‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان‬

‫او افغانستان‬
 ‫د کتاب پیژندنه‬

‫د کتاب نوم‪ :‬مالمحمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لیکوال ‪:‬عبدالحی مطمنئ‬

‫خپرندوی‪ :‬افغان خپرندویه ټولنه – کابل‬

‫د چاپ وار‪ :‬لومړۍ‬

‫د چاپ کال‪ 1396 :‬هجری ملریږ‬

‫د چاپ حقوق له خپرندویه ټولنې رسه خوندي دی‬

 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لړلیک‬

‫عنوان‬
‫صفحه‬

‫دلیکوال يادښت‪7 ...................................................................‬‬

‫لومړی څپرکی‬
‫د طالب او طالبان د کلمو ار او ريښه ‪15 ............................................‬‬
‫اسالم او خراسان (اوسنی افغانستان) ‪17 .........................................‬‬
‫په خراسان کې د ديني زدهکړو تاریخي بهري ‪22 ...................................‬‬
‫افغانستان او د څو پېړیو طالبي دود ‪29 ............................................‬‬
‫د طالبانو جهادي مخېينه ‪32 ......................................................‬‬
‫د امان الله خان او دیني علاموو ترمينځ ستونزې ‪33 ................................‬‬
‫د ديني ډلو او اشخاصو سيايس بروز ‪37 ...........................................‬‬
‫نوراملدارس او خدام الفرقان ‪37 ...................................................‬‬
‫اخوانیزم او اسالمي نهضت ‪39 ...................................................‬‬
‫کمونیستي کودتا او د جهاد پيل ‪42 ................................................‬‬
‫په پاکستان کې د جهادي ډلو تشکيل ‪44 ..........................................‬‬
‫حزب او جمعیت له تبلیغايت ټکرونو تر پوځي نښتو ‪49 .............................‬‬
‫د شوروي ضد جهاد کې د علاموو او طالبانو رول ‪50 ................................‬‬
‫پوځي مبارزه ‪51 ..................................................................‬‬
‫سیايس جوړښتونه‪53 ............................................................‬‬

‫‪1‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کندهار له تحریک نه مخکي له غزين نه تر زابله د طالبانو پوځي جوړښت ‪57 ......‬‬
‫د طالبانو تحریک د پیل اړتیا ‪60 ...................................................‬‬
‫د کابل څو بېلګې ‪65 ..............................................................‬‬
‫کندهار د وحشت په ګروت کې ‪66 .................................................‬‬
‫د خلکو له خولې څو خاطرې ‪69 ....................................................‬‬
‫مال محمد عمر مجاهد څوک و؟ ‪71 ................................................‬‬
‫شورويضد جهاد کې ونډه‪72 .....................................................‬‬
‫د مال محمد عمر څو جهادي خاطرې ‪73 ...........................................‬‬
‫د شوروي پر ضد د جهاد پای ‪76 ..................................................‬‬
‫د تحريک پیل د مال محمد عمر په ژبه ‪78 .........................................‬‬
‫حاجي بشري ولې مال محمد عمر ته الس ورکړ؟ ‪81 .................................‬‬
‫لومړی پاټک او لومړۍ جګړه ‪82 ..................................................‬‬
‫د متحد امري په توګه د مال محمد عمر انتخاب ‪83 ..................................‬‬
‫دوهم څپرکی‬
‫د سپین بولدک نیول‪86 ...........................................................‬‬
‫د کندهار ښار فتحه ‪88 ...........................................................‬‬
‫له کندهار وروسته پرمختګونه ‪93 .................................................‬‬
‫د عبدالعيل مزاري تېښته او مړينه ‪96 ..............................................‬‬
‫دوو جبهو کې توندې جګړې او د وسلو ټولولو بهیر ‪99 ..............................‬‬
‫د رويس الوتکې پېښه‪ :‬نړۍ رسه د طالبانو لومړنۍ مخامختیا ‪101..................‬‬
‫په لويديځ کې د جګړو شدت او څپڅپاندې جنګي کرښې ‪105......................‬‬
‫د کندهار د سقوط وېره او د ګرشک تاریخي جګړه ‪107.............................‬‬
‫زما د سرتګو لیدلی حال ‪107.......................................................‬‬

‫‪2‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له اسیرانو رسه ناوړه چلند او زما روحي ځور ‪115....................................‬‬

‫د هرات فتح ‪119.................................................................‬‬
‫د هرات له نيولو وروسته طالبان د سرتو دولتي عوایدو څښتنان شول ‪122..........‬‬
‫پاکستان څنګه طالبانو ته ترجیح ورکړه؟ ‪123.......................................‬‬
‫په کندهار کې د هېواد د ديني عاملانو سرته غونډه او مال محمد عمر ته د امرياملومنني‬
‫لقب ورکول ‪127...................................................................‬‬
‫په جنوب کې د حکمتیار له پلویانو رسه بيا نښتې ‪131..............................‬‬
‫حکمتيار مخ پر کابل‪ ،‬طالبان مخ پرننګرهار ‪133....................................‬‬
‫درېيم څپرکی‬
‫د کابل فتح‪۲۶‬ستمرب ‪138.........................................................‬‬
‫د کابل سوبه‪ ،‬د طالب واکمني او نړۍوال غربګونونه ‪140...........................‬‬
‫د کابل شامل ته د طالبانو تېز پرمختګ ‪144........................................‬‬
‫د کورنيو لېږدول او د باغونو سوځول ‪148...........................................‬‬
‫له دوستم رسه د جګړې پیل ‪150..................................................‬‬
‫د دوستم پر ضد د جرنال عبداملالک او طالبانو اتحاد او خونړۍ پایلې ‪153...........‬‬
‫لیلې دښته د زرګونو ځوانانو هدېره ‪160............................................‬‬
‫د اسامعيل خان اسارت او تېښته ‪161.............................................‬‬
‫طالبان يو ځل بیا د شامل پر لور ‪167...............................................‬‬
‫ترکمنستان نه د ګازو نل لیکه او نړۍوالې کمپنۍ‪169..............................‬‬
‫د مال دادالله بې وسلې کول او پر کور کېنول ‪179...................................‬‬
‫د شاميل والیتونو وروستۍ او رښتینې فتحه ‪181..................................‬‬
‫د فتوحاتو له پراخيدو رسه د مسلکي او وړ کدرونو کمښت ‪185......................‬‬
‫څلورم څپرکی‬

‫‪3‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫امریکا رسه د شخړو پیالمه‪ ،‬اسامه بن الدن او القاعده ‪188........................‬‬

‫پر افغانستان د امریکا د کروز توغنديو برید ‪196...................................‬‬
‫کندهار ته د ترکي الفیصل راتګ او له مرش رسه مالقات ‪199........................‬‬
‫په دې خربو او سفر کې کومو نقطو د مال محمد عمر غريعادي غوسه راوپاروله؟ ‪202‬‬
‫د سعودي علامء د مال محمد عمر له نظره ‪204......................................‬‬
‫د بیت املقدس د پخواين امام زوی ‪206............................................‬‬
‫د ایران او افغانستان د احتاميل جګړې په اړه د ملګروملتونو رول ‪207...............‬‬
‫د اسامه بن الدن رشعي محاکمه ‪209.............................................‬‬
‫امریکا‪ :‬که اسامه له افغانستان ووځي بيا هم طالبان نه پرېږدو ‪212.................‬‬
‫پر افغانستان اقتصادي بندیزونه‪214..............................................‬‬
‫د مال محمد عمر پرکور خونړۍ چاودنه ‪217........................................‬‬
‫له چین رسه سیايس او اقتصادي اړیکې ‪219......................................‬‬
‫له پاکستان رسه ترینګيل اړیکې او د مرشف کودتا ‪223............................‬‬
‫مرشف ته د مال محمد عمر له خوا د اسالمي نظام د نفاذ وړاندیز‪225................‬‬
‫دیموکرايس او طالبان ‪226........................................................‬‬
‫د هندۍ الوتکې کړکېچ – ‪ ۲۲‬ډسمرب ‪228.................................... ۱۹۹۹‬‬
‫د کوکنارو په کرهڼه ناڅاپي بنديز ‪236.............................................‬‬
‫په يوه فرمان د اعزازي القابو لغوه کول ‪240........................................‬‬
‫د امرباملعروف د ادارې په اړه له مال محمد عمررسه مباحثه‪241......................‬‬
‫ایران رسه د اړیکو نرمېدل ‪246....................................................‬‬
‫روسيه او امريکا د ټلوالې ترشا‪ ،‬طالبان اونړۍوال جهاديان بل پلو ‪247.............‬‬
‫چيچنيا د يوه مستقل هېواد په توګه په رسميت پېژندل ‪249........................‬‬
‫د بوتانو ماتول او کندهارته د عرب پوهانو سفر ‪250.................................‬‬

‫‪4‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له اسامه بن الدن رسه لومړۍ او وروستۍ لیدنه ‪256...............................‬‬

‫د طالبانو پر ضد د جوړېدونکې افغاين ایتالف هلې ځلې ‪258........................‬‬
‫د احمدشاه مسعود ترور ‪260......................................................‬‬
‫پنځم څپرکی‬
‫پر امریکا د یوولسم ستمرب بريدونه ‪264 ..........................................‬‬
‫په کابل کې د دیني علاموو سرته غونډه او د اسامه په اړه پرېکړه ‪266...............‬‬
‫کندهار ته د پاکستاين پالوو سفرونه ‪267..........................................‬‬
‫د امریکا یرغل ‪272...............................................................‬‬
‫د قومندان عبدالحق نيول او وژل ‪275.............................................‬‬
‫لومړی هم پالن شوی چاینل ‪277.................................................‬‬
‫تصاديف چاینل ‪278...............................................................‬‬
‫د ازرې د منګلو درې مذهبي او تاریخي مقدسات ‪280..............................‬‬
‫د مقدساتو له زیارته وروسته د ولسوالۍ د مرکز پر لور‪282..........................‬‬
‫له عبدالحق نه وروسته د حامد کرزي وار و ‪288....................................‬‬
‫یرغلګرو او دوستم زرګونه تسلیم شوي طالبان قتل عام کړل ‪292..................‬‬
‫په توره بوړه کې د القاعده د مرشانو برخلیک ‪295...................................‬‬
‫د کندهار د سقوط وروستۍ ګړۍ او له ښاره د مال محمد عمر وتل ‪298..............‬‬
‫د عبدالسالم ضعیف نیول او سپارل ‪302...........................................‬‬
‫له سقوطه وروسته لومړی مقاومت او لومړی سنګر ‪304............................‬‬
‫د خدام الفرقان ګوند اعالنول ‪313.................................................‬‬
‫د طالب چارواکو د تسلیمېدو لړۍ ‪316.............................................‬‬
‫شپږم څپرکی‬
‫د مال محمد عمر له خوا لومړۍ اډیو کیسټ‪319....................................‬‬

‫‪5‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له افراطي سیاسته د تېښتې هڅه ‪320............................................‬‬

‫بې مهاره مقاومت ‪321............................................................‬‬
‫د اکرب اغا جیش املسلمین ‪323....................................................‬‬
‫تعلیمي پروسه ژوندۍ ساتل ‪324.................................................‬‬
‫د ویاندانو کمېټه ‪326.............................................................‬‬
‫د مال محمد عمر وفات او اختالفات ‪329...........................................‬‬
‫د مرشتابه خربېدل او د علاموو ناسته ‪337..........................................‬‬
‫قطر ته د طالب استازو تلل او دفرت پرانیستل ‪348..................................‬‬
‫د رښتینې سولې او تفاهم پر وړاندې درانه خنډونه‪353.............................‬‬
‫داعش او د افغانستان رسحدي سیمه ‪355........................................‬‬

‫‪6‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دلیکوال يادښت‬
‫عمر مي د دريو او څلورو کالو تر مېنځ و‪ ،‬چې کمونیستانو د غوايي د اوومې‬
‫خونړۍ کودتا وکړه‪ ،‬د "خاد" بریتورو اسالم پالې نيول‪ .‬يوه ورځ څو بدمخو‬
‫بريتورو زموږ د جونګړې دروازه هم وډبوله‪ ،‬پالر مې له کوره ور ووت خو بیا کله‬
‫هم خپل کورته رانه دننه نه شو او نه مو بیا ترننه سرتګې پرې ولګېدې! کال‬
‫وروسته دومره پوهیدم چې يو مهربانه سیوری مې له رسه پورته شوی‪.‬‬
‫په کور دننه غربت‪ ،‬ساړه نغري او زما زړو جامو هم دا ګواهي ويله چې زه نور‬
‫یتيم يم‪ .‬ماته نور هر بريتور د پالر قاتل ښکاريده! تره مې موږ د بې رسپرسته‬
‫ماشامانو په توګه په بل کيل کې د هغه خپل کورته بوتلو‪ ،‬نور موږ کوم جال کور نه‬
‫الره‪ ،‬بلکې د تره په غاړه کې د مرش ورور امانت وو‪ ،‬چې بياکله هم دا امانت د‬
‫خپل حق دار په برخه نه شو‪ .‬ځکه هغه نور د بې وسۍ په حالت کې په تړليو‬
‫السونو د يوې کليمې او عقيدې په تور د سټالني سیاستونو وژيل و‪ ،‬خو موږ‬
‫الهم د هغه د ژوند په تږې مته ناست وو‪.‬‬

‫له دې وروسته چې په افغاين کمونیستانو ونشوه‪ ،‬نو د ليلن او سټالني ځای‬

‫ناستو خپل وژونکي د جنګي الوتکو تر وزرونو الندي په شوبلو سپاره را‬
‫واستول‪ .‬پر هيواد رسو لښکرو سور قيامت جوړ کړ‪ ،‬خو تره مې ال هم په دې‬
‫خربه ټینګ والړ و چې پاکستان ته هجرت نه کوو‪ .‬موږ یوازي هغه کم بخته‬
‫ماشومان نه وو‪ ،‬چې د پالر له سیوري محروم وو‪ ،‬بلکې د لوبو او نازونو عمر مو‬
‫د اور په ملبو‪ ،‬د الوتکو په مببار او وژنو کې ترييده؛ موږ ته انسانان او د انسان‬

‫‪7‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په الس جوړه شوې تیکنالوجي د پخوانيو نکلونو تر بالګانو او د ځنګلونو تر‬
‫څیرونکو ځناور ډیره وحيش وه‪.‬‬

‫د ارشارو! د ټکلولو په نوم به د روسانو يو ډول جنګي قوه کليو ته راتله چې د‬

‫شوروي تاریخي غضب به يې افغانانو ته ور ښود‪ ،‬دې قوې ته به کليوالو رسه‬
‫قوه ویله‪ ،‬د رسې قوې وسله والو به ژوندي ژوي ټول په نښه کول‪ ،‬څاروي‪،‬‬
‫چرګان او د مور په غيږه کې پۍ رودونکي ماشومان يې هم نه بښل‪.‬‬

‫موږ په دې وړکتوب کې په وینو لړيل جسدونه او مببار شوي کورونه هر وخت‬

‫لیدل‪ ،‬خو د رسې قوې نوم راته ورستی تندر و!‬

‫يوه ورځ چې سهار له خوبه پاڅيدم‪ ،‬مخ ته مې اوبه واچولې‪ ،‬د ترخو تورو چايو‬
‫له ګيالس رسه مې د ډوډۍ ګوله خولې ته یوړه‪ ،‬چې د ټانکونو درانه غږونه مې‬
‫واوريدل او له دې رسه ويرونکې چیغې پيل شوې‪ :‬چې رسه قوه کلې ته په الره‬
‫ده؛ ګوله مې خوله کې پاتې شوه‪ ،‬حلق مې وچ شو‪،‬کليوالو تړيل څاروي له مېږ‬
‫ويوو خالصول‪ ،‬ترڅو وتښتي او له وژلو وژغورل يش‪.‬‬

‫د کيل په کوڅوکې کليوالو له خپلو کورونو داسې منډې وهلې لکه د کورونو مېنځ‬
‫کې چې بالګانې زيږيدلې وي‪ .‬توررسې‪ ،‬سپین رسې‪ ،‬واړه او زاړه ټول به په يو‬
‫ه الره په منډو وو؛ په ستړو ساوو به يې کله کله شاته کتل‪ ،‬تابه ویل چې ترشا‬
‫یې ښامار خوله وازه کړې او دوې ترې ځانونه ژغوري!‬

‫زه او تر ما دوه کاله مرش ورور مې له کيل پټيو ته ووتو؛ د يوه تنګ او ژور نهر‬
‫په غاړه مو ‪ -‬چې هلمندکې ورته زابر وايي ‪ -‬منډې وهلې؛ د ټيټ پرواز د چورلکو‬
‫په ډزو کې نور منډه راته وژونکې ښاره شوه او په يو نیمه وچ لښتي کې پرېوتو‬
‫چې د"کانو" د بوټو مينځ کې و "کانې" يو ډول ګڼ سرت بوټې دی‪ ،‬په ژمې وچ‬

‫‪8‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وي او ډير ژر اور اخيل‪ -‬د هلمند خلګ ورته کانې وايي‪ -‬د چورلکو په مببار کې د‬
‫کانو له اوره هم ويریدو؛ له ویرې ټوله ورځ داسې پراته وو‪ ،‬چې نه مو ځانونه‬
‫خوځول او نه مو خپلوکې خربې کولې‪.‬‬

‫مازیګر چې قوه والړه‪ ،‬پلرونه اومیندې په پټيو کې په وړو اوالدونو او څارويو‬

‫پسې په يوه وخت ال لهانده ګرځیدل‪.‬‬

‫هغه وخت ال زموږ ماشومانه ذهن دا سې جوړ شو‪ ،‬چې وسله لرونکې انسانان‬
‫به خامخا وژل کوي او موږ خپل وړکتوب له وژولو نيش ژغورالی‪ .‬زه چې نن د‬
‫سوريې د مببارشويو کورونو تر خاورو الندې ماشومانو تصویرونو ته ګورم نو‬
‫په ټنډو کې يې خپله مايض وينم ؛ د يو ویشتمې پیړۍ پرمختليل انسان ال‬
‫همدومره وحيش دی!‬

‫موږ په اور‪ ،‬جګړه او عقده کې را سرت شوو؛ دینې زدکړې مو پیل کړې‪ ،‬خو‬
‫زموږ دین چې موږ ته څه ډول انسانیت معريف کاوه‪ ،‬د هغه انسانيت درک هم‬
‫په ټولنه کې نه لګيده‪ .‬چاچې د وطن د دفاع اوجهاد په الره کې وسله غاړې ته‬
‫کړې وه‪ ،‬اخېرکې مو له هغوي نه هم دايس څه ونه لیدل چې دا تصور مو نور له‬
‫ذهنه وبايس‪ ،‬چې انسان معنا ظامل اوقاتل‪.‬‬

‫موږ پاکستان ته د دیني زدکړو لپاره په تنکۍ ځوانۍ کې الړو‪ ،‬د افغان جهادي‬
‫تنطیمونو خپل منځي کشمکش‪ ،‬د ځينې جهادي غازي! مرشانو شاهانه‬
‫ژوندونه او له خپل ولسه ناخربي مو هم وليده ؛ د خاد د بریتور په څري د پیښور‬
‫په کوڅوکې د ځینې ږيره ورو غازيانو! په السونو د مهاجرو او پردیسو افغان‬
‫لیکوالو او پوهانو په وينو لړيل مړي مو هم وليدل او د کمونیستي رژیم له‬
‫نسکوريدو وروسته د غازيانو! د ځېنو وسلوالو له خوا په ښارونو‪ ،‬کليو او د لو يو‬
‫الرو پر رسو وحشتونه مو هم وليدل‪.‬‬

‫‪9‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بيا يو وخت دومره پولې ونړيدې چې د پيښور د کوڅو ډير هغه ږیره ور قاتالن‬
‫چې د غرب پالنې په تور به يې افغانان وژل! د لندن او جرمني په کوڅو کې‬
‫خريلې ږيرې او پتلون کړي ګرځېدل‪ .‬همدا راز مې يوه ورځ په کندهار کې له‬
‫لیکوال او شاعر عبدالباري جهاين نه واوريدل؛ چې ویل يې په اسالم اباد کې‬
‫مې د هغې افغان سندر غاړې پر میز ‪ -‬چې يو وخت يې خلقي رسباز ته د یارۍ‬
‫سندره ویله ‪ -‬د جهادي! حامسې د ږيره ور شاعر مال اسدالله حنفي را استويل‬
‫شعرونه وليدل‪ ،‬چې له دې ډمې يې د خپلو شعرونو د زمزمې عاجزانه هيله کړې‬
‫وه! خو ښاپیرۍ سندرغاړې موسکۍ وه او د دي شعرونو له زمزمې يې نټه‬
‫کوله؛ ويل يې د ماليي شډل توري مې په نرۍ ژبه درانه دي!‬

‫موږ مدرسې ته له تللو وروسته کله هم داسې فکر نه کاوه چې يوه ورځ به‬
‫موږ هم د وحشت پرضد وحيش ټوپک ته اړ کیږو ‪ ،‬بيا همداسې ورځې راغلې‬
‫چې ماهم په دیني ولوله د طالب پاڅون له کاروان رسه يوځای کیدوته ځان اړ‬
‫وګاڼه‪ ،‬خوکله مې هم فکر نه کاوه چې تر پایه به همدا کار کوم‪ .‬ماویل دوه‬
‫کاله وروسته به بیرته مدريس ته ور ګرځم او پاتې زدکړې به پوره کوم‪.‬‬

‫په کندهار کې مې د اطالعاتو کلتور د ودانۍ دروازه دايس وخت وټکوله چې نور‬
‫مې نه ځان له ټوله تحریکه ویستالی شوای اونه مې په غاړه کې ټوپک اچول‬
‫خوښیدل‪ .‬خو دې نرمې ادارې او د شعر او شاعري بزم ته راتګ‪ ،‬زما تقديرته‬
‫نور هم پيچيده رنګ ورکړ‪ .‬رئیس کابل ته الړ‪ ،‬ملګرو مې زه وړ وګڼلم او د ادارې‬
‫مرشي ته يې ور معريف کړم‪ .‬اوله ورځ لکه فرشتو چې په غوږ کې راته وویل‪ ،‬په‬
‫خپل راتلونکې شکمن شوم! خو وروسته مې بیا ځان ته تسله ورکړه چې نه نه! کال‪-‬‬
‫دوه ورسته به بیرته مدرسې ته هرو مرو ځم‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۸‬م کال د اپريل په ‪۱۱‬مه يوې پیښې زما زړه او دماغ دومره مايض ته‬
‫واړاوه چې ټوله ورځ مي په خیال کې له خپل پالر رسه تیره کړه‪ .‬په همدې ورځ‬
‫‪10‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کندها ر ښار په شامل کې د ميان کوه د غره ډډه کې د پخواين خاد د يوه زاړه‬
‫کمونست په اقرار يو ډلیز قرب وموندل شو‪ ،‬زه له څو میلمنو رسه دغه لورته په‬
‫چکر وتيل وم‪ ،‬چې د غره ډډه کې نرم شامل ته څو کسانو يو لوی جر کیندلو او‬
‫برشي هډوکې يې ترې را ویستل‪ .‬دا له کمونیستي کودتا وروسته د کندهار او‬
‫شاوخوا والیتونو د روحانينو او علاموو يو سرت مدفن و‪ ،‬چې خاديانو په دې‬
‫ځای کې ژوندي تر خاورو الندې کړي ول‪ .‬ما له دې وروسته هم د همدې‬
‫مدفن د يوه عامل او قاتل کمونیست د خالصون لټون وکړ! د سلیامن ځیرک له‬
‫زوی رسه مې د هغه د خالصون هڅې کولې! ځکه ما دغه سپني بريتي او‬
‫سپین ږيري قاتالن په دې پاخه عمرکې د اسالمې او انساين عاطفې له مخې‬
‫خپلو زامنو او ملسيو ته ژوندې غوره ګڼل‪،‬په همدې نيت مې مې د پالر قاتل‬
‫باښه‪ ،‬خو د اګامن مو له رسه نه کاوه چې دوي به يوه ورځ بيا سپینو بریتونو ته‬
‫رنګ ورکړې او له يوه بل یرغل رسه به زموږ د مظلومو اسیرانو وژلو ته مال وتړي !‬

‫ما په همدې ورځ د خپل پالر له اروا رسه خربې کولې خو د هغه د جسد هډوکې مې‬
‫نشوای پيژندالي! ځکه چې ما له پالره محرومیت ټول عمر لیديل و‪ ،‬خو د پالر څېره‬
‫او بدين جوړښت مې تش د يوه سیورې په څېر ياد و‪.‬‬

‫ماښام چې دفرت ته راغربګ شوم‪.‬پر کاغذ مې د دې پيښې راپور د خپل روح او‬
‫خيال په نقشه انځور کړ؛ ماښام مې د راډيو پر خربې رسویس د نطاق پرځای‬
‫خپله ولوست‪ .‬چې له سټوډيو راکوز شوم‪ ،‬ستونی مې دومره غريو نیويل و‪،‬‬
‫لکه زه چې ال ماشوم يم او د پالر جسد ته مې د میان کوه غره په سپیره ډډه‬
‫کې تکي تنها په چيغو چيغو ژړيل وي‪.‬‬

‫زه ال کیناستی نه وم چې والی حسن رحامين راته زنګ وواهه‪ ،‬وای يب يب يس‬
‫غواړي د میان کوه د غره د قرب په اړه له مارسه خربې وکړې‪ ،‬خو زه به ستا د‬

‫‪11‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دفرت د تلفون شمېره ورکړم؛ څه چې دې په راديوکې ولوستل هغه په خپل‬

‫غږکې ورته ووايه‪.‬‬

‫ما تردې دمه له کومې رسنۍ رسه خربې نه وې کړې‪ ،‬د وايل په غوښتنه او‬
‫تاکيد مې دا کار وکړ؛ دوه ورځې وروسته د مرش سکرتر وکیل احمد متوکل‬
‫صیب د يب يب يس راديو تلفون ته ځواب نه و ورکړي او د يب يب يس د فرت له‬
‫ما نه د هغه پوښتنه کوله‪ ،‬ما متوکل ته پر مخابره وويل چې د بې بې يس‬
‫خربيال دي پوښتنه کوي‪ ،‬خو دا وخت متوکل له مالمحمد عمر مجاهد رسه‬
‫نږدې ناست و‪ ،‬زما غږ مرش هم واوريد‪ ،‬د متوکل تر ځواب وړاندي مې د يو بل‬
‫چا غږ تر غوږ شو‪ ،‬متوکل په ځواب کې له لږ ځنډ وروسته راته وویل چې‬
‫مالصیب وايي چې ته وررسه خربې وکړه‪ .‬ماته دا خربه نوې وه‪ ،‬انکار مې وکړ‪،‬‬
‫متوکل وويل زه نه وايم مرش مالصیب وايي!‬

‫زه د موضوع له جزیاتو ناخربه وم او د سیايس پيښو په اړه د خربو کولو تجربه‬
‫مې هم نلرله‪ ،‬خو له تاکیده وروسته مې د پيښې جزیات ولټول او دغه زما د‬
‫ویاندي رسمي پيل و! چې بیامې د راتلونکو ‪ ۴‬بحراين کلونو وياندې وکړه او‬
‫دنړۍ او افغانستان د پيښو په اړه مو د ټول نظام او په خاص ډول مال محمد‬
‫عمر مطبوعايت استازيتوب وکړ‪ .‬خو موږ ال په ځان پوه نشوو‪ ،‬چې کلونه‬
‫واوښتل او موږ په نويو خربو اوشخړو واوښتلو‪ .‬موږ فکر کاوه چې روسان‬
‫وحيش و او لويديځه نړې خو برشپاله دنياده! دايس ورځ راته ناشونې‬
‫ښکاريده چې همدا برشي نړۍ به زموږ پر کورونو مبونه غورزوي؛ توررسې او‬
‫ماشومان به وژين او په نيمو شپو به په خوب ويده ماشومان په سپيو داړي‪.‬‬

‫کله چې امريکايي الوتکو پر کندهار ښار خپل لومړي مبونه غورزول‪ ،‬د کندهار‬
‫ښار پر مدد خان چوک د يوه بې وزله کندهاري د مببارشوي کنډواله کور په‬
‫لوټو او خزلو کې د يوې ځوانې انجلۍ يوه پښه په زړو جامو کې پرته وه او نور‬
‫‪12‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بدن يې ورک و! ماته هم هغه ګړۍ دغه پښه د امريکايي یرغل لخوا د افغان‬
‫غمیزې لومړی تابلو ښکاره شو‪.‬‬

‫خو بل پلوته د لويديځو رسنيو افغان ویاندانو او شننونکو د امريکايي وسلو په‬
‫تعریف غاړې تازه کولې‪ ،‬د یرغلګرو د وسلو زور اوځواک يې ستايه او ځیني‬
‫زړو غازيانو! د ال سرتو مبونو په مته په ږیرو السونه راښکل‪.‬‬

‫څرنګه چې زما د ویاندي ټوله دوره په نړيواله اوسیمیزه کچه د طالبانو د نظام‬
‫او افغانستان لپاره ډیره پيچيده اوبحراين وه‪ ،‬نو په راتلونکو پاڼو کې تر ډیره‬
‫همدغه ارسار‪ ،‬پيښې او معلومات ځای شوي‪.‬‬

‫ما خپل معلومات د حکايت په توګه د لوستونکو په وړاندي ایښي او له نورو‬

‫ترالسه کړي معلومات د هغوي په حواله دي‪ .‬زما دغه کتاب زما قضاوت او‬
‫شخيص دريځ نه دي او نه د چا په فرمایش او نه هم چاته کمپاین دي‪ .‬بلکي د‬
‫خپلو ليدليو او اوريدليو پېښو يو رښتیني حکايت دی‪ .‬خو دا ليکل چې په کومه‬
‫بڼه شوي نو ښايي نه به د هغه چا خوښ يش چې د طالبانو په محبت کې‬
‫ړانده او فنا فی الطالبان دي او نه به يې هغه څوک خوښ کړي چې د طالب د‬
‫ښمني يې سرتګې ړندې کړې وي او هرڅه يې نفي کول غواړي‪.‬‬

‫خو هیله من يم چې د دې دوو لوريو ترمينځ لوستونکوته يوه غوره معلومايت‬

‫پانګه ده البته لوستل يې ټولو ته ګټور ګڼم‪.‬‬

‫هغه معلومات چې ماته نورو راکړي ممکن ځینې يې ډیر کره نه وي ‪ ،‬چې هلته‬
‫بيا دغه کمی باید زما ونه ګڼل يش‪.‬‬

‫خو په هغو برخوکې چې پر خپلو او پردويو معلوماتو مې خپله تبصیره کړې ‪،‬‬
‫ښايی غیر اختياري متایالت په کې وي‪ ،‬چې دا به زما د برشي عجز برخه وي‪،‬‬

‫‪13‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫همداراز ښايي يو شمېر تر ملر رڼه حقایق وي خو ما د څه جدي مجبوریتونو له‬

‫امله پرې ایښي وي‪ ،‬چې هيله ده په دې خامويش مې هم لوستونکې وبښي‪.‬‬
‫ځکه موږ په رشقي نړۍ کې اوسو چې له بده مرغه دلته ال د وينا زغم په مخ‬
‫کې ډيرې ستونځې لري‪ ،‬که څه هم د بيان د ازادي دعوه لرونکو لويديځوالو‬
‫نور مو د پاتې کتاب د‬ ‫هم زموږ د خولو په وړاندي فوالدي ډالونه نيويل!‬
‫لوستلو زغم ته رابومل‬

‫په مينه او درنښت‬

‫عبدالحی مطمنئ‬

‫‪14‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لومړی څپرکی‬

‫د طالب او طالبان د کلمو ار او ريښه‬

‫د شلمې پېړۍ په پای کې نړۍ او سيمه له يوه نوي نامه رسه اشنا شوه‪ .‬دا د‬
‫"طالبان" کلمه وه‪" .‬طالبان" کلمه د افغانستان د يوه لوی اطرايف او ځينې‬
‫ښاري اکرثيت په مينځ کې کومه نوې کلمه نه وه‪.‬‬
‫طالب له اره د عريب ژبې کلمه ده چې پوره بڼه يې "طالب العلم" دی‪ .‬معنا يې‬
‫زدهکوونکی ده‪ .‬د دې کلمې جمع "طلبة"‪" ،‬طالب" او "طالبون" راځي‪ .‬په عريب‬
‫نړۍ کې د پوهنتونونو او ښوونځيو ټولو شاګردانو ته "طالب الجامعة" او "طالب‬
‫املدارس" وايي‪ .‬که هغه دیني زدهکړې کوي یا عرصي او مدين‪.‬‬

‫په هند او پاکستان کې هم طلبه او طالبات کلمې د ديني او عرصي دواړو‬

‫زدهکړو لپاره عامې کارول کيږي‪ ،‬خو په افغانستان کې عصـري زدهکوونکو ته‬
‫محصلني او متعلمني وايي چې دا هم عريب کلامت دي او يوازې دیني‬
‫زدهکوونکي ته طالب ویل کيږي‪ ،‬چې جمع يې د عريب پر ځای په پښتو وزن‬
‫استعاملیږي‪ .‬طالب یا طلبه ورته نه وايي‪ ،‬بلکې د پښتو ژبې د جمع وزن ورته‬
‫کاريږي او د "ياران"‪" ،‬دوستان" او "افغانان" د کلمو په څېر "طالبان" کلمه هم‬
‫په پښتو جمع کيږي‪.‬‬

‫‪15‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په افغانستان کې د عصـري ښوونځیو استادانو ته "معلمني" او دیني استادانو‬

‫ته "مال" او "عامل" کلمې کارول شوي‪" .‬مال" کلمه د فارس‪ ،‬خراسان (اوسنی‬
‫افغانستان) مينځنۍ اسيا او سویيل اسیا په اسالمي هېوادونو کې له پېړيو‬
‫راهیسې ريښه لري‪ ،‬خو تر اوسه دا اتفاقي خربه نه ده چې دا کلمه په اصل کې‬
‫له عريب راغلې او که عجمي ده‪ .‬که عريب يش نو د ميم په پېښ او د الم په‬
‫شد رسه د لوړ او سرت معنا لري چې لوړ او سرت عامل ترې هدف دی‪.‬‬

‫له تاریخي پلوه د اسالمي نړۍ د نورو برخو په څېر په خراسان او فارس کې‬
‫هم د عبايس خالفت پر مهال د ديني علم‪ ،‬ادب او اخالقو درس ورکوونکو ته‬
‫"معلمني" ویل کېدل او د دې لپاره د "مؤدبينو" کلمه هم کارول شوې‪ ،‬خو ورو‪-‬‬
‫ورو دغو نومونو د وخت په تېرېدو رسه تغري کړی‪ .‬تر دې چې اخر د فارس‪،‬‬
‫خراسان او هند په مسلامنانو کې د "مال"‪" ،‬مولوي" او "موالنا" کلمې دود شوې‬
‫دي‪.‬‬

‫اوس په افغاين ټولنه کې هغه مال ته چې مروج دیني علوم يې بشپړ کړي وي‪،‬‬
‫"مولوي" کلمه کارول کيږي (مولوي له موال نه اخیستل شوی چې څښنت‪،‬رشيف‬
‫او پوهه لرونکي سړي ته ويل کيږي او دلته ترې درېيمه معنا هدف ده‪ .‬د موال کلمه‬
‫د نسبت د يا پر زياتولو مولوي ګرځېدلې) او چې علوم يې بشپړ کړي نه وي‪ ،‬نو مال‬
‫(د الم له تشديده پرته په خفیفه بڼه) ورته ويل کيږي او په عامه اصطالح کې مال‬
‫هر هغه چا ته هم وايي‪ ،‬چې له دیني زدهکړو رسه تړاو لري‪ .‬که هغه له دې علومو‬
‫فارغ وي او که يې ال نه وي تکميل کړي‪.‬‬

‫"اخوند" فاريس کلمه ده چې معلم يا استاد ته ويل کيږي‪ .‬دا کلمه په پښتو کې‬
‫له مال رسه يو ځای کله ناکله کاريږي‪ ،‬لکه "مال بورجان اخوند"‪.‬‬

‫‪16‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په یوازې توګه د "اخوند" کلمه زموږ د هېواد شیعه مذهبه وطنوال د خپل مسجد‬
‫د امام او شیعه مال لپاره کاروي او خپل ماليان "اخوندان" بويل‪ ،‬خو په پښتو‬
‫کې د دیني طبقې ترمينځ د "اخوند" کلمه په مجرد ډول يوازې د تحقیر په‬
‫موخه کارول کیږي‪ ،‬کله چې غواړي کوم مال نیمګړی مال معريف کړي‪ ،‬نو‬
‫وايي‪ :‬هغه مال نه دی‪ ،‬هسې اخوند دی!‬

‫په بره پښتونخوا کې د عامل يا مال زوی ته يو شمېر خلک "اخنزاده" وايي‪ ،‬چې‬
‫په اصل کې دا توری "اخوندزاده" دی چې معنا يې ده‪ :‬د مال يا اخوند زوی‪ ،‬دا‬
‫لقب اکرثه د سرت عامل زوی ته کارول کیږي‪.‬‬

‫د عامل‪ ،‬صويف یا متقي خلکو زامنو ته "صاحبزاده" کلمه هم کارول کیږي‪،‬‬

‫چې په عامه پښتو لهجه کې په "سابزاده" او "سوزاده" تلفظ کیږي‪ .‬په لره‬
‫پښتونخوا کې د استاد يا عامل زوی ته "صاحب حق" کلمه هم کارول کیږي‪،‬‬
‫چې په عامه لهجه کې "سايب حق" تلفظ کيږي‪.‬‬

‫اسالم او خراسان (اوسنی افغانستان)‬

‫د اسالم له ظهوره ‪۴۸‬کاله وروسته د نبوي هجرت په ‪۳۵‬م کال‪ ،‬د اسالم درېیم‬
‫خلیفه حضـرت عثامن ريض الله عنه د خالفت په وروستيو کې اسالمي فاتحان‬
‫افغانستان ته راغلل او کابل يې په لومړي ځل فتح کړ‪ .‬له هغه وروسته بغاوتونه‬
‫وشول‪ ،‬څو کاله وروسته د معاویه ريض الله عنه په دور کې د کابل په وروستۍ‬
‫فتح کې يو خراسانی زملی "نافع کابيل" د غنيمت په توګه د عبدالله بن عمر بن‬
‫خطاب رضی الله عنهام په برخه ورسېد‪ .‬دېرش کاله يې له ابن عمر رسه تېر کړل‬
‫او نن چې له ابن عمر نه روايت شوي اکرث نبوي حديثونه وینو‪ ،‬نو نافع رحمه الله‬
‫رانقل کړي‪ .‬دغه کابلی تابعي د حديثو په کتابونو کې د ابن عمر د روایاتو تر ټولو‬
‫امني او معتمد راوي او ناقل دی‪ .‬د امام مالک موطا‪ ،‬صحیح البخاري‪ ،‬صحيح‬
‫مسلم او د حدیثو نورو معتربو کتابونو کې يې هم روایتونه ډېر تر سرتګو کېږي‪.‬‬
‫‪17‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په دوهمه هجري پېړۍ کې‪ ،‬د قتیبه بن سعيد بغالين په څېر شخصیت چې‬
‫امام بخاري ترې شاوخوا درې سوه حديثونه نقل کړي‪ ،‬همداراز د لرغوين‬
‫خراسان د بلخ اوسېدونکي مکي بن ابراهيم بلخي په څېر سرتمحدث چې تبع‬
‫تابعي و او له امام ابوحنيفه‪ ،‬جریح او امام مالک څخه يې حدیث اورېديل وو‪،‬‬
‫امام بخاري ورنه په خپل کتاب صحيح البخاري کې له (‪ )۲۳‬ثالثياتو نه (هغه‬
‫حديثونه چې تر رسول الله صلی الله عليه وسلم پورې يوازې درې واسطې په‬
‫کې وي) ‪ ۱۳‬يې له همده (مکي بن ابراهيم بلخي) نه روا يت کړي دي‪.‬‬
‫همداراز محمد بن ابان‪ ،‬ابو عثامن سعيد تالقاين او امام ضحاک بلخي په څېر‬
‫محدثني د خراسان د دوهمي هجري پیړۍ علمي ستوري وو‪.‬‬

‫په درېيمه هجري پېړۍ کې امام ابو داود سجستاين او د هغه شاګردانو په‬
‫څېر محدثني‪ ،‬د امام ابو يوسف د شاګرد او د بلخ د قايض امام ابو حفص په‬
‫څېر فقهاء تېر شوي دي‪ .‬همداراز د حديثو او فقهې د علومو ترڅنګ په دغه‬
‫پېړۍ کې د نحوې‪ ،‬لغت او ادب په برخه کې د اخفش اوسط په څېر استادان‬
‫هم د خراسان په سیمه کې را وټوکېدل‪.‬‬

‫په څلورمه سلیزه کې د هلمند اوسېدونکی سرت محدث ابن حبان بستي‪،‬‬
‫همداراز په هلمند کې زېږېدلی او دفن شوی محدث او فقيه د صحيح البخاري‬
‫او سنن ايب داود شارح او د حديثو د رجالو د علم ماهر احمد خطايب چې د‬
‫راشد خلیفه عمر فاروق د ورور زيد بن خطاب له اوالدې و‪ ،‬همدايس نور بې‬
‫شمريه محدثین او فقهاء د دې خاورې په برخه شول‪ .‬همداراز د عريب ادب او‬
‫لغت په برخه کې د هرات په خاوره کې بدیع الزمان همداين قدم کېښود‪ ،‬چې‬
‫له امله يې خراسان د عريب لغت‪ ،‬نحوې او ادب په يوه زړهپورې ډګر بدل شو‪.‬‬
‫وررسه د قرآن کریم تفسري ته هم په خراسان کې پاملرنه زياته شوه‪ ،‬چې له‬
‫امله یې په پنځمه هجري پېړۍ کې د امام بغوي شافعي په څېر مفرسين په‬

‫‪18‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خراسان کې پیدا شول او په شپږمه سليزه کې د تفسیر کبیر ليکوال امام‬

‫فخرالدين رازي پیدا شو‪.‬‬

‫همدا وخت و‪ ،‬چې په تفسیر کې د فلسفي بوی هم پیدا شو‪ ،‬چې په وړاندې‬
‫يې د ساملې عقیدې درس ته پاملرنه زياته شوه او په امته سلیزه کې د نورو‬
‫علاموو ترڅنګ ابو حفص عمر غزنوي پر عقیدة الطحاويه رشحه وليکله او په‬
‫فقه کې يې "الشامل يف الفقه" او نور مقبول کتابونه وليکل‪.‬‬

‫همدا پېړۍ هم په خراسان کې د عقیدې‪ ،‬فقهې او نورو علومو ترڅنګ د‬

‫نحوې‪ ،‬معاين او بيان د علومو د عروج دوره وه‪ .‬سعدالدين تفتازاين د همدې‬
‫دورې عامل و‪ ،‬چې د خراسان د هرات د تفتازان د سیمې اوسېدونکی و او په‬
‫علم البیان و املعاين کې يې د املختصـر او املطول په نومونو د اسالمي نړۍ په‬
‫کچه دوه مشهور تالیفات وکړل‪ .‬د علم نحوې د مهارت او پرمختګ دغه پېر‬
‫نهمې سلیزې ته واوښت او په نهمه سليزه کې د خراسان د هرات په ښار کې‬
‫د عبدالرحمن جامي په څېر نحوي عامل پيدا شو‪ ،‬چې د ابن حاجب پر کافيه يې‬
‫د فوائد ضيائيه په نامه کتاب ولیکه او تر ننه د دغې سیمې (افغانستان‪ ،‬هند او‬
‫پاکستان) په مدارسو کې د "رشح مالجامي" په نامه د نحوې د علم د اخري او‬
‫تر ټولو سرت کتاب په توګه لوستل کيږي‪ .‬د ده شاګرد "عبدالغفور الري" بيا د‬
‫ده پر کتاب حاشیه وکړه‪ ،‬چې په "رشح عبدالغفور" باندي شهرت لري او‬
‫دومره دقيقه ده چې هر عادي مدرس يې درسولی هم نه يش‪.‬‬

‫د حديثو د رجالو او د فقهې او عقيدې لور ته په لسمه سلیزه کې يو ځل بيا‬

‫ځانګړې توجه وشوه‪ .‬په لسمه سلیزه کې د عقیدې اصالح کوونکې او د‬
‫فقهې‪ ،‬عقيدې او په خپل عصـر کې د جرح او تعديل امام مال عيل قاري پیدا‬
‫شو‪ ،‬چې د امام ابو حنیفه پر فقه اکرب يې رشحه وکړه او د ضعيفو او موضوعي‬
‫حديثونو پر پېژندنه يې هم ځانګړی کتاب وليکه‪.‬‬

‫‪19‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له دې رسه رسه چې د اسالمي نړۍ د واکمنۍ پر رس د شخړو په لړ کې‬

‫خراسان هم خوندي نه دی پاتې شوی‪ ،‬خو خراسان او اوسني افغانستان له‬
‫دې ستونزو رسه رسه د دیني علم او دیني عاملانو زانګو وه‪.‬‬

‫د اموي خالفت او هاشمي تحریک مقابلو‪ ،‬د غزنويانو او سلجوقيانو سياليو‪ ،‬د‬
‫چنګېز تاړاک او د صفوي ايران یرغلونو او سلطې‪ ،‬د خراسان سیمه او جغرافيه‬
‫هم په خپل خپل دور کې تر اغېز الندې راوستې ده‪ ،‬خو د حق الرې دعوت او‬
‫د دين رښتینی تعليم له خنډونو او لنډمهاله ځنډ رسه‪-‬رسه روان او برالسی‬
‫پاتې شوی‪.‬‬

‫د فکري او عقيدوي خرافاتو‪ ،‬همداراز د ارتداد‪ ،‬زندیقیت او رافضيت ډول‪-‬ډول‬

‫تحريکونه د نورې اسالمي نړۍ په څېر په خراسان کې هم ازمويل شوي‪ ،‬خو د‬
‫اصيل اسالمي دعوت او فکر شتون يې هر ځل مخه نيولې‪.‬‬

‫کله چې د عبايس دورې دوهم خليفه ابو جعفر منصور د عبايس تحریک‬
‫مخکښ فاتح او خپل سرت محسن ابومسلم خراساين یوازې د خپلې‬
‫ځانغوښتني‪ ،‬زړې سيالۍ او شخصـي غرور د بقا لپاره په خپل دربار کې په‬
‫ښکاره وواژه‪ ،‬نو په خراسان کې د هغه د مسلامنو پیروانو ترڅنګ د قومي او‬
‫سمتي عصبیت له مخې د عبايس خالفت پر ضد ځینې مرتدې ډلې او‬
‫اشخاص هم پیدا شول‪ ،‬چې اسالم ته يې شا کړه او د زاړه مجويس او‬
‫زردشتي افکارو پیروي يې پیل کړه‪ .‬په دې کې د "سنباد زردشتي" پاڅون او د‬
‫نبوت د مدعي "استاد سیس" کفري تحريک او د "مقنع بلخي" الحادي او‬
‫رشکي تحريکونه د يادونې وړ دي‪ .‬دوی په سمتي او قومي عصبيتونو ګڼ‬
‫پیروان هم پیدا کړل‪ ،‬خو د اسالم رښتينې شمع يې مړه نه کړای شوه او‬
‫حقيقي دعوت او داعيانو له لنډ توقف وروسته په سیمه کې د عقيدې اصالح‬

‫‪20‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وکړه‪ .‬په هره سلیزه کې خراسان د رښتيني دعوت او ديني پوهې دايس‬
‫ستوري لرل‪ ،‬چې پوره سلیزه يې خپل چاپېريال نوراين ساتلی و‪.‬‬

‫يوولسمه پېړۍ پر دغه سیمه د صفوي ایران او افغانانو ترمينځ د مقابلې دوره‬
‫وه‪ .‬د پښتنو يو صالح مـرش‪ ،‬حاجي مريويس خان هوتک چې په "مريويس‬
‫نيکه" شهرت لري‪ ،‬د صفويانو د استعامر د ټغر ټولولو لپاره د خپلو علاموو‬
‫ترڅنګ حرمينو ته په همدې نيت سفر وکړ او د حجاز له علاموو څخه يې د‬
‫جهاد فتوا راوړه‪ ،‬ترڅو خپل قوم د دې غزا لپاره په عقيدوي توګه چمتو کړي‪.‬‬
‫همدې مقاومت نه یوازې پر خراسان صفوي تسلط پای ته ورساوه‪ ،‬بلکې‬
‫هوتکيانو په خپله دوره کې د ايران ډېر ښارونه له صفوي امپراتورۍ فتح کړل‪.‬‬
‫په دې دوره کې د اهل سنت علاموو په خراسان کې خپل دعوت او دیني تعليم‬
‫په غوره توګه روان ساتلی و‪.‬‬

‫د يوولسمې هجري پېړۍ په دوهمه نياميي کې سرت شهنشاه احمدشاه ابدايل‬

‫د خراسان ختيزې او سویيل برخي چې مغلو الندې کړې وې‪ ،‬بېرته ونیولې او‬
‫لويديځ لور ته يې صفويان له نيول شويو سيمو په شا کړل او پر دغه سرته‬
‫جغرافيه يې د سیمې د ټولو مېشتو قومونو په يوه مشرتکه جرګه کې د ټولو په‬
‫خوښه د "افغانستان" نوم کېښود او په دې کې د پنجاب تر څنډو هغه ټولې‬
‫سیمې شاملې وې‪ ،‬چې د ابدايل سلطان تر واک الندې وې او اوسېدونکي يې‬
‫افغانان وو‪.‬‬

‫احمدشاه ابدايل رحمه الله خپله هم دیني پوهه لرله او په خپل دربار کې يې د‬
‫وخت سرتو علاموو ته د ديني مفتيانو او مشاورينو رتبه ورکړې وه‪ .‬احمدشاه‬
‫بابا د هند د سرت داعي او د هند په وچه کې د حديثو د علم امام‪ ،‬شاهويل الله‬
‫دهلوي ته ډېر معتقد و او د هغه په تش دعوت د هند د مسلامنانو د دفاع لپاره‬
‫هلته والړ‪ ،‬مسلامنان يې د يرغلګرو مرهټيانو له ظلمه وژغورل او مرهټيان يې‬

‫‪21‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سخت وځپل‪ .‬له همدې امله خو شاه بابا يو صحيح العقيده او مجاهد پاچا ګڼل‬
‫کيږي‪ ،‬چې د همدې جذبې له مخې يې په هرات‪ ،‬کندهار او پېښور کې دیني‬
‫مدرسې تاسيس کړل‪ ،‬د کندهار د زړې جامع او د هرات د پای حصار ديني‬
‫‪1‬‬
‫مدرسې يې مشهوره وې‪.‬‬

‫په خراسان کې د ديني زدهکړو تاریخي بهري‬

‫خراسان ته د اسالم له راتګه وروسته چې د دیني زدهکړو د درس او تدریس دوره‬

‫پیل شوې‪ ،‬نو ديني درسګاوو او مراکزو بېال بېلې دورې لرلې دي‪.‬‬
‫د اسالم له راتګه وروسته په خراسان کې په بېال بېلو ډولونو دیني تعليم کېده‪ .‬په‬
‫عبايس دوره کې په دې سيمه کې زيات مساجد او مدارس اباد شول‪ .‬د ځينو‬
‫تاريخونو په حواله په دې کې داسې مدارس هم وو چې تر درې زرو پورې‬
‫شاګردان يې لرل‪ .‬د څلورمې هجري پېړۍ په لومړيو کې د سلطان محمود غزنوي‬
‫په واکمنۍ کې په غزين کې د يوه روښانه اسالمي متدن بنسټ کېښودل شو‪ .‬په‬
‫دې کې د منظمو ديني مدارسو ترڅنګ د هغه وخت د پرمختللو عرصي علومو او‬
‫مهارتونو تعلیمي مرکزونه هم تاسیس شول‪.‬‬

‫د ابوريحان البريوين په څېر د علم نجوم‪ ،‬طبیعاتو‪ ،‬طب‪ ،‬جيولوژي او ريايض‬

‫ماهرين او نوابغ د دغو مدين ښوونځيو استادان وو‪.‬‬

‫په شپږمه هجري پیړۍ کې د سلطان غياث الدين غوري له خوا د هرات جامع‬
‫جومات جوړ شو‪ ،‬چې اوس هم شته او دا سرت جومات د دیني دعوت او تعليم د‬

‫‪ 1‬ماخذونه‪(:‬سیراالعالم النبالء‪ :‬عالمه ذهبي‪ -‬افغانستان بعد از اسالم‪:‬عالمه‬

‫حبیبي‪ -‬مشاهیر افغانستان‪ :‬ګل محمد سعید)‬

‫‪22‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫يوه مرکز حیثيت الره‪ .‬وررسه په دغه سيمه کې نورې دیني درسګاوې هم تاسیس‬
‫شوې‪ .‬په دې لړ کې د بلخ دیني مراکز هم د يادونې وړ دي‪.‬‬

‫د خراسان مسلامنو واکمنو او ديني علاموو په هره پېړۍ کې د دیني مراکزو‬

‫پالنه کړې‪ ،‬خو له دې رسه د عامو خلکو او دیني اشخاصو په مټ خصويص‬
‫زدهکړې هم تل روانې وې‪.‬‬

‫دولسمه پېړۍ د اسالمي نړۍ د سیايس کمزورۍ‪ ،‬سیايس وېش او ديني‬

‫تفرقې پېړۍ وه‪ .‬عثامين خالفت د زوال لور ته ګامونه اوچتول‪ ،‬د عاملګیر له‬
‫مړينې وروسته مغيل سلطنت تش په نامه او کمزوې واکمني وه‪ ،‬خو په هند‬
‫کې د شاهولی الله د پیروانو دعويت الره بريالۍ وه‪ .‬د افغانانو او هند ترمينځ‪ ،‬د‬
‫دیني او فکري اړيکو تار بیا هم ونه شلېد‪.‬‬

‫د دیارلسمې هجري پېړۍ په لومړۍ نیاميي کې د انګرېزانو واکمنۍ پر ټوله‬

‫سیمه سیوری وغوړاوه‪ ،‬بل لور ته پر پنجاب د سکانو ظلم او سلطې د دې ځای‬
‫مسلامنان له ستونزو رسه مخ کړي وو‪ .‬د شاهولی الله رحمه الله ملسـي او د شاه‬
‫عبدالغني زوی شاه اسامعیل او د هغه ملګري سيد احمد بريلوي رحمه الله په‬
‫پنجاب او د پښتنو اړوندو سیمو کې د سیکانو په وړاندې په جهاد الس پوري‬
‫کړ‪ .‬په زرګونو علامء او طالبان وررسه وو‪ ،‬له سیکانو يې پراخې سیمې فتحه‬
‫کړې‪ .‬د دغو غازيانو او قبایيل او افغاين علاموو ترمينځ روابط وو‪ ،‬دغه دواړه‬
‫غازیان له سيکانو رسه په جګړه کې شهیدان شول‪ ،‬خو د هندي او افغاين‬
‫اسالمپالو ترمينځ دیني اړیکې همداسې ټینګې پاتې شوې‪.‬‬

‫په ‪۱۸۵۷‬ميالدي کال د هند په نیمه وچه کې د انګرېزي استعامر په وړاندې د‬

‫مسلامنانو پاڅون نه يوازي ناکام او خنثا شو‪ ،‬بلکې د هند خاوره د انګریزي‬
‫استعامر له خوا د مسلامنانو په وينو ولړل شوه‪.‬‬

‫‪23‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا وخت د هند د د یني طبقې په مينځ کې يوه بارزه څېره موالنا محمد قاسم‬
‫نانوتوي و‪ ،‬چې د ازادۍ په جګړه کې يې د يوې حوزې مـرشي هم کوله‪ ،‬د‬
‫پاڅون د ناکامۍ پر مهال يې ډېر مشکالت هم وګالل‪ .‬وروسته يې د مسلامنانو‬
‫د فکري پیاوړتيا او دینې پوهې په موخه له ځینو نورو دیني علاموو رسه په ګډه‬
‫په ‪۱۲۸۳‬هجري د محرم الحرام په ‪۱۵‬مه چې د ‪ ۱۸۶۶‬ميالدي کال د مۍ له‬
‫‪۳۰‬مې رسه سمون خوري‪ ،‬د اترپرديش ايالت د سهارنپور ولسوالۍ د دېوبند په‬
‫يوه له نظره وتيل ښارګوټي کې د "مدرسه عربيه اسالميه" په نامه د يوې‬
‫مدرسې د بنسټ ډبره کېښوده‪ .‬دا مدرسه د وخت په تېرېدو په "دارالعلوم‬
‫ديوبند" مشهوره شوه‪ .‬ديوبند ته د عريب نړۍ‪ ،‬ماوراءالنهر او افغانستان نه هم‬
‫طالبان ورتلل او دغه مرکز پر ټوله سیمه علمي اغېز وکړ‪.‬‬

‫د افغانانو او ديوبند دارالعلوم ترمينځ اړيکې د دغه علمي مرکز له لومړيو کلونو‬
‫پيل شوي او د حديثو په فن کې د ډېرو افغاين شیخانو سند د هند د نیمې‬
‫وچې علاموو ته د ديوبند د تاسیس له برکته رسيږي‪ ،‬چې اول به د خراسان‪،‬‬
‫ماوراء النهر‪ ،‬حجاز‪ ،‬عراق او مصـر محدثينو ته رسېده‪ ،‬خو په خراسان کې‬
‫حنفي مذهب له پېړيو راهیسې نافذ دی‪ .‬غالبا هند ته هم دغه مذهب له‬
‫خراسانه صدور کړی او د غزنوي‪ ،‬غوري او ابدايل لښکرو رسه له خراسانه هند‬
‫ته علمي رجال هم تليل او هلته يې حنفي مذهب دود کړی‪ .‬د دې ترڅنګ په‬
‫مغيل دور کې فارسیان‪ ،‬ترکان او عرب هم هند ته تليل‪ ،‬خو هلته حنفي مذهب‬
‫زيات پیروان پیدا کړي او ديوبند مدرسه د دې مذهب تر ټوله سرته درسګاه‬
‫ده‪ .‬له افغانانو رسه د ديوبند يوه ګډه نقطه دا ده چې په حنفي فقهه کې دواړه‬
‫ولسونه رسه مشرتک دي او بله مشرتکه نقطه يې د انګرېزانو پر ضد ګډه عميل‬
‫او فکري مبارزه وه‪.‬‬

‫‪24‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د امیر دوست محمد خان دیني مشاور‪ ،‬د رساج االحکام د تالیف غړی او د‬
‫میزان التحقيق د دیني اداري رييس موالنا عبدالرزاق اندړ هم له موالنا‬
‫رشيداحمد ګنګوهي څخه حدیث لوستي وو‪ ،‬چې د موالنا قاسم نانوتوي‬
‫همعـرصه ملګری و او د ديوبند د مدريس په تاسیس کې يې فکري او علمي‬
‫برخه لرله‪.‬‬

‫موالنا عبدالرزاق اندړ د انګرېزانو پر ضد جهاد کې‪ ،‬د وزیرستان د مال پیونده‬
‫او د هډي د مالصیب (نجم الدين اخندزاده) ملګری او په وزیرستان کې يې په‬
‫"رييس املجاهدین" شهرت الره‪.‬‬

‫همدارنګه په راوروسته دوره کې ډېرو افغاين شیخانو د حدیثو سند له ديوبنده‬

‫ترالسه کړی و‪ .‬په رسمي او محيل درسګاوو کې د ديوبند د مدرسې د ډېرو‬
‫فاضالنو شتون په دغه سیمه کې له هند رسه دیني تړاو نور هم ټینګ کړ‪.‬‬

‫د امیر حبیب الله خان په دوره کې د شیخ الهند موالنا محمود الحسن‬
‫ديوبندي رحمه الله د انګریزي استعامر ضد تحریک په دیني کړيو کې خپور و‬
‫او د افغانستان حکومت يې رسام مالتړ کاوه‪.‬‬

‫شیخ الهند رحمه الله د دې دعوت په ترڅ کې حرمینو ته سفر وکړ‪ ،‬چې د‬
‫حجاز له واکمنو يې مرسته وغوښته او موالنا عبیدالله سندي يې افغانستان ته‬
‫را واستاوه‪ ،‬چې بیا وروسته څه هندي مسلامنان هم د مهاجرو په توګه د دوی‬
‫په رهربۍ افغانستان ته راغلل‪.‬‬

‫د اوخت د شیخ الهند له خوا د عبیدالله سندي او نورو علاموو په توسط‬

‫دانګریزانو په خالف د ریشمي رومال تحريک په موثر ډول روان و‪ ،‬چې له‬
‫امله يې انګريزانو په حجاز کې شیخ الهند ونيو او د اروپا د مالټا په جزيره‬
‫کې يې تر دريو کالو بندي کړ‪.‬‬

‫‪25‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د افغان حکومتونو او هندي علاموو تر مېنځ د اړيکو په بهري کې په‬

‫‪۱۳۲۴‬ملریز کال د افغانستان پاچا محمد ظاهر شاه خپل صدراعظم رسدار‬
‫محمدهاشم خان ته امر وکړ‪ ،‬چې د شیخ الهند موالنا محمودالحسن د قران‬
‫کريم ترجمه او ورباندې د موالنا شبرياحمدعثامين د قرآن کريم تفسیر دې‬
‫پښتو او دري ژبو ته وژباړل يش‪ ،‬چې د دولت له خوا د يو عامفهمه او معتمد‬
‫تفسیر په حيث خپور يش‪.‬‬

‫د دې تفسیر د ژباړې او چاپ لپاره يوه کميسيون ټاکل شوی و‪ ،‬خو د علمي‬
‫کتنې او سمونې لپاره چې چا ته دنده سپارل شوې وه‪ ،‬هغه د عريب دارالعلوم‬
‫شیخ الحدیث موالنا غالم نبي کاموي و‪ ،‬چې د حدیثو دوره يې په دارالعلوم‬
‫ديوبند کې پر موالنا انورشاه کشمريي رحمه الله کړې وه او د هغه له ممتازو‬
‫شاګردانو څخه و او څو کاله په دارالعلوم ديوبند کې استاد هم پاتې شوی و‪.‬‬

‫موالنا کاموي به دغه تفسیر او ترجمه د سلفو له مشهورو تفاسريو لکه تفسیر‬
‫ابن کثري‪ ،‬روح املعاين‪ ،‬الجامع الحکام القران للقرطبي او نور زبده او معتربو‬
‫تفاسريو رسه مقایسه او موازنه کوله‪ ،‬بيا به يې تصدیقوله‪ ،‬له دې وړاندي په‬
‫افغاين ټولنه کې په فاريس ژبه ځیني مفصل تفاسیر مشهور وو‪ ،‬چې عام او‬
‫کم لوستو خلکو ګټه نه شوای ترې اخیستی او د دیني حلقو په مينځ کې د‬
‫قرآن د لغوي او نحوي زدهکړې لپاره واړه پیچيده عريب تفاسیر لکه تفسیر‬
‫جاللین او تفسیر بیضاوي دود وو او د قرانپوهنې لپاره د علاموو ترمينځ د ډېرو‬
‫جلدونو لرونکي مشهور عريب تفاسیر رواج وو‪.‬‬

‫د افغانستان او هند ترمينځ د علاموو‪ ،‬سوداګرو او عامو خلکو هجرتونو او راشه‬

‫درشو خپلمينځي تعامل ال اسانه کړ‪.‬‬

‫‪26‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کوزې پښتونخوا نامتو دیني عامل او د مشهورې دیني مدرسې‪ ،‬درالعلوم‬

‫حقانیه بنسټګر‪ ،‬موالنا عبدالحق پلرونه د افغانستان له غزين د کوزې‬
‫پښتونخوا نوښار سیمې ته پخوا راغيل وو‪ .‬موالنا عبدالحق له ديوبنده له‬
‫فراغت وروسته لومړی د کوزې پښتونخوا نوښار سیمې ته څېرمه د اکوړه‬
‫خټک په ښارګوټي کې يو دیني انجمن جوړ کړ او بيا په دوهم ځل هند ته والړ‪.‬‬
‫هلته په ديوبند کې څو کاله مدرس پايت شو‪ ،‬خو د پاکستان له جوړېدو رسه‬
‫ديوبند ته تلل راتلل ورته ستونزمن شو‪ ،‬نو په همدغه ښارګوټي (اکوړي) کې‬
‫يې يوه وړوکې مدرسه پرانیسته چې وروسته یې په سیمه کې ځانګړی شهرت‬
‫او اهمیت خپل کړ‪ .‬دې مدرسې ته د حديثو د زدهکړې په موخه د برې‬
‫پښتونخوا طالبان هم ورمات شول‪ ،‬چې په لږه موده کې دې مدرسې ډېر‬
‫شهرت پیداکړ او شیخ الحدیث موالنا عبدالحق رحمه الله د مدرسې تعمیر‬
‫پراخ کړ‪ ،‬وررسه يې د شاګردانو تعداد او د مدرسې استادان هم زیات کړل‪،‬‬
‫دغه مدرسه چې په دارالعلوم حقانیه رسه يې شهرت پيداکړ‪ ،‬د افغانستان ډېرو‬
‫طالبانو په کې دیني زدهکړې وکړې‪.‬‬

‫په افغانستان کې د کمونستي کودتا او د پخواين شوروي له يرغل وروسته چې‬

‫د هند ديوبند او نورو درسګاوو ته تلل ستونزمن شول‪ ،‬په افغانستان کې دننه‬
‫هم علمي طبقه ورټل شوه او دیني مراکز کمونستانو وتړل‪ ،‬علامء او مشهور‬
‫شیوخ يې اسیران يا له مينځه يوړل‪ ،‬زیات شمېر افغانان پاکستان ته مهاجر‬
‫شول‪ .‬د پاکستان د خیرب پښتونخوا او بلوچستان ايالتونو په مدارسو کې ډېرو‬
‫افغانانو زدهکړې وکړې‪ .‬د خیرب پښتونخوا او بلوچستان په مدارسو کې تدریس‬
‫په پښتو ژبه کېده‪ ،‬چې له همدې امله افغانانو ته ښکاره اسانتیا وه‪.‬‬

‫په پاکستان کې له اوږدمهاله ژوند وروسته افغان دیني زدهکوونکو د پنجاب او‬
‫کراچۍ سرتو دیني درسګاوو ته هم مخه کړه‪ ،‬چې په راوروسته کې ډېر افغان‬

‫‪27‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫علامء په دغو مدارسو کې د استادۍ پر مسند هم فایز شول‪ .‬له همدې امله د‬
‫دې سیمې له مدارسو رسه د افغان طالبانو تړاو د حاالتو جرب او د رشایطو‬
‫تقاضا وګرځېده‪ ،‬د تاریخ او حاالتو د جرب په استناد سړی نه شی کوالی دا‬
‫اړیکې د ځینو په څېر لنډمهاله او مقصدي تعبیر کړي او د اړيکو دا اوږد مزل او‬
‫درانه اسباب له پامه وغورځوي‪ ،‬ځکه تاریخي شواهد ښيي چې د پښتونخوا او‬
‫هند نیمې وچې ترمينځ د علاموو او طالبانو تګ راتګ له پخوا همداسې دود‬
‫پاتې شوی‪.‬‬

‫‪28‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫افغانستان او د څو پېړیو طالبي دود‬

‫په افغانستان کې د طالبانو دريس دود له پېړيو راهیـسې تر ډېره په شخيص او‬
‫دوديزه بڼه روان و‪ .‬ډېر لږ رسمي مدارس وو‪ ،‬چې دیني زدهکړې يې ورکولې‪،‬‬
‫بلکې په عامه توګه هر عامل به له خپل وس رسه سم محدود شمېر شاګردان‬
‫ساتل او د خپل جومات تر څنګ به يې د شاګردانو د اوسېدلو لپاره يوه يا دوې‬
‫خونې لرلې‪ ،‬چې د طالبانو حجره يا دېره به يې بلله‪ .‬د دغو شاګردانو يا طالبانو‬
‫خوراک څښاک به له جومات رسه د تړليو خلکو پر غاړه و‪ .‬هغه عامل چې د‬
‫تدریس وړتيا به يې لرله‪ ،‬هغه به د يو سرت جومات امام و‪ ،‬چې په دې جومات‬
‫پورې به يو يا دوه سرت کيل تړيل وو‪ .‬دغو خلکو به د خپل شوق او دیندوستۍ‬
‫له مخې د جومات د امام له شاګردانو رسه د خوراک او څښاک مرسته کوله‪ .‬د‬
‫خوړو د راټولولو لپاره به يې د خلکو کورونو ته هغه کم عمره شاګردان چې بلوغ‬
‫ته به ال نه وو رسېديل وراستول‪ ،‬چې دغو ماشومانو ته به یې په بره پښتونخوا‬
‫کې (چړيان) او په کوزه پښتونخوا کې (چوڼي) ويل او هر مدرس عامل به د‬
‫کيل د ګنجایش په کچه شاګردان ځایول‪ .‬په دغو کوچنیو درسګاوو کې به‬
‫شاګردان دوه ډوله وو‪ :‬يو به هغه و چې له نږدې سیمو به د درس حلقې ته‬
‫راتلل‪ .‬دغه به نهاري شاګردان وو‪ ،‬چې دوی هیڅ ډول مصارف نه لرل؛ بل هغه‬
‫وو چې د امام او عامل د لوړ علميت او زيات شهرت له امله به له لېرې سیمو‬
‫راتلل‪ .‬هغوی به دلته شپه او ورځ اوسېدل‪ .‬په دې کې به چې څوک لږ نږدې و‪،‬‬
‫نو د پنجشنبې د ورځې په ماسپښین به کور ته تلل او د جمعې د ورځې په‬
‫مازیګر به بېرته راتلل‪ .‬ځینې بيا په مياشتو او حتی کلونو کورونو ته نه تلل او د‬
‫علمي سلسلې تر تکمیله به بوخت وو‪ .‬ښکاره خربه ده هغه طالبان چې کورنی‬
‫اقتصاد به يې کمزوری و‪ ،‬د علم په تالش کې به يې ډېرې بې وسۍ او کړاوونه‬
‫ګالل‪.‬‬
‫د ديني علومو د زدهکړې په الره کې ستونزې‪ ،‬بې وسۍ او لوږې تېرول په‬
‫دیني ټولنه کې يو ډول فخر او نېکمرغي ګڼل کيږي!‬

‫‪29‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ديني استادان تل خپلو شاګردانو ته دا خربه کوي چې د علم په طلب کې د‬

‫ستونزو او بې وسیو ګالل د اسالم په تاریخ کې کومه نادره خربه نه ده‪ .‬د نړۍ‬
‫نامتو اسالمي پوهانو د ديني زدهکړو په مينه کې هر ډول لوږې او تندې تېرې‬
‫کړې دي‪ .‬د نبوي حدیثو په لټون کې د امام بخاري په څېر سرتو شخصيتونو‬
‫هم د لوږې او بې وسۍ بوږنوونکي حاالت ګاليل دي‪.‬‬

‫هغوی په مثال کې اصحاب صفه يادوي او وايي چې د بې وسه شاګردانو پر‬

‫يوه ځای استوګنه د اسالم له پیله د يوه سنت په توګه راپیل شوې‪ ،‬چې پیالمه‬
‫يې اصحاب صفه کړې‪ .‬اصحاب صفه يا د صوفې طالبان د حضـرت محمد‬
‫رسول الله صلی الله هغه ملګري وو چې د نبوي جومات پر چوتره به يې ‪-‬چې د‬
‫خرماوو د لښتو سیوری ورباندي جوړ و‪ -‬له نبي عليه السالم نه د الهي احکامو‬
‫او رشيعت زدهکړه کوله او د استوګنې لپاره يې بل ځای نه درلود‪ .‬همدلته به‬
‫اوسېدل‪ ،‬ځکه خو د اصحاب صفه په نوم یادېږي (صفه په عربې ژبه کې‬
‫چوترې ته ویل کیږي)‪ .‬دوی د اسالم په تاريخ کې په زهد‪ ،‬تقوا‪ ،‬د اسالم د‬
‫پېغمرب په سیرت او احاديثو کې د پوهاوي رسچينه ګڼل کيږي‪ .‬له رسول الله‬
‫نه چې يې تر ټولو زيات حدیثونه روایت کړي ابو هريره رضی الله عنه دی چې‬
‫اصلی نوم يي عبدالرحمن و‪ .‬ابوهریرة د صوفې تر ټولو مشهور شاګرد و‪ ،‬چې‬
‫په دې الره کې يې لوږې او سختۍ ګاليل‪ .‬آن تر دې چې یوه ورځ يې د خوړلو‬
‫لپاره څه نه لرل او له لوږې نه د نبوي جومات په الره کې پروت و او نور يې په‬
‫وجود کې د خوځښت ځواک نه و‪ .‬چا ته يې خپل حال هم نه وايه‪ ،‬خلک‬
‫ورباندي تېريدل‪ ،‬اخیر رسول الله صلی الله علیه وسلم ورباندي راغی او پر‬
‫حال يې پوه شو او له ځانه رسه يې کور ته بوته‪.‬‬

‫ابو هريرة ريض الله عنه د اصحاب صفه د منزلت په اړه وايي‪ :‬وأهل الصفة‬
‫أضياف اإلسالم‪ ،‬ال يأوون عىل أهل وال مال وال عىل أحد (صحيح البخاري)‬

‫‪30‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫"د صوفې اوسیدونکي [طالبان] د اسالم مېلامنه وو‪ ،‬نه يې کورنۍ وه‪ ،‬نه مال او‬
‫نه بل څوک"‬

‫په افغانستان او شاوخوا سیمو کې په وروستيو څو پېړيو کې د تدریس ډېره‬

‫برخه همدغه دوديزې شخصـي درسګاوې وې‪ ،‬چې د حجرې يا درس په نامه‬
‫به يادېدې‪.‬‬

‫وروسته ځيني رسمي او منظم دیني مراکز هم رامينځ ته شول‪ ،‬چې په دې کې‬
‫ځينې د دولت له لوري رسمي وې او ځينې يې شخصـي‪ ،‬خو د زدهکړو ترتيب‬
‫يې منظم او د صنفونو او امتحاناتو قانون يې الره‪ .‬دغه منظم مدارس لکه د‬
‫کابل عريب دارالعلوم‪ ،‬ابوحنيفه مدرسه‪ ،‬د ننګرهار نجم املدارس‪ ،‬د غزين‬
‫نوراملدارس‪ ،‬د بلخ اسدیه‪ ،‬د کندهار محمديه‪ ،‬د هرات دیني مدرسه په شامل‬
‫کې دارالعلوم تخارستان او يو شمېر نورې وړې اوسرتې مدرسې‪.‬‬

‫په عام ډول شخصـي او دودیزې درسګاوې پر رسمي او دولتي هغو ډېرې وې‬
‫او د هېواد په کچه د مشهورو او نامتو دیني عاملانو په درسونو او دېرو کې به د‬
‫طالب لپاره ځای موندل یو سرت ویاړ و او دا به په اسانه نه شوای ترالسه‬
‫کېدای‪ ،‬بلکې دا ډول درسونو کې به يوازې ذهینو او ځريکو طالبانو ته داخله‬
‫ورکول کېده‪.‬‬

‫دغو مشهورو شیخانو به طالب ته کتل چې کله به يې په شفاهي بحث کې‬

‫معلوم کړ‪ ،‬چې په درسونو کې الیقه او ذهین دی‪ ،‬بیا به يې د خپل درس‬
‫قیودات او رشایط ورته ویل‪ .‬دا رشایط به څه په دې ډول وو‪ :‬د پنځه وخته‬
‫جامعت ملانځه پابندي‪ ،‬سیرت او صورت په نبوي سنتو برابرول‪ ،‬د سهار د‬
‫درسونو لپاره د شپې پوره مطالعه‪ ،‬د جمعې له ورځې پرته د رخصتۍ نه کول او‬

‫‪31‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دې ته ورته نور ډول ډول رشایط او قيودات چې ټول به يې په ديني احکامو او‬
‫درس پورې تړيل وو‪.‬‬

‫د طالبانو جهادي مخېينه‬

‫په افغانستان کې د انګریزانو پر ضد په درېوو مشهورو جګړو کې د افغانستان‬

‫علاموو د الرښوونکو او قوماندانانو رول ادا کړ‪ .‬په دې جګړو کې ډېر علامء او‬
‫طالبان شهيدان شوي‪ ،‬چې د کندهار ښار د طالبانو هديره‪ ،‬د بولدک د طالبانو‬
‫هديره او د کندهار د هرات دروازې د شهيدانو چوک يې ژوندي مثالونه دي‪،‬‬
‫چې د افغان مورخ مرحوم عالمه عبدالشکور رشاد په وینا "دا ټول قربونه د هغو‬
‫طالبانو دي‪ ،‬چې له انګریزانو رسه په مخامخ جګړه کې شهيدان شوي دي"‪.‬‬
‫د انګريزانو پر ضد مبارزه کې مال مشک عامل اندړ چې اصيل نوم يې دین‬
‫محمد و‪ ،‬موالناعبدالرزاق اندړ‪ ،‬نجم الدين اخنزاده‪ ،‬ترنګزو حاجي صیب‪ ،‬د‬
‫کابل د شوربازار د حضـرتانو کورنۍ‪ ،‬موالنا امري محمد چې په "چکنورو مال‬
‫صیب" مشهور و‪ ،‬سيد محمد اکربشاه چې په "رسکاڼو مال صیب" مشهور و‪،‬‬
‫مولوي عبدالکريم‪ ،‬چې په "جان اباد مال صیب" مشهور و‪ ،‬شیخ املشايخ‬
‫عبدالغفور د سوات‪ ،‬مولوي فيض محمد د موسهي اخنذاده صیب‪ ،‬مولوي‬
‫عبدالله غزنوي او په سلګونو مشهورو او نامشهورو علاموو د انګرېز د یرغل په‬
‫مخنیوي او د خپلواکۍ د ګټلو په الره کې عميل مبارزه کړې‪ ،‬چې نوملړ يې ډېر‬
‫اوږد دی‪ ،‬دلته يې یوازې څو بېلګې وړاندې شوې‪ .‬د دوی هر يوه په سلګونو او‬
‫زرګونو شاګردان لرل چې په دې جګړو کې يې برخه اخیستي وه‪.‬‬

‫د انګرېزانو پر ضد د ميوند مشهوره جګړه کې د ميوند له فاتح محمد ايوب خان‬

‫رسه د انګريزانو پر ضد د ملګرو علاموو په اړه امیر عبدالرحمن خان چې هغه‬
‫وخت يې له انګلیـيس استعامر رسه الس يو کړی و په خپل کتاب تاج التواريخ‬
‫کې هم يادونه کړې‪..." :‬محمدایوب خان ادوات حربيه‪ ،‬لشکر و اسلحه بیشرت‬

‫‪32‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫از من نداشت‪ ،‬بر عالوه مالهای جاهل به مخالفت من اعالن جهاد داده بودند‪.‬‬
‫این کار به جهت پیرشفت محمد ايوب خان خييل مساعد بود‪ .‬اينها میګفتند‬
‫من دوست انګلیسها وحریف من غازی"‬

‫د امان الله خان او دیني علاموو ترمينځ ستونزې‬

‫په ‪ ۱۹۱۹‬میالدي کال کې امان الله خان د خپل پالر حبيب الله خان له مرګه‬
‫وروسته د افغانستان د پاچا په توګه د واک پر ګدۍ کېناست‪ ،‬د کابل د‬
‫حضـرتانو او وررسه ديني علاموو په هڅونه امري امان الله خان د انګرېزانو پر‬
‫ضد د کابل عيدګاه جومات کې د زرګونو افغانانو په حضورکې د خپلواکۍ او‬
‫جهاد اعالن وکړ‪ .‬انګلیسانو د افغانستان خپلواکي ونه منله او د افغان‪-‬انګلیس‬
‫درېيمه او اخريي جګړه پيل شوه‪ .‬په دې کې د ګڼو دیني علاموو او د کابل له‬
‫حضـرتانو نه د خواجه عبدالقيوم مجددي دوه زامن شمس املشایخ فضل محمد‬
‫مجددي او نور املشايخ فضل عمر مجددي د امان الله خان د جنګي قومندانانو‬
‫ترڅنګ په جګړه کې برخه واخيسته‪.‬‬
‫د ټل په جنګي کرښه او محاذ کې نادر خان د جګړې قوماندان و او شمس‬
‫املشایخ فضل محمد مجددي وررسه ملګری و او د وزيرستان د جنګي کرښې‬
‫او محاذ د جګړې قوماندان شاهويل خان و او نوراملشایخ فضل عمر مجددي‬
‫وررسه ملګری و‪.‬‬

‫په دې جګړه کې ډېرو دیني علاموو برخه اخیستې وه‪ ،‬چې پر کابل د انګریزي‬
‫الوتکې بم غورځولو او د مشـرقي د کرښې د قوماندان صالح محمد خان د‬
‫عادي زخم بهانې جګړه له پرمختګه پر شا کړه‪ .‬له دې رسه امان الله خان‬
‫رواين رضبه وخوړه او له انګريزانو رسه يې د جګړې متارکه اعالن کړه‪ .‬په دغه‬
‫متارکه کې ځیني دیني خلک او ميل جنګيايل ناراضه شول؛ ځکه دوی غوښتل‬
‫چې هغه ټولې سیمې له انګریزانو بېرته ونـیيس‪ ،‬چې د امیر عبدالرحمن خان او‬

‫‪33‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫جرنال ډېورنډ ترمينځ په مشهوره معاهده کې په موقت ډول له افغانستانه جال شوې‬
‫وې؛ ځکه چې انګریزان معاهدې ته وفادار نه شول‪ .‬بیا بیا يې تجاوز وکړ‪ ،‬نو ځکه‬
‫د دې معاهدې حیثيت پاتې نه و‪ ،‬چې له همدې امله د کرښې د پورې غاړې‬
‫افغانانو زړونه هم مات شول‪.‬‬

‫د ‪۱۲۹۸‬ل د زمري په ‪۲۸‬مه انګرېزانو د افغانستان خپلواکي ومنله‪ .‬شاه امان‬

‫الله خان د خپلواکۍ د جګړې په وياړ دواړه حضـرتانو ته د ملر رسمي نښانونه‬
‫ورکړل او د "شمس املشایخ" او "نور املشایخ" القاب يې ورته اعالن کړل‪.‬‬

‫د ‪۱۹۲۷‬ميالدي کال په نياميي کي امان الله خان رسه له خپلې مريمنې د اروپا‬
‫په اوږده سفر والړ‪ ،‬چې څه کم یو کال وخت یې ونیو‪ .‬د ‪۱۹۲۳‬ميالدي کال په‬
‫جون کې چې بېرته راستون شو‪ ،‬يو څو نا اټکل شوې او پاروونکې اعالميې يې‬
‫صادرې کړې‪ ،‬لکه د حجاب بندیز‪ ،‬د رشعي لباس مخالفت‪ ،‬د ښځو مطلقه‬
‫ازادي‪ ،‬اروپايي سټایل ژوند او لباس خپلول‪ ،‬پر دیني زدهکړو محدوديت او‬
‫بندیز‪ ،‬په کابل ښار کې پر اذان بندیز او دې ته ورته ډېرې عجیبې او غریبي‬
‫اعالميې چې تاریخونو ډول ډول را اخیستې دي‪.‬‬

‫له همدې امله د دیني علاموو له کلک غربګون رسه مخ شو‪ ،‬چې په دې کې د‬
‫ده د خپلواکۍ د جګړې ملګري د کابل حضـرتان هم وو‪ .‬نوراملشایخ د خپلواکو‬
‫پښتنو قبایيل سیمو ته هجرت وکړ او هلته يې تر پنځو کالو ژوند کاوه‪ .‬ویل‬
‫کيږي چې امان الله خان د خپلو اصالحاتو په تطبیق کې دومره احساسايت و‪،‬‬
‫چې د دولت قايض عبدالرحمن پغامين ورته د رشعي حجاب د حکم په اړه‬
‫قران کريم وغوړاوه‪ ،‬امان الله خان قران کريم په لغته وواهه چې باالخره يې‬
‫قايض پغامين هم د يو شمېر نورو دیني اشخاصو په څېر وواژه‪ .‬له دې وروسته‬
‫د امان الله په خالف لرو بر ولس راپاڅېد‪ ،‬امان الله خان له هېواده تېښتې ته اړ‬
‫شو‪.‬‬

