παραγωγικών δυνάμεων του τόπου, ενώ η συγκεντρωτική διακυβέρνηση της αρμοστείας στο
επίπεδο της διοικήσεως και η στατική αντίληψη στον τομέα της οικονομίας ήταν φυσικό να
προκαλέσουν τη ζωηρή αντίδρασή τους.
Κ. Σβολόπουλος, «Η διάσταση ανάμεσα στον πρίγκιπα Γεώργιο και τον Ελευθέριο Βενιζέλο»,
Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ. 207
ΠΗΓΗ 5
Ο Μ. Φούμης (γιος του οπλαρχηγού Κων/νου Φούμη, συνεργάτη και φίλου του Βενιζέλου)
χαρακτήρισε το Θέρισο (1905) «σκηνοθετημένο κίνημα»:
«Ήταν ένα είδος σκηνοθετημένου κινήματος, ένας ευφυής πολιτικός ελιγμός, ο οποίος
επέτρεψε στον Βενιζέλο να ανακτήσει τα ενωτικά του διαπιστευτήρια, που τα είχε χάσει στο
διάστημα μεταξύ του 1901 και του 1905. Ήταν ταυτόχρονα διακήρυξη της ενωτικής του
τοποθέτησης και αντιδυναστική πράξη, παρά τις διαβεβαιώσεις του περί του αντιθέτου … »
Λ. Μακράκη, Ελευθέριος Βενιζέλος, σσ. 408 και 424
22. Ποιοι συνασπίστηκαν γύρω από τον Βενιζέλο στην αντιπαράθεσή του με τον πρίγκιπα
Γεώργιο (μονάδες 5)και ποια ήταν η αντίδρασή τους στην προκήρυξη των εκλογών στο
τέλος του 1904; (μονάδες 5)Μονάδες 10
23. Ποιες ήταν οι ενέργειες των επαναστατών από την ημέρα που εκδηλώθηκε το κίνημα
στο Θέρισο μέχρι την ενημέρωση του λαού και των αντιπροσώπων των Μεγάλων
Δυνάμεων από τον Ελευθέριο Βενιζέλο για τους λόγους και τους σκοπούς της
επανάστασης; Μονάδες 13
24. Λαμβάνοντας υπ’όψιν τα κείμενα που ακολουθούν να αναφερθείτε τους σκοπούς της
επανάστασης του Θερίσου (1905) και στην ανταπόκριση που είχε στον κρητικό λαό.
ΠΗΓΗ 1
Κήρυξη της Ένωσης με την Ελλάδα (11 Μαρτίου 1905)
Ο Κρητικός λαός, συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον εν Θερίσω της Κυδωνίας την 11 ην
Μαρτίου 1905, κηρύττει ενώπιον Θεού και ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ένωσιν μετά του
Βασιλείου της Ελλάδος εις μίαν αδιαίρετον, ελευθέραν και συνταγματικήν πολιτείαν…
Αντ. Μ. Μαρής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κίνημα του Θερίσου, Χανιά 1985, σ. 148
ΠΗΓΗ 2
Ψήφισμα του λαού στο Ηράκλειο (21 Μαρτίου 1905)
Ο Λαός του Ηρακλείου συνελθών εις πάνδημον συλλαλητήριον εν τω Μητροπολιτικώ Ναώ
της πόλεως Ηρακλείου, σήμερον την 21ην Μαρτίου 1905, κηρύττει ενώπιον Θεού και
ανθρώπων την πολιτικήν αυτού ένωσιν μετά του Βασιλείου της Ελλάδος εις μίαν
αδιαίρετον, ελευθέραν συνταγματικήν πολιτείαν.
Αντ. Μ. Μαρής, ό.π., σ. 148
ΠΗΓΗ 3
Η Βουλή των Κρητών κηρύσσει την ένωση (5 Απριλίου 1905)
Ψήφισμα
Η Βουλή των Κρητών κατά την Γ΄ αυτής σύνοδον, εκδηλούσα πιστώς εν τακτική αυτής
συνεδρία τον διάπυρον πόθον και την σταθεράν θέλησιν σύμπαντος του Κρητικού Λαού,
του οποίου τα δίκαια πολλαπλώς ανεγνωρίσθησαν υπό των ισχυρών Ευρωπαϊκών Δυνάμεων
Ψηφίζει
1ον Κηρύττει την Ένωσιν της Κρήτης μετά της μητρός Ελλάδος, όπως αποτελή εσαεί
αναπόσπαστον αυτής μέρος υπό το συνταγματικόν σκήπτρον της Α.Μ. του Βασιλέως των
Ελλήνων Γεωργίου του Α΄.
2ον Παρακαλεί την Α.Β. Υψηλότητα τον Βασιλόπαιδα Γεώργιον, να διαβιβάση το παρόν
Ψήφισμα προς τας κυβερνήσεις των τεσσάρων Προστατίδων Μεγάλων Δυνάμεων και την Α.
Μ. τον Βασιλέα των Ελλήνων Γεώργιον Α΄.
Εγένετο εν Χανίοις τη 7η Απριλίου 1905
Οι Βουλευταί
Αντ. Μ. Μαρής, ό.π., σσ. 165-166
25. Αξιοποιώντας το κείμενο που ακολουθεί να αναφερθείτε στους λόγους και τους
σκοπούς της επανάστασης του Θερίσου και στις ενέργειες των επαναστατών
προκειμένου να ενημερώσουν σχετικά τις Μεγάλες δυνάμεις.
ΠΗΓΗ
Διακοίνωσις προς τους Γενικούς Προξένους των Προστατίδων Δυνάμεων
Θέρισον 12/25 Μαρτίου 1905
«Κύριε Γενικέ Πρόξενε,
Όταν, πρό επτά ετών, αι Μεγάλαι Δυνάμεις παρεχώρησαν, ο δέ Κρητικός λαός ηναγκάσθη ν'
αποδεχθή, το σημερινόν αυτόνομον καθεστώς, η αυτονομία αύτη εθεωρήθη ως απλούς
μεταβατικός σταθμός προς την τελικήν χειραφέτησιν της Νήσου ήτις, συμφώνως προς την
αναλλοίωτον θέλησιν του Λαού, δεν δύναται να είναι άλλη από την Ένωσιν μετά της Ελλάδος.
Αλλά, παρά την φύσιν του μεταβατικού τούτου καθεστώτος, ό Κρητικός λαός, ουχί μόνον από
σεβασμόν προς τας Δυνάμεις και συμφώνως προς αναληφθείσαν υποχρέωσιν κατά την στιγμήν
της αποδοχής αυτού, αλλά και εκ συμφέροντος, συνειργάσθη ειλικρινώς προς ευόδωσιν αυτού.
Δυστυχώς, το καθεστώς διήρκεσε περισσότεροι από ό,τι πρέπει δια να είναι βιώσιμον τοιούτο
νόθον και μεταβατικόν σύστημα. Η παρατεταμένη εκκρεμότης ως και επίσης αι οικονομικαί
δυσχέρειαι αι οποίαι δεν ήτο δυνατόν παρά να πιέζουν υπερβολικά μίαν χώραν τόσον μικράν
και πτωχήν, ευρισκομένην εις την ανάγκην ν' αντιμετωπίση τας δαπάνας της αυτονόμου
πολιτικής της υπάρξεως και αποκεκομμένην δια τελωνειακών φραγμών από κάθε άλλην
πολιτικήν μονάδα, μη έχουσαν δε την δυνατότητα, ένεκα του προσωρινού και ασαφούς
χαρακτήρος του καθεστώτος, να προσέλκυση τα απαραίτητα ξένα κεφάλαια δια την οικονομικήν
της ανόρθωσιν, η παρατεταμένη αύτη εκκρεμότης, το επαναλαμβάνομεν, μοιραίως
εδημιούργησε μίαν αύξουσαν δυσφορίαν εναντίον του καθεστώτος τούτου.
Αλλά η δυσφορία αύτη ενετάθη χάριν εις κάποιον άλλον παράγοντα απορρέοντα από τον
νόθον χαρακτήρα του προσωρινού τούτου καθεστώτος και εξ αιτίας του οποίου η Κρήτη, αν και
έχει πλείονας του ενός κυριάρχους, δεν έχει ένα κυρίαρχον όστις να είναι πραγματικώς
υπεύθυνος δια την διακυβέρνησίν της. Ούτω ο Κρητικός λαός, παρά τας εξόχως φιλελεύθερας
κλίσεις του, περιήλθεν εις μίαν κατάστασιν διακυβερνήσεως υπό σύστημα το όποιον δεν απέχει
πολύ της πλήρους απολυταρχίας. Τοιούτο καθεστώς, το όποιον δεν επέτρεψεν εις τον Κρητικόν
λαόν να προχωρήση ούτε έν βήμα προς την αληθινήν πρόοδον και που, εάν παραταθή, θα φέρη
την Νήσον εις το οικονομικόν χάος και την πολιτικήν αποσύνθεσιν, δεν ηδύνατο πλέον να γίνη
ανεκτόν εκ μέρους του Κρητικού λαού, μάλιστα εφόσον πρόκειται να παραταθή επ' άπειρον. Ως
εκ τούτου, ό Κρητικός Λαός, συνελθών σήμερον εις γενικήν συνέλευσιν, εκήρυξε την Ένωσίν του
μετά του Βασιλείου της Ελλάδος, ώστε ν' αποτελέση εν ελεύθερον και συνταγματικόν Κράτος.
Παρακαλούμεν υμάς, Κύριε Γενικέ Πρόξενε, να διαβιβάσητε το συνημμένον Δημοψήφισμα
προς την Κυβέρνησιν ην αντιπροσωπεύετε. Έχομεν πλήρη επίγνωσιν της σοβαρότητος της
πράξεώς μας. Η σοβαρότης αύτη, οφείλεται κυρίως εις το γεγονός ότι, ενώ η τελική
πραγματοποίησις της αποφάσεως μας εξαρτάται από την καλήν θέλησιν των Δυνάμεων, εις την
συντέλεσίν της αντιτίθενται πιθανώς διεθνείς δυσκολίαι. Η συνεχής ευγνωμοσύνη του Κρητικού
Λαού προς τας Μεγάλας Δυνάμεις αναγκάζει τον Κρητικόν Λαόν ν' αναλογισθή αυτάς τας
δυσχέρειας. Αλλά είναι αντίθετον προς τας πολιτισμένος μεθόδους, ως και ηθικώς απαράδεκτον
να θελήσουν αι Δυνάμεις ουχί μόνον να υποστηρίξουν αλλά καί να επιβάλουν διά της βίας εις
τον Κρητικόν λαόν μίαν κατάστασιν πραγμάτων τόσον αντίθετον προς τας εθνικάς του επιδιώξεις
και τα ηθικά και υλικά του συμφέροντα.
Κηρύσσοντες την Ένωσιν της Κρήτης μετά της Ελλάδος, δεν προτιθέμεθα να επεκτείνωμεν
την ισχύν της παρούσης προκηρύξεως και εις τα τμήματα εκείνα της Νήσου τα οποία
ευρίσκονται υπό την πραγματικήν κατοχήν των Διεθνών στρατευμάτων εις όλην την ζώνην την
περιλαμβανομένην εντός των στρατιωτικών φυλακίων τα οποία εγκατεστάθησαν κατά την