‫‪34‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د امان الله خان د اصالحاتو په اړه مورخني او افغان څېړونکي تر اوسه هم يوه‬
‫خوله نه دي‪ .‬د محمد ظاهرشاه د واکمنۍ پر وخت رسمي لیکنې او ځینې د‬
‫تاریخ کتابونه له امان الله خان رسه د اروپا له سفره وروسته مخالفت کوونکي‬
‫علامء او روحانيون د انګرېزانو الس پوڅي نوموي او همداراز د ارتجاع نسبت‬
‫ورته کوي‪ ،‬خوه يوه خربه چې له سړي رسه د دې ډول تورونو د اصلیت په‬
‫پېژندنه کې مرسته کوي؛ هغه دا ده چې څرنګه هغه علامء او روحانيون چې له‬
‫امان الله خان رسه د انګرېز پر وړاندې په جګړه ګې برخه اخيل او د خپلواکۍ د‬
‫اعالن په مالتړ کې د امان الله خان تر شا دریږي‪ ،‬هر ډول قربانۍ ورکوي خو‬
‫کله چې امان الله خان له انګرېزانو رسه دوستانه پیلوي له اروپا نه د راستنېدو‬
‫پرمهال همدا روحانيون وررسه مخالفت کوي؟ که الس پوڅي واي نو د‬
‫خپلواکۍ د اعالن او د افغان انګلیس د درميې جګړې پرمهال به يې د امان‬
‫الله خان خوا نه نیوالی!‬

‫افغان تاریخ پوه حسن کاکړ چې زموږ د واکمنۍ پر مهال يې کندهار ته سفر‬
‫الره او زه يې کوربه وم‪ ،‬په دې اړه مو مفصل بحث وکړ‪ ،‬خو د هغه دغه جمله‬
‫مې تراوسه هم په ياد ده‪ ،‬چې ويل يې‪ :‬امان الله خان چې د اصالحاتو په نامه‬
‫کوم څه‪ ،‬په کوم ډول عميل کول دا د هغه يو حامقت و!‪.‬خو د ښاغيل کاکړ په‬
‫خربو هم پوره باور نه يش کېدای‪ ،‬په تريو دو لسیزو کې د حاالتو له بدلون‬
‫رسه د نوموړي بدلېدونکي دريځ ته په کتو سړی نه يش ویالی چې د هغه‬
‫اصيل او وروستۍ رایه به څه وي او یا به د هغه په لیک او وینا کې د بې طرفه‬
‫قضاوت او رښتينويل رنګ څومره غالبه وي‪.‬‬

‫امان الله خان چې څه و‪ ،‬هغه و‪ ،‬خو که يې د هېواد د پرمختګ له مثبت هوډ‬

‫رسه د ميل ارزښتونو او ديني عقايدو درنښت په نظر کې نيوالی وای‪ ،‬د کلتور‬
‫د بدلون او ديني ارزښتونو د تنقيد د ناوړه هڅو پر ځای يې همدغه پرمختګ‬

‫‪35‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ته د غريب شکل پر ځای افغاين شکل ورکړی وای‪ ،‬ولس او دیني طبقه يې په‬
‫حکیامنه ډول په دې کار کې د ځان ملګري کړي وای‪ ،‬د مصلحت او حاالتو د‬
‫تقاضا په سیوري کې يې خوځښت پیل کړی وای‪ ،‬دا به هم د ده‪ ،‬هم د ملت‪،‬‬
‫هم د وطن او هم د دیني طبقې په ګټه وای‪.‬‬

‫د تاریخې پيښو په استناد امان الله خان له دې رسه چې د مثبت مدين بدلون‬
‫پلوي و‪ ،‬د شخيص ژوند په هره برخه کې يې عصباين او بې صربه مزاج الره‪،‬‬
‫خو د ستونزو پرمهال بيا يب زړه او بې مقاومته و‪ .‬د هغه له لورې په وړو وړو‬
‫خربو توپنچه ویستل او د مرګ ګواښونه کول د بې صربې او عصبانيت دليل‬
‫دي‪ ،‬خو د رښتیني مقابلې پر وخت يې بيا د تيښتې الره غوره کړه! وطن‬
‫اوپريوان يې يوازې پريښودل ‪ ،‬نه يې د داود خان غوندي په خپله توپانچه تر‬
‫مرګه مقاومت وکړ اونه يې له تیښتې وروسته د خپلو پیروانو رهربي او رهناميي‬
‫وکړه ‪ ،‬چې دا د هغه د نه مقاومت او بې رړه توب دليل دی‪.‬‬

‫د امان الله خان د تېښتې او نادر خان د واکمنۍ تر مينځ لږه موده يو ډول د‬
‫قدرت خال وه‪ ،‬ځکه دیني طبقې رسه له دې چې په مېړانه يې جهاد کوالی‬
‫شوای‪ ،‬خو د زهد او دروېشـۍ مزاج دومره پرې غالبه و‪ ،‬چې له وړاندې يې د‬
‫سیايس خال د ډکولو امادهګي او تنظیم نه الره‪ ،‬که نه هغوی کوالی شوای چې‬
‫يوه ځواکمنه ميل او اسالمي واکمني يې قایمه کړې وای‪.‬‬

‫په دغه خال کې حبیب الله کلکاين واکمن شو‪ ،‬چې له خپلو پلويانو رسه د يوه‬
‫بريد په پایله کې د هېواد پالزمېنې ته دننه شوی و‪ ،‬هغه دیني مقررات حاميه‬
‫کړل‪ ،‬خو د دولت اداري تجربه او وړتيا يې نه لرله‪ .‬باالخره هغه هم د يوې‬
‫دسیسې له مخې د نادر خان له خوا له واکه ګوښه او د انتقام له مخې يې‬
‫مجازات کړ‪.‬‬

‫‪36‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫نادر خان واک ته له رسېدو رسه د امان الله خان اصالحات او ځینې نادوده‬
‫تغريات لغوه اعالن کړل او په دې رسه يې دیني طبقه او ولسـي جذبات‬
‫خاموش کړل‪ .‬د نادر خان له لنډې واکمنۍ وروسته د هغه د زوی محمد ظاهر‬
‫شاه دوره د دیني علاموو له خوا دولت ته او د دولت له خوا علاموو ته نسبتا‬
‫ارامه وه‪ ،‬خو د دولت‪ ،‬عصـري درسګاوو او دیني علاموو ترمينځ يو ډول فاصله‬
‫زياته شوه‪ ،‬په عامه توګه علامء په اطرافو کې د دنيا له هر څه بې خربه په خپل‬
‫دودیز درس او تدریس بوخت وو او عصـري درسګاوو کې د دين رنګ ورځ په‬
‫ورځ پیکه کېده‪ .‬د مارکسیزم فلسفې او نظرياتو ورځ په ورځ په عصـري‬
‫درسګاوو کې نفوذ کاوه‪ ،‬آن تر دې چې د مکتب او پوهنتون ډېری شاګردانو به‬
‫دیني خربو او علاموو ته يو ډول د توهني په سرتګه کتل‪ ،‬چې د دغه عنصـر‬
‫زياتوايل او په دې اړه د واکمن نظام ارادي خاموشۍ باالخره کمونیزم په عميل‬
‫بڼه را وزېږاوه‪.‬‬

‫د ديني ډلو او اشخاصو سيايس بروز‬

‫په افغانستان کې د انګرېزانو پر ضد درې واړه مقاومتونه د دیني جنبې په لرلو‬

‫علاموو رهربي کړل او د وخت واکمنو د علاموو فتوا او فیصله د مقاومت پیالمه‬
‫ګڼله‪ ،‬له همدې امله دیني طبقه او خاص اشخاص او کورنۍ واکمنو ته‬
‫ارزښتمنې وې‪ .‬دیني طبقي هغه وخت په وليس کچه عام فعالیت الره‪،‬‬
‫ځانګړي چوکاټ او سیايس جوړښت ته يې اړتيا نه محسوسوله‪ ،‬خو د حاالتو‪،‬‬
‫ظروفو او امتحاناتو په بدلون رسه هغوی دې پلو ته کرار کرار اړتيا محسوسه‬
‫کړه‪.‬‬

‫نوراملدارس او خدام الفرقان‬

‫د ظاهرشا د واکمنۍ په پیل کې نوراملشايخ فضل عمر مجددي د علاموو د‬

‫تنظيم او سیايس بيدارۍ لپاره هلې ځلې پیل کړې‪ ،‬چې پر ټول هېواد يې تر‬
‫ننه اغېز لیدل کېږي‪ .‬هغه د مال مشک عامل اندړ په علمي او جهادي ماحول‪ ،‬د‬

‫‪37‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫غزين په شلګر ولسوالۍ کې په ‪۱۳۶۱‬هجري قمري کال چې له‪۱۸۹۸‬میالدي‬

‫کال رسه يې سمون خوړ‪ ،‬د نوراملدارس د سرتې مدرسې بنسټ کېښود‪ .‬دغه‬
‫مدرسه خورا منظمه او د دیني زدهکړو ترڅنګ يې د سیايس بیدارۍ په اړه هم‬
‫پروګرامونه لرل‪ .‬که څه هم د دیني علومو استادان هم هغه دروېشصفته علامء‬
‫وو‪ ،‬چې له تدریس وراخوا يې له بل څه رسه کار نه الره‪ ،‬خو ځينې استادان او‬
‫منتظمني او په خپله د حضـرتانو کورنۍ د عامه معلوماتو‪ ،‬سیايس افکارو او‬
‫اسالمي فکر په برخه کې منظم پرګرامونه او لیکچرونه لرل‪ ،‬چې له همدې امله‬
‫دغې مدرسې د اسالمي فکر او جهاد په برخه کې سرت سرت رجال پیدا کړل چې‬
‫د هېواد پر ټولو اطرافو يې اغېز وشینده‪ .‬باالخره يې د "خدام الفرقان" په نامه‬
‫تنظیم تاسیس کړ‪ ،‬چې سیايس او فکري مبارزه يې پیل کړه‪ .‬دغه تنظيم د‬
‫ندای حق په نامه جريده خپروله چې کله ناکله به د سيايس نيوکو له امله‬
‫حکومت پرې بنديز هم لګاوه‪ .‬دغه تنظیم او نوراملدارس مدرسې په علمي‬
‫ماحول کې د سیايس ويښتيا ترڅنګ دیني زدهکړې هم منظمې کړې‪ .‬مدرسې‬
‫‪۱۶‬صنفونه لرل‪ ،‬تر دوولسمه متوسطه وه او په شپاړسم صنف کې به د حدیثو‬
‫دوره پوره کېده چې يو شیخ الحدیث يي د دېوبند فاضل و‪ .‬له همدې امله د‬
‫حديثو درس د ديوبند د مدرسې په طرز کېده‪.‬‬

‫په وروستي صنف کې صحيح بخاري‪ ،‬صحيح مسلم‪ ،‬سنن ابی داود‪ ،‬سنن‬
‫ترمذي‪ ،‬موطا امام مالک‪ ،‬سنن نسايي او سنن ابن ماجه درسېدل‪ ،‬خو اصيل‬
‫ترکيز به پر صحيح بخاري‪ ،‬صحيح مسلم او جامع ترمذي و‪.‬‬

‫د خدام الفرقان تنظیم د ديني حلقو ترڅنګ عصـري درسګاوو ته هم ورو‪-‬ورو‬

‫پراخېده‪ .‬باالخره د دغه تنظیم په رسپرستۍ د ظاهر شاه د دورې د ځینو‬
‫اسالمضد کړنو په خالف په کابل ښار کې سرتې مظاهرې ترتيب شوې‪ .‬دا‬
‫مظاهرې څو ورځې روانې وي‪ ،‬حکومت له ولـيس پاڅونه ووېرېده‪ .‬علامء يې‬

‫‪38‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وځپل او بنديان يې کړل‪ .‬وروسته د دولت له لوري د اطمنان په ورکولو مظاهرې‬

‫ختمې شوې‪ ،‬خو په دولت کې د اسالمضد څېرو په خاص ډول کمونستانو له‬
‫خوا د دغې کورنۍ په وړاندې حساسیتونه زيات شول‪ ،‬چې کله ایټالیې ته د‬
‫ظاهر شاه د سفر پر مهال د هغه د تره زوی او پخواين صدراعظم‪ ،‬رسدار‬
‫محمد داود خان سپينه کودتا وکړه او ظاهر شاه يې له واکه لېرې کړ‪.‬‬

‫دا وخت د داود خان پر شاوخوا اکرثه کمونستان راټول وو‪ ،‬ځکه خو خدام‬
‫الفرقان ته ستونزې نورې هم زياتې شوې‪ .‬خو د دغې کورنۍ تاریخي شاليد او‬
‫ولسـي مالتړ دولت ته معلوم و‪ ،‬ځکه يې پرې زیات فشار نه شوای راوړالی‪.‬‬
‫باالخره د ‪۱۳۵۷‬ل کال د غوايي په ‪۷‬مه کمونستانو د کودتا پرمهال له يو دوو‬
‫ماشومانو او ښځينه وو پرته د حضـرتانو د کورنۍ ټول غټ او واړه لومړی‬
‫اسیران او بيايې په زندان کې له مينځه يوړل‪ .‬د دغې متنفذې کورنۍ پیروان‬
‫بیا وروسته په جهادي تنظیمونو کې لکه د حرکت انقالب اسالمي‪ ،‬د مولوي‬
‫محمد يونس خالص په مـرشي اسالمي حزب‪ ،‬نجات ميل او اتحاد اسالمي او‬
‫نورو ګوندونو کې په جهاد او مبارزه بوخت شول‪ ،‬چې بارزې څېرې په کې‬
‫مولوي نصـرالله منصور‪ ،‬مولوي جالل الدين حقاين‪ ،‬مولوي رفيع الله موذن‪،‬‬
‫مولوي عبدالستار صدیقي‪ ،‬مولوي رحيم الله زرمتی‪ ،‬د کندهار مشهور قوماندان‬
‫الال ملنګ‪ ،‬د زابل نامتو قوماندان مال موسی کليم او د هيواد په بیالبیلوبرخوکې‬
‫ډير نور مشهور جهادي قوماندانان او تنظيمي چارواکي وو‪.‬‬

‫اخوانیزم او اسالمي نهضت‬

‫له لومړۍ نړیوالې جګړې وروسته‪ ،‬کله چې د ترکي عثامنیانو په مشـرۍ د‬

‫اسالمي خالفت وروستی یادګار هم د لوېدیزو قدرتونو د دسیسو ښکار شو‪ ،‬په‬
‫اسالمي نړۍ کې د امت د یووايل او اتحاد اړتیا احساس شوه‪ .‬د همدې اړتیا په‬
‫لړ کې لومړی په هند کې د خالفت تحریک پیل شو چې مرکزي رول په کې د‬

‫‪39‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دېوبند علاموو لوباوه‪ .‬دغه تحریک د انګرېزانو له خوا له سخت ټکول کېدو‬
‫رسه رسه د هند په وچه کې د مسلامنانو د بیدارۍ يوه تلپاتې څپه وګرځېده‪.‬‬
‫ورپسې په ‪۱۹۲۸‬ميالدي کال کې په مصـر کې د يوه دیني عامل حسن البنا او د‬
‫هغه د ملګرو له خوا د اخوان املسلمني په نامه حرکت تاسيس شو‪ ،‬چې هدف‬
‫يې په مصـر کې د اسالمي رشيعت د تطبیق لپاره هلې ځلې وې‪.‬‬

‫د وخت په تېرېدو دغه حرکت په مصـر کې خورا نفوذ پيدا کړ‪ .‬کله چې په‬
‫‪۱۹۴۷‬ميالدي کال د فلسطني د خپلواکۍ مخه ونيول شوه‪ ،‬اخوان املسلني د‬
‫فلسطني د دفاع او مقاومت شعار اوچت کړ او په دې الره کې يې عميل مبارزې‬
‫ته مخه کړه‪ .‬د فلسطني د ازادۍ شعار په مصـري ټولنه او ګاونډيو عربو‬
‫هېوادونو کې د دغه معارص اسالمي خوځښت اغېز او شهرت نور هم زيات کړ‪،‬‬
‫ځکه خو مصـري واکمن له دغه پراخېدونکي حرکت نه په وېره کې شول چې له‬
‫امله یې د ‪۱۹۴۸‬کال د ډسمرب د مياشتې په ‪۸‬مه نېټه د مصـر صدراعظم‬
‫"محمود فهمي نقراشـي باشا" د اخوان املسلمني حرکت غري قانوين اعالن کړ‪،‬‬
‫شتمني يې مصادره او ډېری غړي يې بنديان کړل‪ .‬دغه عمل د حرکت د پلویانو‬
‫غوسه راوپاروله‪ ،‬چې ګومان کيږي د دغه حرکت د ځينو غړو له خوا د همدې‬
‫کال د ډسمرب په‪۲۸‬مه د مـرص صدراعظم نقرايش ووژل شو‪ .‬د نوي حکومت‬
‫واکمنو د دې پېښې په انتقام کې په ‪۱۹۴۹‬کال د فربوري د مياشتې په ‪۱۲‬مه‬
‫حسن البنا ترور کړ‪ .‬له هغه وروسته دغه حرکت له ډېرو ربړو او بنديزونو رسه‬
‫مخ شو‪ .‬په مصـري ټولنه کې د انګلیـيس السوهنو له امله تل د دوی د سيايس‬
‫واک مخه نيول کېده‪ ،‬چې کله په ‪۱۹۵۴‬ميالدي کال د جامل عبدالنارص د قتل‬
‫تور په اخوان املسلمني پورې شو‪ ،‬نو يو ځل بيا نژدې سل کسه د دغه حرکت‬
‫زبده او د رس سړي په ‪۱۵‬کاله زندان محکوم شول‪ ،‬چې په دې کې يوه بارزه‬
‫څېره سیدقطب و‪ .‬سيد قطب د اسالمي فکر او مبارزې په اړه ځینې مقبول اثار‬
‫وليکل او د يف ظالل القران مشهور تفسیر يې وليکه‪ .‬سید قطب له يوې لنډې‬

‫‪40‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وقفې خالصون وروسته بیا ونيول شو او په اعدام محکوم شو او ‪۱۹۶۶‬د‬

‫اګست په ‪۲۹‬مه اعدام کړای شو‪.‬‬

‫دغه خونړي تحريک د عريب او ګاونډيو هېوادونو ترڅنګ د اسالمي نړۍ په‬
‫نورو تحريکونو هم اغېزې وشیندلې او د اسالم د سیايس واک لپاره ډېرو‬
‫مسلامنانو په بېال بېلو هېوادونو کې د دوی د طرز پیروي او یا هم مشابه تګالره‬
‫غوره کړه‪ ،‬چې په دې کې پاکستان او افغانستان هم راځي‪ ،‬چې دغه ډلې خلک‬
‫اخوانيان اويا داخوانيت پريوان نوموي‪.‬‬

‫په پاکستان کې د موالنا مودودي په مشـرۍ جامعت اسالمي ډله د اخوانيت‬

‫پیروه ګڼل کيږي او په افغانستان کې د ظاهر شاه په دوره کې د اسالمي‬
‫نهضت ډله‪ ،‬چې څوک يې د تاسیس نيټه ‪١٣٣٦‬هجری شمـيس کال يادوي او‬
‫څوک يې اصيل بنسټ په‪۱۳۳۱‬هجري شمـيس کال يادوي‪ .‬دغه ډله د کابل‬
‫پوهنتون د يو شمېر اسالم پاله محصلينو او د رشعياتو پوهنځي د ځینو‬
‫استادانو له خوا د اسالمي نهضت په نامه ونومول شوه ‪ ،‬چې وروسته دغه ډله‬
‫د اخوانيت پريو ګڼل کېده‪ .‬له کمونیستي کودتا وروسته د جهاد په دوره کې‬
‫درېوو جهادي تنظيمونو ځانونه د نهضت سیايس او فکري مرياث خواره ګڼل‪.‬‬

‫د دغه نهضت بنسټګر په يوه قول د کابل پوهنتون د رشعیاتو پوهنځي رئیس‪،‬‬
‫د غزين د اندړو اوسېدونکی‪ ،‬غالم محمد نيازی و‪ ،‬چې لوړې زدهکړې يې د‬
‫مصـر په االزهر پوهنتون کې کړې وي او هلته د اخوانيانو له فکري طرزه په‬
‫تاثر يې دلته په افغانستان کې سیايس مبارزه پیل کړه‪ .‬دوهم قول دا دی چې‬
‫غالم محمد نيازی فکري رسچينه وه او بنسټګر يې د هغه شاګرد عبدالرحيم‬
‫نيازی و‪.‬‬

‫‪41‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د دې خوځښت اصيل او محوري څېرې اکرثه د داود خان او کمونستانو د‬

‫واکمنيو پرمهال ووژل شوې‪ .‬په دې خوځښت کې يو شمېر دیني علامء هم‬
‫داخل شول او په خپله پوهاند نیازي د هېواد له مشهورو دیني عاملانو رسه‬
‫ناستې پاستې او مشورې لرلې‪.‬‬

‫دغه نهضت د عصـري درسګاوو په مينځ کې د لیننېزم‪-‬مارکسیسزم افکارو او‬

‫اسالمضد خوځښتونو پر ضد چې د وخت واکمنو يې هم مالتړ کاوه رامينځ ته‬
‫شو او د داود خان له کودتا وروسته د خوځښت مهم غړي اسیران شول‪ .‬په‬
‫دولت کې د کمونیزم پلويانو زيات نفوذ درلود‪ ،‬چې له همدې امله د دغه‬
‫خوځښت غړي د مرګ او زندان له ګواښ رسه مخ شول او يو شمېر يې اړ شول‬
‫چې پاکستان ته مهاجر يش‪.‬‬

‫د ‪ ۱۳۵۷‬د غوايي د اوومې له کمونیستي کودتا وروسته د اسالمي نهضت غړي‬

‫د يوه واحد جهادي صف په جوړولو بریايل نه شول او د جمعيت اسالمي او‬
‫حزب اسالمي دواړو ډلو ځانونه د اسالمي نهضت اصلی وارثان ګڼل‪ ،‬چې له‬
‫امله يې دغه سیايل له اوله پيل شوه او باالخره دغه دواړه ډلې د سیايس واک‬
‫او نفوذ پر رس دښمنۍ ته ورسېدي‪.‬‬

‫له خدام الفرقان او اسالمي نهضت نه عالوه په هېواد کې د علاموو او‬

‫روحانيونو نورې اسالمي او روحاين وړې ډلې‪ ،‬انجمنونه‪ ،‬جوړښتونه او متحرک‬
‫اشخاص هم وو‪ ،‬خو په دې کچه بارز او موثر نه وو‪.‬‬

‫کمونیستي کودتا او د جهاد پيل‬

‫د داود خان په واکمنۍ کې د خلق او پرچم کمونیستي ډلو پراخ دولتي نفوذ‬
‫پیدا کړی و او داود خان له اسالم پالو وېرېده‪ ،‬خو پر کمونستانو يې باور درلود‪.‬‬
‫داود خان د خپلې واکمنۍ په وروستیو کلونو کې د شوروي له مرش برېژنیف‬

‫‪42‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه اړيکې خرابې شوې‪ .‬مسکو کې د رسمي مذاکراتو پر مهال برېژنیف د‬

‫افغانستان په شامل کې د ناټو د تخنیکرانو له شتونه اندېښنه ښيي‪ ،‬چې د‬
‫داود له خوا له ستوغ ځواب رسه مخ کېږي او مذاکرات بې پایلې پای ته‬
‫رسېږي‪ .‬روسانو د دولت په دستګاه کې لوړ رتبه کمونستان د داود پر ضد‬
‫تحريک کړل‪ .‬دا وخت داود خان له دولتي دستګاه نه د کمونستانو د تصفيې‬
‫اراده وکړه‪ ،‬خو کمونستانو د روسانو په دستور وار ړومبی کړ او د خلق ګوند په‬
‫مـرشۍ يې د نظام دننه د ‪۱۳۷۵‬ملریزکال د غوايي په اوومه نېټه بدمرغه او‬
‫خونړۍ کودتا وکړه‪ ،‬چې بيا د کودتا له الرې واکمن شويو خلقيانو خپلو کې‬
‫رسه واخیسته‪ .‬له کودتا شپږ مياشتې وروسته د حفیظ الله امین له خوا د‬
‫دولت مـرش نور محمد ترهکی ووژل شو او امني واک ترالسه کړ‪ .‬حفیظ الله‬
‫امني د پرچم فرکسیون له خوا د روسانو په دستور ووژل شو او بربک کارمل د‬
‫شوروي له رسو قواوو رسه په زغروالو ټانکونو سپور کابل ته راغی‪ ،‬چې له دې‬
‫رسه د شوروي يرغل عميل دور پیل شو‪.‬‬

‫کمونستان د افغان ولس له فکر‪ ،‬عقیدې او کلچر نه پردي وو‪ .‬ټولنې ونه‬
‫زغمل‪ ،‬له اوله يې استفراق کړل‪ ،‬ډېر محدود خلک د مادياتو‪ ،‬شـخيص ګټو‬
‫لپاره او يا هم له وېري وررسه ودرېدل‪ .‬د ولس پرېکنده اکرثیت يې پر وړاندي‬
‫حساسیت وښود‪ ،‬دوی د هغو خلکو د ځپلو لپاره چې له دوی رسه يې فکري او‬
‫عميل مخالفت کاوه له بې سارې بې رحمۍ او وحشت نه کار واخیست‪ .‬دیني‬
‫طبقه يې هدف وګرځوله‪ ،‬هر هغه دیني عامل او روحاين شخصيت چې څو‬
‫کسان به پرې راجمع کېدل‪ ،‬ژوندي يې ورک کړل‪ .‬تر يو لک پوري ديني علامء‪،‬‬
‫روحانيون او د اسالمي نهضتونو او دیني ډلو غړي يې ژوندي تري تم کړل‪ ،‬چې‬
‫يوه نیمه لسیزه وروسته يې ملت په شهادت خرب شو‪.‬‬

‫‪43‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په دغه جهاد کې د ولس اصيل او اسايس رهربي او د قیام حقیقي پیل ديني‬
‫علاموو وکړ‪ .‬د افغانستان په لېرې پرتو او اطرايف سیمو کې ولس په سوټي‪،‬‬
‫بېل او تربګي د دولت پر ودانيو او اشخاصو بريدونه پیل کړل‪ .‬دغه پاڅون‬
‫همدغو سیمه ییزو ولـيس ماليانو رهربي کړ‪ ،‬که نه د داود خان په وخت کې‬
‫هم د قیام لپاره پاکستانمېشته مهاجرو اسالم پالو ډېره هڅه وکړه‪ ،‬خو ولس‬
‫مثبت ځواب ورنه کړ‪.‬‬

‫چې کله مال د جهاد اذان وکړ‪ ،‬نو ولس په ترب او سوټي هم جهاد ته مخه کړه‪.‬‬
‫دغه پاڅون شوروي ضد نړۍوالو ته روحيه ورکړه‪ ،‬چې له لومړيو څو کلونو‬
‫تشاليس مقاومت نه وروسته‪ ،‬مجاهدينو ته مرستې او مهاجرينو ته ښکاره‬
‫پناهګاوې پیدا شوې‪.‬‬

‫په پاکستان کې د جهادي ډلو تشکيل‬

‫څرنګه چې يو شمېر اسالمپايل ال له وړاندې د داود خان د حکومت پر ضد د‬

‫مبارزې لپاره په پاکستان کې پټ ول‪ ،‬هغوی سم د واره د افغانانو د ميل‬
‫مقاومت د تنظيمولو په چارو بوخت شول‪ .‬دا تنظيمونه دوه ځله پر يوه مرش‬
‫راټول شول او بيا بېرته رسه ووېشل شول‪.‬‬

‫په ‪۱۳۵۷‬ملریز کال د غوايي کودتا وشوه‪ .‬برهان الدین رباين‪ ،‬ګلبدین‬
‫حکمتيار‪ ،‬مولوي محمد یونس خالص‪ ،‬مولوي جالل الدين حقاين‪ ،‬مولوي‬
‫نصـرالله منصور او ملګري يې د جهاد لپاره د منظمې ډلې په لټه کې وو‪ .‬د‬
‫همدې کال د تلې په څلورمه د علاموو په هڅو ټول په دې موافق شول چې د‬
‫مولوي محمد نبي محمدي په مـرشۍ د حرکت انقالب اسالمي په نامه تنظيم‬
‫کې رسه راغونډ يش‪ .‬د همدې کال د ليندۍ په مياشت کې د رباين او حکمتيار‬
‫په وتلو دغه اتحاد ړنګ شو‪ ،‬خو علامء اکرثه د مولوي محمدنبي په تنظيم کې‬
‫پاتې شول‪ .‬مولوي محمد يونس خالص هم مستقل شو‪ ،‬بیا چې په‬
‫‪۱۳۵۸‬ملریزکال کې عبدرب الرسول سیاف له کابله پېښور ته والړ‪ ،‬د حزب‬
‫‪44‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اسالمي (حکمتیار)‪ ،‬جمعیت اسالمي او د مولوي خالص اسالمي حزب‬

‫تنظيمونو ترمينځ يو اتحاد وشو‪ ،‬چې د دې موقت اتحاد مـرش سیاف شو‪ ،‬خو‬
‫له څو مياشتو وروسته متحدو تنظیمونو پر سیاف د مايل خیانت تور پورې کړ‪.‬‬
‫له دې امله دغه لنډمهاله اتحاد هم ړنګ شو‪ ،‬چې له امله يې د دې موضوع په‬
‫اړه مولوي محمديونس خالص غالبا "د مسئوليت احساس د مصئونيت ضامن‬
‫دی" تر رسليک الندې يوه رساله هم وليکله‪.‬‬

‫د اتحاد له ړنګېدو وروسته تر همدې نامه الندي سیاف خپل جال تنظیم له‬
‫پاکستاين او بهرنيو مقاماتو رسه رسمي کړ‪ ،‬چې له عريب او غريب نړۍ یې ډېر‬
‫مال او وسله ترالسه کړه‪ ،‬خو د هغه تنظیم له اوله په داخل کې ډېر رول نه‬
‫درلود‪ ،‬بلکې هغه قوماندانان چې د وسلې او پیسو د کمښت له امله به له خپلو‬
‫تنظیمونو ناراضه شول‪ ،‬هغوی به د سیاف تنظیم ته ورتلل؛ ځکه خو د سیاف‬
‫تنظیم د جهاد په وروستيو کلونو کې يو څه قوماندانان پیدا کړل‪.‬‬

‫دا ځکه چې خلک وررسه کم وو او د وسلې سهم او مال وررسه زیات و‪ ،‬نو دا‬
‫وخت چې ځينې قوماندانان د مال په لټه کې وو او ځینو به وسله ترالسه او بیا‬
‫به يې خرڅه کړه‪ ،‬د دې کار لپاره د اتحاد تنظيم ښه منبع وه‪.‬‬

‫د سیاف بله بريا دا په نصيب شوه‪ ،‬چې عرب مجاهدين ده ته ورمات شول‪،‬‬
‫ځکه ده په عريب نړۍ کې ځان مشهوره کړ‪ ،‬د عربو ملګرتيا په خاصه توګه له‬
‫عبدالله عزام رسه نږدې اړيکو د سیاف لپاره د عريب مرستندويه ادارو او‬
‫حکومتونو د مرستې دروازې خالصې کړې‪.‬‬

‫سیاف د عريب نړۍ په ځینو مرستندويه غونډو او خصويص ناستو کې د ټولو‬

‫مجاهدينو په استازيتوب مرستې وغوښتې خو بيا يې اکرثا د خپل تنظيم په‬
‫نوم تر خپل ګروت الندې کړې‪.‬‬

‫‪45‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫څرنګه چې په افغانستان کې ولسـي پاڅون تر ډېره د کليوال مال او مقتدي له‬

‫خوا زور واخيست‪ ،‬نو ځکه خو لومړی هره هغه ډله ډېره قوي وه چې مالیان په‬
‫کې زيات و‪ ،‬چې له همدې امله لومړی اکرثه مال طبقه او مشهور ماليان د‬
‫مولوي محمدنبي محمدي تر مـرشۍ الندې حرکت کې ډېر وو‪ .‬له همدې امله‬
‫په اول کې حرکت د ولـيس خلکو د مالتړ په برخه کې تر ټولو تنظیمونو وړاندي‬
‫و‪ ،‬خو ځينو کميو‪ ،‬لکه د تنظیمي نظم او ډسپلین کمښت‪ ،‬د وسلې او مهامتو‬
‫کم سهم او باالخره د خپلمينځي اختالفاتو له امله دغه تنظیم ورو ورو کمزوری‬
‫شو او سرت سرت قوماندانان يې شتمنو تنظیمونو ته ورغلل‪ .‬له حرکت نه‬
‫وروسته سرت تنظیم د برهان الدین رباين په مشـرۍ جمعيت اسالمي و‪ ،‬چې د‬
‫احمدشاه مسعود او تورن اسامعیل خان په څېر پراخ نفوذه قوماندانان يې‬
‫لرل‪ .‬په درېیمه درجه کې حزب اسالمي و چې تر پايه درېيم پاتې شو‪ ،‬خو د‬
‫پاکستان په تبلیغايت فضا کې حزب اسالمي تر ټولو تنظيمونو سرت او وړاندې‬
‫معريف کېده‪ .‬له همدې امله پاکستاين او باندنيو مرستندويه ادارو دغه تنظیم‬
‫ته له خپل حده ډېر زيات مهامت او وسايل ورکول او په تبليغايت ميدان کې ډېر‬
‫وړاندې و‪ ،‬چې په دې کې ځینو پاکستاين تنظيمونو او ادارو هم د دوی مرسته‬
‫کوله او دوی خپله هم تبلیغايت شبکه ډېره قوي او جارحه ساتلې وه‪.‬‬

‫څرنګه چې نړۍ هم د مجاهدينو انځور له پېښوره مطالعه کاوه‪ ،‬له همدې امله‬
‫ځینو بهرنيانو هم دا ګومان کاوه‪ ،‬آن تر دې چې رويس جرنال د‪۴۰‬م لښکر‬
‫قوماندان "الکساندر مایوروف" هم په خپلو خاطرو کې د حکمتيار په اړه فاحشه‬
‫غلطي کړې! جرنال مايوروف په کندهار کې د روسانو د هغې سرتې قوې په اړه‬
‫چې څلوېښت ورځې د مال نقيب او د حرکت د يوه بل ګروپ له لوري محارصه‬
‫وه‪ ،‬ليکيل چې دغه جګړه ځکه ډېره سخته وه‪ ،‬چې حکمتيار هم ورته راغلی و‪.‬‬
‫خو دا کیسه د کندهار هر سړي ته معلومه وه چې دغه قوه د مال نقيب د‬
‫وسلهوالو او نورو حرکتي همکارو له خوا محارصه وه‪ .‬مال نقيب لومړی له حرکت‬

‫‪46‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه و او بيا جمعيت ته ورغی‪ .‬همداراز په ځینو سیمو کې ویشتل شوي‬

‫ټانکونه او چورلکې چې نورو جبهاتو به داکار کړی و‪ ،‬خو د دغو تنظیمونو‬
‫مجاهدینو به تبلیغايت ذوق نه الره نو د حزب مطبوعاتيانو به يې عکسونه د‬
‫حزب په اوونیزو او مجلو کې خپاره کړل او دا عمل به يې حزب اسالمي ته‬
‫منسوب کړ‪ ،‬چې له دې امله په پېښورۍ فضا کې حزب په پوځي ډګر کې ډېر‬
‫مخکښ معريف و‪ ،‬خوحقیقي انځور له دې ډېر بدل و!‬

‫خو په ټولیزه توګه حرکت او د حکمتيار او خالص حزبونو په دريو واړو رسه د‬
‫ټول هيواد په کچه تقريبا له ‪ ۶۰‬فیصده زيات جهادي نفوذ الره او د دې په‬
‫مقابل کې جمعیت د ټول هېواد په کچه ښايي ‪ ۲۰‬فیصده نفوذ هم نه الره ‪،‬خو‬
‫جمعیت له ټولو رسه دوه ښکاره توپیرونه لرل‪ ،‬يو د اسمعیل خان او احمدشاه‬
‫مسعود په څېر سرت قوماندانان او بل د دولت له نيولو وروسته د زیاتو امکاناتو‬
‫په لرلو رسه د نويو قوماندانانو را جلبول ‪.‬‬

‫احمدشاه مسعود او اسامعيل خان هم که په رسمي نامه حمعیت منسوب و‪،‬‬

‫خو په سیمزه توګه يې ځانونه مستقل قدرتونه ګڼل ‪ ،‬مسعود خپلو تشکيالتو‬
‫ته د نظار شورا نو م ورکړ او اسامعيل هم د دريو والیتو نو په کچه يوه شورا‬
‫رهربې کوله‪ .‬د دې دواړو قواندانانو د شهرت او پیاوړتيا يو بل دلیل هم په ګوته‬
‫کيږي‪ ،‬هغه دا چې دوي د جمعیت او نورو تنظیمونو واړه قوماندانان خپلې‬
‫پريوي ته د زور او ډول ډول فشارونو له امل اړ ايستل‪ ،‬چې ویل کيږي د‬
‫مخالفت په صورت کې يې ځینې ترورول‪ ،‬ګامن کيږي چې د اسامعیل خان‬
‫لخوا د بادغیس او هرات يوشمیر قوماندانان په مر موز ډول ووژل شول‪،‬‬
‫همداراز د مسعود په اړه خو د لسګونو قوماندانانو د ترور خربې کیږي‪ ،‬چې پيل‬
‫يې د جهاد په لومړيو کلونوکې له خپل جهادي امري پهلوان احمدجان نه وکړ‪،‬‬

‫‪47‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫چې دی يې معاون و‪ ،‬خو هغه ته يې له دولت رسه د ارتباط په تور د مرګ‬

‫دسيسه جوړه کړه او وې وژلو‪.‬‬

‫‪48‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫حزب او جمعیت له تبلیغايت ټکرونو تر پوځي نښتو‬

‫حزب اسالمي او جمعيت اسالمي لومړی يو د بل پر ضد سیايس او تبلیغايت‬

‫جنګونه پیل کړل چې په اخريکې په عميل جنګ کې بدل شول‪ .‬په شامل کې د‬
‫حزب قوماندانانو د احمدشاه مسعود رسګروپان د خپلو رقیبانو په توګه ترور‬
‫کړل‪ .‬په مقابل کې احمدشاه مسعود د حزب شپږ مهم قوماندانان ترور کړل‪ .‬د‬
‫دواړو ډلو ترمينځ عميل جګړه له همدې ځايه پیل شوه‪ ،‬چې د دغه کار اثر د‬
‫پېښور پر مطبوعايت ميدان هم پرېوت‪.‬‬

‫د حزب اسالمي او جمعيت اسالمي ترمينځ يو د بل پر وړاندې داسې جرايد او‬

‫کتابونه وليکل شول چې ژبه يې دومره سپوره وه‪ ،‬سړي به ګومان کاوه چې دا‬
‫به کومې جهادي ډلې نه وي لیکلی‪ .‬ان ترجنسی تورونو پورې بې چوکاټه‬
‫تبلیغات وشول‪ .‬ما هغه وخت په ماشومتوب کې په پېښور کې د دغو دواړو ډلو‬
‫له خوا چاپ شوي داسې مواد لوستي‪ ،‬چې د يوه سامل مسلامن قلم يې له‬
‫ليکلو اوتفصیل نه معذوره دی!‬

‫د حزب اسالمي اړوند شهادت ورځپاڼې د جمعيت اسالمي نه عالوه د نورو‬

‫جهادي تنظیمونو پر وړاندې هم دومره نادوده ژبه کاروله چې يو ځل يې د يو‬
‫انګرېز او افغانې انجلۍ عکس چاپ کړی و‪ ،‬الندې ورته ليکيل وو چې دا د‬
‫ميل نجات د جبهې مـرش صبغت الله مجددي لور ده! هغوی دومره تالش ته‬
‫هم اړتيا نه ليدله چې لومړی ځان ته دا معلومه کړي چې ايا مجددي لور لري‬
‫که نه؟ په سبا چې دا خربه واضحه شوه چې صبغت الله هيڅ لور نه لري‪ ،‬نو‬
‫دغې ورځپاڼې کومه بښنه هم ونه غوښته‪.‬‬

‫همدا ترخه سیايل او اخالقي انحطاط و‪ ،‬چې په پایله کې يې کابل په اور کې‬
‫لولپه شو‪.‬بل پلو د حزب اطالعاتیان (استخبارات) په پاکستان کې د مخالفو‬

‫‪49‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مجاهدینو اوقوماندانانو او عامو افغان پوهانو اوفرهنګیانو په ترور او وژلو تورن‬

‫ول‪ .‬يوځل راته يوه دوست انجیرن کیسه کوله چې د حزب د اطالعاتو يوه لوړ‬
‫رتبه مامور حاجي مالک قرار رارسه موټر کې ناست و او په پيښورکې يې يوه‬
‫کور ته الس ونیو او په خندا شو‪ ،‬ويل يې چې د دغو کور اوسیدونکي خرب نه‬
‫دي‪ ،‬چې ما د دې کور ترغولې الندي څومره انسانان له وژلو وروسته خښ‬
‫کړي‪.‬هغه ویل دا کور يې کوم وخت په کرایه نیولی و او خلک به يې پکې وژل‬
‫او بیا به يې د خونې تر غولې الندي خښول‪.‬‬

‫د شوروي ضد جهاد کې د علاموو او طالبانو رول‬

‫کله چې کمونستانو کودتا وکړه نو تر ټولو وړاندي يې دیني طبقه هدف وګرځوله‬
‫چې په دې کې وليس مال لومړی هدف و‪ ،‬افغان کمونستانو به ښکاره ویل چې‬
‫سټالین شل میلونه روسان ووژل بیايې په روسيه کې کمونیزم بریالی کړ‪ ،‬موږ‬
‫به هم څو میلونه افغانان وژنو‪ .‬خو په افغانستان کې تر روسیې زیاتو مړو ته‬
‫اړتیاوه‪ ،‬ځکه چې دلته خلک مزاجا کمونیزم منلو ته تيار نه وو‪ ،‬نو ښايي له ‪۹۰‬‬
‫فیصده زیات ملت د کمونیستانو له محاکمې رسه مخ شوی واي‪ .‬کمونستانو د‬
‫سټالین فلسفه تريوه حده عميل کړه‪ .‬د جومات له مال تر خوار او غریب ملونځ‬
‫ګزاره مامور او بزګره پورې يې سلګونه زره بې ګناه افغانان د مرګ کندې ته ټیل‬
‫وهل او که د ملت قیام ځنډیدلی وای‪ ،‬نو ښايي د هغوي د میلونونو د وژنې‬
‫ارادې ته الره خالصه پاتې شوې وای‪.‬‬

‫که څه هم د هغوي پر ضد قیام کې تر يوې نیمي لسیزې یونیم میلون افغانان‬

‫ووژل شول‪ ،‬خو دا کرثه د هغوي له خوا د اسارت پر ځاي له هغوي رسه په‬
‫مقاومت او دفاع کې ووژل شول‪ ،‬چې د همدې قربانيو په پایله کې د کمونیزم‬
‫جرړې د افغانستان ترڅنګ له اکرثې نړۍ ووتې‪.‬‬

‫‪50‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دې مقاومت کې دیني علاموو په فوځي او سیايس برخه کې اکرثیتي حضور‬

‫الره او د طالب غورځنګ رامينځ ته کیدل د همدې لړۍ يو ډول تداوم و‬

‫پوځي مبارزه‬

‫څرنګه چې د کمونيستي کودتا پر ضد د ميل پاڅون او جهاد فتوا او رهربي تر‬

‫ډېره په ولـيس ماليانو پورې اړه لرله‪ ،‬له همدې امله په اکرثه برخو کې رهربي‬
‫هم دیني طبقې وکړه‪ .‬په لويه پکتيا کې مولوي جالالدين حقاين‪ ،‬مولوي‬
‫نـرصالله منصور‪ ،‬مطيع الله خان‪ ،‬مولوي فريد محمود او نور علامء د دې پاڅون‬
‫په مخکښانو کې وو‪ .‬په غزين کې قاري بابا‪ ،‬مولوي حيات الله (مالکاکا) مولوي‬
‫ګل محمد‪ ،‬مولوي نیک محمد‪ ،‬مولوي بهادرخان‪ ،‬مولوي موذن‪ ،‬مولوي‬
‫عبدالحکيم‪ ،‬مولوي عبدالرحمن‪ ،‬مولوي فقري‪ ،‬د ناوې امري‪ ،‬مولوي عبدالسالم‪،‬‬
‫قاري عبدالله دانش‪ ،‬قاري عبدالله د جناح اباد او د يو شمېر نورو مشهورو‬
‫دیني عاملانو‪ ،‬طالبانو او قاريانو جبهات وو‪.‬‬

‫په کابل کې تر ټولو سرته جهادي څېره مولوي شفیع الله او ورور يې مولوي‬
‫صدیق الله و‪ .‬له هغه وروسته د مولوي محمد يونس خالص قوماندانان وو‪ .‬په‬
‫زابل کې د جهاد پیل مال مويس کليم وکړ‪ ،‬چې د جبهي ټول يا اکرث غړي يې‬
‫طالبان وو‪ .‬د هغه له شهادت وروسته مال مدد خان‪ ،‬مال عبدالسالم راکټي‪ ،‬مال‬
‫عبدالکريم‪ ،‬مال عبدالقهار او د شاجوي د طالبانو مـرش مال عبدالغني ټول‬
‫طالبان وو‪ .‬په ننګرهار کې تر ټولو زیات نفوذ د مولوي محمد یونس خالص و‪.‬‬
‫په کونړ کې مولوي جميل الرحمن زیات نفوذ درلود‪ .‬په لغامن کې مولوي‬
‫عبدالرحیم حنفي د جهاد له مخکښانو و (چې د حزب اسالمي له خوا ترور‬
‫شو)‪ .‬په لوګر کې مولوي عبداالحمد چې په حاجي عبداالحمد مشهور و (د‬
‫حرکت انقالب اسالمي د تنظیم والیتي امر و) مال خوشحال‪ ،‬مال داود‪ ،‬مولوي‬

‫‪51‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫منور‪ ،‬مال کاتب (چې بیا د رباين د واکمنۍ په لومړۍ دوره کې د لوګر وايل و) او‬
‫نور ډېر علامء او طالبان د مشهورو جبهاتو او ګروپونو قوماندانان وو‪.‬‬

‫د پېښور پر سیايس ډګر د لوګر واليت له مشهورو علاموو نه‪ ،‬پر مولوي محمد‬
‫نبي محمدي (د حرکت انقالب اسالمي امري) رسبېره چې د برکي ولسوالۍ د‬
‫عباس کال اوسېدونکي و‪ -‬مولوي ظبطو خان‪ ،‬مولوي محمد میر‪ ،‬مولوي موسی‬
‫جان‪ ،‬مولوي فضل احمد‪ ،‬مولوي هاشمي‪ ،‬مولوي سید اکرب دالور (د مولوي‬
‫شهاب الدين دالور پالر) او مولوي فرقاين د یادونې وړ دي‪.‬‬

‫په کندهار کې مال نقيب الله‪ ،‬مال ملنګ‪ ،‬الال ملنګ‪ ،‬مال محمد رباين‪ ،‬مال‬
‫بورجان‪ ،‬حاجي مال محمد‪ ،‬مال نيک محمد‪ ،‬مال عبيدالله‪ ،‬مال محمد صادق‪ ،‬مال‬
‫يار محمد‪ ،‬مال حفیظ الله اخندزاده‪ ،‬مال محمد عمرمجاهد‪ ،‬مال نورالدين ترايب‪،‬‬
‫مال عبدالغني برادر‪ ،‬مال مرش‪ ،‬مال محمد حسن رحامين‪ ،‬مرش مال محمد حسن‪،‬‬
‫مولوي حمدالله نانی‪ ،‬مولوي نسيم‪ ،‬مال محمد عباس‪ ،‬مال محمد غوث او زیات‬
‫شمېر نور مشهور ماليان او طالبان وو‪ ،‬چې يا خو يې خپلې سوچه د طالبانو‬
‫جبهې لرلې او يا د يو شمېر نورو مشهورو جبهاتو د مـرشانو‪ ،‬مرستياالنو او يا‬
‫عامو مجاهدينو په توګه په جهاد مصـروف وو‪.‬‬

‫په هلمند کې مشهور جبهات د نسيم اخندزاده‪ ،‬رئیس مال عبدالواحد‪ ،‬مولوي‬
‫عطاء محمد او مولوي باز محمد جبهات وو‪ .‬په اروزګان کې مال عبدالرحيم‪ ،‬مولوي‬
‫عبدالغني‪ ،‬مال عبدالله‪ ،‬مال محمد شفيق‪ ،‬مال عبداملالك‪ ،‬مولوي عبدالجبار‪ ،‬مال روی‬
‫محمد‪ ،‬مال محمد عباس‪ ،‬قوماندان عبدالودود‪ ،‬مال محمد صادق‪ ،‬مال مرش‪ ،‬مولوي‬
‫محمد رشيف او داسې نور‪...‬‬

‫خوست اوپکتيا د مولوي جالل الدي حقاين او مولوي نرصالله منصور د نفوذ‬
‫سیمه وه‪ ،‬مولوي منصور د پکتيکا اوغزين په ځینو سیموکې هم نفوذ الره‪.‬‬

‫‪52‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مولوي جالل الدين حقاين په سیمه کې يوسرت جهادي ځواک و‪ ،‬هغه خپله هم‬
‫د لوړ کچ عامل و او د پولې ها غاړه يې يوه سرته مدرسه هم لرله ‪،‬هغه به پخپله‬
‫د جګړي پر لومړۍ کرښه کې جنګيدو‪ ،‬ځکه خو يې ترڅنګ زيات جنګيايل د‬
‫مدرسو طالبان ول‪ ،‬د حقاين صیب په رسګروپانوکې هم ډيری طالبان وو چې‬
‫د دغو رسګروپانو افراد به ټول د مدرسو طالبان وو‪.‬‬

‫په دې رسګروپانو کې مال رحيم الله ( ځدران) مال دين محمد( منګل بيل خيل)‬
‫مالشازاده(کندهار) مال شا محمد( خروټی) مال بدرالدين ( پکتيا) مال داروخان(‬
‫غزنی) مال شاويل ( غزنی) او ځينې نور ول‪.‬‬

‫په جنوب او جنوب غرب سیمو کې د طالبانو په نامه جنګي ګروپونو رسه خلک بلد‬
‫وو او د هغوی خواص‪ ،‬عادات او کردار له اوله ورمعلوم وو‪ ،‬خو د لېرې نه ځینو‬
‫خلکو د پروپاګند يا ناخربۍ له امله د طالب او طالبانو په نامه وسلهوال مبارزين یا‬
‫جهادي خوځښت پردی او له بهره وارد شوی وګاڼه‪.‬‬

‫همدغو جبهاتو کې جنګېدليو سوچه طالبانو‪ ،‬د طالبانو تحريک رامينځ ته کړ‪.‬‬
‫دوی په اخالقي ښېګڼو او جنګي زړورتيا باندې په خپلو خپلو سیمو کې ولس او‬
‫جهادي طبقې پېژنديل وو‪ ،‬ځکه يې ولس سمدستي مالتړ وکړ او بې الرې‬
‫شويو مجاهدينو او ماليانو يې په وړاندې مقاومت ته زړه ښه نه کړ يا يې له ډېر‬
‫کم مقاومت وروسته د تېښتې الر غوره کړه‪.‬‬

‫سیايس جوړښتونه‬

‫د حرکت تنظیم د جمعيت طلبه حرکت په نامه مستقل سیايس جوړښت الره‪،‬‬
‫چې د دې جوړښت مشـر ته به يې د جمعیت طلبه صدر وايه‪ .‬دغه جمعیت د‬
‫دیني زدهکوونکو له سیايس روزين او تبلیغايت هڅو رسبېره ډېر بارز اغېز د‬
‫هېواد په داخل کې د دې تنظیم په قوماندانانو او وسلهوالو نه الره‪ .‬يو دفرت يې‬
‫په پېښور کې درلود او بل يې په کوټه کې‪ .‬د مرکزي او رشقي او جنوب رشقي‬
‫والیاتو طالبانو د پېښور له دفرت رسه اړیکې ساتلې او د سوېل لويديځو او‬

‫‪53‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لویديځو والياتو دیني زدهکوونکو د کوټې له دفرت رسه اړيکې لرلې‪ .‬د کویټې د‬
‫دفرت مسئول مولوي وکیل احمد متوکل و او د کندهار واليت مسئول مولوي‬
‫احسان الله احسان و‪ ،‬چې بيا وروسته دواړه په طالبانوکې بارزې او کلیدي‬
‫څېرې شوې‪ .‬جمعيت طلبه حرکت د زونونو د مشـرانو ترڅنګ د والیاتو مـرشان‬
‫هم په تشکيل کې لرل‪ .‬د دې جمعیت هدف د دیني طالبانو بیداري‪ ،‬هامهنګي‪،‬‬
‫له سیمهییز او نړيوال سیاست نه خربېدا‪ ،‬د ځانګړو مسايلو او ځانګړو ورځو په‬
‫مناسبت غونډې‪ ،‬ویناوې او تربیتي پروګرامونه ترتیبول و‪.‬‬

‫د مولوي محمدنبي محمدی په تنظیم کې د جمعیت طلبه دغه رول دومره‬

‫مضبوط او منظم نه و‪ ،‬ځکه چې د رهربۍ له خوا مستقله توجه ورته نه کېده‪ .‬د‬
‫دې په پرتله له حرکت نه د جال شوې ډلې دوهم حرکت چې د مولوی نصـرالله‬
‫منصور په مشـرۍ تاسیس شو‪ ،‬د طالبانو جوړښت خوځنده‪ ،‬متحرک او فعاله‬
‫و‪.‬‬

‫د دې المل دا و‪ ،‬چې مولوي نصـرالله منصور د دیني مدارسو پر طالبانو ځانګړی‬

‫باور درلود او دغه ځوانه طبقه يې د هېواد په راتلونکي کې د بارز رول څښتنان‬
‫ګڼل‪ .‬دا به يې تربیتي غونډو او ویناوو کې هم ویل‪ ،‬چې نوی دیني نسل د‬
‫هېواد په سيايس راتلونکي کې ځانګړی رول لرالی يش‪ .‬له همدي امله هغه د‬
‫دیني طالبانو لپاره جوړ کړی خپل سیايس جوړښت "تنظیم طلبه" په خپل الس‬
‫ډېر منظم کړی و‪ .‬د هر والیت او په پاکستان کې د هرې هغې مشهورې‬
‫سیمې لپاره يې چې افغانان په کې ډېر اوسېدل او د افغانانو مدارس او لېسې‬
‫په کې وې‪ ،‬مـرشان په تشکیالتو کې لرل‪ .‬اوونیز تربیتي پروګروامونه يې لرل‪،‬‬
‫د مدارسو ترڅنګ يې له لېسو نه هم شاګردان راجلبول‪ ،‬د ځینو سيمو لپاره يې‬
‫د لېسو او عصـري ښوونځيو ځوانان مشـران ټاکيل وو‪ .‬هغه به خپله د سیايس‬
‫کورس په نامه د يوې تربیوي سلسلې مشـري او استادي هم کوله‪ ،‬چې د‬
‫تنظیم طلبه زرګونو غړو ته به يې په ساعتونو د نړۍ پاموړو تاریخي مسايلو په‬

‫‪54‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اړه منظم لیکچرونه ورکول او وررسه به يې د نويو نړۍوالو پېښو په اړه هم ژوره‬
‫تشـریح ورته کوله‪ .‬مولوي منصور به د انګلیسی او عريب ژبو د سمې زدهکړې‬
‫هدایت طالبانو ته کاوه‪ ،‬چې له همدې امله به ځینو سپین ږيرو مالیانو بد هم‬
‫پسې ویل‪ .‬درې څلور چاپي خپرونې يې هم لريل چې يوه په کې د پېښور د‬
‫چاپي رسنيو په کچه منيل وه‪ .‬دا د محمد امین فروتن په مـرشۍ د "کوثر" په‬
‫نامه اوونیزه وه (محمد امني فروتن د حکمتيار په مشـرۍ د حزب اسالمي مهم‬
‫چارواکی و‪ ،‬چې بیا يې له حکمتیار رسه خوا بده شوه او د مولوي منصور حرکت‬
‫ته راغی او منصور د خپل مرستيال په توګه غوره کړ‪ .‬هغه په خپل اخبار "کوثر"‬
‫کې پر حکمتیار نیوکه کړې وه‪ ،‬چې له امله يې د حزب اطالعاتو د هغه د ترور‬
‫هڅه وکړه‪ ،‬خو ونه وژل شو‪ ،‬بلکې پر رس سخت ټپي شو‪ ،‬چې له امله يې د‬
‫ماغي رضبه وخوړه اوله فعالیته ولوېد)‪ .‬په تنظیم طلبه کې ډېر داسې کسان‬
‫راپورته شول چې د رباين او طالبانو په دواړو حکومتونو کې يې په مسلکي ادارو‬
‫کې فعال ماموریت وکړای شو او په طالبانو کې به دا خربه کېدله چې پالنی په‬
‫اداره پوهیږي‪ ،‬ځکه چې د منصور تنظیم کې يې وخت تېر کړی!‬

‫د حرکت د مدارسو او د حزب لېسو نه به ځوانان د مولوي نصـرالله منصور‬

‫سیايس او تربیوي ناستو ته راتلل‪ ،‬ځکه خو يې په طالب طبقه کې زیات اغېز‬
‫درلود‪ .‬په طالب طبقه کې د منصور محبوبیت دومره و‪ ،‬چې د هغه وخت ډېرو‬
‫ځوانانو طالبانو پر ځانونو د منصور تخلصونه ايښي دي!‬

‫د طالبانو په غورځنګ کې د مولوي منصور په پیروانو طالبانو او مالیانوکې‬

‫مشهورې څريې‪ ،‬مولوي محمد طاهر انوري( دمايل وزیر‪ ،‬د چارو د ادارې‬
‫رئیس اوپالن وزیر)مولوي عارف الله عارف( د غزين وايل او د مايل وزارت‬
‫معني) قاري احمد الله( د کندهار امنيه قوماندان‪ ،‬د زابل امنيه قوماندان‪ ،‬د‬
‫نيمروز امنيه قوماندان‪ ،‬داخله وزير او د استخباراتو عمومي ريس) مولوي‬
‫رحیم الله زرمتی (د اطالعاتو کلتور مرستيال وزير) مولوي احمد جان (د معادن‬
‫او صنایع وزير‪،‬د بريښنا وزیر) مولوي اسحاق اخنزاده(د لغامن وايل) انجینیر‬
‫‪55‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫عبدالله ګل ريان( د برشي حقوقو د کمیسون رئيس) استاد فیض احمد فیض‬
‫(د خارجه وزارت وياند) عبدالغفور افغاين( د خارجه وزارت وياند او د ترشيفاتو‬
‫عمومي رئيس) عبدالحکيم مجاهد ( په نيويارک کې د طالبانو استازي‪ ،‬په‬
‫اسالم ابادکې افغان سفري) او يو شمېر نور لوړ رتبه او ټيټ رتبه چارواکي وو‪.‬‬

‫وروسته حزب اسالمي‪ ،‬اتحاد اسالمي او د ميل نجات جبهې هم دې ته ورته‬

‫جوړښتونه جوړ کړل‪ ،‬چې د دیني طالبانو لپاره يې بېلې سیايس ډلې او څانګې‬
‫تاسیس کړې‪.‬‬

‫د نویيمو کلونو په لومړيو کې په پېښور کي د دیني طبقي (طالبانو) ترمينځ يو‬

‫ډول تحریک رشوع شو‪ ،‬چې طالبان په مستقله توګه د هېواد د يوه دعويت او‬
‫اصالحي تنظیم بنسټ کیږدي چې باالخره موفق شول او د جمعیت طلبه اهل‬
‫السنت په نامه له ټولو تنظیمونو نه يو مستقل تنظیم اعالن شو‪ .‬دوی به‬
‫اوونیزې غونډې کولې او د هر واليت لپاره يې مشـر او مرستيال ټاکل‪ .‬دغه‬
‫تنظیم هم د وخت په تېرېدو ډېر زیات پیروان پیدا کړل‪ ،‬ان چې د ټول هېواد‬
‫په کچه يې په زرګونو خاموش پیروان لرل‪ ،‬خو ټول يا اکرث يې په پاکستان کې‬
‫مهاجر او مسافر طالبان وو‪ .‬وروسته د دې ډلې ځینې طالبان په داخل کې هم‬
‫یو څه بارز شول‪ ،‬لکه د خوست د جمعیت طلبه اهل السنة مسئول مولوي‬
‫عبدالحکیم رشعي چې د خوست په ګډه اداره کې امنيه قوماندان شو او د‬
‫خپلو ملګرو طالبانو په توسط يې نسبتا ښه امنیت تامین کړ‪ ،‬چې بیا د طالبانو د‬
‫تحریک له راتګ رسه د طالبانو په تحریک کې مدغم شو‪ ،‬چې وروسته د‬
‫طالبانو په واکمنۍ کې د څه وخت لپاره د زابل وايل هم و‪.‬‬

‫دغه نوي طالبي تنظیم کې تر ډېره د مولوي محمد نبي محمدي د حرکت نه‬
‫مایوسه طالبان او نور يب طرفه طالبان يوځای شول‪ ،‬باالخره چې د مولوي‬
‫محمد نبي محمدي او مولوي منصور حرکتونه بېرته د علاموو په هڅو رسه يو‬

‫‪56‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شول‪ .‬محمدي مشـر او منصور يې مرستيال شو‪ ،‬تنظیم طلبه او جمعیت طلبه‬
‫هم په یوه تنظیم کې راټول شول‪.‬‬

‫د کندهار له تحریک نه مخکي له غزين نه تر زابله د طالبانو پوځي جوړښت‬

‫د طالبانو له تحریک درې يا څلور کاله وړاندې په پکتیکا‪ ،‬غزين او زابل کې د‬

‫دیني طالبانو له خوا د نا امنۍ د ورکولو‪ ،‬عدل او امنیت د تامین تر شعار الندې‬
‫يو خوځښت پیل شو‪ ،‬چې لومړی يې څو سرتې غونډې وکړې او بیا يې له‬
‫سیمه ییزو قوماندانانو د مالتړ او همکارۍ غوښتنه وکړه‪ .‬کله چې د ډاکټر‬
‫نجيب الله حکومت په ځینو والیاتو کې ولسوالۍ تخلیه کړې او یوازې د والیاتو‬
‫مراکز يې ټینګ کړل‪ ،‬په دې لړ کې د زابل‪ ،‬غزين‪ ،‬پکتيکا او د پکتیا په ځینې‬
‫برخو کې هم د قوماندانانو ترمينځ شخړې پيل شوې‪ .‬بيا چې کله د نجيب‬
‫رژيم زوال ته نږدې وو او د ځينو والیتو نو مرکزونه هم د سقوط په حال کې‬
‫وو‪ ،‬نو داوخت د تنظیمې جګړو اور په تيزيدو وو‪ ،‬له همدې وخته د دغو سیمو‬
‫دیني طالبانو د حاالتو د سمون لپاره لومړی دعويت هيل ځلې پیل کړې او بیا‬
‫يې له ځینو قوماندانانو پوځي مرسته وغوښته‪ ،‬چې د حاالتو په کنټرول کې د‬
‫رضورت پرمهال مستقیمه مداخله هم وکړای يش‪ ،‬کله چې کابل مجاهدینو‬
‫ونيو دغه خوځښت يو څه نور هم بارز شو‪ ،‬خو دا چې د کندهار په څېر ولې‬
‫راپورته نه شو ظاهري الملونه يې دوه وو‪:‬‬

‫يو دا چې په دې سیمو کې تر پایه دومره سخت وحشت نه دی رامينځ ته‬

‫شوی‪ ،‬چې يو ناڅاپي قیام دې ويش‪ .‬بل المل دا و چې په دې سیمه کې د‬
‫طالبانو جهادي جبهات منزوي نه ول‪ .‬لکه په زابل کې د مال موسی کلیم جبهه‬
‫چې وروسته مال مدد ته ورپاتې شوه دا د طالبانو جبهه وه‪ ،‬د مالمدد له شهادته‬
‫وروسته هم منلې وه او په ټول زابل کې يې تر پايه د واحد قوت بڼه غوره کړه‪،‬‬

‫‪57‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له همدې امله سیمه ییزو قوماندانانو تر ډېره له طالبانو رسه ډېر نرم تعامل کاوه‬
‫او خربه يې شخړې ته نه رسوله‪.‬‬

‫دغو طالبانو رصف د يوه قوت په توګه ځان ښودلی و‪ ،‬نور يې تش دعوتی‬
‫غونډې او پروګرامونه ترتیبول‪ .‬بیا وروسته همدې منظم جوړښت د غزين‪ ،‬زابل‬
‫او پکتیکا په نیولو او تصفیه کې د تحریک لپاره کلیدي رول ادا کړ‪ .‬کله چې له‬
‫کندهاره د طالبانو تحریک رس راپورته کړ‪ ،‬سمدستي په زابل او غزين کې د‬
‫کابل او کندهار پر لویه الر ځایي طالبانو خپل فعالیت پیل کړ او له کندهار رسه‬
‫يې اړیکه ټینګه شوه‪ .‬د کندهار او کابل پر لويه الر له غزين تر کندهاره د پرتو‬
‫ولسواليو د طالبانو سیايس او پوځي جوړښت له کندهاره درې يا څلور کاله‬
‫مـرش و‪ .‬د غزين د قرباغ د لسوګونو طالبانو د منظمې ډلې مـرش مولوي اسحاق‬
‫اخنزاده و (بیا د طالبانو د واکمنۍ پر مهال د خوست مرستيال وايل او وروسته‬
‫د لغامن وايل شو) مرستيال يې مال عبدالباري و‪ .‬د مقر د طالبانو مـرش مال‬
‫عبدالويل و‪ .‬د ګیالن او جنډې د طالبانو مـرش مولوي عبدالغفار و‪ .‬د زابل د‬
‫شاجوی د ولسوالۍ د طالبانو مشـر مال عبدالغني و او مرستیاالن يې مال نورالله‬
‫نوري (د طالبانو په واکمنۍ کې د بلخ وايل او شامل زون تنظیمه رييس و‪ .‬د‬
‫امریکا له یرغل وروسته ‪۱۳‬کاله په ګوانتانامو زندان کې اسیر و) بل مرستیال‬
‫يې مال عبدالجبار و‪.‬‬

‫د زابل د مرکز "قالت" د طالبانو مرش مال عبدالوهاب و‪ .‬مرستياالن يې مال‬

‫اسدالله او مال محمد نذیر وو‪.‬‬

‫لومړی چې طالبان زابل ته ورسېدل‪ ،‬د شاجوی او زابل د مرکز طالبانو له خپلو‬
‫قوماندانانو نه د هغوی اکرثه پوستې او مرکزونه تخلیه کړي وو‪ .‬نه يې غوښتل‬
‫چې له کندهاره راغيل طالبان دي دلته حکم وچلوي‪ ،‬بلکې دوی ویل دلته دې‬
‫زموږ د سیمې خپل طالبان واکمن يش او بله خربه يې دا وه چې دلته به زموږ له‬

‫‪58‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خلکو څوک وسله هم نه ټولوي‪ ،‬پر دې خربو د غزين تر جګړې يوه میاشت‬
‫مخکې ال اختالف و‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۴‬ميالدي کال په ډسمرب کې چې د قالت د امنیه قوماندان قاري‬

‫احمدالله و‪ .‬قاري احمدالله دغزين د خوګياڼو ولسوالۍ اوسېدونکی و‪ ،‬د طالبانو‬
‫په واکمنۍ کې لومړی داخله وزير او بیا تر مرګه د استخباراتو عمومي رئیس و‪.‬‬
‫زه د قالت مرکز کې څو ورځې له ده رسه د همکار په توګه اوسېدم‪ ،‬د مرکز له‬
‫طالبانو يې راته رس وټکاوه‪ ،‬چې له مرکزي تحريک رسه ځان نه يو ځای کوي‪،‬‬
‫دالیل او رشایط وړاندې کوي‪ .‬په همدې ورځو کې د زابل يو تن عامل مولوي‬
‫عبدالسالم ساملي‪ ،‬د کندهار د ارغنداب يو تن عامل چې اوس یې له ما نوم هېر‬
‫دی او مال نورالدين ترايب (د طالبانو په واکمنۍ کې د عدليې وزير) چې دا وخت‬
‫یې د نويو فتح کېدونکو سیمو د کنټرول دنده لرله‪ .‬دوی په يوه موټر کې د زابل‬
‫د مرکز قالت د طالبانو مـرش مال عبدالوهاب ته د جرګې په دود ور روان وو‪ ،‬چې‬
‫د خربو له الرې يې موافقې ته اړ بايس‪ .‬زه هم وررسه ملګری شوم‪ ،‬چې کله د‬
‫عبدالوهاب اطاق ته ورغلو ډېرې خربې وررسه وشوې‪ ،‬خو عبدالوهاب بهانې‬
‫کولې او په نويو ورغليو طالبانو يې نيوکې هم کولې‪ .‬عبدالوهاب سمتي او قومي‬
‫انګېزې هم لرلې چې دا نو د طالبانو تاند تحریک ته تر هر څه زیاتې نه منونکې‬
‫خربې وې‪.‬‬

‫څه موده وروسته عبدالوهاب له صحنې ووت او بيا د تحریک تر پايه له طالبانو‬
‫رسه يو ځای نه شو‪ ،‬خو مرستياالن يې له طالبانو رسه يو ځای شول‪.‬‬

‫په همدغه دسمرب کې يو نوي هيئت د مولوي احسان الله احسان په مـرشۍ له‬
‫کندهاره زابل ته راغی‪ .‬د قالت ښار په جامع جومات کې يې غونډه راوغوښته‪.‬‬
‫په دې غونډه کې د مال مدد خان ورور عزیز خان او مال عبدالسالم راکټي (د‬
‫طالبانو په واکمنۍ کې د ننګرهار د قول اردو مـرش و) حارض وو‪ ،‬مولوي احسان‬

‫‪59‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫الله ډېره جذابه او اغېزناکه وينا وکړه او د تحریک د پیل پر اسبابو‪ ،‬اهدافو او د‬
‫راتلونکې تګالرې په اړه يې تفصيلې خربې وکړې‪.‬‬

‫په غونډه کې عبدالسالم راکټي او عزیز خان له تحریک رسه د هر ډول‬

‫همکارۍ اعالن وکړ‪ .‬راکټي غونډې ته په خربو کې وويل که طالبان د پاکستان‬
‫خلک وای‪ ،‬نو ما به يې په "شهرصفا" کې المخه نيولې وای (ځکه چې راکټي د‬
‫پاکستان د یوه افـرس له راتښتولو وروسته له پاکستان رسه د دښمنۍ اعالن کړی‬
‫و) خو زه د طالبانو مرشان پېژنم چې څوک دي او څه غواړي‪.‬‬

‫له دې څو ورځې وروسته له شاجوی مال نورالله نوري او مال جبار له طالب مشـرانو‬
‫رسه د ليدو لپاره د وسلهوالو ساتونکو په ملتيا مرکز قالت ته راغلل‪.‬‬

‫له دوی رسه خربې د نرمۍ او جوړښت خوا ته الړې‪ .‬بیا چې د غزين له جګړې‬
‫وروسته مال نورالله نوري د خپلو ملګرو په مشـرۍ د تحریک په پوځي برخه‬
‫کې د قوماندان په حیث مرصوف شو‪ ،‬نو دا خربې هم وررسه ختمې شوې‪.‬‬

‫د طالبانو تحریک د پیل اړتیا‬

‫کله چې رويس ځواکونه د ‪۱۳۶۷‬ملریز د سلواغې په ‪۲۶‬مه له افغانستانه ووتل‪،‬‬

‫د نجیب په مـرشۍ کمونیستي رژیم د هېواد په هر لور کې ورځ تر بلې د زوال‬
‫لور ته روان وو‪ ،‬چې له امله يې ډاکټر نجيب الله د سولې او روغې وړاندیزونه‬
‫پیل کړل‪ .‬د لږ وخت په تېرېدو دولت د ولسواليو مرکزونه پرېښودل او د والیاتو‬
‫مرکزونه يې ټینګول‪ ،‬خو وروسته د هېواد په بېال بېلو برخو کې د ډېرو واليتونو‬
‫مرکزونو هم سقوط وکړ‪ .‬دغه وخت ال د نيول شويو سیمو پر رس د جهادي ډلو‬
‫ترمينځ رقابت او په ځینو سیمو کې وسلهوال اخ و ډب روان و‪ .‬نورو تنظیمونو‬
‫يو څه محتاط دريځ درلود‪ ،‬خو جمعيت او حزب چې له پیښوره ال د يو بل په‬
‫وړاندې رقیبان وو‪ ،‬نور هم د يو بل پر ضد په مورچو کې کېناستل‪.‬‬

‫‪60‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په پېښور کې بهرمېشتي ایتاليف حکومتونه تر ډېره د حزب د مـرش حکمتيار له‬
‫مسلسل مخالفت رسه مخ وو‪ .‬د پېښور په عبوري حکومت کې صبغت الله‬
‫مجددي ته د دولت د مشـر‪ ،‬مولوي محمدنبي ته د دفاع وزير او مولوي خالص‬
‫ته د داخله وزير څوکۍ ورکړل شوې وې‪ .‬ګلبدين حکمتيار د بهرنیو چارو وزیر‬
‫و‪ ،‬خو له لږ وخت وروسته حکمتیار بېلتون اعالن کړ او دغه دولت يې د "کرايي‬
‫حويليو دولت" ونوماوه‪.‬‬

‫په وروستي ځل چې د پاکستان دولت او نړۍوال همکاران پوه شول‪ ،‬چې له‬
‫حکمتيار او رباين پرته نور تنظیمونه د قدرت پر رس شخړې ته لېواله نه دي‪ ،‬نو‬
‫د دغو دوو د رضایت لپاره يې هلې ځلې پیل کړې‪ ،‬چې له امله يې د ‪۱۳۷۱‬کال د‬
‫غوايي په ‪۸‬مه د نجیب د حکومت له سقوط رسه په پېښور کې حکمتیار د‬
‫لومړي وزير‪ ،‬مسعود د دفاع وزير او صبغت الله مجددي د دوو مياشتو او له‬
‫هغه وروسته رباين د څلورو مياشتو لپار د دولت د مشـرانو په توګه ونومول‪ ،‬خو‬
‫څرنګه چې د نجیب دولت د خپلې يوې وفادارې او نامتو وحشـي ګيلم جم‬
‫ملېشې د مخالفت په صورت کې سقوط وکړ‪ ،‬دغه ملېشه ال هم پر کابل ښار‬
‫واکمنه وه او احمدشاه مسعود د هغوی د يوه متحد په ډول کابل ته رادننه شو‪.‬‬

‫له يوې خوا احمدشاه مسعود د ګیلم جم ملېشو په ګډون کابل ښار په خپله‬
‫ولکه کې واخیست او د بل چا وسلهوال يې نه پرېښودل او بل پلو ته د حزب‬
‫ځواکونو کابل ته د ننوتلو کوښښ وکړ‪ ،‬چې په اول کې تر داخله وزارت‪ ،‬مرکزي‬
‫کمېټې او حتی ارګ تر دروازو پورې ورسېدل‪ ،‬خو د ګیلم جم ملېشو او مسعود‬
‫د ځواکونو چې د زاړه رژیم يو شمېر وسلهوال هم وررسه وو‪ ،‬د حزب ځواکونه د‬
‫سخت جنګ په پایله کې د کابل ښار څنډو ته راشاته کړل‪ ،‬چې له دې رسه د‬
‫حزب او جمعيت خونړۍ جګړه پیل شوه‪ ،‬تر درېوو کلونو يې د کابل ښار په‬
‫کنډواله بدل کړ او تر پنځوس زره زيات عام کابليان په دې جګړو کې شهیدان‬

‫‪61‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شول‪ .‬په دې کې توررسې‪ ،‬ماشومان او بوډاګان هم وو‪ .‬صبغت الله مجددي په‬
‫لومړيو ورځو کې کابل ته دننه شو او څو ورځې وروسته د يوه دولتي وفد په‬
‫مشـرۍ مزار ښار ته والړ‪ .‬هلته يې د ملېشو مرش عبدالرشید دوستم ته د‬
‫"سرتجرنال" د رتبې ترڅنګ د "خالد بن وليد" مقدس خطاب هم وکړ‪ ،‬چې د ډېرو‬
‫افغانانو د خپګان سبب وګرځېد‪.‬‬

‫تر دوو مياشتو وروسته مجددي هڅه کوله چې پر څوکۍ پاتې يش‪ ،‬خو‬
‫احمدشاه مسعود هغه له لومړۍ ورځې د دولت د مشـر په توګه نه و منلی او نه‬
‫يې هم د هغه کومه خربه منله‪ ،‬چې کله دوه مياشتې پوره شوې‪ ،‬په اسانۍ يې‬
‫له دندې لېرې کړ او ربانې د رسمي مراسمو په ترځ کې د دولت مرش شو‪ ،‬خو‬
‫له څلورو مياشو وروسته يې پر واک پښې ټینګې کړې او د مسعود پر پوځي‬
‫ځواک يې تکیه وکړه‪ .‬مګر نور متحد تنظیمونه او قوماندانان په دې کار مایوسه‬
‫شول او هغه ګوډ او مات اتحاد هم کمزوری شو او تقريبا له مينځه والړ‪ .‬د‬
‫حزب د تنظیم مخلصو قوماندانانو او مشـرانو هم ځانونه نور له دې جریاناتو‬
‫ګوښه کړل‪ .‬یوازې په پټو سرتګو جنګېدونکو قوماناندانو ته ميدان خايل شو‪،‬‬
‫چې چا جنګ کوالی شوای‪ ،‬که نور يې هر ناوړه عمل کاوه‪ ،‬هغه ته هر چا په‬
‫خپل بغل کې ځای او هر ډول امکانات ورکول‪ .‬د کابل ښار د مسعود‪ ،‬دوستم‪،‬‬
‫حکمتيار‪ ،‬سیاف او حزب وحدت د ملیشو په وحشـي مترینګاه بدل شو او هغه‬
‫څه وشول چې ښايي په تاریخ کې يې له کمونیستي جنایاتو وروسته ډېر کم‬
‫ساری وموندل يش!‬

‫د سیاف ملېشو د حزب وحدت د ملېشو پر سیمه د هزاره ګانو عزتونه لوټ‬
‫کړل‪ ،‬عام خلک يې ووژل او کورونه يې تاال کړل‪ .‬د مزاري په مشـرۍ د وحدت‬
‫هزاره ملېشو د سیاف په انتقام کې عام پښتانه نيول‪ ،‬په ژوندوين به يې د‬
‫غاړې رګونه ورغوڅ کړل‪ ،‬بيا به يې د غاړې په رګونو رسه کړي غوړي ور‬

‫‪62‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫واچول‪ .‬په مړي کې به لږ حرکت پاتې و‪ ،‬چې له همدې امله به يې ټوپونه وهل‪.‬‬
‫دې ته به هغوی خوشحايل کوله او د "رقص مرده" نوم يې ورباندې ایښی و‪.‬‬
‫دا په نړۍ کې د وحديت هزاره ګانو لومړنۍ اخرتاع وه‪ ،‬چې ښايي په نړۍ کې‬
‫يې تر اوسه ساری نه وي لیدل شوی‪.‬‬

‫د سیاف له خوا مـرشي په خپله سیاف‪ ،‬د هغه وراره ممتاز او قوماندان شېرعلم‬
‫او يو شمېر نورو بدنامه ټوپکيانو کوله او د وحدت له خوا عبدالعيل مزاري او د‬
‫وحدت نورو مشـرانو او قوماندانانو د دې اعاملو رسپرستي کوله‪ ،‬چې اوس د‬
‫دواړو غاړو اکرث هم هغه قوماندانان او مرشان په اوسني حکومت کې پر دندو‬
‫بوخت دي‪.‬‬

‫د رباين په واکمنۍ کې چې د هېواد پالزمېنه کابل ښار په څو دا ډول وحشـي‬

‫قوماندانيو وېشل شوی و‪ ،‬نو د نورو لېرې پرتو سیمو به څه حال و!‬

‫یوازې د کابل په ښار کې وحشتونه‪ ،‬د خلکو پر مال‪ ،‬رس او عزت تېری يو ډېر‬
‫لوی داستان دی‪ ،‬چې زرګونه پاڼې کتاب يې هم نه شـي ځايولی‪ .‬سیمه ییزو‬
‫ليکوالو او نړۍوالو بشـري ادارو هم په دې اړه ډېر اسناد خپاره کړي دي‪ ،‬خو‬
‫افسوس چې چا يې عاملینو ته نه یوازې د سزا هڅه نه ده کړې‪ ،‬بلکې د‬
‫بشـري حقونو نړۍوالو دعوه لرونکو‪ ،‬د خپلو استعامري موخو لپاره همدغه‬
‫مجرمني په پیسو او څوکيو خوشحاله ساتيل او جیبونه يې په ډالرو ورډک کړي‬
‫دي‪.‬‬

‫د ‪۲۰۰۱‬م کال د سپټمرب یوولسمې له پېښو وروسته چې کله متحده ایاالتو پر‬
‫افغانستان یرغل وکړ‪ ،‬له هغې نېټې راهیسې د دې کرښو تر لیکلو هامغه‬
‫ټوپکوال او د بشـري حقونو ناقضین د امریکايي یرغلګرو په مټ پر ولس‬
‫واکمن دي‪ .‬د همدغو جنایتکارانو د السوهنو له امله د بـرشي حقونو د خپلواک‬

‫‪63‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کمېسیون هغه رپورټ هم نه يش خپرېدای چې د تېرو دوو لسیزو په کورنیو‬

‫جګړو کې د بشـري حقونو د ناقضینو پېښې يې ثبت کړې دي‪.‬‬

‫‪64‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کابل څو بېلګې‬

‫کابل ښار کې لومړی د عبدالرشید دوستم په مشـرۍ د ګیلم جم ملېشو پر‬

‫مهال د ښار په ډېرو برخو کې چور‪ ،‬تاالن‪ ،‬د ښځينهوو او کشـرانو هلکانو په‬
‫زوره کانتیرنونو ته بوول او هلته د رشابو او موزیک په محفلونو کې د دغو‬
‫یرغملو بې عفتي او د مخالفت په صورت کې وژنه د ډېرو کابليانو د سرتګو‬
‫ليدلې کیسې دي‪ .‬له هغه وروسته د نظار شورا رسګروپانو او افرادو هم دې ته‬
‫ورته اعامل پیل کړل‪ .‬وژنې خو يو معمول و‪ ،‬چې چا به هم د وسلهوالو له‬
‫غوښتنو رس غړاوه‪ ،‬هغه وژل کېده‪ .‬د حزب وحدت سړيو چې د سیاف له‬
‫وسلهوالو رسه يې د ځمکو نیولو پر رس جګړه وه د عامو پښتنو سړي نيول‪ ،‬په‬
‫ژوندوين به يې په رسونو کې ميخونه ورټک وهل‪ .‬د پښتنو تور رسې به يې بې‬
‫عفته کړې او بیا به يې په ژوندوين سینې ترې غوڅې کړې‪ ،‬دا تکراري خربې‬
‫دي‪ ،‬دا ډول پېښې چې يې ليديل دايس ډېر خلک ‪-‬هم عاملین او هم شاهدان‪-‬‬
‫اوس هم موجود دي‪ .‬له حزب وحدت نه نیول شويو بنديانو هم د دغو اعاملو‬
‫اعرتافونه کړي دي‪.‬‬

‫له څرخي پله رسه يوې پوستې پر اوالد ناروغه میرمن له موټره ښکته کړې وه‬
‫او خاوند ته يې وييل و‪ ،‬چې موږ ښځې پر هر حال ولیدي خو يو د زیږون‬
‫پرحال مو نه ده ليدلې‪ ،‬موږ غواړو پر دغه حال يې هم ووینو‪.‬‬

‫د سیاف وسلهوال چې اکرثه يې چرسیان او نشهیان وو‪ ،‬د هزارهګانو توررسې‬

‫يې وړلې او جنسـي تېري پرې کول‪ .‬د هغوی ماشومان او بوډاګان يې وژل‪ ،‬نه‬
‫د چا په مال بند وو‪ ،‬نه په رس او عفت‪ .‬مـرشان يې داسې شوي وو‪ ،‬چې که به‬
‫هر ډول وحشـي او ظامل وسلهوال و‪ ،‬خو چې د ده لپاره يې وژل کوالی شوای‬
‫نور يې هر ډول امتیازات ورکول‪ .‬د کابل او ننګرهار ترمينځ د رسويب پر پاټک د‬

‫‪65‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫حکمتيار قوماندان زرداد فریادي له خپل يوه وسلهواله سپی جوړ کړی و‪ .‬د دې‬
‫وسلهوال تېره غاښونه وو‪ ،‬چې چا به پیسې نه ورکولې‪ ،‬همدغه جعيل سپی به‬
‫يې ورخوشې کړ او الرويان او مسافر به يې پرې وداړل‪ ،‬ترڅو د دوی له خوښې‬
‫رسه سمې پیسې ورکړي‪.‬‬

‫پر دغو وحشیانو د خپلو مرشانو تسلط هم تردې کچې رسیديل و‪ ،‬چې په دې‬
‫اړه په کابليانو کې کیسه مشهور ده‪ ،‬وایي د شورا نظار يوه قوماندان پوستې ته‬
‫د چا میرمن په زور بولې وه او خاونديې د دولت مرش برهان الدین رباين ته‬
‫خپله عرضه ور رسولې وه‪ ،‬رباين د عرضې پر شا ورته لیکيل و‪" :‬قوماندان‬
‫صیب لطفا زنش بده"‬

‫کندهار د وحشت په ګروت کې‬

‫د کندهار ښار د لسګونو قوماندانانو ترمينځ وېشلی و‪ .‬سرت واک د مال نقیب له‬
‫ډلې رسه و‪ ،‬خو هغه په خپله دومره واکمن نه و‪ ،‬بلکې ټول واک او ځواک ورنه‬
‫قوماندان خان محمد ترالسه کړی و‪ ،‬چې په "خانو" يې شهرت درلود‪ .‬خانو‬
‫بدمعاشان او وحشـي کسان پر ځان راټول کړي وو‪ ،‬مال نقیب په خپله هم ترې‬
‫ډارېده‪.‬‬

‫وايل ګل اغاشیرزی و‪ .‬شېرزی یوازې له رباين د کندهار د واليت په نامه مايل‬

‫سهم اخيست او نور واک یې نه درلود‪ .‬له همدې امله يې ځان ښه شتمن کړی‬
‫و‪ ،‬نظامي خلک يې کم لرل چې هغه هم ډېر بدخلقه نشهیان او بېکاره کسان‬
‫وو‪ .‬قول اردو د مالنقیب مربوط د خانو په واک کې وه‪ .‬د خانو ډله په نظامي‬
‫لحاظ يو څه ځواکمنه وه‪ .‬زغروال ټانکونه او وسله يې هم لرله او رباين هم‬
‫توجه ورته کوله‪ ،‬ځکه چې دا په کندهار کې جمعیت اسالمي پورې تړلې جبهه‬
‫وه‪ .‬د هوايي ډګر واک د کندهار د مشـر قوماندان حاجي مغاش د زوی حاجي‬
‫احمد تر واک الندې و‪ .‬د قشله جدید پوځي سیمه او د ښار غريب سیمې د امیر‬
‫‪66‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اليل د وسلهوالو تر واک الندې وې چې وسلهوال يې ډېر وحـيش او ظامل‬

‫کسان وو‪ .‬د سیاف د تنظیم د قوماندان استاد عبدالعلیم وسلهوال د کندهار‬
‫لویديځ ته د رسپوزې په سیمه کې مېشت وو‪ .‬استاد عبدالعلیم تر جهاد‬
‫مخکې موټروان پاتې شوی و‪ .‬د موټروانۍ له وخته په "استاد" مشهور و‪ .‬په‬
‫دې سیمه کې موټروان ته هم استاد ويل کیږي‪ .‬د ده کسان هم په هيڅ کې‬
‫ترچا کم نه و‪ ،‬نور هم ډېر واړه او غټ قوماندانان وو‪ ،‬چې څوک يې ډېر بد وو او‬
‫څوک لږ‪.‬‬

‫دکندهار د زوړ ښار پر سیمه د حزب اسالمي د قوماندان عطا محمد رسکاتب‬
‫وسلهوال واکمن وو‪.‬‬

‫په کندهار کې د روسانو پر ضد جهاد ډېرو سپېڅلو خلکو پیل کړ او ډېر‬

‫وروستني خلک هم داسې سپېڅيل اوسېدل‪ ،‬ځکه جهاد هغه چا کاوه چې د‬
‫جهاد روحیه يې لرله او د جهاد روحیه ایامندارو او اسالم پالو خلکو لرله‪ ،‬خو د‬
‫وخت په تېرېدو ځینې مشهور او محرک مـرشان شهیدان شول لکه الالملنګ‬
‫او نوريې اکرثه له صحنې ووتل‪ ،‬بله خوا د وخت په تېرېدو د مال او ځواک شوق‬
‫په مجاهدينو کې زيات شو‪ ،‬چې دا ستونزه په ټول هېواد کې وه‪ .‬د دې کار لپاره‬
‫له نامـرشوعو الرو ګټه اخیستل پیل شول‪ ،‬چې په دې کې نامطلوبو‪ ،‬غلو او‬
‫اجريت قاتالنو ته هم خلکو په جبهاتو کې ځای ورکړ‪ ،‬چې له دې امله ځینې‬
‫دغه غله او اجرتيان تر دې کچې پیاوړي شول چې بیا د خپلو قوماندانانو هم‬
‫زور پرې نه رسېده‪ .‬په کندهار کې داسې ډېر رسګروپان وو‪ ،‬چې پخوا خلقيان‬
‫وو او په کمونیستي ملېشو کې پاتې شوي وو‪ ،‬خو ځینو قوماندانانو د قوم پالنې‬
‫پر بنسټ يا هم د خپل رقیب د ځپلو لپاره له ځانه رسه ونيول‪ ،‬چې وروسته بیا‬
‫ورنه ځواکمن ټوپکوال جوړ شول او د هم مثله خلکو له راجلبولو وروسته يې‬
‫خپل پاټکونه واچول‪ .‬همدې خلکو بیا د چا د عزت او ابرو څه پروا نه لرله؛ ځکه‬

‫‪67‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫چې د کمونیستي دورې له پیله په همدې مظاملو او وحشت روږدې وو‪ ،‬چې‬
‫بېلګه يې "منصور" او "بارو" وو چې د کندهار ښار او بولدک ترمينځ يې پر لويه‬
‫الر پاټک اچولی و‪ ،‬له مسافرو يې ځوانې توررسې او کـرشان هلکان د جنسـي‬
‫اشباع لپاره ګرځول‪ ،‬چې بیا طالبانو د کندهار ښار تر نيولو لږ وړاندې د دوی پر‬
‫پاټک بريد وکړ‪ .‬منصور او بارو دواړه يې ووژل او د خپلو ټانکونو د توپونو پر‬
‫ميلونو يې را ځوړند کړل‪ .‬وسلهوال يې اکرثه په جنګ کې ورته ووژل‪ ،‬یوازې يو‬
‫وراره یې "عبدالرازق" ورته د کم عمرۍ له امله ژوندی پرېښود ( اوس د کندهار‬
‫امنيه قوماندان دی)‪ .‬همدې پېښې د کندهار ښار پر ټوپکيانو رعب واچاوه او د‬
‫کندهار تصفيه يې طالبانو ته اسانه کړه‪.‬‬

‫د کندهار په ښار کې د څو ګروپونو ترمينځ داسې جنګونه روان وو‪ ،‬چې د خلکو‬
‫کورونه يې هم په ملبو کې سوځېدل‪ .‬خلکو پر خپلو عزتونو او کورونو ټوله شپه‬
‫پیرې کولې‪ .‬اکرثه رښتیني مجاهدین په کورونو ناست وو‪ ،‬یوازې هغه‬
‫قوماندانان پر ميدان وو چې د قوم‪-‬قبیلې پر بنسټ يې حتی زاړه کمونستان پر‬
‫ځان راټول کړي وو او له يو بل رسه د سیمې د نيولو پر رس په جګړو کې ښکېل‬
‫وو‪ .‬داسې جګړې چې د کندهار څو اوسېدونکو عیني شاهدانو راته کیسه کوله‬
‫چې په دا پورې پوسته کې يو ټانک والړ و پوره يوه مياشت يې په مقابل لوري‬
‫د توپ ډزونه کول‪ .‬د مياشتې په اخیر کې د زیاتو ډزو له امله د ټانکسټ ماغزه‬
‫خراب شول او د تداوۍ لپاره يې پاکستان ته يوړ‪.‬‬

‫د کندهار خلک د کمونیزم پر وړاندې جهاد کې ډېر حريانوونکی تاریخ لري‪ .‬د‬
‫کندهار مجاهدين دومره وسپنيز او غښتيل جنګيايل وو‪ ،‬چې په شپه کې به د‬
‫ښار مينځ ته ننوتل او تر سهاره به يې له حکوت رسه د حکومت د کور دننه‬
‫جګړه وکړه او سهار چې به وتل‪ ،‬نو دښمن ته به يې درانه تلفات اړويل وو‪ .‬که‬
‫د کندهار ښار د خلکو همکاري نه وی‪ ،‬نو مجاهدين د ښار مينځ ته نه شوای‬

‫‪68‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ننوتلی‪ .‬د ښار په مينځ کې کمونستان په ډاډه زړه له پوستو نه شوای راوتلی‪،‬‬
‫ځکه چې د ښار نيم ولس وررسه جنګېده‪ ،‬يو ځل د دولت پر ضد د ښار خلکو پر‬
‫خپلو بامونو د تکبیر نارې پیل کړې‪ .‬دا دومره زياتې او عمومي چیغې شوې چې‬
‫دولت يې په ورځو ورځو له وارخطايۍ رسه مخ کړ‪ ،‬ګولۍ يې پرې وورولې‪ ،‬خو‬
‫خاموش يې نه کړای شوای‪ .‬باالخره يې عذر زارۍ او جرګې پیل کړې‪ ،‬خو له‬
‫بده مرغه ننګيايل او پاک نفسه مجاهدين‪ ،‬څوک شهيدان شول او چا د نجیب‬
‫د رژیم له نسکورېدو رسه پر کور ناسته غوره کړه‪ .‬پاتې خلکو د قوم او قبیلې‬
‫په نامه زاړه کمونستان‪ ،‬غله او فاسقان پر ځان راټول کړل چې له امله يې د‬
‫وحشت يو زړه لړزوونکی تاریخ جوړ کړ‪.‬‬

‫د خلکو له خولې څو خاطرې‬

‫د طالبانو د واکمنۍ سرت مفتي او د هېواد په کچه عامل او زاهد شخصيت‬

‫مرحوم مولوي عبدالعيل ديوبندي صیب نه مې دا کیسه اورېدلې چې ویل يې‪،‬‬
‫يو قوماندان له يوه کندهاري نه مېرمن بوتله او خپل اطاق ته يې د بې عفتۍ‬
‫لپار وخېژوله‪ .‬سړی پښتون و‪ ،‬نور وس يې کار نه کاوه‪ ،‬په ډېر لوړ اوازيې‬
‫کوکې او نارې رشوع کړې‪ ،‬چې د خدای په خاطر دا مې عزت دی‪ ،‬قوماندان يو‬
‫څو د غښتلو مټو خاوندان وسلهوال ورته راواستول‪ ،‬سړی يې چپه کړ او په زور‬
‫يې تناسلې اله ورتاووله‪ ،‬تر هغو چې ورنه بيله يې کړه‪ ،‬سړی ځای پر ځای مړ‬
‫شو‪.‬‬

‫د کندهار د راډيو يوه مامور د خپلو سرتګو ليدلې کیسه کوله‪ ،‬چې د کندهار‬
‫شهرنو په سیمه کې يو کشـر هلک روان و‪ ،‬د پوستې واال پسې غږ کړل‪ ،‬چې‬
‫دې خوا راشه‪ ،‬هلک پوهېده چې د بدفعلۍ لپاره يې غواړي‪ .‬هغه منډه کړه ټوپکوال‬
‫کالشینکوف پسې ونيو او رضبه يې کړ‪ ،‬هلک يې ځای پر ځای شهید کړ‪ .‬دغه‬
‫تنکی زملی په وینو کې رغړېده او دوی چورت هم نه واهه!‬

‫‪69‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له کوټې يو ځوان مهاجر مال د خپل پالر جنازه له پاکستانه د زابل شاجوی ته‬
‫وړه‪ .‬د کندهار‪-‬زابل پر الر له شهرصفا ولسوالۍ رسه د حزب اسالمي د "ګرانو"‬
‫قوماندان پوسته وه‪ .‬مال وايي زما او زما د کورنۍ جهادي تعلق له حزب اسالمي‬
‫رسه و‪ ،‬ما غوښتل چې د ګرانو له پاټکیانو ځان خالص کړم‪ ،‬خپل حزيب تعارف‬
‫مې ورته وکړ‪ ،‬هغوی له غوسې په خندا شول‪ ،‬راته ویل يې موږ يوازې پیسې‬
‫پېژنو‪ ،‬خو ما د پالر د يو ناڅاپي وفات له امله دومره پیسې راخیستې وې چې د‬
‫الرې کرايه مې ورکړه او نورې رانه په الره کې پاټکونو واخیستې‪ ،‬دا ځوان‬
‫مولوي صیب وايي چې له جنازې رسه يې په ولسوالۍ دننه کړم‪ ،‬جنازه يې پر‬
‫ميدان کېښوده‪ ،‬ماته يې مخ را واړاوه چې دا دې د پالر جنازه ده؟ ما ورته وويل‬
‫هو‪ .‬وايي چې پیسې نه شـې پرې کولی‪ ،‬اوس به د پالر جنازې ته ګډېږې‪ ،‬اتڼ‬
‫به کوې‪ ،‬ما عذر او زارۍ رشوع کړې‪ ،‬چې د پالر مرګ او ګډا او بیا زه مال سړی‬
‫یم! اتڼ مې زده هم نه دی‪ ،‬خو هغوی نور مرمۍ کالشینکوف ته تېره کړه‪ ،‬زه‬
‫پوه شوم چې پیسې خو نه شته يا دې وژين يا اتڼ وکړه! بس مجبور شوم په‬
‫نه زړه مې د دوی د حيواين نفس د تسکني لپاره اتڼ رشوع کړ او تر هغو يې‬
‫ګډومل‪ ،‬مګر نور له پښو ولوېدم‪ ،‬مولوي صیب وايي بیا مې په ستړي وجود د‬
‫پالر جنازه پورته کړه او تر ننه مې کور کې له رشمه کیسه نه ده کړې‪ ،‬خو د الله‬
‫فضل و‪ ،‬چې کومه توررسې رارسه نه وه‪.‬‬

‫د کندهار د ټوپکيانو د غال‪ ،‬چور‪ ،‬تاالن‪ ،‬مرګ‪ ،‬بې عفتۍ‪ ،‬د قوماندانانو ترمينځ د‬
‫هلکانو ودول او دې ته ورته بې شمېره کیسې مشهورې دي‪ ،‬خو ما د لنډون لپاره دغه‬
‫پورتنۍ د خلکو او عیني شاهدانو د خولې خاطرې کايف وګڼلې‪.‬‬

‫همدې حالت د هغو پاکو او زړورو مجاهدينو الر څارله چې کندهار يې په خپلو‬
‫وینو له کمونستانو ازاد کړی و او بيا د فساد پر وخت پر کور کېناستل او پر‬
‫ځای يې مفسدو پخوانیو کمونستانو او بې الرې شويو مجاهدينو په ګډه د‬
‫کندهار غرييت ولس یرغمل کړی و‪ .‬د همدايس پاڅون د رهربۍ لپاره مال‬

‫‪70‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫محمد عمر را وړاندې شو‪ ،‬ولس تش يو اواز غوښت‪ ،‬ځکه خو د تشاليس مال‬
‫محمد عمر ولـيس مالتړ ډراماتیکه بڼه لرله‪.‬‬

‫مال محمد عمر مجاهد څوک و؟‬

‫مال محمد عمرد کندهار د خاکرېز ولسوالۍ د "چاه همت"په کيل کې په یوه‬
‫علمي او دیني کورنۍ کې په ‪ ۱۳۳۹‬ملریز کال چې له ‪ ۱۹۶۰‬میالدي رسه سمون‬
‫خوري‪ ،‬زېږېدلی‪ .‬د پالر نوم يې مولوي غالم نبي و‪ .‬نيکه يې مولوي محمد‬
‫رسول نومېده او د غور نيکه نوم يې مولوي باز محمد و‪ .‬د مال محمد عمر پالر‬
‫مولوي غالم نبي هم د کندهار په خاکرېز ولسوالۍ کې دنیا ته راغلی او د‬
‫همدې سیمې په بېالبېلو دیني ښوونځيو کې يې خپلې دیني زدهکړې کړې وې‪،‬‬
‫چې بیا په دغه سیمه کې د تدریس او اسالمي دعوت په چارو کې د زیار او‬
‫مصـروفیت له امله د خلکو په مينځ کې د یوه ديني او ټولنیز شخصیت په توګه‬
‫وځلېد‪ .‬مال محمد عمر له اره پښتون هوتک او په هوتکو کې په تومزي ښاخ‬
‫پورې اړه لري‪.‬‬

‫هوتک د پښتنو قبیلو په مينځ کې يوه مشهوره او تاریخي قبيله ده‪ ،‬چې په‬
‫تاریخي لحاظ له غوريانو وروسته دوهمه قبيله ده چې د پښتنو د مـرشۍ وياړ‬
‫يې په برخه شوی‪ .‬هوتکیان د معارص افغانستان په تاریخ کې د حاجي‬
‫مريويس خان( مريويس نيکه) په څري ميل او اسالم پال مرشان لري‬

‫د مال محمد عمر مجاهد کورنۍ له مسلکي اړخه ټول دیني علامء او د دیني‬
‫علومو مدرسین تېر شوي دي‪ ،‬چې امله یې په خپله سیمه کې ښه نوم الره‪.‬‬

‫د مال محمد عمر له زوکړې دوه کاله وروسته د هغوی کورنۍ د کندهار له‬
‫خاکرېز ولسوالۍ د دې والیت د ډنډ ولسوالۍ "نودې" کيل ته وکوچېده او هلته‬
‫د خپل ژوند تر پایه د سیمې د خلکو د دیني ښوونې او روزنې په چارو بوخت و‪.‬‬

‫‪71‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مال محمد عمر پالر مولوي غالم نبي په ‪ ۱۳۴۴‬ملریز کال چې له ‪۱۹۶۵‬میالدي‬
‫رسه سمون خوري په همدې سیمه کې وفات شو او د کندهار ښار د طالبانو په‬
‫نامه پخوانۍ مشهوره هدیره کې خاورو ته وسپارل شو‪.‬‬

‫مال محمد عمر د خپل پالر له وفات وروسته د پنځه کلنۍ په عمر له خپلې‬
‫کورنۍ رسه د کندهار له ډنډ ولسوالۍ څخه د اروزګان والیت د دهراود ولسوالۍ‬
‫ته ولېږدېد او هلته یې د خپلو ترونو مولوي محمد انور او مولوي محمد جمعه تر‬
‫رسپرستۍ الندې د ژوند لومړنۍ مرحله پیل شوه‪.‬‬

‫مال محمد عمر په اته کلنۍ کې د دیني علومو د ترالسه کولو لپاره د اروزګان د‬
‫دهراود ولسوايل د شهرکهنه په سیمه کې په يوه ابتدایه دیني مدرسه کې‬
‫داخل شو‪ .‬د دغې مدرسې رسپرستي هم د مال محمد عمر د تره مولوي محمد‬
‫جمعه له خوا کېده او مال محمد عمر هم لومړنۍ دیني زدهکړې له هغه څخه‬
‫پوره کړې‪.‬‬

‫مال محمد عمر د خپلو دوو ترونو مولوي محمد انور او مولوي محمد جمعه په‬
‫رسپرستۍ او روزنه کې رالوی شو‪.‬‬

‫کله چې يې د دیني زدهکړو لومړنۍ او مينځنۍ دوره په همدې مدرسه کې په‬

‫بريالۍ توګه پای ته ورسوله‪ ،‬دا وخت هغه اتلس ‪ ۱۸‬کلن و‪ .‬هغه د مروجو لوړو‬
‫دیني زدهکړو پر لوستلو پيل وکړ‪ ،‬خو دا زدهکړې ال بشپړې نه وې چې د ‪۱۳۵۷‬‬
‫ملریزکال د غوايي پر اوومه کمونستانو کودتا وکړه او له مال محمد عمره هم د‬
‫نورو مسلامنو زدهکوونکو په څېر لوړې زدهکړې نیمګړې پاتې شوې‪.‬‬

‫شورويضد جهاد کې ونډه‬

‫مال محمد عمر د شوروي یرغل پر ضد لومړنۍ وسلهواله مبارزه د اروزګان په‬
‫دهراود ولسوالۍ کې پیل کړه‪ .‬په دې ولسوالۍ کې له څه وخت تېرولو وروسته‬
‫د اروزګان په کچه په زړور جنګيايل مشهور شو‪ .‬له همدې امله به هغه په ځینو‬

‫‪72‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پوځي عملياتو کې د بېال بېلو جبهاتو د ګډ پوځي ځواک د تعرض قوماندان ټاکل‬
‫کېده‪ .‬هغه د اروزګان په ډېرو جګړو کې د تعريض قوماندان يا هم عادي‬
‫مجاهد په توګه برخه اخیستې‪ ،‬خو د يوه ښه جنګيايل په توګه يې په ټول‬
‫واليت کې شهرت الره‪ ،‬د هغه وخت ملګري يې وايي چې مال محمد عمر له کم‬
‫عمرۍ رسه رسه د ځینو ځانګړنو له امله هغه وخت ال يو شمېر قايدانه‬
‫صالحیتونه لرل‪ ،‬چې له امله به يې د تعريض جګړو متحد قوماندان غوره کېده‪،‬‬
‫هغه د جهاد په پیل کې د مضبوط وجود او سامل بدن څښنت و‪.‬‬

‫وروسته په ‪۱۳۶۲‬ل او ‪ ۱۹۸۳‬میالدي کال کې له خپلو جهادي ملګرو رسه د‬

‫کندهار والیت میوند ولسوالۍ ته والړ او هلته یې د حرکت انقالب اسالمي د‬
‫تنظیم د مشهور جهادي قوماندان حفیظ الله اخندزاده په جهادي جبهه کې په‬
‫شوروي ضد جګړو کې برخه اخیسته‪ .‬دا وخت د کندهار په کچه څو طالبانو په‬
‫زړورتيا او تاکتیکي جګړه کې خورا شهرت درلود‪ ،‬چې په دې کې زیات شهرت‬
‫مال نېک محمد‪ ،‬مال محمد عمرمجاهد او مال محمد اخوند الره‪ .‬مال نېک محمد‬
‫د هغه وخت د کندهاريانو په وينا په تنها رس له پوره رويس زغروال کاروان‬
‫رسه په ساعتونو ساعتونو جګړه کوله او د آر پي جي راکټ په مټ به يې په يوه‬
‫جګړه کې درځن زغروال ټانکونه ویجاړول‪ ،‬ویل کیږي چې په یوازې رس به يې‬
‫درې ډوله وسله له ځانه رسه وړله‪ ،‬ترڅو د زغروالو ټانکونو او پلې عسکرو دواړو‬
‫رسه په یوازې رس جګړه وکړای يش‪ .‬مال محمد عمر هغه څوک و‪ ،‬چې د مال‬
‫نېک محمد رسه يې يو ځای نوم يادېده او په ډېرو جګړو کې دواړو په ګډه‬
‫برخه اخیسته‪ .‬مال محمد عمر له روسانو رسه په جګړه کې څلور ځله زخمي شو‬
‫او په وروستي ځل يې ښۍ سرتګه هم له السه ورکړه‪.‬‬

‫د مال محمد عمر څو جهادي خاطرې‬

‫مال محمد عمر ته له نږدې کسانو نه د هغه دا څو خاطرې رانقل شوې دي‪:‬‬

‫‪73‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لومړۍ خاطره‪ :‬په کندهار کې د دولت یوه ځواکمنه پوسته وه چې د "بدوانو"‬

‫پوسته یې بلله‪ .‬له دې پوستې رسه کمونستانو په خورا حساس او حاکم ځای‬
‫کې ټانک درولی و‪ ،‬چې له ګذارونو نه يې مجاهدین ډېر تکلیف وو‪ .‬ډېرو‬
‫مجاهدینو څو ځله کوښښ وکړ‪ ،‬چې دا ټانک له مينځه یويس او مجاهدین یې‬
‫له رشه خالص يش‪ ،‬خو له بیا بیا هڅو رسه رسه یې کوم مجاهد په ویشتلو‬
‫بریالی نه شو‪ .‬باالخره د سیمې مجاهدینو د ميوند له سنګیسار نه د مرستې‬
‫لپاره مال محمد عمرمجاهد راوغوښت او همدا ټانک مرحوم مال محمد عمر په‬
‫آر پي جي راکټ په ډېر مهارت په نښه او له مينځه يې یوړ‪ .‬دې ته ورته د هغه‬
‫بل ملګری مال عبید الله اخوند له روسانو رسه د جهاد په دوران کې د کندهار د‬
‫محله جات په سیمه کې په یوه مخامخ جګړه کې د روسانو دومره ټانکونه او‬
‫موټرونه وسوځول‪ ،‬چي په سبا ورځ له لېرې نه کتونکو خلکو چې دا سوځول‬
‫شوی کتار لیده‪ ،‬نو ګومان یي کاوه چې رويس کاروان اوس هم والړ دی‪ .‬مال‬
‫عبید الله اخوند د طالبانو په واکمنۍ کې د ميل دفاع وزیر شو او د امریکا له‬
‫یرغل وروسته د مال محمد عمرمجاهد د نائب په توګه وټاکل شو‪ .‬ارواښاد په‬
‫پای کې د پاکستان په زندان کې تر شکنجې الندې په ‪ ۲۰۱۰‬کال کې شهید‬
‫شو‪.‬‬

‫دوهمه خاطره‪ :‬د شوروي یرغلګرو پر ضد د جهاد پر مهال د کندهار‪-‬هرات پر‬

‫لویه الر د ژړۍ ولسوالۍ د سنګیسار په سیمه کې د روسانو ټانکونه تیرېدل‪.‬‬
‫مال محمد عمر مجاهد او مال عبدالغني برادر‪ ،‬چې په مالبرادر مشهور و‪ ،‬هم‬
‫وررسه و‪ .‬د روسانو په يوه قوه د برید لپاره یوازې د راکټ څلور ګولۍ وررسه‬
‫وې‪ ،‬دوی له همغو څلورو ګولیو رسه د دښمن په کتار جنګ رشوع کړ چې په‬
‫ترڅ کې یې په همدې څلورو مرمیو د دښمن څلور ټانکونه وویشتل‪ .‬مال برارد د‬
‫طالبانو د واکمنۍ پرمهال لوی درستيز او وروسته د هرات وايل و او د امريکا له‬

‫‪74‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫یرغل وروسته د مال محمد عمر نا ئب شو‪.‬اوس په پاکستان کې په مړ ژواندي‬

‫حالت کې بندی دی‪.‬‬

‫درېیمه خاطره‪ :‬د ډنډ ولسوالۍ په تیموریانو سیمه کې مال محمد عمر د روسانو‬
‫اوه ټانکونه په داسې حال کې په راکټ وویشتل چې په نوبت به د روسانو‬
‫ټانکونه د مجاهدینو د سنګرونو پر لور د جګړې له پاره رامخکې کېدل‪ .‬په هغه‬
‫جګړه کې د شاهدانو په وينا مال محمد عمر او مال عبیدالله مجاهدینو ته نجات‬
‫ورکړ او د روسانو مجهزه قوه یي له پوره ماتې رسه مخ کړه‪ .‬د جنګ په اخر کې‬
‫مال عبیدالله د اخرين ټانک له ويشتلو رسه په يوه وخت زخمي شو‪.‬‬

‫له کال ‪۱۳۶۲‬ل ـ ‪ ۱۹۸۳‬م تر‪ ۱۹۹۱ -۱۳۷۰‬پورې مال محمد عمر مجاهد د‬
‫کندهار میوند‪ ،‬ژړۍ‪ ،‬پنجوایي او ډنډ ولسوالیو په مربوطاتو کې چې د شوروي‬
‫قواوو پر ضد د جهاد مهم مرکزونه وو او نږدې هره ورځ به یې مجاهدین له‬
‫دښمن رسه په جګړه بوخت وو‪ ،‬همدارنګه د زابل په والیت کې د شهرصفا‬
‫ولسوايل او مرکز "قالت" اړوند سیمو کې د کابل ــ کندهار پر لویه الر د رويس‬
‫یرغلګرو په خالف ډېر بريايل عملیات تررسه کړل‪ ،‬چې په ټولو هغو کې په خپله‬
‫مال محمد عمر مجاهد برخه لرله‪.‬‬

‫تر ټولو خوښه وسله يې د رويس جنګي شوبلو (ټانکونو) پر ضد استعاملېدونکې‬

‫خورا مؤثره وسله ‪ 7R.P.G.‬توغندی و‪ ،‬چې د مجاهدینو په مينځ کې به راکټ بلل‬
‫کېده او ده یې په ویشتلو کې ځانګړی مهارت درلود‪..‬‬

‫د جهاد په وروستيو کلونو کې د طالبانو په ځینو جبهاتو کې ابتدايي ضبط او‬

‫کنټرول پاتې نه شو‪ ،‬ځکه خو مال محمد عمر هم د حفیظ الله اخندزاده له‬
‫جبهې څخه له خپلو څو نورو نامتو ملګرو رسه ووت‪ .‬څه وخت وروسته ملګرو‬
‫مجبوره کړ چې د مجاهدینو یوه وړه جبهه جوړه کړي‪ ،‬هغه د کندهار – هرات د‬

‫‪75‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سړک غاړې رسه د سنګیسار سيمې د "اډې" په کيل کې یو وړوکی مرکز (د‬
‫مجاهدینو ټولی) جوړ کړ‪ .‬دا مصارف به یې د خپلو مجاهدو ملګرو او اهل خري‬
‫خلکو په مرسته پوره کول‪ ،‬ترڅو يې وروسته خپله جهادي جبهه د حرکت‬
‫انقالب اسالمي له تنظیم رسه رسمي کړه‪ ،‬خو د جهاد پرمهال مال محمد عمر‬
‫کله هم د حرکت مشـر مولوي محمد نبي محمدي نه دی ليدلی او نه هم‬
‫پاکستان ته د وسلې لپاره تللی دی‪ .‬په ټول ژوند کې يو ځل د روسانو پر ضد‬
‫جهاد کې د پاکستان کوټې ښار ته زخمي وړل شوی‪ ،‬چې د سرتګې له تداوي‬
‫وروسته بېرته کندهار ته راغلی‪ ،‬همدا يو سفر پاکستان ته د هغه په ژوند کې‬
‫لومړی او وروستی سفر و‪.‬‬

‫د شوروي پر ضد د جهاد پای‬

‫په ‪۱۳۷۱‬ل ‪۱۹۹۲ -‬ز کال کې د نجیب د کمونستي واکمنۍ له سقوط او په‬
‫هېواد کې د تنظیمي جګړو له پیلېدو رسه سم مال محمد عمرمجاهد هم د نورو‬
‫رښتینو مجاهدینو په څېر له وسلې رسه مخه ښه وکړه او د کندهار میوند‬
‫ولسوالۍ د سنګیسار په سيمه کې د ګیشاڼو کيل د حاجي ابراهیم د مسجد‬
‫ترڅنګ یې یوه دیني مدرسه جوړه کړه او په همدي مدرسه کې يې د خپلو څو‬
‫تنو جهادي ملګرو په ملتیا د خپلو نیمګړو دیني زدهکړو په پوره کولو بیا پیل‬
‫وکړ‪ .‬مال محمد عمر په دې مدرسه کې د حديثو کتاب "مشکواة املصابیح"‬
‫ولوست او د قران کریم تفسیر او ترجمه يې هم ولوسته‪ ،‬خو د حدیثو د نورو‬
‫کتابونو لوستلو ته يې فرصت پیدا نه کړ‪ .‬ترڅنګ يې خپلو ملګرو ته د قران‬
‫کریم د قرائت او تجويد درس هم ورکاوه‪ .‬مال محمد عمر د قران کريم په‬
‫تجويد او قرائت کې پوره مهارت درلود‪ ،‬چې د اخرت د ملونځونو په امامت کې د‬
‫هغه قرائت او تالوت په لکونو خلکو اورېدلی‪.‬‬

‫‪76‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا وخت مال محمد عمر هم شاګرد و او هم مدرس‪ ،‬او هم د يوې وړې مدرسې‬
‫موسس او مدير و‪ .‬کله چې په کندهار او شاوخوا سیمو کې د ټوپکامرۍ‬
‫وحشت اوج ته ورسېد‪ ،‬خلکو دیني علاموو ته ډېر مخ ور اړاوه چې د شوروي پر‬
‫ضد جهاد خو ستاسې پر فتوا و‪ ،‬خو اوسني وحشت ته ولې چوپ ياست؟‬

‫اکرثه هغه جبهات چې مرشان يا غړي يې طالبان او ماليان وو‪ ،‬دا وخت له‬
‫جرياناتو وتيل وو‪ ،‬مرشان او ډېری کرشان يې پر کورونو ناست وو‪ .‬ښار او‬
‫وررسه تړلې سیمې تر ډېره د هغو مجاهد منا وحشيانو په واک کې وې چې دا‬
‫وخت له لوټامر او بد اخالقۍ پرته وررسه هيڅ سپېڅلې روحيه پاتې نه وه‪ .‬که‬
‫به مرش پخوانی جهادي قومندان هم و‪ ،‬خو افراد يې مجاهدين نه وو‪ ،‬بلکې په‬
‫قوميت او نورو ناوړه مشرتکاتو به پر ده راټول وو‪.‬‬

‫وحشت په ښار او اطرافو دواړو کې و‪ ،‬خو د لويې الرې پر رس چې الرويانو‬

‫رسه کوم ناوړه چلند کېده دا د هلمند او کندهار‪ ،‬کندهار او بولدک ترميځ زیات‬
‫و‪ .‬د هلمند او کندهار ترمينځ وحشت د مال محمد عمر استوګنځي رسه مېشت‬
‫ولس هم له درنو ستونزو رسه مخ کړی و‪ ،‬له ميوند نه د کندهار تر ښاره‬
‫داروخان‪ ،‬صالح او نادرجان په وحشت کې ډېر مشهور پاټکوال قوماندانان وو‪،‬‬
‫چې پر مسافرو يې هر ډول تېری کاوه‪ .‬د دوی پر پاټکونو د مسافرو رس‪ ،‬مال او‬
‫عفت درې واړه له ګواښ رسه مخ وو‪ .‬د بولدک او کندهار ښار ترمينځ د انځرګي‬
‫غرين تنګي اوتخته پول کې د منصور او قوماندان بارو پاټکونه په ظلم کې‬
‫مشهور و‪ .‬منصور د کمونستانو د وخت د مشهورې جنګي ملېشې د مرش‬
‫"عصمت مسلم" قوماندان پاتې شونی و‪ .‬پر ده اکرثه پخواين کمونیستان او د‬
‫اڅکزو د قوم ځینې کسان هم د قوميت په جذبه راټول وو‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۴‬ميالدي کال د جون په ‪۱۳‬مه چې د‪۱۴۱۵‬هجري قمري کال د محرم‬

‫الحرام د مياشتې له ‪۱۵‬مې رسه سمون خوري د پنجشنبې په ورځ د مال محمد‬

‫‪77‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫عمر په ابتکار د سیمي د علاموو‪ ،‬د مدرسو د ناظامنو‪ ،‬استادانو او د مساجدو د‬

‫امامانو ترمينځ د سنګيسار د يوه پخواين مجاهد حاجي غوث الدين په جومات‬
‫کې غونډه وشوه‪ ،‬د غونډې په ګډونوالو کې مولوي سید محمد چې په مولوي‬
‫پاسني مشهور و او د سیمي د مجاهدينو قايض پاتې شوی او همداراز مولوي‬
‫عبدالحکیم ‪-‬چې اوس په شیخ عبدالحکيم مشهور دی او د طالبانو د شورا‬
‫غړی او د قضا مسئول دی‪ -‬هم ګډون الره‪ .‬غونډې د دې ناخوالو پر ضد د يوه‬
‫اصالحي غورځنګ پر جوړېدو سال وکړه او مولوي سیدمحمد (مولوي پاسنی) ته‬
‫يې د دې غورځنګ د مرشۍ وویل خو هغه مرشي ونه منله‪ ،‬دغه غونډه بې‬
‫نتیجې پای ته ورسېده‪ .‬د غونډې پر سبا مال محمد عمر په خپله له يوه بل‬
‫ملګري مولوي عبدالصمد رسه په مدرسو وګرځېد چې د دې کار لپاره د مدرسو‬
‫طالبان د ځان ملګري کړي‪.‬‬

‫د تحريک پیل د مال محمد عمر په ژبه‬

‫د ‪۱۳۷۵‬ل کال د وري په‪۱۶‬مه چې د ‪۱۹۹۶‬ميالدي کال د اپریل ‪۴‬له می رسه يې‬
‫سمون خوړ‪ ،‬د افغانستان د جيدو علاموو يوه سرته غونډه په کندهار کې پیل‬
‫شوه چې په پایله کې يې مال محمد عمر ته د "امرياملومنني" لقب ورکړ‪ .‬په‬
‫وروستۍ ورځ امرياملومنني غونډې ته وينا وکړه‪ .‬زه هم د دې غونډې د‬
‫خدمتکوونکو په ډله کې وم او په ټول جريان کې حارض وم‪ ،‬مال محمد عمر‬
‫مجاهد په دې لنډه وينا کې د تحریک د پیل لنډه کیسه هم په خپله ساده او‬
‫عادي لهجه وکړه‪ .‬دوه ورځې وروسته د بولدک د علاموو يوه وفد ته يې په لږ‬
‫تغیر رسه بياهم دغه وينا وکړه‪ ،‬د دې دواړو وينا غورچاڼ په دې ډول و‪:‬‬

‫د کندهار ښار او شاوخوا حالت دې ته ورسېد‪ ،‬چې د مسلامنانو عزت او ابرو‪،‬‬

‫رس او مال هېڅ هم خوندي نه و‪ .‬يوه ورځ پر سایکل راسپور وم‪ ،‬د مدرسې‬
‫خوا ته راتلم‪ .‬پر سړک سړی ولړ و‪ ،‬چې ورته راورسېدم‪ ،‬سړی مړ و او په‬
‫مړینې يې درولی و‪ .‬دغه وحشت او دا ډول نورو وحشتونو مي پر ذهن بد اثر‬

‫‪78‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وکړ‪ ،‬چې کله مدرسې ته ولړم‪ ،‬نور مې د دې جنایاتو مخنیوی پر ځان فرض‬
‫وګاڼه‪ .‬له مدرسې راووتم‪ ،‬يو بل ملګری مي له ځان رسه کړ‪ ،‬له سنګیسار‬
‫څخه زنګاوات ته راغلو‪ ،‬له رسور نامي کس څخه مو موټرسايکل وغوښت‪،‬‬
‫رسور د تلوکان د کيل اوسېدونکی و‪ .‬ملګری مې پر موټرسايکل رارسه‬
‫کېناوه‪ ،‬ملګري ته مي ويل اوس به پر مدرسو او درسو ګرځو‪ ،‬ماښام ته يوه‬
‫کيل ته راغلو‪ ،‬پر لر مې ملګري ته ويل دغه لرې په ياد لره‪ .‬يو تغییر به‬
‫رضور راځي‪ .‬سهار بيا پر موټرسايکل سپاره شوو‪ ،‬يوې مدرسې ته ورغلو‬
‫څوارلس طالبان په کې وو‪ ،‬دوی ته مو دعوت ورکړ‪ ،‬چې توکل محض له‬
‫ذهنه مه باسئ‪ ،‬مسلامن برباديږي‪ ،‬يو څو وحـيش فاسقان او قاتالن نور‬
‫مسلامنان هم بربادوي‪ ،‬غلو او فاسقانو ټوله سیمه نيولې ده‪ ،‬نه د چا عزت‬
‫خوندي دی‪ ،‬نه رس او نه مال‪ ،‬پر هره لر د خلکو ناموسونه بې عفته کیږي‪،‬‬
‫بدخویه او بدخلقه خلک پر خلکو هر رنګ نارواوې کوي‪ .‬موږ تاسو ته په‬
‫داسې وخت کې ناسته پکار نه ده‪ ،‬په رڼا ورځ خلک وژل کيږي مال يې‬
‫لوټيږي‪ ،‬په عزت يې تجاوز کيږي‪ ،‬که تاسو دا سبقونه د الله د رضا لپاره‬
‫وایاست نو د الله د رضا لپاره يې پریږدئ‪.‬‬

‫د ظلم او ستم په دغه دور کې درس او تدریس نه يس کېدای‪ ،‬په دې ډول‬

‫يا د زنده باد او مرده باد په نارو د دې کارونو مخه نه نيول کيږي‪ ،‬ما هغوی‬
‫ته دا هم وويل چې له موږ رسه هيچا د کومک وعده هم نه ده کړې‪ ،‬بلکې‬
‫د وطن له عامو مسلامنانو به ډوډۍ غواړو‪ ،‬دا هم معلومه نه ده چې خلک به‬
‫ډوډۍ راکړي که نه‪ ،‬کېدای يس بيا د درس ويلو موقع هم پیدا نه يس او دا‬
‫هم معلومه نه ده چې به موږ کامياب سو او که نه‪.‬‬

‫ما د هغوی په غیرت راوستلو لپاره دا هم ورته وويل‪ ،‬چې دغه فاجران او‬
‫فاسقان چې په دې رسه ګرمۍ کې پر رسو ډبرو ناست وي او په ښکاره د‬
‫الله نافرماين او دښمني کوي‪ ،‬نو موږ ويل په ښکاره د دين خدمت نه سو‬
‫کولی‪ .‬دومره غفلت او بې همتي مه کوئ‪ ،‬بيا مي خربه نوره هم ورته سخته‬
‫کړه چې که موږ کوم ځای ونيو‪ ،‬بيا به هلته کينو‪ ،‬دا شکایتونه به نه وي چې‬
‫زموږ درسونه قضا کیږي‪ ،‬يا پیسې‪ ،‬وسلې او خوراک نه سته‪.‬‬

‫‪79‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له دې خربو وروسته مې ورته وويل چې تايس په دې کار کې رارسه دريږئ‬

‫که نه؟‬

‫يوه هم ونه ويل چې يا کولی سو او يا تیار يو‪ ،‬ټولو راته وويل چې که د‬

‫جمعې په شپه تاسې څه کولی سوای موږ دررسه همکاري کوو (جمعه‬
‫درسونه رخصت وي) ما ورته وويل چې له جمعې وروسته به يې څوک کوي؟‬

‫خدای شاهد دی ټوله کیسه همداسې وه‪ ،‬که موږ توکل محض نه وی کړی‬
‫او ظاهري اسبابو ته مو کتيل وای نو نورې مدرسې به مو هم همدايس فرض‬
‫کړې وای او سیده به بېرته (نامیده) خپلې مدرسې ته تليل وای‪ ،‬خو ما له‬
‫الله رسه عهد کړی و او توکل محض مې کړی و‪ ،‬دا ټول د توکل محض‬
‫برکت و چې تر دې ځايه راورسېدو‪.‬‬

‫له دغه ځايه بلې مدرسې ته ولړو‪ ،‬هغوی ته مو خربه نوره هم سخته کړه‪،‬‬
‫چې دا کار اسانه نه دی‪ ،‬خو هغو ټولو چې پينځه يا اوه نفره وو خپل نومونه‬
‫له موږ رسه وليکل‪ ،‬دغه او هغه نور طالبان د يوه امت او يوه وطن خلک وو‪،‬‬
‫د يوې سیمې اوسېدونکې وو‪ ،‬داسې نه وو چې هغه د يوه امت و او دا د بل‬
‫امت و يا دا عاملان وو او هغه جاهالن وو‪ ،‬داسې هم نه وو چې دا نارینه وو‬
‫او هغه ښځې يا هغه سپني ږيري وو او دا ځوانان‪ ،‬په ابتدا کې د الله يو‬
‫عجيب حکمت و او زه د الله له ډېر سخت امتحان رسه مخ وم‪.‬‬

‫دغه د تحريک رشوع وه‪.‬‬

‫موږ همدايس پر موټرسايکل ګرځېدو‪ ،‬ان تر ماښامه مو ‪ ۵۲‬نفر برابر کړل‪.‬‬

‫رصف د توکل محض وال کسان وو‪ ،‬دوی ټولو نومونه رارسه وليکل‪.‬‬

‫دوی ټولو ته مې وويل چې سهار وختي زما ځای ته ځانونه راورسوئ‪ ،‬موږ‬
‫بېرته خپل ځای ته راغلو‪ ،‬خو هغوی د شپې يوه بجه ټول راغيل وو‪ ،‬سهار‬
‫چې زموږ يو مولوی صیب مسجد ته ورغی‪ ،‬دوی ټول له مخه ل هلته موجود‬
‫وو‪ ،‬په دغه شپه کې د دې مولوي صیب يوه مقتدي فرښتې په خوب کې‬
‫ليدلې وې چې پاسته لسونه يې پر پر بدن ور ايښي و(له دې خربې رسه‬
‫مال صیب په ژړا شو او يو څه وخت خاموش و)‪.‬‬

‫‪80‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په سبا ورځ مو دوه موټروانان هم برابر کړل او په لس بجې مو حاجي بشـري‬
‫ته سړی ولېږه‪ ،‬له هغه مو دوه موټران او يو څه وسله وغوښتله هغه موټران‬
‫او وسله راکړه‪ ،‬موږ کشک نخود (د کندهار هلمند ترمينځ د ميوند ولسوالۍ‬
‫مرکز) ته راغلو او هلته مو نور کسان هم برابر کړل‪ ،‬چې ډېری سو‪ ،‬نو مو‬
‫وسلې واخیستې او له خپله ځايه په پينځه میله فاصله کې مو خپل کار رشوع‬
‫ک ړ‪.‬‬

‫مال صيب د خربو په اخري کې وويل چې موږ سرته دعوه کړې دا دعوه سخت‬
‫امتحانات لري‪ ،‬دا کار توکل محض ته رضورت لري‪ ،‬په خوله دعوه اسانه ده‪،‬‬
‫خو عميل امتحان سخت دی‪ .‬هغه دا هم وويل چې اي دیني عاملانو زه ستاسې‬
‫همکاري او رهنامیۍ ته محبوره يم‪ ،‬ځکه زه د وړوکتابونو طالب (شاګرد) يم‪،‬‬
‫که تاسو د الله د دین په نفاذ کې زما سمه رهناميي ونکړه‪ ،‬نو د اخیرت په ورځ‬
‫به زما الس اوستايس ګريوان وي‪.‬‬

‫حاجي بشري ولې مال محمد عمر ته الس ورکړ؟‬

‫کله چې ‪ ۱۹۹۴‬ميالدي کال د پرسيل په اخر کې مال محمد عمر د سيمهييز‬

‫وحشت او پاټک ساالرۍ پر خالف د غورځنګ جوړولو پر هڅو بوخت و‪ ،‬دا‬
‫وخت حاجي بشري په خپله ټوپک ساالرو رسه په يوه ناورین کې ښکېل و‪.‬‬
‫حاجي بشري نورزی د مولوي خالص د حزب يو محيل قومندان و چې د کندهار‬
‫د ميوند ولسوالۍ مرکز يې په واک کې و‪ .‬د ده کسانو د سياف د قوماندان‬
‫استاد عبدالعليم له کسانو رسه شخړه راغله‪ .‬د عبدالعليم کسانو غوښتل چې‬
‫ميوند رسه خوا کې پاټک واچوي چې په دې رسه د دې سیمې خلکو ته يوه‬
‫نوې ستونزه رامينځ ته کېده‪ ،‬د حاجي بشري وسله والو يې مخالفت وکړ‪ ،‬د‬
‫بشري د کسانو يو مرکز چې د ميوند د لوکل خېلوهديرې رسه و‪ ،‬دلته د‬
‫عبدالعليم له کسانو رسه په شخړه کې د بشري د وسله والو لخو ا د عبدالعليم‬
‫يو تن وسله وال ووژل شو‪ ،‬څه موده وروسته د عبدالعليم وسله والو د بشري پر‬

‫‪81‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دغه مرکز بريد وکړ چې د مالعبدالستار په مرشي يې د حاجي بشري نورزي‬

‫اولس تنه ووژل‪ .‬دې کار بشیر ته سخت ټکان ورکړ‪ ،‬ځکه هغه تر دې وخته له‬
‫داخيل جګړو ځان ساتلی و‪ ،‬اوس چې له دې پېښې رسه مخ شو نور د دې‬
‫ستونزو نه د باعزته خالصون په لټه کې و‪ ،‬حاجي بشري مال محمد عمر له پخوا‬
‫ال پېژاند او د هغه جهادي کارنامې يې ليدلې او اورېدلې وې‪ .‬کله چې د هغه په‬
‫اراده خرب شو نو سمدستې يې الس ورکړ او خپله سیمه او وسله يې دواړه په‬
‫واک کې ورکړل‪ .‬په دې رسه طالبانو د ميوند ولسوايل تر واک الندې راوسته؛‬
‫هلته یې مرکز جوړکړ او د کندهار لور ته د حوض مدد په بازارګي کې يې خپل‬
‫بل مرکز جوړ کړ‪ .‬مال محمد عمر او ملګرو يې د دې سيمې یعنې کندهار او‬
‫هلمند ترمينځ د پاټکونو له مينځه وړل او د دې الرې د خونديتوب او امن لپاره‬
‫اصالحي مبارزه پیل کړه‪ .‬کندهار ښار ته نږدې د ډنډ ولسوالۍ اړوند سیمه کې‬
‫يې هم يو وړوکی مرکز جوړ کړ‪ ،‬لږ او ډېر دوه مياشتې يې د دې سیمې پاټکوالو‬
‫ته د دې کار د پرېښودو دعوت ورکاوه‪ .‬باالخره يې د کندهار ښار او ميوند‬
‫ترمينځ پاشمول رسه نږدې د کولک په سیمه کې د يوه پاټکوال قوماندان پاټک‬
‫په زور لېرې کړ‪ ،‬چې په دې رسه په لومړي ځل د هغوی پوځي تحرک ته مخه‬
‫شوه‪.‬‬

‫د طالبانو له نوي مرکزه (حوض مدت) تر کندهار ښاره تقريبا لس پاټکونه وو‪،‬‬
‫چې د قوماندانانو او ځايونو نومونه يې په دې ډول وو‪ :‬داروخان (کولک)‪ ،‬بسم‬
‫الله (پاشمول)‪ ،‬پريمحمد (پاشمول)‪ ،‬صالح محمد (پساو وزیرو کال رسه)‪ ،‬قيوم‬
‫خان (اشوغه)‪ ،‬حبيب الله جان (سنځری)‪ ،‬نادرجان (شا اغا دوراهي)‪،‬‬
‫عطامحمد رسکاتب (باغ پول)‪ ،‬استاد عبدالعليم (رسپوزه)‪ ،‬مالنقيب الله (هندو‬
‫کوټۍ)‪.‬‬

‫لومړی پاټک او لومړۍ جګړه‬

‫‪82‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کله چې مال محمد عمر او ملګرو يې د حاجي بشري نورزي له مرستي وروسته‬
‫ميوند کې خپل ځانونه ټينګ کړل او د اوسنۍ زېړۍ ولسوالۍ په حوض مدد‬
‫کې يې د پاټک والو پر وړاندې د منظمې مبارزې لپاره مرکز جوړ کړ‪ ،‬پر پاټکيانو‬
‫بار بار غاړې خالصې شوې‪ ،‬زارۍ او جرګې ورته وشوې‪ ،‬خو غربګون ډېر سپور‬
‫او سپکوونکی و نو لومړی پاټک د داروخان و چې پاشمول رسه پر لويه الر‬
‫پروت و او د وحشت او زور زيايت انګازو يې د سیمې اوسېدونکي او الرويان تر‬
‫پوزې راوستي وو‪، ،‬کم زیات دوه مياشتې تېرې شوې‪ ،‬باالخره د ‪۱۹۹۴‬کال د‬
‫ستمرب په‪۲۹‬مه د کندهار او هلمند ترمينځ "کولک" په سېمه کې د ټوپکي‬
‫قواندان "داروخان" پر پاټک بريد وشو‪ .‬د دې بريايل بريد په پایله کې دغه‬
‫پاټکيان وتښتېدل‪ ،‬الرويان او د سیمې خلک د دې پاټک له ظلمه خالص‬
‫شول‪ ،‬چې له امله يې د سیمې د خلکو له خوا د طالبانو بې ساري هرکلی وشو‪،‬‬
‫چې دې کار طالبانو ته هم روحيه ورکړه‪ ،‬هم ولسـي مرسته راجلب شوه او له‬
‫هر لوري نوي کسان هم ورته رامات شول‪.‬‬

‫همدا د طالبانو د وسلهوال پرمختګ لومړی ګام و‪ ،‬چې د طالبانو او په خاصه‬

‫توګه مال محمد عمر د پخواين نفوذ په ساحه کې یعنې د ډنډ‪ ،‬پنجوايي او‬
‫ميوند ترمينځ يې ظهور وکړ‪ .‬ځينې ناخربه خلک يا غريض تبصـره کوونکي‪ ،‬د‬
‫طالبانو د ظهور نقطه د پاکستان پولې ته څېرمه د بولدک ولسوالۍ ګڼي‪ ،‬چې دا‬
‫يوه تاریخي تېروتنه او وهم دی‪ .‬طالبانو د کندهار او هلمند ترمينځ د ميوند‪،‬‬
‫ډنډ‪ ،‬پنجوايي او ژړۍ ولسوالیو په شاوخوا کې پاڅون وکړ او لومړی يې د سرت‬
‫افغان غازي محمدایوب خان د حامسې په ډګر (ميوند)کې رس راپورته کړ‪.‬‬

‫د متحد امري په توګه د مال محمد عمر انتخاب‬

‫"داروخان پاټک" له مينځه وړلو وروسته نور پاټکيان هم وارخطا شول‪ ،‬ځینې‬
‫په خپله خوښه الړل او څو وحيش پاتکامر ال پاتې وو‪ ،‬لکه صالح‪ ،‬نادرجان او‬

‫‪83‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫څو نور‪ .‬دا وخت د بولدک‪ ،‬ارغسان‪ ،‬ارغنداب او معروف څخه نوي طالبان چې‬
‫د پخواين جهاد مشهورې څېرې هم په کې وې له طالبانو رسه يو ځای شول‪.‬‬
‫تر دې مهاله مولوي عبدالصمد او مال محمد عمر ګډ کار کاوه‪ ،‬جنګي مرش مال‬
‫محمد عمر و او نوره مرشي مولوي عبدالصمد کوله‪ ،‬عبدالصمد د کار له‬
‫پراخوالې وېرېده او سوړ مزاج يې درلود‪ .‬طالبانو تر ډېره مال محمد عمر خپل‬
‫اصيل مرش ګاڼه‪ ،‬د دې نوي غورځنګ مخورو ملګرو او د سیمې علاموو غوښتل‬
‫چې په دوی دواړو کې دې يو تلپاتې مرش يش‪ .‬له لومړيو پوځي عملياتو نږدې‬
‫اته ورځې وروسته د دې انتخاب لپاره غونډه را وغوښتل شوه‪ ،‬چې د تحریک‬
‫ټولو افرادو او د سیمې علاموو په کې ګډون کړی و‪ ،‬د حوض مدد په سپین‬
‫جومات (هغه وخت د ميوند او اوس ژیړۍ ولسوالۍ رسه اړه لري) غونډه وشوه‬
‫چې اکرثه ګډونوالو پر مال محمد عمر توافق وکړ‪ ،‬په دې کې مال نور الدین‬
‫ترايب د مال محمد په مالتړ ټینګار وکړ چې په پایله کې مال محمد عمر د ټولو‬
‫په خوښه د واحد امري په توګه منتخب شو‪.‬‬

‫له دې وروسته طالبانو د بولدک د ولسوالۍ د نيولو لپاره ځانونه چمتو کړل‪.‬‬

‫‪84‬‬
‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫‪85‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دوهم څپرکی‬
‫د سپین بولدک نیول‬

‫سپني بولدک که څه هم د طالبانو د پیدایښت او نفوذ ابتدايي سیمه نه وه‪،‬‬

‫بلکې طالبان د کندهار او هلمند ترمينځ په هغو سیمو کې راپیدا شول چې د‬
‫غورځنګ د مـرش مال محمد عمر د جهاد او شخصـي نفوذ ساحه وه‪ ،‬خو د‬
‫لومړي پاټک له نيولو وروسته چې د طالبانو لومړی ظهور ګڼل کیږي‪ ،‬د‬
‫معروف‪ ،‬ارغسان‪ ،‬بولدک علامء او طالبان په ډېر تعداد مال محمد عمر ته رامات‬
‫شول او دغو ولسواليو ډېر مشهور مجاهدين او طالبان لرل‪ ،‬چې په دې کې د‬
‫ارغسان نه مال محمد رباين (په حاجي معاون مشهور و‪ ،‬چې بيا د مال محمد‬
‫عمر مرستيال او رييس الوزرا شو) چې په کندهار کې د جهادي دورې د يوې‬
‫مشهورې جبهې مرستيال او تعريض قوماندان و‪ .‬همداراز په بولدک او معروف‬
‫کې مهم طالبان او علاموو‪ ،‬چې له همدې امله دغه ولسوالۍ بالقوه له سقوط‬
‫رسه مخ وه‪ ،‬یوازې يو غږ يې غوښت‪ ،‬هم هغه و‪ ،‬چې مال محمد عمر د دې‬
‫سیمې له طالبانو رسه له مشورې وروسته د بولدک د نيولو پالن جوړ کړ او د‬
‫‪۱۹۹۴‬ميالدي کال د اکتوبر په لسمه يې پربولدک بريد وکړ‪.‬‬

‫د کندهار او هلمند ترمينځ له پوځي عملياتو نږدې يوولس ورځې وروسته يې په‬
‫ډېر مهارت دوه هينو الرۍ له وسلهوالو ډکې کړې او ترپالونه يې پرې واچول‪،‬‬
‫چې څوک پوه نه يش چې وسلهوال په کې دي‪.‬‬

‫‪86‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د يوې الرۍ د طالبانو مرش د ارغنداب ولسوالۍ د "ژوندو هديرې" د کيل‬

‫اوسېدونكی حاجي مال محمد اخوند و (چې بيا وروسته په جنوب کې د طالبانو‬
‫عمومي نظامي قوماندان و) او بل جګ مال محمد و (په همدې نامه شهرت‬
‫لري) چې د مال محمد عمر نږدي ملګری و‪ .‬دواړه الرۍ موټرونه د بولدک‬
‫ولسوالۍ په مينځ کې ودرېدل او په يوه غږ وسلهوال طالبان ترې ښکته شول‪.‬‬
‫د بولدک ولسوالۍ د حزب د قوماندان اخرت جان په واک کې وه‪ ،‬ده د جګړې‬
‫تیاری نه و نيولی‪ .‬وسلهوال يې تیت و پرک وو‪ ،‬چې د وارخطايي له امله ټول‬
‫موجود کسان د ولسوالۍ له مرکزه وتښتېدل‪ .‬طالبانو د هغوی د وېرولو لپاره‬
‫خطايي ډزې وکړې‪ ،‬د ولسوالۍ ډېره برخه د طالبانو الس ته ورغله‪ .‬د اخرتجان‬
‫او نورو ټوپکامرو وسلهوال د ولسوالۍ څنډو ته الړل‪ ،‬خو پر دا سبا د جوايب‬
‫جګړې په تياري بوخت شول او پر طالبانو يې ډزونه پيل کړل‪ .‬طالبانو هڅه‬
‫کوله چې مخالف وسلهوال له جګړې پرته سیمه پريږدي‪ ،‬له همدې امله يې د‬
‫ډزو جواب نه ورکاوه‪ ،‬مرشتابه ورته امر کړی و‪ ،‬چې د هغوی د ډزو په جواب‬
‫کې به ډز نه کوئ‪.‬‬

‫ولې درېیمه ورځ چې هغوی پر طالبانو بريد پیل کړ طالبانو هم پر هغوی وسلې‬
‫ورواړولې‪ .‬لومړی د آرپي جي راکټ ډز مال دادالله وکړ او له دې رسه جګړه پیل‬
‫شوه‪ .‬طالبانو په لومړي ځل يو تن له السه ورکړ چې سلیم اغا نومېده‪ ،‬د کندهار‬
‫د زنګاوات د سیمې اوسېدونکی و‪ ،‬تر دې وړاندې هيڅ يو طالب د ټوپکامرو پر‬
‫ضد جګړه کې نه و شهيد شوی‪ ،‬همدا د تحریک لومړی شهيد و‪ .‬له لږې‬
‫جګړې وروسته د بولدک ولسوالۍ پاتې سیمه هم د طالبانو الس ته راغله‪ .‬د‬
‫بولدک د نیولو خرب سيمهيیزو مطبوعاتو خپور کړ چې له دې رسه د سیمې او‬
‫نړۍ پام طالبانو ته واوښت‪ .‬له شکه پرته چې د بولدک په نيولو کې د ميل‬
‫تجارانو‪ ،‬عام ولس او د لویې الرې د موټر چلوونکو له خوا طالبان په لويه‬
‫پیامنه استقبال شول‪ .‬دغه شهرت په لر او بر کې خور شو‪ ،‬چې له امله يې‬

‫‪87‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پاکستانمېشتي دیني زدهکوونکي هم د طالبانو مرستې ته رامات شول او د‬

‫کندهار د نيولو پر مهال ډېری نوي طالبان هم راجذب شوي وو‪.‬‬

‫د بولدک نيول د طالبانو د غورځنګ لپاره يوه ښه پیالمه وه‪ ،‬ځکه چې له يوې‬
‫خوا د دوو نږدې ولسواليو نه زيات شمېر طالبانو او مشهورو قوماندانانو مرستې‬
‫ته را ودانګل‪ .‬له بلې خوا له پاکستاين مدرسو ځوان افغان طالبان رامات شول‪،‬‬
‫بل پلو د بولدک او چمن ترمينځ د کاروبار او تجارت سرته منډيي وه‪ ،‬چې دلته د‬
‫هېواد سرتو تجارانو کاروبار کاوه‪ .‬د طالبانو وجود هغوی ته د ارام سا ورکړه‪،‬‬
‫چې له همدې امله دغو سوداګرو له طالبانو رسه پراخې نقدي مرستې وکړې‪،‬‬
‫چې له امله يې طالبان په پښو ودرېدل او د وسلهوالو لپاره يې د خوراک او د‬
‫موټرو د تېلو مصارف پیدا کړل‪ .‬د بولدک له نیولو وروسته طالبانو د پخوانيو‬
‫جبهو ځينې ډيپوګان هم ونيول (لکه د بولدک د پښې دغره ډيپو) چې له دې‬
‫الرې يې زياته وسله او کارتوس هم ترالسه کړل‪.‬‬

‫بل پلو د پاکستانمېشتو افغان مهاجرينو او ديندوستو پاکستاين پښتنو د‬

‫مينې او مرستې باران د بولدک او کندهار ښار د نيولو پرمهال د دې تحريک‬
‫مايل او تبلیغايت ځواک دوه چنده کړ‪ ،‬ځکه هر افغان چې پر دې الر پاکستان‬
‫او ايران ته سفر کړی و‪ ،‬يا تنها يا له کورنۍ رسه‪ ،‬نو له داسې ستونزو رسه مخ‬
‫شوی و‪ ،‬چې د دې ستونزو له مينځه وړونکی هر انسان ورته د غیبي پرښتتې‬
‫مقام درلود او د دوی دغه تاثر د پاکستان پر ځايي خلکو هم اغېز وکړ‪ ،‬چې په‬
‫خپل ګاونډ کې يې امنیت او ارامي د ټولې سیمې لپاره ښه راتلونکی ګاڼه‪.‬‬

‫د کندهار ښار فتحه‬

‫د طالبانو وسلهوال د بولدک له نیولو وړاندې هم په کندهار ښار کې ګرځېدل‪،‬‬

‫ځکه په ښار کې واحده امنیتي قوه او کومه اداره نه وه‪ .‬له ځینو خاصو ځايونو‬
‫پرته په نور ښار کې هر وسلهوال ګرځېدای شوای‪ ،‬خو پر چا يې برید نه کاوه‪،‬‬
‫‪88‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بلکې وخت او فرصت ته اړتيا وه‪.‬د داروخان د پاټک له نیولو وروسته د کندهار‬
‫اومیوند ترمینځ اکرثه پاټکيان پخپله وتښتیدل اوځینې له جزي مقاومت‬
‫وروسته تښتې ته مجبور شول ‪ ،‬يواځي باغ پول کې د حزب د قوماندان‬
‫عطامحمد (رسکاتب) پاټک پاتې و‪ ،‬همداراز د استاد عبدالعلیم وسلوالو دلته‬
‫مرکز الره‪.‬‬

‫طالبانو له دوي دواړو رسه له اوله د تفاهم هڅه کوله خو له رسکاتب رسه د‬
‫باور فضا هغه وخت خرابه شوه‪ ،‬چې کله يې د مال محمد عمر د ترور دسیسه‬
‫جوړه کړې وه او تر عميل کیدو وړاندی افشا شوه‪ ،‬طالبانو د شا اغا پر دوه‬
‫الري د نادرجان د پاټک له ښکلو وروسته د کندهار ښار په هندو کوټۍ کې‬
‫مرکز جوړ کړی و‪ .‬مال محمد عمر به وخت ناوخته له میونده دغه مرکز ته راته‪،‬‬
‫چې الره يې په باغ پول کې د رسکاتب پر پاټک وه‪ ،‬يوه ورځ قوماندان رسکاتب‬
‫د مال محمد عمر د وژلو دسیسه جوړه کړه‪ ،‬خو د "عمرخطري" په نامه د مال‬
‫محمد عمر يو پلوي‪ ،‬مال محمد عمر ته دغه راز ورساوه؛ مال محمد عمر خپل‬
‫راتګ وځنډاوه او دغه دسیسه شنډه شوه‪ .‬له دې څو ورځې وروسته د طالبانو‬
‫مشهور قوماندان مالبورجان د رسکاتب له خوا پر دغه الره ونیول شو‪ ،‬چې بیا د‬
‫طالبانو لخوا د حزب يوه بل رسګروپ عبداالحد ونیول شو او په مالبورجان‬
‫تبادله کړای شو‪.‬‬

‫د کندهار په نيولو کې د بولدک د ځايي علاموو او طالبانو رول ډېر ښکاره دی‪ .‬د‬
‫کوږک غره پر ملنو اباد پښتانه د کندهار د رسحدي ولسواليو له پښتنو رسه د‬
‫قوم او قبیلې يووالی لري‪ .‬د دې سیمې د پولې دواړو غاړو پراخې مدرسې لرلې‬
‫او د شوروي یرغل پر ضد جهاد پرمهال د مجاهدینو د عبور او مرور مهمې‬
‫الرې او تمځایونه دلته خورا مشهور وو‪ ،‬چې له امله يې پر دې الر د کمونستانو‬
‫او مجاهدينو ترمينځ اوږده جنګونه هم شوي دي‪ .‬د کندهار ډېر مهاجرين د‬

‫‪89‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لېرې ځايونو په پرتله د قومي تړاو له امله د بولدک‪ ،‬معروف او ارغستان‬

‫ولسوالیو ته څېرمه له ډېورنډ کرښې پاکستان ته اوښتل او هلته يې ژوند کاوه‪.‬‬
‫په دې لړ کې چمن‪ ،‬ګلستان‪ ،‬پښین‪ ،‬ځنګل‪ ،‬کال عبدالله او د توبه سیمې د‬
‫يادولو وړ دي‪.‬‬

‫دلته پراخې مدرسې او علامء هم شته‪ ،‬چې قومي او سیمهییز نفوذ لري او هم‬
‫يې د شورويضد جهاد پرمهال روحاين او دیني انګیزې لرلې‪ ،‬چې په دې کې د‬
‫چمن موالنا عبدالغني مرحوم د يادولو وړ دی‪ ،‬چې د روسانو پر ضد جهاد کې‬
‫به يې ويناوو کمونستان دومره وېرول‪ ،‬چې کله ناکله به يې د ډېورنډ کرښې له‬
‫پورې غاړې د ده پر جومات د توپونو ګولۍ ورولې‪.‬‬

‫د بولدک د طالبانو او علاموو مشهور خلک مولوي عبدالصمد‪ ،‬مال رساج الدین‪،‬‬
‫مال عبدالرزاق (چې بیا داخله وزیر شو) مال دوست محمد‪ ،‬مال خالق داد‪،‬‬
‫مولوي ويل جان‪ ،‬مولوي عبداملنان حنفي او يو شمېر نور وو‪.‬‬

‫د نومرب پر درېيمه د کندهار ښار او بولدک ترمينځ د پوستو له نيولو وروسته‬

‫کندهار ښار ته طالبان دننه شول‪ .‬په انځرګي او تخت پول کې د ټوپکیانو‬
‫تیښتې او تلفاتو د کندهار پر قواندانانو هم روانی اثر وکړ‪ .‬که څه هم هغوي د‬
‫طالبانو پر ضد د دفاعي ایتالف هڅې کولې خو د څو کالو تربګنیو او خپل منځي‬
‫جګړو وروسته دايس يو ناڅاپي ایتالف ته وخت کم و‪ .‬هوايي ډګر بې مقاومته‬
‫د طالبانو الس ته ولوید؛ د ښار ډیرې سیمې د طالبانو الس ته ورغلې‪ .‬له‬
‫قوماندان رسکاتب رسه د مذاکراتو له ناکامیدو وروسته جګړه وشوه هغه ماتې‬
‫وخوړه او د تېښتې الره يې خپله کړه؛ د رسکاتب له ماتې وروسته د کندهار‬
‫ترټولو سرت قوماندان مال نقیب الله اخوند خپله ټوله وسله او نظامي وسایل‬
‫طالبانو ته وسپارل‪ .‬ځکه خو سړی ویلی يش چې د ښار په نيولو کې اصيل رول‬
‫د مال نقیب اخوند مرسته وه‪ ،‬چې بشپړه قول اردو يې طالبانو ته وسپارله چې‬

‫‪90‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫يوازې نږدې څلوېښت زغرهوال ټانکونه يې لرل او زیات شمېر درنه او سپکه‬
‫وسله په کې وه‪.‬‬

‫د مال نقیب اخوند په تسليمۍ کې د طالبانو دوو مهمو قوماندانانو مال محمد‬
‫(چې بیا په تحریک کې د ژوند تر پايه د طالبانو عمومي نظامي مسئول و او د‬
‫کندهار او هرات ترمينځ له اسامعیل خان او فراري ملېشو رسه په جګړه کې‬
‫شهيد شو) او بل مال محمد رباين و (وروسته د مرش مرستيال او د رسپرستې‬
‫شورا رييس شو)‪ .‬مال نقیب تر دې یو کال وړاندې د کندهار خلکو ته د خرقې‬
‫په جومات کې په خپله وينا کې ویيل وو‪ ،‬چې ما ته منسوب قوماندانان نه زما‬
‫په واک کې دي اونه هم زه ورباندې کنټرول لرم‪ .‬چې له دې ښکارېده مال‬
‫نقیب هم نور له دغه حالته د وتلو الر څارله‪ .‬د قول اردو په تسلیمۍ کې مال‬
‫نقیب خپل نقش ادا کړ او مشهور قوماندان يې خان محمد (خانو) له خپلو‬
‫وحـيش کسانو رسه نور تېښتې ته مجبوره شو‪ ،‬چې بیا د کرزي په رژیم کې د‬
‫کندهار امنيه قوماندان و او د طالبانو په بريد کې ووژل شو‪.‬‬

‫د نومرب په ‪۱۵‬مه د کندهار ښار او وررسه تړلې سیمي په بشپړه توګه د طالبانو‬
‫ترواکمني الندي راغيل او طالب مرشتابه د والیت ټولو ملکي او فوځي ادارو ته‬
‫مسئولني وټاکل‪ .‬د کندهار له نيولو وروسته طالبان د سيمې او نړۍ په کچه په‬
‫رسنيو کې د بحث موضوع وګرځېدل او هر چا د خپل برداشت او معلوماتو او‬
‫ځینو د رخې او کرکې په دایره کې تعریف کړل‪ .‬له کندهاره ځینو تښتېدليو‬
‫ټوپکيانو له پښتو يب يب يس رسه (چې هغه وخت په افغانستان کې يوازنۍ‬
‫مشهوره تبلیغايت رسچینه وه) په خپلو مرکو کې ويل چې د کندهار په نيولو کې‬
‫پاکستانيانو کومک وکړ‪ .‬دا خربه چا په فرمایش او چا په خپله رخه کوله‪ ،‬خو‬
‫دې تبلیغاتو له مخالفينو رسه ډېره مرسته کوله‪ ،‬چې له همدې امله طالبانو ته د‬
‫پاکستان د مالتړ تور له هم هغه وخته ور په غاړه شو‪.‬‬

‫‪91‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له ټوپکيانو پرته عام ولس د دې تبلیغاتو تر اغېز الندې نه و‪ ،‬بلکې له هر لوري‬
‫د طالبانو د استقبال اوازونه پورته شول‪ ،‬چې همدې بې ساري استقبال د‬
‫طالبانو پښه ټول هېواد ته وغزوله‪ .‬د تنظیمونو د مـرشانو په کچه يوازينی‬
‫شخص حکمتيار و‪ ،‬چې د طالبانو پر ضد يې د جګړې اعالن وکړ‪ .‬په کندهار‬
‫کې د حزب اسالمي قوماندانو له طالبانورسه تر ډېره بریده د جګړې تابیا نه‬
‫لرله‪ ،‬خو له پېښوره د حکمتيار مخابروي قوماندې (چې دغه مکامله د طالبانو‬
‫مخابرو کشف کړې او ثبت کړې وه) قوماندان رسکاتب دې ته اړ ویست‪ ،‬چې‬
‫طالبانو رسه وجنګيږي‪ .‬رسکاتب وجنګېد خو له ماتې وروسته يې وسلهوال تیت‬
‫و پرک شول او دی په خپله پاکستان ته وتښتېد‪.‬‬

‫دا وخت ال د حکمتيار تر شا پاکستان په کلکه والړ و او د کابل د چار اسياب د‬

‫جنګ کرښو ته يې د پاکستان د څارګرې ادارې مشـرانو سفرونه کول‪ ،‬وسله او‬
‫مهامت يې ورکول‪ ،‬ځکه خو حکمتيار پر طالبانو د پاکستان د مالتړ تور نه‬
‫شوای پورې کوالی‪ ،‬خو د دې په مقابل کې يې د پخوانیو کمونستانو او بيا‬
‫وروسته د امريکا او برتانيې د مالتړ تور پرې پورې کړ‪ .‬د بلوچستان د کوټې په‬
‫ښار کې د حزب اسالمي کسانو لیکيل کاغذونه خپاره کړي وو‪ ،‬په هغو کې يې‬
‫ليکيل وو‪ ،‬چې مال بورجان په اصل کې يو کمونیست جرنال دی‪ ،‬چې اوس يې‬
‫پر ځان د مال بورجان نوم ايښی دی‪ ،‬خو دا خربه د کندهار خلکو ته ځکه د منلو‬
‫وړ نه وه‪ ،‬چې مال بورجان يې د جهاد له پیله ال پېژنده‪.‬‬

‫د حکمتيار دغه تبلیغ تر هغه وخته روان و‪ ،‬چې د رباين د حکومت له خوا د‬
‫طالبانو استقبال کېده او سیاف طالبانو ته د "نجات فرښتې" ويل‪ .‬کله چې‬
‫طالبانو په غزين کې د قاري بابا او حزب متحدې قواوي پر شا ومتبولې او په‬
‫يوه شپه کې يې ميدان وردګ هم ونيو‪ ،‬د حکمتيار ځواکونو د کابل په څنډو کې‬
‫د چهاراسياب سیمه هم پرېښوده او طالبان د رباين او مسعود له قواوو رسه‬

‫‪92‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مخامخ شول‪ .‬تر دې مهاله حکمتيار او ملګرو يې طالبان په دې دليل د روسيې‬

‫الس پوڅي او پخواين کمونیستان بلل چې د رباين د رژیم له خوا یې هرکلی‬
‫کېده‪ ،‬خو له هغه وروسته يې بيا د برتانيې‪ ،‬امريکا او پخواين پاچا محمد ظاهر‬
‫شاه په مالتړ تورنول او چې کله حکمتيار ‪ ۱۹۹۶‬کال کې له مسعود او رباين‬
‫رسه د طالبانو پر ضد د پاکستان د جامعت اسالمي د مـرش قايض حسین احمد‬
‫د هڅو په پايله کې اتحاد وکړ‪ ،‬نو هغه وخت چې طالبانو کابل ونيو‪ ،‬ولسمشـر‬
‫رباين او صدراعظم حکمتيار دواړه د کابل شامل ته وتښتېدل‪.‬‬

‫په دې وخت کې حکمتيار له يب يب يس پښتو رسه په مرکه کې وويل چې‬

‫"انګریزان هم د جالل اباد له الري کابل ته ننويت وو او دا دی اوس يې غالمان‬
‫هم ننوتل"‪.‬‬

‫له کندهار وروسته پرمختګونه‬

‫د کندهار له نيولو وروسته د زابل واليت مرکز ته طالبان ورسېدل او په زابل کې‬
‫د طالبانو د پخوانيو جبهاتو د رسوخ له امله چا د مقابلې اراده ونه کړه‪ .‬یوازې د‬
‫حزب قوماندان حميدالله اراده لرله خو د طالبانو د زور ليدلو له امله له زابله‬
‫وتښتېد او د غزين او ميدان په سیمو کې د حزب له وسلهوالو رسه يو ځای‬
‫شو‪ .‬په کندهار کې د رسکاتب له ماتې وروسته په هلمند کې د حرکت له‬
‫قوماندان غفار اخندزاده رسه له مسلسلو خربو او کوښښونو وروسته چې د‬
‫مولوي محمد نبي سپارښتنو هم کار ورنه کړ‪ ،‬طالبانو جګړه وکړه؛ خو څنګه چې‬
‫د هلمند عام طالبان او علامء له طالبانو رسه ودرېدل‪ ،‬غفار اخندزاده یوازې له‬
‫خاصو قومي ملېشو رسه د طالبانو د مقابلې هڅه وکړه‪ .‬په مقابل کې د جمعيت‬
‫قوماندان رييس عبدالواحد له طالبانو رسه ودرېد‪ .‬د غفار اخندزاده له ماتې‬
‫وروسته د هلمند د مرکز لښکرګاه په ګډون هلمند په بشپړه توګه د طالبانو الس‬

‫‪93‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ته ولوېد او د هلمند او کندهار فراري قوماندانان اکرثه فراه ته وتښتېدل او هلته‬
‫د قوماندان اسامعيل خان له ځواکونو رسه يو ځای شول‪ ،‬چې بيا د فراه او‬
‫نیمروز له نيولو وروسته ايران ته وتښتېدل‪.‬‬

‫بل لوري ته په ژمي کې طالبانو د غزين اطرافو ته ځانونه ورسول‪.‬د غزين جنډه‪،‬‬
‫مقر او قرباغ ولسوالۍ د طالبانو د مرکزي تحریک د ځواکونو له ورتګه وړاندي د‬
‫ځايي طالبانو لخوا اکرثه برخې کنرتول شوې وې‪.‬‬

‫دا وخت د پکتيکا با اثره قوماندانانو له جګړې ډډه وکړه او د پکتيا مرکز چې د‬
‫مولوي نصـرالله منصور د کورنۍ او متحدو قوماندانانو په الس کې و‪ ،‬ټولو د‬
‫طالبانو پلوي کوله‪ .‬د کندهار او زابل له نيولو وروسته د پکتيا د وايل مولوي‬
‫عبداللطیف منصور (وروسته په طالبانو کې د زراعت وزیر او د کندهار ښاروال‬
‫او اوس د شورا غړی دی) له خوا طالبانو ته د هرکيل پيغام ولېږل شو‪ ،‬چې له‬
‫همدې امله د غزين په جګړه کې د مولوي نصـرالله منصور د زوی شهید سیف‬
‫الرحمن منصور په مرشۍ پیاوړی ځواک له زغرهوالو ټانکونو رسه د طالبانو‬
‫مالتړ ته راغی او د حزب‪ ،‬قاري بابا او هامهنګي شورا په وړاندې جګړه کې يې‬
‫کليدي رول اداکړ‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۵‬م کال د جنورۍ په وروستیو کې د غزين جګړه پیل شوه‪ ،‬چې د مولوي‬
‫نصـرالله منصور د زوی مال سیف الرحمن منصور د وسلهوالو طالبانو او زغرهوالو‬
‫وسايلو ملتيا او له بلې خوا د مولوي احسان الله احسان په هڅو د قاري بابا د‬
‫عمومي پوځي قوماندان خيال محمد له خوا د طالبانو مالتړ‪ ،‬د دې جګړې په‬
‫ګټلو کې بنسټيز رول الره‪.‬‬

‫‪94‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د فربوري په دوهمه طالبانو د همدې جګړې په جريان کې د ميدان وردګو‬

‫والیت مرکز ونيو او په سبا يې د لوګر والیت مرکز او چاراسياب ولسوالۍ چې د‬
‫حزب اسالمي مرکز و‪ ،‬پرته له مقاومته ونيول شول‪.‬‬

‫دا وخت د جګړې په دواړو برخو لويديځ او مرکز کابل کې طالبان د برهان الدين‬
‫رباين د جمعیت او متحدينو له ځواکونو رسه مخامخ شول‪ ،‬چې کابل کې يې‬
‫مـرشي احمدشاه مسعود کوله او په لویديځ کې د اسامعيل خان له خوا جګړه‬
‫رهربي کېدله‪ ،‬چې د هلمند او کندهار فراري قوماندانان هم وررسه وو‪.‬‬

‫د لویديځ پر کرښه طالبانو د فراه او نیمروز تر واليتونو ځانونه ورسول‪.‬‬

‫د ميدان وردګو په مرکز ميدان ښار کې احمدشاه مسعود له طالبانو رسه مخامخ‬
‫خربې و کړې‪ .‬مال محمد رباين ورته وويل چې ته بايد کابل موږ ته وسپارې او‬
‫له موږ رسه په ګډه د هېواد د ارامۍ لپاره مبارزه وکړې‪ .‬مسعود لومړی تياری‬
‫څرګند کړ او حتی د خپلې غاړې توپنچه يې هم طالبانو ته وړاندې کړه‪ ،‬خو په‬
‫حقیقت کې هغه د طالبانو د زور او پوځي ځواک جاج اخیسته‪ ،‬چې کله بېرته‬
‫الړ‪ ،‬څه موده وروسته يې د طالبانو پر کمربند لومړی مبباري وکړه او بیا يې‬
‫برید وکړ‪.‬‬

‫دا وخت د طالبانو وسلهوال د ریشخور له فرقې رسه وو‪ ،‬د مسعود د يو ناڅاپي‬
‫بريد له امله طالبان له چاراسیاب نه هم شاته راغلل‪ .‬دې کار د طالبانو په‬
‫روحيه اثر وکړ‪ .‬د فتوحاتو سلسله په لومړي ځل له يوه سرت خنډ رسه مخ شوه‪،‬‬
‫خو طالبانو له لوګر رسه بېرته خپله جنګي کرښه ټینګه کړه او د میدان ښار په‬
‫خواکې يې پغامن ته نږدې خپله جنګي کرښه وټاکله‪ ،‬چې دلته جګړه د سیاف‬
‫او مسعود قوماندانانو په ګډه کوله او هره ورځ به متقابلې ډزې کېدلې‪ .‬همدا د‬
‫احمدشاه مسعود او ايتالفيانو او طالبانو ترمينځ د جګړې پیل و‪.‬‬

‫‪95‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د فربورۍ پر‪۱۹‬مه د مولوي احسان الله احسان د سوله ییزو هڅو او مولوي‬
‫جاللدين حقاين د مالتړ په نتیجه کې د خوست ښار طالبانو ته وسپارل شو‪ .‬له‬
‫پکتیکا او پکتیا وروسته د خوست نیول پر لويه پکتیا طالبان مکمل واکمن‬
‫کړل‪ .‬که له يوې خوا د کابل پر استقامت د طالبانو د فتوحاتو درېدل او د مسعود‬
‫سخت مقاومت د طالبانو روحيات لږ کمزوري کړل‪ ،‬خو له بلې خوا د خوست‬
‫ښار او مرکز سپارلو طالبانو ته د هېواد په جنوب کې نور ځواک هم وروباښه او د‬
‫لویې پکتیا عام ولس او علامء هم د لوی کندهار په څېر د طالبانو تر شا کلک‬
‫ودرېدل‪.‬‬

‫په ټولیزه توګه دا وخت دولتي ځواکونه او ايتالفيان يې په رواين لحاظ له‬
‫سخت فشار رسه مخ و‪ .‬دوی هره شېبه د کابل ښار د سقوط وېره کې وو‪ ،‬ځکه‬
‫چې کابل په عميل توګه د طالبانو له کالبندۍ رسه مخ و‪.‬‬