επανάστασιν του 1897. Περιορίζομεν την σφαίραν του Δημοψηφίσματος εις τα τμήματα εκείνα
της Νήσου τα οποία ευρίσκονται έξωθι των στρατιωτικών φυλακίων και είχον αναγνωρισθεί και
κατά την εποχήν της ειρημένης επαναστάσεως υπό των Μεγάλων Δυνάμεων ως ευρισκόμενα υπό
την δικαιοδοσίαν της Κρητικής Συνελεύσεως και αργότερον της Διοικητικής Επιτροπής.
Αλλά μέχρι τελειοποιήσεως της ημετέρας οργανώσεως, ήτις θέλει επιτρέψει ν' αναλάβωμεν
την ευθύνην της προσωρινής διοικήσεως απάντων των τμημάτων της Νήσου δια τα οποία ισχύει
το ψήφισμα της Ενώσεως, δεν θα περιορισθώμεν απλώς εις το ν' αναγνωρίσωμεν τας Αρχάς αι
οποίαι λειτουργούν σήμερον έξωθι του χωρίου του Θερίσου ένθα έχομεν την έδραν μας, αλλά
και θα παράσχωμεν εις αυτάς πάσαν την αρωγήν μας προς διατήρησιν της τάξεως».
Ο Γραμματεύς Ο Πρόεδρος της Συνελεύσεως
Κ. Μάνος Ι. Α. Παπαγιαννάκης
26. Να παρουσιάσετε την άμεση αντίδραση του πρίγκιπα Γεωργίου και του περιβάλλοντός
του στην έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου (1905).
27. Πώς αντέδρασε η ελληνική κυβέρνηση μετά την έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου
(1905);
28. Αξιοποιώντας το παράθεμα που ακολουθεί και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να
αναφερθείτε στις αντιδράσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης απέναντι στο κίνημα του
Θερίσου.
ΠΗΓΗ
Ο Πρωθυπουργός της Ελλάδας Θ. Δεληγιάννης
καταδικάζει το κίνημα του Θερίσου
(Δήλωση στους συντάκτες των αθηναϊκών εφημερίδων, την 11η Μαρτίου 1905)
Το ήδη εκραγέν κίνημα εις ουδέν καλόν δύναται να οδηγήση. Οι αρχηγοί αυτού
ελανθάνθησαν εις τους υπολογισμούς των. Αι Μεγάλαι Δυνάμεις επανειλημμένως εδήλωσαν
ότι η ένωσις της Κρήτης μετά της Ελλάδος είναι ενταλώς αδύνατος την εποχήν τααύτην. Αι
Μ. Δυνάμεις απαντήσασαι πρό τινων ημερών εις το κατά το θέρος υποβληθέν εις αυτάς υπό
του Πρίγκηπος Γεωργίου υπόμνημα υπέρ της ενώσεως, εδήλωσαν ότι αύτη είναι αδύνατος
επί του παρόντος και ότι στέργουσι μόνον να παράσχωσιν εις την Κρήτην οικονομικά τινα
οφελήματα και ν’ αποσύρουν μέρος των στρατευμάτων της κατοχής. Αι Μεγάλαι Δυνάμεις
διεβίβασαν εις τον Πρίγκηπα ότι, εν τοιαύτη περιπτώσει, θέλουν λάβει υπ’ όψει τους
τοσάκις εκφρασθέντας πόθους των Κρητών. Η απόφασις αύτη των Δυνάμεων φαίνεται
αδιάσειστος. Ουδεμία συνεπώς ελπίς υπάρχει ότι το κίνημα δύναται να οδηγήση εις την
πολυπόθητον ένωσιν. Ο κ. Βενιζέλος έπρεπε να σταθμίση καλώς το διάβημά του. Έπρεπε
να σκεφθή καλώς, ότι μία τοιαύτη επανάστασις ημπορεί να οδηγήσει εις συμφοράς την
Κρήτην και την Ελλάδα εν γένει.
Αντ. Μ. Μαρής, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και το κίνημα του Θερίσου,
Χανιά 1985, σσ. 135-136
29. Πώς αντέδρασε ο πρίγκιπας Γεώργιος και η ελληνική κυβέρνηση στην έκρηξη και την
επέκταση της επανάστασης του Θερίσου (1905); Μονάδες 13
30. Ποιες ήταν οι αντιδράσεις της Ελληνικής Κυβέρνησης και των Μεγάλων Δυνάμεων στο
κίνημα του Θερίσου, πριν oργανωθεί στο Θέρισο η «Προσωρινή Κυβέρνησις της
Κρήτης»; Μονάδες 15
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Ημερησίων ΜΑΙΟΣ 2009
31. Ποια υπήρξε η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι του κινήματος του Θερίσου από
την εκδήλωσή του (10 Μαρτίου 1905) έως και την παραίτηση του Πρίγκηπα Γεωργίου
από τη θέση του Υπάτου Αρμοστή Κρήτης;
32. Ποια υπήρξε η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων έναντι των επαναστατών του Θερίσου
μετά την οργάνωση της «Προσωρινής Κυβερνήσεως της Κρήτης» έως και την υπογραφή
της Συμφωνίας στις Μουρνιές Κυδωνίας;
33. Ποιοι υπήρξαν οι διπλωματικοί ελιγμοί του Ελευθερίου Βενιζέλου έναντι των Μεγάλων
Δυνάμεων μετά την οργάνωση της «Προσωρινής Κυβερνήσεως της Κρήτης»;
34. Ποιες ήταν οι πολιτικές εξελίξεις στο Κρητικό Ζήτημα μετά τη συμφωνία στις
Μουρνιές (Νοέμβριος 1905) και έως την ανάληψη της Ύπατης Αρμοστείας της Κρήτης
από τον Αλέξανδρο Ζαΐμη; Μονάδες 13
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Εσπερινών ΜΑΙΟΣ 2012
35. Ποια ήταν η συμβολή του επαναστατικού κινήματος του Θερίσου (1905) στην εξέλιξη
και προώθηση του Κρητικού ζητήματος.
36. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο του παραθέματος και τις γνώσεις σας από το
σχολικό βιβλίο να σχολιάσετε τη φράση του βιβλίου σας (σ. 217): «το κίνημα του
Θερίσου δεν πέτυχε πλήρως τους στόχους του, αλλά έδωσε νέα ισχυρή ώθηση στο
Κρητικό Ζήτημα και προκάλεσε θετικές εξελίξεις».
ΠΗΓΗ 1
Ο Ελευθέριος Βενιζέλος αναλύει
τη σημασία των πολιτικών εξελίξεων ενώπιον των Κρητών πληρεξουσίων
στη συνεδρίαση της 7ης Οκτωβρίου 1906
της Β΄ Συντακτικής Συνέλευσης των Κρητών.
«Αντιλαμβάνομαι εγώ και είμαι βέβαιος, Κύριοι πληρεξούσιοι, ότι πολύ ταχέως θα
συμφωνήσωμεν όλοι ότι το Κρητικόν Ζήτημα έκαμεν εν βήμα γενναιότατον προς τα εμπρός
δια της επιτευχθείσης λύσεως, όχι μόνον από απόψεως εσωτερικής διοίκησεως, αλλά και
από καθαρώς εθνικής απόψεως …. Του λοιπού, το Πολίτευμα, τον οποίον θα μας διέπη θα
είναι οι ελεύθεροι θεσμοί του Ελληνικού Βασιλείου. Νομίζω, ότι αυτό δεν είναι κάτι τι, το
οποίον θα μας ανησυχή διότι εις αυτό όλοι εσπεύδομεν ημείς μεν από του φανερού, άλλοι
δε λεληθότως, μη θέλοντες να αντιμετωπίσουν τους κινδύνους, τους οποίους είχεν η
διεξαγωγή του αγώνος αυτού … Του λοιπού, κύριοι, η διοίκησις ημών θα είναι διοίκησις
καθαρώς ελληνική, όχι μόνον διότι ο κεκλημένος να εφαρμόση το νέον Πολίτευμα
διορίζεται παρά του Βασιλέως των Ελλήνων, αλλ' ελληνική και κατά τούτο, διότι το πνεύμα
ακόμη της διοικήσεως θα είναι Ελληνικόν, αφ' ου θα γίνηται επί τη βάσει των αρχών του
Ελληνικού Συντάγματος, το οποίον διέπει το Ελληνικόν Κράτος επί του παρόντος και τον
οποίον είμαι βέβαιος, ότι θα είναι και το μέλλον Σύνταγμα του Έθνους ακόμη.
Αλλά η Κρήτη, δεν πρέπει να παραγνωρίζωμεν ότι, αν απετέλει προ μικρού ηθικόν
απλώς εξάρτημα του Ελληνικού Βασιλείου, ήδη από των τελευταίων παραχωρήσεων των
Δυνάμεων, η Κρήτη αποτελεί πολιτικόν πλέον εξάρτημα του Ελληνικού Βασιλείου. Αν οι
Δυνάμεις δια των ανακοινώσεών των οφείλουν να περιορίζωνται εις την διπλωματικήν
γλώσσαν, η οποία δύναται τέλος πάντων να μη εγείρη τας αντιρρήσεις, είτε του έχοντος το
δικαίωμα της επικυριαρχίας εν Κρήτη, είτε άλλων αντιζήλων κρατών εν τη Ανατολή, ημείς
όμως έχομεν καθήκον, λαμβάνοντες τα πράγματα υπ' όψιν όπως έχουσι να διακηρύξωμεν,
ότι κατ' ουσίαν αι Δυνάμεις ενούσι την Κρήτην προς την Ελλάδα … Λείπουσι, κύριοι
συνάδελφοι, οι τύποι και δεν εξεύρομεν πόσον χρόνον ακόμη θα λείπωσι, αλλ' η αλήθεια
είνε, ότι ουσιαστικώς δια της αναγνωρίσεως εις τον Βασιλέα των Ελλήνων του δικαιώματος
να διορίζη τον Ύπατον Αρμοστήν η Κρήτη ηνώθη μετά της Ελλάδος … »
Εστενογραφημένα Πρακτικά της Β΄ Συντακτικής Συνελεύσεως των Κρητών,
Χανιά 1907, σσ. 38-39
Κ. Σβολόπουλος, Ο Ελευθέριος Βενιζέλος και η πολιτική κρίσις εις την Αυτόνομον Κρήτην,
εκδ. Ίκαρος, Αθήναι 1974, σσ. 273-274
ΠΗΓΗ 2
Η αποτίμηση του Κινήματος του Θερίσου από τον ίδιο το Βενιζέλο
(άρθρο του στην εφημερίδα «Κήρυξ» των Χανίων στις 27 Απριλίου 1907)
Εις τον Κρητικόν Λαόν ουδείς πλέον αρνείται δικαίωμα γνώμης, και γνώμης κυρίας,