‫د عبدالعيل مزاري تېښته او مړينه‬

‫د ‪۱۹۹۵‬م کال د مارچ په لومړيو کې طالبان په لومړي ځل د کابل په دروازو کې‬

‫والړ وو‪ ،‬چې له امله يې په کابل کې د وېرې او تېښتې فضا خوره وه‪ .‬دا وخت د‬
‫حزب ځواکونو د چاراسیاب سیمه پرېښوده او حزب وحدت هم له حزب رسه په‬
‫يوه دولتضد ايتالف (هامهنګي شورا کې) غړيتوب درلود‪.‬د دې ایتالف په غړو‬
‫کې د غزين له ماتې وروسته د طالبانو رسه د مقابلې قومانده واحده پاتې نشوه‬
‫د دوستم ملیشې له کابله وتلې وي‪ .‬د حزب له خوا د چار اسیاب له پريښودو‬
‫وروسته د حزب وحدت ځواکونه د کابل په غرب کې د مسعود او طالبانو د‬
‫ځواکونو ترمېنځ په يو ډول محارصه کې وو‪.‬‬

‫د حزب وحدت قوماندانانو د غزين په جګړه کې د طالبانو پر ضد د حزب‬

‫اسالمي په مالتړ په جګړه کې برخه هم اخیستې وه‪.‬خو د کابل څنډو ته د‬
‫طالبانو له ننوتلو وروسته د احمدشا مسعود او سياف ملیشو هڅه کوله چې له‬
‫‪96‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وخت نه په ګټه اخیستلو د حزب وحدت نه سیمي ونیيس‪ ،‬له همدې امله د‬
‫دوي ترمېنځ خونړۍ جګړه روانه وه‪ .‬د وحدت قوماندانانو طالبانو ته الره ورکړه‬
‫چې کابل ته ننوزي‪ .‬د طالبانو ټیټ رتبه قوماندنان د مرشتابه له امره او يوه‬
‫جنګي پالن نه پرته دکابل په غرب کې پرمخ الړل چې د مسعود د قواوو له يو‬
‫ناڅاپي برید رسه مخ شول او د چار اسيا په شمول يې ډیرې نیولې سیمې له‬
‫السه ورکړي‪.‬‬

‫حزب وحدت غوښتل چې د طالبانو او مسعود ترمينځ له جګړي ځان وبايس او‬
‫خپله محارصه پای ته ورسوي‪ .‬د مارچ په یوولسمه د وحدت ګوند مرش‬
‫عبدالعيل مزاري له کابله د وتلو هڅه کوله خو د وتلو الر يې پر طالب وسلهوالو‬
‫وه‪ .‬په چادري کې يې له څو نورو قوماندانانو رسه په يوه رويس" پيکس‬
‫واګون" موټر کې له کابله وتل غوښتل‪ ،‬چې د دې ځای د اوسېدونکو له خوا چا‬
‫طالبانو ته خرب ورکړ‪ .‬طالبانو هغه په چادري کې ونيو او مرکز ته يې د هغه د‬
‫نيولو خرب ورکړ‪ .‬مال محمد عمر ورته وويل چې په يوه الوتکه کې يې کندهار ته‬
‫انتقال کړئ‪ ،‬چې دلته يې توقیف کړو‪.‬‬

‫د مـرش نظر دا و چې د جګړه مارو ډلو هغه مهم قوماندانان چې په خپله تسلیم‬
‫نه يش او په جګړه کې ونيول يش‪ ،‬نو باید تر هغو بنديان وي‪ ،‬ترڅو يا کوم‬
‫تضمني او رضايت ته رارسه ونه رسیږي يا يې د بغاوت او مقابلې خطر ختم نه‬
‫يش‪.‬‬

‫له کندهاره د هغه او د هغه د څو قوماندانانو د انتقال لپار چورلکه واستول شوه‪.‬‬
‫چورلکه کې هغوی الس تړلې کېنول شول او يو وسلهوال طالب د پیرهدار په‬
‫توګه وررسه مل شو‪ .‬پر الر طالب د خپل طالبي غفلت د مزاج له مخې خوب‬
‫وړی و‪ .‬له بنديانو نه يوه کس له چورلکې الندې الر څارلې‪ ،‬چې کله د غزين‬
‫ښار نه چورلکه تېره شوه‪ ،‬دلته وړې وړې غونډۍ راځي‪ ،‬چې له دې ځایه د‬

‫‪97‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫غزين هزاره مېشته سیمه پیلیږي‪ .‬قوماندان ابوذر چې د غزين اوسېدونکی و‪،‬‬
‫د دې سیمې له جغرافیې رسه بلد و‪ ،‬خپل السونه يې خالص کړي او د ویده‬
‫وسلهوال پر کالشینکوف يې برید کړی‪ .‬پیلوټ ته يې په دغو غونډيو کې د‬
‫ناستې امر کړی‪ ،‬پیلوټ لومړی خربه نه ده منلې‪ ،‬دوی پرې ډز کړی‪ .‬هغه يې‬
‫پر الس زخمي کړی‪ ،‬چې پیلوټ مجبورا الوتکه په ډېره بیړه او متزلزل ډول په‬
‫همدې سیمه کې عمومي سړک ته نږدې د نوغي د سیمې له "اوګرې" هديرې‬
‫رسه کوزه کړه‪ .‬له کندهاره د وسلهوالو طالبانو يو کاروان د غزين ښار ته روان‬
‫دی‪ ،‬چې کله يې د الوتکې بې ډوله څپڅانده ناسته لیدلې‪ ،‬هغوی سمدستي د‬
‫حادثې ګومان کړی او له دوی نه يو موټر وسلهوالو سمدستي د الوتکې لور ته‬
‫ځان رسولی‪ ،‬چې کله الوتکه کیناسته څو د لويو ږيرو واال وو رستور رسونه او‬
‫تړيل السونه له الوتکې د غونډۍ لور ته منډه کړې‪ .‬همدا طالبان پوهيږي چې‬
‫دا خلک تښتي‪ ،‬سمدستي يې د پیکا ماشیندار ډزې ورباندي کړي او وژيل يې‬
‫دي‪ ،‬چې یو په کې په خپله عبدالعيل مزاري و‪.‬‬

‫کله چې له پېښې مشـرتابه خرب شو‪ ،‬د تحقیقاتو امر يې وکړ او دا يې ناوړه‬
‫پېښه وګڼله‪ ،‬ځکه چې په لومړي ځل د يوه ګوند مـرش د يوې ناڅاپه پېښې له‬
‫امله ووژل شو‪ ،‬چې هيچا يې د وژلو اراده نه لرله‪ .‬د دې کار ځانګړې قومي‬
‫اغېزې هم وې‪،‬ځکه خو طالبان په دې پېښه خپه وو‪ ،‬د هغه مړی د هغه پیروانو‬
‫ته وسپارل شو‪ .‬د هغوی پیروانو دا د طالبانو له خوا يوه قصدي پېښه وګڼله او‬
‫ويل کيدل چې د مزاري مړی يې د بلخ په اطرافو کې څو ورځې په تابوت کې د‬
‫آس پر شا ګرځاوه او د هغه د مړینې په اړه يې ډول ډول دردونکي فريض‬
‫داستانونه او تبلیغات جوړ کړي وو‪ ،‬ترڅو په دې اړه د طالبانو پر ضد د هزاره‬
‫قوم جذبات راوپاروي‪.‬‬

‫‪98‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په داسې حال کې چې طالبانو له هزاره توکم رسه هيڅ توپیریز فکر نه درلود‪،‬‬
‫بلکې د هر قوم او سیمې جنایتکار ورته جنایتکار و او نیکوکار ورته نیکوکار و‪،‬‬
‫خو دې پېښې په هزاره توکم ناوړه تبلیغايت اغېز وکړ‪ .‬همداراز دې پېښې په‬
‫لومړي ځل د ایران پاملرنه هم دې لور ته جدي کړه‪.‬‬

‫د طالب مرشتابه له خوا د څو ورځو تحقیقاتو نه وروسته پیښه غیر ارادي ثابته‬
‫شوه او غلطي خپله د اسیرانو وګڼل شوه‪ .‬کومو الروي طالبانو چې د پيښې پر‬
‫وخت پر تښتیدونکو له شا نه د پیکا ماشیندار ډزې کړې وي‪ ،‬هغوي د بندیانو‬
‫له هویته ناخربه وو او ګامن يې کړی و چې دغو کسانو د الوتکې پیلوټ او‬
‫سپاره طالبان ټول ویشتيل دي‪.‬‬

‫عبدالعيل مزاري او د هغه قوماندانان د کمونیستي رژیم له سقوط نه وروسته د‬

‫کابل ښار په خونړيو جګړو او جنایاتو کې يو فعال طرف و‪ ،‬مزاري عصباين او‬
‫انتقام جو شخصیت الره‪ ،‬چې له امله يې د هزاره ډلو په خپل منځي جګړو کې‬
‫هم په بې رحمي او تشدد تورن و‪.‬‬

‫دوو جبهو کې توندې جګړې او د وسلو ټولولو بهیر‬

‫د ‪ ۱۹۹۵‬م کال اوړی ټول په دوطرفه جګړو کې تېر شو‪ .‬طالبان د مرميو او‬
‫پیسو له کمښت رسه هم بار بار مخېدل چې د عامو بسپنو لور ته يې د هېواد‬
‫دننه او بهر ځانګړې پاملرنه وکړه‪ .‬طالبانو تر دې دمه یوازې د کندهار له ګمرکه‬
‫چې د پاکستان پر پوله پروت و یو څه عوايد لرل‪ .‬له دې عالوه ډېر کم عواید‬
‫په نورو والیتونو کې ترالسه کېدل‪ ،‬خو د پښتونمېشتو او رسحدي سیمو‬
‫تجارانو پرېامنه مرستې کولې‪ .‬دوی د سیمې د ارامۍ او ښه راتلونکي لپاره‬
‫يوازينۍ هیله طالبان ګڼل‪.‬‬

‫‪99‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له بل لوري طالبانو د وسلو ټولولو کار ته زیاته پاملرنه کوله‪ .‬لومړی هدف خو د‬
‫وسلهوالو بېوسلې کول‪ ،‬د امنیت برقرار ساتلو لپاره حتمي ګڼل کېدل‪ ،‬خو‬
‫دوهم هدف په کې ضمني دا هم راپیدا شو‪ ،‬چې طالبانو کارتوسو ته هم اړتيا‬
‫لرله‪ ،‬چې له دې امله د وسلو د لټون په کار کې د مشـرتابه په ناخربۍ کې ډېر‬
‫زور زياتی هم وشو‪ ،‬حتی په ځینو مواردو کې وحشیانه اعامل هم تررسه کېدل‪.‬‬
‫د يوه کالشینکوف لپاره به يې د ابرو سړی تر وهلو الندې نیولی و‪ ،‬چې اقرار‬
‫وکړه‪ ،‬ته وسله لرې‪ ،‬خو پټه کړې دې ده‪ .‬دا له هغو لومړنيو ناوړه اعاملو يو‬
‫عمل و‪ ،‬چې د ځينو کـرشانو او متوسطو قوماندانانو له خوا په ځینو سیمو کې‬
‫تررسه کېده‪ ،‬ان چې په زابل کې يې يو کس د وسلې په رس تر کیبل الندې‬
‫وژلی و‪ ،‬چې بیا خرب مال محمد عمر ته ورسېده او هغه په دې اړه فرمان صادر‬
‫کړ او په طالبانو کې يې خپور کړ‪ .‬د دې لیکيل فرمان ځینې توري چې ماته ياد‬
‫دي غالبا په دې ډول او يا دې ته ورته و‪:‬‬

‫" له الله وويرېږئ‪ ،‬د وسلو په نامه خلک مه وهئ او خرب شوی يم چې خلک په‬
‫کیبلو وهل کيږي‪ ،‬دا ناروا عمل دی د الله له قهر ووېرېږئ‪ ،‬د اقرار لپاره خلکو‬
‫ته وهل مه ورکوئ او له دې وروسته که څوک چا په کیبل وواهه هغه ته به درنه‬
‫سزا ورکول کيږي"‪.‬‬

‫دا وخت د کابل میدان ښار لوري ته د جنګي کرښې عمومي قوماندان د‬
‫وسپنيزه هوډ خاوند مال مـرش و او د چاراسیاب د کرښې مسئول مال بورجان و‪،‬‬
‫چې بيا د سخت ټپي کيدو له امله څو مياشتي پر کور و او د لويديځ په کرښه‬
‫کې د تحريک عمومي نظامي مسئول مال محمد و‪.‬‬

‫د اوړي په پیل کې لويديځ کرښه هغه مهال شاته راغله چې کله‪ ۱۹۹۵‬د می په‬
‫لسمه د لوی اخرت په ورځ داسامعیل خان او متحدو قواوو د هوايي ځواک په‬
‫ملتيا په يو ناڅاپي بريد کې فراه او نیمروز د طالبانو له سخت مقاومته وروسته‬

‫‪100‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د طالبانو له ولکې ووتل‪ ،‬د فراه له سقوط وروسته نیمروز محارصه شو‪ ،‬د‬
‫اسامعیل خان او متحدو قوماندانانو يو لوي تعداد وسلهوال دایران له خاورې‬
‫زرنج ښار ته را واوښتل‪ ،‬د نیمروز امنيه قوماندان قاري احمدالله (چې د طالبانو‬
‫په حکومت کې تر داخله او د استخباراتو تر وزارتونو ورسېد) ټوله ورځ په‬
‫یوازې رس وجنګېده او د کارتوسو له ختمیدو رسه د اسامعيل خان ځواکونو‬
‫ژوندی ونيو‪ .‬وايل مولوي عبدالغني جوزجانی او يو شمېر ملکي رييسان د بريد‬
‫له پیله په تېښته بريايل شوي وو‪ ،‬خو د واليت مستويف مولوي عزت الله عارف‬
‫تر اوږده مقاومته وروسته شهيد شو‪.‬‬

‫له دې وروسته د طالبانو لویديزې کرښې د فراه په حدودو کې وې چې کله به د‬

‫هرات لور ته نږدې شول او کله به بېرته راشا ته شول‪ ،‬چې له امله يې په دې‬
‫کرښه سخت خونړي جنګونه وشول‪ .‬طالبانو په دغه کرښه کې په پرلهپسې‬
‫جنګونو کې تقریبا تر زرو تنو تلفات ورکړل‪ .‬په دغه لوري جنګونو کې به په‬
‫خپله مال محمد عمر مجاهد هم د جګړې کرښو ته ورته‪ .‬دا ځکه چې د هلمند‬
‫او فراه ټول تښتېديل قوماندانان په همدې کرښه د اسامعیل خان په ملګرتيا‬
‫جنګېدل او د هغوی پرمختګ د طالبانو اصيل مرکز ته مستقیم ګواښ و‪.‬‬

‫د رويس الوتکې پېښه‪ :‬نړۍ رسه د طالبانو لومړنۍ مخامختیا‬

‫د ‪ ۱۹۹۵‬د اګسټ مياشتې په ‪۳‬مه ‪ TD76Ilyushin Il-‬ډوله رويس الوتکه د کندهار‬

‫د فضا پر مسري د کابل پر لور روانه وه‪ .‬ښايي کابل چارواکو ته به دا معلومه نه‬
‫وه چې د کندهار پر هوايي ډګر کومه داسې الوتکه ناسته ده‪ ،‬چې هوایي چلند‬
‫کنټرولوالی او ناستې ته اړ ایستالی يش‪ .‬دا ځکه چې د نجيب د واکمنۍ له‬
‫نسکورېدو وروسته هېواد په څو سرتو او وړو قوماندانيو وېشل شوی و‪ ،‬چې له‬
‫امله يې د کندهار د هوايي ډګر اړیکه له کابل رسه شلېدلې وه‪.‬‬

‫‪101‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کله چې دغه مشکوکه الوتکه پر رادار وليدل شوه او د هوايي ډګر د هوايي‬
‫متاس برج ته يې خپل مسیر کابل وښود‪ ،‬د پوځي هوايي قوماندانۍ له خوا له‬
‫مـرشتابه رسه له بیړين متاس وروسته الوتکې ته د کیناستو امر وشو او‬
‫ښکاري پوځې الوتکه د هغې د کښېنولو لپاره والوزول شوه‪ .‬د دغې ښکاري‬
‫جنګي الوتکې پيلوټ ډګروال جيالين خان نورزی و‪ ،‬چې په دغه دنده کې يې‬
‫ډېر مهارت او سابقه لرله‪ .‬الوتکه يې ناستې ته اړ ایستله‪ .‬وروسته معلومه شوه‬
‫چې الوتکه د رويس فدراسیون تاتارستان هېواد پورې اړوند ایرستان هوايي‬
‫ټرانسپورټ رسه تړاو درلود‪ .‬د سپکو او درنو وسلو په کارتوسو بار وه‪ ،‬چې دا‬
‫مهال يې د طالبانو غورځنګ ته د مسیحا حیثيت الره‪ ،‬ځکه چې دا وخت‬
‫تحريک د کارتوسو له کمښت رسه مخ و‪.‬‬

‫د الوتکې له عملې د تفتيش او د اسنادو له بشپړه څېړلو جوته شوه‪ ،‬چې دغه‬
‫وسله د روسيې فدراسیون د البانيا هېواد نه د برهان الدين رباين په مـرشۍ‬
‫کابل حکومت ته د روسيې فدراسيون د پوځي مرستو د لړۍ برخه وه‪ .‬کارتوس‬
‫پوځي مسئولينو ته د جګړې د پیاوړتيا لپاره وسپارل شول او د الوتکې عمله د‬
‫ښار په يوه مېلمستون کې ځای پرځای شول‪ .‬د يوه ترجامن تر څنګ چې د‬
‫شوروي د يرغل په دوره کې یې له روسانو رسه کار کړی و‪ ،‬څو تنه ساتونکي له‬
‫دغو رويس بنديانو رسه مله شول او عمومي څارنه يې د مېلمستون د مـرش په‬
‫غاړه وه‪ ،‬چې لومړی د امري خان متقي ورور مرحوم احمد عيل خان متقي و او‬
‫بيا وروسته د کابل د للندر اوسېدونکی مولوي سليامن و‪.‬‬

‫د دغو اسیرانو د دوسيې د تفتيش لپاره يو هيئت هم تشکيل شو‪ ،‬چې د‬

‫بنديانو دوسيه وڅيړي او قانوين اړخونه يې جوت کړي‪.‬‬

‫په دې اړه روسانو د خپلو بنديانو او الوتکې د خالصون په اړه هر اړخیزې هلې‬
‫ځلې پیل کړې‪ .‬طالبانو يوه غوښتنه دا وکړه چې ‪ ۵۰‬يا‪۶۰‬زره هغه افغان بنديان‬

‫‪102‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫چې د کمونیستي رژیم له خوا ژوندي ورک دي‪ ،‬اکرث يې دیني علامء دي‪ ،‬که‬
‫ژوندي وي هغوی دې راوسپاري‪ .‬هغه وخت دايس فکر کېده چې هغه يې‬
‫روسې ته وړي دي او افغان کمونیستانو به هم د کمونیستي رژیم له سقوط‬
‫وروسته د خلکو له قهره د ځان ساتلو لپاره ویل چې بنديان موږ نه دي ليديل‪،‬‬
‫بلکې هغه روسانو له ځان رسه بوويل‪ ،‬خو وروسته خربه معلومه شوه چې دا‬
‫بنديان ژوندي نه دي؛ بلکې خپله افغان کمونستانو وژيل دي‪.‬‬

‫په الوتکه کې ‪ ۳۰‬ټنه مهامت بار وو او د ‪۷‬تنه عملې له خوا الوتکه کنټرولېده‬
‫چې نومونه او دندې په الندې ډول وې‪:‬‬

‫‪Vladimir Sharpatov (commander), Gazinur Khairullin (second pilot),‬‬

‫‪Alexander Zdor (navigator), Askhad Abbyazov, Yuri Vshivtsev, Sergei Butuzov‬‬
‫‪.and Viktor Ryazanov‬‬

‫د طالبانو او روسانو خربې په ډېرو اوږدو الرو تررسه کېدې‪ ،‬ځکه دا وخت‬
‫طالبان هيڅ کوم هېواد په رسميت نه وو پېژنديل‪ .‬ویل کيږي چې یوه‬
‫امريکايي سناتور "براون هینک" په ازاده توګه په دې الره کې هلې ځلې کولې‪،‬‬
‫چې په دې کې د رويس بنديانو دغه غوښتنه هم راغله چې د الوتکې د سامليت‬
‫لپاره يې کله کله باید انجنونه چيک او تخنيکي څارنه يې ويش‪ .‬طالبانو همدا‬
‫خربه د بین املليل اصولو له مخې ومنله‪ ،‬د ډېر وخت لپاره به بنديان په اوونۍ‬
‫کې يو ځل هوايي ډګر ته وړل کېدل چې دا چیکينګ به معموال د جمعې په ورځ‬
‫تررسه کېده‪ .‬د جمعې په ورځ به په ټولو ادارو کې رخصتي وه او طالبان به له‬
‫خپل مزاج رسه سم په دغه ورځ ډېر زیات غافله وو‪ .‬د الوتکې د کېناستو کال‬
‫پوره شو‪.‬‬

‫په ‪۱۹۹۶‬کال کې د اګست په ‪۱۶‬مه د جمعې په ورځ د دغو ‪ ۷‬تنو عملې رسه د‬
‫پخوا په څېر نن هم وسلهوال ساتونکي والړ دي او دوی ته تر خپل ټاکيل وخت‬
‫او محدود کار زيات وخت نه ورکوي‪ .‬د طالبانو مزاج دا و‪ ،‬چې لږ به يې اعتامد‬
‫‪103‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پیدا شو نور به بېغمه شول‪ .‬د جمعې ورځ یوازې شپږ ساتونکي له عملې رسه‬
‫الوتکې ته راغيل او نن کوم تخنيکي کس هم نه شته چې د کار ظرفيت او‬
‫حدود وڅارلی يش‪ .‬دا وخت درې تنه وسلهوال د جمعې ملانځه ته تليل‪ ،‬یوازې‬
‫درې غافله طالبان دننه په الوتکه کې ناست دي او انتظار کوي چې اوس به‬
‫پیلوټان فارغ يش او درې ملګري او د دوی د بېرته انتقال موټر به هم رايش‪،‬‬
‫خو دايس معلومېده چې عملې له ډېره وخته راهيـيس پر دې پالن غور کړی و‬
‫او د طالبانو غفلت يې مطالعه کړی و‪ .‬نن يې فرصت مناسب وګاڼه‪ ،‬لومړی يې‬
‫د يو بیټرۍ په واسطه د الوتکې يو انجن د رننګ په پلمه سټارټ کړ‪ ،‬چې پوه‬
‫شول‪ ،‬چې نور انجنونه خو نور اسانه سټارټیږي او طالبانو خو همېشه دايس‬
‫فکر کاوه‪ ،‬چې زموږ له راداره چې کومه الوتکه په هوا نه شوای تېريدای‪ ،‬نو له‬
‫ځمکې به څنګه پورته يش‪ ،‬خو پیلوټان د خپل رويس رادار له خواصو رسه بلد‬
‫وو او له راداره د بچ کېدو تدبري يې هم مخکې ال کړی و‪ .‬درې کسانو غافله‬
‫ساتونکو ته يې دروازه وربنده کړه‪ ،‬الوتکې ته يې يو ناڅاپه پرواز ورکړ‪ ،‬دوي ته‬
‫تر متحده اماراتو د ریګستاين سیمو الره په نقشه کې معلومه وه‪ ،‬چې مخ ته‬
‫يې غر نه راته‪ ،‬په ډېر ټيټ پرواز يې د ريګستاين سیمو پر رس ځان بحر اوبیا‬
‫شارجې ته ورساوه‪.‬‬

‫د رشم ځای خو دا و چې په دې ورځ چې کومې میګ ‪ ۲۲‬الوتکې ته د دي کار‬

‫مته کېده‪ ،‬هغې هم عوارض وکړل او له پروازه ولوېده چې کله اماده شوه‪ ،‬نو‬
‫تښتيدلې الوتکه نوره رادار نه شوای څارلی‪ ،‬ځکه چې ډيره ټيټه وه او د هيڅ‬
‫لوری يې هم معلوم نه و‪.‬‬

‫لومړی ګومان کېده چې د کابل يا ترکمنستان لور ته به روانه وي‪ ،‬په لږ امکان‬
‫د ايران لور ته هم ذهن ته راته؛ خو د عرب اماراتو لوري ته ذهن دومره نه ته‪،‬‬

‫‪104‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دومره زیاتې الوتکې طالبانو نه لرلې‪ ،‬چې په يوه وخت يې څو جهتونو ته‬
‫والوزوي‪.‬‬

‫دا پېښه لکه څومره چې د باندې هېښوونکې وه‪ ،‬همدومره په داخل کې له ګڼو‬
‫سوالونو رسه مخ شوه‪ .‬د طالبانو په ټيټو او لوړ رتبه چارواکو کې د بدګومانۍ او‬
‫معاملهګرۍ شکونو او اعرتاضونو زور واخيست‪ .‬په مـرشتابه چا د معاملې شک‬
‫نه کاوه‪ ،‬ځکه د مـرش مزاج ټولو ته معلوم و‪ ،‬چې پټې معاملې يې نه عادت دي‪،‬‬
‫نه ورته اړتیا لري او نه يې بل ته اجازه ورکوي‪ .‬کوم کار چې به مـرشوع ورته‬
‫ښکاره شو‪ ،‬بيا يې ښکاره کاوه د هيچا پروا يې نه لرله‪ ،‬خو پر الندې خلکو‪ ،‬د‬
‫ميدان پر مسئولينو‪ ،‬د مېلمستون پر مسئولینو او د بنديانو په انتقالوونکو‬
‫تورونه خوله په خوله شول‪ ،‬فضا يې ډېره خرابه کړه‪ ،‬باالخره مرش يو ليکلی‬
‫پیغام د کندهار پر راډيو او ټولو سنګرونو ته په مخابره خپور کړ‪.‬‬

‫په پیغام کې راغيل وو "موږ د طيارې د تېښتې په موضوع کې پوره تحقيق‬

‫کړی‪ ،‬له ظاهري غفلته پرته نور د تحریک هيڅوک په دې کې الس نه لري‪ .‬دا‬
‫يوه تقديري پېښه وه‪ ،‬له ټولو طالبانو هيله کوو‪ ،‬چې په دې موضوع کې نه پر‬
‫چا شک وکړي او نه په چا پـسې ناحقه خربې وکړي‪ .‬دا غیب ویل دي چې بې‬
‫ثبوته په مسلامن پسـې خربې وتړي‪ ،‬د الله نه ووېرېږئ او نور په دغه موضوع کې‬
‫چوپ سئ"‪ .‬له همدې اعالن وروسته بيا په طالبانو کې ما له چا نه په دې اړه بله‬
‫خرب وانه ورېده‪ ،‬ټولو ويل چې لکه څنګه چې مال صیب وايي دا يوه تصاديف او‬
‫تقديري پېښه وه‪ ،‬سمدستي خربه سړه او فضا سمه شوه‪.‬‬

‫په لويديځ کې د جګړو شدت او څپڅپاندې جنګي کرښې‬

‫د ‪۱۹۹۵‬م کال د مارچ له مياشتې بيا د همدې کال د سپټمرب تر ‪۵‬مې چې د‬

‫هرات مرکز سقوط کاوه‪ ،‬په لويديز کرښه کې د طالبانو او مخالفينو لپاره دا‬
‫پنځه واړه مياشتې خورا خونړۍ مياشتې وې‪ ،‬چې کله په پسـريل کې طالبانو د‬
‫فراه او نیمروز واليتونه ونيول‪ .‬مولوي عبدالغني جوزجاين د نیمروز وايل‪ ،‬قاري‬
‫‪105‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫احمدالله امنيه قوماندان او مولوي عزت الله عارف د مستويف په توګه غوره‬
‫شول‪ .‬تقریبا دوه میاشتې دغه واليتونه د طالبانو په واک کې وو او طالبانو د‬
‫شینډنډ په حدودو کې د هرات والیت تر فشار الندي نیولی و او د اسامعيل‬
‫خان له ځواکونو رسه جګړې روانې وې‪ ،‬خو کله چې مخالفینو د‪۱۹۹۵‬م کال د‬
‫می په لسمه د لوی اخرتپه ورځ فراه والیت ونيو‪ ،‬ګڼ شمېر طالبان شهیدان‪،‬‬
‫زخمیان او اسیران شول‪ .‬د فراه رسپرست وايل مالعبیدالله اخوند هم اسیر‬
‫شو‪ ،‬ورپسې يې د ایران له لورې پر نیمروز والیت بريد وکړ‪ ،‬په نیمروز کې د‬
‫طالبانو ټول وسلهوال محارصه شول‪ .‬وايل عبدالغني او يو شمېر نور ملکي‬
‫رييسان په تېښته بريايل شول‪ ،‬امنیه قوماندان ټوله ورځ له څو ملګرو رسه‬
‫یوازې وجنګېد چې باالخره د کارتوسو د خالصون له امله ژوندي ونيول شول‪.‬‬
‫مستويف مولوي عزت الله عارف هم تر وروستۍ سلګۍ وجنګېد او باالخره‬
‫شهید شو‪ .‬په دغه جګړه کې مهم طالبان اسیران شول‪ ،‬چې په دې کې مال‬
‫عبیدالله اخوند (وروسته د ميل دفاع وزیر) مولوي عبدالصمد د بولدک‪ ،‬قاري‬
‫احمدالله او ګڼ شمېر نور طالبان اسیران شول‪ ،‬چې بیا وروسته د يوې سرتې‬
‫تبادلې په ترڅ کې ټول راخوشې شول‪ ،‬خو قاري احمدالله او مرستیال يې مال‬
‫عبدالباري له دې تبادلې مستثنی شول او د هرات تر سقوطه په زندان کې پاتې‬
‫شول‪.‬‬

‫د جون د میاشتې په وروستيو کې يو ځل بيا د فراه والیت د نیولو لپاره جګړې‬

‫زور واخیست او يو شمېر ولسوالۍ او مهمې سیمې طالبانو ونيولې‪ .‬د هرات لور‬
‫ته د پرمختګ لپاره خونړۍ جګړه روانه وه‪ .‬د دې جګړې څارنه په خپله مال‬
‫محمد عمر کوله‪ .‬بار بار به د جنګ کرښې ته خپله ورته‪ ،‬باالخره د دې کال د‬
‫اګست په وروستیو کې د کندهاري او هلمندي فراريانو‪ ،‬د اسامعیل خان د‬
‫ځواکونو او له شامله د مسعود د کومکي ځواکونو په ګډون يو سرت څو زریز‬
‫ځواک برابرشو او د هجومي عملياتو په ترڅ کې يې غوښتل چې د طالبانو‬

‫‪106‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اصيل مرکز هلمند او کندهار ته سقوط ورکړي‪ .‬په دې جګړه کې د طالبانو د دې‬
‫جبهې عمومي قوماندان حاجي مال محمد اخوند شهید شو‪ .‬طالبانو ماتې‬
‫وخوړه‪ ،‬جګړه په دوه ورځو کې د فراه له حدودو د هلمند ګرشک ولسوالۍ ته را‬
‫ورسېده‪.‬‬

‫د کندهار د سقوط وېره او د ګرشک تاریخي جګړه‬

‫کله چې د ‪۱۹۹۵‬م کال د اګست په وروستيو کې د جګړې لويديزې کرښې‬

‫راشاته شوې‪ .‬د اسامعيل خان او متحدينو ځواکونو چې د کندهار‪ ،‬هلمند زاړه‬
‫ټوپکيان او د احمد شاه مسعود له لوري کومکي ځواکونه هم وررسه وو‪ ،‬له‬
‫طالبانو د فراه مرکز ونيو او د هلمند پر خوا يې په څو ورځو کې پرمختګ وکړ‪.‬‬
‫په دې کې د طالبانو تر ټولو مهم قوماندان مال محمد اخوند په شهادت ورسېد‪.‬‬
‫طالبانو د هغه له شهادت وروسته نور هم روحيات وبایلل‪ .‬مسلسلو ماتو د جنګ‬
‫کرښه د هلمند د ګرشک د "شوراو مانده" سیمې ته راورسوله‪ ،‬چې نور نو‬
‫ګرشک هم له خطر رسه مخ و‪ ،‬مخالفینو له ګرشک وروسته د کندهار تر ښاره‬
‫د پرمختګ تابيا نیولې وه‪.‬‬

‫زما د سرتګو لیدلی حال‬

‫دا وخت زه د سپین بولدک په ولسوالۍ کې د يوې کوچنۍ پوځي ډلګۍ مـرش‬
‫وم‪ .‬بولدک په اول کې د طالبانو يو مهم مرکز ګڼل کېده‪ ،‬ځکه چې دا له ميونده‬
‫ورسته د يوې بلې مهمې ولسوالۍ مرکز و چې طالبانو ونيو او بيا يې کندهار‬
‫ښار هم له همدې ځايه فتح کړ‪ .‬دا وخت په بولدک کې ‪۱۳‬ډلګۍ وې‪ ،‬چې يوه‬
‫يې د ولسوالۍ د مرکز دلګۍ وه‪ ،‬چې د دغې ډلګۍ مرشي او رسپرستي زما پر‬
‫غاړه وه‪.‬‬

‫‪107‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مال محمد شهادت پر دې رسبېره چې د لويديځ لور ته د جنګ کرښې يې‬

‫متاثره کړې‪ ،‬د طالبانو لپاره د يوه بې سياله قوماندان له السه ورکول هم و‪ ،‬چې‬
‫بيا تر پايه د هغه په څېر قوماندان پیدا نه شو‪ .‬مال محمد هغه قوماندان و‪ ،‬چې‬
‫د طالبانو له خوا د نيم افغانستان د فتح کولو جګړې ده رهربي کړې او طالبان‬
‫د ده د تاکتيکونو په مټ فاتحان شول؛ هغه جګړه په نويو تاکتيکونو کوله او په‬
‫هر جنګ کې يې د دښمن له تاکتيک رسه ځان بلداوه؛ چې له امله يې د کمو‬
‫تلفاتو په بدل کې جنګ ګټالی شوای‪ .‬له دې عالوه هغه په جنګ کې له‬
‫اسیرانو رسه له ترحم کار اخيست؛ په جګړه کې يې ټول اسالمي اصول‬
‫مراعتول او پوره رحمدله او زړهسوانده انسان و‪ .‬ويل به يې "کوم ځای چې په‬
‫ټوپک ونیسئ‪ ،‬له نيولو وروسته هلته د ټوپک رويه مه کوئ"‪ .‬تل يې هڅه داوه‬
‫چې مقابل لوری مرګ ژوبله يا ونه لري يا ډېره کمه وي‪.‬‬

‫مال محمد د روسانو پر ضد جهاد کې په يوه ماهر جنګي قوماندان شهرت درلود‬
‫او د تحريک له پیله د مال محمد عمر د جنګ لومړی او باوري قوماندان و‪ .‬مال‬
‫محمد عمر ته مال محمد د تحریک له پیله تر بل هر چا ډېر ګران و‪ .‬له همدې‬
‫امله يې خپل مخابروي نوم "مرحوم" ايښی و‪.‬‬

‫دغې ماتې او د مال محمد شهادت د طالبانو کرښې دومره شاته کړې‪ ،‬چې نور‬
‫د هلمند او کندهار د سقوط خطر پیدا شو‪ ،‬له همدې امله مشـرتابه د نورو‬
‫ځايونو ترڅنګ له بولدکه هم کومکي وسلهوال وغوښتل دا وخت د بولدک‬
‫ولسوال مال خريالله خريخواه و (چې د دې دندې ترڅنګ د تحریک وياند هم و)‬
‫هغه او د هغه معاون او يو بل قوماندان مال دوست محمد له يو څه وسلهوالو‬
‫رسه تيار شول‪ .‬زه هم وررسه وم‪ ،‬ما د ځان لپاره د لرګي باډۍ واال يو ار پي جي‬
‫د اوږې راکټ غوره کړ‪ .‬دا مې په وړکتوب کې د روسانو پر ضد جګړه کې له‬
‫مجاهدينو رسه ليدلی و‪ ،‬ځکه راته ښه ښکارېده‪ .‬موږ د مال خريالله د سپینې‬

‫‪108‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ډاټسنې په باډۍ کې پر مهامتو برسېره ناست وو‪ ،‬پښې مو له ډاټسن نه الندې‬

‫راځوړندې کړې وي‪ .‬مال دوست محمد هم خپل ډاټسن له وسلهوالو ډک کړی‬
‫و‪ .‬مازيګر ناوخته راروان شوو‪ ،‬ماسخُنت کندهار ښار ته راغلو هلته وضعیت‬
‫بیړنۍ و‪ .‬له کندهاره ناوخته ووتو‪ ،‬هلمند ته پر الر د کندهار له ښاره چې لږ‬
‫والړو‪ ،‬مخې ته د تورو ښیښو يو موټر په ډېر رسعت راروان و‪ ،‬چې موږ يې‬
‫وليدو راته سوکه شو‪ ،‬مال خیرالله او مال دوست محمد ورښکته شول‪ ،‬موږ هم‬
‫ورته نږدې و‪ ،‬د موټر ښیښه يې ښکته کړه‪ .‬مال محمد عمر و‪ ،‬چې پر اوږو يې‬
‫تازه خامک شوی څادر پروت و‪ ،‬پر رس يې نوی تور پاج پټکی و‪ ،‬سپین نري‬
‫اوږده السونه يې پر سټرینګ ایښي و‪ ،‬څېره يې روښانه وه‪ ،‬د پرېشانۍ اثار په‬
‫کې نه ښکارېدل‪ ،‬ورو ورو غږېده‪ ،‬مال صیب ويل "زه ځم نور وسلهوال او جنګي‬
‫وسایط هم برابروم‪ .‬تاسو درځئ‪ ،‬سبا ته به د جګړې لپاره سم تیاری وکړو"‪ .‬د‬
‫مال صیب ارامو روحياتو زه هم ډاډه کړم‪ ،‬چې دا مې په جګړه کې لومړنی ګډون‬
‫و‪.‬‬

‫موږ سوکه سوکه روان وو‪ .‬سهار خوا ته مو مخې ته ډک موټرونه تښتېديل‬
‫طالبان راغلل چې ټوله شپه يې جګړه کړې وه او د مال محمد د شهادت له‬
‫اوازې رسه پر شا راروان وو‪ ،‬چې څومره ګرشک ته ورنږدې کېدو‪ ،‬همدومره‬
‫نوي تښتېديل طالبان پر مخه راتلل‪ .‬سهار سپېدو کې ګرشک ته نږدې شوو‪ ،‬د‬
‫مال دوست محمد مـرش ورور مال خالق داد د چهل میلې (‪۴۰‬میله لرونکي‬
‫ځانګړي رويس توپونه) د دستګاه موټر د سړک پر رس درولی و او سړک يې بند‬
‫کړی و‪ ،‬ترڅو نور طالبان ونه تښتي‪ .‬موږ چې راورسېدو‪ ،‬مال خالق داد د مال‬
‫محمد د شهادت په وجه سخت ژړل‪.‬‬

‫طالبان يې رسه کنټرول کړل‪ .‬مال محمد عمر څو ځله راغی او والړ‪ .‬د جنګي‬
‫کرښې د کنټرول لپاره يې له کندهاره د وسایلو او وسلهوالو اکامالت په خپله‬

‫‪109‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وکړل‪ .‬دغه ورځ موږ تر غرمې د ګرشک په فرقه کې و‪ ،‬د اسامعيل خان د‬
‫الوتکو له خوا سخت مببار روان و‪ .‬په فرقه کې مو د غرمې ډوډۍ په داسې‬
‫حال کې وخوړه‪ ،‬چې د مبونو غرزهار د خونو ښیښې ماتولې‪ ،‬چې ماسپښین شو‬
‫موږ له ګرشک دوه کيلومرته د کندهار لور ته د مالخالق داد له چهل ميلو رسه‬
‫واړول او دغه ځای مو خپل موقتي مرکز وګرځاوه‪ .‬د ماسپښین او مازيګر‬
‫ترمينځ اعالن وشو‪ ،‬چې مازيګر ته به تعرض کوو‪ ،‬ځکه چې دوی د تعرض‬
‫اراده لري‪ ،‬نو ښه به دا وي چې موږ پرې وار د مخه کړو‪.‬‬

‫د مال محمد عمر په هڅو ترمیم شوي ټانکونه هم راورسېدل‪ ،‬چې وررسه د‬
‫طالبانو روحيات نور هم ښه شول‪ .‬مازيګر تر تعرض تقريبا یو ساعت مخکې د‬
‫ګرشک ښار کې د بريد لپاره تیاری کېده‪ .‬زه د ګرشک ښارګوټي په مينځ کې د‬
‫تیرې شوې سرتې ويالې پر غاړه ناست وم‪ .‬ځان مي په وياله کې وینځلی و‪،‬‬
‫خپلې څڼې مې ُږمنځ کړې‪ .‬وروسته په فکرونو کې ډوب شوم‪ ،‬ما دا فکر کاوه‬
‫چې نننۍ جګړه کې خو ژوندي پاتې کېدل تقریبا ناممکن ښکاري‪ ،‬خو زما د‬
‫کيل او شيمې هيڅوک دلته نه شته‪ ،‬که داسې شوي وای چې له مرګه وروسته‬
‫چا زما جسد د هلمند په نادعيل کې زما د تره کور ته وړی وای‪ ،‬تر څو مې مړی‬
‫ال وارثه په شپو شپو پاتې نه وای‪ .‬دوهمه خربه دا وه چې په ما باندې په کويټه‬
‫کې د چا دوه زره کلدارې پور وې‪ .‬ما ویل که زه مړ شوم دغه حق به يې زما په‬
‫ذمه پاتې يش‪ ،‬په همدې تصميم کې وم چې د دواړو خربو په اړه يو وړوکی‬
‫لیک ولیکم او د کمیس په جیب کې يې کېږدم‪ .‬په همدې فکرونوکې وم‪ ،‬چې‬
‫يو ښکلی دنګ زملی چې اوږدې تورې څڼې يې وي‪ ،‬زما خواته راغی او راته وې‬
‫ويل‪ :‬طالبه ولې په فکرونو کې ډوب يې؟ ما غږ ونه کړ‪ .‬هغه زياته کړه‪ :‬واده‬
‫دې کړی؟ ما ویل نه! له خندا شین شو وایي بيا خو بیخي فکر مکوه‪!...‬‬

‫‪110‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا د بولدک اوسېدونکی مال رساج الدين و‪ ،‬چې ډېر زړور او وسپنيز قوماندان‬
‫و‪ .‬اوس څو کاله وړاندې له امريکايانو رسه په مخامخ جګړه کې شهيد شو‪.‬‬

‫دا يوه ډېره تاریخي ورځ وه‪ ،‬ځکه چې دښمن د طالبانو د تحریک د مرکز‬
‫کندهار د نيولو خوبونه ليدل او طالبان د دغې ورځې د بريد لپاره یوازې‬
‫شاوخوا‪۸۰۰‬کسان وو او د دښمن لور ته په زرګونه وسلهوال‪ ،‬زيات شمېر‬
‫ټانکونه او وررسه هوايي ځواک و‪ .‬زموږ تعرض يو ډول فدایي برید ته ورته و‪ ،‬له‬
‫ټولو مجاهدينو عهد واخیستل شو‪ ،‬چې نن به پرشا راتلل نه وي‪ ،‬تر وروستۍ‬
‫سلګۍ به جګړه وي‪.‬‬

‫د بريد لپاره تشکيل داسې جوړ شو‪ ،‬چې زريدار ټانکونه او نور درانه وسایط‬
‫لکه دوه میلې دستګاوې به په عمومې سړک له پليو ځواکونو رسه وي او يو‬
‫سرت تشکیل به د سړک ښي السته د ښته کې له بايپور موټرانو رسه چې‬
‫وسلهوال به په درنو وسلو لکه ماشیندار‪۸۲ ،‬ميل مرتي توپ‪ ،‬ار پي جي راکټ‬
‫او وړه وسله سمبال وي او همداراز د سړک چپ طرف ته به هم همدغسې‬
‫تشکیل وي‪ .‬ترڅو برید ټوله سیمه په حلقه کې راويل او دښمن د محارصې‬
‫لپاره خپل وسلهوال تر موږ شا ته تېر نه کړای يش‪.‬‬

‫مازيګر له ملانځه مخکې د هغوی له لوري له تعرض رسه سم جګړه پیل شوه‪،‬‬
‫موږ د سړک د ښي الس په تعرض کې وو‪ ،‬دې لوري ته وچه دښته وه‪ .‬چې د‬
‫ځان خوندي ساتلو لپاره يې هيڅ نه لرل‪ .‬یوازې يوه نیمه ټیټه د ریګو غونډۍ‬
‫وه چې په پرېوتلو د سړي رس ترې پټېدای شوای‪ .‬جګړه پیل شوه‪ ،‬موږ خپل‬
‫موټر له وسلهوالو ډک د سړک چپ طرف ته په رسعت روان کړ‪ .‬له موږ وړاندې‬
‫يو سپین بايپور موټر په ډېر رسعت الړ او د مخالفینو مينځ کې يې وسلهوال‬
‫ښکته کړل‪ .‬نه پوهیږم دومره جرئت د هغوی زبون وواهه که څه خربه وه‪ ،‬چې‬
‫مخالفینو تر ورسېدلو وړاندې هغه په نښه نه کړای شو‪ .‬د دغه موټر وسلهوال‬

‫‪111‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په بيړه تيت شول او دښمن يې تر ګذار الندې ونيو‪ .‬موږ ورپسـي وو‪ ،‬يو‬
‫توپدار ټانک زموږ په وړاندې راروان و‪ ،‬ما ورباندي ار پي چي ونيو‪ ،‬خو چې‬
‫ماشه مي ټینګه کړه؛ ډز يې ونه کړ‪ .‬ما مې ملګري ته غږ کړل‪ ،‬چې زما راکټ‬
‫کار نه کوي‪ .‬هغه ويل دا زوړ راکټ دی‪ ،‬ممکن ستنه يې زنګ وهلې او ماتې‬
‫شوې وي‪ .‬رښتيا هم ستنه يې ماته وه‪ .‬لېرې مې وشاړه او د بولدک له مال‬
‫ظاهر رسه په راکټ کې رشیک شوم‪ .‬مال ظاهر د روسانو د جګړو له مهاله‬
‫مشهور نشان زن راکټي و‪ .‬سمدستي يې په اول ډز ټانک له حرکته واچاوه‪،‬‬
‫نوره جګړه په توندۍ پیل شوه‪.‬‬

‫طالبانو دا جګړه د يوې پرېکنده جګړې په توګه په ډېره بې سارې فداکارۍ او‬
‫زړورتيا جاري وساتله‪ .‬الوتکو مبونه غورځول‪ ،‬چې موږ ته به ښکارېدل او کتل‬
‫به مو چې اوس به چېرې لویږي‪ ،‬په فضا کې د مرميو له کړسهار رسه د الله‬
‫اکرب او د (و ما رميت اذ رميت ولکن الله رمی) غږونه پورته کېدل‪.‬‬

‫پر موږ د پيکا ماشیندارو او زيکوک ماشیندارو رضبې وهل کېدلې‪ .‬ځان به مو‬
‫هم نهام کاوه او پر هغوی به مو هم ډزې کولې‪ ،‬مال ظاهر يو بل ټانک هم په‬
‫نښه کړ او پر ټانکونو يې نورې ډزې هم وکړې‪ .‬زموږ دغه واړه ټولی چې اووه یا‬
‫اته کسه به کېدو‪ ،‬د دښمن تر سختو پیرونو الندې وو او موږ هغوی ترفایرونو‬
‫الندې نیويل ول‪ .‬د ماښام خوا ته د ځينو وسلو د مرميو رڼاوو فضا رنګینه کړه‪،‬‬
‫موږ نور د مرميو د کمښت له وېرې ډزونه نه کول‪ .‬يوه ملګري غږ کړل‪ ،‬نور‬
‫کارتوس مه مرصفوئ هيس نه محارصه شو‪.‬‬

‫د کارتوسو د اکامالتو موټر له موږ رسه په فاصله کې د ريګو يوې ټیټې غونډۍ‬
‫ته والړ و او په کې نصب زیکويک ماشین داريې پر مقابل لورې ډزې هم کولې‪.‬‬
‫زموږ او د اکامالتو د الرۍ مينځ کې وچ ميدان و‪ .‬د مرميو د کمښت له وېرې ما‬
‫د ملګرو له اجازې پرته د اکامالتو موټر ته ورمنډه کړه‪ .‬له شا يوه بل ملګري هم‬

‫‪112‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫راپسې منډه کړه چې وچ ډاګ ته شوو‪ .‬د ماشیندارو فایرونه راباندې پیل شول‪،‬‬
‫خو زموږ قسمت ښه و‪ ،‬د اکامالتو موټر ته مو په منډه ځانونه ورسول‪ ،‬له هغه‬
‫ځايه مو يو وړوکی صندوق د پیکا ماشیندار‪ ،‬يو صندوق د کالشینکوف او څو د‬
‫راکټ مرمۍ په ګډه راواخیستي او په ټیټ رس مو رامنډه کړه‪ ،‬خو دا ځل لکه‬
‫چې د هغوی راته فکر نه شو‪ ،‬ډزې يې راباندې ونه کړې‪ ،‬موږ ملګرو ته‬
‫راورسېدو‪ ،‬ملګري مو سخت خوشحاله شول او بيا مو جګړه پیل کړه‪ ،‬چې له‬
‫دې رسه د فتحې نارې رشوع شوې او مخالفينو شاته منډې پیل کړې‪ ،‬موږ‬
‫لومړی نږدې ویشتل شوي ټانک ته ورغلو‪ ،‬چې ټانکست يې تښتېدلی و‪،‬‬
‫وررسه خوا کې يو سيین ږيری هلمندی زخمي پروت و‪ ،‬چې پر شا يې لويه د‬
‫اوبو بوشکه تړلې وه‪ .‬چې هغه هم په ګولیو سورۍ شوې وه او اوبه يې الندې‬
‫روانې وې؛ په جیب کې يې د رباين د دولت له لوري د چاپ شويو افغانيو‬
‫بنډلونه وو‪ ،‬چې په ګوليو سوري سوري وو‪ .‬يوه ملګري ورته وويل د همدې‬
‫لپاره جنګ ته راغلی وې؟ زخمي په درېديل اواز ورته وويل‪ ،‬ما ويل دا ځل به مې‬
‫روزي يش خو لکه چې اخیره مې شوه‪.‬‬

‫دا وخت فضا کې ال د کارتوسو شپیلکي روان وو خو روحیات ژوندي و او جګړه‬

‫ختمه شوې وه‪ .‬موږ يو ډول روحي سکون احساساوه‪ ،‬ځکه چې يو خو له يوې‬
‫اوونۍ وروسته په لومړي ځل‪ ،‬طالبانو بېرته پرمختګ وکړ‪ ،‬بل لور ته د مخالفینو‬
‫پراخه مرګ ژوبله د يوې اوږدې بريا پیالمه وه‪ .‬موږ دغه کوچنی ټولۍ بېرته د‬
‫ګرشک ښار ته ورغربګ شوو‪ ،‬خو د ښار بڼه ډېره بدله وه‪ ،‬له کندهاره سپین‬
‫ږيري‪ ،‬ځوانان او نوي هلکان په زرګونو د مرستې لپاره رارسېديل وو او د هر چا په‬
‫سرتګو کې دا نتقام ملبې بلې وې‪ .‬دا ځکه چې په کندهار ښار کې چې کله اوازه‬
‫خپره شوې وه چې ټوپکيان بيا ښار ته راځي‪ ،‬خلکو د خپل ښار‪ ،‬عزت او مال ساتلو‬
‫په موخه يو ډول ميل قیام کړی و او پرته له دعوته هر چا وسلې ته الس کړی و‪،‬‬
‫چې د طالب څنګ ته ځان ورسوي‪.‬‬

‫‪113‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د دې ورځې په ماسپښني د طالبانو پیاوړي قوماندان مال بورجان (چې دا مهال‬

‫د زخمي کېدو له امله د جګړې نه و) د خرقې په جامع جومات کې خلکو ته د‬
‫مرستې اعالن کړی و‪ .‬خلکو نه یوازې چې د جګړې لپاره ځانونه رارسول‪ ،‬بلکې‬
‫موږ په ګرشک کې له خوراکي موادو نه ډک موټرونه هم ولیدل‪ ،‬چې خلکو په‬
‫کې تازه انګور‪ ،‬پخې کړې غوښې او ډوډۍ را بار کړې وه‪ .‬چا چې څه لرل هغه‬
‫يې د طالب د مرستې لپاره راوړي وو‪ .‬د خلکو دغه جذبه او جنون د ګرشک‬
‫ښارګوټی په يوه احساسايت لښکرتون اړولی و‪ .‬زموږ جذبات هم وررسه درې‬
‫چنده شول او دومره پراخ ولسی مالتړ او مینه مې چېرته په خوب کې هم نه وه‬
‫ليدلې‪ .‬موږ له پرون شپې ال ستړي‪ ،‬ستومانه او وږي وو‪ .‬له ځانه رسه مو د‬
‫خلکو د مرستو له موټره يوه سرته سوده (ټوکرۍ) انګور او يو څه خواړه‬
‫واخیستل او هم هغه د مالخالق داد د چهل میلو تم ځای ته راغلو‪ .‬نن دلته د‬
‫جنګ فضا نه وه‪ ،‬ارامه ارامي وه‪ ،‬يوازې د طالبانو غږونه‪ ،‬د موټرو غرهار او‬
‫خنداوې اورېدل کېدې‪ ،‬د جګړې او وېرې د پرونۍ فضا نور څرک هم نه لګېده‪.‬‬
‫ډوډۍ مې وخوړله‪،‬ملونځ مې وکړ او يوې ډبرې ته مې رس کېښود‪ .‬نور په ځان‬
‫خرب نه شوم‪ .‬سهار چې مې اوږې ملر تودې کړې‪ ،‬را ويښ شوم‪ ،‬د سهار ملونځ‬
‫رانه قضا شو‪ .‬کوم ځای چې مې رس لګولی و‪ ،‬هغه ځای د ملګرو د بانډار له‬
‫ځایه نهام و‪ ،‬هغوی هم نه وم لیدلی‪ ،‬ځکه خو يې ملانځه ته هم نه وم پاڅولی‪.‬‬

‫سهار شاوخوا ‪ ۹‬بجې وې د مولوي عبداملنان حنفي‪ ،‬مال خالق داد او مولوي‬
‫دوست محمد ملګرو د خوراک لپاره غوښه کبابوله او چای ال هم ګرم پروت و‪.‬‬
‫چای مو وڅښه‪ ،‬څه کم لس بجې وي‪ ،‬چې يوه ملګري غږ کړل‪ :‬چې مشهور‬
‫پاټکي "نادرجان" يې ژوندی نيولی او پر سړک يې په موټر کې کندهار لور ته‬
‫تېروي‪ .‬زموږ هم ورته سودا شوه‪ ،‬سړک ته مو ورمنډه کړه‪ ،‬لږه شېبه وروسته‬
‫خړه هينو الرۍ راغله‪ ،‬موږ ودروله‪ ،‬ځینې طالب ځوانان په الرۍ کې ناست‬
‫دي‪ ،‬ځینې والړ او یو شمېر په جنګله کې ختيل دي‪ .‬په مينځ کې يو غټ مخی‬

‫‪114‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سپین ږيری ناست دی‪ ،‬رسې خونکارې سرتګې او شین تندی يې دی‪ ،‬زه حیران‬
‫شوم‪ ،‬چې په دغه سرته اوږده سپینه ږیره دغه بابا دومره سرت جنایات څنګه کول‪،‬‬
‫لکه د توررسو بې عفتي‪ ،‬مرګونه او نور‪...‬‬

‫موټر له موږه تېر شو‪ ،‬خو د کندهار له لورې پر سړک د مال محمد عمر موټر په‬
‫رسعت راروان و‪ ،‬چې کله يې الرۍ وليده‪ ،‬موټر يې ودراوه‪ .‬نادرجان يې‬
‫راښکته کړ او په خپله توپانچه يې پر رس څو ډزه وويشت‪ .‬ځای پرځای يې مړ‬
‫کړ‪ ،‬زما د معلوماتو له مخې دا به لومړنی او وروستنی کس وي‪ ،‬چې مال محمد‬
‫عمر په خپل الس وواژه‪.‬‬

‫نادرجان هغه پاټکي و‪ ،‬چې د مال محمد عمر د قیام مرکز ته نږدې يې يو ډېر‬
‫بدنام پاټک درلود‪ ،‬چې ويل کيږي له خلکو يې توررسې هم د بې عفتۍ لپاره‬
‫کوزې کړې وې او د مال محمد عمر د پاڅون په لومړيو الملونو کې يو هم د ده‬
‫پاټک ګڼل کېده‪.‬‬

‫د شپې د مالرحمت الله‪ ،‬مال عبد السالم او نورو وړو اوسرتو قوماندانانو په‬
‫مـرشۍ ځواکونو مخالفین تعقیب کړي وو‪ ،‬سهار چې موږ د منیروز د دالرام‬
‫ولسوالۍ مرکز ته ورغلو‪ ،‬نو له لږې جګړې وروسته مخالفینو دغه سیمې پرې‬
‫ايښې وې او د فراه د مرکز لور ته تښتېديل ول‪ .‬د سړک دواړو لوريو ته د هغوی‬
‫بې شمېره مړي پراته وو‪ ،‬چې ښايي دغو درنو تلفاتو به د هغوی جنګي مال ماته‬
‫کړې وه‪ ،‬خو د اسامعیل خان د الوتکو له خوا بيا هم سخت مببار روان و‪.‬‬

‫له اسیرانو رسه ناوړه چلند او زما روحي ځور‬

‫په سبا چې موږ له ګرشک نه حرکت وکړ‪ ،‬نو د يو شمېر مړو جسدونه مو ولیدل‬
‫چې د اسیرانو په توګه نيول شوي وو او بيا د کوم مـرش له امره پرته ځينو عامو‬
‫طالبانو وژيل وو‪ .‬ډېر داسې کسان چې په جګړه کې يې برخه هم نه وه‬

‫‪115‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اخيستې خو له جنګه وروسته به يې اسیران وژل‪ .‬له بده مرغه د مال محمد له‬
‫شهادت وروسته تر دې دمه بل قوماندان دومره واکمن او متوجه نه و‪ ،‬چې په‬
‫ټولو اطرافو کې طالبان له ناوړه او غیر اصويل چلنده منع کړي‪ .‬مال محمد د‬
‫جنګي اسیر د وژلو اجازه چا ته نه ورکوله‪ ،‬ډېری طالبانو به دا خربه کوله چې‬
‫حاجي مال محمد چې کوم ټوپکيان معاف کړي‪ ،‬هغه ټول بېرته له موږ رسه‬
‫جنګيږي‪ ،‬نور بايد ونه بښل يش‪ .‬رښتيا هم د هلمند او کندهار په فراري‬
‫ټوپکیانو کې ډېر داسې خلک وو چې له دوه ځلو نیول کېدو او بښل کېدو‬
‫وروسته بیا جنګېدل‪ .‬له يوې خوا په دې جګړه کې د طالبانو د ډېرو ملګرو‬
‫تلفات‪ ،‬بل پلو ته د مال محمد د انتقام جذبه او بل لور ته تر دې مهاله د يوه بل‬
‫ځواکمن قوماندان د وېرې او حاکميت نه شتون‪ ،‬د دغو بې مسئولیته کسانو‬
‫مخه خالصه کړې وه‪ ،‬چې اسیران يې بې درېغه وژل‪ .‬وروسته چې مال محمد‬
‫رباين راورسېد دغه کار لږ کنټرول شو‪ ،‬خو يو ځل نږدې مال محمد رباين په‬
‫خپله د دې پیښې ښکار شوی و‪ .‬مال محمد رباين غوښتل چې سپین ږيری‬
‫هراتی اسیر د يو طالب له ډزو وژغوري‪ ،‬ورمنډې يې کړې‪ ،‬خو طالب پرې ډزې‬
‫وکړې او مال محمد رباين ترې په ډېره کمه فاصله بچ شو‪ ،‬خو اسیر يې‬
‫وژغورالی شو‪ ،‬وروسته هغه وسلهوال طالب د مرشانو له سخت تهدید رسه‬
‫مخ شو‪.‬‬

‫وژل کېدونکي اسیران اکرثه کندهاري اوهلمندي فراریان وو‪ ،‬ځکه چې همدوی‬
‫ته د ځینوعامو طالبانو زړونه بې رحمه وو‪ .‬که څه هم د وژل شويو اسیرانو‬
‫تعداد کم و‪ ،‬خو دغه حرکاتو زما پر ذهن ډېر ناوړه اغېز وکړ‪ ،‬ان چې د يوې‬
‫مقدسې جګړې پر مـرشوعیت مې ال شکوک پیدا شول‪ .‬دغه فتحه چې زما‬
‫همزولو ته د خوښې میله وه‪ .‬زه يې په فکري انحطاط او روحي فشار کې‬
‫واچومل‪ ،‬نور مې د پرمختګ د خوښۍ ځای هغو ترخو خاطرو ونيو چې يوه تنکي‬
‫ځوان به عذر کاوه چې دا ځل مي معاف کړئ په زور يې راوستی یم‪ ،‬خو بې‬

‫‪116‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫باکه کارتوس به يې بیا هم ژوند واخیست‪ .‬دغه بې خونده حالت چې اوس هم‬
‫راياد يش‪ ،‬روح مي ځوروي‪ ،‬هلته مې هم همزويل په طبعيت پوه شول‪ ،‬له ځانه‬
‫رسه به په فکرونو کې ډوب وم‪.‬‬

‫مال محمد رباين په چیغو وویل چې دا عمل مو ناروا دی‪ ،‬او هيڅوک اجازه نه‬
‫لري‪ ،‬خو مال محمد رباين د جګړې عمومي کنټرولوونکی و‪ .‬پر هره وړه ډلګۍ‬
‫يې ځان ځان ته څارنه نه شوای کوالی‪ ،‬مال محمد عمر امر کړی و‪ ،‬چې يو تن‬
‫اسیر به هم څوک نه وژين‪ ،‬خو په دغو نامنظمو او هجومي عملیاتو کې يوشمېر‬
‫اسیران د عامو او بې مسئولیته طالبانو له خوا ووژل شول‪.‬‬

‫د درېيم تعرض په شپه چې عمومي قومانده مال محمد رباين ورکوله‪ ،‬هغه په‬
‫نفلونو ودرېد‪ ،‬ډېر اوږده رکعتونه يې وکړل او بیا يې دعا پیل کړه‪ .‬دومره اوږده‬
‫دعا يې وکړه‪ ،‬چې نور قوماندانان په تنګ شول چې هـسې نه دښمن وار‬
‫راباندي ړومبی نه کړي‪ ،‬خو مال محمد رباين يو عابد انسان و‪ .‬هغه ته معنویاتو‬
‫همدومره ارزښت الره (زه تر ننه ال د هغه د سپيڅلې روحیې او تقوا تر اغېز‬
‫الندې یم) خو په همدغه وخت کې له يوه سرت پوځي موټره يو کشـري ځوان‬
‫ځان را وغورځاوه او پر پیریانو يې ځان واچاوه (په دودیزه اصطالح کې پیريانو‬
‫ګنده کړ) د هلک عمر د ‪ ۱۸‬او ‪۱۹‬کلونو شاوخوا و؛ د باغران رئیس مال‬
‫عبدالواحد پرې ليونۍ رمباړه وکړه‪ :‬چې پورته شه!‬

‫هلک سمدستي په خود شو‪ ،‬بېرته موټر ته وخوت او له ويرې په ريږديدو شو‪.‬‬
‫ماچې پوښتنه پسې وکړه‪ ،‬ملګرو مي راته وويل چې د باغران رئیس وسلهوال‬
‫په زوره راويل او دغه تنکي ځوان د جنګ له وېرې ځان همدايس کړ‪ ،‬خو بېرته‬
‫د خپل قوماندان (د باغران د رئیس) له وېري سم شو‪ .‬زما زړه ډېر ورباندي و‬
‫درديد‪ .‬د رئیس عبدالواحد (د باغران رئیس) په پوځي الريو کې د يو عمر او‬
‫سن خلک نه وو‪ .‬يو به نوی ځوان و‪ ،‬بل به سپین ږیری و‪ .‬چا راته وویل چې‬

‫‪117‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هغه له خپلې سیمې او قوم نه خلک د عسکري جلب په طریقه ټولوي او خلک‬
‫دې کار ته مجبوروي‪ ،‬نو که څوک ځوان ونه لري تنکي ځوانان او سپین ږيري‬
‫وررسه کوي‪ ،‬دغه دود زه ډېر خپه کړم او د طالبانو په څېر تر ډېره بې داغه‬
‫تحریک ته دا يو ډېر څرګند داغ و‪.‬‬

‫ما کله هم داسې صحنه لیدلې نه وه‪.‬د بې محکمې اسیرانو وژلو د جګړې دغه‬
‫ُرخ هـسې هم راته وحـيش ښکار ه کړ‪ ،‬زه له دې رسه چې بیا هم متیقین وم‬
‫او يم چې د دنيا په سپېڅلو جګړو کې يوه هم د طالب جګړه سپېڅيل او‬
‫مقدسه وه‪ ،‬خو دا مې هم احساس کړه چې په رښتيني ډول د جګړې تقدس‬
‫څومره ګران دی چې د طالب غوندې مدعي هم په کې کله ناکله دومره‬
‫ښوېیدالی يش! د هغه نورو به څه حال وي؟‬

‫همدې تصور روحا او فکرا دلسـرده کړم‪ ،‬ما دا ومنله چې رښتيا هم انسان له‬
‫مرګ او وژلو رسه ډېر ژر عادي کېدای يش‪ ،‬ما له ځانه رسه ويل‪ :‬يا الله ما‬
‫وررسه مه عادي کوه!‬

‫همدا مې فیصله شوه‪ ،‬خلک او ملګري د فتح په جذباتو د هرات نیولو ته ليواله‬
‫پرمخ والړل‪ ،‬خو ما ایله د آب خرما تر غره ملګرتيا وررسه وکړه‪ ،‬چې کله په دې‬
‫پوه شوم چې نور نه طالب تلفات لري او نه هم د وسلهوالو رضورت لري‪ ،‬بلکې‬
‫تر جنګیالیو سیالين ډېر راروان وو‪ ،‬نو باور مې وکړ چې نور په" زحاف عن‬
‫الحرب" کې نه راځم‪ ،‬ځکه خو بې مشورې راغربګ شوم او له قوماندان حاجي‬
‫بـشري رسه موټر ته وختم‪ .‬بیرته دالرام ته راغلم‪ ،‬د غرمې ډوډۍ مو يوه کور‬
‫کې وخوړله‪ ،‬له هغه ځايه په سورلۍ موټر کې کېناستم‪ ،‬کندهار ته الړم‪ .‬يو دوه‬
‫میاشتي مي ال بولدک کې تېرې کړې‪ ،‬نور مې د ډلګۍ ‪۳۵‬میله وسله د بولدک‬
‫ولسوال ته تسلیم کړه او له نظامي مبارزې رسه مې مخه ښه وکړه‪ ،‬له هم هغه‬
‫ورځې مې بيا په طالبانو کې فرهنګي او سیايس چوپړ ته مخه شوه‪.‬‬

‫‪118‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د هرات فتح‬

‫له يوې هفتې جګړو وروسته طالبانو د ‪۱۹۹۵‬م کال د سپټمرب په ‪۵‬مه د هرات‬
‫مرکز ونيو‪ .‬د اسامعيل خان ځواکونو له هراته بهر مقاومت وکړ‪ ،‬خو په ښار کې‬
‫دننه يې له جګړې ډډه وکړه‪ .‬اسامعيل خان او مهم قوماندانان يې د اسالم‬
‫قلعه له الرې ایران ته وتښتېدل‪ ،‬نیمروز او فراه خو تر دې وړاندې ال ونيول‬
‫شول‪ ،‬طالبانو د هرات په اطرافو کې تصفيه پیل کړه او د غور‪ ،‬بادغیس او‬
‫فارياب ځينې سیمې يې هم تر واک الندې راوستې‪ ،‬چې له امله يې د دوستم‬
‫له ځواکونو رسه په لومړي ځل جګړيزې کرښې مخامخ شوې‪ ،‬طالبانو د نورو‬
‫ښارونو په څېر د هرات له فتحې رسه هم د عمومي عفوې اعالن وکړ او د‬
‫پخواين رژیم ډیر مامورین او کسان بیرته له لنډ توقف وروسته ادارو ته راغلل‪،‬‬
‫البته سرتې څوکۍ او رياستونه طالبانو ته ورکول کېدل‪ ،‬او الندې طبقه به زاړه‬
‫مامورین وو‪.‬‬

‫په دې جګړه کې چې له ګرشک نه پیل او په نږدې يوه هفته کې د هرات‪،‬‬

‫نیمروز او فراه د نيولو سبب شوه‪ ،‬د طالبانو مخالف لوري ته ډېر درانه ځاين او‬
‫مادي تلفات واوښتل‪.‬‬

‫تقریبا تر زرو پورې وسلهوال مخالفني ووژل شول‪ ،‬چې په دې د کندهار هلمند‬
‫د فراري ټوپکي قومندانانو وسلهوال‪ ،‬د اسامعیل خان ملېشې او د احمدشاه‬
‫مسعود کومکي ځواکونو ټول وو‪ ،‬په دې کې د شامل او په خاص ډول هغه‬
‫پنجشیریان هم وو‪ ،‬چې د تېښتې پرمهال د سیمې له جغرافیې او طبیعت رسه‬
‫نابلده ول او د هلمند او فراه ترمينځ په سرتو دښتو کې د ورکيدو له امله له‬
‫تندې مړه شوي وو‪ .‬دغه سیمه پراخه او هوارې دښتې دي‪ ،‬چې تر ورځو‬
‫مزلونو پورې اوبه نه پيدا کيږي‪ .‬دا وخت چې د اګست ګرمي وه او د دې‬
‫سیمې يو ډول خاص ګرم باد انسان په څو ساعتونو کې له ډېرې سختې تندې‬

‫‪119‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه مخ کوي‪ .‬البته د هلمند او کندهار فراريان د دې سیمې له جغرافیې او‬

‫اقلیم رسه بلد وو‪ .‬هغوی د کارتوسو د چانټې ترڅنګ هر يوه د اوبو لویې‬
‫بوشکې هم په ځانونو پورې تړلې وې‪ .‬له دې رسه رسه دا هم ورته معلومه وه‪،‬‬
‫چې کوم لوري ته اوبه ژر پیدا کېدای يش‪ ،‬چې له همدې امله هغوی د تندې له‬
‫امله تلفات نه لرل‪ ،‬خو له تندې نه تر ټولو زیات تلفات کومکي پنجشیریانو‬
‫لرل‪ ،‬د تندې مړي به په دې پېژندل کېدل‪ ،‬چې پرمخ به يې د خولې برخې يو‬
‫ډول ځانګړی توروالی درلود‪.‬‬

‫طالبانو هرات ته مال يارمحمد د وايل په توګه غوره کړ‪ ،‬مال يارمحمد ولس‬
‫دوسته‪ ،‬نرم طبعه او هوښيار سړی و‪ .‬د روسانو پر ضد جهاد کې د کندهار په‬
‫کچه نامتو قوماندان و او د هېواد په کچه د رويس الوتکو د رانسکورولو يو اتل‬
‫نشان زن و‪ .‬هغه په يواځې توګه په خپل الس د امریکايي سټينګر توغنديو په‬
‫وسیله درویشت (میګ يوويشت او دوه ويښت) جنګي الوتکې رانسکورې کړې‬
‫وې‪ ،‬خو دا چې څرنګه په دومره پیامنه سټینګر توغندي په تنها رس په ګوتو‬
‫ورغيل وو‪ ،‬د دې المل دا و چې ده له حامد کرزي رسه د جهاد پرمهال دوستانه‬
‫اړيکې وې‪ .‬دواړه د يوې قبیلې وو او کرزی هغه وخت غالبا د يس آی اي له‬
‫خوا د سټینګر توغنديوو څارونکی و‪.‬‬

‫د هرات نيولو طالبانو ته د هېواد د يوه بل سرت واليت اداري چارې ورله غاړې‬
‫کړې‪ .‬د هرات ډېری خلک علم دوسته‪ ،‬فرهنګ دوسته او ارام طبعه خلک دي‪.‬‬
‫البته د ایران له خوا د طالبانو پر ضد وخت پر وخت انتقامي دسیسې جوړېدلې‪،‬‬
‫چې کله ناکله به يې ستونزې هم جوړويل‪ .‬څو ځله د وايل د وژلو دسیسه د‬
‫ایران له خاورې جوړه شوې وه‪ .‬يو ځل يې د تيلیفون يو سیټ د وايل دفرت ته‬
‫تېر کړی و‪ ،‬چې د استخباراتو د موظفينو له خوا له سپړلو وروسته په کې يو‬
‫دقیق بم کشف شو‪ ،‬چې د تيلیفون په غوږګۍ کې په ډېر مهارت ځای شوی و‪.‬‬

‫‪120‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د وايل ترڅنګ د طالبانو د عايل شورا غړی او د تحريک سرت داعي مولوي‬
‫احسان الله احسان هم هرات ته واستول شو‪ ،‬چې له وليس خلکو رسه د‬
‫طالبانو د دوستانه اړيکو د ټینګولو په برخه کې کار وکړي‪ .‬هغه په دې اړه‬
‫ځانګړی استعداد او مهارت درلود‪.‬‬

‫‪121‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د هرات له نيولو وروسته طالبان د سرتو دولتي عوایدو څښتنان شول‬

‫هرات ښار ایران او ترکمنستان رسه رسمي تجاريت دروازه ده‪ .‬له ایران نه د‬
‫ایراين اجناسو عالوه خلیج نه هم افغانستان ته مالونه د بندر عباس نه د هرات‬
‫پر الر افغانستان ته راځي‪ .‬دا الر د ایران او افغانستان دواړو لپاره خورا‬
‫اقتصادي ارزښت لري‪ .‬همداراز د ترکمنستان د تورغونډۍ دروازه نږدې د ټولې‬
‫مينځنۍ اسیا د تجارت مهمه دروازه ګڼل کېدله‪ ،‬د ایران رسحد څه وخت د‬
‫تجارت لپاره بند و‪،‬خو وروسته بیرته پر انیستل شو‪،‬ځکه چې دا د ایراين‬
‫اجناسو لپاره هم مهمه صادرايت دراوزه و‪ .‬د هرات د ګمرک مجموعي عوايد‬
‫هغه وخت په ابتدايي ډول تقریبا د مياشتې له ‪ ۵‬نه تر ‪ ۶‬لکو ډالرو رسېدل‪ ،‬چې‬
‫دا د طالبانو په څېر غورځنګ ته کمې نه وې‪ ،‬دا عواید وروسته څوچنده جګ‬
‫شول ‪ ،‬خو په ابتدا کې دغه اندازه پیسو هم د طالبانو د تحریک مايل حالت ته‬
‫حیايت ارزښت درلود‪.‬‬

‫پر دغې الر له خلیج نه دوهم الس (استعاميل) موټران‪ ،‬ټیرونه‪ ،‬مبالیل‪ ،‬د‬
‫کورين استعامل توکي او دې ته ورته اجناس او له ایران او ترکامنستان څخه‬
‫تېل او خوراکي توکي ډېر راتلل‪ .‬له دې نه عالوه د نیمروز رسحد هم يوه کمه‬
‫اندازه عواید لرل او په جنوب کې د خوست ښار رسه د پاکستان پر پوله (غالم‬
‫خان رسحد) هم څه ناڅه عواید لرل‪.‬‬

‫طالبانو پر تجاريت توکو ډیره کمه مالیه وضع کړې وه ‪ ،‬د ټول هيواد له نیولو‬
‫وروسته هم د ټول هيواد د ګمرکونو عواید دورځې تریولک ډالرو نه اوښتل‪ ،‬چې‬
‫دا د نورو حکومتونو په پرتله ډیرکم عواید وو‪.‬‬

‫پر دې رسبېره په هرات‪ ،‬نیمروز او فراه کې د مخالفو وسلوالو نه ډېره لویه‬

‫اندازه وسله‪ ،‬مهامت موټرونه‪ ،‬زغرهوال ټانګونه او په شنډنډ هوايي ډګر کې څو‬
‫باله جنګي او ملکي الوتکې د طالبانو الس ته ورغلې‪.‬‬

‫‪122‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پاکستان څنګه طالبانو ته ترجیح ورکړه؟‬

‫کله چې د هرات له فتحې يوه ورځ وروسته په کابل کې د برهان الدين رباين د‬
‫دولت پلويانو يوه مظاهره ترتيب کړه او د پاکستان پر سفارت يې بريد وکړ‪،‬‬
‫سفارت ته يې اور واچاوه‪ .‬دې بريد کې د سفارت په عمله کې يو تن مړ او څو‬
‫نور شديد ټپیان شول‪ ،‬دغه عمل د پاکستان د حکومت درنه غوسه راوپاروله‬
‫چې له امله يې خپل سفارت وتاړه او له افغانستان رسه يې ديپلوماتيکې اړيکې‬
‫وشلولې‪ .‬دغه کار تر ټولو سرت زيان د برهان الدين رباين واکمنۍ ته واړاوه‪،‬‬
‫چې د يوه مهم ګاونډي هېواد له رسمي اړيکو بې برخې او خپل مخالف يې په‬
‫نامستقيمه توګه قوي کړ‪.‬‬

‫پاکستان چې په کابل کې يې د جهادي قوماندانانو ترمينځ قوي استخبارات‬

‫لرل‪ ،‬په دې پوه و‪ ،‬چې دا مظاهره په خپله دولت ترتيب کړې وه او هر څه يې‬
‫په شعوري ډول تررسه کړل‪ .‬د رباين او مسعود پلويانو فکر کاوه چې د هرات د‬
‫نیولو په جګړه کې د زياتو پنجشريي ځوانانو د مرګ په اړه دا مناسب غربګون‬
‫دی‪ ،‬چې پاکستان تر فشار الندې ونيول يش‪ .‬په داسې حال کې چې پاکستان‬
‫تر دې دمه هيڅ عميل مرسته له طالبانو رسه نه کوله‪ ،‬بلکې يواځې د پاکستاين‬
‫ولس د خواخوږۍ او مرستې په اړه يې نرم دريځ ښوده‪.‬‬

‫له بلې خوا پاکستان شک کاوه چې ښايې د هرات له سقوطه وروسته ايران په‬
‫افغانستان کې ځان کمزوری احساسوي‪ ،‬نو ځکه غواړي چې پاکستان هم له ورته‬
‫دريځ رسه مخ کړي او سفارتونه یې په افغانستان کې وتړل يش‪ .‬همداراز پاکستان‬
‫په دې پېښه کې ممکن د هند د الس وهنې شک هم کاوه‪.‬‬

‫ځينې شننونکي داسې فکر کوي چې کله په ‪ ۱۹۹۷‬کال داګسټ پر‪۸‬مه‬

‫(‪۱۷‬اسد) د مزار رشيف ښار بيا طالبانو ونيو او د ايران په سفارت کې يوولس‬
‫ايراين اتباع په مرموز ډول ووژل شول‪ .‬ښايي دا د پاکستان له خوا پر خپل‬

‫‪123‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سفارت د شوې حملې غربګون وي‪ ،‬خو په دې اړه هيڅ شواهد ترالسه نه‬
‫شول‪ ،‬يواځې د ادعاوو تر کچې دا ډول خربې کېدې‪.‬‬

‫د سفارت سوزولو پيښې پاکستان له کابل رژیمه مايوسه کړ‪ .‬هغوی طالبانو ته‬
‫د دوستانې د الس غځولو د هڅو ترڅنګ د سفارت له تړلو څو مياشتې وروسته‬
‫په جالل اباد کې د معادل سفارت د پرانیستلو تابيا هم وښوده‪ ،‬چې د رباين پر‬
‫ځای د حاجي قدير په مرشۍ مرشقي شورا رسه روابط ټینګ کړي او د کابل د‬
‫سفارت کار د جالل اباد له کونسلګرۍ واخيل‪.‬‬

‫که څه هم د مجاهدینو اوهواړه ګوندونه پاکستان کې جوړ شول او له هغه ځایه‬

‫يې افغانستان کې د نجیب د واکمنۍ تر ړنګېدو سیايس او پوځي فعالیت وکړ‪.‬‬
‫برهان الدین رباين هم د پاکستان په مرسته تر کابله ورسېد او له مجددي‬
‫وروسته د هغه د څلور میاشتني جمهوري ریاست انتخاب هم په پېښور کې د‬
‫پاکستانیانو په مشوره اوغوراوي وشو‪ ،‬خو د حکمتیار او رباين د ملېشو ترمينځ د‬
‫جګړو په شدت کې پاکستان د حکمتیار په پلوۍ تورن و‪.‬‬

‫کله چې طالبانو په کندهار کې لومړی رس راپورته کړ‪ ،‬نو رباين او سیاف يې‬
‫کلک هرکيل وکړ آن چې طالبانو ته يې د امن فرښتې وویل‪ ،‬خو کله چې طالبان‬
‫په جنوب کې له اسامعیل خان او مرکز کې له مسعود رسه ونښتل‪ ،‬نو رباين او‬
‫پلویانو يې پر طالبانو د پاکستان د مالتړ تور پورې کاوه‪ .‬دا مهال د رباين د‬
‫حکومت او پاکستان رسمي او ديپلوماتیکې اړیکې سمې روانې وي‪ ،‬پاکستان د‬
‫رباين حکومت ته د افغانستان د مناینده حکومت په سرتګه کتل‪.‬‬

‫د کندهار له فتحې څو ورځې ورسته کله چې په لومړي ځل د پاکستان يو ټيټ‬

‫رتبه هيئت د پاکستان د هغه تجاريت کاروان د پاتې شونو د وصول لپاره‬
‫کندهارته راغی‪ ،‬چې تر طالبانو وړاندي د لويې الرې پررس ټوپکې قوماندانان‬
‫لوټلی و‪.‬دغه تجاريت کاروان د کندهار د وايل ګل اغا شیرزي او د پاکستان د‬
‫‪124‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫داخله وزارت تر مینځ د توافق نه وروسته د کندهار له الري هرات اوبيا‬

‫تورغوندي ته روان و‪ ،‬خو شیرزی که څه هم په ظاهره د کندهار وايل و‪ ،‬خو‬
‫داسامعيل خان په څري يې د لويې الري د امنيت ساتلو توان اوځواک نه‬
‫الره‪،‬ځکه خو دغه کاروان لوټ شوی و‪ .‬د طالبانو له راتګه وروسته د دغه‬
‫کاروان محدود وسایل د ټوپکيانو نه طالبانو ته ورپاتې شول‪،‬چې د همدې پاتې‬
‫شونو په بهانه دغه پاکستانی هيئت کندهارته راغی‪ ،‬چې په ترکيب کې يې د‬
‫داخله وزارت د ټيټ د رتبه مامورانو ترڅنګ دآی اس آی غړی هم و‪ ،‬طالبانو که‬
‫څه هم داسنادو اوشواهدو په په بدل کې د هغوي سامانونه ورته وسپارل‪ ،‬خو‬
‫نوريې وررسه ډير محتاط ‪ ،‬سوړاو حتی بيخونده تعامل وکړ‪.‬‬

‫له هغوي رسه د لیدونکو مرش د عالی شورا غړی مال محمد عباس و‪ ،‬کله چې د‬
‫هيئت مرش مال عباس ته وویل‪ :‬پاکستان ستايس رسه د ښو اړيکو او همکاري‬
‫نيت لري‪ ،‬نو مالعباس په تونده لهجه ورغربګه کړه چې موږ ستايس له‬
‫مرستي او دوستي بیزاره یو‪ ،‬نور دافغانانو په مېنځ کې ستونزي مه جوړوي! د‬
‫مالعباس اشاره د حکمتيار او رباين خپل منځي جکړو ته وه‪ .‬دغه کرنل بيا‬
‫وروسته د طالبانو د حکومت په دوره کې افغان سفیر شهاب الدين دالور ته‬
‫دغه کيسه کړې وه چې په لومړي ځل چې طالبانو د مالعباس په ژبه موږ ته‬
‫تريخ او نامناسب ځواب راکړ‪ .‬نو موږ خپل مېنځ کې رسه وویل‪ :‬چې طالب جان‬
‫د جګړې د دوام له زوره خرب نه دی! اخیر به د يو چا مرستې ته اړ کېږي‪.‬‬

‫په اول کې د طالبانو اوپاکستان د رسمي اړيکو سوړ جريان د طالبانو د‬

‫محالفينو په ګټه و؛ خو د پاکستان ميشته افغان مهاجرينو مرستو او له‬
‫پاکستان نه د هغوې د ډلې ډلې کومکي ځوانان ازاد راتلل او له افغانستان نه‬
‫هره ورځ په لسګونو زخمي جنګیايل د پاکستان روغتونونو ته وړل‪ ،‬هغه څه وو‪،‬‬
‫چې پاکستان يې د طالبانو لپاره يو کومکي هېواد معريف کړی و‪ .‬که څه هم د‬