επί της εθνικής αυτού εξελίξεως. Το Κρητικό Ζήτημα ανεγνωρίσθη ως κατ’εξοχήν εθνικόν
ζήτημα και όχι δυναστική απλώς υπόθεσις, ο δε κ. Θεοτόκης, ως υπεύθυνος του κράτους
κυβερνήτης, διεξήγαγε τας διαπραγματεύσεις συνεπεία των οποίων ανεγνωρίσθη εις τον
βασιλέα των Ελλήνων το δικαίωμα της υποδείξεως του Υπάτου Αρμοστού. Αι συληθείσαι
ελευθερίαι του Κρητικού Λαού απεδόθησαν και πάλιν εις αυτόν αρτιώτεραι, ησφαλισμέναι
δε δια νέου πολιτεύματος, το οποίον επεβλήθη κατόπιν μιας επαναστάσεως και το οποίον
μετέθηκε τον άξονα της πολιτικής δυνάμεως προς το μέρος του λαϊκού παράγοντος…
37. Ποια κατάσταση διαμορφώθηκε στην Κρήτη κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του
Αλέξανδρου Ζαΐμη; Μονάδες 13
38. Αξιοποιώντας τα κείμενα που ακολουθούν και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να
αναφερθείτε στην περίοδο της αρμοστείας του Αλ. Ζαΐμη.
ΠΗΓΗ 1
Διάγγελμα του Αλεξάνδρου Ζαΐμη (18 Σεπτεμβρίου 1906 – 12 Δεκεμβρίου 1908)
Προς τον Κρητικόν Λαόν,
Τη υποδείξει και εκλογή της Αυτού Μεγαλειότητος του Βασιλέως των Ελλήνων Γεωργίου του
Α΄ αι Προστάτιδες Δυνάμεις μοι ενεπιστεύθησαν το αξίωμα του Υπάτου Αρμοστού της νήσου.
Αναλαβών σήμερον τα καθήκοντά μου πεποίθησιν έχω, ότι και παρά τω Κρητικώ Λαώ, ως
εν εμοί, η αυτή κρατεί αφοσίωσις προς τους ελευθέρους θεσμούς. Των θεσμών δε τούτων την
ανάπτυξιν απεκδέχομαι από της συνέσεως των μελών της Συντακτικής Συνελεύσεως φρονών
ότι, όπως η Ελευθέρα Ελλάς, ούτω και η Κρήτη, το ηρωικόν τούτο τμήμα του Γένους μόνον δια
φιλελευθέρων θεσμών δύναται να προοδεύση. Την ισότητα πάντων ενώπιον των Νόμων άνευ
διακρίσεως θρησκεύματος, την ελευθερίαν του τύπου, πρώτα δε πάντων την ανεξαρτησίαν των
δικαστικών λειτουργών θεωρώ ως βάσεις πάσης ευνομουμένης Πολιτείας.
Κοινοί εισιν οι πόθοι της Ελλάδος και της Κρήτης· πολλά δε κατά τον προ μικρού χρόνον
είχον συντελεσθή, προλειαίνοντα την οδόν την άγουσαν προς την τελικήν λύσιν. Δια της
Διακοινώσεώς των όμως από 1 Αυγούστου προς την Α. Μ. τον Βασιλέα των Ελλήνων, αι
Προστάτιδες Δυνάμεις απτότερον έτι ή μέχρι τούδε παρέσχον δείγμα της επιθυμίας, ην έχουσιν
όπως, κατά το δυνατόν, λαμβάνωσιν υπόψη τους εθνικούς πόθους του Κρητικού Λαού…
Εν Χανίοις τη 18η Σεπτεμβρίου 1906
Τιμοθέου Βενέρη, Η Κρήτη, Ηράκλειον 1912, σ. 242
ΠΗΓΗ 2
Ο Ελ. Βενιζέλος για τον Ανδρέα Ζαΐμη
Η επιτυχία του κ. Ζαΐμη εις το κεφαλαιώδους σημασίας ζήτημα της ολοσχερούς
εκκενώσεως της νήσου υπό των διεθνών στρατευμάτων, ερχομένη μετά τόσας άλλας
επιτυχίας αυτού μέχρι σήμερον και μετά την κολοσσιαίαν αποτυχίαν του βασιλόπαιδος
Γεωργίου, θέλει πείσει, ελπίζομεν, τους αγαθούς πατριώτας, τους οποίους ανησύχει η ιδέα
της αντικαταστάσεως του βασιλόπαιδος δια πολιτικού προσώπου, ότι τα προσόντα τα οποία
πρέπει να περικοσμούν ένα Κυβερνήτην, είναι άσχετα προς το χρώμα του αίματος το
οποίον ρέει εις τας φλέβας του.
Εφημερίδα «Κήρυξ των Χανίων», φ. 4 Μαΐου 1908
39. Ποια υπήρξε εξαρχής η πρώτη κατάκτηση που έθετε ως στόχο ο Ελ. Βενιζέλος σχετικά
με το εθνικό ζήτημα της Ένωσης της Κρήτης με την Ελλάδα, και πώς αυτή
υλοποιήθηκε; (συνδυαστική από τα 3. Τα πρώτα νέφη, 4δ. Το τέλος της Επανάστασης του Θερίσου και 5.
Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη)
40. Αξιοποιώντας τα κείμενα που ακολουθούν και με βάση τις ιστορικές σας γνώσεις να
αναφερθείτε στα γεγονότα που οδήγησαν στην κατάλυση της αρμοστείας στην Κρήτη,
στις διακηρύξεις της Προσωρινής κυβερνήσεως του νησιού και στις αντιδράσεις της
Ελλάδας και των μεγάλων Δυνάμεων.
ΠΗΓΗ 1
Η κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη
Χειρόγραφη προκήρυξη του Ελευθερίου Βενιζέλου
Τρίτη, μεσονύκτιον, 22 Σεπτεμβρίου 1908
Αγαπητοί συμπατριώται,
Της Βουλγαρίας ανακηρυχθείσης εις Βασίλειον, ανάγκη αμέσως αύριον να κηρύξωμεν και
ημείς την ένωσιν. Παραλάβατε όσους περισσοτέρους δύνασθε αόπλους και έλθετε αύριον
εις Χανιά, έως τας 2 μ.μ.
Ζήτω το Έθνος, ζήτω η ένωσις
Ελευθ. Βενιζέλος
Εμμ. Ξηράς
Χαρ. Θ. Πλουμιδάκης
Εμμ. Παπαγιαννάκης
Στέλλα Κ. Αλιγιζάκη, Η επαναστατική προκήρυξη της 22 Σεπτεμβρίου 1908.
Συμβολή στην Κρητική Ιστορία της περιόδου της Αυτονομίας, Αθήνα 1982, σ. 71
ΠΗΓΗ 2
Το ενωτικό ψήφισμα της Κρητικής Κυβερνήσεως
«Η Κυβέρνησις της Κρήτης, διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού
Λαού, κηρύσσει την ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος,
όπως μετ’ αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον.
Προσκαλεί την Α.Μ. τον Βασιλέα ν’ αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου.
Δηλοί ότι μέχρι τούτου θέλει συνεχίση να κυβερνά την νήσον εν ονόματι της Α. Μ. του
Βασιλέως των Ελλήνων, κατά τους νόμους του Ελληνικού Βασιλείου.
Εντέλλεται εις τας αρχάς της νήσου, όπως, συμφώνως το Ψηφίσματι τούτω,
εξακολουθήσωσι ν’ ασκώσι τα καθήκοντα της υπηρεσίας των».
Εγένετο εν Χανίοις τη 24η Σεπτεμβρίου 1908
Ο Πρόεδρος Τα Μέλη
Γ. Παπαμαστοράκης Χ. Πωλογεώργης Ε. Μοάτσος
Παράρτημα της Εφημερίδος της Κυβερνήσεως του Βασιλείου της Ελλάδος εν Κρήτη,
φύλλο της 24ης Σεπτεμβρίου 1908
ΠΗΓΗ 3
Διάγγελμα της Κυβερνήσεως της Κρήτης
Προς τον Λαόν της Κρήτης
Αγαπητοί Συμπατριώται,
Ιερόν καθήκον επέβαλεν και εις τον λαόν και εις την κυβέρνησιν να λύσωσι και τον
τελευταίον δεσμόν τον κωλύοντα την πλήρη ανεξαρτησίαν της αγαπητής μας πατρίδος και
να κηρύξωμεν την ένωσιν της Κρήτης μετά της Μητρός Ελλάδος. Τα κωλύματα, άτινα
παρενεβάλλοντο μέχρι τούδε εις την αγαθήν θέλησιν των Προστατίδων Δυνάμεων, όπως
θέσωσι τέρμα εις το υπέρ της πατρίδος εκπολιτιστικόν έργον των, επιστέφουσι ούτω το
γιγάντιον υπέρ της απελευθερώσεως έργον του Κρητικού Λαού, δια της ενώσεώς του μετά
της Μητρός Ελλάδος, ήρθησαν εντελώς, διότι από προχθές ο τηλέγραφος μας ανήγγειλεν
ότι η μεν Βουλγαρία ανακηρύχθη εις ανεξάρτητον Βασίλειον, η δε Βοσνία και Ερζεγοβίνη
προσαρτάται εις την Αυστροουγγαρίαν.
Η οριστική λύσις του Ανατολικού Ζητήματος δεν πρόκειται πλέον να ανακινήση
ζητήματα εν τη Χερσονήσω του Αίμου, διότι ήδη ανεκινήθησαν υπό άλλων, η δε λύσις του,
αποτελούσα έργον υψίστης δικαιοσύνης και τηρήσεως ισορροπίας μεταξύ Ελλήνων και
Βουλγάρων, έχομεν στεράν την πεποίθησιν ότι θα τύχη της πλήρους επικροτήσεως του
πεπολιτισμένου κόσμου και πρωτίστως των Μεγάλων Προστατίδων Δυνάμεων, αίτινες
επανειλημμένως περιέβαλον την πατρίδα μας δια της μετά πολλών συμπαθειών προστασίας
των.
Εναπόκειται ήδη εις πάντας ημάς να δείξωμεν ότι είμεθα άξιοι του μεγάλου
επιτελεσθέντος βήματος, τηρούντες μετά ζήλου την δημοσίαν τάξιν και περιφρουρούντες
μετά πατρικής μερίμνης τα συμφέροντα των συμπατριωτών μας Μουσουλμάνων.
Έχομεν ακράδαντον πεποίθησιν ότι ο Κρητικός Λαός, ο οποίος εις τας κρισίμους
περιστάσεις ανεφάνη πάντοτε πιστός εκτελεστής του καθήκοντός του, δεν θα υστερήση
σήμερον τούτου, οπότε διερχόμεθα την κρισιμωτέραν και υψηλοτέραν των περιστάσεων,
αλλ’ ότι πάλιν θα το εκτελέση μετά θρησκευτικής ευλαβείας υποτασσόμενος εις την φωνήν
της Πατρίδος.
Η Κυβέρνησις της Κρήτης
Ο Πρόεδρος Τα Μέλη
Γ. Παπαμαστοράκης Χ. Πωλογεώργης Ε. Μοάτσος
Στέλλα Κ. Αλιγιζάκη, Η επαναστατική προκήρυξη της 22 Σεπτεμβρίου 1908.