‫‪125‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫افغان جهاد له پیله پاکستاين حکومتونه د افغان وسلوالو د ټپيانو د درملنې او‬
‫تګ راتګ په اړه عادي وو او د داخيل جګړو زخمیان هم په ازاده توګه پاکستان‬
‫ته دتداوي لپاره وړل کيدل ‪ ،‬خو د طالب غورځنګ مخالفانو د پاکستان دغه‬
‫رويه مستقیمه مرسته نوموله‪ .‬کله چې د رباين اومتحدينو لخوا د پاکستان‬
‫پرضد نیوکې زياتې شوې‪ ،‬ورپسې يې د پاکستان پر ضد هند ته الس وغځاوه‬
‫او بالخره يې په کابل کې د پاکستان پرسفارت خونړی برید وکړ‪ ،‬نو پاکستان د‬
‫ځينې سیايس اومذهبي ډلو او اشخاصو په واسطه له طالبانو رسه د اړيکو د‬
‫ټینګولو هڅې له رسه پيل کړې‪ ،‬له دې رسه رسه د طالبانو له خوا د مخالفينو‬
‫په وړاندي مسلسل پرمختګ او د پراخو سیمو الندي کول هم د دې باعث شول‬
‫چې پاکستان نور هم دغو اړيکو ته ليواله يش او له طالبانو رسه د افغانستان د‬
‫يوه مهم فوځي او سیايس جهت په توګه اړيکې ولري‪ .‬لومړی پاکستان د‬
‫هرات‪ ،‬مزار او جالل اباد په څېر په کندهار کې هم يوه سمبولیکه کونسلګري‬
‫لرله چې اصيل واک يې د کابل له سفارت رسه و‪ ،‬خو د سفارت له سوزیدو‬
‫وروسته يې د کندهار کونسلګري مجهزه کړه او په هرات کې يې هم‬
‫کونسلګري پرانیسته‪ .‬چې له امله يې له طالبانو رسه رسمي اړيکي جوړې‬
‫شوې‪ ،‬چې بيا د طالبانو د حاکمیت په دوره کې د اړيکو دغه بهري د دوو دولتونو‬
‫د اسايس او رضوري اړيکو ځای ونيو‪ .‬بل پلوته له نړۍ رسه ناسمو اړيکو‬
‫طالبان په اخريکې د پاکستان د يپلوماتيکو اوسيايس اړيکوته ډير محتاج‬
‫کړل‪.‬خو پاکستان تل د خپلو ګټو او رضورتونو ترکچې له طالبانو رسه اړيکې‬
‫پاللې او له دې ور هاخوا يې نه کومه ديني انګیزه لرله اونه اسرتاتيژيک‬
‫رشاکت!‬

‫مګر عوامي پيوستون او د پاکستان له دیني طبقې رسه د طالبانو اړيکو بلکل له‬
‫دولتي هغې نه يو جال انګیزه او رنګ الره‪.‬بل پلو طالبانو هم د پاکستان اړیکوته‬
‫رو رو پام واړاوه او د لومړيو ورځو په محتاط دريځ کې بدلون ته اړ شول‪.‬‬

‫‪126‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په کندهار کې د هېواد د ديني عاملانو سرته غونډه او مال محمد عمر ته د امرياملومنني‬
‫لقب ورکول‬

‫د ‪۱۹۹۶‬م ميالدي کال پرسلی مارچ میاشت کې عايل شورا مرشتابه ته د ا نظر‬
‫ورکړ؛ که د عمومي وضعيت او جنګ په اړه د ټولو مفتوحو سیمو او په بهر کې د‬
‫مهاجرو علاموو يوه غونډه دایره کړو‪ ،‬چې د هغوی مشورې‪ ،‬هدايات او تاييد‬
‫ترالسه او راتلونکي کارونه مو نور هم د دیني اصولو او اوامرو چوکاټ کې‬
‫تنظيم کړو‪.‬‬

‫ويل کيږي چې د دې کار مشوره اول مولوي جالل الدين حقاين د مولوي‬
‫احسان الله احسان له الرې شورا ته را ليږلې وه‪ ،‬چې د دې جګړې د‬
‫مرشوعیت او رضورت په اړه د هيوا له دیني علاموو نه رشعي هدايات او ازاده‬
‫رايه واخلئ‪ ،‬مولوي احسان الله د شورا له نورو غړو رسه دا مشوره رشیکه‬
‫کړې وه اوبيا مرشتابه ته وړاندې شوې وه‪.‬‬

‫د غونډې لپاره د کندهار ښار ميخانيکي ښوونځي غوره شو‪ ،‬چې پراخې ودانۍ‬
‫او د يوې سرتې غونډې وړ تاالر يې درلود‪ .‬د ښوونځي په دروازه کې يو موقتي‬
‫دفرت خالص شو چې د راتلونکو مېلمنو نوم او والیت به يې ثبتول او بیا به يې د‬
‫هغوي د اوسېدو لپاره د مناسب اطاق کيليانې د هغوی مؤظف خادم ته سپارلې‪.‬‬
‫د دې دفرت مسئول مولوي حمدالله نعامين و‪ ،‬چې دا وخت د اطالعاتو او کلتور‬
‫لوی ریاست اداري مدیر و‪ .‬وررسه د مېلمستون مرش مرحوم احمد عيل خان‬
‫متقي د غونډې نورې چارې تنظیمولې‪ .‬موږ څو تنه نور ملګري هم وررسه‬
‫همکاران وو‪.‬‬

‫کوم علامء چې به په يوځای راغيل وو او غوښتل به يې چې په يو ځای‬

‫اوويس‪ ،‬هغوی ته سرت سرت مجهز اطاقونه ورکول کېدل‪ .‬څوک چې تنها او يو‬
‫دوه يا درې تنه وو‪ ،‬هغوی ته د هغوی د اوسېدو وړ اطاقونه ورکول شول‪ .‬په‬
‫‪127‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اطاقونو کې ټولې اسانتياوي ورته بر ابرې شوې او د خدمت لپاره يې معلوم‬

‫کسان مؤظف وو‪ .‬له دې ودانيو عالوه ځینې مېلامنه د والیت په مېلمستون او د‬
‫ميوند هوټل په ودانيو کې هم اوسېدل‪ .‬د کندهار اوسېدونکي اکرث علامء د‬
‫شپې بېرته کورونو ته تلل‪.‬‬

‫غونډه د ‪۱۳۷۵‬ملریزکال د وري د مياشتې په‪۱۴‬مه نېټه چې د ‪۱۹۹۶‬ميالدي کال‬

‫د مارچ له‪ ۳۰‬ورځې رسه يې سمون خوړ پیل شوه او په درېیمه ورځ غونډې ته‬
‫مال محمد عمر هم راغی‪ .‬د ماسپښني له ملانځه مخکې مال محمد عمر مجاهد‬
‫خپله وينا پيل کړه‪ .‬د تحريک د پيل کولو ټوله کیسه يې په لنډ ډول بیان کړه‪ .‬د‬
‫وينا مينځ کې يې وژړل او تقریبا ټول محفل وررسه وژړل‪( .‬د دې وينا غورچاڼ د‬
‫کتاب په رس کې راوړل شوی)‪.‬‬

‫مولوي احسان الله احسان د خپلې وينا په ترځ په احساسايت ډول ناستو‬
‫علاموو ته په شخيص توګه وړاندیز وکړ چې موږ بايد خپل مرش ته د‬
‫امیراملومنني نوم ورکړو‪ ،‬ناستو علاموو په يو اواز د دې هرکلی وکړ‪ .‬مولوي‬
‫احسان الله له علاموو نه د بیعت غوښتنه وکړه‪ .‬بیعت رشوع شو‪ ،‬مالصیب‬
‫حیران والړ و‪ ،‬زړه نازړه شو‪ ،‬ځګه چې د لقب دا ټول کار ورته تصاديف و‪.‬‬
‫علاموو له هغه رسه په الس بیعت پیل کړ‪ ،‬د هغه سرتګې له اوښکو ډکې شوې‬
‫او بدن يې په لړزېدو شو‪ .‬ماحول يو ډول جذباتی و‪ ،‬يو خوا د مالصیب ساده او‬
‫صادقه وینا اغېزناکه وه‪ .‬بل پلو مولوی احسان الله خلک نورهم په جذباتو‬
‫راوستل‪ .‬ما له يو دوو مرشانو ملګرو نه پوښتنه وکړه چې د لقب اعالنول په‬
‫پروګرام کې وو؟ هغوی وويل چې نه هيڅکله داسې خربه نه وه شوې او نه مال‬
‫محمد عمر دا ډول غوښتل‪ ،‬خو د مولوي احسان جذبايت چیغې او د علاموو‬
‫هرکيل مالصیب هم له انکاره را وګرځاوه‪.‬‬

‫هغه علامء چې په شخيص توګه په ښار کې یا له وسلهوالو طالبانو رسه د هغو‬

‫په اطاقونو یا هم هوټل يا بل ځای کې اوسېدل‪ ،‬له هغوی پرته يواځې هغه‬
‫‪128‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫علامء چې د غونډې د منتظمينو له خوا يې نومونه ثبت شوي وو‪ ،‬تعداد يې د‬

‫څوارلس‪-‬پينځلس سوو تنو ترمينځ و‪.‬‬

‫په غونډه کې د عايل شورا له غړونه مولوي احسان الله احسان‪ ،‬مال محمد‬
‫رباين‪ ،‬مال بورجان‪ ،‬مالنورالدین ترايب‪ ،‬مولوي وکيل احمد متوکل‪ ،‬او يو څو‬
‫نورو غړو هم ګډون درلود‪.‬‬

‫د غونډې پای کې علاموو د برهان الدین رباين واکمني په هېواد کې د نه‬

‫حاکميت او پر پاټک ساالرانو د نه تسلط له امله غیرمرشوع وګڼله‪ .‬استاد رباين‬
‫يې واجب العزل اعالن کړ او په زور يې د هغه د ګوښه کولو فتوی ورکړه‪ .‬دغه‬
‫اعالن او د امیراملومنین لقب په مطبوعاتو کې د مخالفینو غوغا راپورته کړه‪.‬‬

‫له غونډې وروسته د عايل شورا له خوا علاموو ته هغه فورمې توزیع شوې چې‬
‫په کې د مختلفو چارو په اړه له علاموو نه هدايات او مشورې غوښتل شوي‬
‫وې‪ .‬همداراز له علاموو نه د عامو مشورو غوښتنه هم شوې وه‪ .‬څلورمه ورځ‬
‫موږ فورمې په بوجيو کې راوړې‪ ،‬ځکه ډېرې زياتې وې او د دې ليکلو هداياتو او‬
‫مشورو د بررسۍ لپاره يوه کمېټه هم وټاکل شوه‪ ،‬چې دغه هدايات یو یو‬
‫ولوستل يش‪.‬‬

‫د دې غونډې له برخهوالو علاموو نه د څو علاموو نومونه چې زما په حافظه کې‬

‫پاتې دي‪ ،‬د بېلګې په توګه يې راوړم‪:‬‬

‫کندهار‪ :‬شیخ الحدیث مولوي عبدالعيل ديوبندي‪ ،‬قايض مولوي سید محمد(‬
‫مولوي پاسنی) شیخ التفسیر مولوي عبدالسالم‪ ،‬مولوي عبدالودود‪ ،‬ثاين‬
‫مولوي عبيدالله‪ ،‬مولوي غالم حیدر‪ ،‬شیخ الحدیث مولوي عبدالحکيم‪ ،‬شیخ‬
‫الحدیث مولوي عبدالغني‪ ،‬مولوي عزیزالله‪ ،‬مولوي سدوزی‪.‬‬

‫‪129‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هلمند‪ :‬مولوي محمد خواص‪ ،‬مولوي عبدالروف‪ ،‬مولوي عبدالواحد‪ ،‬مولوي‬

‫محمد‪ ،‬مولوي مطيع الله‪.‬‬

‫زابل‪ :‬مولوي عبدالغفور سناين‪ ،‬مولوي عنایت الله غربګوي‪ ،‬مولوي سیف‬
‫الرحمن اخنذاده‪ ،‬مولوي محمد نعامن او لسګونه نور‬

‫غزنی‪ :‬مولوي محمد ابرص‪ ،‬مولوي حيات الله (کاکا)‪ ،‬مولوي عبدالباري‪ ،‬مولوي‬
‫فیض الله‪ ،‬مولوي عبدالستار‪ ،‬مولوي رضاخان‪ ،‬مولوي عبدالبصیر(ريس)‪،‬‬
‫مولوي علم ګل‪ ،‬مولوي محمد غيور‪ ،‬مفتي رحمت الله ديوبندي‪.‬‬

‫میدان‪ :‬يوسف خېلو اخنذاده صیب‪ ،‬مولوي رفیع الله موذن‪ ،‬مولوي محمد‬
‫ملوک‪.‬‬

‫کابل‪ :‬شيخ الحديث مولوي تره خېل‪ ،‬مولوي نورمحمد ثاقب‪ ،‬مولوي احمدالله‪،‬‬
‫مولوي عبدالله جان‪ ،‬مولوي عبدالقدوس‪.‬‬

‫پکتيکا‪ :‬مولوي حميدالله فایض‪ ،‬مولوي محمد فريد محمود‪ ،‬مولوي محمد‬
‫یعقوب‪ ،‬مولوي محمد عمر‪ ،‬مولوي راز محمد‪.‬‬

‫پکتيا‪ :‬مولوي خليل الله فیروزي‪ ،‬مولوي فضل الرحمن‪ ،‬مولوي حمدالله‬
‫نقشبندي‪ ،‬مولوي اعظم ګل‪.‬‬

‫خوست‪ :‬مولوي عبيدالله صربی‪ ،‬مولوي سيد وسیم‪ ،‬مولوي عبدالرحيم باليل‪،‬‬
‫مولوي عاقل محمد ځنيخيل‪.‬‬

‫لوګر‪ :‬مولوي موسی جان‪ ،‬مولوي فضل احمد‪ ،‬مولوي محمد مري‪ ،‬شيخ الحديث‬
‫مولوي محمدنعيم‪ ،‬مولوي محمد صادق‪ ،‬مولوي فرقاين‪ ،‬مولوي شهاب الدين‬
‫دالور‪.‬‬

‫‪130‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ننګرهار‪ :‬مولوي عبدالقادر‪ ،‬مولوي قاري محمود شاه‪ ،‬قاري الهام الدین‪ ،‬مولوي‬
‫عبدالرشيد‪ ،‬مولوي عبدالباقي‪ ،‬مولوي سيد رسول‪.‬‬

‫کنړ‪ :‬شیخ عبدالقادر اسعد ابادي‪ ،‬مولوي نورجالل‪.‬‬

‫لغامن‪ :‬مولوي سعیدالرحمن‬

‫هرات‪ :‬مولوي خدای داد‪ ،‬مولوي جليل الله مولوي زاده‪ ،‬حسن وثیقي (داهل‬
‫تشیع يوتن عامل)‬

‫فاریاب‪ :‬مولوي عبدالرحمن‬

‫بلخ‪ :‬مولوي عبدالصمد‬

‫فراه‪ :‬مولوي نجيب الله‬

‫کندوز‪ :‬د ګجرو اخندزاده صیب‬

‫بغالن‪ :‬مولوي محمد مسلم‬

‫بامیان‪ :‬مولوي محمداسالم‬

‫دا هغه نومونه دي چې زما په حافظه کې تر اوسه پاتې وو‪ .‬په دې غونډه کې د‬
‫هېواد د ټولو برخو جيدو او نامتو علاموو ګډون کړی و‪.‬‬

‫په جنوب کې د حکمتیار له پلویانو رسه بيا نښتې‬

‫په تېر ژمې کې د پکتیکا په ارګون او رسويب کي د حکمتیار له مهم قومندان‬

‫خالد فاروقي رسه جګړه وشوه‪ .‬هغه مايت وخوړه له هغه وروسته په پکتیاکې د‬
‫مولوي محمدیونس خالص د اسالمي حزب قوماندان "پري ځدراڼ" رسه جګړه‬
‫وشوه‪ .‬هغه وتښتېد وسله او مهامت يې طالبانوته په الس ورغلل‪ .‬د طالبانو‬
‫‪131‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ځواکونو د مالبورجان په مرشۍ په ځاځيو کې د سیاف د وسلو ډیپوګان او په‬

‫سپینه شګه کې د حکمتیار مرکز او وسایل ترالسه کړل‪ .‬د حکمتیار او سیاف‬
‫له مرکزونو ډېره زیاته اندازه وسله ترالسه شوه‪ ،‬چې په غرونو کې ځای پر ځای‬
‫شوې وه‪ .‬له سپینې شګې د حکمتیار هغه د چاپ ماشین هم ترالسه شو‪ ،‬چې‬
‫حزب اسالمي غوښتل خپلې افغانۍ کرنسۍ پرې چاپ کړي‪ ،‬ځکه دا وخت دوه‬
‫ډوله نورې افغانۍ هم چلېدې‪ ،‬چې يو د رباين د رژیم له خوا روسیه کې‬
‫چاپېدې اوبل يې د دوستم له خوا چاپيدې چې جنبيش پیسې بلل کیدې‪ ،‬نو‬
‫ځکه حکمتیار هم غوښتل خپلې جعيل پیسې چاپ کړي‪.‬‬

‫د کابل د نېولو لپاره د مالبورجان اخند سرتاتیژي خورا بریالۍ وه‪ .‬نوموړي‬
‫دښمن په خورا پراخه سیمه کې په جګړه کې ښکېل کړ‪ ،‬په پای کې يې دې ته‬
‫وادار کړ چې په هر استقامت شکست ومني‪ .‬هغه خپله د پکتيا له مرکز ګردېز‬
‫څخه حرکت پیل کړ‪ .‬د میرزکه او ځاځي احمدخیل ولسوالۍ یې تصفیه کړې‬
‫چې تردې مهاله د سیاف او حکمتیار د کسانو په الس کې وې‪ .‬ورپسې یي‬
‫ځاځي اریوب او سپینه شګه ونیول او له هغه ځایه دلوګر په ازره او حصارک‬
‫ورغلل‪.‬‬

‫د مال بورجان په مرشي ځواکونو د خپلو عملیاتو په پیل کې د پکتیا او خوست‬

‫په هغو رسحدي او غرنيو سیمو کې چې د ښاغيل حکمتیار‪ ،‬سیاف او نورو‬
‫تنظیمونو وړو یاغي قوماندانانو پرېښودې وې‪ ،‬تصفيوي عملیات وکړل چې له‬
‫امله يې په پراخه کچه وسله او مهامت ترالسه کړل‪ .‬د دولت او حکمتیار‬
‫ترمينځ د پاکستان د جامعت اسالمي د مرش قايض حسین احمد په‬
‫مينځګړتوب مذاکرت پیل شول چې د می په مياشت کې د غو مذاکراتو رنګ‬
‫راووړ او د می د مياشتې په په ‪۲۴‬مه د رباين حکومت او حکمتيار ترمينځ د ګډ‬
‫حکومت او اتحاد تړون السلیک شو‪ .‬له څلور کاله مخالفته او د لسګونو زرو‬

‫‪132‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫افرادو له وژولو وروسته ښاغيل حکمتیار يو ځل بيا د رباين تر مرشۍ الندې‬

‫حکومت کې د ګډون فیصله وکړه‪.‬‬

‫حکمتيار مخ پر کابل‪ ،‬طالبان مخ پرننګرهار‬

‫‪ ۱۹۹۶‬کال د می د مياشتې په ‪۲۴‬مه د پاکستان د جامعت اسالمي د ګوند مرش‬

‫قايض حسین احمد په مينځګړتوب د حکمتيار او رباين ترمينځ د روغې او د‬
‫طالبانو پر ضد د اتحاد تړون امضاء شو‪ .‬حکمتیار ته پرته له کومه امتیازه هم‬
‫هغه زړه دنده ورکول شوه چې هغه اول نه وه منلې او په مخالفت کې يې نږدې‬
‫درې کاله له مسعود رسه خونړۍ جګړې وکړې چې تقریبا د کابل ښارپنځوس‬
‫زره عام ښاریان په کې قربانیان شول‪ .‬دا مهال بېرته هم هغه مسعود ته څلور‬
‫کاله وروسته کابل ته ور روان شو‪ ،‬په دا سې حال کې چې رباين يې د واکدار‬
‫جمهور رييس او مسعود يې د دفاع وزیر په توګه ومنل‪.‬‬

‫د جون د مياشتې په ‪۲۶‬مه حکمتيار د موټرو په يوه سرت کاروان کې د رسويب‬

‫له الرې کابل ته روان شو‪ ،‬چې پلویانو يې تر کابله فاتحانه شعارونه ورکول‪ .‬د‬
‫کابل په دولتي هوټولونو کې څو هفتې د حزب د مېلمه کاروان مسافرو اړويل‬
‫وو‪ .‬د جوالی د مياشتې په لومړيو کې حکمتیا رته د منل شويو څو وزارتونو‬
‫وزیرانو د وزارت لوړې وکړې‪.‬‬

‫دا وخت د مرشقي شورا په مرشۍ د ننګرهار له وايل حاجي عبدالقدیررسه د‬

‫رباين حکومت خربې روانې وي چې له مرکزي دولت رسه يو ځای يش او د‬
‫طالبانو پر ضد د کابل او نږدې والیتونو دفاع وکړي‪ .‬دا وخت د کابل په دوو‬
‫مهمو دروازو کې ‪-‬د لوګر له پلوه چاراسیاب او د میدان وردګو له طرفه د میدان‬
‫ښار په حدودو کې د طالبانو نظامي ځواکونه ځای پرځای وو‪ ،‬خو يواځينۍ الر د‬
‫کابل‪-‬جالل اباد وه چې د رباين او حکمتیار له اتحاده وروسته تر رسويب پورې له‬

‫‪133‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دولت رسه وه‪ .‬په رسويب کې د حزب اسالمي قوماندان زرداد و او بیا تر جالل‬
‫اباده لويه الره له مرشقي شورا رسه وه‪.‬‬

‫طالبانو د مال بورجان په مرشۍ د جنويب سیمو له تصفیې وروسته مرشقي‬

‫سیمو ته پام واړاوه‪ .‬دا وخت له يوې خوا د حکمتیار او مسعود له اتحاده‬
‫وروسته له رسويب نه تر ننګرهاره سیمه د دولت اکاماليت او سرتتیژیکه سیمه‬
‫شوه‪ ،‬له بله پلوه د مرشقي ځینې قوماندانان له دولت رسه په متاس کې وو‪،‬‬
‫خو ځینې مهم قوماندانان بيا له طالبانو رسه په متاس کې وو او ننګرهار ته يې‬
‫نه يوازې د طالبانو پټ هرکلی کاوه‪ ،‬بلکې د مرستې ډاډ يې هم ورکاوه‪ ،‬ځکه‬
‫هغوی هم د ننګرهار او ټول مرشقي له يو درجن پاچاهيو او بدمعاشيو تر پوزې‬
‫راغيل وو‪.‬‬

‫طالبان له يوې خوا له مرشقی نه په وېره کې وو او له بلې خوا د کابل د‬

‫محارصې لپاره مرشقي لور ته پرمختګ ورته اړين ښکارېده‪ .‬په لوګر کې د‬
‫مالبورجان په مرشۍ د جالل اباد لپاره لښکر تیار شو او د حاجي قدیر او ملګرو‬
‫له خوا زرکسیزه ځواک حصارک کې د دې لپاره ځای پرځای شو چې د لوګر له‬
‫ازرې د ورتلونکو طالبانو رسه جګړه وکړي‪.‬‬

‫دا وخت د حاجي قدیر کورنۍ پر مولوي محمد یونس خالص زور راوړ‪ ،‬چې پر‬
‫طالبانو له خپل جهادي نفوذه کار واخيل‪ ،‬چې د ننګرهار خوا ته رانه يش‪.‬‬
‫مولوي صیب ته يې دا ذهنیت ورکړی و‪ ،‬چې که هغوی ننګرهار ته رايش نو‬
‫ښار کې به زیاته خونریزي ويش‪ .‬بناء د ستمرب د میاشتې په نیاميي کې موږ‬
‫کندهار کې وو‪ ،‬چې د مال محمد عمر دفرت ته د مولوي محمدیونس خالص‬
‫مرحوم لیک راغي چې لیکيل يې وو‪ ،‬که د ننګرهار پر لور طالبان پرمختګ‬
‫وکړي‪ ،‬د ناوړه عواقبو مسئولیت به يې پر خپله غاړه وي‪ ،‬خو مرشتابه پوهېده‬
‫چې دا د حاجي قدیر او دین محمد فرمایش دی‪.‬‬

‫‪134‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خو بيا وروسته څرګنده شوه چې مرحوم مولوي خالص د خپلو دوو مشاورينو په‬
‫واسطه طالبانو ته ننګرهار ته د ورتللو دعوت ورکړی و‪.‬‬

‫طالبان د لوګر له خوا د مال بورجان په مرشۍ د ازرې په سیمه کې حصارک ته‬
‫خپل سرت پوځي کاروان په محتاط ډول روان کړ‪ .‬شپه پر الر په دوهمه ورځ په‬
‫حصارک کې د ننګرهار له منتظره زرکسیزې قطعې رسه مخ شول‪.‬خو د قطعي‬
‫مرش له طالبانو رسه په اړيکه کې و‪ ،‬طالبانو ته يې الره ورکړه‪ .‬د ستمرب په‬
‫‪۱۰‬مه د مرشقي شورا د قوماندانانو د موټرو يو لوی قطار د تورخم او جالل اباد‬
‫ترمينځ د قوماندان شاملی خان د ورور "منجي " له خوا په دا يس حال کې تر‬
‫برید الندې راغی‪ ،‬چې تورخم ته روان وو‪ ،‬منجي او ډلې يو ناڅاپه برید پرې‬
‫وکړ او په بې رحامنه ډول يې شهیدان کړل‪ .‬په دې کې د انجیرن محمود او‬
‫سازنور په ګډون يو شمېر قوماندانان او د هغوی افراد وو‪ ،‬چې له طالبانو رسه‬
‫يې ال له وړاندې اړیکه وه‪ .‬له بریده وروسته منجي پاکستان ته وتښتېد‪.‬‬

‫له پکتيا نه د طاالبانو دغه فاتحانه عملیات د مال بورجان په جنګي قومانده او د‬
‫مال محمد رباين په طرحه اوپالن ترجالل اباده پرمخ روان و‪ ،‬دلته هم د هرات د‬
‫فتح په څیر مال محمد رباين د جنګي پالن ګذاري اصيل طراح و‪ .‬مالبورجان د‬
‫کاروان په مخکي د قومندان په حيث خو مالرباين د کاروان ترشا د نظم‪ ،‬ظبط‬
‫او اکامل چارې پرمخ وړلې او د هر نوي برید د پالن طرح هم د ده په هدایت‬
‫جوړيده‪.‬‬

‫طالبان د ستمربپه ‪۱۱‬مه د جالل اباد ښار ته ننوتل‪ .‬د جالل اباد ښار له هر ډول‬
‫جنګ جګړې پرته په ارامه د طالبانو تر واک الندې راغی‪ .‬د طالبانو لښکرې د‬
‫کونړ او لغامن مرکزونو ته پسې وخوځيدې‪ ،‬هلته هم مقاومت ونه شو‪ .‬خلکو‬
‫طالبان استقبال کړل او طالبانو هر وسلّهوال د وسلې له تسلمولو وروسته‬
‫وباښه‪ ،‬خو وسله عامو او کرشانو طالبانو ته خورا مهمه وه‪ .‬کنړ ته په ننوتلو د‬

‫‪135‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کونړ د اسعد اباد ښار په مينځ کې قومندان ملک زرین د دوو بې ږیرو هلکانو‬
‫مينځ کې روان و‪ .‬پر اوږه يې رويس کیرینکوف (کالشنکوف ته ورته روسۍ‬
‫وسله) و‪ .‬یو ځوانکي طالب ته يې ملګري ورغږ کړ‪ .‬محمدانشا! هغه ده‪ ،‬هغه‬
‫ټوپک چې ستا خوښېده! د ټوپکي قوماندان غاړه کې ده‪ .‬دغه زملوټی طالب پر‬
‫ځان پوه نه شو او پر ملک زرین يې ورټوپ کړل اوله غاړي نه يې په يوه برید‬
‫ټوپک وویست‪ .‬د قوماندان بې ږیرې ماشومان هم له وېرې وتښتېدل‪ .‬د ملک‬
‫صيب موډ خراب شو او مالبورجان ته په شکایت راغی‪ .‬مال بورجان ځوانکي‬
‫طالب ته وویل "کريينکوف" بېرته راکه په مقابل کې يې پیسې واخله‪ .‬طالب امر‬
‫ومانه خو پیسې يې قبولې نه کړي او په مروره لهجه يې وویل دا مې خپل‬
‫غنیمت و‪ .‬په اخیرت به يې پوښتنه کوم‪.‬‬

‫قافله روانه شوه خو چې سبا طالبان له لغامنه د رسويب پر لور کوزېدل‪ .‬مال‬
‫بورجان کاروان ودراوه‪ .‬او په موټرو ګرځېده چې هغه طالب پیدا کړي چې پرون‬
‫يې د قیامت اخطار ورکړی و‪ .‬اخیر یې طالب پیدا کړ‪ .‬ورته ویې ویل ستا خربه‬
‫خو ماته ګورم (اندېښنه) اچوالی‪ ،‬وایه په څه مي بښې؟ همدا ټوپک بل در‬
‫پیداکړم او که که نقدي تاوان؟ طالب خجالت شو ورته ويې ویل‪ ،‬دا تاسو چې‬
‫ما پسې راغلئ دا زما لپاره هر څه دي ما دربښلی‪.‬‬

‫د ننګرهار له نيولو وروسته په کندهار کې د مرشتابه دفرت د ننګرهار لپاره د وايل‬

‫په توګه د مولوي محمد طاهر انوري په نوم مکتوب تیار کړ‪ ،‬خو طاهر انوري‬
‫چې په حاجي مدیر يې شهرت درلود‪ ،‬د دې کار له قبلولو انکار وکړ او دلیل يې‬
‫دا وايه چې دا يوه پیچيده دنده ده‪ ،‬دی يې وړتيا نه لري‪ .‬مال محمد عمر په‬
‫غوسه شو چې زه دې وړ ګڼم او د امیر په حيث امر درته کوم‪ ،‬انوري وویل په‬
‫دې ځایي کې ما معذور وګڼه‪.‬‬

‫‪136‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مولوي محمد طاهر انوري د پکتیا د زرمت اوسېدونکي و او له شهيد مولوي‬

‫نرصالله منصور رسه نږدې پاتې شوی و‪ .‬کله چې مولوي نرصالله منصور د‬
‫پکتيا وايل و دا وخت انوري د ګارنیزون مدیر و‪ ،‬چې له همدې امله په طالبانو‬
‫کې په مدیرصیب مشهور و‪ .‬انوري زاهد او عابد سړی و‪ ،‬ساده لباس او ژوند‬
‫يې خوښاوه‪ .‬له واکمنۍ اومسوليت رسه يې نه لګېده‪ ،‬خو بيا هم د کابل له‬
‫نيولو وروسته د مرش په تاکید د اداره امور مرش شو‪ .‬له هغه وروسته د څه‬
‫وخت لپاره د ماليې وزیر و او اخیر کې د پالن وزیر شو‪ .‬انوري له علمي‬
‫استعداد رسه رسه په ادارې کارونو کې پوهه او تجربه هم لرله‪.‬‬

‫د طاهر انوري له انکار اوعذر غوښتلو وروسته د لوګر وايل مولوي عبدالکبیر د‬
‫ننګرهار د وايل په توګه غوره شو‪ .‬او لوګر کې مولوي عبدالحکیم وايل وټاکل‬
‫شو‪ ،‬چې بيا وروسته مولوي عبدالکبیر د ننګرهار د وايل ترڅنګ د ختیځ زون‬
‫تنظیمه رييس هم شو او اخیر کې د امارت تر سقوطه د ننګرهار وايل‪ ،‬ختيځ‬
‫زون تنظیمه رييس او وزیرانو شورا مرستيال پاتې شو چې له مال محمد عمر‬
‫نه وروسته په مقتدر ترینو چارواکو کې راته او مال محمد عمر ته ډېر زیات‬
‫باوري و‪.‬‬

‫‪137‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫درېيم څپرکی‬

‫د کابل فتح‪۲۶‬ستمرب‬

‫د لغامن په دوه الرې رسخکان کې د حزب او شورای نظار د متحدو ځواکونو له‬
‫ماتې وروسته‪ ،‬طالبان د مالبورجان په مرشۍ له لغامنه د رسويب لور ته الړل‪.‬‬
‫پر رسوبې د عملياتو له پیل رسه د طالبانو سرت پوځي قوماندان مالبورجان د‬
‫متحدو قواوو د يوه ‪۸۲‬ميل مرتي توپ په ګولۍ ولګېد او شهید شو‪ .‬طالبان د‬
‫دې لپاره چې دښمن مورال پیدا نه کړي د مالبورجان د شهادت خرب يې له‬
‫عامه خپراوي او ميډیا نه د کابل تر نيولو پورې پټ وساته‪ .‬مال محمد عمر د‬
‫مالبورجان پرشهادت دومره ودردید چې دکابل لور ته پرمختګ یې هم دغه‬
‫خپګان کم نکړای شو‪ ،‬دا له مال محمد اخوند نه وروسته دوهم سرت قوماندان‬
‫و چې مرګ يې پرمال محمد عمر ډیر دروند و‪.‬‬

‫دا وخت چې طالبان له څلورو لوريو کابل ته ګواښ شول‪ ،‬د مسعود او حکمتیار‬
‫متحدو قواوو سخت روحیات له السه ورکړل‪ .‬طالبان د میدانښار له لوري پر‬
‫کابل برید ته له وړاندې ال تیار وو‪ .‬همداراز د چاراسیاب له لوري‪ ،‬وررسه د‬
‫ازرې له خوا د کابل لور ته څه قوه روانه شوه‪ .‬په رسوبې کې متحدو قواوو له‬
‫پرلهپسې سخت مقاومت نه وروسته پښې ټینګې نه کړای شوای او ‪۲۵‬م‬
‫ستمرب یعنې د جالل اباد له نیولوڅوارلس ورځې وروسته د رسويب ولسوالۍ د‬

‫‪138‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالبانو تر واک الندې راغله‪ .‬له متحدو قواوو زیات شمېر وسله اوعرادهجات‬
‫پاتې شول‪ .‬دې رسه پر کابل له څلورو خواوو عملیات پيل شول‪ .‬د مسعود‬
‫ځواکونو د طالبانو د يوې میاشتې پرلهپسې پرمختګونو له امله د جنګ روحیه‬
‫بایللې وه‪ .‬مسلسل تعرض د مسعود تاکتیکي هرن ګډوډ کړ او د نوي پالن‬
‫جوړولو فرصت يې نه شو موندالی‪.‬‬

‫د طالبانو لښکرې د نويو پرلپيس پرمختګونو او د وینو له بهېدو پرته د درېوو‬

‫مرشقي والیاتو فتحو په رواين لحاظ پر ځان باوري کړي وو‪ .‬د سیمې د خلکو‬
‫پراخ مالتړ او په کابل کې د عامو خلکو هرکيل‪ ،‬د مسعود او متحدانو روحیات‬
‫نورهم وځپل‪ .‬پر کابل له څلور اړخیزو پرلهپسې بریدونو نه وروسته چې د‬
‫ستمرب له ‪۲۵‬مه پیل شو او د‪۲۶‬م تر ماښامه په پرلهپسې ډول روان وو‪ ،‬مسعود‬
‫او پلویانو يې په ښار کې د نور مقاومت چانس کم وګاڼه او د ‪ ۲۶‬م ستمرب په‬
‫شپه کې يې خپل پوځې قطعات د شامل لور ته له کابله ویستل‪ .‬دغه تېښته‬
‫کې د هغوی مسئولین او قوماندانان په ډېره وارخطایۍ له کابله وتښتېدل چې د‬
‫سیمې د خلکو له قوله ډېرو يې په پنچرو ټایرونو او لغړو ویالنو موټرونه زغلول‪.‬‬

‫د کابل په شاميل کې ځینې ځايي خلکو له کابل نه تښتېدونکو پنجشیریانو ته‬

‫الره نیوله او د هغوی کورنۍ يې لوټلې‪ .‬مسعود او قوماندانان يې لومړی وتيل‬
‫وو‪ .‬سیاف‪ ،‬حکمتیار او رباين وروسته وتيل وو‪ ،‬چې بیا په پنجشیر دره کې‬
‫رسه يو ځای شوي وو‪ .‬کله چې طالبان د پنجشیر خولې ته ورسېدل نو رباين‪،‬‬
‫حکمتیار او يو شمېر نور زاړه چارواکي تاجکستان ته الړل‪.‬‬

‫د ستمرب په‪ ۲۶‬مه نیمه شپه کې طالبان کابل ته د ننه شول او د ‪۲۷‬م په سهار‬
‫يې نجیب له وژلو وروسته پر اریانا چوک را ځوړند کړ‪.‬د کابل ښاريانو له اوږدو‬
‫جګړو وروسته په لومړي ځل د کابل فضا ارامه احساس کړه‪ ،‬چې له همدې‬
‫امله يې طالبانو ته خوشحايل کوله او د ښار په ځینې برخو کې خلګو پر طالبانو‬

‫‪139‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ګلونه وشیندل‪ .‬د نجيب د وژلو مشوره کابل ته تر داخلېدو وړاندې شوې وه‬
‫چې مالعبدالرزاق‪ ،‬مال یارانه‪ ،‬عبدالسالم راکټي او يو شمېر نور قوماندانان په‬
‫دې مشوره کې وو‪ .‬دوی فکر کاوه که نجیب پرېږدي‪ ،‬ښايي نړۍوال‬
‫اوسيمهيیز فشارونه يې ترې وژغوري‪ ،‬چې دا به د ملت د يو سرت قاتل ژغورل‬
‫وي‪ .‬طالبانو د نجيب په اړه دا دريځ الره چې هغه د پردي يرغل په چوپړ کې د‬
‫خاد درئیس په توګه لسګونه زره مسلامن افغانان په خپله خوښه او پريکړه‬
‫وژلې چې له امله يې هغه د مسلامن ملت يو بربنډ قاتل دی‪ ،‬کنه طالبانو د خپل‬
‫تحريک په دښمني اسريان نه اعدامول‪ .‬تورن اسامعيل خان په مخامخ جګړه‬
‫کې تر زرو تنو زيات طالبان وژيل وو‪ ،‬خو طالبانو د اسارت پروخت کله هم د هغه د‬
‫اعدام او مرګ اراده نه دې کړې‪ ،‬بلکې تر دريو کالو د طالبانو په زندان کې هغه په‬
‫موقت ډول اسري و‪ ،‬ځکه چې اسامعيل د طالبانو مخالف و‪ ،‬خو ميل قاتل نه و!‬

‫طالبانو په کابل کې د ملګرو ملتونو له دفرته د نجیب د راوستلو لپاره طالبان‬

‫موظف کړل‪ .‬نجیب يې را وویست‪ ،‬الره کې يې په توپانچه باندې وواژه او بیا‬
‫يې پر اریانا څلورالرې ځوړند کړ‪.‬‬

‫د کابل سوبه‪ ،‬د طالب واکمني او نړۍوال غربګونونه‬

‫د کابل له نيولو يوه ورځ وروسته د مال محمد عمر له خوا د کابل واک د مال‬
‫محمد رباين په مرشي شپږ کسیزې شورا ته وسپارل شو چې په دې کې مال‬
‫محمدحسن‪ ،‬مالعبدالرزاق‪ ،‬سیدغیاث الدین اغا‪ ،‬مال محمدغوث اومال‬
‫عبیدالله وو‪.‬‬

‫مال محمد رباين د نوې ادارې د مرش په توګه په کابل کې د لومړي مطبوعايت‬
‫غونډې په وړاندي په لنډ ډول د خپل نظام پالیيس اعالن کړه‪ .‬په دې کې د‬
‫مکمل اسالمي نظام نفاذ‪ ،‬په نړۍ کې د افغانستان له سفارتونو او کونسلګریو‬
‫د پخواين رژیم سفیران شړل‪ ،‬د ځان او وسلې د سپارلو په صورت کې‬

‫‪140‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مخالفینو ته عمومي بښنه‪ ،‬د عمومي الرو خالصول‪ ،‬د نجیب او ورور د اعدام‬
‫دفاع‪ ،‬ظاهر شاه ته د يوه افغان په توګه د راتلو هرکلی‪ ،‬له دوستم رسه د‬
‫سولهيیزو خربو اعالن او دې ته ورته خربې وې‪.‬‬

‫دوه ورځې وروسته اکرث هغه رئیسان چې په کندهار کې وو کابل ته د‬

‫رسپرستو وزیرانو په توګه واستول شول او د خپلو ادارو بندې دروازې يې‬
‫پرانیستې‪.‬‬

‫د کندهار د اطالعاتو اوکلتور رئیس مال امیرخان متقي د اطالعاتو او کلتور‬

‫رسپرست وزیر په توګه‪ .‬په کندهار کې د خارجه ارتباط مسئول مال محمد غوث‬
‫د خارجه وزارت رسپرست په توګه‪ .‬د کندهار واليت اداري رئیس مولوي محمد‬
‫طاهر انوري د چارو د ادارې د مرش په توګه‪ .‬د کندهار د اوقافو رئیس مولوي‬
‫عبدالشکور د اوقافو د رسپرست وزیر په توګه‪ .‬د کندهار د مخابراتو رييس مال‬
‫الله داد د مخابراتو د رسپرست وزیر په توګه‪ .‬د کندهار د قول اردو قوماندان‬
‫مال عبیدالله د دفاع د رسپرست وزیر په توګه‪ .‬دعايل تحصیالتو رئیس مولوي‬
‫حمدالله نعامين د لوړو زدکړو د رسپرست وزیر په توګه‪ .‬د کندهار د‬
‫استخباراتو رئیس مال خاکسار د استخباراتو د رسپرست وزیر په توګه‪ ،‬خو د‬
‫وخت په تېرېدو نوي بدلونه راغلل او په ډېرو وزارتونو او معینیتونو کې نوي‬
‫کسان مقررشول‪ .‬لکه قاري احمدالله (غزين) داخله وزیر‪ ،‬مولوي محمد طاهر‬
‫انوري (پکتيا) مالیه وزیر‪ ،‬قاري دین محمد حنيف (بدخشان) د پالن وزیر‪،‬‬
‫مولوي عبدالرقیب (تخار) د مهاجرینو وزیر‪ ،‬مولوي عبدالباقي (ننګرهار) د‬
‫شهیدانو اومعلولینو وزیر‪ ،‬مولوي رستم (لغامن) د شهرسازۍ وزیر‪،‬مخدوم‬
‫عبدالسالم (بدخشان) دکار او اجتامعي امورو وزير‪ ،‬بوکس وهونکي‬
‫عبدالشکور مطمنئ (کابل پغامن) د اوملپیک د عمومي کميټې رئیس او داسې‬
‫نور‪...‬‬

‫‪141‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اول کې عامه روحیه دا وه چې دا واړه وزیران موقتي او رسپرست دي‪ .‬د هېواد‬
‫له مکمل کنټرول نه وروسته به وزیران د نوې ادارې د پالیسۍ له مخې ټاکل‬
‫کیږي‪ ،‬چې په هغو کې به د طالب غورځنګ پخوانی غړیتوب رشط نه وي‪.‬‬
‫وروسته د داخيل جګړې اوږدوايل او نړۍوالو ستونزو دا امکانات کم کړل‪.‬‬

‫مال محمد رباين د رسپرستو وزیرانو د شورا مرش و‪ ،‬چې د رسپرستې شورا‬
‫مرش به يې باله‪ .‬د طالبانو نوې رسپرسته کابینه ټوله له طالبانو جوړه وه‪ ،‬خو‬
‫مرستیاالن‪ ،‬مشاورین او اداري چارواکي او مامورین يې اکرثه د زاړه نظامونو‬
‫مسلکي خلک وررسه مقرر کړل‪ .‬له همدې امله هغوی ته اداري او مسلکي‬
‫ستونزې ډېرې نه پېښېدې‪.‬‬

‫د کابل له نيولو رسه د سیمې او نړۍ نېغ نظر د هېواد نوي حکومت ته واوښت‪.‬‬
‫په رسنيو کې خپاره شوي ځینې مهم نړۍوال او سيمهيیز غربګونونه په الندې‬
‫ډول وو‪:‬‬

‫د کابل د نيولو په لومړۍ ورځ د روسيې د بهرنیو چارو وزارت اعالمیه خپره کړه‪ .‬په‬
‫اعالمیه کې راغيل وو چې د کابل سقوط د افغانستان مسئله نوره هم پېچلې کړه‪،‬‬
‫ملګري ملتونه دي طالبان يوه پراخ بنسټه حکومت ته وهڅوي‪.‬‬

‫د کابل د فتحې په دوهمه ورځ د امریکا د بهرنيو چارو د وزارت ویاند له ویس‬
‫اف امریکا رسه په مرکې کې وویل‪ :‬واشنګټن د نجیب په دارول د خواښیني وړ‬
‫عمل ګڼي‪ .‬طالبان دې د ميل روغې جوړې الر خپله کړي‪ .‬دوی دې د مخدره‬
‫موادو د قاچاق او د وران کارو د ټریننګ د مرکزونو مخنيوی وکړي‪ .‬د رسمیت‬
‫پېژندلو خربه ال تر وخت مخکې ده‪ ،‬خو امریکا دا فغانستان په بیا ودانولو کې‬
‫مرستو ته ژمنه ده‪.‬‬

‫‪142‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په همدې ورځ د ملګرو ملتونو د امنيت شورا په يوه خپره شوې اعالميه کې د‬
‫نجیب اعدام غندل شوی و او د جنګ له دواړو غاړو نه د جګړې پر ځای د‬
‫خربو غوښتنه شوې وه او له نورو هېوادونو يې د افغانستان په چارو کې د نه‬
‫مداخلې غوښتنه کړې وه‪.‬‬

‫په همدې ورځ د بښنې نړۍوال سازمان (امينسټي انټرنیشنل) د نجیب وژل په‬
‫يوه اعالميه کې وغندل‪.‬‬

‫تاجکستان‪ ،‬ازبکستان او قازاقستان د طالبانو واکمني د تشویش وړ وګڼله‪.‬‬

‫ترکمنستان بې لوري دريځ اعالن کړ او طالبان يې د خپل هېواد لپاره بې خطره‬
‫وګڼل‪ .‬ترکیې د بې طرفه دريځ له نیولو رسه رسه د طالبانو او مخالفینو ترمينځ د‬
‫سولهيیزو خربو د کوربهتوب وړاندیزهم وکړ‪.‬‬

‫ایران د طالبانو راتګ او واکمني په سختو الفاظو وغندله‪ .‬پاکستان مثبت دريځ‬
‫اعالن کړ او ترڅنګ يې د طالبانو او مخالفینو د روغې مالتړ او همکاري هم‬
‫اعالن کړه‪ .‬سعودي عربستان او خلیجي هېوادونو پاکستان ته ورته دريځ‬
‫درلود‪ .‬د پاکستان اکرثو مهمو اشخاصو د خپل حکومت د دریځ مالتړ وکړ‪.‬‬
‫موالنا فضل الرحمن د پاکستان له حکومته د طالبانو د حکومت د رسمیت‬
‫پېژندلو غوښتنه وکړه‪ .‬هغه د پاکستان جنګ ورځپاڼې ته وویل که امریکا د‬
‫طالبانو د حکومت په مخ کې خنډ جوړ کړي‪ ،‬د ټولې اسالمي نړۍ اسالمي‬
‫غورځنګونه به د امریکا پر ضد الس یو کړي‪ .‬د جامعت اسالمي مرش قايض‬
‫حسین احمد سوړ غربګون وښود او په طالبانو يې نیوکې وکړې‪ ،‬چې ښايي له‬
‫رباين او حکمتیار رسه د دوستانه اړیکو له امله وې‪.‬‬

‫د افغانستان په جهادي مرشانو کې مولوي محمدنبي محمدي او مولوي محمد‬

‫یونس خالص د نجيب د اعدام هرکلی وکړ او پر ولس يې د طالبانو د اسالمي‬
‫حکومت د مالتړ غږ وکړ‪ .‬پیر سیداحمد ګیالين د نجیب مرګ سم وګاڼه خو‬
‫‪143‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫زیاته يې کړه چې باید له محکمې وروسته اعدام شوی وای‪ .‬ښاغيل ګیالنی‬
‫وویل طالبان د ولس په مرسته واک ته ورسېدل اوس باید د ملګرو ملتو په‬
‫مرسته يوه ممثله جرګه را وغواړي‪.‬‬

‫حکمتیار د اکتوبر په څلورمه له امریکا غږ رسه په مرکه کې وویل طالبان د‬

‫انګرېز غالمان دي او د امریکا خلک دي‪ .‬موږ له دوی رسه په کابل کې سم‬
‫جنګ نه دی کړی‪ ،‬موږ به هغوی ډېر ژر له کابله وشړو‪.‬‬

‫د اکتوبر په لسمه پخواين واکمن برهان الدین رباين د تخار له مرکز تالقان نه‬
‫له يب يب يس پښتو رسه په مرکه کې طالبان د پاکستان الس پوڅې وګڼل او‬
‫دعوه يې وکړه چې که زه په واک پاتې وای‪ ،‬ما به عام انتخابات تر رسه کړي‬
‫وای‪ .‬په داسې حال کې چې رباين د اهل الحل والعقد په نامه له يوې مصنوعي‬
‫شورا د دایمي مرشتوب جواز پیدا کړی و او د واک پرېښودو کومه سولهيیزه‬
‫اراده يې نه لرله‪.‬‬

‫د کابل شامل ته د طالبانو تېز پرمختګ‬

‫د کابل نیولو نه يو ورځ وروسته طالبان په پروان کې له مخالفینو رسه مخ‬

‫شول‪ .‬له لنډې جګړې وروسته هغوی پنجشېر ته وتښتېدل‪ .‬د ستمرب په‬
‫دېرشمه طالبانو د جبل الرساج په ګډون د سالنګ تر تونله ټوله سیمه تر واک‬
‫الندې راوسته او د ګلبهار بازار له نیولو وروسته د پنجشېر درې خولې ته‬
‫ورسېدل‪ .‬دا وخت طالبانو پنجشېر ته د ننوتلو پر ځای د سالنګ طرف ته توجه‬
‫وکړه چې د بغالن‪ ،‬پلخمري‪ ،‬کندوز او تخار لور ته پرمختګ وکړي‪ .‬د سالنګ‬
‫ها غاړې ته د دوستم ځواکونه پراته وو‪ .‬طالبانو هغوی ته خرب ورکړ چې موږ ته‬
‫الر راکړئ‪ ،‬خو هغوی الر ورنه کړه او طالبانو نه غوښتل له دوستم رسه جګړه‬
‫پیل کړي‪.‬‬

‫‪144‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫که په همدې ورځ طالبانو د پنجشېر لور ته پرمختګ روان ساتالی وای‪ ،‬نو‬
‫ښايي د مسعود مورال بایليل جنګيايل نه وای ټینګ شوي‪ .‬د وخت په تېرېدو‬
‫مسعود له يوې خوا د پنجشېر درې خوله په سرتو کاڼو بنده کړه چې له غره يې‬
‫را رغړويل وو او د طالبانو موټرو نه شوای کوالی چې درې ته ننوځي‪ .‬بل پلو يې‬
‫د کابل په شاميل کې د طالبانو پر ضد چریکي جګړه ترتیب کړه چې د خلکو له‬
‫کورونو‪ ،‬باغونو او فصلونو د طالبانو پر روانو کارانونو يو ناڅاپه بریدونه وکړي او‬
‫د هغوی ترمينځ د وصل په له مينځه وړلو د هغوی لوی شمېر محارصه کړي‪.‬‬

‫د اکتوبر په پينځمه طالبان د پنجشېر درې ته دننه شول خو وړاندې الر د عبور‬
‫قابله نه وه او مسعود په ځان پورې بنده کړې وه‪ .‬د غرونو له رسونو د مسعود د‬
‫جنګالیو له خوا د سرتو وسلو ګذارونه هم روان وو‪ ،‬له دې رسه رسه بیا هم‬
‫طالبانو په هرحال درې ته ننوتل غوښتل‪.‬‬

‫د مسعود رسګروپانو په شاميل کې د جبل الرساج او وررسه سیمو کې د‬

‫طالبانوله غفلته په استفادې د اکتوبر په امته ناڅاپي بریدونه پیل کړل‪ .‬طالبان‬
‫په سیمه او ارايض کې نابلده وو او دغسی عمل يې نه وو اټکل کړی‪ ،‬نو ځکه‬
‫يې قواوې دوه ځايه شوې او ترمينځ يې د مسعود وسلهوال ننوتل‪ ،‬چې د خلکو‬
‫له باغونو او کورونو يې زیات شمېر طالبان په نښه کړل‪ .‬طالبانو په مقابلو ډزو‬
‫کې کورونه نه شوای په نښه کوالی‪ .‬ډېر طالبان ټپیان او لوی شمیر ژوندي د‬
‫مسعود ځواکونو ته په الس ورغلل‪ .‬د وخت په تېرېدو د مسعود د پلویانو له خوا‬
‫د طالبانو له ساده رويې نه ګټه پورته شوه او د شاميل په خلکو کې د قومي‬
‫تعصب تبلیغ وشو‪ .‬رنګارنګ تبلیغاتو دغه سیمه د طالبانو پر ضد مسعودته‬
‫نږدې کړه‪ .‬په داسې حال کې چې د کابل شاميل سیمه کې تر پنجشېره پراته‬
‫خلک له دې نه وړاندې د جهاد په وخت د مسعود د ډېرو مخالفو قوماندانو‬
‫پلویان وو او مسعود په کې ډېر کم نفوذ درلود‪ ،‬آن چې له کابله د مسعود له‬

‫‪145‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫تښتېدونکو پلویانو نه د شاميل خلکو موټرې او مالونه په زور ګرځول‪ .‬تر ټولو‬
‫بده دا چې له زنانهوو يې په زور زېورات خالصول‪ ،‬خو اوس دلته يوه دستوري‬
‫قومي نغاره غږول شوې وه‪ .‬د خلکو ذهنیت رسچپه و‪ .‬په مقابل کې طالبانو د هيڅ‬
‫مثبت تبلیغ او ذهن سازۍ هڅه ونه کړه او دوی فکر کاوه چې د دې سیمې خلک‬
‫به هم د نور افغانستان په څېر زموږ له عميل کړو وړو موږ وپېژين او هرکلی به مو‬
‫وکړي‪.‬‬

‫دلته دومره دعوت او سپیناوي ته اړتیا وه چې د خلکو زړه ته لوېدلې وای چې‬
‫طالب رښتیاهم په کوم قوم پورې اړه نه لري او نه قومي تعصب ته اهمیت‬
‫ورکوي‪ .‬د دې سیمې مجاهدین او علامء يې مخ ته کړي وای‪ ،‬بلکې د سیمي‬
‫واک يې هغوی ته پریښی وای‪.‬‬

‫وروسته ورو ورو حاالت دومره خراب شول چې بار بار د خلکو له باغونو او‬
‫کورونو بریدونو طالبان هم د سیمې پر خلکو بدګامنه کړل او په څو میاشتو کې‬
‫څو ځله دغې سیمې د مسعود او طالبانو ترمينځ تبادله شوې‪ .‬د جګړې کټلو‬
‫جذبې طالبان د باغونو سوځولو او د ځینې سیمو د خلکو جربي جال وطنۍ ته اړ‬
‫کړل چې دا نو بيا يو ناورین او رشماوره معضله وګرځېده‪.‬‬

‫د شوروي ضد جهاد په دوران کې د نور افغانستان په څري په دغه سیمه کې‬

‫هم د ژبې او قوم تعصب نه و‪ ،‬د دې سیمې خلکو په ډیره میړانه او متانت‬
‫جهاد وکړ او د کابل کمونیستي رژیم يې په خپلو ګذارونو لړزولی و‪.‬د پنشیر له‬
‫څنډو د کابل ښار تر دروازو جنګیدونکي زړور او مشهور قوماندانان او جهادي‬
‫څیرې هغه تاجکان وو چې د مسعود مخالف وو او اکرثه يې د حکمتیار په‬
‫مرشي له اسالمي حزب رسه تړيل وو لکه‪ :‬د سالنګ صويف پاینده‪ ،‬استاد‬
‫صبور فرید‪ ،‬د پروان استاد فتح محمد‪ ،‬د جبل رساج انجیرن طارق‪ ،‬د پروان‬
‫املاس‪ ،‬د قرباغ کریم‪ ،‬د کلکان حاجي داود‪ ،‬د کلکان صويف نعیم‪ ،‬د میربچه‬

‫‪146‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کوټ حاجي قادر او داسې نور‪ ...‬دا ټول تاجکان وو او د حکمتیار په مرشي‬
‫حزب اسالمي رسه يې اړه لرله‪ .‬د دې په مقابل کې ډیر پښتانه قوماندانان د‬
‫رباين په مرشي جمعیت اسالمي رسه وو لکه‪ :‬د شکر درې انور ډنګر‪ ،‬د فرزې‬
‫صويف رسول‪ ،‬د قرباغ قاري محب او د پروان قوماندان شاهین‪ .‬دا ټول‬
‫پښتانه قوماندانان وو خو له جمعیته رسه ول‪ .‬احمدشاه مسعود په دې سیمه‬
‫کې د قومي تعصب زیږون د ځان رضورت ګاڼه او د دې لپاره يې په لوی الس‬
‫کوشش وکړ چې د دې سیمې خلکوته د طالبانو لخوا زیان واوړي ترځو په‬
‫قومي تعصب له ده رسه ودریږی‪ ،‬په مقابل کې طالبانو دغه نزاکتونه درک‬
‫نکړای شول او د سیمي د خلکو په وړاندي يې له نامرشوع جرائت نه کار‬
‫واخیست‪ ،‬چې د خالق او مخلوق دواړو د نارايض سبب شو‪.‬‬

‫‪147‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کورنيو لېږدول او د باغونو سوځول‬

‫د کابل په شامل کې څو ځله طالبانو د پنجشېر تر درې پرمختګ وکړ‪ .‬ولې‬

‫بېرته د کورونو او باغونو له مينځه پرې يو ناڅاپي بریدونه پیل شول چې له امله‬
‫يې نيم محارصه او نیم شاته راغلل‪ .‬په دې ډول طالبان څو ځله له درنو تلفاتو‬
‫رسه مخ شول‪.‬‬

‫کله چې پوځي قوماندانانو او د دفاع وزارت مرش مال محمد عمر ته وړاندیز وکړ‬
‫چې د دې سیمو ډېر خلک د مسعود په پلوۍ کې له باغونو پر موږ حملې کوي‪،‬‬
‫موږ ته اجازه راکړئ چې هغه يو شمېر باغونه چې لويې الرې ته نږدې دي او‬
‫دښمن زموږ پر ضد ورنه د سنګر کار اخيل له مينځه يوسو‪ .‬مرشتابه ورته‬
‫ځواب کې وویل چې زه امر نه شم درکوالی‪ ،‬خو که علام جواز درکوي نو بیا مو‬
‫زه نه منع کوم‪.‬‬

‫خربه د سرتې محمکې داراالفتاء او د علاموو شورا ته الړه‪ .‬هغوی مرشوطه‬

‫اجازه ورکړه چې که له کومه باغه رښتیا د زیاتو تلفاتو خطر یقیني وي او تاسو‬
‫پرې شاهدي ولرئ نو له مينځه يې وړالی شئ‪ .‬دا فتوا هم د سرتې محکمې‬
‫له مرشتابه او یو څو نورو علاموو پرته‪ ،‬د اکرثو علاموو له خوا تايید شوې نه‬
‫وه‪ .‬دفاع وزارت ته نو همدومره اجازه په کار وه‪ ،‬نور يې پیل پرې وکړ‪ ،‬خو د‬
‫شاميل پر جنګې کرښه دا وخت ځینې داسې طالب مرشان او قوماندانان هم‬
‫وو‪ ،‬چې د دې کار مخالفت يې کاوه‪ .‬لکه د ختیځ زون مرش او د ننګرهار وايل‪،‬‬
‫مولوي عبدالکبیر چې بیا وروسته د وزیرانو شوری مرستیال هم شو‪ .‬مولوي‬
‫عبدالکبیر چې له مرشقي زون نه يې له ځانه رسه دوه زره جنګیايل د کابل‬
‫شامل ته د جګړې لپاره راوستي وو‪ .‬د دفاع وزارت له دې اقدام رسه يې‬
‫مخالفت وکړ‪.‬هغه کندهار ته الړ او مال محمد عمر ته يې وویل چې د باغونو د‬

‫‪148‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سوځولو اوخلکو د شړلو حکم ستا له خوا دی؟ مرش ورته وویل چې نه! ما‬
‫يواځې مالعبیدالله ته دومره اجازه ورکړې چې له علاموو فتوا وغواړي‪ .‬مولوي‬
‫عبدالکبیر ورته وویل‪ :‬نو بیا خو زه مکلف نه يم‪ ،‬مال محمد عمر ورته وویل چې‬
‫زما امر نه دی‪ ،‬که درته درست نه ښکاري مه يې کوه!‬

‫همدا و چې مولوي عبدالکبیر خپل کسان منع کړل او له دې وېرې چې کسان‬

‫يې د چا د باغ انګور ونه خوري‪ ،‬خپلو جنګالیو ته يې د مال محمد عمر په اجازه د‬
‫يوه سرتباغ حاصالت د شپږو يا اوو زرو ډالرو معادل افغانيو په بدل کې‬
‫واخیستل چې جنګیايل يې له همدې باغه انګور وخوري‪.‬‬

‫د باغونو او ځینې کورونو سوځول داسې فاجعه وه چې نه يواځې په دې سیمه‬

‫کې يې طالبانو ته پرمختګ سخت کړ‪ ،‬بلکې مخالفينو ته يې ډېره تبلیغايت او‬
‫پوځي مرسته ورسوله‪ ،‬د سیمې خلک په دې اعاملو نور هم د طالبانو پر ضد‬
‫شول‪.‬‬

‫تر ټولو بده يې دا چې د طالبانو غوندې يو ولس منيل غورځنګ په لومړي ځل د‬

‫عامو خلکو د شتمنۍ او عامه ژوند په وړاندې دومره سرت جرئت وکړ‪ ،‬چې عامو‬
‫خلکو ته په کې په ډېره ناوړه توګه دروند مايل زیان واوښت‪.‬‬

‫د کورنيو د انتقال پروسه له دې نه هم لړزونکې وه‪ .‬که څه هم طالبان د خلکو د‬

‫عزت او دودیزو نزاکتونه په اړه د سخت دريځۍ تر بریده محافظه کار او‬
‫محتاط وو‪ ،‬خو د کورنيو دا ډول انتقال په خپله د افغانانو په طبیعت کې يو ډول‬
‫تحقیر امیزه او نادوده عمل و‪ .‬له دې رسه چې د یوه اسالمي غورځنګ له خوا‬
‫دا يوه ښکاره ظلم و‪ .‬تر شا يې ډېرو ناوړه تبلیغاتو ته هم الر هواره کړه چې په‬
‫دې اړه به د طالبانو مخالف لوري ډول ډول زړه بوږنوونکې اوازې‪ ،‬فريض کیسې‬
‫او پروپاګند هم خپرول چې د طالبانو د سختې بدنامۍ سبب وګرځېدل‪.‬‬

‫‪149‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له شکه پرته چې دا د توجیه وړ عمل نه و چې له امله يې د تحريک په مينځ‬

‫کې هم ډېر مخالفین لرل‪ .‬د وخت په تېرېدو له یو څو پوځي قوماندانانو پرته‬
‫نور ټول تحریک وررسه ښکاره مخالفت درلود‪ ،‬چې اخیر کې د چارواکو له‬
‫مينځه يو شمېر مهمو خلکو مال محمد عمر ته احتجاج وکړ‪ .‬لکه مال محمد‬
‫رباين‪ ،‬مولوي عبدالکبیر‪ ،‬مولوي عبدالطیف منصور‪ ،‬مال امیرخان حقاين‪،‬مال‬
‫محمد ګل نيازی‪ ،‬مولوي وکیل احمد متوکل‪.‬‬

‫کندهار ته د کابینې يو شمېر وزیرانو او پوځي قوماندانان بار بار سفرونه وکړل‬
‫او له مال محمد عمر رسه يې دغه ناوړه صورت حال رشیک کړ‪ .‬مال محمد عمر‬
‫د دې کار اصالح ته بډې را ووهلې او مثبت بدلونونه هم راغلل‪ ،‬خو دا وخت ډېر‬
‫څه شوي وو‪ .‬فضا او وضع دومره خرابه وه چې نور يې رغول د دوو‪ -‬دريو کالو‬
‫کار نه و او نه هم د دې سیمو په خلکو کې باور ترالسه کول نور دومره اسانه‬
‫وو‪.‬‬

‫له دوستم رسه د جګړې پیل‬

‫د کابل له نيولو نږدې لس ورځې وروسته د اکتوبر په اوومه د مزاررشیف په‬

‫ښار کې د شړل شوي جمهور رئیس برهان الدین رباين او دوستم ترمينځ لیدنه‬
‫وشوه او پر ایتالف خربې وشوې‪ .‬د خربو تر شا د ازبکستان‪ ،‬تاجکستان‪،‬‬
‫روسیې او ایران هڅې وي‪ ،‬چې د طالبانو د واکمنۍ پر وړاندې درې باغي ډلې‬
‫شورا نظار (جمعیت)‪ ،‬حزب وحدت او د دوستم ملېشه په درې ګوين جنګي‬
‫ایتالف بدل کړي‪ .‬له دې مالقات نه درې ورځې وروسته د مسعود‪ ،‬کریم خلیيل‬
‫او دوستم ترمينځ د افغانستان د دفاع د شورا په نوم د یاغي ملېشو يو بل‬
‫ایتالف اعالن شو او د خنجان په ولسوالۍ کې په دې اړه په یوه غونډه کې‬
‫درې واړو لورو يو تړون امضاء کړ‪ .‬له دوی رسه په پلخمري کې منصور نادري‬
‫او په بغالن کې د حکمتیار پلوي قوماندان بشیر بغالين هم مالتړ اعالن کړ‪.‬‬

‫‪150‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د حکمتیار زوم غیرت بهیر مطبوعاتو ته وویل د دوی ګوند د خنجان د تړون‬
‫برخه نه و او نه وربلل شوی و‪ ،‬نو ځکه دوی د دې ایتالف غړي نه دي‪.‬‬

‫د اکتوبر په دیارلسمه جرنال دوستم او رباين په سالنګ کې يوه بله غونډه وکړه‬
‫چې سیاف او د حزب اسالمي مرشانو هم ورکې ګډون درلود‪ .‬پر کابل د یرغل‬
‫لپاره يې په ټولو رسه نوی هوډ څرګند کړ‪ .‬په همدې ورځ د دې تړون په‬
‫مخالفت کې د مسعود درې تنه قوماندانان عبدالقادر‪ ،‬نثار احمد او محمد نظیر‬
‫له مرکزي حکومت رسه يوځای شول او طالبانو يې پراخ هرکلی وکړ‪.‬‬

‫له دې نه څو ورځې وروسته د دوستم ملېشې هم د کابل په شامل کې د طالبانو‬

‫پر ضد جنګي کرښه جوړه کړه او د اکتوبر پرشپږويشتمه د دوستم جیټ‬
‫الوتکو د طالبانو لومړۍ جنګې کرښې مببارکړې‪ .‬په سبا يې د بادغیس په‬
‫باالمرغاب ولسوالۍ کې د طالبانو پوځي مرکزونه مببارکړل‪ .‬له دې رسه دوستم‬
‫په دواړو جبهو کې له طالبانو رسه په جګړه کې کېووت‪.‬‬

‫د متحدې جبهې (دفاع شورا) په استازیتوب قوماندان مسعود طالبانوته‬

‫خربداری ورکړ چې کابل دې خوشې کړي‪ ،‬که نه په زور به يې ونیيس‪ .‬همداراز‬
‫يې د ملګرو ملتونو ادارې ته وړاندیز وکړ چې کابل دې غیر نظامي يش او د‬
‫طالبانو‪ ،‬دوستم ‪ ،‬حزب وحدت او شورای نظار قواوې دې کابل په ګډه اداره‬
‫کړي‪ .‬ډېرو کارپوهانو دا وړاندیز پر کابل د زړو جګړمارو ملېشو د دوبار تپلو‬
‫دسیسه وګڼله‪ .‬ځکه چې دغه ډلې ټپلې تر طالبانو وړاندي تل پخپل مېنځ کې‬
‫رسه جنګيدلې وي او دوي کله هم يو باوري او رښتيني اتحاد نشوای کوالی‬
‫اونه يې په هيواد کې واحده اداره اونظام راوستالی شوای ‪،‬دوي يواځې د‬
‫سخت مجبوريت پر وخت د طالب په وړاندي د نورو هيوادونو په منځکړتوب‬
‫موقت اتحاد کاوه‪ ،‬خو خپل منځي رقابت به یې ترمينځ پايت و‪ ،‬هغوي په جګړه‬
‫کې هم يو پربل حتی پر خپلو افرادو باوري نه ول‪ ،‬چې کوم ښار به يې ونيو نو‬

‫‪151‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مرشانو تر راتګ وړاندي به يې وړو رسګروپانو او عامو افرادو د خلکو‬

‫دوکانونه‪ ،‬کورونه او شتمنۍ لوټ کړې وه‪ ،‬لکه د جرنال ملک له تيښتې او د‬
‫دوستم له دوهم څل راتګ رسه چې د مزار ښار د وحدت او متحدينو ملیشو‬
‫چور کړ‪.‬‬

‫طالبانو د کابل ښار د دفاع لپاره له لويې پکتیا نه د مولوي جالل الدین حقاين‬
‫په مرشۍ او له لوی ننګرهاره د مولوي عبدالکبیر په مرشۍ زرګونه جنګیايل د‬
‫کابل د شامل جنګي کرښو ته راوستل او د یاغیانو یرغلونه يې پرشا ومتبول‪ .‬دا‬
‫وار يې بیا تر جبل الرساج او ګل بهاره پورې ورسول‪ ،‬خو جنګي کرښې بیا تر‬
‫پايه په يوه حال پاتې نه شوې‪.‬‬

‫تر دې مهاله طالبانو یواځې د رباين او متحدینو پر ضد د جګړې فتوا لرله‪ ،‬خو د‬
‫دوستم له لوري د پرلهپسې یرغلونو وروسته د اکتوبر په دېرشمه د طالبانو د‬
‫شورا او دیني علاموو له پرېکړې وروسته طالبانو رسام د دوستم پر ضد د‬
‫جګړې اعالن وکړ‪.‬‬

‫له دې وروسته د دوستم له ملېشو رسه د هېواد په لویدیځ رشقي والیاتو غور‪،‬‬
‫بادغیس او فاریاب کې د طالبانو مخامخ جګړې وي‪ .‬ان چې د جرنال عبداملالک‬
‫له خوا پر دوستم کودتا وشوه او دوستم له هېواده وتښتېد‪ ،‬خو د مالک له بېرته‬
‫ماتې او دوستم له دوباره بري وروسته بیا د شامل تر ورستۍ فتحې له دوستم‬
‫رسه خونړۍ جګړې وشوې‪.‬‬

‫له دوستم رسه له جګړې وروسته د هند او ایران استازيو مزاررشیف ته‬
‫سفرونه وکړل او له دوستم رسه يې د پوځي او سیايس مرستې ژمنه وکړه‪ .‬په‬
‫دې لړ کې د نومربپه نهمه د ایران مرستیال خارجه وزیر"عالءالدین بروجردي"‬

‫‪152‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په مزار کې له دوستم رسه ولیدل او د نومرب په شپاړسمه د هند مرستيال‬

‫خارجه وزیر "ګونات" وررسه وليدل‪.‬‬

‫د ‪ ۱۹۹۷‬کال په جنورۍ کې دوستم د طالبانو له پرمختګه په وېره کې شو‪ .‬د‬

‫کابل په شامل کې د سالنګ تونل شاميل برخه يې لږ ونړوله او د تونل هغه‬
‫لوری يې د طالبانو د پرمختګ د مخنيوي لپاره په نړولو بند کړ‪.‬‬

‫د دوستم پر ضد د جرنال عبداملالک او طالبانو اتحاد او خونړۍ پایلې‬

‫عبدالرشید د عبدالرحیم نامي بزګر پالرنه او د "انبارشا" نامې مور نه په ‪۱۳۳۱‬‬

‫ملریزکال د جوزجان والیت په خواجه کوه ولسوالۍ کې زیږيدلی؛ د ازبک ټرب‬
‫رسه اړه لري؛ د داودخان د واکمني پرمهال د شربغان د ګازو د څاهګانو د کندلو‬
‫يو عام کاریګر و‪ .‬د شوروي یرغل نه وروسته د پیسو په بدل کې د کمونیستي‬
‫او شوروي قواو مالتړی جنګیالی و چې د سختې جګړهمارۍ له امله لومړی د‬
‫يوه کنډګ قوماندان شو او بیا وروسته يې نوي پلویان جلب کړل او يوه بې‬
‫رحمه جنګي ملیشه وګرځیده‪ .‬د شوروي په دفاع کې يې پر خلکو هر ډول تېری‬
‫مجاز ګاڼه‪ .‬هغه خپل تخلص له دې امله دوستم کېښود چې د روسانو له یرغل‬
‫رسه د رويس عسکرو يو عام شعار دا و چې کوم کيل ته به ننوتل نو عامو‬
‫خلکو‪ ،‬ماشومانو‪ ،‬توررسو او بوډاګانو ته به يې همدا يوه فاريس جمله کاروله‬
‫چې "دوست یا دښمن"‪ .‬تر هغو به يې د ټوپک شپېلۍ پر تندي ور نيوله چې‬
‫ترڅو به يې د دوست او یا دوستم کلمه ورته ونه یله!‬

‫چې له دې امله به ډېر کله توررسې‪ ،‬ماشومان یا هم لویو سړيو له وارخطايۍ‬

‫نه د دوست پر ځای "دښمن" توري وکاروه او له ژونده به بې برخې شول‪ .‬دا‬
‫کار تر ډېره په پښتني سیمو کې شوی‪.‬‬

‫‪153‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫عبدالرشید له روسانو رسه د زیاتې وفادارۍ ښودلو لپاره پر ځان"دوستم"‬

‫تخلص کېښود او روسانو به هم هغه د وفاداري له امله دوستم "زموږ دوست"‬
‫باله‪ .‬د دوستم ملېشې ته د ګیلم جم (ټغر ټولوونکي) ملېشه هم وايي‪ ،‬ځکه‬
‫چې د دې ملیيش جنګیايل به چې هرې سیمې ته ورغلل نو له جګړې وروسته‬
‫به يې کيل او کورونه لوټول‪.‬‬

‫جرنال ملک یا مالک د دوستم د جوړ شوي ګوند "جنبش ميل" د خارجه اړيکو‬
‫مسئول و‪ .‬د دوستم او ملک ترمينځ دښمني هغه وخت پیل شوې وه‪ ،‬چې د‬
‫جرنال ملک ورور "رسول پهلوان" چې د بې رحمۍ له امله به د سیمې خلکو‬
‫"رسول بې خدا" هم باله‪ -‬د دوستم لخوا د يوې جنيس موضوع پر رس شخړه‬
‫کې ووژل شو‪ .‬ملک د انتقام لپاره فرصت لټاوه او له بلې خوا دا هم و يل کيږي‬
‫چې د ایران‪ ،‬احمدشا مسعود او جرنال ملک ترمينځ د يوه بل پالن تیاری هم‬
‫نیول شوی و‪ ،‬چې هم دوستم له صحنې وبايس‪ ،‬هم طالبانو ته د سرتو تلپاتو‬
‫دسیسه جوړه کړي او هم به ملک له دوستم نه دخپل ورور انتقام واخيل‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۷‬کال په لومړيو میاشتو کې د جرنال دوستم او طالبانو ترمينځ له څو الرو‬

‫مستقيمې او نا مستقيمې خربې روانې وي چې یو هم پاکستانی چاینل و‪ .‬په‬
‫اسالم اباد کې د دوستم له مناینده عبدالباقي ترکستاين او د جنبش د بهرنيو‬
‫اړیکو مسئول جرنال عبداملالک رسه د پاکستان د حکومت په توسط طالبانو څو‬
‫ځله ناستې وکړې چې له دوستم رسه له جګړې پرته النجه حل يش‪ .‬باالخره د‬
‫مۍ په میاشت کې د دوستم څو پیاوړو قوماندانانو عبداملالک‪ ،‬ګل محمد‬
‫پهلوان‪ ،‬غفار پهلوان او نورو د دوستم په خالف پاڅون وکړ او دوستم يې د‬
‫جنبش له مرشۍ لېرې اعالن کړ‪.‬‬

‫د دواړو خوا وو قواوې رسه په جګړه شوې‪ ،‬د ملک استازو اسالم اباد کې د‬
‫کرنل ریاض او څو نورو پوځي او ملکي مامورینو په توسط له طالبانو رسه د‬

‫‪154‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اتحاد او يو کېدو لپاره مذاکرات رشوع کړل‪ .‬د طالبانو مرکچي خارجه وزیر‬
‫مالممحد غوث و‪ ،‬چې تر ډیره يې د دغه جریان جزیات له مرشتابه نه پټ‬
‫ساتل‪ .‬ملک د طالبانو د باور ترالسه کولو لپاره د طالبانو يو بل مهم مخالف‬
‫قوماندان د هرات پخوانی وايل تورن محمد اسامعیل خان هم طالبانو ته‬
‫وسپاره‪ ،‬چې په پټه له ایرانه له طالبانو رسه د چريکې جګړې لپاره افغانستان‬
‫ته را اوښتی و او له دوستم رسه په ګډه يې د طالبانو پر ضد عملیات کول‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۷‬م کال د مۍ په شپاړسمه د جرنال مالک‪ ،‬د هرات وايل مالعبدالرزاق او‬
‫خارجه وزیر مال محمد غوث ترمينځ داسې يو تړون امضاء شوی و چې د شامل‬
‫د هغو والیتونو مسئولیت به چې د حنبش په الس کې دي‪ ،‬جرنال مالک ته‬
‫ورکول کیږي‪ ،‬خو په دې والیاتو کې به اسالمي رشیعت نافذیږي او ټول قانون‬
‫به د مرکزي دولت وي او وسلهوال طالبان به دغو والیاتو ته ورځي او داسې‬
‫نورې خربې‪...‬‬

‫لومړی به د دوستم پر ضد متحده جګړه کوي‪ .‬له دې ټول جریان نه‪ ،‬نه مال‬
‫محمد عمر خرب و‪ ،‬نه دفاع او داخله وزارتونه او نه هم د استخباراتو لوی‬
‫ریاست‪.‬‬

‫مالصیب ته داسې اطالع ورکول شوې وه چې مالک بې رشط او قیده له طالبانو‬

‫رسه يو کیږي‪ .‬وسلې او مهامت ټول تسلیموي‪ ،‬چې دلته اوله درجه بې اطاعتي‬
‫او له حکومتي اصولو رسغړاوی مال محمد غوث کوي او دوهمه درجه‬
‫مالعبدالرزاق وررسه رشیک دی‪ .‬دوی فکر کوي چې که جزیات مرشتابه ته‬
‫وړاندې کړي‪ ،‬ښايي دا تړون بېرته مات يش نو که يو ځل شامل له دوستمه‬
‫تصفیه يش بیا به دوی مال محمد عمر قانع کړي‪ ،‬خو دې تصور لوی ناورین‬
‫وزېږاوه‪.‬‬

‫‪155‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مال محمد عمر دې ته هيڅکله نه و اماده چې په ایتاليف شکل زاړه مستبد‬

‫خلک پر ولس واکمن پريږدي‪ ،‬بلکې هغوی به سیمه او واک لومړی سپاري‪،‬‬
‫بیا به هغوی ته مقام ورکول کیږي‪ ،‬ځکه چې د تحریک د پیل هدف د دغو‬
‫ځانځانیو او مقامي پاچاهيو او استبداد خامته وه‪ ،‬نه د قدرت لپاره د چا په ظلم‬
‫او وحشت سرتګې پټول‪.‬‬

‫د می له اتلسمې د طالبانو او جرنال مالک د قواوو ګډ عملیات د دوستم د ملېشو‬

‫خالف پیل شول‪ .‬د می په نولسمه جرنال مالک له مطبوعاتو رسه د جرنال‬
‫دوستم پر ضد د پاڅون او له طالبانو رسه د پيوستون الملونه بیان کړل‪ .‬هغه‬
‫بې يب يس رسه مرکه کې وویل‪" :‬د جنبش ميل اسالمي له پرېکړې او د ملت‬
‫له هيلو رسه سم مې جرنال دوستم له دې کبله د ګوند له مرشتابه لېرې کړ چې‬
‫له افغانستان رسه يې خيانت وکړ او د ډېرو مسلامنانو وینې تویې کړې‪ .‬شورا‬
‫یي ميل اسالمي داسې تصمیم نيولی دی‪ ،‬چې له طالبانو وروڼو رسه يو ځای د‬
‫ميل یوايل او رشعي نظام د راوستلو په خاطر د ورستيو کمونستانو د ویستلو‬
‫لپاره پاڅون وکړي"‪.‬‬

‫هغه په خپلو پلویانو کې د دوستم د مرستیال مجید روزي‪ ،‬غفار پهلوان‪ ،‬ګل محمد‬
‫پهلوان او دسمنګان وايل مولوي عبدالقدوس نومونه هم یاد کړل‪.‬‬

‫ورپسې غفار پهلوان دې ته ورته خربې مطبوعاتو ته وکړې او اعالن يې وکړ‬

‫چې له طالبانو نه يې د لس زره پیاده قواوو د کومک غوښتنه کړې او طالبانو‬
‫هم موافقه کړې‪ .‬هغه وویل کومکي طالبان ال اکرثه په فاریاب کې دي‪ ،‬خو يو‬
‫شمېر يې شربغان ته هم رارسېديل دي‪.‬‬

‫د مۍ د میاشتې په څلورويشتمه د شربغان او مزار والیتونو سقوط وکړ او‬

‫دوستم ازبکستان ته واوښت‪ .‬دا وخت مالعبدالرزاق د الوتکو له الرې زرګونه‬

‫‪156‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالبان په دې نيت خايل الس مزار ته واستول‪ ،‬چې بیا به يې په مزاررشیف‬

‫کې مسلح کړي‪ .‬دا د ناورین د لوبې پیل و‪.‬‬

‫ماښام مولوي وکیل احمد متوکل پرته له دې چې د تړون له جزیاتو او نورو‬

‫نزاکتونو ځان خرب کړي‪ ،‬مالعبدالرزاق يې د بلخ تنظیمه رئیس او جرنال مالک‬
‫يې د خارجه چارو د وزارت مرستیال اعالن کړ‪.‬‬

‫د مزار ظاهري فتحې د سیمې او نړۍ پام طالبانو ته واړاوه‪ .‬ډېرو افغانو‬
‫روڼاندو او د سیمې هېوادونو دا سوبه د افغانستان لپاره مثبت ګام او د جګړو‬
‫پای ونوماوه‪ .‬هر چا فکر کاوه چې نور په افغانستان کې واحد حکومت‬
‫رامینځته شوی‪ .‬د امریکا خارجه وزارت په یوه اعالميه کې د جګړې ښکېلو‬
‫غاړو نه د اوربند او پراخ بنسټه حکومت غوښتنه وکړه‪ .‬په بهر کې د افغان‬
‫سفارت یو شمېر دیپلوماتانو د طالبانو مالتړ اعالن کړ‪ ،‬لکه سعودي عرب‪،‬‬
‫پاکستان او ايټاليا‪ .‬په ايټالیا کې د افغانستان شارژدافیر محمد نعیم مسلمیار‬
‫رسه له ټولې عملې رسه د طالبانو مالتړ اعالن کړ‪ .‬د امریکا حکومت په‬
‫واشنګټن کې د افغانستان سفارت له دې امله وتاړه چې يوه سکرتر رساج‬
‫جامل د طالبانو مالتړ اعالن کړ او بل سکرتر یارمحمد د رباين مالتړ اعالن کړ‪.‬‬

‫بل لور ته طالبانو د بامیان لور ته پرمختګ وکړ او د کابل په شامل کې يې یو‬
‫سرت کاروان مزار ته د مرستې لپاره چې د مهمو وزارتونو ځینې وزیران هم په‬
‫کې و تیار کړ‪ .‬په سالنګ کې د مسعود قوماندان بصیر سالنګي طالبانو ته‬
‫تسلیم شو‪ .‬طالبانو د بغالن ځینې سیمې هم ونیولې‪ .‬نور په سیمه او نړۍ کې عام‬
‫ذهنیت دايس شو‪ ،‬چې ښايي دا به ورستۍ جګړه يش‪.‬‬