Συμβολή στην Κρητική Ιστορία της περιόδου της Αυτονομίας, Αθήνα 1982, σσ. 89-90
41. Ποια ήταν η στάση της Ελληνικής Κυβέρνησης (μονάδες 5)και ποια ήταν η αντίδραση των
Μεγάλων Δυνάμεων (μονάδες 5)αμέσως μετά την επίσημη έκδοση του πρώτου ενωτικού
Ψηφίσματος των Κρητών (24 Σεπτεμβρίου 1908) και μέχρι το 1910;Μονάδες 10
42. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των πηγών και την αφήγηση του βιβλίου σας:
α) να προσδιορίσετε τις συνθήκες κάτω από τις οποίες η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε
το ενωτικό ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου 1908
β) να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε την αντίδραση της Ελλάδας και των μεγάλων
Δυνάμεων στην έκδοση του ψηφίσματος.
ΠΗΓΗ 1
Το ψήφισμα της 24ης Σεπτεμβρίου 1908
«Η Κυβέρνησις της Κρήτης διερμηνεύουσα το αναλλοίωτον φρόνημα του Κρητικού
Λαού, κηρύσσει την ανεξαρτησίαν της Κρήτης και την ένωσιν αυτής μετά της Ελλάδος,
όπως μετ' αυτής αποτελέση αδιαίρετον και αδιάσπαστον Συνταγματικόν Βασίλειον.
Παρακαλεί την Α.Μ. τον Βασιλέα ν' αναλάβη την διακυβέρνησιν της νήσου. Δηλοί ότι μέχρι
τούτου θέλει συνεχίσει να κυβερνά την νήσον εν ονόματι της Α.Μ. του Βασιλέως των
Ελλήνων, κατά τους νόμους του Ελληνικού Βασιλείου. Εντέλλεται εις τας Αρχάς της νήσου,
όπως, συμφώνως τω Ψηφίσματι τούτω εξακολουθήσωσι ν' ασκώσι τα καθήκοντα της
υπηρεσίας των».
Παράθεμα του σχολικού βιβλίου «Θέματα Νεοελληνικής Ιστορίας,
Γ΄ Τάξη Ενιαίου Λυκείου (Θεωρητική Κατεύθυνση)» σ. 217
ΠΗΓΗ 2
Η αντίδραση των μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην επαναστατική πρωτοβουλία
του κρητικού λαού
Η αντίδραση των μεγάλων Δυνάμεων απέναντι στην επαναστατική πρωτοβουλία του
κρητικού λαού δεν ήταν απόλυτα αρνητική. Οι τέσσερις κυβερνήσεις, μετά από
ολιγοήμερες διαβουλεύσεις, έσπευδαν να τονίσουν ότι «δεν θα απείχον του να αποβλέψουν
μετ' ευμενείας προς την συζήτησιν του ζητήματος τούτου μετά της Τουρκίας, εάν η τάξις
διατηρηθή εν τη νήσω και εξασφαλισθή η προστασία του μουσουλμανικού πληθυσμού».
Ήδη η έκρηξη του εθνικού ενθουσιασμού που είχε και πάλι καταλάβει τους Κρήτες
συμβάδιζε με την αυστηρή τήρηση της τάξεως, ενώ η κυβέρνηση των Αθηνών ήλπιζε να
εντάξει την επίλυση του θέματος στο πλαίσιο μιας γενικότερης ελληνοτουρκικής
προσεγγίσεως. Τόσο όμως οι τολμηρές ελληνικές προσδοκίες όσο και οι καλές ευρωπαϊκές
προθέσεις, δεν ήταν δυνατό να οδηγήσουν σε άμεσα θετικά αποτελέσματα, εξαιτίας της
βίαιης εκδηλώσεως της τουρκικής αντιδράσεως. Οι Νεότουρκοι εθνικιστές, μετά την
αναγκαστική υποχώρηση απέναντι στη Βουλγαρία (:ανακήρυξή της σε ανεξάρτητο
βασίλειο) και στην Αυστροουγγαρία (:προσάρτηση της Βοσνίας - Ερζεγοβίνης), αναζητούσαν
στη ματαίωση της ενωτικής λύσεως το έρεισμα μιας πρώτης διπλωματικής επιτυχίας. Οι
ζωηρές λαϊκές αντιδράσεις των δρόμων, στην πρωτεύουσα και στις επαρχίες, συνδυάζονταν
με τη σταθερή επίσημη επίκληση της ανάγκης για τη διατήρηση της υφιστάμενης
ισορροπίας στο χώρο του Αιγαίου και της ανατολικής Μεσογείου.
Πίσω από την παράταση των διαπραγματεύσεων δεν ήταν πλέον δύσκολο να διαφανεί η
επιφυλακτικότητα αρχικά και η υπαναχώρηση στη συνέχεια των προστατίδων Δυνάμεων. Σ'
αυτό ακριβώς το σημείο, η Τουρκία έκρινε σκόπιμο να ζητήσει και την πλήρη διευκρίνιση
των ευρωπαϊκών προθέσεων. Η απαντητική διακοίνωση της 4ης Ιανουαρίου ανταποκρινόταν
στις τουρκικές αξιώσεις, υπογραμμίζοντας ότι δεν είχε ακόμη φθάσει η στιγμή για τον
επιβαλλόμενο διακανονισμό του Κρητικού ζητήματος, με προϋπόθεση τη σύμφωνη πάντοτε
γνώμη της Πύλης. Η ουσιαστική εντούτοις απεμπόληση της διαπραγματευτικής διαδικασίας
με άμεσο στόχο την ένωση δεν ανέστειλε την εφαρμογή της αποφάσεως των Δυνάμεων να
αποσύρουν από τη Μεγαλόνησο τα υπόλοιπα στρατεύματά τους.
Ιστορία του Ελληνικού Έθνους, τ. ΙΔ΄, Αθήνα 1977: Εκδοτική Αθηνών, σ. 214.
Η ερώτηση 42 δόθηκε ως θέμα σε Γενικές εξετάσεις

(χωρίς τη δεύτερη παράγραφο της ΠΗΓΗΣ 2)με την ακόλουθη εκφώνηση :
43. Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακολουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις:
α. Να αναφέρετε τις συνθήκες, κάτω από τις οποίες η Κρητική Κυβέρνηση εξέδωσε το
ενωτικό Ψήφισμα της 24ηςΣεπτεμβρίου 1908. Μονάδες 15
β. Να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε την αντίδραση της ελληνικής κυβέρνησης
στην έκδοση του Ψηφίσματος. Μονάδες 10
44. Να αναλύσετε τη σημασία του γεγονότος της εκκένωσης της Μεγαλονήσου από τα
τελευταία ευρωπαϊκά στρατεύματα στην εξέλιξη του Κρητικού Ζητήματος.
ΠΗΓΗ
Ο Βενιζέλος χαιρέτισε το γεγονός της εκκένωσης (1909) της Μεγαλονήσου
από τα τελευταία ευρωπαϊκά στρατεύματα από τις στήλες του «Κήρυκα»:
«Από επτά όλων αιώνων, αφ' ης η Κρήτη κατελήφθη υπό των Ενετών, πρώτην φοράν
από της χθες (15 Ιουλίου) το κρητικόν έδαφος δεν πατείται υπό ξένου στρατιώτου. Βεβαίως
τα ευρωπαϊκά στρατεύματα δεν κατείχον την νήσον ως Κατακτηταί, αλλ' ως Ελευθερωταί
και Προστάται. Παρά την ιδιότητά των όμως ταύτην τα ευρωπαϊκά στρατεύματα είχον και
την ιδιότητα των Κηδεμόνων, υπό την κηδεμονίαν δε ταύτην η ελευθερία ημών και η
αυτοτέλεια είχον τόσην πραγματικήν αξίαν, όσην εκάστοτε προηρείτο να αποδίδη αυτή η
ευμένεια των προστατών. Υπάρχουν οι κηρύττοντες, ότι ουδέν ουσιαστικώς εκερδίσαμεν
διότι την στρατιωτικήν κατοχήν αντικατέστησεν η παρουσία των φυλακίδων. Αλλά μόνον
οικτρά παρερμηνεία των πραγμάτων δύναται να οδηγή εις τοιαύτας κρίσεις. Η στρατιωτική
κατοχή ήρθη εξ ολοκλήρου και συν αυτή, εκλειπούσης της συγκυριαρχίας των Δυνάμεων,
ανέκυψεν αδέσμευτα η κυριαρχία του κρητικού λαού».
Κ. Σβολόπουλος, Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ. 215
45. Αντλώντας στοιχεία από το πιο κάτω κείμενο και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να παρουσιάσετε την πολιτική στάση του Ελευθερίου Βενιζέλου απέναντι στο
Κρητικό Ζήτημα ως πρωθυπουργού της Ελλάδας μέχρι το 1912. Μονάδες 25
Κείμενο
Στις 27 Αυγούστου3, ο Ελευθέριος Βενιζέλος υπέβαλε την παραίτησή του από το
αξίωμα του προέδρου της Εκτελεστικής Επιτροπής της αυτόνομης Κρητικής Πολιτείας και
λίγες μέρες αργότερα εγκατέλειψε τα Χανιά για να αναλάβει ενεργή πολιτική δράση στην
Αθήνα. […]
Ο Κρητικός ηγέτης είχε καταλήξει νωρίτερα στη γενική διαπίστωση ότι η δικαίωση των
εθνικών προσδοκιών της ιδιαίτερης πατρίδας του ήταν αναπόσπαστα συνυφασμένη με τη
δυνατότητα του ελεύθερου βασιλείου να τη συνδράμει αποτελεσματικά, με διπλωματικά ή
στρατιωτικά μέσα. Με αυτή τη σκέψη, θα συνδυάσει την επίσπευση των πολεμικών
εξοπλισμών με την αποφυγή της άμεσης εμπλοκής σε ένοπλη σύρραξη. Η διττή αυτή
επιδίωξη εξηγεί τη γενικότερη διπλωματική τακτική του, στα πλαίσια της οποίας
εντασσόταν και η ειδικότερη αντιμετώπιση του Κρητικού Ζητήματος.
Με την παρακίνηση, πράγματι, της Αθήνας, θα επικρατήσει στη μεγαλόνησο κλίμα
ύφεσης και αναμονής, το οποίο όμως θα διαταραχτεί στις αρχές του 1912. Αφορμή για την
παρεμβολή δυσχερειών στην εφαρμογή της πολιτικής αυτής του Ελευθερίου Βενιζέλου
στάθηκε η άκαμπτη απόφαση μερίδας μελών της Κρητικής Βουλής να μετάσχουν στις
εργασίες του ελληνικού κοινοβουλίου με την πεποίθηση ότι, μετά τη μονομερή ανακήρυξη
της ένωσης, το 1908, θα συνέβαλλαν με τον τρόπο αυτό και στην τυπική επικύρωσή της
και θα εκβίαζαν, τελικά, τη διεθνή αναγνώριση.
Η αντίδραση του Έλληνα πρωθυπουργού ήταν άμεση και κατηγορηματική. Σε επείγον
μήνυμά του προς το Ραγκαβή, κυβερνητικό αντιπρόσωπο στα Χανιά, υπογράμμιζε: «Δεν
επιτρέπεται να θυσιασθούν τα κεκτημένα δια της σπουδής. Δεν είναι εντροπή δια την
μικράν Κρήτην να μιμηθή μέγιστα έθνη και να υπομείνη. [...]
Οι Κρήτες λησμονούν ότι τίθενται αντιμέτωποι όχι μόνον της Τουρκίας και των
Μεγάλων Δυνάμεων, αλλά και αυτού τούτου του Ελευθέρου Βασιλείου, του οποίου η
κυβέρνησις δεν ευνοεί να αποδεχθή το κρητικόν πραξικόπημα και να έλθη εις άκαιρον
ρήξιν με την Τουρκίαν. Συντόνως και άνευ απωλείας μιας ημέρας ασχολουμένη με την
στρατιωτικήν συγκρότησιν της χώρας, η κυβέρνησις αξιοί όπως εις την γνώμην της
προσαρμοσθή η γνώμη των πολιτικών αρχηγών της Κρήτης».
ΚΡΗΤΗ: Ιστορία και Πολιτισμός, τ. Β΄, Κρήτη 1983, σελ. 483-484.
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Ημερησίων ΙΟΥΛΙΟΣ 2007
46. α) Ποια πολιτική ακολούθησε ο Ελ. Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, στο
Κρητικό ζήτημα;
β) Ποιες αντιδράσεις προκάλεσε στην Κρήτη η πολιτική αυτή;
3του 1910
47. Λαμβάνοντας υπόψη το περιεχόμενο των παραθεμάτων και τις γνώσεις σας από το
σχολικό βιβλίο, να παρουσιάσετε και να αιτιολογήσετε την αντίδραση του Ε. Βενιζέλου
απέναντι στην απόφαση των Κρητών βουλευτών να μετάσχουν στις εργασίες του
ελληνικού κοινοβουλίου.
ΠΗΓΗ 1
Αντίδραση του Βενιζέλου στην απόφαση των Κρητών βουλευτών να μετάσχουν στις
εργασίες του ελληνικού κοινοβουλίου. Μήνυμά του προς τον Ραγκαβή, κυβερνητικό
αντιπρόσωπο στα Χανιά:
«Δεν επιτρέπεται να θυσιασθούν τα κεκτημένα δια της σπουδής. Δεν είναι εντροπή
δια την μικράν Κρήτην να μιμηθή μέγιστα έθνη και να υπομείνη. Ουδείς γνωρίζει τι
εκπλήξεις θα προκύψουν εκ του ιταλοτουρκικού πολέμου.
Οι Κρήτες λησμονούν ότι τίθενται αντιμέτωποι όχι μόνον της Τουρκίας και των Μεγάλων
Δυνάμεων, αλλά και αυτού τούτου του ελευθέρου βασιλείου, του οποίου η κυβέρνησις δεν
ευνοεί να αποδεχθή το κρητικόν πραξικόπημα και να έλθη εις άκαιρον ρήξιν με την
Τουρκίαν. Συντόνως και άνευ απωλείας μιας ημέρας ασχολουμένη με την στρατιωτικήν
συγκρότησιν της χώρας, η κυβέρνησις αξιοί όπως εις την γνώμην της προσαρμοσθή η
γνώμη των πολιτικών αρχηγών της Κρήτης».
ΠΗΓΗ 2
Σταθερή άρνηση του Βενιζέλου να επιτρέψει την είσοδο Κρητών βουλευτών
στο Ελληνικό Κοινοβούλιο. Σχετικό έγγραφο προς το Προεδρείο της Βουλής:
«Της Ελλάδος μη αποδεχθείσης εισέτι το Κρητικόν κήρυγμα της ενώσεως η Κρήτη
ούτε από απόψεως εσωτερικού δημοσίου δικαίου πολύ δε ολιγώτερον από απόψεως
διεθνούς δικαίου, δύναται να θεωρηθή αποτελούσα μέρος της Ελληνικής Επικρατείας,
ώστε να δικαιούται ν' αντιπροσωπεύηται κατά το Σύνταγμα εν τω εν Αθήναις Βουλευτηρίω
…Η Κυβέρνησις είναι αδύνατον να δεχθή όπως παρεδρεύσουν οι αναφέρομενοι μετά των
νομίμων αντιπροσώπων του Ελληνικού λαού, υπομιμνήσκει δ' ότι απόπειρα τυχόν αυτών,
όπως βιαίως πραγματοποιήσωσι τους σκοπούς των, θ' απετέλει έγκλημα κατά της εν Ελλάδι
καθεστηκυίας τάξεως, την οποία έχει η κυβέρνησις καθήκον να προασπίση και αν ακόμη
ευρεθή εις την λυπηροτάτην ανάγκην να χρησιμοποιήση προς τούτο την ένοπλον δύναμιν.
Η κυβέρνησις άλλως τε ελπίζει ότι οι Κρήτες αντιπρόσωποι δεν θα φθάσουν να ωθήσουν τα
πράγματα μέχρι τοιαύτης ακρότητος και ότι ο εγνωσμένος αυτών πατριωτισμός θα τους
αγάγη εις την αναγνώρισιν ότι ο επιδιωκόμενος υπ' αυτών Εθνικός σκοπός ήκιστα δύναται
να υπηρετηθή δια προκλήσεως εσωτερικών αταξιών και ανωμαλιών».
Κ. Σβολόπουλος, Ι.Ε.Ε., τόμος ΙΔ΄, σ. 284
ΠΗΓΗ 3
Η συνείδηση της ανεπάρκειας των προϋποθέσεων, οι οποίες θα ήταν δυνατόν να
επιτρέψουν την αποτελεσματική διεκδίκηση των εθνικών δικαίων στο στρατιωτικό ή το
διπλωματικό πεδίο, ενίσχυσε τον Ελευθέριο Βενιζέλο στην απόφαση να καλλιεργήσει κλίμα
υφέσεως στις σχέσεις με τους βαλκανικούς γείτονες και, ιδίως, την Τουρκία. Ο νέος
Έλληνας πρωθυπουργός επιδίωκε, πράγματι, από το ένα μέρος να αποφύγει μια άκαιρη
και ίσως μοιραία περιπέτεια, και από το άλλο να κερδίσει πολύτιμο χρόνο στην
προσπάθεια για την ενίσχυση του ένοπλου δυναμικού της χώρας. Η άμεση
συνειδητοποίηση της γενικότερης αυτής αναγκαιότητας εξηγεί τη συγκρατημένη και
μετριοπαθή στάση του απέναντι στην επικυρίαρχη Τουρκία, στα τελευταία ιδίως χρόνια της
πολιτείας του στην Κρήτη. Θα ήταν ακόμη δυνατόν να υποστηριχθεί ότι, ευθύς μετά τον
Ιούλιο του 1908, είχε προσωρινά τουλάχιστον συμμεριστεί τις τολμηρές ελπίδες ευρύτερων
κύκλων του πανελληνίου για μια εποικοδομητική συνεργασία των δυο λαών στα πλαίσια
του φιλελεύθερου συντάγματος που επαγγελόταν η νεοτουρκική επανάσταση και, κατ'
επέκταση, στο επίπεδο των διακρατικών ελληνοτουρκικών σχέσεων.
Άμεσα συναρτημένη με τη γενικότερη αυτή φροντίδα είναι δυνατό να θεωρηθεί και
η τακτική του Βενιζέλου στην αντιμετώπιση των ειδικότερων προβλημάτων της κρητικής
πολιτείας.
Κ. Σβολόπουλος, Ι.Ε.Ε., τ. ΙΔ΄, σ. 280
48. Να αναφερθείτε στις εξελίξεις που σημειώθηκαν στο Κρητικό Ζήτημα από τις εκλογές
του Μαρτίου του 1910 μέχρι και τη συγκρότηση Επαναστατικής Συνέλευσης στην
Κρήτη (3 Ιανουαρίου 1912). Μονάδες 13
ΘΕΜΑΤΑ Γ.Ε. Επαναληπτικές Ημερησίων ΙΟΥΝΙΟΣ 2012
49. Πώς εξελίχθηκε το Κρητικό Ζήτημα από την έκρηξη των Βαλκανικών Πολέμων μέχρι
τον Φεβρουάριο του 1913;Μονάδες 15
50. Ποιες συνέπειες είχε για το Κρητικό Ζήτημα η ευτυχής, για την Ελλάδα, έκβαση των
Βαλκανικών πολέμων; Μονάδες 13
Α/Α ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Σελ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Πολιτικό καθεστώς που επιβλήθηκε στην Κρήτη