‫له همدې امله د مۍ په پينځه ويشتمه پاکستان د طالبانو حکومت په رسميت‬

‫وپېژاند‪ .‬په سبا سعودي عربستان د طالبانو حکومت په سمیت وپېژاند‪ .‬په‬

‫‪157‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫درېیمه ورځ د مۍ په اووه ويشتمه عرب اماراتو د طالبانو حکومت په رسمیت‬

‫وپېژاند‪ .‬نورو ځینو هېوادونو هم تیاری نيولو‪ ،‬چې د مۍ په دېرشمه د دې‬
‫ظاهري سوبې پاڼه رسچپه شوه‪ .‬د مۍ په اته ويشتمه د وحدت او مالک ملېشو‬
‫پر طالبانو بريد پیل کړ‪ .‬زرګونه طالبان ال بې وسيل وو چې له هر لوري پرې‬
‫بریدونه پیل شول‪ .‬کوم چې وسلهوال وو هغوی ته مالعبدالرزاق اجازه نه‬
‫ورکوله‪ .‬عبدالرزاق دا وخت له جرنال مالک رسه یرغمل و‪ ،‬خو طالبان له اصيل‬
‫وضعیته ناخربه او حیران وو‪ .‬د مالک له خوا ورته ویل کېدل چې دا بریدونه د‬
‫حزب وحدت قواوې کوي‪.‬‬

‫دا وخت د مزار د ادارې د سمبالېدو لپاره له کندهاره راغيل مرشان هر يو مال‬
‫اخرتمحمد منصور د هوانوردۍ وزیر‪ ،‬مال محمد صادق د عالی شورا غړی‪ ،‬د‬
‫هوايي ځواک قوماندان پیلوټ جیالين خان‪ ،‬حاجي فضل محمد او څو نور د‬
‫مالک له خوا یرغمل شول‪ .‬له خونړيو جګړو وروسته له جوزجان‪ ،‬رسپل او‬
‫فاریاب والیتونو مسلح طالبانو ووتل او یو لوی شمېر مسلح او تقریبا د درېوو يا‬
‫څلورو زرو شاوخوا نامسلح طالبان د وحدت او مالک ملېشو ژوندي ونيول‪.‬‬

‫مولوي احسان الله احسان د ميل بانک رئیس او د طالبانو مشهور داعي په‬
‫مخامخ جګړه کې شهید شو او مال محمد غوث څو اونۍ ورسته کندهار ته‬
‫راورسېد‪ .‬ویل يې د سیمې په هزارګانو کې پټ شوی و او بیا يې ځان په‬
‫تاکتیک تر کابله راورساوه‪ .‬ږیره يې خریلې وه او د شامل د خلکو اوږد ډبل کمیس‬
‫يې اغوستی و‪ .‬پر رس يې د ستامل تړلی و‪ .‬د هغه سور مخ او وړو شنو سرتګو له‬
‫دغه ډول لباس رسه رښتیا هم هزارهګانو ته ډېر ورتهوالی درلود‪.‬‬

‫بل لور ته بصیر سالنګي بېرته احمدشاه مسعود ته واوښت او د سالنګ الره يې‬
‫ونيوله‪ .‬د مسعود قواوو يو ځل بیا د طالبانو له دغه حالته په استفاده د کابل په‬
‫شامل کې پرمختګونه وکړل‪ ،‬ځکه چې دا وخت د کابل په شامل کې یوازې‬

‫‪158‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سلګونه وسلهوال طالبان پاتې وو‪ ،‬خو له کابل او اطرافو کومکي ځواکونو د کابل‬
‫د شامل کرښې ټینګې کړې او د مسعود ملېشو څخه يې بېرته يوشمېر سیمې‬
‫ونیولې‪.‬‬

‫په بغالن کې د طالبانو محارصه قوه چې مالدادالله او امیرخان حقاين او يو‬

‫شمېر نور قوي قوماندان په کې وو‪ ،‬په دې وتوانېدل چې پلخمري سیمه تر‬
‫واک الندې راويل‪ ،‬خو وروسته بېرته بغالن ته راشا ته شول‪ .‬په بغالن کې‬
‫بشیر بغالين د حکمتیار په هدایت غوښتل طالبان بې وسلې کړي او مرشان‬
‫يې متحدې حبهې ته وسپاري‪ ،‬خو طالبانو په ډېره هوښیاري رسه ځانونه بېرته‬
‫مضبوط کړل او څه موده وروسته د جون پر نولسمه د يو تاکتیک په نتیجه کې‬
‫د سیمهيیزو قوماندانانو په همکارۍ کندوز ته ننوتل او ورو ورو يې پر کندوز‬
‫واک ټینګ کړ‪ .‬له هر لوري پر کندوز کېدونکي یرغلونه يې په حیرانوونکي ډول‬
‫شنډول چې په دې کې د مال دادالله او مال امیرخان حقاين سخت مقاومت‬
‫شهرت پیدا کړ‪.‬‬

‫د جون په دوهمه د مزار په ښارکې د جنبش‪ ،‬حزب وحدت‪ ،‬شورای نظار او د‬

‫محسني حرکت ترمينځ د جبهه نجات ميل افغانستان په نامه نوې جبهه جوړه‬
‫شوه چې له طالبانو رسه په ګډه جکړه وکړي‪ .‬د جون په شپږمه د ایران‬
‫مرستیال خارجه وزیر عالء الدین بروجردي مزاررشیف ته راغی او نوې جبهې‬
‫ته يې د مبارکۍ ترڅنګ د همکارۍ ډاډ ورکړ‪.‬‬

‫د جون په شپږمه يوه باري الوتکه چې له تاجکستانه يې احمدشا مسعود ته‬

‫وسله لېږودوله د کابل پر خواجه رواش هوايي ډګر ښکته شوه‪ .‬پیلوټ ډګرمن‬
‫عبدالصبور او مرستیال يې ډګرمن محمد نادر له تاجکستان او ایرانه مسعود او‬
‫حزب وحدت ته د وسلو او مرستو په اړه ډېر اسناد طالبانوته ورکړل‪ .‬په دوهمه‬
‫ورځ د فراه د "داين اباد" په سیمه د مخالفینو يوه ډله له درنې وسلې رسه‬

‫‪159‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ونیول شوه‪ ،‬چې له ایرانه را اوښتې وه او دوه ایراين نظامیان هم په کې وو چې‬

‫په دې رسه د ایران او تاجکستان بربنډه پوځي مداخله نوره هم طالبانو ته‬
‫څرګنده شوه‪.‬‬

‫طالبانو د کندوز هوايي ډګر ورغاوه او د پوځي ترانسپوريت الوتکو له الرې يې له‬
‫کابل رسه اړیکه ټینګه کړه چې په دې رسه يې هم محارصه ماته کړه او هم‬
‫طالبان په کندوز کې د ټول شامل لپاره په يوه کلک مرکز جوړولو قادر شول‪.‬‬
‫هغوی ته وسله‪ ،‬تازه دمه قوه د هوا له الرې راتله او هم يې خپل جنګي ټپيان‬
‫او ستړي طالبان کابل ته دهوا له الرې استول‪.‬‬

‫لیلې دښته د زرګونو ځوانانو هدېره‬

‫له هراته تليل طالبان چې پوره نام نویسې يې نه وه شوې یواځې څو زره يې‬
‫معلوم وو‪ ،‬خو څو زره دايس هم وو چې د نومونو لېست يې نه و‪ ،‬چې مجموعا‬
‫خربه له اتو تر لسو زرو رسېده‪ .‬دا اکرثه د مدرسو نوي ځوانان طالبان او‬
‫حافظان وو‪ .‬په دې شوق راغيل ول چې نور به هېواد له دایمي جګړې خالصون‬
‫مومي او دا به ورستۍ جګړه وي‪ .‬وسله وررسه نه وه‪ .‬څوک په ښار کې‬
‫وویشتل شول او څوک يې ژوندي ونيول بيا له زندانه هره ورځ ویستل کېدل‪،‬‬
‫په کانتیرنونو کې يې اچول‪ ،‬د شربغان لیلې دښته کې يې په ګولیو غلبیل کول‬
‫او د ګازو په څاګانو کې يې غورځول‪ .‬څوک يې تر خاورې الندې کول او يو لوی‬
‫شمېر يې همداسې ملرونو ته پراته وو‪.‬‬

‫د جرنال دوستم له بيا واکمنیدو رسه د څو زرو کسانو مړي راڅرکند کړای شول‬
‫او ځینې بهرنیو ادارو هم ډلهيیز قربونه معاینه کړل‪ ،‬زرګونه طالبان چې السونه‬
‫يې په شا پورې تړيل ول په کې مړه پراته وو‪.‬‬

‫‪160‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د بېالبېلو مدارکو او شواهدو له مخې په دې پېښه کې تقریبا ټول ټال ديارلس‬

‫زره او دوه سوه طالبان شهیدان او تری تم شول‪ .‬په دوی کې يواځې زر تنه‬
‫وسلهوال ول‪ ،‬دا نور ټول خايل الس د مالک د مرستې لپاره د مالک په دعوت‬
‫راغيل وو او د مالک مېلامنه ول‪.‬‬

‫د اسامعيل خان اسارت او تېښته‬

‫کله چې د ‪۱۹۹۷‬م کال د مۍ په اتلسمه د افغانستان په شامل کې د جنبش پر‬

‫مرش عبدالرشید دوستم خپل يوه جرنال‪ ،‬عبداملالک کودتا وکړه‪ .‬د جرنال ملک‬
‫استازي په اسالم اباد کې د افغانستان د بهرنيو چارو وزير مال محمد غوث‬
‫رسه داسې یوې موافقې ته رسېديل وو‪ ،‬چې مرشتابه يې له پوره جريانه خرب‬
‫کړی نه و‪ .‬مالک د باور جوړونې لپاره په فارياب کې اسامعيل خان د‬
‫‪۱۳۷۶‬ملریزکال د غوايي په اته ويشتمه چې د ‪۱۹۹۷‬میالدي کال د مۍ له‬
‫اتلسمې رسه سمون خوري‪ ،‬طالبانو ته په الس ورکړ‪.‬‬

‫اسامعيل خان لومړی د لويديځ زون مرشتابه ته وسپارل شو او له هغه ځایه‬

‫کندهار ته راوړل شو‪ .‬په کندهار کې د ميل امنيت د رياست په خصويص زندان‬
‫کې ساتل کېده‪ .‬په سبا مال محمد عمر امر وکړ‪ ،‬چې يو کس دې له اسامعيل‬
‫خان رسه تفصييل خربې وکړي‪ .‬ټولې پوښتنې دې وررسه مطرح کړي او بيا‬
‫دې ريکارډ شوې کیسټ ما ته راوړي‪ .‬زه او د کندهار د اطالعاتو او کلتور‬
‫رييس سید محمد حقاين د استخباراتو د تحقيق رياست ته ورغلو‪ .‬د کندهار‬
‫د ميل امنيت مرش قاري حميد ګل ته ال له وړاندې د مرشتابه له دفرته تيلیفون‬
‫شوی و‪ .‬د تحقيق رياست په يوه خونه کې لومړی موږ کېناستو‪ .‬لږ وروسته‬
‫تورن اسامعيل خان په داسې حال کې چې زولنې يې په پښو کې وې راوستل‬
‫شو‪ .‬تورن صيب کيناست خو په څېره کې یې د ژور خپګان او اندېښنې نښې‬
‫له ورایه ښکارېدې‪ .‬رنګ يې الوتی و او ډېر زهري معلومېده‪.‬‬

‫‪161‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫موږ چې دغه ضعيف البدن سپین ږيری وليد‪ ،‬زړه مو په دې خپه شو‪ ،‬چې بايد‬
‫زولنې يې پښو کې نه وای‪ ،‬ځکه چې دا د سړک د غاړې پوسته يا محبس نه‬
‫دی‪ ،‬بلکې يو فعال رياست دی‪ .‬لږه تر لږه له موږ رسه د مالقات پر وخت يې‬
‫بايد په پښو کې زولنې نه وای‪ .‬ترمينځ دسرتخوان وغوړول شو‪ .‬د تازه زردالو‬
‫قابونه پرې کېښودل شول‪ .‬موږ لومړی له تورن اسامعيل نه د ستړې مشۍ او‬
‫روغبړ په دود د صحت او طبيعت پوښتنه وکړه‪ ،‬بیا مو ورته د زردالو خوړو‬
‫وویل‪ .‬ده راغربګه کړه چې هيڅ نه خورم او هېڅ ته مې زړه نه کيږي‪ .‬بيا مې‬
‫خپله غوښتنه ورته وړاندې کړه‪ ،‬چې څه پوښتنې درنه کوو او ريکارډ کوو يې‪.‬‬
‫ده تیاری وښود‪.‬‬

‫لومړی مې ترې وپوښتل‪ ،‬د طالبانو په اسارت کې څه ډول احساس کوئ؟‬

‫له اوږده اسوييل وروسته يې وويل‪ :‬ډېر افسوس کوم چې د روسانو پر ضد مې‬
‫دومره جهاد وکړ او نن د خپلو مسلامنو وروڼو او علاموو په اسارت کې د يو‬
‫مجرم په توګه بندي يم‪.‬‬

‫ما ورغربګه کړه‪ :‬تاسو خو زرګونه طالبان په جګړو کې شهيدان کړي دي او‬
‫اوس هم د بيا جګړې په تياري بوخت واست ايا تاسو د دغو اعاملو د سزا‬
‫مستحق نه ياست؟‬

‫له دې پوښتنې رسه د اسامعیل خان اواز تغیر وکړ‪ ،‬ولړزېد او ويې ویل‪:‬‬

‫‪-‬زه مجرم يم‪ ،‬خو د امرياملومنني رحم او کرم ته مې همدومره اميد دی چې زما‬
‫ټول ګناهونه به راوبښي‪.‬‬

‫داسې معلومېده لکه دی چې هم په دې پوه وي‪ ،‬چې زما دا خربې به مال محمد‬
‫عمر اوري او موږ ته هم فضا معلومه وه‪ ،‬چې داسې کسان کم نه وو‪ ،‬چې د‬

‫‪162‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اسامعيل خان د اعدام فکر يې په دماغ کې درلود‪ .‬له همدې امله ما په لوی‬
‫الس هڅه وکړه چې له يو څو رضوري سوالونو عالوه نور داسې مسایل راپورته‬
‫کړم چې فضا نورماله کړي‪.‬‬

‫ورپسې پوښتنه مې د نيول کېدو په اړه ترې وکړه‪ ،‬هغه وويل جرنال مالک ورته‬
‫دسيسه جوړه کړې وه‪ ،‬خو دا يې هم وررسه زياته کړه چې ګورئ پر مالک باور‬
‫مه کوئ‪ ،‬دا يو ډېر مکار او بې باوره شخص دی‪ .‬زما په ګومان همدې خربې‬
‫هم وروسته د فضاء په نورماليدو کې له اسامعيل خان رسه څه ناڅه مرسته‬
‫وکړه‪.‬‬

‫د ده او مسعود ترمينځ اختالفات مې وپوښتل‪ .‬په ځواب کې يې راته وويل‪:‬‬

‫مسعود د شورای نظار تسلط په ټول جمعيت غواړي او استاد رباين يې بې‬
‫صالحيته کړی‪ ،‬ځينې فاشستي افکار لري‪ ،‬زه چې د رباين کلک پريو وم‪،‬‬
‫مسعود زما د ځواک او اختيار مخالف و‪ ،‬دې ته ورته نورې خربې يې هم وکړې‪،‬‬
‫چې د ده او احمدشاه مسعود ترمينځ ژور اختالف ترې څرګندېده‪.‬‬

‫د سوالونو په تسلسل کې مې د تېر جهاد خاطرو ته خربه ورسوله‪ ،‬دا نو هغه‬

‫پوښتنې وي چې اسامعيل خان پرې ایله د ارام سا واخيسته‪ .‬په دې لړ کې يې‬
‫د هرات په ښار کې د جهاد پر مهال د يوه اوږده خندق کيندلو کارنامه بيان کړه‪.‬‬
‫ورپسې يې د خپل زوی په اړه خپله خاطره بیان کړه‪ ،‬چې دی په جهاد کې و او‬
‫زوی يې شوی و‪ ،‬ده شپږ کاله وروسته په داسې حال کې وليد چې زوی يې دی نه‬
‫پېژاند‪ ،‬چې دا مي پالر دی او ده هم خپل زوی نه پېژند!‬

‫له دې کیسې رسه اسامعيل خان په ژړا شو! ډېر سخت يې وژړل؛ پر سپينه‬
‫ږيره يې ډېرې اوښکې راغلې‪ ،‬موږ هم څو شېبې خاموش وو‪ .‬اسامعيل خان په‬
‫معذورانه لهجه په غرېو نيولې اواز زياته کړه‪ ،‬زه ډېر افسوس کوم چې ما په‬

‫‪163‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫جهاد کې دومره ستونزې ګاليل دي او نن د خپلو مجاهدينو وروڼو په بند کې د‬

‫سزا انتظار کوم‪ .‬زه د امرياملومنني رحم ته اميد لرم چې ما وبښي او په نظام کې‬
‫رانه د يوه تجربه کار پوځي قومندان په توګه کار واخيل‪.‬‬

‫ما سمدالسه ورغربګه کړه‪ :‬تاسو به امرياملومنني څنګه مطمنئ کړئ چې بيا به‬
‫د طالبانو پر ضد وسله نه اوچتوئ؟‬

‫اسامعيل خان په هیله منو سرتګو راوکتل او زياته يې کړه‪ :‬زه به کلک عهد‬
‫وکړم‪ ،‬دروند ضامنت به ورکړم‪ ،‬په الله به قسم ورته وکړم‪ ،‬چې د ژوند تر‬
‫وروستۍ سلګۍ به ستايس مخالفت ونه کړم او که تاسو له ما د يو مسلامن‬
‫مجاهد په توګه کار اخلئ‪ ،‬نو زه به د طالبانو په صف کې د تېر جهاد په څېر‬
‫کارنامې پرېږدم‪.‬‬

‫په لسګونو دا ډول پوښتنې مې له اسامعيل خانه وکړې او ثبت شوې کیسټ‬
‫مې مرش ته ورواستوله‪ .‬مال محمد عمر په دقت رسه د خپل موټر په ټايپ کې‬
‫دغه مرکه واورېده او چې د جهاد د خاطرو ځای راغی‪ ،‬په خاص ډول د‬
‫اسامعيل خان له خوا د زوی کیسه‪ ،‬نو د مرش سرتګې هم له اوښکو ډکې‬
‫شوې‪ ،‬ځکه چې مرش ته د جهاد په الره کې تکليف ډېر ارزښت درلود او دا ډول‬
‫کارنامې هغه ته ډېرې ارزښتمنې وې‪.‬‬

‫له همدې وروسته د مرش پرېکړه دا وه‪ ،‬چې د نظام تر بشپړ ټینګېدو دې‬
‫اسامعيل خان په زندان کې وي‪ ،‬خو مشقت او تکلیف به نه ورکول کيږي‪،‬‬
‫هدف یې ښايي دا و‪ ،‬چې کله فضاء مطمئنه يش‪ ،‬نو د يوه عهد او تضمني په‬
‫صورت کې به يې ازاد کړو‪.‬‬

‫پنځه مياشتې وروسته د همدې کال په اکتوبر کې مې اسامعیل خان یو ځل بیا‬

‫هغه مهال ولید‪ ،‬چې پاکستانی ژورنالیست رحيم الله يوسفزی مې وروستی و‪.‬‬

‫‪164‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا ځل اسامعيل خان ډېر ارام و‪ ،‬حالت او څېره يې نورماله وه‪ ،‬له ما یې يوه‬
‫غوښتنه وکړه‪ ،‬چې ماته دې د قلم او کاغذ اجازه راکړل يش‪ ،‬چې زه خپل خاطرا‬
‫ت وليکم‪ .‬ما د ده پیغام مرشتابه ته ورساوه‪ ،‬بیا پوه نه شوم چې اجازه ورکول‬
‫شوه او که نه‪.‬‬

‫له رحيم الله يوسفزي رسه د اسامعيل خان د مرکې غټ ټکي چې د يب يب‬
‫يس د پښتو رسويس په ماښامنۍ خپرونه کې د همدې کال د اکتوبر په درېيمه‬
‫خپاره شوي وو‪ ،‬په دې ډول وو‪:‬‬

‫"طالبانو پر ما هېڅ سختي نه ده کړې او نه يې په زندان کې ځورولی يم‪ .‬موږ‬

‫ته پکار دا وه چې د دوی مالتړ مو کړی وای‪ ،‬خو افسوس پر دې چې مقابلې ته‬
‫يې راووتو او وررسه وجنګيدو‪ .‬دوی به په افغانستان کې د رشعي نظام په‬
‫راوستو کې بريايل کيږي‪ ،‬ځکه چې بری مدام د حق په برخه وي‪".‬‬

‫شاوخوا درې کاله اسامعيل خان د طالبانو په زندان کې و‪ ،‬چې څارنه او ساتنه‬
‫يې د کندهار د استخباراتو د رييس قاري حميد ګل په غاړه وه‪.‬‬

‫قاري حميد ګل د استخباراتو په برخه کې کومه سیستامتیکه تجربه او وړتيا نه‬

‫لرله‪ .‬تر ډېره به په هغو کارونو بوخت و‪ ،‬چې په ده پورې يې اړه نه لرله‪ ،‬خو‬
‫څرنګه چې حميد ګل د روسانو پر ضد جهاد کې د مجاهدينو لپاره د ښار په مينځ‬
‫کې د يوه عادي مخرب دنده تررسه کړې وه‪ ،‬نو ځکه ځينو هغو طالب مرشانو ته د‬
‫اعتامد وړ و‪ ،‬چې ده يې د شوروي پر ضد جهاد کې پېژاند‪.‬‬

‫حميد ګل د کابل تر نيولو وړاندې د استخباراتو په څانګه کې کارمند و‪ ،‬خو چې‬

‫کله کابل ونيول شو‪ ،‬دی د کندهار لپاره د استخباراتو رييس وټاکل شو‪ .‬حميد‬
‫ګل به د روسانو د وخت د مخربۍ اکټونه دا وخت هم کول‪ .‬د کندهار په ښار‬
‫کې به پر موټر سايکل ګرځېده‪ .‬د کورونو بامونو ته به يې کتل‪ ،‬چې کوم نابلده‬

‫‪165‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اننت خو به پر کوم بام نه وي والړ او بې رضورته به په ځینو مسايلو کې ښکېل‬

‫و‪ .‬خپل مقام او دنده يې په سمه توګه نه پېژندله‪ ،‬علمي استعداد او دیني پوهه‬
‫يې هم نه لرله‪ ،‬ځکه به اکرثه په نامرشوع ډول تعذيب او ظلم کې لتاړ و‪.‬‬

‫بل پلو ته هغه مزاجا سمت پرست و‪ ،‬د استخباراتو له مرکزي رئيس قاري‬
‫احمدالله رسه يې هم له همدې امله کلکه رخه لرله‪ ،‬چې تل به يې د هغه په اړه‬
‫منفي تبلیغات کول‪ .‬پر هغه يې تور دا و‪ ،‬چې احمدالله په رياست کې‬
‫کمونستان پریښي او له خلکو رسه بې رضورته نرمي کوي‪ ،‬خلک نه مجازات‬
‫کوي‪ ،‬ځکه نو د دې دندې اهل نه دی‪.‬‬

‫کله چې قاري احمدالله د اسامعيل خان له تيښتې نږدې يوه مياشت وړاندې‪،‬‬
‫د مرشتابه دفرت ته خرب ورکړ‪ ،‬چې موږ ته دقيق راپور رسېدلی چې د اسامعيل‬
‫خان د تښتولو منظم پالن جوړ شوی‪ ،‬که تاسو اسامعيل خان د ساتلو لپاره‬
‫موږ ته وسپارئ‪،‬موږ به يې ساتنه وکړو‪ .‬مرشتابه دې خربې حريان کړ او دا يو‬
‫ډول مبالغه ورته ښکاره شوه‪.‬‬

‫سمدستي يې د خپل دفرت يو مهم غړی مال غازي حميد ګل ته واستاوه او ورته‬
‫وې ويل‪ :‬مرش وايي ته نور ټول کارونه پرېږده‪ ،‬تنها د اسامعيل خان ساتنې ته‬
‫پاملرنه وکړه‪ .‬چې دا يو ډول تاکيد و‪ .‬په دې خربه حميد ګل نور هم قاري‬
‫احمدالله رسه رخه زياته کړه او ځينې نورو پلويانو يې هم د احمدالله له لورې دا‬
‫يو ډول تور وګاڼه‪ ،‬خو چې مياشت پوره کېده یعنې د ‪۲۰۰۰‬م کال د مارچ په‬
‫شپږويشتمه اسامعيل خان د شپې په وروستۍ برخه کې له زندانه د هغه د‬
‫ساتونکو له الرې وويستل شو او حميد ګل او همکاران يې سهار د نهو بجو په‬
‫شاوخوا کې خرب شول‪.‬‬

‫‪166‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا وخت نو تورن اسامعیل د منظمې تېښتې په ټولو امکاناتو برالسی شوی و‪ .‬د‬
‫مرشتابه له خربېدو رسه د هېواد ټولې سرتې الرې وتړل شوې‪ .‬هر لورته سخته‬
‫تااليش او تفتیش روان و‪ ،‬خو اسامعيل خان له يوې داسې کليوالې او ریګستانۍ‬
‫الرې چې تفتیش يې ناشونی و‪ ،‬په څو ورځو کې ایران ته ورسېد‪.‬‬

‫د هغه سورلۍ موټر د الرې په اوږدو کې پر ماين هم وربرابر شوی و‪ ،‬چې له‬
‫امله يې د اسامعيل خان پښه هم زخمي شوې وه‪ .‬وروسته معلومه شوه‪ ،‬چې د‬
‫هغه يوه ساتونکي د يوه کال په اوږدوکې د يوې اوږدې پروسې له الرې د‬
‫اسامعيل خان له کورنۍ رسه د زياتو پیسو په بدل کې د هغه د را ویستلو موافقه‬
‫کړې وه او بيا يې د دې لپاره ګډ منظم پالن وار له مخه ترتیب کړی و‪.‬‬

‫څرنګه چې د اسامعيل خان د ساتنې طریقه دودیزه اوساده وه او حمید ګل تر‬

‫ډېره بې ظرفیته او د باریکو پېښو د درک له استعداده محروم سړی و‪ ،‬بل پلو‬
‫يې شخيص ډلګۍ مخلوط او بې باوره خلک وو‪ ،‬چې په دې کې همدغه‬
‫ساتونکي هم د ده اعتامدي کس بلل کېده‪ ،‬نو ځکه د پېښې ټول عامل په خپله‬
‫حمید ګل و‪ .‬حمید ګل د تفتیش لپاره زندان ته واچول شو‪ ،‬مرستيال یې حاجي‬
‫قاهر د لټون په بهانه غوښتل ايران ته وتښتي‪ ،‬چې د هرات او کندهار ترمينځ‬
‫ونيول شو‪.‬‬

‫طالبان يو ځل بیا د شامل پر لور‬

‫طالبانو د کندوز له لوري يو ځل بیا د ‪۱۹۹۷‬م د ستمرب په اوومه د سمنګان‬

‫والیت د تاشقرغان سرتاتیژیکه ولسوايل ونیوله‪ .‬په نهم ستمرب يې د‬
‫مزاررشیف هوايي ډګر ونیو‪ .‬مال محمد عمر طالبانو ته اعالن وکړ چې ښار کې‬
‫دې جګړه نه کوي چې عامو خلکوته زیان ونه رسیږي او له مخالفینونه يې‬
‫وغوښتل چې له جګړې الس واخيل او طالبانو ته د ښار د کنرتول مخه ورکړي‪.‬‬
‫د سیمې د ځینې قوماندانانو په همکارۍ طالبانو د ښار نورو لوريو ته پرمختګ‬
‫‪167‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کړ‪ ،‬خو مشکوکو الوتکو د تاجکستان له لوري مببار وکړ‪ .‬طالبانو پر تاجکستان‬
‫رسمي تور پورې کړ چې له خپلو هوايي ډګرونو زموږ پر ضد مببار کوي‪.‬‬

‫د ستمرب په ديارلسمه د ازبکستان رسحد ته څېرمه حیرتان ښار ګوټی طالبانو‬

‫ونیو‪ .‬د جرنال مالک او جمعیت ځواکونه له مزاره شربغان ته په شا شول‪.‬‬
‫يواځې حزب وحدت مقاومت کاوه‪ .‬دا جګړه يوه اونۍ روانه وه چې اخیر د‬
‫اکتوبر په څلورمه يوځل بيا جرنال دوستم له ازبکستانه راواوښت او له نویو‬
‫پلوي وسلهوالو رسه يې د حزب وحدت ترڅنګ له طالبانو نه د بلخ والیت د‬
‫چمتال او چاربولک ولسوالۍ او د مزار رشيف هوايي ډګر بیرته ونیول‪ .‬په دې‬
‫رسه دوستم له څلور میاشتو وروسته بيا صحنې ته راغی او د مالک قواوې له‬
‫سیمې ووتلې‪.‬‬

‫د اکتوبر په اوومه طالبانو حیرتان بندر او په يوولسمه تاشقرغان ولسوالۍ بېرته‬

‫له السه ورکړل‪ .‬پر مزار د مالک پرځای بېرته دوستم واکمن شو‪.‬‬

‫د مزار ښار د دوستم او وحدت د ملېشو له خوا چور شو‪ .‬د خلکو دوکانونه او‬
‫کورونه وسلهوالو ولوټل او بې عزتۍ يې وکړې‪ ،‬چې په شاړسم اکتوبر د حزب‬
‫وحدت مليشو مرش محمد محقق رسنیو ته دغه چور او تاالن ومنل‪ .‬هغه وویل‬
‫چې موږ په جګړه مرصوف وو‪ ،‬ځینې خلکو زموږ په ناخربۍ کې چور ګډ کړی و‪.‬‬

‫د ایران په مينځګړتوب د دوستم او جرنال ملک ترمېنځ بیرته روغه وشوه او د‬

‫اکتوبر په ‪۱۴‬مه جرنال ملک بیرته مزار ښار ته راغي او هوډ يې وکړ چې په ګډه‬
‫به له طالبانو کندوز ښار نیيس‪.‬‬

‫څه موده وروسته يې بيا ترمينځه شخړې راغلې‪ .‬مالک او ورور يې فاریاب کې‬
‫د دوستم پر ضد فعالیت پيل کړ چې بيا د نومرب په دوهويشتمه جرنال دوستم‬
‫له جرنال مالک او ورور يې ګل محمد پهلوان نه د هغوی وروستی مرکز میمنې‬

‫‪168‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ښار او شريين تګاب ولسوالۍ ونيوله‪ .‬مالک ايران ته وتښتېد او د طالبانو‬

‫پينځه لوړ پوړي زندانيان يې په بادغیس کې د طالبانو جنګي کرښې ته نږدې‬
‫خوشې کړل‪ .‬دغه بنديان مال اخرتمحمد منصور‪ ،‬مال محمد صادق‪ ،‬حاجي‬
‫فضل محمد‪ ،‬مال عبدالرزاق او د هوايي قواوو د قوماندانۍ مرش پيلوټ جرنال‬
‫جيالين خان نورزی و‪ .‬دوی لومړی په بادغیس کې طالبانو ته ځانونونه ورسول‬
‫او بيا هرات ته را ورسول شول‪.‬‬

‫ترکمنستان نه د ګازو نل لیکه او نړۍوالې کمپنۍ‬

‫پر افغانستان د شوروي یرغل له ماتې او د رويس قواوو له وتلو وروسته چې‬
‫پخواين شوروي رسه تړلیو د مينځنۍ اسیا یو شمېر جمهوریتونو خپلواکي‬
‫ترالسه کړه‪ .‬د سیمې هېوادونه او د لویدیځ سرت رشکتونه له مينځنۍ اسيا‬
‫رسه د هند بحر له الرې د تجارت او هم د طبعي منابعو د صادرولو په فکر کې‬
‫وو‪ .‬له همدې امله له ترکمنستان نه د ګازو صادرولو پروژه په ‪۱۹ ۹۰‬کې تر‬
‫پالن او رسوی الندې وه‪ .‬په دې اړه روسانو نه غوښتل چې دا کار د دوی له‬
‫حضور پرته د لویديزو کمپنیو له خوا ويش‪ .‬بل پلو ایران دې ته ښه کاندید و‪.‬‬

‫په ‪ ۱۹۹۲‬کې د نجیب حکومت نسکور شو‪ .‬هېواد په څو ډلو ووېشل شو‪ ،‬بيا‬
‫هم دا پالن يواځې د تصور او نقشې تر کچې پاتې شو‪ .‬پاکستان له مينځنۍ‬
‫اسیا رسه د رباين د حکومت د کندهار و هرات والیانو ګل اغا شیرزي او‬
‫اسامعیل خان په توسط قراداد وکړ چې د دوی تجاريت مالونه به د کندهار او‬
‫هرات له لوري تورغونډۍ ته صادروي او هم به له هغې خوا دا کا رکیږي‪ ،‬خو‬
‫په سیمه کې د اړي ګړي له امله دغه کاروانونه تر کندهار ښاره هم ونه رسېدل‪،‬‬
‫بلکې وړو وړو قوماندانانو چې د وايل وس پرې نه رسېده‪ ،‬کاروانونه چور کړل‪.‬‬

‫د طالبانو له خوا د جنوب غريب سیمو له نيولو وروسته د سیمې هېوادونه يو ځل‬
‫بیا مایوسه شول او دغه کار په ټپه ودرېد‪ .‬کله چې طالبانو کابل ونيو څو‬
‫‪169‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫میاشتې وروسته د دې پروژې لپاره درې اړخیزه مجلسونه پيل شول‪ .‬په‬
‫ترکمنستان‪ ،‬پاکستان‪ ،‬سهييل او شاميل امریکا کې د دې پروژې د اقتصادي او‬
‫تخنیکي کار لپاره پروګرامونه جوړ سول‪ ،‬خو بیا هم کوم لیکلی قرارداد ونه شو‪.‬‬
‫یوازې په هغه وخت کې د ارجنټاین یوې کمپني "بريډاس" په ترکمنستان کې د‬
‫تفحصاتو او یو څه داخيل صادراتو په فعاليت پيل کړی و‪.‬‬

‫په سېيمه کې سټاليټ او مسلکي رسوې ښوديل وه چې د افغانستان په‬

‫شمول دا سيمه د طبيعي معادنو په ځانګړي توګه نفتو او ګازو څخه ډکه ده‪.‬‬
‫همدا وجه وه چې د لویو هېوادونو رقابتونه همدې سېمې ته راورسېدل او د‬
‫همدې موخې د الس ته راوړنې په خاطر يې د خپل برخلیک لپاره ګړندۍ هڅې‬
‫پېل کړې‪.‬‬

‫بل خوا د ترکمنستان نوي ازاد شوي هيواد غوښتل چې خپل طبعي منابع له‬
‫روسانو په ازاده توګه‪ ،‬په خپل اختیار وکاروي او نړيوال بازار ورته ومومي‪،‬‬
‫روسانو غوښتل چې د روسیې د چيچن او داغستان په حدودوکې تیرشوي‬
‫پیپالینونه د ترکمنستان دګازو لپاره الره وګرځوي او دغه ګاز د روسيې له الرې‬
‫اروپا ته تیريش‪ ،‬ترڅو روسيه د ترکمنستان د ګازو ترانزيتي الره يش‪.‬‬

‫د بريډاس د ارجنټایني کمپنۍ مرش کارلوس بلغريوين‪ ) )Carlos Bulgheroni‬د‬

‫نوييمو کلونو په رسکې د ترکمنستان له ولسمرش نيازوف ترکمن بايش رسه د‬
‫تيلو او ګازو داستخراج په قراداد بريالی شوی و او خپل فعالیت يې پیل کړی‬
‫و‪ ،‬خو بريډاس له مايل اړخه ځواکمنه کمپنۍ نه وه‪ ،‬ځکه يې سعودي چارواکي‬
‫خپل پاټرنان وګرځول‪ ،‬دوي د سعودي مايل مرستو ته اړتيالرله ‪ .‬خو دنل لیکې‬
‫غزولو په اړه الهم کوم تړون نه و شوی او يوازې خربې پرې روانې وي‪ ،‬د‬
‫سعودي د استخباراتو مرش ترکي الفیصل ترکمن بايش او بريډاس دواړوته دا‬
‫اطمنان هم ورکړی و‪ ،‬چې دوي به د نل ليکي په غزولوکې پر افغانستان او‬

‫‪170‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پاکستان خپل اغیز وکاروي‪ .‬د مجاهدينو د حکومت پر وخت پاکستان او‬
‫سعودي دواړو همدا هڅې پیل کړې‪ ،‬خو داخيل جګړې او دکار ابتدايي حالت ال‬
‫د دې نه و‪ ،‬چې د نل لیکې غزولو پالن ترتيب يش‪ ،‬د ‪ ۱۹۹۴‬په پای کې د‬
‫طالبانو پاڅون په جنوب کې رس راپورته کړ او په ‪ ۱۹۹۵‬کې چې طالبانو ډیرې‬
‫سیمې ونيولې‪ ،‬بريډاس د رباين له دولت‪ ،‬دوستم او طالبانو درې واړو رسه‬
‫اړيکې ساتلې‪ ،‬چې په همدې وخت کې د يوې بلې امريکايي کمپنۍ لخوا له‬
‫ترکمنستان رسه خربې پيل شوې‪ .‬دا د "يونیکال" په نامه کمپنۍ وه چې‬
‫مرکزيې د امريکا په ټیکساس ايالت کې و‪.‬‬

‫د يونيکال مرش "مارټي ميلر" د همدې کال په مينځ کې ترکمنستان ته سفر وکړ‬
‫او په عشق ابادکې د امريکا د سفارت په مرسته يې د ترکمنستان مرش نيازوف‬
‫ترکمن بايش دې ته تشویق کړ‪ ،‬چې له بريډاس کمپنۍ رسه خپل کړی تړون‬
‫لغوه کړي‪ .‬ځکه چې د میيل په وینا دا قرار داد د ترکمنستان لپاره په تاوان دي‬
‫چې د ګټې ‪ ۷۵‬فیصده به بریډاس رشکت ترالسه کوي او ترکمنستان ته به ‪۲۵‬‬
‫فیصده ګټه ورکوي‪ ،‬دا د امریکا هغه تړون ته ډیر ورته و‪ ،‬چې د شلمې پیړۍ‬
‫په لومړی نیاميي کې يې له سعودي عربستان رسه د تیلو د صادارتو په اړه‬
‫کړی و‪ .‬میلر ترکمن بايش ته دا مشوره هم ورکړه چې که بريډاس له تړونه نه‬
‫په شا کيدو‪ ،‬نو تاسو په ټيکساس کې د طبعي زیرمو د نړیوالو شخړو په‬
‫محکمه کې ورباندي عریضه وکړې‪ ،‬هلته قاضيان زموږ خپل خلګ دي‪ ،‬پريکړه‬
‫به ستايس په حق کې وکړي‪ ،‬که چیري بريډاس خپل لګښتونه غوښتل نو دغه‬
‫مبلغ به موږ ( يونیکال) ورکړو‪.‬‬

‫بل پلوته يونیکال د پاکستان حکومت ته د زیاتې برخې منافعو په ورکړه‪،‬‬

‫پاکستان هم له يونیکال رسه مرستې ته تشویق کړ‪ ،‬کله چې د ‪۱۹۹۶‬م کال په‬
‫پاي کې طالبان د هيواد پر پالزمینه واکمن شول‪ ،‬نو دا و خت وررسه د دې موضوع‬

‫‪171‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په اړه خربې نیغې پيل شوې‪ ،‬طالبانو وویل موږ يوازي د ترانیزیتي هيواد په توګه د‬
‫هر هغه چارسه همکاري کوو چې ترکمنستان او واريدوونکې هيوادونه وررسه‬
‫موافقه وکړي او زموږ هيوادته زياته ګټه راکړي‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۷‬م کال د می د مياشتې په څلورمه د بريډاس مرش د طالبانو په واکمني‬

‫کې له افغانستان رسه له ترکامنستانه د وارېدېدونکي ګازو په اړه د يوه قرارداد‬
‫توافق ته ورسېد‪ ،‬چې له ترکامنستانه به د دوه نيم ميليارده ډالرو په لګښت د‬
‫دولس سوه کيلومرتو په واټن د طبعي ګاز نل ليکه وغځوي‪ ،‬خوتوافق نامه ال‬
‫امظا شوې نه وه‪ .‬په دې پروژه کې د بريډاس کمپنۍ رقیبان "يونیکال"‬
‫امريکايي کمپنۍ او "ډلټا" سعودي کمپنۍ وې‪.‬‬

‫بل لور ته له دې لس ورځې وروسته د می په څوارلسمه په عشق اباد کې د ګډو‬

‫ګټو د هېوادونو (ایکو)غوڼده وشوه‪ .‬د غونډې غړي هېوادونه‪ :‬ترکمنستان‪،‬‬
‫قزاقستان‪ ،‬ترکیه‪ ،‬ازبکستان‪ ،‬ایران‪ ،‬پاکستان‪ ،‬کرغيزستان‪ ،‬تاجکستان‪،‬‬
‫ازربایجان او افغانستان وو‪ .‬په غونډه کې پينځلس فقریز پرېکړه لیک اعالن‬
‫شو‪ ،‬چې په کې د ټولو غړو هېوادونو ترمينځ د اورګاډي د پټليو‪ ،‬پخو الرو‬
‫غځول او له عشق اباده تر ایران او پاکستانه د تیلو او غازو نل لیکې‪ ،‬د بریښنا‬
‫واردول او خپل مينځي تجارت اصيل ټکي وو‪.‬‬

‫د می په پينځلسمه امريکايي رسنيو خرب ورکړ چې د پاکستان او ترکامنستان‬

‫له خوا د ګازو د نل ليکې تړون د يونيکال او ډلتا کمپنيو رسه الس ليک شوی‬
‫چې هرکال به ترکامنستان پاکستان ته د ګازو شل مليارده مکعبه مرته ګاز‬
‫واردوي‪ .‬دا به په ‪ ۲۰۰۲‬کې څلوېښت مليارده مکعبه مرتو ته ورسيږي‪ .‬امریکا‬
‫د پاکستان په توسط طالبانو ته وړاندیز وکړ چې د پيپ الین تېرولو پروژه دې‬
‫یونیکال امریکايي کمپنۍ ته ورکړي‪.‬‬

‫‪172‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا وخت نور د هيوادونو او کمپنيو رقابت زور واخیست! د جوالی په دوه‬
‫ويشتمه د يونيکال او ډلټا د رشکتونو غړو په مزاررشيف کې د شامل ټلوالې‬
‫رسه وکتل‪ ،‬چې د شامل له الرې د پايپ الین په تېرېدو کې وررسه مرسته‬
‫وکړي‪ .‬د مزارښار د مخالفې ټولوالې لخوا خپله پالزمینه نومول شوې وه‪ ،‬د‬
‫ټلوالې غړو د کمپنيو هيئت ته ډير تود هرکلی وکړ‪ ،‬په سنګارشويو اولبايس‬
‫انجنو يې د خپلې پالزمینې په انګړکې هيئت استقبال کړ‪.‬‬

‫په دوهمه ورځ درېويشتم جوالی په اسالم اباد کې د درېوو هیوادونو‬

‫پاکستان‪ ،‬افغانستان او ترکمنستان ترمينځ د ګازو د نل لیکې د تېرېدو په اړه‪،‬‬
‫د معادنو وزیر مولوي احمدجان‪ ،‬د پاکستان د مواصالتو وزیر او د ترکمنستان د‬
‫تیلو او ګازو د وزیر تر مېنځ ناسته وشوه‪.‬‬

‫د اګست په اته ويشتمه د افغانستان حکومت يو ځل بيا هيله څرګنده کړه‪ ،‬چې‬
‫د بريډاس له کمپنۍ رسه به ډېر ژر له ترکامنستانه د ګازو د نل ليکې قرارداد‬
‫السليک کړي‪.‬‬

‫مولوي احمدجان چې دا وخت يې په دې اړه ارجنټاین ته سفر الره‪ ،‬له هغه‬

‫لورې سعودي ته راغي او د سعودي له چارواکو رسه په ناسته کې د سعودي د‬
‫استخباراتو يو لوړ رتبه مقام ورته وييل و چې تاسو د بريډاس رسه تړون امظا‬
‫کړئ! ځکه چې بریډاس کارکول غواړي او يونیکال د کار ځنډول غواړي او که‬
‫چیرې تاسو له يونیکال رسه تړون وکړئ‪ ،‬نو امریکا يو طاقت دی‪ ،‬هرڅه به د‬
‫فشار له الرې درباندي مني او د يو ازاد پاټرن حثیت به نه درکوي‪ ،‬هغه په مثال‬
‫کې خپ ل هيواد ياد کړ چې اوس د امريکا له خوښي پرته د تيلو په قرادادونو‬
‫کې هيڅ څه نشوای کوالي ‪.‬‬

‫د طالبانو مرشانو ترکمنستان او پاکستان ته بيا بيا په همدې موضوع سفرونه‬

‫وکړل‪ .‬له بهرنيو کمپنيو رسه يې ناستې وکړې‪ ،‬خو د یونیکال او بریډاس‬

‫‪173‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مسابقه د کار د پیل خنډ وه‪ .‬ترکمنستان داوخت له یونیکال رسه قراداد ته‬
‫ميالن الره او پاکستان هم وررسه موافق و‪ .‬د دغو دواړو هېوادونو له توافق‬
‫پرته افغانستان هېڅ هم نه شوای کوالی‪ ،‬ځکه چې افغانستان يواځې د یوه‬
‫ټرانزیټي الرې په توګه د دې پروژې غړی و‪.‬‬

‫مولوي احمدجان وايي د سعودي چارواکې داخربه چې يونیکال کار ځنډول‬

‫غواړي تر ډیره حده رښتيا شوه‪ ،‬د احمدجان په وینا يونیکال تر ډیره يوه‬
‫استخباريت پروژه وه چې له يوې خوايې يې غوښتل چې د ترکمنستان تیلو‬
‫اوګازو طبعې زیرمې د امريکا له نفوذه خارجې نيش اوله بلې خوايې غوښتل چې‬
‫د طالبانو په واکمني کې د ګازو پیپالین د افغانستان له الرې ونه غزول يش‪،‬چې له‬
‫همدې امله ترهغه وخت په میدان کې ول چې ترڅويې د بريډاس کمپنۍ له ميدانه‬
‫ویسته‪ ،‬بيايې خپل دفرتونه په افغانستان کې وتړل‪.‬‬

‫کله چې د يونیکال رشکت په نوې بڼه په يوه اتحاد کې راوړاندي شو نو‬

‫ترکمنستان يې هم مالتړ وکړ‪ ،‬ترکمنستان دا وخت د بريډاس نه په ټيکساس‬
‫کې د يونیکال په مرسته دعوه ګټلې وه او بريډاس رشکت يې له ميدانه‬
‫ويستلی و آن تردي چې د څه مودې لپاره يې د بريډاس په استازو د‬
‫ترکمنستان ویزې هم بندې کړې‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۷‬م د اکتوبر په درېويشتمه د معادنو او صنایعو وزیر مولوي احمدجان‬

‫په چورلکه کې د ترکمنستان پالزمینې عشق اباد ته الړ او د ترکمنستان له‬
‫خارجه وزیر شیخ مرادوف رسه يې وکتل‪ .‬مرادوف د رشکتونو له دې نوې اتحاد‬
‫رسه ګډ کارته افغان حکومت هم دعوت کړ‪ ،‬د طالبانو په مرشي افغان حکومت‬
‫فکر وکړ چې بله الره نده پاتې‪،‬ځکه يې هوکړه وکړه‪.‬‬

‫د اکتوبر په پينځهويشتمه ترکمنستان د رشکتونو له دغې سرتې اتحاديې‬

‫(‪ )international semposium‬رسه د تړون السليک اعالن کړ‪ ،‬چې په دې‬

‫‪174‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اتحاديه کې د امريکا يونيکال‪ ،‬د چاپان هونډا‪ ،‬د سعودي عربستان ډلټا او د‬
‫جنوبې کوريا هونډايي کمپنېو ګډون درلود او د روسيې د "ګازټروم" رشکت ته‬
‫هم لس فیصده برخه په کې ټاکل شوې وه‪ ،‬خو روسانو په دې قردادکې له‬
‫ګډون نه انکار کاوه‪ .‬د قرارداد له مخې د ګازو نل ليکه به لومړی د پاکستان‬
‫ملتان او بيا هند ته تېرېده‪ ،‬امریکا او پاکستان هم په دې نوي تړون موافق و‪.‬‬

‫د همدې کال د ډسمرب په لومړيو کې د افغانستان د حکومت يو هيئت د معادن‬

‫او صنایعو وزیر مولوي احمدجان په مرشۍ د یونیکال کمپنۍ د مرش په بلنه د‬
‫امريکا ټيکساس ايالت بوسټن ښار ته سفر وکړ او د کمپنۍ له مرشتابه رسه له‬
‫اوږدو ناستو وروسته راستون شو‪.‬‬

‫له يونیکال او بريډاس رسه چې کوم قراداد السلیک کېدو ته چمتو و ‪ ،‬هغه‬
‫دافغانستان لپاره خورا ګټور و‪ .‬د معادنو وزارت د رسچینو له قوله د دې قرارداد‬
‫څه مادې په دې ډول وې‪:‬‬

‫‪ -۱‬په دې سرته پروژه کې کار کوونکي به له مسلکي کسانو پرته نور ټول افغانان‬
‫وي چې په دې توګه به شپېته زرو کسانو ته د کار کولو زمینه برابره يش‪.‬‬

‫‪ -۲‬نل لیکه به تر دېرشو کلونو پورې د پروژه تطبیقوونکي رشکت ملکیت وي‪،‬‬
‫افغانستان ته به د هر مرت مکعب پر رس ټرانزیټ فیس ورکوي چې دکال بیه‬
‫یې ‪ ۳۵۰‬میلیون ډالرو ته رسېږي‪.‬‬

‫‪ -۳‬افغانستان کوالی يش د دې نل لیکې له الرې خپل ګاز بهر ته صادر کړي‪،‬‬

‫البته دېرش کاله وروسته به نل لیکه په بشپړ ډول د افغانستان ملکیت وي‪.‬‬

‫‪ -۴‬له نل لیکې رسه شاوخوا په دېرش کیلومرتۍ کې پرتو ټولو کلیو ته به ګاز‬
‫ورکوي او د رضورت په ځایونو کې به د انرژۍ د تولید توربینونه نصب او له‬
‫هغو څخه به نیږدي سیمو ته انرژي تقسیم يش‪.‬‬

‫‪175‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫‪ -۵‬له شربغان څخه به یوه نل لیکه له دې عمومي نل لیکې رسه وصلیږي‪ ،‬او‬
‫له دې نل لیکې نه د داخليدونکې ګاز په اندازه ګاز په د کندهار په حدودکې په‬
‫نويو فرعي نل ليکوکې د هېواد نورو ښارونوته ورکول کيږي‪.‬‬

‫‪ -۶‬افغانستان رسه به د نفتو او تېلو د څاګانو په بیا رغونه او پاکولو کې مرسته‬

‫کوي‪ ،‬د شربغان د ګازو تصفیه خانې به ترمیموي او همدې ته ورته نورې په‬
‫لس ګونو وړې او عام املنفعه پروژې به په کار اچوي‪.‬‬

‫د ‪ ۱۹۹۸‬کال په لومړیو کې له افغانستان رسه د کوم تړون له امضاء کېدو‬

‫وړاندې یونیکال په کابل او کندهار کې خپل دفرتونه خالص کړل او د دې‬
‫پروژې د تطبیق پالن ګذاري يې پیل کړه‪.‬‬

‫له یونیکال رسه د همکارۍ مزی هغه وخت سست شو‪ ،‬چې د اسامه بن الدن‬
‫پر رس له امریکا رسه لومړۍ ناندرۍ پیل شوې‪ .‬له شکه پرته په دې رشکت‬
‫کې هغه افغانان کم نه وو چې له يس آی اې رسه يې تړاو درلود او ډېری يې د‬
‫امریکا له یرغل رسه پر کلیدي پوستونو واکمن شول‪ ،‬لکه د سرتې محکمې‬
‫پخوانی مرش عبدالسالم عظیمي‪ ،‬خليل زاد ‪،‬حامدکرزي او لسګونه نور‪.‬دغه‬
‫افغانان څوک د عظیمې غوندي د کمپنۍ رسمي مامورين وو‪ ،‬څوک ناظرين ول‬
‫او څوک مشاورین وو‪.‬‬

‫د يس ای اې په خپرو شويو اسنادو کې دا هم راغيل چې په ‪۱۹۹۷‬م کال کې د‬

‫یونیکال کارکوونکو دوی ته په کندهار کې د اسامه بن الدن د شتون او ګرځېدو‬
‫راګرځېدو په اړه معلومات ورکول‪ ،‬چې له دې رسه د دې رشکت اهداف او‬
‫اغراض نور هم مشکوک ګرځي (د ګوسټ وار په نامه کتاب نه)‪.‬‬

‫باالخره د امریکا له خوا د کروز توغنديو له برید رسه چې د ‪۱۹۹۸‬په اګست کې‬
‫تر رسه شو‪ ،‬يونیکال د نل لیکې د ځنډولو رسمي اعالن وکړ‪ ،‬چې بيا د امريکا‬

‫‪176‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له خوا پر افغانستان د بندیزونو له اعالن رسه یونیکال خپل دفرتونه په‬
‫افغانستان کې وتړل‪.‬‬

‫د يونیکال له خوا د ځنډ له اعالن نه وروسته ښکیلې غاړې مجبوره شوې چې‬
‫يو ځل بيا د بريډاس رشکت ته مخ واړوي‪ ،‬دا وخت بریډاس په یونیکال باندې‬
‫په نړۍواله محکمه کې دعوه دایره کړي وه‪ ،‬خو تردې وړاندي يونیکال په‬
‫ټيکساس کې په يوه بله محکمه کې د بريډاس رشکت د ترکمنستان په توسط‬
‫محکوم کړی و‪.‬‬

‫د ‪ ۱۹۹۹‬م کال د اپریل په نههويشتمه د پاکستان پالرمېنه اسالم اباد کې د‬

‫افغانستان د معادن او صنایعو وزیر احمدجان‪ ،‬د پاکستان د د تېلو او طبعي‬
‫منابعو وزیر چوهدري نثارعيل خان او د ترکمنستان د صدر اعظم د مرستیال‬
‫ترمينځ یو ځل بیا د ګازو د نل لیکې پر تړون له رسه بحث و شو‪.‬‬

‫د همدې کال د ستمرب په میاشت کې د معادن اوصنایعو وزیر احمدجان له‬

‫ترکمنستان او پاکستان رسه د يوې چینايي کمپنۍ د ممکنه تړون خرب ورکړ‬
‫چې د بریډاس او یونیکال په عوض به دغه کمپنۍ د نل لیکې غځولو پروژه‬
‫اخيل‪ ،‬همدارازيې د مالیزيا له پيرتوماس رشکت رسه هم خربه روانه کړې وه‪،‬‬
‫خو په نومرب کې د امنیت شورا له خوا د بندیزونو لګېدلو دا هر څه په ټپه‬
‫ودرول‪.‬‬

‫ښاغلی مالعبدالسالم ضعیف صیب چې د معادن او صنایع مرستیال وزیر پاتې‬

‫شوی ګامن کوي چې د امریکا د بندیزونو اصيل علت له یونیکال رسه د قر داد‬
‫نه کول دي‪ .‬هغه په ‪ ۲۰۱۶‬کې په دې اړه د ټاپې پروژې په مناسبت په خپله‬
‫ځانګړې لیکنه کې لیکيل‪:‬‬

‫‪177‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په ‪ ۱۹۹۹‬ز کال کې هغه وخت چې زه د معادن او صنائع وزارت معین وم‪،‬‬
‫موږ په عشق اباد کې د دې پروژې په اړه مجلس درلودی‪ .‬درې ورځې موږ د‬
‫درو هېوادونو استازو خپلمينځي او دا رنګه د هغو کمپنیو استازو رسه‬
‫مجلسونه درلودل چې په دغه پروژه کې یې د اشرتاک لېوالتیا لرله‪ .‬که څه‬
‫هم تر دې وړاندې یو ځل ما په دې اړه سفر کړی و او د دې پروژې اړوند‬
‫ډېرو نورو مسؤلینو هم سفرونه او مجلسونه کړي وو‪ ،‬مګر زموږ د ‪ ۱۹۹۹‬کال‬
‫ناسته وروستۍ وه‪ .‬د دې مجلس په دوهمه ورځ د یونیکال کمپنۍ په رول‬
‫باندې ډېرې خربې وسوې‪ .‬پاکستان په دې باندې زیات ټینګار کاوه چې دا‬
‫پروژه باید یونیکال مخته یويس‪ ،‬ترکمنستان یونیکال رسه لیوالتیا نه ښودله‬
‫او د بريډاس کمپنۍ ته یې تر یونیکال ترجیح ورکوله‪ .‬موږ په اوله مرحله کې‬
‫د پاکستان لوری ونیو‪ .‬د شپې لپاره د ترکمنستان ترکمن بايش یوازې موږ ته‬
‫یو خاص دعوت راکړ‪ .‬د ډوډۍ د خوړلو په وخت کې هغه د افغانانو د احسان‬
‫د یادونې رسبېره درې مهمې خربې موږ ته وکړې‪ .‬تر ډېره دا هغه ارسار وو‬
‫چې هغوی په عام مجلس کې نه سو ویالی‪:‬‬

‫لومړی‪ :‬هغه وویل چې موږ د افغانانو د احسان پوروړي یو‪ .‬دا چې‬
‫ترکمنستان ازادي واخستله او موږ به کله هم د دې بدله ورنه کړای سو‪ .‬هغه‬
‫وویل زما له خوا به د تحفې په توګه دوه کاره افغانانو ته خامخا کیږي‪ .‬اول‬
‫دا چې زه به تر هغه ځايه چې وتوانیږم د افغانستان ځينو سيمو ته برق ورکوم‬
‫او دا به زما سوغات وي؛‬

‫دوهم‪ :‬که دغه د ټاپي پروژه هر څومره هم وځنډیږي دا به اخیر د افغانستان‬

‫له لرې کیږي که څه هم ځينې هېوادونه دا کار نه غواړي؛‬

‫درېيم‪ :‬هغه وویل تاسو ته به دا حساسیت معلوميږي یا نه؟ خو موږ ته پوره‬

‫معلوميږي هغه دا چې موږ یو کوچنی او بې دفاع هېواد یو‪ .‬تر اوسه هم موږ‬
‫د روسانو تر تاثیر او نفوذ لندې یو‪ ،‬روسان په هیڅ قیمت نه غواړي چې د‬
‫امريکا پښې دي همدې منطقې ته راداخلې يس‪ ،‬نو که تاسو هم د پاکستان‬
‫غوندې د یونیکال غوښتونکي سئ بیا موږ ته دا په ګټه ده چې دا پروژه‬
‫وځنډیږي‪ ،‬ځکه چې زموږ بقا او امنیت زموږ ميل موضوع ده‪ .‬په سبا ورځ موږ‬

‫‪178‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هم د ترکمنستان وړاندیز تایيد کړ او د بريډاس کمپنۍ رسه مو یو تفاهم‬

‫لیک یا ‪ Memorandum‬هم لسلیک کړ‪ ،‬کوم چې امریکایان یې په غوسه‬
‫کړه‪.‬‬

‫دا چې امریکا دې یوازې د يوې کمپنۍ پر رس دا دريځ نیولی وي‪ ،‬زما په نظر‬
‫یو سطحي تعبیر او محدود فکر دی‪ .‬په دې کې شک نه شته چې د منځني‬
‫اسیا طبعي منابع د امریکا لپاره هدف و او دی‪ ،‬خو د دې ترڅنګ امریکا په‬
‫سیمه کې ډېر نور اهداف هم لرل‪ ،‬چې په وړاندې يې د طالب د حکومت سستم‬
‫او کلکه دیني بڼه خنډ وه‪ .‬امریکا د مجاهدینو له بري وروسته د تل لپاره‬
‫افغانستان د روسانو لپاره بایللې او د ځان لپاره ګټلې مړۍ ګڼله چې د‬
‫مجاهدینو خپل مينځي کشمکش دا کار نورهم اسانه کړی و‪ ،‬خو د طالبانو‬
‫کلکه اسالمي واکمني‪ ،‬له امریکا کرکه او له غربه بې پروايي امریکا ته د لیدلیو‬
‫خوبونو رسچپه تعبیر وو چې په هېڅ ډول يې نه شوای زغمالی‪ .‬که څه هم‬
‫طالب له امریکا رسه د دښمنۍ سوچ او اراده نه لرله خو رس يې هم نه ورته‬
‫ټيټاوه‪.‬‬

‫د مال دادالله بې وسلې کول او پر کور کېنول‬

‫د طالبانو له خوا د کابل له نيولو وروسته چې کله د مال بورجان‪ ،‬مال مرش او مال‬
‫محمد په څېر اوسپنيزو خو معتدلو قومندانانو نه طالبان محروم شول‪ ،‬دا وخت‬
‫د کابل په شاميل کې د جګړې نامتو قومندانان مالفاضل او مال دادالله وو‪ .‬که‬
‫څه هم د مال نعیم‪ ،‬مالعبدالرزاق نافذ‪ ،‬مالبرادر‪ ،‬مالعبیدالله‪ ،‬امیرخان حقاين‪،‬‬
‫مولوي جالل الدين حقاين او مالسیف الرحمن منصور په څېر تکړه قومندانان‬
‫هم تر چا کم نه وو‪ ،‬خو د کسانو تعداد او شهرت د دغو دوو قومندانو ډېر و‪،‬‬
‫چې يو مال دادالله او بل يې مال فاضل و‪ .‬دوی ډېرې کمې دیني زدکړې کړې‬
‫وي‪ ،‬خو په جګړه کې خورا زړور او د کلک هوډ خاوندان وو‪ .‬د دوی په وسلهوالو‬
‫کې د مدرسې د طالبانو ترڅنګ د خپلو سیمو عوام هم زیات وو‪.‬‬
‫‪179‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مال دادالله اخوند د زیاتو ملګرو له السه ورکولو او پرلپيس جګړو له جنګ رسه‬
‫ډير عادي کړی و‪ ،‬چې له امله يې سخت زړی‪ ،‬بې پروا او مغرور مزاجه‬
‫قوماندان و‪.‬خو د دې ترڅنګ هغه په طالبانو کې د يوه فوالدي جنګي قايد او‬
‫فاتح رسلښکرپه توګه هم پیژندل کيده‪ ،‬چې شتون يې طالبانو ته د جګړې د‬
‫بري په معنا و‪ ،‬له همدې امله دادالله فکر کاوه چې همدی دی چې جګړه‬
‫ګټالی يش‪.‬‬

‫له دې وړاندې هم څو ځله مال محمد عمر ته د مال دادالله د رسکشۍ او‬
‫خودرسۍ خربونه رسېديل وو‪ .‬د تحریک له اصولو رسغړونه او پر رحم نه کولو‬
‫تورن و‪ ،‬خو چې کله يې د ‪۱۹۹۸‬م کال په په پرسيل کې د کابل واليت د يوې‬
‫ولسوالۍ ولسوال په عام محرض کې وډباوه‪ ،‬مال محمد عمر ته نور د هغه چلند‬
‫یقیني شو‪ .‬سمدستي يې دفاع وزارت ته امر وکړ‪ ،‬چې دادالله په څو‬
‫ساعتونوکې بې وسلې کړئ‪.‬‬

‫دا يوه داسې خربه وه چې هغه وخت ظاهرا ناشونې ښکارېده‪ .‬دفاع وزیر مال‬
‫عبیدالله د جګړې لومړۍ کرښې ته له وسلهوالو رسه ورغی‪ ،‬مال داد الله پر‬
‫يوې غونډۍ ناست و‪ ،‬د جګړې قومانده يې سمبالوله‪.‬‬

‫مال عبیدالله ورته په ساده الفاظو وویل‪ :‬انډیواله ستايس جهاد او مېړانه هر څه‬
‫ما ته معلوم دي او زما انډیوال يې‪ ،‬خو مالصیب امر کړی‪ ،‬بله خربه په کې نه‬
‫ځايېږي‪ ،‬ډېر کم وخت لرئ‪ ،‬انډیوالن دې بايد سمدستي وسلې راوسپاري او‬
‫ته کندهار ته خپل کور ته ځان رسوه‪ .‬دا د مرش امر دی!‬

‫د مال دادلله بڼه بدله شوه‪ .‬له يو څه فکر او غور وروسته يې پر خپلو وسلهوالو‬
‫غږ کړل‪ :‬مالصیب امر کړی‪ ،‬ټول وسلې او موټرونه وزارت دفاع ته وسپارئ‪.‬‬

‫يو ساعت کې دننه د هغه ټول وسلهوال بې وسلې کړای شول او سلګونه نقلیه‬
‫وسایط هم ترې تسلیم کړای شول‪.‬‬

‫‪180‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مال دادالله د خېلې اوږې توپانجه هم وسپارله!‬

‫په سبا موږ په کندهار کې د هغه موټرونو د اوږده قطار ننداره کوله چې يواځې‬
‫يو يو ډرايور په کې ناست و‪ ،‬او د مرشتابه دفرت ته يې تسلیمي ورکوله‪.‬‬

‫هغه سرت رسای چې دغه موټران په کې درول کېدل‪ ،‬داسې ښکارېده‪ ،‬لکه د‬
‫مستعملو موټرانو يو سرت نندارتون‪ ،‬چې سرت او واړه مستعمل موټران په کې‬
‫والړ وي‪.‬‬

‫تقريبا له شپږو مياشتو وروسته‪ ،‬د امارت د سرت مفتي مولوي عبدالعيل‬
‫ديوبندي په مرشۍ د علاموو يوه وفد مال محمد عمر ته د دادالله د بښلو‬
‫وړاندیز وکړ‪ .‬مال محمد عمر د علاموو خربه په مرشوط ډول ومنله‪ .‬مال دادالله‬
‫يې په دې رشط وباښه چې اینده به هيڅ خودرسه حرکت او بې له اجازې‬
‫اجراءات نه کوي‪.‬‬

‫مال محمد عمر قومندانانو ته دا خربه ډېره کوله؛ هرڅوک چې کرب اوغرور کوي‬
‫اسالم هغه ته رضورت نه لري‪ ،‬ځکه خو موږ هم د مغرورو او کربجنو خلکو‬
‫جهاد او ميړانې ته اړتيا نه لرو‪.‬‬

‫د شاميل والیتونو وروستۍ او رښتینې فتحه‬

‫د ‪ ۱۹۹۷‬کال د می د میاشتې سرتې ماتې او زرګونو تلفاتو طالبان بیا هم د‬

‫شاميل والیاتو له فتحې را ونه ګرځول‪ .‬د همدې کال په ستمرب کې طالبانو‬
‫دوباره مزار ښار ته دننه شول خو د دوستم د قواوو له خوا بېرته شاته کړای‬
‫شول‪ .‬طالبانو د ‪ ۱۹۹۸‬م میالدي کال تر جوالی پورې د کندوز له مرکزه پر‬
‫شامل ځان يوه سرت برید ته چمتو کړ اوهم يې د لويديځ شامل په کرښه کې د‬
‫هرات او بادغیس له خوا خپل جګړهيیز پالنونه منظم کړل‪.‬‬

‫‪181‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د ‪۱۹۹۸‬جوالی د میاشتې په دولسم (‪۱۳۷۷‬د جنګاښ یوویشتمه) غرمه د‬

‫کندهار له دود رسه سم د خوب په خونه کې ویده وم‪ ،‬چې د کندهار ښار پر‬
‫فضا د جیټ الوتکو د ټيټ پرواز تیز غږ له خوبه راويښ کړم‪ .‬دا د هغو دوو‬
‫پيلټوټان همېشنی فساد و چې د کومې سرتې فتحې پرمهال به يې د ښار پر‬
‫رس خپلې الوتکې دومره ټیټې کړې چې د غوږونو پردې به يې ولړزولې او‬
‫مرشتابه ته به يې اشاره ورکړه چې مبارک دې شه!‬

‫پوه شوم چې د الوتکو ټيټ پرواز د کومې سرتې سوبې زیری راوړې‪ .‬په‬
‫چټکۍ مي خپله وړه مخابر په زوره کړه چې د مرشتابه له مرکزي مخابرې‬
‫راباندې چیغې وهل کېدې‪ .‬عربت‪ ،‬عربت (د مخابرې کوډ مې و) زما له ځواب‬
‫هغوی پوه شول چې ویده وم‪ .‬د مرشتابه د مرکزي مخابرې مرش حاجي الال‬
‫راغربګه کړه! یارانو دې فاریاب الندې کړ اوته خوبونه کوي!‬

‫سمدستي دفرت ته الړم د تلفونونو رشنګهار وو‪ .‬د ميډیا استازو او ادارو‬
‫معلومات غوښتل‪ .‬تر ماښامه مو رسنيو ته جزیات ورکړل‪ .‬سبا ته مو د مرش له‬
‫خوا د هغه په هدایت يوه اعالميه خپره کړه چې تاجکستان او ازبکستان ته يې‬
‫خربداری ورکړ چې له خپلو هوايي اډو د ټلوالې الوتکو ته د مببار اجازه ورنه‬
‫کړي‪.‬‬

‫د مرش دوهمه اعالمیه دا وه چې طالبان دې له جنګي اسیرانو رسه هيڅ ډول‬

‫ناوړه چلند نه کوي‪.‬‬

‫طالبانو د فاریاب يو شمېر مهمې سیمې تصفیه کړې او د والیت په مرکز کې‬
‫يې د امنیت مسئول او نور چارواکي وټاکل‪ .‬څو ورځې وروسته د همدې‬
‫میاشتې په اتلسمه د دوستم او متحدینو قواوو د فاریاب "جمعهبازار" سیمه‬
‫بېرته الندې کړه‪ .‬د دوستم الوتکو سخته مبباري جاري ساتلې وه چې ګامن‬

‫‪182‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کېده له ګاونډي هیواده يې پرواز کاوه‪ .‬طالبانو د سټنګر توغنديو مسلکي له څو‬
‫توغندیو رسه د جګړې کرښې ته واستاوه‪ .‬پر سبا يې د دوستم يوه جیټ‬
‫الوتکه د مببار په حال کې په نښه او رانسکوره کړه چې له دې رسه مببار نور‬
‫ډېر کم او محدود شو‪ .‬طالبانو بېرته د جمعه بازار سیمه ونیوله او پرمختګ ته‬
‫يې دوام ورکړ‪.‬‬

‫د جوالی په شپږويشتمه د غور او فاریاب ترمينځ غرنۍ سیمه کې د حکومت د‬

‫مخالفو وسلهوالو يوه لویه ډله طالبانو ته تسلیم شوه چې شمېر يې پنځو سوو‬
‫تنو ته رسېده‪.‬‬

‫د جوالی په دېرشمه طالبانو د فاریاب پاتې مهمې ولسوالۍ دولت اباد‪ ،‬فیض‬
‫اباد او خواجه موسی ونیولې‪.‬‬

‫د اګست په دوهمه له خونړۍ جګړې وروسته طالبان د جوزجان مرکز شربغان‬

‫ته دننه شول‪ .‬له مزاررشیف نه د خارجي موسساتو کارکوونکي او د ایران د‬
‫سفیر مرتضی حدادي په مرشۍ د ایران ټول دیپلوماتان په الوتکو کې ووتل‪.‬‬

‫د اګست په درېيمه طالبانو پر بلخ والیت د کندوز او شربغان له لوري غربګ‬

‫تعرضونه پيل کړل‪ .‬دا وخت موږ د مرش له خوا اعالمیه خپره کړه چې د وسيل‬
‫سپارلو په صورت کې ټولو مخالفینو ته عمومي عفوه ده‪ .‬خو له بده مرغه‬
‫ورسته بيا دا خربه معلومه شوه چې د مرش له فرمان نه په رسغړاوي د‬
‫عبداملنان نیازي او څو نور و وړو قوماندانانو له خوا د دښتې لیيل د انتقام په‬
‫جذبه په جګړه کې له نيول شويو جنګالیو نه د پام وړ شمېر جنګي اسیران قتل‬
‫شوي وو‪.‬‬

‫د اګست په شپږمه د بلخ والیت دولت اباد ولسوايل ونیول شوه او طالبانو د ښار‬
‫لور ته پرمختګ جاري وساته‪ .‬د اګست په امته (د زمري اولسمه) طالبان د‬

‫‪183‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫تاشقرغان او دولت اباد له لوري د مالبرادر او مال محمد فاضل په پوځي مرشۍ‬
‫مزار ښار ته دننه شول او د سهار په اتو بجو د مزار ټول ښار د طالبانو تر واک‬
‫الندې راغی‪.‬‬

‫د اګست په يوولسمه له يوې ورځې پرلهپسې جګړې وروسته د تخار والیت‬

‫مرکز تالقان ښار ته له کندوزه د مال محمد نعیم په مرشۍ طالبان ننوتل چې په‬
‫دې رسه طالبانو د شامل ټول مهم والیتونه بادغیس‪ ،‬فاریاب‪ ،‬رسپل‪،‬‬
‫جوزجان‪ ،‬بلخ‪ ،‬سمنګان‪ ،‬بغالن‪ ،‬تخار او کندوز تر خپل واک الندې راوستل او‬
‫د امریکا تر یرغله ورباندې کلک واکمن پايت شول‪ ،‬چې مخالفینو يې بيا د‬
‫امریکا تر یرغله رس پورته نه کړای شو‪.‬‬

‫په دیارلسم ستمرب د مالبرادر اخوند په مرشۍ طالبانو د بامیانو مرکز ونيو او څو‬
‫ورځې ورسته يې پاتې سیمې هم تصفیه کړې‪.‬‬

‫د جرنال دوستم یو شمېر قوماندانان چې له فاریاب او جوزجانه رسپل ته‬

‫تښتېديل او هلته پټ شوي وو‪ ،‬طالبانو په رسپل کې د هغوی پلټنه پيل کړه‬
‫چې د اګست په لسمه يې همدغه د دوستم درېدېرش جنګي قوماندانان په‬
‫چادريو کې ونيول او زندان ته يې یوړل‪.‬‬

‫د مزاررشیف د نیولو په شپه د ایران کونسلګرۍ نه یوولس تنه ایرانیان ويستل‬

‫شوي وو او ورک وو‪ .‬ایران د پاکستان او ملکرو ملتونو د سازمان په توسط د‬
‫خپلو کسانو د موندلو غوښتنه کوله‪ .‬د مرشتابه په امر د دې کسانو په اړه لټون‬
‫او څېړنه پیل شوه‪ .‬له څو اونيو وروسته يوه کنده کې یوولس موندل شوي‬
‫مړي‪ ،‬همدغه ایرانانیان وختل چې له امله يې ایران د افغانستان پر ضد د‬
‫ښکاره دښمنۍ اعالن وکړ او د افغانستان په رسحدونو کې يې د جګړې په دود‬
‫نظامي قطعات ځای پر ځای کړل او جنګي مانورې يې پیل کړې‪.‬‬

‫‪184‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د ستمرب په لسمه د ایرانیانو مړي وموندل شول او د ستمرب په یوولسمه د‬

‫افغانستان حکومت یوولس وژل شوي ایرانيان ایران ته رسام وسپارل‪.‬‬

‫د فتوحاتو له پراخيدو رسه د مسلکي او وړ کدرونو کمښت‬

‫د مزار له ورستۍ فتحې وروسته طالبانو تقريبا دا افغانستان تر ‪ ۹۰‬فيصده په‬

‫زیاته برخه واکمن شول‪ .‬يو درجن نوي واليتونو واليانو‪،‬امنيه قوماندانانو‪،‬ملکي‬
‫ريسانو‪ ،‬قاضيانو او د ولسواليو ولسوالنوته اړتيالرله‪ ،‬چې طالب مرشتابه د‬
‫تلپايت عادت له مخې ډیر ژر ټاکل‪ .‬خو په مسلکې اداروکې د کار ماهيت او‬
‫معيار په ډيرو برخو کې ستونځې لرلې‪ ،‬د وايل‪ ،‬امنيه قوماندانانو او قاضيانو په‬
‫برخه کې طالبانو اسايس ستونځې نه لرلې‪ ،‬ځکه چې طالب چارواکو په دغو‬
‫دندوکې وړتيا لرله‪ ،‬خو په ملکي ادارو او مسلکې ارګانونو کې طالبانو د انتخاب‬
‫لپاره دقت نه کاوه‪ ،‬اکرثه وخت به په نويو مفتحو سیمو کې د زون مرشانو او‬
‫واليانو خپل عادي ملګري مسلکي ادارو ته ټاکل‪ ،‬چې بيا به يې په مسلکې چارو‬
‫کې د پخوانيو حکومتونو په تجربه کارو مامورینو پرده کيده‪ ،‬چې دا د‬
‫حکومتولۍ په برخه کې وړوکې اشتباه نه وه‪.‬‬

‫بل خوا د شامل په نويو نيول شويو والیتونو کې به اکرثه نظامي کيفيت پر‬
‫ملکې حکومت داري غالبه و‪.‬که له دې ور هاخوا د هيواد پالزمینې ته پام واړوو؛‬
‫نو هلته هم د کابل پرده په يو څو ذهینو طالب چارواکو خوندي وه‪ .‬لکه په لوړ‬
‫پوړو چارواکو کې مولوي عبدالکبري‪ ،‬مولوي سید محمد حقاين او مولوي متوکل‬
‫او يا هم د معينانو او منځني کچ چارواکو په کچه د صحت عامه مرستيال وزیر‬
‫ډاکټر فضل رباين او د خارجه وزارت معین شیر عباس ستانکزی‪ ،‬يا کابل‬
‫شاروال حمدالله نعامين او ځینې نور‪ ،‬چې له اداري او مسلکې چارو رسه عیار‬

‫‪185‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫او بلد و او يا يې د خپل ذهانت پر مټ په کمه په موده کې ځانونه عیار کړای‬

‫شول‪.‬‬

‫مولوي عبدالکبیر د منظم اداري چوکاټ د رعایتولو او په کار کې د لوړ ابتکار او‬
‫ذهانت په لرلو په طالب اداره کې طاق سړی و‪ ،‬د چارو د ادارې له مرستيال‬
‫محمد حسني مستسعيد نه مې اوريديل چې د پيچیده دولتي کارونو په اړه به‬
‫مسلکي مامورین د نورو مرشانو په پوهولو ستړي کيدل‪ ،‬خو له مولوي‬
‫عبدالکبريه به بيا مامورين په په ويره کې و‪ ،‬ځکه هغه مسلکي چارې دقیقې‬
‫تعقيبولې او په هرڅه به وار له مخه خرب و‪ .‬مولوي عبدالکبري پر يوه وخت د‬
‫وزیرانو شورا مرستيال‪ ،‬ننګرهار وايل او مرشقي زون مرش و‪ ،‬خو پر دې‬
‫برسیره کله چې دفاع وزیر زخمي شو‪ ،‬نو مال محمد عمر د څه وخت لپاره‬
‫مولوي عبدالکبري پر یادو دندو برسريه په موقت ډول د دفاع وزارت رسپرست‬
‫هم وټاکه‪ ،‬کله چې يې د دفاع وزارت دسنباليدو ورته وویل‪ ،‬نو مولوي‬
‫عبدالکبیر پر تلفون مال محمد عمر ته وویل‪« :‬کومې دندې چې دي راله غاړې‬
‫کړې‪ ،‬نو پر هغو مې هم خلک نه زغمي‪ ،‬دفاغ وزارت که راکړې نو هيس نه‬
‫زړونه نور هم راته تنګ يش» (اشاره يې ځینې سمت پرسته طالب چارواکوته‬
‫وه)‪ .‬مال محمد عمر ورته وویل مولوي صیب! ترڅو چې زه یم‪ ،‬بې فکره اوسه!‬
‫رښتيا هم ترڅو چې مال محمد عمر په صحنه کې و او مولوي عبدالکبیر وررسه‬
‫اړيکه کې و‪ ،‬نو مولوي عبدالکبري يو باصالحيته او واکدار طالب مرش و‪ ،‬خو چې‬
‫مال محمد عمر له صحنې غایب او اړیکه يې محدوده شوه‪ ،‬نو مولوي‬
‫عبدالکبیرته له هر لوری د خنډونو رامخه شوه‪ ،‬چې له امله يې له ذهني او‬
‫رواين ستوماين رسه مخ شو‪ .‬خو بیاهم د غره په څري په خپل ځای او موقف‬
‫دروند پاتې شو او کله يې هم د اختالف او انحراف کومه وړه جمله له خولې ونه‬
‫وته! مولوي کبیر په طالب حکومت کې د منظم اداري چوکاټ‪ ،‬اقتصادي پروژو‬

‫‪186‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لکه د لويو الرو پخول او همدا راز د وليس شوراګانو د جوړولو پالن جوړونکي ګڼل‬
‫کيده‪ ،‬خو د هغه د تصور او ابتکار د پيل کيدو په وړاندي عميل خنډونو ول‪.‬‬

‫ذهني طالب چارواکې اکرثه د مدرسو ځوان فارغني ماليان و‪ ،‬دوي پر دې‬
‫عالوه له دیني او روحاين اړخه هم د ډاډ وړ وو‪ .‬طالبانو په پخپل حکومت کې‬
‫هغه دینې فارغان ډیر کم لرل‪ ،‬چې له افغانستان او پاکستان نه پرته يې په‬
‫نورو هېوادونو کې زده کړې کړې وي‪ .‬د بیلګې په توګه د ګوتو په شامر د‬
‫سعودي عربستان د دیني جامعو فارغین وو چې ښه رول او ښه دیني صبغه يې‬
‫لرله‪ ،‬همداراز د مرص د االزهر د پوهنتون يو شمېر ليسانس لرونکي هم په ټيټو‬
‫څوکيو کې وو‪ ،‬چې اکرثه يې د حرکت انقالب اسالمي د تنطیم له خوا د افغان‬
‫شوروي جګړې پر مهال مرص ته استول شوي و‪ .‬خو له بده مرغه د االزهر‬
‫رشیف سرت نړيوال دیني مرکز ته د افغان جهاد پر مهال د سیايس روابطو پر‬
‫مټ په رعایتي بورسونو تليل افغانان د ازهر علمي استازويل نشوای کوالی‪.‬‬
‫دغه ډله ازهريان چې په طالب حکومت کې يې کار کاوه‪ ،‬د مرص د کوڅو له‬
‫عامياين عريب‪ ،‬د اسکندريې د چکرونو او د اُم کلثوم له سندرو ورها خوا يې‬
‫دازهر کومه علمي صبغه نه متثیلوله او نه پکې د رښتينو دينې رجالو دیانت او‬
‫روحانیت تر سرتګو کيده‪ .‬د دغه حرکتي ازهريانو مرش د مولوي محمد نبي‬
‫زوي محمد رشيف و‪ ،‬چې له ازهر نه له راتګه وروسته يې له يوې مشهورې‬
‫افغان سندر غاړې رسه له څو کاله يارانې وروسته واده وکړ او د ازهر ملګري‬
‫يې قاسم حلیمي او رحيم الله حنفي هم وررسه په دې راز اوجريان کې ول!‬

‫قاسم حلیمي او رحیم الله حنفي د طالبانو د حکومت د خارجه وزارت په چوکاټ‬
‫کې د رئيسانو په توګه دندې لرلې‪.‬‬

‫په ټولیزه توګه د طالبانو په اداروکې له مسلکي ضعف رسه رسه په حريانوونکې‬
‫ډول نسبي اداري شفافيت او مسئوليت ترسرتګو کيده‪ ،‬چې ښايي المل به يې‬
‫د چارواکو شخيص ديانت او وررسه د مرشتابه کلکه محاسبه وه‪.‬‬

‫‪187‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫څلورم څپرکی‬
‫امریکا رسه د شخړو پیالمه‪ ،‬اسامه بن الدن او القاعده‬

‫اسامه بن الدن چې پوره نوم يې "اسامه بن محمد بن عوض بن الدن" دی‪ ،‬د‬
‫سعودي د يوې یمني االصله بډايه کورنۍ غړی و‪ .‬د جدې د ملک بن عبدالعزيز‬
‫پوهنتون نه يې په اقتصاد کې ماسرتي کړې وه‪ .‬په افغانستان کې د شوروي‬
‫یرغل په خالف د افغان جهاد له بهرنيو مسلامنو مالتړو و او د مشهور فلسطیني‬
‫مفکر عبدالله عزام رسه يو ځای يې د پاکستان په خاوره کې د عربو ځوانانو د‬
‫تربیت مرکزونه او دفرتونه لرل‪ .‬د هغوی اصيل مرش عبدالله عزام و چې د يوې‬
‫توطيې په ترځ کې له خپلو غربګو زامنو رسه په پيښور کې ترور کړای شو‪.‬‬
‫اسامه هغه وخت یو مهاجر ځوان و او د افغانستان په داخل کې يې د روسانو‬
‫او روس پلوه نظام پر ضد جګړو کې په خپله هم برخه اخیسته‪.‬‬