(9-12-1898).
Ύπατος
Η αυτόνομη Κρητική Πολιτεία
Αρμοστής 206
τελεί υπό τουρκική επικυριαρχία,
208
1. υπό την προστασία τεσσάρων ευρωπαϊκών Δυνάμεων
216
(Αγγλίας, Γαλλίας, Ιταλίας, Ρωσίας)
Ύπατη 217
οι οποίες διόρισαν Ύπατο Αρμοστή
Αρμοστεία
τον Πρίγκιπα Γεώργιο
δευτερότοκο γιο του βασιλιά της Ελλάδας Γεωργίου Α΄.
Διάταγμα περί
συγκροτήσεως Τον Ιανουάριο του 1899,
2. 207
της Κρητικής «Έναν ακριβώς μήνα μετά … 8 Φεβρουαρίου 1899.»
Συνελεύσεως
206 Μετά την αναχώρηση των ξένων Ναυάρχων (10-12-1898)

«άρχισε με γοργούς ρυθμούς … χωρίς χρονοτριβή.»
Σύνταγμα
3. Κρητικής
207 «Το Σύνταγμα … τέθηκε αμέσως σε εφαρμογή.»
Πολιτείας
208 «Το Σύνταγμα … δεσποτική συμπεριφορά.»
Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας έλαβε ιδιαίτερη