‫هغه وخت د افغانانو مرستې ته راغيل خارجي مجاهدينو د عبدالرب الرسول‬

‫سیاف لوري ته ډېر میالن درلود‪ ،‬ځکه چې سیاف د دوی د خوښې شعارونه‬
‫ورکول او د دوی تر مينځ يې پراخ نفوذ پیدا کړی و‪ .‬بل پلو ته د سعودي‬
‫استخباراتو او مرسته کوونکو ټولنو هم پر سیاف پانګوونه کوله‪.‬‬

‫کله چې د شوروي ضد جهاد له اختتام رسه اسامه خپل وطن سعودي ته‬
‫وګرځېد‪ ،‬نو د ‪ ۱۹۹۰‬کال داګست پر دوميه صدام پر کویټ برید وکړ‪ .‬سعودي‬
‫له امریکا مرسته وغوښته‪ .‬امريکا سرته پوځي بحري قوه د سعودي حدودو‬
‫‪188‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کې ځای پر ځای کړه چې په دې رسه د سعودي ځینو علاموو او غرب دښمنه‬
‫طبقې د سعودي پر حکومت اعرتاض وکړ‪ ،‬چې امریکايي قواوې د سعودي‬
‫خپلواکي تهدیدوي‪.‬‬

‫د دې خلکو په رس کې اسامه بن الدن هم و چې حکومت ته يې وړاندیز وکړ‬

‫چې دوی به د سعودي د دفاع لپاره د عربو مجاهدینو يو ځواک ترتیب کړي‪.‬‬
‫سعودي دې امریکايي قواوو ته د راتګ دعوت او اجازه نه ورکوي چې دا به بیا‬
‫د تل لپاره د سعودي په حدودو کې پاتې يش‪ ،‬چې د اسامه دا خربه بيا‬
‫رښتیاهم شوه‪ .‬سعودي حکومت اسامه له خپلې خاورې وشاړه او د هغه ډېری‬
‫ملګري او علامء يې بندیان کړل‪.‬‬

‫اسامه سوډان ته الړ‪ .‬د سوډان حکومت له اقتصادي پلوه کمزوری و‪ .‬اسامه‬
‫هلته اقتصادي پروژې پیل کړې چې په دې کې د لویو الرو جوړل هم شامل و‪.‬‬
‫کله چې پر سوډان د سعودي او امریکا له خوا فشارونه زیات شول‪ ،‬اسامه‬
‫افغانستان ته مخه کړه‪ .‬د ‪۱۹۹۶‬م کال په پرسيل کې د ننکرهار څو تنه‬
‫قوماندانان سوډان ته په يوه کانفرانس کې د رشکت لپاره الړل‪ .‬په دې کې د‬
‫استاد سیاف قوماندان سازنور‪ ،‬د حزب قوماندان فضل الحق مجاهد او د‬
‫مولوي خالص قوماندان انجنېر محمود او د فضل حق مجاهد ترجامن صفت‬
‫الله قانت و‪.‬‬

‫دوی په سوډان کې له اسامه رسه ولیدل او سازنور هغه ته له سوډانه د شړلو‬

‫په صورت کې د سیاف له خوا دعوت ورکړ چې افغانستان ته رايش‪ .‬له دې‬
‫سفره وروسته د رباين او سیاف په مشوره او امر د اریانا افغان الوتکه چې هند‬
‫ته يې پرواز درلود‪ ،‬له هنده ستنېدو کې سوډان ته ولېږل شوه‪ .‬اسامه يې رسه‬
‫له کورنۍ او ملکرو جالل اباد ته راوړ او د جالل اباد په هوايي ډګر کوز شول‪.‬‬
‫هغه ته د سیاف قوماندان سازنور هرکلی وکړ‪ ،‬خو وروسته د مولوي‬

‫‪189‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫محمدیونس خالص له خوا د هغه قوماندانانو د هغه د ساتنې او همکارۍ دنده‬

‫پرغاړه لرله‪.‬‬

‫یوه خربه چې د اسامه نږدې کړیو ته منسوبه ده هغه دا وه چې سیاف اسامه ته‬
‫حال وراستولی و چې موږ ته امریکایانو ستا د نیولو یا وژلو وړاندیز کړی‪ .‬موږ‬
‫دا کار نه کوو خو ته موږ ته يو لوی مبلغ پیسې راکړه چې موږ پرې ستا امنیت‬
‫هم وساتو او خپل دولتي اعضاء هم رايض کړو‪ .‬اسامه ورته ځواب کې ویيل زه‬
‫هغه پخوانی اسامه نه یم‪ .‬الس مې خالی دی او تش يو بې وزله مهاجر یم‪،‬‬
‫دومره سرت مبلغ نه شم ادا کوالی‪ .‬کله چې يې د سیاف او رباين له لوري‬
‫سخت غربګون لیدلی و نو د ځان خالصولو لپاره يې ورته وييل وو چې زه به‬
‫هڅه وکړم ما ته وخت راکړئ‪.‬‬

‫دا وخت ځینې نور عالیم داسې وو چې سی آی اي د کوم بل هېواد او د رباين‬

‫رژیم په وسیله ځان اسامه ته نږدې کاوه ‪،‬چې یا يې ژوندی ونیيس یا يې‬
‫ووژين‪ .‬له همدې امله د مولوي خالص ځینې قوماندانانو لکه انجنېر محمود او‬
‫معلم اول ګل د اسامه د ساتنې لور ته فوق العاده توجه اړولې وه او د هغه د‬
‫اوسېدلو ځای يې له عام محرضه پټ ساتلی و‪ .‬د هغه له راتګه څو میاشتې‬
‫وروسته طالبانو ننګرهار ونیو او د اسامه د ترور یا نيولو دسیسه هم ناکامه‬
‫شوه‪.‬‬

‫د طالبانو له خوا د کابل له نيولو وروسته په ننګرهار کې له اسامه بن الدن رسه‬

‫څو تنو طالبان مرشانو ولیدل او هغه ته يې اطمنان ورکړ چې د دوی له خوا ورته‬
‫ستونزه نه شته‪ .‬له دې وړاندې اسامه ځینې کړيو له طالبانو سخت وېرولی و‪.‬‬
‫یوه حزيب قوماندان ورته طالبان د امریکا خاص خلک معريف کړي وو‪ ،‬ځکه خو‬
‫دا وخت اسامه بیا هم پر طالبانو شک کاوه او له طالبانو رسه په اړیکه کې د‬
‫شک او تردد ښکار و‪.‬‬

‫‪190‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د اسامه په اړه طالبانو ډير تفصیيل تعریف ته ځان اړ نه ګاڼه‪ .‬فقط همدومره‬
‫کايف وه چې د روسانو پر ضد مجاهد پاتې شوی؛ عرب دی او دلته مهاجر او‬
‫مسافر دی‪ .‬دا هغه څه وو چې د طالب غورځنګ مزاج په خپله غېږه ورکوله‪،‬‬
‫مګر تر شا يې درنې خربې ال طالبانو نه وې درک کړې‪ .‬اسامه د طالبانو د راپیدا‬
‫کېدو پر سیمه کندهار او وررسه تړليو سیمو کې کله هم قدم نه و ایښی‪ ،‬خو‬
‫عرب مجاهدین د جهاد پر مهال له کندهاري مجاهدینو رسه په جبهاتو کې وو‪.‬‬

‫د هغوی جګړه او مېړانه کندهاریانو هم لیدلې وه‪ ،‬چې له همدې امله يې دیني‬
‫رغبت او مينه وررسه لرله‪ .‬بل پلو په کندهار کې د مولوي محمد يونس خالص د‬
‫سرتو جهادي حبهو قوماندانان له طالبانو رسه يو ځای او د لوړو مقامونو‬
‫څښتنان وو او له مولوي خالص رسه يې اړیکه وه او د مولوي خالص‬
‫قوماندانان يې هم پېژندل‪ ،‬نو د اسامه په اړه طالبانو له همدې امله هم منفي‬
‫ذهن نه شوای خپلوالی‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۷‬ميالدي کال په فرورۍ کې اسامه کندهار ته وبلل شو او د مرش له خوا‬

‫په افغانستان کې د پاتې کېدو او اوسېدو په اړه اطمنان ورکول شو‪ .‬مال محمد‬
‫عمر ورته وویل دا چې تا خپل وطن هم نه پریږدې‪ ،‬بل وطن دې هم نه‬
‫پرېږدي‪ ،‬زموږ مسلامن ورور يې‪ .‬دا دې خپل وطن دی‪ ،‬خو د امارت د څو نورو‬
‫مسولینو له خوا په همدې سفر کې اسامه ته دا خربه هم وشوه چې د سعودي‬
‫عرب په وړاندې دې داسې څه نه وايي چې د سعودي حکومت پرې ناراضه‬
‫يش‪ .‬اسامه ظاهرا په دې خربه هوکړه وکړه‪.‬‬

‫دا وخت امریکا رسه د اسامه النجه دومره رسرسي وه چې په طالبانو کې هيچا‬
‫فکر نه کاوه چې دا به يوې لويې دښمنۍ او مقابلې ته رسیږي‪.‬‬

‫اسامه چې له کندهاره بېرته ننګرهار ته راغربګ شو‪ ،‬څو ورځې وروسته يې له‬
‫طالبانو رسه د خپلو امنیتي ستونزو په اړه خربه رشیکه کړه‪ .‬خربه مرشتابه ته‬

‫‪191‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ورسېده‪ .‬مال محمد عمر فکر وکړ چې هسې نه جالل اباد کې د دوستۍ په‬
‫جامه کې څوک اسامه ته زیان ونه رسوي چې دا به بیا د طالبانو د بدنامۍ المل‬
‫وګرځي‪ .‬له همدې امله يې هغه کندهار ته وروغوښت او د څو تنو مرشانو تر‬
‫نظارت الندې د اوسېدو وړاندیز يې ورته وکړ‪ .‬اسامه او ملګری يې په دې خربه‬
‫خوشحاله او ډاډه شول‪ .‬د مارچ د میاشتې په لومړيو کې اسامه او وررسه مهم‬
‫ملګري له کورنيو رسه له ننګرهاره کندهار ته انتقال شول او په یوه پر امنه‬
‫سیمه کې يې واړول‪.‬‬

‫د مارچ په دوهويشتمه له افغانستانه د اسامه بن الدن لومړۍ مطبوعايت مرکه د‬

‫لندن انډيپنډينټ ورځپاڼې خپره کړه چې سعودي عرب او امريکا دواړو ته يې‬
‫په کې ګواښ کړی و‪ .‬دا مرکه کندهار ته له انتقالیدو وړاندې جالل اباد کې‬
‫شوې وه‪.‬‬

‫همدې نه د اسامه النجمنه دوره پیل شوه‪ .‬مال محمد عمر ته ځینې مرشانو‬
‫وویل چې له يوې خوا نړۍ د کابل له نيولو رسه موږ د يوه حکومت په حیث نه‬
‫پېژين او مخالفین هم راپسې د بدنامولو نغارې ډنګوي‪ .‬که اسامه له سعودي‬
‫رسه له دې ځایه النجه پیل کړي نو د سعودي په څېر مهم اسالمي هېواد به مو‬
‫هم دښمن يش‪ .‬مال محمد عمر اسامه د مارچ په پينځمه را وغوښت او ورته‬
‫يې وویل موږ له بې شمېره ستونزو رسه مخ یو‪ .‬له سعودي رسه النجه موږ ته‬
‫درنه ده‪ .‬په تشو اخطارونو سعودي مه خپه کوه‪ .‬تا ته هم ګټه نه کوي‪ ،‬ته نور‬
‫د سعودي پر ضد څه مه وايه‪ .‬اسامه بيا هم دا خربه ظاهرا ومنله خو دا يې ورته‬
‫ونه ويل چې د امریکا پر ضد څه مه کوه ځکه چې دا وخت اسامه هيڅ عميل‬
‫توان نه درلود او نه هم په طالبانو کې چا فکر کاوه چې اسامه به په درېیم هېواد‬
‫کې د چا په وړاندې څه کوي‪.‬‬

‫‪192‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ميډیا د اسامه مرکه ډېره وشاربله چې له امله يې د مرش او اسامه له مالقاته يوه‬
‫ورځ وروسته د مارچ په شپږويشتمه د امارت د دفرت سمبالوونکي مولوي وکیل‬
‫احمد متوکل له مطبوعاتو رسه د اسامه په اړه لومړۍ څرګندونې وکړې‪ .‬د هغه‬
‫هغه مرکه چې له يب يب يس رسه يې لرله‪ .‬غټ ټکي يې دا وو‪.‬‬

‫"اسامه بن الدن ته مو وييل‪ :‬چې زموږ له خاورې د چا پر ضد کار مه اخله او د‬

‫سعودي پر ضد تبليغات مه کوه‪ .‬له صدام حسین نه نور سعودي ته کوم خطر‬
‫نه شته‪ ،‬نو ځکه باید امريکايي ځواکونه نور د سعودي عربستان له حدودو‬
‫ووځي"‪.‬‬

‫له دې وروسته اسامه ته اجازه ورکول شوه چې خپلو ملګرو رسه د ځان ساتنې‬
‫په موخه د ناستې پاستې لپاره ځایونه بدل کړي او معتمد مسلح ساتندویان‬
‫زیات کړي‪ .‬له هغه رسه د روزمره متاس لپاره څو مرشان په ګوته شول چې يو‬
‫په کې مالعبدالجلیل هم و‪.‬‬

‫د همدې کال د می د مياشتې په اخیر کې د پاکستان او عربو اماراتو ترڅنګ‬

‫سعودي هم د طالبانو په الس جوړ شوي د افغانستان نوی حکومت په رسميت‬
‫وپېژاند‪ .‬تر دې وخته ال سعودي د اسامه او ملګرو په اړه يواځې د سعودي پر‬
‫ضد د څه نه کولو غوښتنه لرله‪ ،‬چې د طالبانو له خوا په اطمنان ورکولو هغوی‬
‫تر ډېره ډاده وو‪ ،‬خو وروسته ستونزې ورو ورو زیاتېدې‪ .‬له یوې خوا امریکا پر‬
‫سعودي فشار راوړ چې طالبان د اسامه پر ضد وهڅوي او له بلې خوا د اسامه‬
‫په پلویتوب د سعودي د ننه ځینې تحرکات د سعودي حکومت کشف کړل‪.‬‬

‫د اسامه بن الدن له خوا د سټاليټ تلفون له الرې د سعودي د شاهي کورنيو‬

‫غړیو ته د هغو د فیکس په خاصو منربونو لیکيل اخطارونه ور فیکس شوي وو‬
‫چې سعودیانو هم د سفارت له خوا او هم له نورو الرو رسمي شکایتونه وکړل‬

‫‪193‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫چې له امله يې د وزیرانو شورا غړيو او ځینو مهمو طالب چارواکو پر اسامه‬
‫نیوکه وکړه‪ ،‬خو بیا هم اسامه دومره جدي نه ګڼل کېده‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۸‬م کال په فربورۍ کې د اسامه له خوا یوه اعالمیه رسنیو ته ورسېده‬

‫چې د امریکا پر ضد تونده ژبه په کې کارېدلې وه‪ .‬له هغه لږ وروسته د امریکا‬
‫خاص استازي رچرډسن کابل ته سفر وکړ او د رسپرستې شورا مرش مال محمد‬
‫رباين او نورو چارواکو رسه يې اوږدې خربې وکړې‪ .‬دغه امریکايي مقام هم د‬
‫اسامه موضوع ثانوي وګڼله‪ ،‬اصيل خربې يې د طالبانو او مخالفینو ترمينځ د‬
‫روغې او ګډ حکومت د جوړولو په اړه وي‪ .‬په اخیر کې يې مال محمد رباين ته‬
‫تنها ویيل وو چې اسامه نه ستاسې په ګټه دی او نه زموږ‪ .‬دا سړی له خپلې‬
‫خاورې وشړئ‪.‬‬

‫په عین وخت کې په کندهار کې له څو میاشتو راهیسې داسې عالیم هم لیدل‬

‫کیدل چې د کندهار شاوخوا د يس آی اي افغان ایجنټان د اسامه د ترور هڅه‬
‫کوي‪ ،‬خو استخبارت دومره قوي نه وو‪ ،‬چې دا ډله په دقیقه توګه کشف او‬
‫تعقیب کړي‪.‬‬

‫د مۍ د مياشتې په شپږويشتمه اسامه او ملګرو يې په خوست کې د ځینې‬

‫پخواين قوماندانانو او يو شمېر طالب مرشانو په همکارۍ پټه مطبوعايت غونډه‬
‫جوړه کړې وه چې د يس اين اين په ګډون د ګڼو نړۍوالو خربي رسچینو‬
‫منایندګان يې د مرشتابه په ناخربۍ کې رابليل وو‪ .‬دغې وینا سخت نړۍوال‬
‫غربګون را وپاروه‪ .‬د طالبانو مرشان يې غوسه کړل خو اسامه ظاهرا داسې تاثر‬
‫ورکړ‪ ،‬چې دی خو طالب مرشتابه يواځې د سعودي پر ضد له څه ویلو منع کړی‬
‫و‪ ،‬نه د امریکا پر ضد‪.‬‬

‫مولوي وکيل احمد متوکل د افغانستان د حکومت په استازولۍ رسنيو ته وویل‬

‫چې د خوست غونډه د مرشتابه په ناخربۍ کې شوې چې په دې غونډه کې د‬

‫‪194‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اسامه له څرګندونو رسه د افغانستان حکومت موافق نه دی‪ ،‬اینده به هغه ته د‬

‫داسې غونډو اجازه ورنه کړو‪.‬‬

‫مرشانو د هغه د محدودیت او کنرتول پرېکړه وکړه چې اینده به هيڅ سیايس او‬
‫مطبوعايت هلې ځلې په خپل رس نه کوي‪ .‬نه به له داخيل او خارجي کسانو رسه‬
‫د امارت له اجازې پرته خربې کوي‪ .‬دې مسئلې د طالبانو مينځ کې نوي بحثونه‬
‫وزیږول‪ .‬عام طالبان د اسامه کلک طرفدار وو‪ ،‬خو چارواکي له هغه رسه د مینې‬
‫او همکارۍ ترڅنګ د هغه د فعالیت مخالف وو‪ .‬ټولو ویل باید د يوه مسلامن‬
‫پناهنده په حیث يې قدر وکړو‪ ،‬خو زموږ له خاورې دې نړۍ ته ګواښ نه کوي‪،‬‬
‫ځکه موږ چا رسه څه وس لرو؟ ایله دا خپل هېواد له ګډوډۍ وژغورو او اسالمي‬
‫واکمني په کې وساتو‪.‬‬

‫د جون په میاشت کې د سعودي د استخباراتو ريیس ترکي الفیصل کندهار ته‬

‫غلچکی سفر وکړ او د اسامه موضوع يې جدي یاده کړه‪ .‬چارواکو هغه ته وویل‬
‫د دې موضوع رشعي حل علامء را ویستی يش‪ .‬د سعودي او افغانستان د‬
‫علاموو ګډ کمېسون به پرې بحثونه وکړي‪ ،‬خو سع ودیانو دا ډول کمیسون ته‬
‫عميل جامه ور وانه غوستله‪.‬‬

‫اسامه بیا هم په پټه لګیا و چې امریکایان په ویناوو ووېروي‪ ،‬خو امارت ورته‬
‫جدي ګواښ وکړ چې زموږ په خاوره کې به هر څه زموږ په خوښه وي‪.‬‬

‫ترکي الفيصل په خپل سفر کې د ډېرو زیاتو مرستو وړاندیز هم کړی و‪ ،‬چې‬
‫انداره يې سلګونو مېلونو ډالرو ته رسېده‪ ،‬خو امارت د دغو مرستو په بدل کې د‬
‫اسامه د شړلو بدله رشموونکي بللې وه او دا يې يو غلط وړاندیز ګڼلی و‪ ،‬چې په‬
‫دې رسه هغه اټکلونه هم ناسم ثابتیږي چې فکر کوي اسامه له طالبانو رسه‬
‫مايل مرسته کوله ځکه يې ساتلی و‪ .‬اسامه طالبانو رسه د يو ځای کېدو پرمهال‬

‫‪195‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دومره شتمن نه و چې دومره سرت تحریک یا حکومت ته د پام وړ مرسته‬

‫ورکړي‪ ،‬بلکې د دې په مقابل د سعودي مرسته دومره سرته وه چې د طالبانو‬
‫لپاره يې ښايي ساری نه وای موندل شوی‪.‬‬

‫اخیر کې چې د اسامه مايل رسچیني کنګل کړای شوې‪ ،‬نو دايس وخت هم‬
‫راغي چې د القاعده د محدودو موټرونو تېل هم د افغانستان حکومت ورکول‪ .‬زه‬
‫د داسې پرچو شاهد یم چې د مقاماتو له خوا به د انحصاراتو مسولینو ته لیکل‬
‫شوي وو‪ ،‬چې د عربو مجاهدینو عرادهجاتو ته دومره لیرته تېل اجراکړئ‪.‬‬

‫پر افغانستان د امریکا د کروز توغنديو برید‬

‫د ‪ ۱۹۹۸‬کال د اګست په اوومه د کینيا او تانزانيا په پالزمېنو کې د امريکا پر‬

‫سفارتونو چاودنې وشوې چې موږ يې خرب هم یوه هفته وروسته ولوست او دا‬
‫راته دومره د پام وړ ښکاره نه شوه‪ ،‬نه مو نېغ د اسامه لور ته ذهن تللو‪.‬‬
‫مرشتابه د شاميل والیتونو فتوحاتو کې سخت مرصوف و چې له دې چاودنو‬
‫يوه ورځ ورسته موږ د بلخ والیت مرکز چې د دوستم ورستی مورچل و فتح کړ‬
‫او مرشتابه د دغو والیاتو په نويو تشکیالتو او تصفیه مرصوف و‪ .‬امریکا الهم‬
‫د دې پېښو نېغ نسبت اسامه یا دهغه ملګرو ته نه و کړی او نه يې کوم خرب یا‬
‫شواهد د افغانستان له حکومت رسه رشیک کړي وو‪.‬‬

‫دوه اونۍ الپوره نه وې چې د اګست په شلمه د افغانستان پر وخت تقریبا د‬

‫شپې لس بجې د خوست والیت پر ژورې کیمپ امریکايي توغندي وار شول‬
‫چې د اسامه په ګډون هيڅ یو عرب هلته نه و‪ ،‬بلکې يو شمېر پاکستانیان په‬
‫کې له مينځه الړل‪ ،‬چې د شوروي ضد جهاد له وخته دلته اوسیدل‪ .‬څو‬
‫توغندي خطا الړل‪ ،‬چې يو د کندهار معروف ولسوالۍ کې ولګېد او يو څو يې د‬
‫پاکستان په خاوره کې وچاودل‪ ،‬خو د معروف توغندی ناچاودلی پاتې و‪ ،‬چې بیا‬
‫د کندهار وسلهتون ته انتقال کړای شو‪.‬‬
‫‪196‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په عین وخت لس توغندي د سوډان په مرکز کې د درملو پر يوه فابریکه‬

‫ولګېدل چې امریکایانو دعوه وکړه چې دا د شیاميي موادو فابریکه وه خو د‬
‫امریکا دغه دعوه هم د صدام د هستوي وسلو په څېر تر اوسه ثابته نه شوه‪،‬‬
‫آن چې د سوډان حکومت هغه وړاندیز هم امنیت شورا ونه مانه چې په دې اړه‬
‫يې د پلټنو غوښتنه کړې وه چې بین املليل هیئت دې د دغې فابریکې څېړنه‬
‫وکړي چې رښتیا د شیاميي وسلو کارخانه وه او که د درملو!‬

‫له شکه پرته چې د خوست برید د کینیا او تانزانیا له بریدونو رسه اړه نه لرله‪،‬‬
‫بلکې دا له څو میاشتو راهیيس پالن شوي بریدونه وو‪ .‬امریکا د تانزانیا او‬
‫کینيا له بریدونو دوه میاشتې ورسته په نومرب کې اسامه رسام په دې پېښه کې‬
‫تورن وګاڼه‪.‬‬

‫دغې حملې له یوې خوا د امریکا جدیت په ډاګه کړ او له بلې خوا يې د امريکا‬
‫پر ضد په طالبانو کې کرکه وزېږوله‪ ،‬چې تر دې مهاله طالبانو د امریکا دښمني‬
‫د پخوانيو جهاديانو په غونډو او لیکنو کې د شعار تر رسحده پېژندله خو دا چې‬
‫امریکا پر افغانستان توغندي ووروي دا ورته نا اټکل شوې خربه وه‪ ،‬ځکه دې‬
‫کار طالب ته دا روحیه ورکړه چې امریکا مو مخامخ دښمنه ده‪.‬‬

‫دې کار د اسامه په اړه د مثبت پېرشفت مخه نوره هم پیچیده کړه او طالبانو‬
‫نور د امریکا دښمنان خپل دوستان وګڼل او د يوه یرغلګر انځور يې پر ذهنونو‬
‫کې ځای ونيو‪ .‬امریکایانو داسې وخت انتخاب کړ چې له یوې خوا طالبانو‬
‫مخالفین په مخه کړي وو او بل لور ته د یوولسو ديپلوماتانو د مړینې پر رس له‬
‫ایران رسه اړیکې ترینګلې وي‪.‬‬

‫طالبانو د توغندويي حملې پر ضد سخت غربکون وښود دا يې د هېواد پر حریم‬

‫مغرورانه یرغل وګاڼه‪ .‬پر سبا کندهار‪ ،‬کابل‪ ،‬مزار‪ ،‬جالل اباد او د هېواد په يو‬

‫‪197‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شمېر نورو ښارونو کې درنې مظاهرې وشوې‪ .‬د طالبانو خارجه وزارت له امریکا‬
‫نه د کینیا او تانزانیا په پيښو کې داسامه دالس لرلو ثبوت او اسناد وغوښتل‪.‬‬

‫دا وخت د مال محمد عمر دريځ نور هم سخت شو او د امریکا له خوا د نظامي‬
‫برید او زور کې فشارونو په وړاندې يې جدي دريځ غوره کړ‪ .‬يوه وجه همدا هم‬
‫وه چې له امله يې په ستمرب کې له ترکي الفیصل رسه مالقات په خپګان بدل‬
‫شو‪.‬‬

‫‪198‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کندهار ته د ترکي الفیصل راتګ او له مرش رسه مالقات‬

‫په ‪۱۹۸۸‬ميالدي کال ستمرب کې د افغانستان لپاره د سعودي سفري سلامن‬

‫العمري چې په اسالم اباد کې اوسېده‪ ،‬زموږ د اسالم اباد سفارت ته خرب ورکړ‬
‫چې د سعودي يو لوړ پوړی او ځانګړی هيئت کندهار ته راځي‪ .‬د سفر تاریخ‬
‫يې معلوم کړ‪ .‬د هیئت له راتګه يوه ورځ مخکې د ستمرب په اتلسمه سلامن‬
‫العمري کندهار ته راغي‪ .‬د کندهار مېلمستون کې يې د خارجه چارو مرستيال‬
‫وزير مال عبدالجلیل او نور مسئولني کوربانه وو‪ .‬هغه د ځانکړي تلفوين متاس‬
‫لپاره د سټاليټ يوه مخصوصه انټیناهم د مېلمستون په انګړ کې ولګوله چې د‬
‫ډش تبخي يا ټیکۍ ته ورته وه‪.‬‬

‫د ستمرب په نولسمه سهار شاوخوا نهه بجې د سعودي د استخباراتو د وزير‬

‫شهزاده ترکي الفيصل په مرشۍ هيئت د کندهار پر هوايي ډګر خپله ځانګړې‬
‫الوتکه ښکته کړه چې ویل کېدل د يوه مجرم د انتقال لپاره يې ځانګړې پنجره‬
‫هم لرله‪.‬‬

‫د کندهار واليت په مقام کې يوه سرته خونه د دغو مېلمنو لپاره په قالينو‪،‬‬
‫توشکو او بالښتونو فرش شوې وه‪ .‬دغې خونې د مرشتابه پخواين دفرت ته هم‬
‫الر لرله‪ .‬دغه سرته خونه او تاالر به اکرثه وخت د مهمو مېلمنو لپاره کارېده‪.‬‬
‫ترڅنګ يې د خوړو د برابرولو او مخصوصې ناستې لپاره دوه نورې خونې لرلې‪.‬‬
‫زه د خوړو د برابرولو په خونه کې د خوراک‪ ،‬څښاک او تازه ميوې له برابروونکو‬
‫رسه بوخت وم‪ ،‬مېلامنه رارسېديل وو‪ .‬دسرتخان اوار و‪ ،‬وچې‪ ،‬تازه مېوې او‬
‫چای ورباندې ایښي وو‪ .‬امرياملومنني هم له خپله دفرته لنډ دغې خونې ته د‬
‫مېلمنو هرکيل ته راغلی و‪ .‬ما بيړه کوله‪ ،‬تر هغې چې د هرکيل خربې خالصيږي‬
‫او اصيل بحث رشوع کيږي‪ ،‬زه بايد ځان ورته فارغ کړم‪.‬‬

‫‪199‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مجلس ته د پاکستان درېامنه هیئت هم راورسېد چې مرشي يې "تسنیم رانا"‬

‫کوله‪ .‬په کندهار کې د پاکستان پخواين کونسل مېجرګل د مرش خربې هغوی‬
‫ته په انګلیيس ژباړلې او د هغوی خربې يې مرش ته په پښتو ژباړلې‪ .‬پينځه‬
‫دقیقې ال نه وې پوره چې د مال صيب اواز لوړ شو‪ .‬ما رس ورښکاره کړ د مال‬
‫صيب د خربو او غږ له کيفيته چې موږ وررسه بلد و‪ ،‬پوه شوم چې خربه ورانه‬
‫شوه‪ .‬مال صیب میجرګل ته يې په غوسه وويل چې زما د خربو يو يو توری به‬
‫واضح واضح لکه څنګه چې زه وايم داسې ورته ترجمه کوې‪ .‬دا وخت ګل هم‬
‫کايف ورخطا او تر رعب الندې و‪.‬‬

‫مالصيب طیب اغا ته وويل چې که ګل کومه خربه نیمګړې او ناسمه ژباړله ما‬
‫ته وايه‪ ،‬ځکه چې طیب اغا له انګلیيس رسه بلد و‪ ،‬فقط دومره مې واورېدل چې‬
‫مال صیب ورته وويل چې تاسو د اسالم د مرکز واکمن ياست او نيکونو مو ټولې‬
‫دنيا ته د اسالمي غیرت او عزت درس ورکړي‪ ،‬خو نن يو مظلوم مسلامن د پرديو‬
‫کفارو د خوښې لپاره نیسئ او هغوی ته يې سپارئ‪ .‬پېښه په افريقا کې شوې‪،‬‬
‫دښمن د امريکا دی‪ ،‬تاسو نور په کې څه حق لرئ؟‬

‫مجلس په پوره بې خوندۍ ختم شو‪ .‬ترکي الفیصل په غوسه ولټېد او له خونې‬
‫ووت‪ ،‬مرش هم د دفرت لور ته پر دروازه باندې له ساتونکو رسه ووت‪ .‬وروسته د‬
‫حارضو او شاهدو ملګرو له خولې د مکمل جریان لنډیز په دې ډول و‪:‬‬

‫مجلس چې پیل شو‪ ،‬مېلمنو ته د مرش له خوا په خوږه ژبه هرکلی وويل شو‪ .‬له‬
‫هغه وروسته لومړی خربې ترکي الفیصل پیل کړې‪ .‬ترکي الفیصل په ډېره‬
‫قاطعه لهجه او ژبه وار د واره مال صیب ته وويل موږ راغيل يو چې ته خپله‬
‫وعده پوره کړې او زموږ مجرم موږ ته الس تړلی وسپارې‪ .‬موږ يې له ځانه رسه‬
‫په الوتکه کې وړو‪ .‬د ترکي الفیصل قاطع انداز او بيا دوه سرتې غلطۍ؛ يوه دا‬
‫چې له تحريک رسه يې د هيڅ ډول خواخوږۍ او ملګرتيا کومه مقدمايت جمله‬
‫ونه ویله او بله غلطي يا غلط فهمي دا وه چې مالصیب له هغوی رسه هيڅ ډول‬
‫‪200‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫داسې وعده نه وه کړي او مالصيب په مزاج کې له وعده خالفۍ او دروغو ډېره‬

‫کرکه کوله‪.‬‬

‫دا وخت له يوې خوا دروغ وويل شول او بل پلو پر مالصيب د وعده خالفۍ‬
‫ناحقه تور پورې شو‪ ،‬درېیمه دا چې مالصیب د شیخ پر رس هيڅ معاملې ته‬
‫ذهنا او فکرا اماده نه و‪ .‬د هيئت په اړه د داسې قاطعې غوښتنې اټکل يې هم‬
‫نه و کړی‪ ،‬ځکه خو مرش يو ناڅاپه جدي شو او نه يواځې د قاطعې غوښتنې‬
‫ځواب يې قاطع ورکړ‪ ،‬بلکې ترکي الفیصل ته يې عار او پيغور هم ورکړ‪ .‬د مال‬
‫صیب جملې دا وې چې اول خو په ما پورې دروغ مه تړئ! ما کله هم داسې‬
‫وعده نه ده کړې‪ ،‬نه مې بل چا ته زما په استازولۍ د داسې وعدو اجازه ورکړې‪.‬‬
‫دوهم دا چې تاسو ته موږ د علاموو د مشرتک مجلس وعده درکړې وه‪ ،‬چې د‬
‫دې ستونزې په اړه به غور کوي‪ ،‬خو د شیخ د سپارلو مو کله هم وعده نه ده‬
‫کړي‪ .‬تاسو د اسالم د مرکز واکمن ياست‪ ،‬مظلوم مسلامنان تاسې ته د مرستې‬
‫او خواخوږۍ اميد لري‪ ،‬خو تاسو رسچپه د اسالم دښمنانو ته مسلامنان سپارئ او‬
‫د هغوی په امر دلته راځئ‪ ،‬پيښه په افريقا کې شوي‪ ،‬دعوه پرې امريکا کړې‬
‫ستاسې ورباندې څه حق دی؟‬

‫له دې وړاندې د سعودي حکومت ته د امارت استازو اطمنان ورکړی و‪ ،‬چې‬

‫اسامه به د سعودي په خالف هيڅ نه کوي او دا يې غالبا پر اسامه هم منلې وه‪.‬‬
‫له همدې امله مال صیب دوی ته وويل چې ستاسو نور ورباندي حق نه شته‪.‬‬

‫ترکي الفیصل له څو ساعتونو وروسته رياض ته ورسېد‪ .‬په سبا يې په رياض‬

‫کې د افغانستان سفارت ته رسمي ليک واستاوه چې د افغانستان سفري دي د‬
‫سعودي له خاورې ووځي‪ .‬سفري را وویستل شو‪ ،‬پر ځای يې لومړي سکرتر د‬
‫شارژدافیر په توګه او د جدې کونسل چارې پرمخ بېولې‪ .‬له همدې ورځې‬
‫سعودي رسه د اسالمي امارت د خرابو اړيکو دور پیل شو‪.‬‬

‫‪201‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په دې خربو او سفر کې کومو نقطو د مال محمد عمر غريعادي غوسه راوپاروله؟‬

‫وړاندې ما د دې جريان رښتينی انځور روښانه کړ‪ .‬اوس غواړم د دغه ترخه‬
‫مالقات پر اسبابو او اړخونو لنډه تبرصه وکړم‪ .‬يوه سرته غلط فهمي خو له اوله‬
‫دا پیدا شوې وه‪ ،‬چې د مرش په استازولۍ ښايي چا د سعودي حکومت ته د‬
‫اطمنان ورکولو په برخه کې غري رضوري افراط کړی وي‪ .‬د حاالتو د عادي کولو‬
‫او د اړيکو د نورمال ساتلو په موخه يې د اسامه په اړه د مال محمد عمر موقف‬
‫دومره نرم او تغيريمنونکی معريف کړی وي‪ ،‬چې سعودي واکمنو فکر کاوه‪،‬‬
‫چې دا خو يو ډول وعده شوه‪ .‬که موږ لږه قاطعه غوښتنه وکړو‪ ،‬کېدای يش مال‬
‫محمد عمر موږ خفه نه کړای يش او يوه انقاليب فیصله وکړي‪ ،‬ښايي همدې‬
‫متې به هغوی ته دومره زړه ورکړی وي‪.‬‬

‫بل پلو دا وخت چې د مزار (بلخ) له نيولو وروسته د ايراين ديپلوماتانو د مرګ پر‬
‫رس ايران د بريد ګواښ کړی و‪ ،‬له دې نه يواځې څو ورځې وړاندې طالبانو د‬
‫ايراين د يپلوماتانو مړي مونديل وو او ايران د سخت غربګون اعالن کړی و‪.‬‬
‫طالبانو مته لرله چې سعودي به يې په دې موضوع کې کلک مالتړ وکړي‪ .‬په‬
‫دغه حساس وخت کې د طالبانو د اميد سرتګې تر ډېره سعودي ته وراوښتې‪،‬‬
‫نو د ترکي الفیصل له خوا د خواخوږۍ او همدردۍ له هر ډول يادونې پرته دا‬
‫ډول قاطعه او سپوره لهجه يو ډول ترخوږ ګوتې نيول وو‪ .‬دا داسې ښکاره شوه‬
‫چې مالصیب دغم په غويل ناست و او ترکي الفیصل يې له دغه حالته ناوړه‬
‫ګټه پورته کوله‪ ،‬چې له دې امله هم د مرش زړه په دې خربو خپه شو‪ ،‬ځکه خو‬
‫د مال محمد عمر له خوا ورته د قاطع جواب او اضايف اعرتاض المل شوه‪.‬‬

‫بله مهمه تېروتنه دا وه چې ترکي الفیصل د يو امري لهجه وکاروله او د نړۍ یو‬
‫بې باکه او بې پروا شخصيت يې د يوه ماتحت په توګه مخاطب کړ‪ .‬ښايي دا‬
‫به د ترکي الفیصل لپاره نوې خربه نه وه‪ ،‬ځکه چې زموږ په څېر د ډېرهغو غریبو‬

‫‪202‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اسالمي هېوادونو واکمنو ته چې د سعودي مايل مرستو ته حيايت اړتيا لري؛‬

‫ښايي ترکي الفیصل دخطاب همدا ژبه لرله‪ ،‬خو مال محمد عمر يو جال تعريف‬
‫ته اړتيا لرله‪ ،‬چې هوښیارو خلکو له هغه رسه د تعامل لهجه او ژبه زده کړې وه‪.‬‬

‫په دې کې د پاکستان داخله او خارجه وزيران‪ ،‬دازبکستان خارجه وزیر‪ ،‬د‬

‫ملګرو ملتونو استازی لخدار ابراهيمي او د ترکامنستان د ولسمرش مرستيال او‬
‫مشاور د يادونې وړدي‪ ،‬چې د مال محمد عمر د روحياتو مطابق ژبه يې وکارولی‬
‫شوه‪ .‬يو يې هم د ښاغيل ترکي الفیصل په څېر له هر ډول نتیجې پرته نه دي‬
‫تليل‪.‬‬

‫مال محمد عمر مزاجا مغرور او ضدی انسان نه و‪ .‬د چا د تواضع په وړاندې يې‬
‫دومره تواضع کوله چې هغه به پرې د مرشتوب ګامن هم نه کاوه‪ ،‬که چا د حق‬
‫په پلوۍ غرور کاوه هغه يې هم زغمالی شوه‪ ،‬خو له ناحقه مغرور او متکرب‬
‫رسه يې بيا رس ترغره جګ ووړ‪.‬‬

‫‪203‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د سعودي علامء د مال محمد عمر له نظره‬

‫د سعودي د حکومت له دغه رسمي مقام رسه له دا ډول ترخه مالقات رسه رسه‬
‫مال محمد عمر د سعودي خلکو‪ ،‬قانون او دیني علاموو ته په زړه کې يو ډول‬
‫درناوی درلود‪ .‬هغه به په روژه کې کله نا کله د شپې له خوا د سعودي راډيو‬
‫دیني خپرونې هم اورېدې‪ .‬دا هم د هغه پرېکړه وه چې د روژې او اخرتونو په‬
‫اړه دې د سعودي اعالن کايف وګڼل يش‪ ،‬ځکه چې د هغه په آند هغوی د دې‬
‫لپاره ښه اهتامم کوي او دغه ادارې يې د علاموو په واک کې دي‪ ،‬نو بايد‬
‫پیروي يې ويش‪.‬‬

‫هغه په دې عقيده و‪ ،‬چې د حرمينو په ساتنه او انتظام کې سعودي واکمن تر‬

‫بل هر چا زيات متوجه دي او ټولې چارې يې په ډېر ښه ډول اداره کوي‪ .‬له‬
‫همدې امله هغه په سعودي کې له هر ډول ګډوډۍ رسه مخالف و او له همدې‬
‫امله زموږ په رسمي نرشاتو کې د سعودي پاچا ته د خادم الحرمني کلمه‬
‫کارېدله‪ .‬البته ځينې کړۍ او اشخاص چې د القاعده جهادي ملګرو رسه يې‬
‫نږدېوالی زيات و‪ ،‬کله ناکله به په دې برخه کې د امارت له رسمي پالیيس‬
‫اوښتل‪.‬‬

‫يو ځل د مرشتابه دفرت په ځانګړې عريب مجله کې چې طیب اغا يې مرشي‬

‫کوله د القاعده د کوم عرب ليکوال په لیکنه کې د عدو الحرمني کلمه تېره‬
‫شوې وه‪ ،‬چې مرشتابه يې په خپرېدلو خواشیني ښکاره کړه‪ ،‬د اينده لپاره يې د‬
‫داسې کلامتو د نه کارولو امر وکړ‪.‬‬

‫مرشتابه د سعودي پر ضد د هر ډول رسمي بيان مخالف و‪ ،‬البته کله ناکله به‬
‫چې په ميډيا کې د اسامه او ترکي الفیصل موضوع ياده شوه نو زموږ دفاعي‬

‫‪204‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ځوابونو به يو ډول د سعودي د مخالفت بڼه خپلوله‪ ،‬چې دې کار به ستونزې‬

‫زېږولې‪.‬‬

‫له سعودي رسه د نورمالو اړيکو ارزو زموږ ټولو چارواکو لرله‪ ،‬خو د شیخ اسامه‬
‫موضوع په دې اړه ډېره حساسه وه‪ ،‬ځکه خو دا کار په مکمله توګه هغه وخت‬
‫ناشونی و‪.‬‬

‫له دې اخوا مال محمد عمر له قطر‪ ،‬سوډان‪ ،‬ترکامنستان‪ ،‬ترکيې‪ ،‬چني او‬
‫کرغیزستان رسه د مثبتو اړيکو لېواله و‪ .‬لیبيا رسه يې هم اړیکې غوښتې‪ ،‬که‬
‫څه هم د لیبيا ولسمرش قذايف د طالبانو د نظام نوعيت نه خوښاوه او مال محمد‬
‫عمر هم د قذايف د رژيم قانون او مطلق العناين نه خوښوله‪ ،‬خو د لويديزو‬
‫سياستونو رسه اختالف له قذايف رسه مشرتکه نقطه وه‪.‬‬

‫زموږ د نورو چارواکو له خوا له ايران رسه د ښو اړيکو جوړولو د هلوځلو مخالفت‬
‫يې هم نه کاوه‪ ،‬خو په دې اړه يې ډېر محتاط دريځ درلود‪ ،‬چې له همدې امله‬
‫يې د ایران د دوستانه اړيکو پر هلوځلو تل شک کاوه‪ .‬تر مرشتابه الندې‬
‫چارواکو له ايران رسه اړيکو ته ډېره تلوسه لرله او دا يې اشد رضورت ګاڼه‪ ،‬خو‬
‫مالصیب په مجموع کې مخالف نه و‪.‬‬

‫زما ښه ياد دي چې کله د مزاررشيف د سقوط پر مهال يوولس ايرانيان د ایران‬

‫کونسلګرۍ کې ووژل شول‪ ،‬مالصيب د تحقيقاتو پرمهال دومره په غوسه و‪،‬‬
‫چې يوه ورځ يې په مخابره وويل که مي د دې پېښې عاملني پیدا کړل‪ ،‬بې‬
‫محکمې يې په دار ځوړندوم! ما په لومړي ځل له هغه نه دا ډول جمله واورېده‪ ،‬زه‬
‫په هغه ورځ پوه شوم چې دا کار طالبانو نه دی پالن کړی‪.‬‬

‫د پاکستان او عرب اماراتو اړيکې خو هغه وخت موږ ته حيايت وې او له نړۍ‬

‫رسه د هر ډول تعامل يواځينۍ دروازې پاکستان او عرب امارات وو‪.‬‬

‫‪205‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د شیخ زايد مرحوم کورنۍ رسه له دې چې په دې اړه تر بهرنيو فشارونو الندې‬

‫وه او يو لړ نړۍوالو تړونونو ته وفاداره وه‪ ،‬خو بيا هم تر وروستۍ شیبې يې له‬
‫طالبانو رسه خواخوږي لرله‪ .‬طالب مرشتابه هم وررسه پټه متقابله خواخوږي‬
‫لرله‪ .‬د اقتصادي بنديزونو له تشديده وروسته يواځينی هېواد و چې موږ د‬
‫هوايي ترانسپورت استفاده ترې کوالی شوای‪.‬‬

‫د بیت املقدس د پخواين امام زوی‬

‫په اسالم اباد کې د فلسطین سمبولیک سفیر د ‪ ۱۹۹۸‬م کال اوړي کې کندهار‬
‫ته سفر وکړ‪ .‬هغه له ځان رسه فلسطیني پوځ کې پاتې شوی جرنال چې پالر‬
‫يې د بیت املقدس امام پاتې شوی و کندهار ته راوستی و‪ .‬دوی له مال محمد‬
‫عمر رسه ولیدل‪ .‬مالقات نه وروسته مال محمد عمر د ځوځانو په هغه کوډله‬
‫کې د غرمي (خوب) قیلوله کوله‪ ،‬دا د کندهار او هلمند دعامو خلکو دود دی چې‬
‫د ګرمۍ په موسم کې په ځوخانو پوښلې څاله اوبه اچوي او د هغه یخ شامل ته‬
‫ځان له ګرمي ژغوري‪ .‬مال محمد عمر هم د خپل دفرت په انګړ کې همداسې‬
‫يوه د ځوځانو ځاله جوړه کړې وه‪ .‬کله چې دغرمي د يوساعت مسنون خوب‬
‫لپاره دغې کوډلې ته دننه شو او خپل څادر يې پرځان راکش کړ‪.‬‬

‫د بیت املقدس د امام زوي چې په دغه حالت کې مال محمد عمر ولید سخت‬
‫يې وژړل‪ .‬هغه چې کله مېلمستون ته خپلې کوټې ته الړ ډېر زیات متاثر و‪ .‬د‬
‫فلسطین سفیر هغه وپوښت چې ولې ژاړې؟ هغه وویل چې د مال محمد عمر له‬
‫خواخوږي او مینې ډک مجلس نه وروسته چې هغه په خپله ځاله کې په خپل‬
‫څادر کې ویده شو‪ ،‬ما ته د هغه اعرايب قول راياد شو چې عمر فاروق يې‬
‫فیصله وکړه او بيا يې يوه ديوال ته رس ولګاوه او ویده شو‪ .‬اعرايب ورته وویل‪:‬‬
‫حکمت عدلت امنت فنمت (پرېکړه دې وکړه‪ ،‬عدالت دې په کې وکړ‪،‬امانت‬
‫دارې دي وکړه او بيا ویده شوې)‪ .‬هغه بار بار دا جمله تکراروله او سرتګې له‬

‫‪206‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اوښکو ډکې وې‪ .‬ما ته دغه صحنه ډېره جالبه وه او تر اوسه مې نه هیريږي‪.‬‬
‫له نېکه مرغه د دې صحني شاهدان څو ملګري تر اوسه ال ژوندي دي‪.‬‬

‫د ایران او افغانستان د احتاميل جګړې په اړه د ملګروملتونو رول‬

‫په مزار کې د ایراين سفارت د یوولس تنو مړي چې په لسم ستمرب په يوه کنده‬
‫کې وموندل شول‪ ،‬د طالب مرشتابه لپاره تر ننه يوه مبهمه پېښه ده‪ .‬له بار بار‬
‫تحقیق رسه پر چا ګامن هم ونه شو‪ ،‬ځکه چې دا پېښه ممکن څو عادي‬
‫اشخاصو کړې وي او د موضوع له نزاکته په خربېدو يې نوره له وېرې خوله پټه‬
‫کړې وي او د ځینو په اند خو ښايي دا په خپله د ایران پالیيس وه‪ .‬په لنډ ډول‬
‫ویالی شو چې د دې پېښې په اړه هيڅ یو احتامل نه ردېدالی يش او نه‬
‫تایيدېدالی يش‪.‬‬

‫په دې اړه مال محمد عمر يو ورځ په مخابروي مکامله کې د پېښو د عاملینوپه‬
‫اړه ډېره سخته تهدیدي جمله وکاروله‪ .‬زه هغه وخت ال پوه شوم چې په دې‬
‫کار مرش ډېر سخت ټکان خوړلی او عاملین که يې ورته جوت يش نو وبه يې نه‬
‫بښې‪ ،‬ځکه چې موږ مال محمد عمر پېژاند چې هغه مصنوعي تکلم او رويه نه‬
‫لرله‪ ،‬چې څه به يې وویل همغه يې خربه وه‪.‬‬

‫ایران نه يوازې طالبانو ته د پوځي برید خربداری ورکړ بلکې پوځي قطعات يې‬
‫هم د نیمروز او هرات په رسحدونو کې ځای پر ځای کړل او جنګې الوتکې او‬
‫چورلکې يې څو ځله په لوی الس زموږ حدودو ته داخلې کړې خو مرشتابه د‬
‫حاالتو د نزاکت له امله د هغوی پر چورلکو د برید اجازه ورنه کړه بلکې امر‬
‫داسې و چې ترڅو يې عميل برید نه وي کړی‪ ،‬باید وسلهوال غربګون ونه‬
‫ښودل يش‪ .‬د امریکا ځینو ادارو هم خرب ورکړ چې ایران پر افغانستان د برید‬
‫اراده لري‪ .‬طالبانو هم رسحدونو ته قواووې‪ ،‬زغرهوال ټانکونه او درنې وسلې‬
‫ولېږدولې‪.‬‬
‫‪207‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د ډېرو په اند په دې حرکتونو ایران غوښتل چې د حزب وحدت د ماتې خوړليو‬

‫قواوو پر ضد د طالبانو پرمختګونه ودروي او د ایران رسحد ته د طالبانو د پوځي‬
‫قطعاتو په لېږلو پر حزب وحدت او مسعود د طالبانو پوځي فشار کم کړي‪ .‬دا‬
‫وخت مرشتابه له يوې خوا د ملګرو ملتونو له ادارې نه د خارجه وزارت له الرې‬
‫د مداخلې غوښتنه وکړه‪ ،‬له بلې خوا يې د خپلو قواوو د روحيې د لوړ ساتلو او د‬
‫ایرانيانو د پوهاوي لپاره تونده مطبوعايت وینا وکړه‪ ،‬چې مشهورو رسنيو ټولو‬
‫خپره کړه‪.‬‬

‫مرش په دې مطبوعايت خربو کې ایران مخاطب کړ او ويې ویل دوی (ایراين‬

‫اخوندان) نه مسلامنان په اسالم ورګډوي اونه يې کفار په کفر ورګډوي‪ .‬که د‬
‫ایران له خوا نه پر موږ بريد وشو‪ ،‬نو زموږ ځواکونه به دېرش کیلومرته دننه د‬
‫ایران خاورې ته ننوځي‪ .‬بل خوا د طالبانو له رسمي غوښتنې وروسته د‬
‫ملګروملتونو خاص استازي لخدار ابراهیمي لومړی ایران ته سفر وکړ او بیا‬
‫افغانستان ته راغي‪ .‬کندهار کې له مرش رسه د هغه په مالقات کې موږ هم‬
‫حارض وو‪.‬‬

‫د اکتوبر په څلورم سهار نږدې نهه بجې د ملګرو ملتونو په یوه الوتکه کې‬
‫لخدار ابراهیمي او د اسالمي کانفرانس مرش ابراهیم بکر کندهار ته راغلل‪.‬‬
‫دوي رسه څو نور بهرنیان ملګري وو‪ .‬د ابراهیمي په مرشۍ دغه هيئت لومړی‬
‫هغه هدیرې ته بوتلل شو چې له مزار نه د جرنال مالک له خوا د وژل شويو‬
‫زرګونو طالبانو رانقل شوي جسدونه په کې خښ وو‪ .‬له هغه وروسته د کندهار‬
‫والیت مقام ته راغلل‪ .‬د والیت په يو سرت تاالر کې پر افغاين دود قالینې‬
‫هوارې وې‪ .‬توشکې او بالښتونه ورباندې برسېره ايښي وو‪ .‬ابراهیمي دقیق‬
‫مزاجه او موقع شناس سړی و‪ .‬مرش رسه يې په ډېره هوښیارۍ د هغه له مزاج‬
‫رسه سمې خربې پیل کړې‪ .‬هغه د افغانستان پرهوا او دود دستور وغږېد‪.‬‬

‫‪208‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وروسته اصيل بحث ته راغي‪ .‬هغه د مخدره موادو او نورو النجو ترڅنګ اصيل‬
‫بحث د ایران او افغانستان پر روانه النجه اوږکړ‪.‬‬

‫خربې په نرمه فضا کې پای ته ورسېدې‪ ،‬خو د اسالمي کنفرانس مرش ابراهیم‬
‫البکر تر پايه چوپ ناست و‪ .‬بده يې ال دا چې کله مال محمد عمر تاالر ته را‬
‫دننه شو نو د ښاغيل بکر وجود په رېږدېدو شو‪ .‬زما ګامن دا و چې ابراهیم بکر‬
‫فکر کاوه چې ښايي مال محمد عمر به هغه هم د ترکي الفیصل په څېر په‬
‫سختو جملو مخاطب کړي‪ ،‬چې دا د هغه تبلیغ اثر ښکارېده چې ویل کېدل به‬
‫چې مال محمد عمر له عرب واکمنو کرکه کوي‪ .‬حقیقت داسې نه و‪ ،‬بلکې د‬
‫ترکي الفیصل موضوع کامال يوه حساسه او خاصه موضوع او حالت و‪.‬‬

‫ابراهیمي او بکر له غرمې وروسته اسالم اباد ته الړل‪ .‬اسالم اباد کې ابراهیمي‬
‫رسنيو رسه په خربو کې له مال محمد عمر رسه د مالقات خاطرې مثبتې او‬
‫مفیدې وګڼلې‪ .‬د ابراهیمي د دغو مطبوعايت خربو جریان بې بې يس په دې‬
‫ټکو کې خپور کړ‪:‬‬

‫"زه د مال محمد عمر له تودې مېلمه پالنې مننه کوم‪ .‬له هغه رسه مې دا لومړۍ‬
‫کتنه په ډېره ښه فضا او بریالۍ توګه تررسه شوه‪ .‬موږ د افغان–ایران کړکېچ‬
‫کمولو په الر کې پرمختګ کړی‪ .‬لومړی هغې هديرې ته الړم چې په‬
‫مزاررشیف کې وژل شوي طالبان په کې خښ وو او الهم خښېدل‪ .‬هلته مې‬
‫داسې څه ولیدل چې هېر به يې نه کړم‪ .‬دا لیدنې موږ دې ته هڅوي چې هر‬
‫څه مو د السه کیږي هغه باید وکړو چې په دې ویر لړيل هېواد کې جنګونه پای‬
‫ته ورسیږي او د سیمې د ټولو وګړو ترمينځ ملګرتيا او همکاري پیدا يش‪".‬‬

‫د اسامه بن الدن رشعي محاکمه‬

‫‪209‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کله چې د امریکا حکومت د نومرب په څلورمه اسامه بن الدن او د هغه دوه سوه‬
‫اته دېرش ملګري په افریقا کې د اګست د لومړيو مبي بریدونو عاملین وبلل‪،‬‬
‫نو د هغوي پر رس يې د نيولو يا وژلو په صورت کې د پينځو میلونو ډالرو انعام‬
‫هم اعالن کړ‪ .‬د هېښتیا ځای دا و چې پر اسامه د دې عمل شک په نومرب کې‬
‫امریکا وکړ او رسام يې تورن کړ؛ خو هغه ته يې سزا دوه میاشتې مخکې‬
‫ورکوله چې د کروز توغنديو پر برید يې واژه‪ ،‬خوهغه ترې بچ شو او د يس ای‬
‫اې وروستي خپاره شوي اسناد دا هم ښيي چې د ‪ ۱۹۹۶‬په اخیر کې جالل اباد‬
‫او د ‪ ۱۹۹۷‬لومړيو کې په کندهار کې يس ای اې د هغه د وژلو پر پالن کار‬
‫کاوه‪.‬‬

‫طالبانو له امریکايي مقاماتو نه د افریقا په پېښو کې د اسامه د ککړتيا په اړه‬

‫څرګند اسناد او ثبوتونه وغوښتل‪ .‬د مرشتابه له هدایت رسه سم موږ رسنيوته‬
‫وویل چې اسامه د محکمې لپاره سپارل بې معنا خربه ده‪ ،‬ځکه چې د هغه په‬
‫مرګ پسې امریکا له دې پېښو وړاندې هم ګرځېده‪ ،‬نو که يې سعودي یا بل‬
‫هېواد ته وسپارو‪ ،‬بیاهم له شکه پرته امریکایان هغه نیسې او تر محکمې‬
‫وړاندې يې د سیايس پالیسۍ په حکم محاکمه کوي‪ .‬يواځينۍ الر د‬
‫افغانستان خپله محکمه ده چې د ثبوت په وړاندې کولو به له هر ډول مداخلې‬
‫پرته حکم صادروي‪.‬‬

‫د مرش د فرمان له مخې د افغانستان سرتې محکمې د شلو ورځو لپاره‬

‫اختصايص محکمه اعالن کړه چې په دې موده کې دې د تورن په اړه شواهد‬
‫وړاندې يش‪ ،‬خو امریکا زموږ دغه اعالن ته هيڅ ارزښت ورنه کړ او د اسامه د‬
‫نیولو او وژلو هلې ځلې يې تېزې کړې‪ .‬د محکمې په اخیرو ورځو کې يې په‬
‫اسالم اباد کې د امریکا له سفارته يوه ويډيو کیسټ را واستول شوه چې د‬
‫اسامه بن الدن د ککړتيا ثبوت وبلل يش‪.‬‬

‫‪210‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هغه وخت له خارجه وزارته پرته د طالبانو په نورو دفرتونو کې د تلویزون یا وي‬
‫يس ار اجازه نه وه ‪ ،‬په کندهار کې يواځيني ځای چې هلته مو دا کیسټ کتلې‬
‫واي د راديو تلویزون ودانۍ وه چې د ویډیو غږولو زاړه وسایل ورکې موندل‬
‫کېدل‪ .‬متوکل ماښام د کندهار د راديو تلویزون ودانۍ ته له پخواين ډول ويډيو‬
‫کیسټې رسه راغی‪ .‬زماهم د لچسپي زیاته شوه چې د اسامه په اړه ژوندي‬
‫شواهد په خپلو سرتګو ووینو‪ .‬د تخنیک مدیر صیب مو را وغوښت‪ ،‬ورته ومو‬
‫ویل موږ ته د تلویزون د ودانۍ تړلې خونه پرانیزه چې موږ يوه کیسټ ګورو‪.‬‬
‫مدیر په هېښ نظر راته وکتل په شونډو يې د حیرت موسکا خوره شوه چې په‬
‫تیاره کې به دا خلک اوس کوم فلم په تنها خونه کې ګوري!‪.‬‬

‫مدیرصیب چې دا وخت د طالبانو په واکمنۍ کې په اوداسه او ملانځه ټینګ او‬

‫لویه ږیره لرونکی سپین ږیری و‪ .‬اول ځل يې زموږ همدا نشیطه جمله واورېده‬
‫چې اوس به په تیاره کې فلم کتل کیږي‪ .‬مدیر ښه ګړۍ په کیليانو پسې ورک‬
‫و‪ .‬وروسته يې د زنګ وهليو کیلیانو يوه غونچه الس کې اړوله راوړله او يوه‬
‫کیيل يې په کې لټوله‪ .‬د د روازې قلف زنګونو مړ ژواندی کړی و‪ .‬اخیر کې یوې‬
‫کیيل کار ورکړ‪ ،‬د دراوزې له وازیدو رسه ګردونه خواره شول‪ .‬دا څو وم کال و‬
‫چې له دې خونې رسه د چا کار نه و‪ .‬خونه کې د ډېرو توکمو له وهلو وروسته‬
‫يوه زاړه زېړ ګروپ کار ورکړ او روښانه شو‪ .‬هر لور ته ګردونه وو‪ ،‬کرسۍ‪،‬‬
‫دېوالونه او فرش ټول په ګردونو لړلی و‪ .‬څو کرسۍ ایښې وې‪ .‬موږ دوه درېوو‬
‫ملګرو ځانو ته يو دوه زړې کرسۍ پو کړې او ورباندې کېناستو‪ .‬موږ ته د وي‬
‫يس ار د چاالنېدو چل هم نه راته‪ .‬مدیرصیب ته مو سرتګې نیولې وې‪ .‬مدیرصیب‬
‫د لرګي باډۍواال یو زوړ روسی تلوېزون پر مېز راکش کړ‪ .‬موږته يې مخامخ برابر‬
‫کړ‪.‬‬

‫‪211‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫موږ هم غاړې ورته تازه کړې‪ .‬ټول په ډېره تلوسه د يوه ډېر نوي څه تږی انتظار‬
‫کوو‪ .‬تلویزيون زوړ و او ښيښه يې هم په ګردونو لړلې وه‪ .‬متوکل کېسټ ورکړه‬
‫او مدیرصیب وي يس ار ته کېسټ ورټېله کړه‪ .‬تلویزيون په تته رڼا فلمي‬
‫صحنه تته ښودله‪ .‬لکه په اوبو کې چې څوک خپله څېره ویني؛ سکرین څپه‬
‫څپه کېده‪ .‬زموږ د انتظار ګړۍ نورې پای ته ورسېدې‪ ،‬ټول خاموش يو او په‬
‫رڼو او غرقو نظرو سکرین ته ګورو‪.‬‬

‫فلم په سوډان کې د اسامه د ملګرو کورونه ښکاره کړل او بيا يې د هغوی‬

‫ماشومان ښکاره کړل چې په يوه ميدان کې لوبې کوي‪ .‬د هغوی هغه‬
‫مطبوعايت ویناوې په کې وې چې هر چا اورېدلې وي‪ .‬نور کومه نوې خربه نه‬
‫شته خو موږ بیا هم د فلم تر پایه د نويو معلوماتو په تلوسه سرتګې پر سکرین‬
‫کلکې نښلولې وې‪ .‬دا د يس اين اين يو زوړ راپور و چې د اسامه او ملګرو په‬
‫اړه يې ترتیب کړی و‪ .‬د همدې راپور کاپي يې موږ ته هم د شواهدو په توګه‬
‫استولې وه‪ .‬د فلم له اختتام رسه د متوکل حوصله تنګه شوه له کرسۍ نه والړ‬
‫شو‪ ،‬السونه يې ومروړل‪" :‬دوي د ‪ ...‬زامن هم په موږ پسخند (ملنډې) وهي"‪.‬‬
‫د دې جملې کارولو رسه متوکل ترخه موسکا وکړه‪.‬‬

‫په سبا يې ميډیا ته وویل چې امریکايي مقاماتو د يس اين اين تلویزيون له يوه‬
‫راپور نه يوه کاپې موږ ته د اسنادو په نامه رالېږلې چې د افریقا له پېښو رسه‬
‫هيڅ تړاو نه لري او نه هم په دې اړه دې فلم کې څه شته‪ ،‬نو له همدې ا مله د‬
‫امریکا دغه دعوه بې ثبوته ده‪ .‬له دې رسه د محمکې لپاره ټاکلی وخت هم پای‬
‫ته ورسېده‪.‬‬

‫امریکا‪ :‬که اسامه له افغانستان ووځي بيا هم طالبان نه پرېږدو‬

‫د ‪ ۱۹۹۹‬فرورۍ کې د نیرويب او دارالسالم د پېښو په تور امریکا پر اسامه د‬

‫انعام اعالنونه تکرارول او له بل پلوه يې درګرده پر افغانستان هر اړخیز‬
‫فشارونه واردول‪ .‬دا وخت اسامه او ملګرو يې د ځان ورکولو او له افغانستانه د‬
‫‪212‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وتلو پالن سنجولی و‪ .‬هغوی خپل نظر له مرشتابه رسه د طیب اغا په واسطه‬
‫رشیک کړ‪ .‬مرش وویل موږ ته به څه درک ولګیږي چې هغه روغ او سامل‬
‫رسېدلی؟ له همدې امله يې د څو خاصو محافظینو د ملتيا ورته وویل چې په‬
‫رسېدلو کې وررسه مرسته هم وکړي او اطمنان يې هم راوړي‪ .‬که بالفرض‬
‫وړاندې تلل ناممکن و‪ ،‬نو په بېرته راستنېدو کې به یې هم حفاظت کوي‪.‬‬

‫شیخ له خپلو کسانو رس ځان غایب کړ‪ .‬رسنيو ته خربه الړه‪ .‬طالبانو هم ومنله‬
‫چې تللی‪ ،‬خو طرف يې نه دی رامعلوم‪ .‬دا وخت ځینې غريض کړيو دا خرب‬
‫خپور کړ چې طالبانو د اسامه پر رس یا معامله کړې يا يې ترور کړی‪ .‬د فروري‬
‫پر څوارلسمه يب يب يس راديو په دې اړه له مال محمد عمر رسه مرکه وکړه‪ .‬د‬
‫مرکې غټ ټکي دا وو‪:‬‬

‫موږ ته د اسامه د اوسېدو ځای معلوم نه دی‪ .‬لس تنه محافظین مو د ده‬
‫ساتنې لپاره وررسه کړي‪ ،‬هغوی ته مو ویيل‪ ،‬که اسامه له افغانستانه د وتلو‬
‫اراده وکړه نو په ښه توګه يې رخصت کړئ‪ .‬دا وخت موږ نه پوهیږو چې دی په‬
‫افغانستان کې دی‪ ،‬که بل هېواد ته تللی‪ .‬موږ يې نه په زور شړالی شو او نه‬
‫يې سپارالی شو‪.‬‬

‫کله چې رسنيو د اسامه د و تلو خربه د یقین تر حده تبلیغ کړه او نړۍوالو هم‬
‫د هغه د تلو ګامن وکړ‪ ،‬نو د امریکا د بهرنيو چارو د وزارت ویاند"جیمز رابن" په‬
‫خپله رسمي وینا کې وویل‪" :‬که اسامه له افغانستان والړ هم يش نو زموږ په‬
‫تګالره به کې د طالبانو په اړه بدلون رانه يش"‪.‬‬

‫د فرورۍ په څوارلسمه د واشنګټن دغه رسمي وینا طالبانو ته يوه نوې اشاره‬
‫ورکړه او په دې يې خرب کړل چې له اسامه نه وروسته هم دوی نه پریږدي‪ .‬تر‬
‫دې مهاله چې اسامه د امریکا يواځينی هدف ګڼل کېده‪ ،‬نور طالبانو فکر وکړ‬
‫چې اوس د دوی ټول نظام امریکا ته هدف دی‪ .‬که له دې وینا د امریکا هر‬

‫‪213‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هدف و‪ ،‬خو په طالبانو کې يې د هغو مرشانو خولې بندې کړې چې اسامه يې د‬

‫النجې اصيل جرړه ګڼله‪ ،‬بلکې يو نوی ذهنیت مخ پر وده شو چې امریکا یعنې‬
‫د اسالمي حکومت او حاکمیت اصيل دښمن‪.‬‬

‫دلته نو په ډېرو ځوانانو کې دالقاعده داعیه نوره هم تقویه شوه چې امریکا د‬

‫اسالم او مسلامنانو نړۍوال دښمن دی‪ .‬باید د دوستۍ مته ترې هيڅکله ونه‬
‫يش‪ .‬زما یاد دي‪ ،‬په دغه ورځ زه دعامو طالبانو مينځ کې په یو لوی مجلس کې‬
‫ناست وم چې یوټيټ رتبه چارواکي بل ته وويل‪" :‬وادې ورېدل؟ والله که مو‬
‫پرېږدي‪ .‬باید شیخ ورباندي خپه نه کړو‪ .‬هيس به په دنیا او اخرت ځان‬
‫مختورن کړو‪ .‬ښه ده چې ټول (طالبان او القاعده) په يو ځای د امریکا دښمني‬
‫وکړو"‪.‬‬

‫له دې وروسته بيا بيا د امریکايي مقاماتو دې ته ورته څرګندونې په رسنيو کې‬
‫خپرېدې چې په عامه طالبي ذهنیت کې يې د امریکا په وړاندې د افراط تر حده‬
‫کرکه زېږوله او دې کار د القاعدې ځواک او دعوت ته زیاته ګټه رسوله‪.‬‬

‫څو میاشتې وروسته مرشتابه پوه شو چې اسامه بل هېواد ته نه دی اوښتی‪.‬‬

‫کله چې مال محمد عمر نه متوکل پوښتنه وکړه چې موږ رسنیو ته څه ووایو چې‬
‫چېرته دی‪ .‬مرش ورته وویل دروغ نه شو ویلی‪ .‬اوس خو معلومه شوه چې نه‬
‫دی وتلی‪ .‬بس دومره وایاست چې په افغانستان کې دی‪ ،‬خو موږ ته معلوم نه‬
‫دی‪ .‬د جوالی په اوومه چې د يوه خربیال په ځواب کې متوکل همداسې وویل‬
‫نو ډېرو کتونکو داسې فکر وکړ چې دا خربه خربیال د متوکل له خولې وویستله!‬

‫پر افغانستان اقتصادي بندیزونه‬

‫د ‪۱۹۹۹‬م کال د جوالی په پنځمه د امریکا له لوري يو طرفه بندیزونه اعالن‬

‫شول‪ .‬د اکتوبر په پينځلسمه د افغانستان پر يواځيني ایرالین اریانا افغان‬
‫الوتکو له هېواده بهر پرواز بنديز ولګېد‪ .‬د رباين په مرشۍ ټلوالې پر افغانستان‬

‫‪214‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د اقتصادي بندیزونو هرکيل وکړ‪ .‬ایران هم د بندیزونو پرېکړه وستایله‪ .‬هند د‬

‫طالبانو ترڅنګ پر پاکستان هم د اقتصادي بندیزونو غوښتنه وکړه‪ .‬د امریکا له‬
‫خوا اقتصادي بندیزونه ورو ورو سخت شول‪.‬‬

‫د اکتوبر په شپږمه امریکا د ملګرو ملتونو امنیت شورا ته وړاندیز وکړ چې پر‬
‫افغانستان دې بندیزونه ولګوي‪ .‬د نومرب په څوارلسمه د ملګرو ملتونو امنیت‬
‫شورا هم پر افغانستان اقتصادي بندیزونه ولګول‪.‬‬

‫مال محمد عمر مجاهد د بندیزونو په اړه په خپل غربګون کې وویل‪ :‬امریکا ته‬
‫اسامه اوس تشه بهانه ده‪ ،‬امریکا د يو سوپر طاقت په توګه غواړي هرڅه په‬
‫خپله خوښه برابر کړي‪ .‬د پښتو متل دی‪ :‬د زورور اوبه پر لوړه خیږي‪...‬نن هر‬
‫څوک د زورور مالتړ کوي‪ ،‬ټول پوهیږو چې حقایق څه دي‪ ،‬د امریکا يب‬
‫انصايف ټولې نړۍ ته معلومه ده‪.‬‬

‫د نومرب په څلورمه چې د امنیت شورا له خوا بندیزونه ولګېدل د افغانستان په‬

‫غټو ښارونو کې د پالزمېنې په ګډون درنې مظاهرې وشوې‪ .‬په کابل کې د‬
‫ملګروملتونو پر دفرت مظاهره کوونکو برید وکړ‪ .‬د دفرت ښیښې يې ماتې کړې‪.‬‬
‫د کلنټن مجسمې يې وسوځولې او د امریکا بريغ ته يې اور واچاوه‪.‬‬

‫دغه مظاهرې دومره درنې شوې چې د نه کنرتول وېره وه‪ ،‬خو د میډیا حضور په‬
‫کې نه و‪ ،‬ځکه بروډکاسټ نه شوې‪ .‬له څو مسلسلو مظاهرو وروسته مال محمد‬
‫عمر افغانانو ته د مظاهرو درولو وړاندیز وکړ او په دې اړه يې په خپله وينا کې‬
‫وويل‪" :‬بل کلنټن او د هغه ملګري نه موږ ته رزق راکوالی يش اونه د الله‬
‫راکړی رزق را څخه بندوالی يش‪ .‬افغانان دې د بندیزونو په اړه نورې مظاهرې‬
‫نه کوي"‪.‬‬

‫‪215‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د کلنټن له خوا د بندیزونو د پرېکړې تر امضا او اعالن پورې ال نړۍ په دې نه‬

‫وه خربه چې اسامه په افغانستان کې دی که وتلی دی؟ له دې دوه ورځې‬
‫وروسته متوکل د هغه شتون ومانه‪ .‬د کلنټن دغه تلوار هم د دې غامزي کوله‬
‫چې نور ورته د اسامه موضوع جدي نه وه او د هغه دغه عمل طالبان هم‬
‫مایوسه کړل‪ .‬د اسامه موضوع نوره طالبانو ته هم د ستونزې اصيل جرړه نه‬
‫ښکارېده‪.‬‬

‫‪216‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مال محمد عمر پرکور خونړۍ چاودنه‬

‫‪ ۱۹۹۹‬کال د اګست د میاشتې څلورويشتم مازیګر و‪ ،‬د ریاست په دروازه کې‬

‫والړ وم چې د کندهار د شپږمې حوزې امنیتي مسئول بخت محمد په خپل‬
‫موټر کې له څو ملګرو رسه تېرېده ما ورباندې غږ کړ‪ .‬د څه په اړه مې معلومات‬
‫ورنه کول‪ .‬اخیر چې رخصت کېده‪ ،‬ما وپوښت چېرته روان یاست؟ بخت محمد‬
‫وویل د مالصیب کور رسه په عمومي سړک چا باردار موټر درولی جیک ورالندې‬
‫دی‪ ،‬خو خلک نشته‪ .‬اوس د مالصیب د کور پیره دارانو خرب راکړ‪ .‬ځمه چې‬
‫ويې ګورم چې د چا دی او ولې الړ دي؟‬

‫ماسخُنت له دفرته د والیت مېلمستون ته روانېدم چې د مرش له کور رسه‬

‫لګېدلی و او زموږ له دفرته تقریبا یو کلیومرت الره وه‪ .‬ما موټر د تلو لپاره ریوس‬
‫کاوه چې يوې چاودنې ټول ښار ولړزاوه او په هوا کې د اور سپرغۍ پورته‬
‫شوې‪ .‬چاودنه دومره درنه وه چې د موټر ټایرونه يې له ځمکې وخوځول‪ .‬دا‬
‫وخت چې زموږ ذهن ټول د امریکا بندیزونو او د کروزتوغنديو د احتاميل‬
‫بریدونو طرف ته و‪ ،‬فکر مي وکړ چې یا توغندويي برید وشو يا هم پر مرش د‬
‫الوتکو مببار وشو‪.‬‬

‫په همدې ورځ له پاکستان رسه د افغانستان پر رسحد ناپیژاندې الوتکې لیدل‬
‫شوې وې‪ .‬د اکرثو چارواکو ذهن هم دې تللی وو‪ ،‬خو تر ټولو نه زغمېدونکی‬
‫خرب د مرش د ژوند او مرګ دواړو احتامل و‪ ،‬چې له موږه يې نور هر څه هېرول‪.‬‬
‫ما څو دقیقې انتظار وکړ چې دقیق پوه شم چې د چاودنې مببار يا توغندي‬
‫هدف د مرش کور و که بل ځاي؟ د موټر پرسویچ پورډ مخابره نصب وه‪ .‬به‬
‫مخابره هر چا د مالصیب د ژوند او مرګ په اړه بې تابه چیغې وهلې چې په دې‬
‫کې مالصیب غږ کړ‪ .‬زه ژوندي یم خو نور کور او ملګري تر خاورو الندي دي‪.‬‬

‫‪217‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫زه ژر له موټره ښکته شوم‪ .‬د دفرت د ملانځه خونې ته الړم‪ .‬د شکرانې دوه‬
‫رکعته ملونځ مې وکړ‪ .‬بیا مې موټر د مرش کور ته وځغالوه‪ .‬دا وخت ټول مرشان‬
‫د مرش د کور پر خوا خوشې ول‪ .‬هلته ورغلو‪ .‬د هغوی د کورنۍ غړي مو‬
‫محفوظ ځای ته انتقال کړل‪ ،‬خو بیا هم د اسامن پلو ګورو‪ .‬نه پوهېږو چې‬
‫حمله هوايي ده که ځمکنۍ؟ په برید کې درنه مرګ ژوبله اوښتې او عمومي‬
‫دروازې خوا ته څوک ژوندي پاتې نه دي چې سمدستي د چاودنې معلومات‬
‫ورکړي‪.‬‬

‫په دې کې د مال محمد عمر د جهاد د وخت له لسو زیات خاص ملګري او دوه‬
‫وروڼه يې مالعبدالخالق او عبدالسالم هم شهیدان وو‪ .‬يوه مېرمن يې رسرسي‬
‫زخمي وه‪ ،‬خو د ده داوسیدو اصيل خونې ته د چاودنې زور پوره نه و رسېدلی‪ .‬د‬
‫الرې دېوالونو د چاودنې زور کم کړی و چې له همدې امله دی او اونور اهل‬
‫بیت يې روغ ول‪ ،‬خو د خاصو ملګرو شهادت هغه ته سخته ذهني رضبه ورکړه‬
‫چې بيا يې تر پایه هم هېر نه شول‪.‬‬

‫وروسته چې د پېښې ځای ته ورغلو نو د استخبارات ريیس له مخابرې رسه‬

‫والړ و‪ ،‬نورو ملګرو يې شهیدان لټول‪ ،‬قاري حمیدګل وویل هم هغه مازیګرين‬
‫موټر له باروتو ډک و‪ .‬بخت محمد او د مال محمد عمر وروڼو غوښتل په بل‬
‫موټر پسې يې وتړي او له دې ځایه يې لېرې کړي خو داسې معلومه شوه چې د‬
‫ریموټ کنټرولوونکی چېرته ناست و او د موټر له بې ځايه کېدو رسه يې توکمه‬
‫وهلې‪.‬‬

‫د دې موټر پالن دايس و چې کله مال محمد عمر کورته د ننه کيږي‪ ،‬دوی به‬
‫موټر ته انفجار ورکوي‪ .‬دا ورځ د پنجشنبې وه چې په همدې ورځ به مالصیب‬
‫معموال مازیګر له دفرته کور ته وختي تللو‪ .‬هدف نیوونکو همدې وخت ته ځان‬
‫برابر کړی و‪ ،‬خو په دې ورځ مال محمد عمر تر دوی مخکې کور ته تللی و‪.‬‬

‫‪218‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د طالبانو له واکمنۍ ورورسته دا په کندهار کې د امنیت له اړخه لومړۍ سرته‬

‫پېښه وه‪ .‬کندهار د امنیت په برخه کې د طالبانو په واکمنۍ کې امتیازي حثیت‬
‫درلود‪ .‬هیچا هم فکر نه کاوه چې دومره سرته پېښه به کیږي‪ .‬تر دې وړاندې‬
‫طالبانو د خپل امنیت په برخه کې هيڅ توجه نه کوله‪ ،‬بلکې يواځې د ولس او‬
‫عامه ځایونو امنیت ته متوجه وو‪ .‬خو له دې وروسته مهمو چارواکو په خپلو‬
‫ادارو کې هم امنیتي تدابیرو ته څه نا څه پام واړاوه‪.‬‬

‫پر سبا د امریکا خارجه وزارت دا پېښه وغندله او له زیامننو رسه يې خواخوږي‬
‫وښودله‪ .‬له لنډو تحقیقاتو وروسته متوکل مطبوعاتو ته وویل چې له لومړيو‬
‫تحقیقاتو جوته شوې چې امریکا په دې پېښه کې الس نه لري‪ .‬مال محمد‬
‫عمر له امریکا غږ رسه په خپله مرکه کې وویل په چاودنه کې بهرنی الس و‪،‬‬
‫خو د امریکا الس په کې نه شته‪ ،‬زموږ دښمنان ډیر دي‪ .‬د چاودنې مسئولین‬
‫نه يش ورکېدای‪.‬‬

‫د دې پېښې دقیق عاملین د طالبانو مسئولو ادارو او چارواکو تر پایه نه دي په‬

‫ډاګه کړي‪ .‬ځینې خربې اورېدل کېدې خو تش شکوک ګڼل کېدای يش‪ .‬د‬
‫بېلګې په توګه د ایران په مرسته د هلمند د ځینې قوماندانو نومونه اخیستل‬
‫کېدل‪ .‬د ایران په مرسته د حکمتیار او حتی حامد کرزي نومونه هم اخیستل‬
‫کېدل‪ ،‬خو د پالن جوړولو اصيل ځای تر ډېره ایران ګڼل کېده‪.‬‬

‫له چین رسه سیايس او اقتصادي اړیکې‬

‫د طالبانو په حکومت کې د چین څو هیئتونو افغانستان ته سفرونه وکړل‪ ،‬چې‬

‫په دې کې هم د وزارت خارجه مامورین وو‪ ،‬هم د استخباراتو او هم د چینايي‬
‫کمپینيو استازي وو چې په افغانستان کې يې د رغنیزو چارو په برخه کې د‬
‫رسمایه ګذارۍ ارادې لرلې‪ .‬دغو هيئتونو د نورو چارواکو ترڅنګ له مال محمد‬
‫عمر مجاهد رسه هم لیده کاته کول‪.‬‬
‫‪219‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په اقتصادي برخه کې چینايي کمپنيو د لويو الرو‪ ،‬مخابرايت اسانتیاو او د‬

‫سيمنټو د فابریکو په فعاله کولو کې د پانګونې ارادې لرلې او ځینې تړونونه هم‬
‫نهايي شوي وو چې د اقتصادي بندیزونو له امله وځنډېدل‪.‬‬

‫کله چې د ‪۱۹۹۸‬م کال اګست کې امریکا پر افغانستان توغندي وار کړل‪ ،‬يو‬
‫ناچاودلی توغندی د کندهار د معروف ولسوالۍ په حدودو کې پرېوت چې د‬
‫ستمرب په دوهمه دغه توغندی د معروف امنیتي مسئولینو پیدا کړ او د کندهار‬
‫وسلهتون ته انتقال شو‪ .‬د چین د استخباراتو مامورينو د اسالم اباد د سفارت‬
‫له الرې متاس ونیو چې په پټه دا توغندی معاینه کړي‪ .‬څو ورځې وروسته دوو‬
‫چینايي انجنېرانو د چین د استخباراتو د مامورینو په ملتیا کندهار ته پټ سفر‬
‫وکړ‪ .‬هغوی د کندهار د قشله جدید په وسلهتون کې روغ پاتې شوی "کروز"‬
‫توغندی تفصیيل معاینه کړ‪.‬‬

‫له دې پېښې مفتی معصوم افغاين خرب شو‪ .‬هغه له دې وړاندې په اسالم اباد‬
‫کې سفیر و خو دا وخت د ناروغۍ له امله پر کور ناست و او د پاکستان "رضب‬
‫مومن" اخبار ته به يې له کندهاره راپورونه ورکول‪ .‬هغه د رضب مومن اخبار د‬
‫موسس مرحوم مفتي رشید احمد لدیانوي د تصوف په سلسله کې مرید و‪.‬‬
‫معصوم افغاين دغه پټ خرب د چا له اجازې او مشورې پرته رضب مومن اخبار‬
‫ته واستوه‪ .‬رضب مومن اخبار چې کله دغه راز افشا کړ‪ .‬چینایانو سخت‬
‫خپګان ښکاره کړ او طالبان يې د استخبارايت رازونو د ساتلو وړ ونه ګڼل‪ .‬بل‬
‫پلو امریکایانو پر چینایانو د پوځي ټیکنالوژۍ د کاپي کولو تور پورې کړ‪ ،‬خو د‬
‫امریکايانو اصيل اندېښنه د چني او طالبانو له اړيکو وه‪.‬‬