Λεπροκομείο μέριμνα μεταξύ άλλων και για τη δημόσια υγεία.
4. 208
Σπιναλόγκας «Αντιμετωπίστηκε το μεγάλο πρόβλημα … της
Σπιναλόγκας (1903).»
«Ένα σοβαρό ζήτημα που αντιμετώπισε με επιτυχία» η

Οργανικός
πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας
5. Νόμος 208
«ήταν το καθεστώς της τοπικής Εκκλησίας. …
του 1900
αναγνώρισης και εγκατάστασής του.»
Μετά την απόλυση (18-3-1901) του Ελ. Βενιζέλου από το

αξίωμα του υπουργού, ο Ύπατος Αρμοστής, πρίγκιπας
Ηνωμένη
6. 210 Γεώργιος
Αντιπολίτευσις
«ακολούθησε πολιτική αδιαλλαξίας …αναμέτρηση με τον
Πρίγκιπα.»
Επαναστατική
«Στο τέλος του 1904 … προμήνυμα της επανάστασης του
7. προκήρυξη 210
Θερίσου.»
26-2-1905
Μετά την έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου (10-3-1905)

212 και αφού ο Πρίγκιπας κήρυξε το στρατιωτικό νόμο σε
8. Ροπαλοφόροι
213 ολόκληρη την Κρήτη,
«Η Κρητική Βουλή … “ροπαλοφόρους”.»
Α/Α ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Σελ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ
Μετά την έκρηξη (10-3-1905) της επανάστασης του Θερίσου

Προσωρινή
213 η οποία είχε αποκτήσει ισχυρά ερείσματα σε όλη την Κρήτη
9. Κυβέρνησις
214 «Οργανώθηκε “Προσωρινή Κυβέρνησις της Κρήτης” …
της Κρήτης
αυτομόλησαν προς τους επαναστάτες.»
Τελεσίγραφο
ή «Η επιμονή των επαναστατών … χορήγηση γενικής
10. 215
Διακοίνωση αμνηστείας.»
2 Ιουλίου 1905
Μετά την αποστολή του αυστηρού τελεσιγράφου της 2ας

Συμφωνία Ιουλίου 1905, οι διαπραγματεύσεις μεταξύ των
11. Μουρνιών 215 επαναστατών του Θερίσου και των Γενικών Προξένων των
Κυδωνίας Μεγάλων Δυνάμεων
«ήταν σκληρές … ένωση της Κρήτης με την Ελλάδα.»
Ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε εξαρχής ότι η λύση του εθνικού

ζητήματος, η ένωση δηλαδή της Κρήτης με την Ελλάδα,
209
«έπρεπε να είναι σταδιακή … με Έλληνες
αξιωματικούς.»
Μετά την άφιξη της Διεθνούς Επιτροπής στην Κρήτη, το

215
Φεβρουάριο του 1906 και
Πολιτοφυλακή
12. «Έπειτα από μακρότατες και επίπονες … προέβλεπε»
Κρήτης
μεταξύ άλλων και
«την ίδρυση Κρητικής Πολιτοφυλακής … από τον
ελληνικό στρατό.»
216
Κατά τη διάρκεια της αρμοστείας του Αλ. Ζαΐμη
«οργανώθηκε για πρώτη φορά … των μουσουλμάνων
της νήσου.»
Εκλογές
«Το πολιτικό κενό … πολιτική προσωπικότητα στην
13. Μαρτίου 218
Κρήτη.»
1910
Επαναστατική «Ο Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας … το

Συνέλευση πλήρωμα του χρόνου» για την Ένωση της Κρήτης με την
14. 219
Κρητών Ελλάδα.
3-1-1912 «Στις επίμονες παρακλήσεις … και ένοπλα τμήματα.»
Α/Α ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Σελ. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
1. 1898 218 υπογραφή πολιτικού καθεστώτος Κρήτης
1898
2. 206 ο πρίγκιπας Γεώργιος αναλαμβάνει καθήκοντα ως αρμοστής
9 Δεκεμβρίου
1898
3. 206 οι ξένοι Ναύαρχοι φεύγουν από την Κρήτη
1898 Δημοσίευση διατάγματος

4. 206
Ιανουάριος «Περί συγκροτήσεως της Κρητικής Συνελεύσεως»
1899
5. 207 η Κρητική βουλή αρχίζει τις εργασίες της
8 Φεβρουαρίου
Οργανικός Νόμος που ρυθμίζει εκκλησιαστικά ζητήματα

6. 1900 208
(σχέση Εκκλησίας Κρήτης με Οικουμενικό Πατριαρχείο)
1901
7. 209 απόλυση Βενιζέλου από τον Γεώργιο
18 Μαρτίου
8. 1903 208 οργάνωση λεπροκομείου Σπιναλόγκας
1904 Λήξη περιόδου Γενικής Συνέλευσης

9. 210
τέλος προκήρυξη εκλογών
1905 προκήρυξη αντιπολιτευτικής Τριανδρίας που ζητά μεταβολή

10. 210
26 Φεβρουαρίου του Συντάγματος της Κρητικής Πολιτείας
1905
11. 211 κήρυξη επανάστασης στο Θέρισο
10 Μαρτίου
1905 ο πρωθυπουργός της Ελλάδας, Δηλιγιάννης,

12. 213
12 Μαρτίου καταδικάζει το κίνημα του Θερίσου
1905
13. 210 πιθανή ημέρα εξέγερσης Θερίσου
14 Μαρτίου
1905 πάνδημο συλλαλητήριο στο Ηράκλειο

14. 213
21 Μαρτίου ομιλία Ιωάννη Σφακιανάκη
Πανηγυρικός λόγος Βενιζέλου

1905 211 Ενημέρωση κρητικού λαού και Μεγάλων Δυνάμεων
15.
25 Μαρτίου 212 για τους λόγους και τους σκοπούς
της επανάστασης του Θερίσου
1905 οι προστάτιδες Δυνάμεις

16. 215
2 Ιουλίου στέλνουν τελεσίγραφο στους επαναστάτες
1905
17. 215 διαπραγματεύσεις Μεγάλων Δυνάμεων και επαναστατών
καλοκαίρι
1905 συμφωνία στις Μουρνιές Κυδωνίας

18. 215
2 Νοεμβρίου μεταξύ Μ. Δυνάμεων – Επαναστατών, υπογραφή από Βενιζέλο
άφιξη Διεθνούς Επιτροπής στην Κρήτη

1906
19. 215 για να εξετάσει την κατάσταση
Φεβρουάριος
και τους όρους λειτουργίας του αρμοστειακού καθεστώτος
Α/Α ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Σελ. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ
1906 οι Δυνάμεις παραχωρούν στο βασιλιά Γεώργιο Α'

20. 216
14 Αυγούστου το δικαίωμα να ορίζει τον Ύπατο Αρμοστή Κρήτης
1906
21. 216 παραίτηση πρίγκιπα Γεωργίου
12 Σεπτεμβρίου
ο Αλέξανδρος Ζαΐμης αναλαμβάνει καθήκοντα

1906
22. 216 ως Ύπατος Αρμοστής Κρήτης
18 Σεπτεμβρίου
κατόπιν υποδείξεώς του από το βασιλιά Γεώργιο Α΄
23. 1907 216 οργάνωση Πολιτοφυλακής Κρήτης
ευχαριστήριο Ψήφισμα Κρητικής Βουλής

1908
24. 216 προς τις Δυνάμεις,
21 Μαΐου
επίσημη πολιτική πράξη χειραφέτησης από την προστασία
1908 επίσημο Ψήφισμα Κρητικής Κυβέρνησης

25. 217
24 Σεπτεμβρίου μετά από ενωτικό ψήφισμα λαϊκής συγκέντρωσης στα Χανιά
26. 1909 218 επανάσταση στο Γουδί
1910
27. 218 εκλογές μετά την παραίτηση Προσωρινής Κυβέρνησης
Μάρτιος
1910
28. 218 σχηματισμός κυβέρνησης από το κόμμα του Βενιζέλου
17 Μαΐου
1910 Ο Στρατιωτικός Σύνδεσμος καλεί το Βενιζέλο

29. 218
Σεπτέμβριος να αναλάβει την πρωθυπουργίαστην Ελλάδα
αναταραχή στην Κρήτη

1911
30. 219 μετά την άρνηση Βενιζέλου να δεχθεί τους Κρήτες βουλευτές
τέλος
στο Ελληνικό Κοινοβούλιο
1912
31. 219 συγκρότηση Επαναστατικής Συνέλευσης στην Κρήτη
3 Ιανουαρίου
1912
32. 219 έναρξη βαλκανικών πολέμων
Οκτώβριος
1912 ο Στέφανος Δραγούμης αναλαμβάνει καθήκοντα

33. 219
12 Οκτωβρίου Γενικού Διοικητή Κρήτης
συμμετοχή της Κρητικής Πολιτοφυλακής

34. 1912-13 216
στους Βαλκανικούς Πολέμους
14 Φεβρουαρίου αφαιρέθηκαν από τη Σούδα

35. 219
1913 οι σημαίες Μ Δυνάμεων και Τουρκίας
1913 Συνθήκη Λονδίνου, άρθρο 4,

36. 219
30 Μαΐου ο Σουλτάνος παραιτείται από τα δικαιώματά του στην Κρήτη
1913 ιδιαίτερη Συνθήκη Ελλάδας Τουρκίας

37. 219
14 Νοεμβρίου ο Σουλτάνος παραιτείται απ’ τα δικαιώματά του στην Κρήτη
1913
38. 220 επίσημη κήρυξη ένωσης Κρήτης με Ελλάδα
Χανιά
Μουρνιές
Θέρισο

4. ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 10 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

4. ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 10 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

4. ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ 10 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

ΚΡΗΤΙΚΟ ΖΗΤΗΜΑ

Ε. Η ΠΕΡΙΟΔΟΣ ΤΗΣ ΑΥΤΟΝΟΜΙΑΣ

ΚΑΙ Η ΕΝΩΣΗ ΤΗΣ ΚΡΗΤΗΣ

1. Η οργάνωση της Κρητικής Πολιτείας

Οι ξένοι Ναύαρχοι αναχώρησαν την επομένη (10 Δεκεμβρίου)

Το Σύνταγμα της Κρητικής Πολιτείας,

2. Η περίοδος της δημιουργίας

Επιπλέον, η ασάφεια στον ακριβή καθορισμό αρμοδιοτήτων δημιουργούσε τριβές και

4. Η επανάσταση του Θερίσου (1905)

α. Τα αίτια και οι αφορμές

Η κατάσταση εκτραχύνθηκε στις 26 Φεβρουαρίου 1905, όταν η τριανδρία της

Οι επαναστάτες αιφνιδίασαν τον Ηγεμόνα και κήρυξαν την επανάσταση στις 10

β. Η αντίδραση του Πρίγκιπα

Ο Πρίγκιπας προχώρησε στη λήψη σπασμωδικών μέτρων.

γ. Η στάση των Μεγάλων Δυνάμεων

Εξάλλου, οι Δυνάμεις δεν μπορούσαν να παραβλέψουν τον κίνδυνο εμφύλιου πολέμου,

δ. Το τέλος της επανάστασης του Θερίσου και ο θρίαμβος της

Οι διαπραγματεύσεις ήταν σκληρές και διήρκεσαν όλο το καλοκαίρι του 1905.

Το κίνημα του Θερίσου δεν πέτυχε πλήρως τους στόχους του,

Η πολιτική του Βενιζέλου είχε θριαμβεύσει.

5. Η αρμοστεία του Αλέξανδρου Ζαΐμη

Ο Αλέξανδρος Ζαΐμης, έμπειρος πολιτικός,

Το πιο σημαντικό είναι ότι

Ένα ευχαριστήριο Ψήφισμα της Κρητικής Βουλής (21 Μαΐου 1908)

6. Η κατάλυση της Αρμοστείας στην Κρήτη.

7. Τα γεγονότα των ετών 1909-1913

Παρά τις έντονες διαμαρτυρίες της Τουρκίας, οι Μεγάλες Δυνάμεις

Όταν όμως υψώθηκε στο φρούριο του Φιρκά η ελληνική σημαία,

Το πολιτικό κενό στη διακυβέρνηση της Κρήτης

8. Η μετάκληση του Βενιζέλου στην Αθήνα και

Η εξέλιξη αυτή δημιούργησε στους Κρήτες αμφιθυμικά αισθήματα.

Αλλά ο Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας, με το οξύτατο πολιτικό του αισθητήριο

9. Η οριστική λύση του Κρητικού Ζητήματος

Εκείνο που δεν είχε κατορθώσει να λύσει η διπλωματία, το έλυσε ο πόλεμος.

Στις 14 Φεβρουαρίου 1913αφαιρέθηκαν από το φρούριο της Σούδας οι σημαίες

Ένα μήνα αργότερα, την 1η Δεκεμβρίου 1913,

Η ελληνική σημαία υψώθηκε στο ιστορικό φρούριο του Φιρκά

5. Αξιοποιώντας τα παραθέματα που ακολουθούν, να αναφερθείτε στην ανάληψη των

ΠΗΓΗ Το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

14. Να επισημάνετε τα στοιχεία εκείνα που υποδηλώνουν το συντηρητικό χαρακτήρα του

ΠΗΓΗ 1 Ο Βενιζέλος και το Κρητικό Σύνταγμα του 1899

ΠΗΓΗ 2 Ο συντηρητικός χαρακτήρας του Κρητικού Συντάγματος του 1899

Στέλλα Κ. Αλιγιζάκη, Η επαναστατική προκήρυξη της 22 Σεπτεμβρίου 1908.

Η ερώτηση 42 δόθηκε ως θέμα σε Γενικές εξετάσεις

Α/Α ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Σελ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Πολιτικό καθεστώς που επιβλήθηκε στην Κρήτη

206 Μετά την αναχώρηση των ξένων Ναυάρχων (10-12-1898)

Η πρώτη κυβέρνηση της Κρητικής Πολιτείας έλαβε ιδιαίτερη

«Ένα σοβαρό ζήτημα που αντιμετώπισε με επιτυχία» η

Μετά την απόλυση (18-3-1901) του Ελ. Βενιζέλου από το

Μετά την έκρηξη της επανάστασης του Θερίσου (10-3-1905)

Α/Α ΙΣΤΟΡΙΚΟΙ ΟΡΟΙ Σελ. ΑΠΟΣΠΑΣΜΑΤΑ ΣΧΟΛΙΚΟΥ ΒΙΒΛΙΟΥ

Μετά την έκρηξη (10-3-1905) της επανάστασης του Θερίσου

Μετά την αποστολή του αυστηρού τελεσιγράφου της 2ας

Ο Ελ. Βενιζέλος πίστευε εξαρχής ότι η λύση του εθνικού

Μετά την άφιξη της Διεθνούς Επιτροπής στην Κρήτη, το

Επαναστατική «Ο Βενιζέλος, ως πρωθυπουργός της Ελλάδας … το

Α/Α ΧΡΟΝΟΛΟΓΙΟ Σελ. ΙΣΤΟΡΙΚΟ ΓΕΓΟΝΟΣ