‫د امریکا او روس له ګډو فشارونو نه وروسته مال محمد عمر خارجه وزارت ته‬
‫رسام امر وکړ چې له چین رسه په روابطو توجه متمرکزه کړي‪ .‬مرش ویيل وو د‬
‫دوو سرت قوتونو په مقابل کې چین زموږ لپاره يوه ښه انتخاب دی‪ ،‬ځکه چې‬

‫‪220‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫چینايان په دماغ کې د افغانانو په اړه استعامري نظر او پالیيس نه لري او د‬

‫افغانستان مهم ګاونډي دی‪.‬‬

‫د ‪۱۹۹۹‬م کال د می په نهه ويشتمه د معادن او صنایع له وزارت رسه يوې‬

‫چینايي کمپنۍ د کندهار ‪ ،‬پلخمري او هرات په ښارونوکې کې د سېمنټو د څو‬
‫فابريکو د جوړو لو قراردادونه وکړل‪ ،‬همداراز يې دعامه تجارت او رغنیزو چارو‬
‫په اړه له اړوندو ادارو رسه په نورو قراردادونو بحثونه پیل کړ‪.‬‬

‫مولوي احمد جان وايي يو سرت چينايي مقام راته وويل چې تاسو له اقتصادي‬
‫بندیزونو نه مثبته ګټه هم پورته کوالی شوای‪ .‬هغه وویل چې موږ چینایان يو‬
‫وخت لویديځو برشي او خیريه انجوګانو دې ته رسويل وو‪ ،‬چې د دې‬
‫موسیسو لخوا د توزيع کېدونکو خوړو لپاره مو لوښي هم نلرل‪ ،‬بلکې په ملنو کې‬
‫به يې خواړه را اچول‪ .‬خو چې کله راباندي بندیزونه ولګيدل او زموږ انقاليب‬
‫مرش ټولې لویديځې خیرې ادارې له هیواده وشړلې او چینایانو پر خپل ځان‬
‫اتکا‪ ،‬تعليم او صنعت ته مخه کړه‪ ،‬نو له شلو کالو وروسته چني اتومي ځواک‬
‫شو‪ .‬هغه زیاته کړه ترڅو چې په کوم هيواد کې لویديځي خیریه ادارې وي‬
‫هغه به کله هم له فقر او غالمي نه خالص نيش!‬

‫له هغه وروسته طالبانو د خارجه وزارت په کچه له چین رسه وفدونه تبادله کړل‬
‫خو تر ډېره به خربې له ميډیا پټې ساتل کېدې‪.‬‬

‫د طالبانو د واکمنۍ ړنګېدو وروسته هيچا هم نور د طالب د سیايس وجود ته‬
‫مته نه لرله او د مقاومت په بڼه هم طالب دومره ځواکمن نه ښکارېده‪ .‬له‬
‫‪۲۰۰۶‬م وروسته طالبانو له ګاونډي هېواده له چین رسه د متاسونو هڅې پیل‬
‫کړې خو دا هڅې چې کله د ګاوڼدي هېواد له لوري کشف شوي‪ ،‬نو فعالین يې‬
‫د مرګ تر کچې تهدید کړل‪ ،‬خو د قطر دفرت له پرانیستو وروسته يو ځل بيا په‬

‫‪221‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ښکاره هيئتونه الړل‪ ،‬چې ورپسې له ګاوڼدي هېواده هم هیئتونه الړل او‬
‫چینیانو هم په ښکاره له طالبانو رسه خپل روابط ومنل‪.‬‬

‫د طالبانو مرش مال اخرتمحمد منصور په اخیر کې د پاکستان او قطر له الرې‬

‫چني او روسیې ته سفرونه له يس آی اي نه پټ نه ګڼل او فکر يې کاوه چې دا‬
‫سفرونه يواځي سمبولیکه بڼه لري ‪ ،‬په حقيقت کې دغه هېوادونه هم پر دغو‬
‫هیئتونو پوره باور نه کوي او نه سرتاتیژیک مسایل وررسه څيړي‪ .‬له همدې‬
‫امله يې له قطر او پاکستانه پټ له بل لوري ځانګړي هیئتونه واستول خو د مال‬
‫اخرتمحمد منصور له مينځه تللو وروسته د قطر د دفرت د غړو له خوا دغه‬
‫پروسه شنډه کړای شوه‪.‬‬

‫‪222‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له پاکستان رسه ترینګيل اړیکې او د مرشف کودتا‬

‫په ‪۱۹۹۹‬کال جوالی نه چې امریکا یو طرفه بندیزونه ولګول نو دا وخت د‬

‫پاکستان د صدر اعظم نوازرشیف له خوا پر طالبانو له دې امله سختې نیوکې‬
‫روانې وي چې طالبانو رسه د پاکستان د توندروه ډلو یو شمېر داسې کسان‬
‫شته چې پاکستان ته مطلوب دي‪ .‬دا کومه پټه خربه نه وه چې د ازبکو‪ ،‬تاجکو‬
‫او چیچن د خلکو ترڅنګ د پاکستان جهادیان هم له طالبانو رسه په مرکزونو‬
‫کې وو او په سنګرونو کې يې طالبانو رسه په جګړه کې هم برخه اخیسته چې‬
‫اکرثه يې د کشمیري تنظیمونو خلک وو او پاکستان وررسه هيڅ مشکل نه‬
‫درلود‪ .‬د کشمیر ي ډلو رضا کار د روسانو پر ضد د جهاد پر مهال د عربانو په‬
‫څېر د مجاهدینو په جبهاتو او ټریننګ سنټرونو کې هم کم نه وو‪ .‬د حزب‬
‫املجاهدین‪ ،‬البدر او حرکة املجاهدین رضاکاران د خوست‪ ،‬پکتیا‪ ،‬ننګرهار او‬
‫یوشمېر نورو والیتونو له مجاهدینو رسه بلد وو‪.‬‬

‫دغه رضا کار نه طالبانو دعوت کړي وو او نه پاکستان په رسمي ډول رالېږيل‬
‫وو‪ ،‬بلکې د جهاد په جذبه له طالبانو رسه همکار وو‪ ،‬نو ځکه خو طالبانو هم د‬
‫پاکستان په غوښتنه د هغوی په مينځ کې د ښه و بد چاڼ او توپیر نه شوای‬
‫کوالی‪ .‬که هغوی په پاکستان کې هر نوم درلود‪ ،‬خو دلته يواځې د خارجي‬
‫مجاهد او مسلامن ورور په حیث اوسېدل‪.‬‬

‫د سپاه صحابه تګالرې او منشور رسه مال محمد عمر دلچسپي نه لرله‪ .‬د دغه‬
‫ګوند ځینې کسان له نورو کشمیري جهادیانو رسه په افغانستان کې ول‪ .‬کله‬
‫چې په کراچۍ کې يو مشهور دیني عامل موالنا محمدیوسف لدیانوي ترور‬
‫کړای شو‪ ،‬نو ما په مخابره کې د مال محمد عمر خربې اورېدې چې طیب اغاته‬
‫يې وویل دوی (د سپاه صحابه کسانو) ته ووايه خدای مو خوار کړه ستاسې د‬
‫حرکاتو له السه د امت په کچه علامء شهیدانیږي!‬

‫‪223‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د نوازرشیف د توندو څرګندونو په اړه طالبانو ګومان کاوه چې د دې څو تنو‬

‫موجودیت دومره خربه نه ده چې نوازرشیف دومره چیغې وهي‪ .‬اصيل خربه د‬
‫امریکا او لویديځ خوشحاله کول دي او په دې بهانه د پاکستان حکومت غواړي‬
‫چې د لویديځ په ملګرۍ د طالبانو په وړاندې ودریږي او ولس هم د ځان‬
‫ملګری کړي‪.‬‬

‫نوازرشیف سعودي او امارايت واکمنو ته هم په دې د طالبانو پر ضد خربې‬

‫کولې‪ .‬اخیر کې د نواز رشیف ورور د طالبانو او افغانستان پر ضد توندې او‬
‫ترخې خربې وکړې چې دا د پنجاب د ایالتي مرش کار هم نه و‪ .‬داسې معلومېده‬
‫چې له لویديزو کړيو رسه د شهبازرشیف همکاري او خواخوږي تر نوازرشیف‬
‫هم زیاته وه‪ .‬شهبازرشیف اخطار ورکړ چې پر افغانستان به خپل ټول رسحدونه‬
‫وتړو‪ .‬دا وخت چې موږ تر نړۍوالو فشارونو الندې وو دغه ډول خربې راته‬
‫کايف د تشویش وړ وې‪.‬‬

‫کله چې د اکتوبر په دولسمه د پاکستان فوځ پر نوازرشیف کودتا وکړه نو موږ‬

‫هم ورته يواځې په دې خوښ وو چې د نوازرشیف د حکومت تریخ دريځ به‬
‫ښايي د ډېر وخت لپاره له مينځه الړ يش او موږ ته به د يو څه وخت لپاره له‬
‫پاکستانه ستونزې کمې يش‪.‬‬

‫د کودتا له اعالن او بري وروسته مال محمد عمر ما ته په دې اړه د يوې‬

‫اعالمیې د ترتیب وویل ما اعالمیه ترتیب کړه خو د اعالميې په الفاظو کې يو‬
‫ډول د دې کودتا هرکلی او تېر رژیم غندنه نغښتې وه چې کله مې مرش ته په‬
‫تلفون داعالمیې منت ولوست هغه وویل د دې اعالمیې ژبه ناسمه ده‪ .‬نه باید‬
‫زوړ رژیم وغندو‪ ،‬نه د نوي هرکيل وکړو‪ .‬بلکې نېکې متناوې‪ ،‬دوطرفه همکاري‬
‫او اسالمي اخوت بايد د اعالمیې اصيل توري وي او د پاکستان د داخيل‬
‫سیاست په اړه د نه مداخلې دريځ په کې روښانه وي‪.‬‬

‫‪224‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اعالمیه مې بيا مرتبه کړه خو بيا مې هم دغه کودتا د پاکستان د مخالفینو په‬
‫وړاندې يو ډول غربګون ونوماوه‪ .‬دوهم ځل مې مرش ته اعالمیه واوروله هغه‬
‫منظوره کړه‪ .‬بيا مې رسنیو ته واستوله‪ .‬د اعالمیې توري په الندې ډول وو‪:‬‬

‫د افغانستان حکومت او خلک په پاکستان کې امن‪ ،‬سوله او ټینګ حکومت‬

‫غواړي‪ .‬د پوځ له خوا پرونۍ کودتا د پاکستان خپله کورنۍ مسئله ده او له دې‬
‫هېواد رسه د ځینې بهرنيو کړيو د يو لړ هغو حرکتونو په وړاندې غربګون دی‬
‫چې د پاکستان د ولس‪ ،‬پوځ او پارملاين حکومت د غرور او خپلواکي پر ضد يې‬
‫تررسه کوي‪.‬‬

‫مرشف ته د مال محمد عمر له خوا د اسالمي نظام د نفاذ وړاندیز‬

‫کله چې مرشف کودتا وکړه نو له څه وخت تېرېدو وروسته د پاکستان د‬

‫جمهوري ریاست پر څوکۍ يې هم ځان وټاکه‪ .‬مال محمد عمر هغه ته يو‬
‫رسمي لیک واستاوه‪ .‬دا لیک چې د مال محمد عمر مجاهد په دفرت کې لیکل‬
‫کېده‪ ،‬مهم ټکي يې دا وو چې پاکستان د مسلامنانو هېواد دی او ټول ولس يې‬
‫اسالمي قانون غواړي‪ ،‬نو دا يو ښه فرصت دی چې تاسو (پروېزمرشف) دا‬
‫وخت ملکي او پوځي واکونه دواړه په الس کې لرئ او هيڅوک مو مخ ته نه يش‬
‫درېدای‪ ،‬په اساين کوالی شئ چې اسالمي رشیعت د پاکستان رسمي قانون‬
‫اعالن کړئ او په خپلو عايل محاکمو کې يې عميل کړئ‪.‬‬

‫د دې لیک په ځواب زه بيا خرب نه شوم‪ .‬ښايي يا مرشف خامويش غوره کړې‬
‫وي يا يې معذرت او نور دالیل وړاندې کړي وي‪.‬‬

‫دا وخت چې پاکستاين علاموو او دیني طبقې د طالبانو پراخ مالتړ کاوه نو مال‬
‫محمد عمر په دې کار کې له مرشف رسه د مرستې توان هم په ځان کې لېده‪،‬‬
‫خو وروسته طالبانو ته د مرشف شخصیت او تګالره جوته شوه چې نه يواځې‬
‫له اسالم او مسلامنانو او رسه دلچسپي نه وه‪ ،‬بلکې زموږ پر ضد يې له‬

‫‪225‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫امریکايي یرغل رسه الس يو کړ او د پاکستان خپلواکي يې هم له ننګوونو رسه‬

‫مخ کړه‪ ،‬چې له امله يې دغه هېواد د تلپاتې نا امنۍ په غیږ کې ورکړ‪ .‬هغه خپل‬
‫افتخارات هم توهین کړل‪ ،‬خپل اتومي ساينس دانان يې هم د نورو د‬
‫خوشحالۍ لپاره تهديد او تذلیل کړل‪.‬‬

‫پاکستاين حکومتونو له طالبانو رسه اړیکې د یوسیايس او تخنیکي رضورت په‬

‫توګه پاللې او په دې اړه يې نړۍ هم ځان ته اړ ګڼله‪ ،‬خو د پاکستان عام ولس‬
‫او دینې طبقې اکرثه له طالبانو رسه ژور دیني او قلبي تړون درلود‪.‬‬

‫مال محمد عمر مزاجا د هيڅ يوه هېواد په چارو کې مداخله نه غوښتله چې په‬
‫دې کې پاکستان هم و‪ ،‬خو د پاکستان له دیني خلکو او ولس رسه يې اړیکه‬
‫داسې ګڼله لکه له خپل ولس رسه‪ .‬که څه هم مال محمد عمر د پاکستان د‬
‫مذهبي ګوندونو کردار اوپالیيس نه خوښوله او نه يې په مروج جمهوریت کې د‬
‫هغوی سیايس رول مناسب ګاڼه‪ ،‬خو د پاکستاين علاموو په حیث يې د هغوی‬
‫درناوی کاوه او خپل دوستان يې ګڼل‪.‬‬

‫دیموکرايس او طالبان‬

‫د طالبانو دیني او سیايس څېرې د جمهوریت او دیموکراسۍ په اسايس ريښو‬

‫او حقیقت پسې ډېر رس نه ګرځوي‪ .‬هغوی څو بنسټیزه او پام وړ تصورات‬
‫لري‪ .‬يو دا چې په کمزورو اسالمي هېوادونو کې چې د جمهوريت په نامه کوم‬
‫څه روان دي‪ ،‬هغه يو ډول جعل دی‪ .‬سرت قدرتونه په کې فضا د ځان په ګټه‬
‫برابروي‪ .‬په اقتصادي‪ ،‬تبلیغايت او استخباريت هڅو هغه څوک رس ته رابايس‬
‫چې د دوی د ګټو ساتونکی وي‪ .‬که هغوی د خپل هېواد کټو ته وفادار هم نه‬
‫وي او داخيل پس منظر يې هر څومره خراب وي خو چې دوی ته وفادار وي‪ .‬د‬
‫هغوی د بري لپاره‪ ،‬مال‪ ،‬ميډيا او پټې توطيې هم په کار اچوي‪ ،‬چې کله دغه‬

‫‪226‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خلک بریايل يش نو بيا يې استعامرګر هېوادونه نړۍواله ديپلوماتیکه ننګه هم‬

‫کوي او په اړه يې مثبت تبلیغات هم کوي‪.‬‬

‫بل اسايس تصور دا دی چې د ټاکنو لپاره دروغ ویل‪ ،‬بې ځایه دعوې‪ ،‬ریاکاري‪،‬‬
‫يو پر بل ناحقه الزام او تهمت پورې کول په ټاکنیزو سياليو کې هره ډله او‬
‫کانديد خپل رضورت ګڼي‪ .‬سیکولر او اسالم پال په کې يو ډول دي‪ ،‬نو له‬
‫داسې چا نه به د سوچه اسالمي شخصیت مته څنګه ويش چې هغه دروغ‪،‬‬
‫وعده خاليف‪ ،‬منافقت او رياکاري خپل معمول وګرځوي!‬

‫د داسې چا په الس بيا د اسالم مقدس دين د يوه نظام په توګه نافذول هم له‬
‫اسالم رسه ټوکې دي او که دا اعامل هغوی نه کوي‪ ،‬نو بيا د هغوی د هغو‬
‫مخالفینو انتخابايت بريا حتمي ده چې د استعامرګرو او اسالم دښمنو قوتونو د‬
‫زر‪ ،‬زور او ميډيا همکاري وررسه وي‪،‬چې دا بيا د يوې اسالمي ټولنې لپاره‬
‫فکري او نظریايت ناورین دی‪.‬‬

‫په هغو کمزورو اسالمي هېوادونو کې چې پوځ يو مستقل ځواک وي او اسالمي‬

‫نظریاتو ته وفادار نه وي‪ ،‬نوهلته که اسالم پال بری هم ترالسه کړي نو‬
‫استعامرګر يې پر ضد پوځ هڅوي او پانګونه پرې کوي‪ ،‬لکه په مرص او‬
‫الجزایر کې‪.‬‬

‫هو! مګر هغو هېوادونو کې چې د مارشل ال واکمن يې د اسالم پر ضد هم وي‬

‫او پر مسلامنانو د يکتاتوري واکمني هم چلوي‪ ،‬نو بیا ورنه جمهوري واکمني په‬
‫هر حال ښه ده‪.‬‬

‫همداراز هغه شاهي مستبد حکومتونه چې د استعامرګرو په اشاره او مشوره يې‬

‫خپل مسلامن ولسونه زندۍ کړي وي‪ ،‬له هغوی نه هم جمهوریت ښه دی‪.‬‬

‫‪227‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په مجموع کې که مسلامن خپلې عقیدې ته وفادار‪ ،‬خپلواک او پر خپل ولس‬

‫مهربان حاکامن په هر ډول او هره وسیله په مسلامنانو حکومت کوي‪ ،‬نو دا‬
‫اسالم او مسلامنانو ته ګټور او غنیمت دی‪.‬‬

‫په لنډ ډول که ووايو نو طالبان د انتخاب شکل او ډول ته اهمیت نه ورکوي‪،‬‬
‫بلکې پایلې او پر اسالمي ټولنه يې فکري او عقیدوي تاثیر ته اسايس اهمیت‬
‫ورکوي‪ ،‬چې له همدې امله طالبان مستقیام د انتخاب د طریقې پر ډولونو‬
‫فتواوې لګول نه خوښوي‪.‬‬

‫د هندۍ الوتکې کړکېچ – ‪ ۲۲‬ډسمرب ‪۱۹۹۹‬‬

‫له یوې بوختې کاري ورځې وروسته له دفرته وتم‪ ،‬چې د مرشتابه ځانګړې‬
‫مخابرې (نرصت) غږ وکړ‪ .‬له دې غږ رسه بېرته کارځای ته راغربګ شوم‪ .‬له‬
‫کابله د هوايي چلند وزارت د امیراملومنین دفرت ته خرب ورکړی و‪ ،‬چې یوې‬
‫تښتول شوې الوتکې پر کابل هوايي ډګر د ناستې اجازه غوښتې‪ ،‬خو اجازه نه‬
‫ده ورکړل شوې‪ .‬وزارت ویيل وو‪ ،‬چې الوتکه دا مهال کندهار ته پر الر ده‪ .‬دا‬
‫وخت زموږ د رپيټر مخابرې په لومړۍ شمېره کې ټول ګډونوال غوږ وو‪ .‬دا‬
‫شمېره يواځي له محدودو او مهمو کسانو رسه وه‪ .‬ما ته د دې پېښې څارنه ځکه‬
‫ډېره مهمه وه‪ ،‬چې له دا ډول پېښو رسه سم رسنۍ اړیکه نیيس‪ .‬زه بايد کاري‬
‫دفرت کې پاتې شوی وای‪ .‬الوتکه کندهار ته نږدې وه چې پاکستاين چارواکو د‬
‫اسالمي امارت د بهرنیو چارو وزارت او نورو مهمو مقاماتو ته خرب ورکړ‪ ،‬چې‬
‫تښتول شوې الوتکه د هند ده‪.‬‬

‫پاکستاين چارواکو ویل‪ ،‬چې د دوی د حکومت رسمي مشوره دا ده چې موږ‬

‫الوتکې ته د ناستې اجازه ورنه کړو‪ .‬د پاکستانیانو استدالل دا و چې په دې‬
‫نازکو حاالتو کې دا کار هم ستاسو (اسالمي امارت) په زيان دی او هم يې پر‬
‫موږ (پاکستان) ناوړه اغېز پرېوځي‪ .‬د پاکستانیانو دغه وړاندیز چې کله‬
‫‪228‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫امرياملومنني ته ورسېده‪ ،‬له څه ځنډ وروسته يې پر رپيټر مخابره چې ټولو‬

‫مهمو کسانو اورېده‪ ،‬هوايي ډګر ته وويل چې الوتکې ته د ناستې اجازه ورکړئ‪.‬‬

‫دا وخت چې امرياملومنني د هوايي ډګر مقاماتو ته د الوتکې د ناستي د اجازې‬

‫امر کاوه الوتکه د کندهار له مسیره تېره شوې وه او د ايران پر مسیر د متحده‬
‫عريب اماراتو پر لور روانه وه‪ .‬زموږ هغه حکومتي چارواکي چې د الوتکې د‬
‫ناستې مخالف و‪ ،‬نور بې غمه شول ځکه چې دوی فکر کاوه چې الوتکه نوره‬
‫والړه‪ ،‬خو څو ساعته وروسته په دوبۍ کې د اريانا هوايي رشکت د دفرت‬
‫مسوول حاجي فريد کندهار ته په تلیفوين متاس کې وويل چې الوتکه د دوبۍ‬
‫پر املنهاج هوايی ډګر ناسته ده او د تېلو اچولو او د سورليو له خوراک او څښاک‬
‫وروسته د بېرته الوت اراده لري‪ .‬د بهرنیو چارو وزیر مولوي وکیل احمد متوکل‬
‫او ځينو نورو مسوولینو په دې تاکيد کاوه چې دا کار تر شا ښه عواقب نه لري‬
‫او پاکستان هم له همدې امله د دې کار مخالفت کوي‪.‬‬

‫د شپې ناوخته د پاکستان يوه لوړپوړي پوځي مقام‪ ،‬برګيډير سلطان پر تلفون‬
‫مرشتابه ته د خپل حکومت مشوره او دالیل وړاندې کړل‪ .‬دغه پاکستاين‬
‫برګیډیر وویل‪" :‬له يوه لورې پر تاسو نړۍوال فشارونه او اقتصادي بندیزونه‬
‫دي‪ ،‬بل لور ته په هر کار کې هند پاکستان ته ګوته نیيس‪ ،‬نو که تاسو دا کار‬
‫وکړئ‪ ،‬پاکستان او افغانستان دواړو هېوادونو ته ښايي زيان ولري؛ ځکه چې زموږ‬
‫اړيکې له هند رسه دا وخت ډېرې نازکې دي"‪ .‬امرياملومنني د سلطان وړاندیز رد کړ‬
‫او ویې ویل‪" :‬دا زما خپله فیصله ده‪ ،‬موږ په دې کې د خپل حکومت او هېواد لپاره‬
‫ځانګړي اهداف لرو"‪.‬‬

‫دا چې دا اهداف څه و‪ ،‬امرياملومنني موږ ته په ځانګړې مخابره په واضحو ټکو‬

‫وويل‪" :‬که د الوتکې تښتوونکي مسلامنان وو د خپل اسالمي مسووليت له‬
‫مخې يې مرشوع مرسته کوو او که هندوان وو‪ ،‬نو د هند حکومت ته يې‬

‫‪229‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سپارم‪ ،‬ترڅو د هند له دولت رسه د افغانستان د اسالمي امارت روابط جوړ‬
‫کړو‪ ".‬د مرش دغه الفاظ د رپيټر مخابرې د لومړۍ شمېرې ټولو ګډونوالو‬
‫واورېدل‪ ،‬چې ډېری يې اوس هم له نیکه مرغه ژوندي دي‪.‬‬

‫غالبا د اريانا د دوبۍ دفرت مرش د املنهاج هوايي ډګر د چارواکو په وسیله هندي‬
‫الوتکې ته خرب ورساوه‪ ،‬چې د کندهار پر هوايي ډګر ناسته کوالی يش‪.‬‬

‫الوتکې په دوبۍ کې د يوه نارينه او يوې ښځينه مړي او درې دېرشو ښځو او‬
‫ماشومانو له کوزولو وروسته کندهار ته راغله‪ .‬تر دې مهاله هيڅوک هم خرب نه‬
‫وو چې د الوتکې تښتوونکي څوک دي او څه هدف لري‪ ،‬خو وروسته دا جوته‬
‫شوه چې الوتکه د نیپال هېواد له پالزمېنې کتمندو څخه د هند پالزمېنې نوي‬
‫ډييل ته روانه وه چې د الوتکې د يوولسو کارکوونکو په ګډون دوه سوه ديارلس‬
‫سورلۍ په کې سپاره وو‪ ،‬چې یو شمېر يې بهرين ديپلوماتان هم وو او يو‬
‫ناڅاپه يې مسري بدل کړ‪ .‬لومړۍ ناسته يې د هند په امرترس ښار کې وکړه‪،‬‬
‫چې د تېلو له اچولو وروسته يې بېرته الوت وکړ‪.‬‬

‫دا وخت هندي مقاماتو ته معلومه شوې وه چې الوتکه یرغمل شوې ده‪ .‬د هند‬
‫له امرترس وروسته یې دوهمه ناسته د پاکستان په الهور ښار کې وکړه‪ ،‬او بيا‬
‫يې افغانستان ته مخه کړه‪.‬‬

‫سهار ته نږدې الوتکې د کندهار پر هوايي ډګر ناسته وکړه‪ .‬زه هم سهار لږ‬
‫وروسته د هوايي ډګر پر لور وخوځېدم‪ .‬د بهرنيو چارو وزیر ښاغيل وکیل احمد‬
‫متوکل د هوايي ډګر د متاس ټاور کې ناست و‪ .‬زه هم وروختلم‪ ،‬له ټاوره د‬
‫هوايي ډګر منسوبينو د الوتکې له تښتوونکو رسه په انګلیيس خربې کولې‪.‬‬
‫لومړی يې له هغوی د خواړو په اړه وپوښتل چې سورلۍ څه ډول خواړه‬
‫خوښوي‪ .‬هغوی د قابيل پالو وویل‪ .‬له ما رسه په دفرت کې د ظاهر په نامه يوه‬

‫‪230‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ځوان کار کاوه چې مور يې هندوستانۍ وه‪ .‬په هند کې وړوکی لوی شوی و‪ ،‬په‬
‫هندي ژبه يې روانې خربې کوالی شوای‪ ،‬لومړی مو هغه راوستی و‪ ،‬چې له‬
‫تښتوونکو رسه په خربو ځان پوه کړي‪ ،‬خو وروسته له متاس خربه روښانه‬
‫شوه چې تښتوونکي پاکستانیان دي اردو ژبه وايي‪.‬‬

‫تښتوونکو د موالنا مسعود اظهر په ګډون د پينځه دېرشو پاکستاين کشمريي‬

‫مبارزينو د خالصون او يوه لويه اندازه پیسو غوښتنه لرله‪ ،‬چې بيا وروسته د‬
‫اسالمي امارت له خوا د پیسو له غوښتنې تېر کړای شول؛ ځکه دې کار کومه‬
‫برشي او اخالقي انګېزه نه لرله او تش د تاوان لپاره د تښتولو بڼه يې خپلوله‪.‬‬
‫له همدې امله امارت په دې غوښتنه کې د هغوی مالتړ ونه کړ او د بنديانو د‬
‫غوښتنې مالتړ يې وکړ‪.‬‬

‫د هغو هېوادونو له لوري چې په دې الوتکه کې يې مهم اتباع یرغمل وو‪ ،‬د هند‬
‫پر دولت فشار ډېر زيات و‪ .‬دا وخت د ملګرو ملتونو او رسه صليب د ادارو له‬
‫خوا هندي حکومت رسه متاس نيول شوی و‪ .‬ان د الوتکې تر ناستې وړاندې ال‬
‫هند پر دې رايض و‪ ،‬چې د برشي رضورت او د یرغمل شويو د ساتنې په موخه‬
‫افغان حکومت کوالی يش چې د تېلو او خواړو د ورکړې لپاره الوتکې ته د‬
‫ناستې اجازه ورکړي‪.‬‬

‫وکیل احمد متوکل د ټاور د متاس نيوونکو په وسیله له تښتوونکو نه هم‬

‫پوښتيل وو‪ .‬هغوی ورته ویيل وو‪ ،‬چې دا به زموږ وروستۍ ناسته وي‪ ،‬نور بل‬
‫لور ته نه شو تلالی او که څوک رارسه زور وکړي ځانونه او الوتکه به له مينځه‬
‫الړه شی‪ .‬که څه هم د مال محمد عمر موقف ښکاره و‪ ،‬خو د تښتوونکو دغه‬
‫غربګون له متوکل رسه په ديپلوماتيک او مطبوعايت ډګر کې مرسته وکړه‪.‬‬

‫‪231‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫متوکل په لومړي ځل رسنيو ته وويل چې الوتکې ته مو د هند د حکومت په‬

‫خوښه د تېلو او خوړو لپاره د ناستې اجازه ورکړه‪ ،‬خو هغوی اوس له پروازه‬
‫انکار کوي او د زور په صورت کې د ځان او سورلۍ د له مینځه وړلو اخطار‬
‫راکوي‪ ،‬چې دا يو خطرناک حالت دی‪ ،‬باید هند د مسئلې په حل کې مثبت‬
‫ګامونه اوچت کړي‪.‬‬

‫دا وخت د سیمهییزو او نړۍوالو رسنيو او ديپلوماتيکو کړيو پاملرنه ټوله دې‬
‫لور ته وه‪ .‬شنونکو او د نظرخاوندانو پر طالبانو د رسنيو له الرې هم غږونه‬
‫کول‪ ،‬که د الوتکې په اړه کومه ناوړه پیښه رامینځ ته يش‪ ،‬دا به د طالبانو لپاره‬
‫نړۍ نوره هم دښمنه کړي‪ .‬هند حکومت هم په دې اړه له نړۍ نه رسمي‬
‫مرسته وغوښته‪.‬‬

‫د روسیې حکومت په دې اړه د امنيت شورا غړو ته د بيړنۍ غونډې مشوره‬

‫ورکړه‪ .‬د امريکا د بهرنيو چارو وزارت په خپله اعالمیه کې دا پېښه ترهګري او‬
‫برشضد وګڼله اوغوښتنه يې وکړه چې هند او د سیمې نور هېوادونه دې له‬
‫افغان حکومت رسه په ګډه د یرغمل شويو د خالصون ممکنه هڅه وکړي‪ ،‬چې‬
‫د سیمې له هېوادونو يې هدف پاکستان و‪ ،‬زموږ ترڅنګ پر پاکستان هم فشار‬
‫و‪ ،‬چې دلته د برګيډیرسلطان خربه رښتیا شوه‪.‬‬

‫امارت د الوتکې د امنيت په اړه يو مستقل امنيتي ټولګی تشکیل کړ‪ ،‬چې‬
‫ځانګړی يونيفورم يې په تن و‪ .‬په وسلو سمبال او اور وژونکي موټرونه هم‬
‫وررسه وو‪ .‬دا مستقله پوځي قطعه يې د الوتکې هر لور ته ځای پرځای کړه‪،‬‬
‫چې د الوتکې لور ته په بدل یونيفورم کې څوک نږدې نه يش يا هم یرغمل‬
‫کوونکي په کوم ناوړه عمل الس پورې نه کړي‪.‬‬

‫‪232‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په کندهار کې د ګڼ شمېر پاکستاين او نړۍوالو خربياالنو ګڼه ګوڼه وه او د‬

‫خربياالنو د تنظيم چارې تر ډېره پر ما وې‪ .‬د پالن له مخې به د خربو په‬
‫جريان کې متوکل د تازه پرمختګونو په اړه د خربياالنوغونډې ته هره ورځ‬
‫معلومات ورکول‪ .‬د امارت له لوري د الوتکې منظمه څارنه او د هوايي ميدان‬
‫کلک امنيت او د متوکل صیب محتاطې ديپلوماسۍ د حاالتو نړۍوال څارونکي‬
‫تر ډېره حده مطمنئ کړل‪ .‬له همدې امله خو د ملګروملتونو د برشي مرستو‬
‫مرش "ایرک ډیمول" رسنيو ته وويل‪ :‬د طالبانو له دې امله ډېر منندوی يم چې د‬
‫یرغمل شويو د ژوند او امنيت ډېر غم وررسه دی او په دې اړه يې پوره او‬
‫بريالۍ هڅې جاري ساتيل‪ .‬ډیمول دا هم وويل چې که څه هم پر طالبانو په‬
‫دې اړه ډېر سخت نړۍوال فشارونه دي‪ ،‬خو هغوی دا موضوع په ښه توګه د‬
‫بري لور ته نږدې کړې‪.‬‬

‫د ډسمرب په اوويشتمه د الوتکې د تخنیکي څارونکو په ګډون له هنده پنځوس‬

‫کسیز پالوی د ملګرو ملتونو په ځانګړې الوتکه کې کندهار ته راورسېد او د‬
‫هوايي ډګر په مېلمستون کې ځای پرځای شول‪ .‬له يوې اوونۍ پرلهپسې خربو‬
‫وروسته د هند د بهرنيو چارو وزير جسونت سنګ د ملګرو ملتونو په ځانګړې‬
‫الوتکه کې درې تنه اسريان موالنا مسعود اظهر‪ ،‬مشتاق عمر او سید عمر‬
‫شیخ له ځانه رسه راوړل او له متوکل رسه تر اوږدو خربو وروسته يې د الوتکې‬
‫عمله له الوتکې رابهر کړل‪ .‬تښتوونکي او درې تنه راخالص شوي بنديان د‬
‫کندهار د قول اردو لور ته بوتلل شول‪.‬‬

‫د هند د بهرنيو چارو وزير جسونت سنګ تر رخصتېدو وړاندي د افغانستان د‬

‫بهرنيو چارو له وزیر وکيل احمد متوکل رسه ګډ خربي کانفرانس ته خربې‬
‫وکړي‪ .‬دغه خربي ناسته چې د هوايي ډګر د مېلمستون تاالر کې وشوه‪ ،‬په‬
‫لسګونو سیمهیيزو او نړۍوالو خربياالنو په کې ګډون وکړ‪.‬‬

‫‪233‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫متوکل له خپل سیال جسونت سنګ نه مننه وکړه چې د ستونزې په اواري کې يې‬
‫پوره رول ادا کړ‪ ،‬په مقابل کې جسونت سنګ نه یوازې دا چې له متوکل نه يې مننه‬
‫وکړه‪ ،‬بلکې متوکل ته يې هند ته د ورتللو رسمي بلنه هم ورکړه‪.‬‬

‫موږ د هند خارجه وزير د الوتکې تر زينې بدرګه کړ‪ .‬هغه د خدای پامانۍ په دود‬
‫الس اوچت کړ او رخصت شو‪ .‬د ملګرو ملتونو د الوتکې له الوته يوه شيبه‬
‫وروسته د هند یرغمل شوې الوتکې هم پرواز وکړ‪ .‬موږ په خپلو خپلو موټرونو‬
‫کې د ښار پلو ته را روان شوو‪ .‬دا وخت زموږ مخابرې لګېدلې وي‪ .‬د رپيټر پر‬
‫لومړۍ شمېره مال محمد عمر د قول اردو پر قومندان مولوي اخرت محمد‬
‫عثامين غږ کړل‪ .‬مرش له عثامين رسه د وروستيو جرياناتو په اړه له غږېدو‬
‫وروسته عثامين ته وويل‪" :‬پام چې پر ځان مغروره نه شئ چې دا موضوع موږ‬
‫او تاسو حل کړه‪ ،‬دا يو دروند امتحان و‪ ،‬چې يواځې د الله په غيبي نرصت پای‬
‫ته ورسېد"‪.‬‬

‫زه له ځانه رسه په دې خربه ډېر خوشاله وم چې د دومره نړۍوالو فشارونو او‬
‫اقتصادي بندیزونو پر مهال که متوکل د هند سفر وکړي‪ ،‬دا به سرته د‬
‫يپلوماتيکه السته راوړنه وي‪ ،‬خو هفته وروسته د لويديزې او هندي ميډيا له‬
‫لوري فضا بېرته خړه پړه شوه او دغه ټوله ماجرا يې پاکستاين استخباراتو پورې‬
‫وتړله‪.‬‬

‫د هند په دننه کې هم لوړپوړي هندي مقامات د خپل خارجه وزير له بلنې رصف‬
‫نظر شول‪ .‬بل پلو پاکستان هم لومړی دې ته اندېښمن و چې که رښتيا متوکل هند‬
‫ته رسمي سفر وکړي دا به د پاکستان لپاره ناوړه پیغام وي‪.‬‬

‫د متوکل صيب رايه دا وه چې تښتوونکي بايد رسه صليب ته وسپارل يش‪ ،‬خو‬
‫مرشتابه وويل چې موږ له هغوی رسه د خوندي خويش کېدو عهد کړی‪ ،‬هغوی‬
‫خپل اختيار لري چېرته چې ځي هلته تالی يش‪.‬‬

‫‪234‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫نړۍوالو اوهندي رسنيو زما په حواله خرب تېر کړ‪ ،‬چې هایجکران پاکستان ته‬
‫الړل‪ ،‬خو ما هيڅ داسې خربه چا ته نه وه کړې او بنديان او تښتوونکي دا مهال‬
‫دواړه الهم په کندهار کې وو‪ .‬زه ډېرحريان شوم چې څرنګه ميډيا په په غلطه‬
‫يو خربه ماته منسوبه کړه او بيا يې دومره هوا هم ورکړه‪.‬‬

‫په سبا ماښام موږ څو تنه د اسالمي امارت چارواکي په کندهار کې د پاکستان‬
‫کونسلګرۍ ته د ماښامنۍ لپاره وربلل شوي وو‪ .‬په دغه مېلمستيا کې د بهرنیو‬
‫چارو وزیر‪ ،‬وکیل احمد متوکل‪ ،‬د کندهار د قول اردو قومندان‪ ،‬مولوي اخرت‬
‫محمد عثامين‪ ،‬د مرش سکرتر سید محمد طیب اغا‪ ،‬پخوانی خارجه وزير مال‬
‫محمد غوث‪ ،‬زه او يو څو تنه نور وو‪ .‬کله چې مېلمستيا ته ورغلو نو د‬
‫کونسلګرۍ د نظامي اتشې مسوول "زاهد" زموږ اصيل کوربه و‪ ،‬چې بیا څه‬
‫موده وروسته د زړه د ناڅاپي دورې له امله وفات شو‪ .‬کونسلر تر ډېره‬
‫ترشيفايت بڼه درلوده‪ ،‬اصيل واک د نظامي اتشې د مسوول و؛ ځکه چې‬
‫کونسلر د خارجه وزارت له خوا رالېږل کېده او د اتشې مسوول معموال د آی اس‬
‫آی له خوا ټاکل کېده‪.‬‬

‫زاهد مرحوم موږ ته د هند پر ضد داسې خربې پیل کړې‪ ،‬لکه څوک چې د‬
‫مکتب د لومړي ټولګي شاګردانو ته درس ورکوي!‬

‫ويل یې "هندو هيڅکله د مسلامن دوست نه يش کېدای‪ .‬هند په تاريخ کې له‬

‫مسلامنانو رسه بې کچې ظلمونه کړي او دې ته ورته خربې‪ ."...‬موږ پوه شوو چې‬
‫د زاهد هدف څه دی او د خپل حکومت له خوا څه دنده ورسپارل شوې‪.‬‬

‫د خربو په جريان کې زاهد د الوتکې او ميدان د ښه امنيت او نظم په اړه د اخرت‬

‫محمد عثامين ستاینه وکړه‪ ،‬خو عثامين مزاجا ډېر خوش طبعه و‪ ،‬کله کله به يې په‬
‫مهم مجلس کې هم يوه نيمه ظريفه ټوکه کوله‪ .‬د زاهد د خربې په ځواب کې يې‬
‫وويل‪ :‬موږ پوهیږو چې تاسو هم له میدان رسه په نږدې کنډوالو کې خپل ګیله‬

‫‪235‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ګيان غيل کړي و (ګيلهګيان غيل کول د لوی کندهار په اصطالح کې ځانګړی‬
‫مفهوم لري‪ ،‬ګیلهګي کم عمره خوسکيو ته وايي)‪ .‬اشاره يې د کونسلګرۍ هغو‬
‫دوو موټرانو ته وه چې د دغي ماجرا په ورځو کې به يې له هوايي ډګره د باندي په‬
‫ړنګو خونو کې پټ درويل وو او له هغه ځايه به يې د هوايي ډګر څارنه کوله؛ په‬
‫دوربین کې به يې الوتکې ته هم کتل‪.‬‬

‫د عثامين صیب دغې معنادارې خربې ته ټولو سخت وخندل‪ .‬که څه هم د‬

‫پاکستاين موټرانو دلته درېدل به ښایې د امارت په اجازه وو‪ ،‬ځکه چې هغوی په‬
‫دې رسګردانۍ کې ځان رشیک ګاڼه‪ .‬د خپلو اتباعو مسئله يې وه‪ ،‬خو د‬
‫عثامين ټوکه په دې اړه په خپل ځای کې ډېره معناداره وه‪ ،‬ځکه خو زاهد له‬
‫خندا وروسته يو څه فکر يوړ‪.‬‬

‫د مجلس د پای په شېبو کې مال محمد غوث اخوند د همدې پېښې په اړه يو‬
‫څو داسې پوښتنې وکړي‪ ،‬چې په ظاهره داسې معلومه شوه چې له جريانه پوره‬
‫خرب نه دی‪ .‬په دې رسه متوکل صيب موسکی شو او ما ته يې وکتل‪ ،‬خو ما چې‬
‫فکر وکړ مال محمد غوث په لوی الس غوښتل چې د پېښې له ځينې ښکاره‬
‫اړخونو ځان ناخربه وښيي او په ځواب کې د پاکستاين مقام خربې واوري او د‬
‫هغوی ليدلوری ځان ته پوره معلوم کړي‪ ،‬ځکه چې مال غوث دقيق او ظريف‬
‫مزاجه سړی و‪.‬‬

‫د کوکنارو په کرهڼه ناڅاپي بنديز‬

‫پر کابل د طالبانو له واکمنۍ بيا تر ‪۱۹۹۹‬کال تر پايه له نړۍوالو انجوګانو رسه‬
‫د تفاهم په لړ کې د هر کال په تېرېدو د کوکنارو د کښت د تدریجي کمښت‬
‫پالیيس وه چې لومړی به يو پر درې‪ ،‬بيا نیمه برخه او بالخره به صفر کیږي او‬
‫دا د دې لپاره چې په يو ناڅاپي بندیز خلکو ته مايل رضبه ونه رسیږي‪.‬‬

‫‪236‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مال محمد عمر چې کوم علاموو ته ډېر معتقد و‪ ،‬هغوی له اوله د کوکنارو د‬
‫کښت مخالف ول‪ ،‬خو د تدریجي کمښت پالیيس يې منله‪ .‬دا پالن په لومړي او‬
‫دوهم کال سم روان و‪ ،‬په ‪ ۱۹۹۸‬او ‪۱۹۹۹‬کال کې فیصدي رسچپه وه‪ .‬دا وخت‬
‫چې د نړۍوالو تعزیراتو او لویديځ د دښمنۍ له امله مال محمد عمر د منکراتو د‬
‫دفع په جذبه له نړۍوالو نورمونو او غوښتنو نه په بې پروايۍ عمل کاوه‪ ،‬چې‬
‫په دې لړ کې بيا وروسته د بتانو نړېدل او اهل ذمهوو ته فارقه لباس او ځینې‬
‫نور اوامره هم راځي؛ د کوکنارو بندیز هم سوچه دیني بڼه لرله‪.‬‬

‫سيمهييزو علاموو د طالبانو د واکمني له لومړيو ورځو د تارياکو د کښت په اړه د‬

‫جواز مرشوط داليل ويل‪ .‬دې داليلو مال محمد عمر ته له اوله چندان خوند نه‬
‫ورکاوه‪ ،‬خو د ولس د يو ناڅاپي نارضايت له وېرې ځینو طالب چارواکو مال‬
‫محمد عمر د تارياکو په تدریجې (ورو ورو) بندیز قانع کړی و چې د فیصدۍ‬
‫له مخې به هر کال کنرتوليږي او د څو کلونو په تېرېدو به دغه کښت صفر‬
‫کيږي‪ .‬نړۍوالې ادارې به يې کروندګرو ته په پرېښودلو معاوضه ورکوي چې په‬
‫يو ناڅاپي بندیز کروندګر له يو ناڅاپي مايل ستونزې رسه مخ نه يش‪ .‬که نه‬
‫حکومت رسه به يې واټن پيدا يش‪ ،‬خو دغه تدریجي پروسه وروسته ټکنۍ‬
‫ښکاره شوه‪.‬چې له امله يې مال محمد عمر د دې پروسې پر برياليتوب شکمن‬
‫شو‪.‬‬

‫تارياک د جنويب واليت هلمند په ځينو ولسواليو کې د شوروي تجاوز پر وخت‬

‫ال دود شوي ول چې د مجاهدينو له بري وروسته د هلمند په اکرثو او د کندهار‬
‫په ځينې ولسواليو کې دود شول او د هېواد په رشقي او شاميل والياتو کې هم‬
‫دغه کرهڼه پيل شوه‪.‬‬

‫په هلمند‪ ،‬ننګرهار او بدخشان کې د اپيمو کارخانې جوړې شوې‪ .‬تاجکستان او‬
‫پاکستان ته دايران په نسبت د افيونو قاچاق اسانه و‪ ،‬ځکه خو له دغو‬

‫‪237‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هېوادونو رسه د افغانستان رسحدي سیمې د قاچاقربو د توجه وړ وې‪ .‬د‬

‫طالبانو په راتګ رسه هم دغه کاروبار روان و‪ .‬طالبانو لومړی په دې اړه محتاط‬
‫قدم اخیست‪ ،‬ځکه چې ډېرو سيمهييزو ماليانو دغه کښت ته جواز ورکاوه‪،‬‬
‫حتی د جوماتونو امامانو يې زکاة اخيست‪ .‬همدا راز د طالبانو نږدې مالتړو خلکو‬
‫دغه کښت کاوه او ځینو يې تجارت کاوه‪ ،‬خو داسې مشهور علام هم وو چې‬
‫هم مرشتابه ته نژدې وو اوهم يې دغه کښت روا نه ګاڼه چې باالخره مال محمد‬
‫عمر له يو شمېر مشهورو علاموو رسه له تفصیيل بحث او مشورو وروسته د‬
‫تدريجي بنديز د پالیسۍ برعکس په يوه وار د بنديز پرېکړه وکړه‪.‬‬

‫د‪۲۰۰۰‬م کال د جوالی د میاشتې پرشپږويشتم مازیګر په خپل دفرت کې ناست وم‬
‫چې په تصاديف ډول د ‪ WFP‬موسسې محيل کارمند انحنېر فضل محمد زما دفرت ته‬
‫راغلی و‪ .‬مرش په رپیټرمخابره له دود رسه سم راباندې غږ کړل‪ :‬عربت! عربت! (دا‬
‫زما د مخابرې نوم و)‪ .‬ما ورته بلې وویل‪ .‬مرش وویل کاغذ او قلم درواخله‪ .‬زه پوه‬
‫شوم چې ښايي کومه عاجله او مهمه اعالميه به وي‪ .‬قلم او کاغذ مې را واخستل‪...‬‬
‫وايي ولیکه‪..‬ما ویل څه ولیکم؟‬

‫‪ -‬دا ولیکه چې له ننه وروسته په هېواد کې د کوکنارو پر کرهڼه بندیز دی‪ .‬د‬
‫رسغړونې په صورت کې درنه جزا ده‪.‬‬

‫هېښوونکي خرب و‪ .‬د لیکلو مينځ کې مې په خربو کې ورټوپ کړل‪ :‬هيڅ رشط‬
‫په کې نه شته؟ او د نړۍوالو ادارو نه د بديل په توګه د مرستو غوښتنه؟‬

‫خربه يې راپرې کړه‪..." :‬هیڅ رشط په کې نه شته يواځې د خپل اسالمي‬

‫مسئوليت له مخې يې د منکر په توګه بندوم!‬

‫‪238‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫نه يې د نړۍوالو لپاره بندوو او نه له کومې ادارې مرسته غواړو‪ .‬که څوک کروندګرو‬
‫رسه مرسته کوي او که يې نه کوي دا کار موږ د خپل رشعي مسئوليت له مخې کوو او‬
‫تر اوسه چې پاتې وو‪ ،‬د هغه دې هم الله عفوه راته وکړي"‪.‬‬

‫د اعالميې ټول الفاظ انجنېر فضل هم واورېدل‪ ،‬هغه هم د خوښۍ او حريت په‬
‫عامل کې ډوب و‪.‬‬

‫اعالميه مې پوره کړه او بيا مې يو څه الفاظ وربرابر کړل خو په فکرونو کې ډوب‬

‫وم‪ ،‬ځکه چې تارياک هغه سرته نړۍواله نيوکه او موضوع وه چې نړۍوالو‬
‫ادارو يې په اړه هره ورځ په ميډيا کې پرپړې خپرولې‪ .‬په داسې بې قيد ورشطه‬
‫اوساده ډول بندول يې هېښونکې پېښه وه‪.‬‬

‫انجنېر فضل محمد د خوښۍ او حیرت ترمنځ ژر ژر پوښتنې تکرارولې‪...‬هيڅ‬

‫رشط او غوښتنه په کې نه شته؟ دا ولې؟ دا خو وړه خربه نه ده‪ .‬ما به د مرش‬
‫خربه ورته تکراروله چې ويل يې له هيچا نه هېڅ غوښتنه په کې نه شته‪.‬‬

‫اعالميه مې ترتيب کړه‪ .‬د فيکس او تلفون له الرې مې ګڼو اژانسونو ته ورکړه‬
‫او له څو راډيوګانو رسه مې په دې اړه مرکې هم وکړې‪.‬‬

‫پالزمينه کابل ال خرب نه و‪ .‬د شپې ناوخته له کابله زنګونه رارشوع شول‪ .‬په سبا‬
‫کابل نه هم دا خربه ميډيا ته تکرارېدله‪ ،‬خو له بده مرغه څو ورځې وروسته‬
‫لويديزې ميډيا د افغانستان د حکومت دا سرت اقدام ډېر ناوړه او غلط تعبري‬
‫کړ‪ .‬مرشتابه خو د هغوی د تبليغاتو پروا نه لرله‪ ،‬ځکه چې په بندولو کې يې‬
‫هغوی په نظر کې نه ول نيويل‪ ،‬خو د امارت مطبوعايت څانګه په دغو ناوړه‬
‫تبليغاتو سخته مايوسه شوه‪.‬‬

‫‪239‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ځینو کړيو خو ال دا پروپاګند هم پیل کړ چې د طالبانو مرشتابه زیات تاریاک‬

‫رانيول او د بیې د لوړيدو لپاره يې بند کړل خو دا د هر هغه چا لپاره چې د‬
‫طالبانو د مرش له شخيص ژوند او طبیعت رسه بلد و د منلو وړه نه وه‪ .‬د څو‬
‫مياشتو په تېرېدو د تارياکو کښت په بې ساري توګه پرته له زور زيايت په‬
‫مکمله توګه بند شو‪.‬‬

‫په هغو محدود سیمو کې چې د مسعود د ملېشو په واک کې وي‪ ،‬د دې کښت‬
‫کرهڼه روانه وه‪ ،‬ځکه چې دغه لږې سیمې د حکومت په واک کې نه وي‪ ،‬چې د‬
‫هېواد په سلو کې پنځمه برخه يې تشکيلوله‪ .‬له همدې امله د هېواد نورو برخو نه‬
‫هم د مافياو غړي او قاچاقرب دغو سيمو ته ورمات شول‪.‬‬

‫په دې سیمو کې د مخدراتو په قاچاق کې د ډبليو ايف پي په راپور کې د‬

‫مخالفې ټلوالې غړي او قومندانان هم ککړ ښودل شوي وو‪ .‬د ډبليو ايف پي د‬
‫هم هغه کال په راپور کې د برهان الدين رباين د مېرمنې يادونه هم شوې وه‬
‫چې د مخدره موادو په قاچاق تورنه شوې وه‪.‬‬

‫له بده مرغه د امریکا له یرغل وروسته د نوې ادارې په راتلو رسه دغه کښت‬
‫بېرته پیل او له هغه څو چنده زیات شو چې تر اوسه ادامه لري‪.‬‬

‫په يوه فرمان د اعزازي القابو لغوه کول‬

‫د طالبانو په واکمنۍ کې ځینو خلکو هڅه وکړه چې له کابل پوهنتون او علومو‬

‫اکاډومۍ نه علمي رتبي او القاب په ناقانونه ډول یا په اعزازي توګه ترالسه‬
‫کړي‪ .‬دوی د کمونیستي دورې او د رباين د رژیم پرمهال په ناقانونه ډول د‬
‫پوځي او علمي رتبو ترالسه کول په دلیل کې راوړل‪ ،‬چې سلیامن الیق په کې‬
‫اکاډومیسن او څو نور په کې پوهاندان شوي وو او بې شمېره په کې جرناالن‬
‫شول‪ .‬مال محمد عمر چې د مدرسې يو طالب و‪ ،‬له دې مسایلو رسه بلد نه و‬
‫خو کله چې د پوهاند په ګډون يو لړ علمي رتبې په اعزازي ډول ترالسه کېدي‬

‫‪240‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫او په يو ډول يې پر مرشتابه هم امضا کولې‪ ،‬آن چې د اوملپیک رييس‬

‫عبدالشکور مطمنئ چې د کابل د پغامن اوسېدونکی و او په څو لوبو کې يې‬
‫مډالونه اخیستي وو‪ ،‬هڅه يې کوله چې د پوهاند لقب په اعزازي توګه ترالسه‬
‫کړي!‬

‫په همدې نيت يې کندهار ته سفر الره‪ .‬زما په دفرت کې د علومو اکاډومۍ‬
‫رييس محمد حسین مستسعد وررسه النجه وکړه‪ .‬مستسعد ورته وویل‪ :‬ته د‬
‫لوبو اتل کېدای يش‪ ،‬خو پوهاند علمي رتبه ده‪ ،‬ستا دا هڅه د علمي ادارو‬
‫سپکه او د نظام بدنامي ده!‬

‫همداراز د رشيعت غږ راډيو عمومي رييس محمد اسحاق نظامي چې کومې‬

‫خاصې زده کړې يې نه لرلې‪ ،‬تش نطاق و‪ ،‬او له نورو رسه يې فقط د هنجرې‬
‫تفاوت الره! هغه هم په ډېره نادوده طريقه د پوهنتون پر ځای له بلې ادارې د‬
‫پوهاند لقب د ترالسه کولو هڅه وکړه او څه وخت يې په راديويي خپرونو کې‬
‫هم له خپل نامه رسه د "پوهاند" کلمه کاروله‪.‬‬

‫کله چې ‪۲۰۰۰‬م کال کې د علمي ادارو له خوا مال محمد عمر ته شکایت ورسېد‪ .‬مال‬
‫محمد عمر د علمي ادارو له چارواکورسه له مفاهمې وروسته يواځې په يوه فرمان د‬
‫خپلې دورې ټول ناقانونه او اعزازي القاب لغوه اعالن کړل!‬

‫په دې فرمان د ډېرو جعيل پوهاندانو له اوږو د پوهاندۍ دروند پوستني‬

‫وغورځېد‪ .‬دوکتوران او قضاوت پوهان هم له القابو عاري شول!‬

‫له هغه وروسته بيا چا تر اخیره د اعزازي لقب د ترالسه کولو هڅه ونکړه‪.‬‬

‫د امرباملعروف د ادارې په اړه له مال محمد عمررسه مباحثه‬

‫د طالبانو دغورځنګ بنسټیز شعار اوهدف د اسالمی رشیعت تطبیق و‪ ،‬چې په‬
‫دې الره کې د نورو ادارو او قضايي ارګانونو ترڅنګ د امرباملعرف د ځانګړي‬
‫اجرايوي ځواک د شتون اړتيا هم وه‪ ،‬خو د دې ادارې کارکوونکو او افرادوته د‬

‫‪241‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫يوې ځانګړې روزنې اړتياوه‪ .‬همداراز په دې اداره کې د توظیف لپاره يوه‬

‫ځانګړې معیار او محتاطانه انتخاب اړین و‪ ،‬چې له بده مرغه طالبانو دغه‬
‫اسايس ارزښتونوته توجه ونکړه او د دې ادارې مرشان باحکمته او دور اندیشه‬
‫خلک نه ول او عامو افرادو يې په عامه توګه ځانکړې روزنه او عمیقه دینې پوه‬
‫نه لرله‪ ،‬چې له امله يې ډیر افراطي اجرائات کول اوپه ځینې کارونوکې يې ډیر‬
‫غیر رضوري شدت هم کاوه‪.‬‬

‫موږ ته د هغوي د کار ماهیت‪ ،‬طریقه او په ټولنه کې يې اثرات معلومیدل ځکه‬

‫مو د دې ادارې د يوشمېر کارونو په اړه نیوکې لرلې چې دا نیوکې بالخره د دې‬
‫ادارې مسئولینو نشوای زغمالی‪ ،‬چې له امله يې پر موږ ډول ډول تورونه لګول‪.‬‬

‫د ځینو کړنو په اړه يې مال محمد عمر هم ناخوښه وو‪ .‬يوه ورځ يې وویل‪ :‬زموږ‬
‫د نظام لپاره مهمه اداره امرباملعرف وه‪ ،‬خو زموږ دغه اداره تر ټوله ناقصه او بې‬
‫خونده ده‪.‬‬

‫خو دا چې د دې ادارې د عميل اصالح لپاره مرشتابه ويل موثر اقدامات ونکړل‪،‬‬
‫دې به ښايي نور هم ډیر الملونه لرل خو څه چې ماته معلوميدل هغه درې‬
‫الملونه وو‪ :‬په دې اړه د علاموو مرض احتیاط او خامويش؛ د مال محمد عمر په‬
‫نږدې او باوري حلقه کې د ځینو کسانو لخوا د دې ادارې د کړنو دفاع او درېيم‬
‫المل يې د مخالفت کوونکو په اړه بدګامين وه‪.‬‬

‫په دغه اداره نیوکه ډیرو مرشانو په زړه کې ساتله‪ ،‬ماته هم يو ملګري وویل که‬
‫کندهار کې د مال محمد عمر ترڅنګ نه وايي نو د دې اداري مخالفت به درته‬
‫دروند متام شوی وای!‬

‫د کندهار په والیتي شورا کې د امر باملعروف پر چارواکو زما مخامخ نیوکو او‬
‫وررسه لفظي مشاجرو‪ ،‬د امرباملعروف چارواکې غوسه کړي وو‪.‬‬

‫‪242‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کله چې په دوه زرم کال کې د اوملپيک ریاست په بلنه د پاکستان له چمن‬

‫ښارګوټي د کرکيټ يوه لوبډله کندهارته راغلې وه او په کندهار ښار کې يې له‬
‫خپل سیال ټیم رسه لوبه کوله‪ ،‬له لوبې وروسته د امرباملعرف وزیر لوبغايل ته‬
‫ورغلی وو او د دغې میلمنې لوبډلې ځینې لوبغاړي يې د انګریزي سټایل ویښتو‬
‫او ږيرې خریلو په تور تهدید کړی و‪ .‬دا کار له يوې خوا لويه بدنامي وه له بلې‬
‫خوا يو ډول اداري بې نزاکتي وه چې د یوې اداري له خوا دعوت شوي کسان د‬
‫بلې ادارې لخوا توهین شول‪ .‬ما په شورا کې دا موضوع په جدې ډول راپورته‬
‫کړه څو تنو مې مالتړ وکړ خو ځیني مهمو کسانو او د امر باملعرف چارواکو د دې‬
‫کار دفاع وکړه‪ ،‬باالخره زما د طرفدارو نظر دا وو چې دغه شکایت او د‬
‫امرباملعرف په اړه نور شکایتونه باید له مرشتابه رسه مخامخ وڅیړل يش زه دې‬
‫کارته تیار شوم‪.‬‬

‫د پوهني رئیس مولوي نیک محمد او د کندهار د جهادي مدرسې مدیر او د‬

‫شامل د لومړيو کرښو جنګي قوماندان قاري فیض محمد هم رارسه ملګري‬
‫شول‪ .‬د ماسپښني له ملانځه وروسته مو له مرش رسه د ناستې وخت و‪ .‬چې کله‬
‫ورغلو مال محمد عمرته لومړی خربې مرحوم قاري فیض محمد پيل کړې‪ .‬هغه‬
‫وویل د دې ادارې د کارونو په اړه شکایات ډیر زیات دي‪ ،‬باید نور کنرتول‬
‫يش‪ .‬قاري فیض محمد مال محمد عمر ته ډیر نږدې و‪ .‬خو دا وخت مال محمد‬
‫عمر پر هغه دايس ګامن وکړ چې ښايي دا خربې به د ده خپله جزبه نه وي‪ .‬نو‬
‫په په طنزيه انداز يې هغه ته وویل چې ستارسه د هر څه غم وي‪ ،‬په هر څه‬
‫کار لري‪ .‬هغه يې په ضمني ترديد خاموش کړ‪ .‬مولوي نیک محمد چې لوړه‬
‫دیني پوهه يې لرله او معتدل مزاج يې الره په ډیره بې پروايي يې مرش ته وویل‬
‫چې زموږ ولس د اکراه په حالت کې دی‪ ،‬هر ډول زور پرې راوستل د حکمت‬
‫خالف کار دی؛ يواځي د خولې امر باملعرف ورته کايف دي‪ .‬مال محمد عمر د‬
‫هغه دغه مطلق مخالفت خوښ نه شو‪ ،‬په ځواب کې يې ورته وویل مولوي‬

‫‪243‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫صیب! دغه جګړو او وحشت بې الرې کړي خلک يواځي په خربو دیني اوامر نه‬
‫مني‪ .‬چې رعب او دولتي مراقبت نه وي‪،‬امرباملعرف ناشونی دی‪ .‬مولوي نیک‬
‫محمد صیب څه نور داليل هم وویل خو د مال محمد عمر په وړاندي ديوال ته‬
‫ډډه وهونکې محمد رسول نامې بار بار د مولوي نیک محمد په خربو کې مداخله‬
‫کوله‪ ،‬چې دې کار زه ډير ځورومل‪ .‬محمد رسول د مال غازي ورور و‪ .‬مال غازي د‬
‫مال محمد عمر د پخوانيو ملګرو له ډلې و؛ دغه ډله خلکو ته به يې د مال صیب‬
‫انډيواالن ( ملګري) ويل‪ .‬په دوي کې ځيني کسان متدین‪ ،‬باوقاره او په خربه‬
‫پوه خلک وو‪ ،‬خو ځینو يې بیا د محمد رسول په څېر د مال محمد عمر له‬
‫نږديکته ناوړه ګټه پورته کوله او په دايس کارونو کې يې مداخله کوله چې نه به‬
‫ورباندي پوهيده او نه به يې د مداخلې حق و‪ .‬د مرش په ځاي کې همدايس يو‬
‫شمېر وچ ذهنه او له ناپوهي رسه رسه په هرڅه کې کار لرونکې کسان وو؛ چې‬
‫له امله به يې کله کله سرت کارونه خرابیدل‪.‬‬

‫له مولوي نيک محمد نه وروسته ما خربې پيل کړې‪ ،‬خو په پيل کې مې داسې‬
‫جملې وکارولې چې د محمد رسول د مداخلې په اړه ضمني احتجاج و‪ .‬ما مرش‬
‫ته وویل‪ :‬موږ تا ته د دې لپاره راغلو چې بل ځاي مو د دې مشکل د حل مته نه‬
‫وه او تا ته مو يواځنی اميد دی او ته به په دې اړه زموږ غږ اورې! مرش زما د‬
‫خربو په لومړيو جملو پوه شو او مال رسول هم مداخله بنده کړه‪ .‬زموږ ترمېنځ‬
‫اوږد بحث او مناقشه وشوه‪ ،‬ما د دې ادارې د ځینې کارونو ناوړه تاثیرات او‬
‫هغه پیښې تفصیلې ورته یادې کړې چې د هيواد په ځینو ښارونو کې د دې‬
‫ادارې د ځینو کسانو له خوا رامېنځ ته شوې وي‪ .‬د دې ادارې د اصالحاتو په‬
‫برخه کې زما عمده وړاندیزونه دا وو چې اول خو د ي د ادارې د کارونو او خلکو‬
‫ته د دوي له لورې د ورکوونکو سزاګانو په اړه د علاموو يوه سرته غونډه د‬
‫سرتې محکمی د علاموو په ګډون تحقیقي ناسته وکړې او د رشیعت له مخې‬
‫دي څیړنه وکړي‪ .‬دوهم باید د دې ادارې کارکوونکو ته جال روزنه ورکړل يش‪.‬‬

‫‪244‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫درېيم هغوي دې دعويت طرز ته هم توجه وکړي‪ ،‬سوټی او تهدید دي محدود‬

‫کړي‪ .‬په دې نظر کې له ما رسه دواړه ملګري يوه خوله وو‪.‬‬

‫خو مرش د ناوړه پیښو په اړه د تحقیق وعده وکړه او د علاموو د ناستې وړاندیز‬
‫يې ونه مانه‪ ،‬بلکې استدالل يې دا و چې د ادارې مرش عامل دي‪ ،‬هغه دي خپله‬
‫د مشکوکو سزاګانو په اړه دیني پلټنه وکړي‪.‬‬

‫زموږ له اوږده بحث نه وروسته مرش يواځې څو واړه تغیرات ومنل‪ ،‬لکه د بهرنه‬
‫راتلونکې افغانان به ترڅو میاشتو د امرباملعروف په مقرراتو مکلف نه وي او بل‬
‫امرباملعروف به دعويت ویناوي او تبلیغايت لیکني او کتابونه هم خپروي‪.‬‬

‫د امرباملعروف مرش مولوي عبدالويل له دیني پوهي رسه بې تجربې‪ ،‬وچ ذهنه‬
‫او جدي مزاجه ځوان و‪ .‬تر شا يې د عدلیې وزیر مالنورالدین ترايب و‪ ،‬چې کمه‬
‫ديني پوه يې لرله او تر ډیره به يې خپل مزاج چالوه‪ .‬په کابل ښار کې د‬
‫امرباملعروف اجرايوي مرشي تر ډیره د دې ادارې مرستيال وزیر مال قلم الدين‬
‫کوله‪ .‬مولوي قلم الدين د لوګر اوسیدونکی و او د جهاد پر مهال د مولوي محمد‬
‫نبي د امنیتي ګارډ مسئول و‪ ،‬هغه ډیرې کمې د یني زدکړې لرلې‪ ،‬په کابل ښار‬
‫کې د دې ادارې د ناوړه او بې خونده چلند اصيل سمبول همدغه سړی و‪ ،‬چې‬
‫ویل کیږي پر کابل د طالبانو له واکمني يوڅه وخت وروسته قلم الدين د کابل‬
‫ښارته د يو قرضدارنه د خپل قرض د اخیستلو په موخه راغيل و او شپې يې د‬
‫امرباملعروف په اداره کې تیرويل‪ .‬هغه سرت وجود او ځواکمنې مټې لرلې‪ .‬څو‬
‫ځله چې هغه د امرباملعروف له موظفینو رسه ښار ته وتيل و‪ ،‬نو د قوي وجود له‬
‫امله په تازيانه وهلو‪ ،‬ټيل وهلو او ډبولو کې يې د ملګرو خوښ شوی و‪ ،‬چې‬
‫وروسته د وزیر هم شوق پري راغی او خپل مرستيال يې وټاکه‪.‬‬

‫‪245‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ایران رسه د اړیکو نرمېدل‬

‫دله ایران رسه د طالبانو د واکمن نظام اړیکې د ‪ ۱۹۹۸‬پای کې تر دښمنۍ‬

‫رسېدلې وې او کله چې د دغه کال په اګست کې د مزار له فتحې وروسته‬
‫یوولس ایرانیان ووژل شول‪ ،‬خربه پر رسحدونو د قواوو تر ځای پر ځای کولو‬
‫ورسېده‪ .‬د مزار او بامیانو په نیولو کې طالبانو د ایران بې شمېره وسلې او مهامت‬
‫ونیول چې له حزب وحدت او ټلوالې رسه يې مرسته کړې وه‪ .‬د مرميو پر‬
‫صندوقونو په ښکاره د ایران رسمي پوځي شعارونه لیکيل وو‪.‬‬

‫د بامیانو له نيولو وروسته له اسالمي امارت رسه د اکربي او یو شمېر نورو‬

‫مخورو هزاره مرشانو يو ځای کېدلو‪ ،‬هغوی ته په بامیانو او نورو سیمو کې‬
‫دندې ورکولو‪ ،‬همداراز له هغوی رسه د روابطو سمون ایران هم يو څه له‬
‫مذهبي پلوه ډاډه کړ او په سیايس ډګر کې د امریکا او طالبانو ترمينځ څرګندې‬
‫د ښمنۍ د ایرانیانو له ذهنه هغه شک وويست چې طالبان يې د امریکا په مالتړ‬
‫ایران ته ګواښ ګڼل او وررسه هغوی په دې هم نور پوه شول چې په مزار کې د دوي‬
‫د اتباعو وژل د طالب مرشتابه قصدي پالن او عمل نه و‪.‬‬

‫له ایران رسه د اړیکو نرمښت له دې پیل شو چې د امنیت شورا د بندیزونو پر‬
‫مهال ایران خپلې پولې پرانیستې‪ ،‬چې د خوراکي موادو او رضوري اجناسو د‬
‫واردېدو حیايت دروازه وه‪.‬‬

‫کله چې مولوي وکیل احمد متوکل خارجه وزیر شو‪ ،‬هغه دغو اړیکو ته فوق‬
‫العاده پام واړاوه خو بیا يې هم د طالبانو مينځ کې مخالفین لرل‪ .‬د هلمند د اوبو‬
‫پر رس د خربو لپاره د هغوی هيئتونه راغلل او بیا د طالبانو هیئتونو هم ایران ته‬
‫متعدد سفرونه وکړل‪ .‬په دې کې د دیپلوماتیکو سفرونو ترڅنګ استخباريت‬
‫تفاهامت هم شامل وو‪.‬‬
‫‪246‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د اړیکو د نسبتي نرمښت دغه دور د طالبانو د حکومت تر نړېدو پورې پاتې‬
‫شو‪ .‬له هغه وروسته هم طالبان په دې فکر شول چې د امریکا او ټولې‬
‫لویدیزې نړۍ له مخالفت رسه د ایران په څېر مهم ګاونډي دښمن پرېښودل‪ ،‬پر‬
‫ځان نوره هم حلقه تنګول دي او د جنګي وسیايس مصلحت خالف کار دی‪ .‬له‬
‫ایران رسه د اړیکو دغه ورستي دور د دي المل شو چې د طالبانو او ایران ترمينځ‬
‫درنې بدبینۍ او بدګامنۍ يې تر ډېره حده کمې کړې‪.‬‬

‫روسيه او امريکا د ټلوالې ترشا‪ ،‬طالبان اونړۍوال جهاديان بل پلو‬

‫د نړۍوالو بندیزونو لګېدو رسه د طالبانو هغه يون چې د يوې قانوين او ميل‬
‫واکمنۍ خوا ته يې ګامونه اوچتول‪ ،‬معکوسه بڼه خپله کړه او مرشتابه په‬
‫نړۍواله کچه د يوه منيل افغانستان له هیلې نهیلی شو‪ .‬دا يې کلکه په ذهن‬
‫کې کېناسته چې ښایي امریکا او ملګري يې د طالبانو په مرشۍ واکمني په‬
‫هيڅ ډول ارام او دوام ته پرېنږدي‪ .‬بل پلو په دوه زرم کال کې د مسعود او‬
‫ټلوالې ترشا د روس‪ ،‬ایران او فرانسې ترڅنګ يس آی اې هم ودرېده‪ .‬له‬
‫ټلوالې رسه د روس او امریکا ګډې همکارۍ طالبان د امریکا د ښمنۍ ته نور‬
‫هم ودرول‪.‬‬

‫پاکستان هم پر شا کېدو او سعودي خو د امريکا تر څنګ والړ و‪ .‬د سعودي د‬

‫استخباراتو وزیر ترکی الفیصل په يوه ناسته کې د طالبانو د واکمني په اړه‬
‫قسم کړی و چې په نړولو کې به يې هر ډول کوشش کوم ځکه چې زه مال‬
‫محمد عمر سخت بې آبه کړی يم‪.‬‬

‫له دې وروسته طالبانو په ‪ ۲۰۰۰‬کې له نړۍ رسه د القاعدې او اسامه په اړه د‬

‫کنرتول ژمنو ته شا واړوله‪ ،‬پر القاعده يې قیودات کم کړل او د هغوی د کنرتول‬
‫پالیيس تقریبا له مينځه الړه چې له امله يې افغانستان ته زیات شمېر له‬
‫القاعدې رسه تړيل کسان راغلل او د القاعده په دعوت د عربو هېوادونو د‬
‫‪247‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رضاکارانو جوپې له کورنيو رسه راروانې وې‪ .‬ټریننګ کيمپونه هم خالص شول‪.‬‬
‫د دوه زرم کال پای کې په کندهار ښار کې ډېر داسې چای خانې پرانیستل‬
‫شوې چې عريب ترانې به په کې غږېدې او د عربو د خوښې خواړه او مرشوبات‬
‫به په کې پلورل کېدل‪.‬‬

‫مرشتابه د نړۍوالو فشارونو په اړه د نورمال حالت رامينځ ته کېدو مته نوره نه‬
‫لرله‪ ،‬نو ځکه يې نړۍوالو جهادیانو ته پوره غېږه پرانیستله‪ .‬د عربانو ترڅنګ‬
‫ازبکانو ته هم غېږ خالصه شوه‪ .‬د جمعه مننګاين هرکلی وشو‪ ،‬خو د ایغوریانو‬
‫په اړه طالبان محتاط وو‪ .‬يواځې د اوسېدو حق يې ورکاوه‪ .‬هغوی ټول سل‬
‫کسه هم نه وو خو بیا هم چین اندېښنه لرله‪ .‬ډېرو چارواکو ایغوریان له رسه نه‬
‫پېژندل بلکې د ازبکانو په ډله کې يې حسابول‪ .‬ځکه هغوی جال ډله‪ ،‬مرکز یا‬
‫ګروپ نه درلود‪.‬‬

‫د چیچنيا په رسمیت پېژندل هم د نوې پالیسۍ برخه وه‪ .‬د ‪ ۲۰۰۱‬په پیل کې‬
‫چې د متوکل د ورستیو هڅو په لړ کې د خارجه وزارت له خوا رحمت الله‬
‫هاشمي امریکا ته سفر وکړ‪ ،‬کله چې بېرته راغی مال محمد عمر ته يې د‬
‫امریکایانو دا پيغام راوړ چې اسامه کنرتول کړئ‪.‬‬

‫مرش په ډېره غوسه وویل‪" :‬امریکايان په خپله زموږ په خالف په سيايس او‬
‫نظامي محاذ جوړولو بوخت دي‪ ،‬پر موږ يې د ځمکې او هوا الرې تړلې دي ‪ ،‬زموږ‬
‫له مينځه وړلو ته تياري نیيس خو په مقابل کې بيا له موږه غوښتنې هم کوي‪ .‬د‬
‫کوم مثبت اقدام په مقابل کې موږ له دوی رسه همکاري وکړو؟‬

‫په دوه زر يو کال کې چې له يوې خوا مسعود اروپا ته سفر وکړ‪ ،‬له بلې خوا له‬
‫مخالفې ټلوالې رسه د يس آی اې مرستې بربنډې شوې‪ ،‬بل پلو ته په دوبۍ او‬
‫پاکستان کې د يس آی اې له خوا د طالبانو پر ضد قوماندان تنظېمدل او‬

‫‪248‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫غونډې روانې وي‪ .‬په کوټه کې حامد کرزی بوخت و‪ .‬په پېښور کې د عبدالحق‬
‫په مرشۍ د مرکز او مرشقي قوماندانان تنظیمېدل‪ ،‬په دې هرڅه طالبان‬
‫خربېدل‪.‬‬

‫دا وخت طالبانو د امريکا يو خفیه یرغل په سرتګو لیده‪ ،‬چې وسلې‪ ،‬ټیکنالوژي‬
‫او پیسې به د امریکا وي‪ ،‬جنګ به د طالبانو مخالف قوماندانان کوي‪ .‬عربانو او‬
‫القاعده دا وخت احمدشا مسعود ته د ممکنه امریکايي يرغل د تر ټولو سرت‬
‫عسکر په سرتګه کتل ځکه يې د هغه د ترور فکر په دماغ کې درلود چې د‬
‫طالبانو په ناخربۍ کې يې پلی کړ‪.‬‬

‫چيچنيا د يوه مستقل هېواد په توګه په رسميت پېژندل‬

‫د طالبانو له خوا د کابل له فتحې وروسته د چیچنيا يو هيئت افغانستان ته‬

‫سفر وکړ‪ .‬د چیچنیا د خارجه وزارت د مرستیال "عبدالله یف یاراګي محمد‬
‫ویچ" په مرشۍ دغه هيئت له طالبانو رسه لیده کاته وکړل خو مرشتابه د حاالتو د‬
‫نزاکت او نړۍوالو نيوکو له وېرې هغوی ته تنها د پټې همکارۍ اطمنان ورکړ‪ ،‬خو‬
‫د رسمیت پېژندنې موضوع يې شاته غورځولې وه‪.‬‬

‫کله چې د ‪۱۹۹۹‬کال اخیر کې نړۍوالو بندیزونو او انزوا طالبان مایوسه کړي‬

‫ول او نور يې له امریکا او سرتو طاقتونو رسه د تفاهم او نورمالو مناسباتو‬
‫امیدونه نه لرل‪ ،‬نو په همدې وخت کې پر چیچنيا د روسانو درنه حمله روانه‬
‫وه‪ .‬مال محمد عمر د رسنيو له خوا د نړۍ له مسلامنانو له چیچنيا رسه د‬
‫همکارۍ غوښتنه وکړه‪ .‬حتی په داخل کې يې پرخپلو مخالفینو غږ وکړ چې‬
‫راځئ د خپل مينځي رقابت رسه رسه د چیچنيا د مسلامنانو مرسته وکړو‪.‬‬

‫د دوه زرم کال په پیل کې د چيچنيا پخواين جمهور رئیس "زلیم خان یندريب"‬
‫او خارجه وزیر "ادوګف" کابل او کندهار ته سفر وکړ‪ .‬مرشتابه د هغوی تود‬
‫هرکلی وکړ او د نورو همکاريو د ډاډ تر څنګ يې د چيچنیايي ولس د روحيې د‬
‫‪249‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لوړولو لپاره د چيچن خپلواک دولت په رسمیت وپېژاند‪ .‬د چیچنیا هیئت د‬
‫روسيې د پخواين جمهور رئیس او صدر اعظم په امضاء هغه اسناد مرشتابه ته‬
‫پخوا ال ښوديل وو چې د چیچنیا خپلواکې د روسیې له خوا په کې منل شوې‬
‫وه‪.‬‬

‫د ‪ ۲۰۰۰‬م کال د جنورۍ پرشپږويشتمه د افغانستان د خارجه وزیر مولوي‬

‫وکیل احمد متوکل او د چیچن د جمهور رئیس د مناینده زلیم خان یندريب تر‬
‫مینځ د رسمیت سند امضاء شو چې په رويس‪ ،‬دري او پښتو لیکل شوی و‪.‬‬
‫دوه ورځې وروسته دا خرب رسنيو کې هم خپور شو‪ .‬له دې تقریبا دوه اونۍ‬
‫وروسته د کندهارښار په کمپاونډ سیمه کې د خارجه وزارت مېلمستون رسه‬
‫خوا کې د چیچنيا د سفارت لپاره ودانۍ مشخصه شوه او د چیچنيا د خپلواک‬
‫هېواد بیرغ ورباندې ودرول شو‪ ،‬خو له هغه ورسته په چيچنيا کې د جګړې له‬
‫تقویت رسه د چیچنیا استازي په راتلو ونه توانېدل‪.‬‬

‫د بوتانو ماتول او کندهارته د عرب پوهانو سفر‬

‫د بوتانو موضوع لومړی په ‪ ۱۹۹۷‬کې ځینې خلکو په لوی الس وخوځوله‪ .‬د‬
‫غوربند او شیرب تنګي سیمو کې د طالبانو پوځي قوماندان مال عبدالواحد په‬
‫خپل رس د همدې کال د اپریل په اوولسمه ميډیا ته وویل چې که باميان‬
‫ونیيس بودا به ونړوي‪.‬‬

‫له دې رسه د کابل راډیو دا ترانه خپرول پیل کړل‪:‬‬

‫دښمن د پاکې خاورې د افغان به ماتوم‬

‫ملت د ابراهیم یمه بوتان به ماتوم‬

‫‪250‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫همدا خربه د ځینې ماليانو او مرشانو خولې او ذهن ته ولوېده‪ .‬کله چې د ځینې‬
‫فرهنګي کسانو له خوا د بامیانو له نيولو وروسته دا موضوع نوره هم وښورېده‪،‬‬
‫د ‪ ۲۰۰۱‬په لومړيو کې خربه د سرتې محکمې داراالفتاء ته الړه‪ .‬له هغه ځایه‬
‫کندهار ته مال محمد عمر ته خربه وړاندې شوه‪.‬‬

‫مالمحمد عمر د علاموو نظر واخیست‪ .‬علاموو د ماتولو حکم ورکړ چې له امله‬
‫يې مال محمد عمر د ماتولو فرمان صادر کړ‪ .‬له دې رسه له هر لور چیغې او‬
‫سورې پیل شوې‪ .‬پر افغانستان د امریکا بندیزونه لګېديل وو او هسې هم‬
‫نړۍوال فشارونه زیات وو‪ .‬دې موضوع ته نړۍوالې ميډیا او سیايس حلقو د‬
‫یوې حربې حثیت ورکړ‪.‬‬

‫پاکستان خپل داخله وزیر معین حیدر کندهار ته را واستاوه چې طالبانو ته د‬

‫خپل حکومت اندېښنه په ډاګه کړي‪ .‬غالبا د لويديزو فرهنګي حلقو په وړانديز‬
‫پاکستان هڅه کوله چې د افغانستان حکومت له دغه اقدامه را وګرځوي‪ .‬هغه‬
‫له مرش رسه وکتل او د خپل حکومت له خوا د بوتانو د نه ماتولو مشوره يې‬
‫وړاندې کړه او په دې اړه يې د نړۍوالو فشارونو او ناوړه اغېزو په اړه اوږدې‬
‫خو محتاطې خربې وکړې‪.‬‬

‫مرش ورته په لنډو الفاظو ورغربګه کړه چې زموږ قانون اسالمي رشیعت دی‪.‬‬
‫رشیعت يې د ماتولو حکم کوي‪ ،‬موږ د خپل داخيل قانون په تطبیق مکلف يو‪.‬‬
‫د اخله وزیر وویل دلته د غزنوي او ابدايل غوندي نور مسلامن حاکامن هم‬
‫تیرشوي‪ ،‬خو دا بتان يې ندې نړولې‪ .‬مالصیب وویل که يې پريږدو ښايي د اذا‬
‫زلزلت االرض زلزالها( قراين ایت ته اشاره وه) تر وخته پاتې يش‪ ،‬چې په‬
‫اخیرت کې به يې رانه پوښتنه ويش! د اخله وزیر د مرش دا خربه بيا ډیره غلطه‬
‫تعبیر کړې وه‪ ،‬لومړي موږ فکر کاوه چې ښايي هغه ناسم پوه شوی وي ‪ ،‬خو‬
‫وروسته دايس شواهد نورهم پیداشول چې د غه پاکستاين وزیر له قصده د‬
‫مرش ځينې خربې خپلو مرشانو او بهرنيانو ته غلطې تعبیرولې‪ ،‬معین حیدر‬

‫‪251‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شیعه مذهبه و او په فکري لحاظ هم له طالبانو رسه جوړ نه و‪ ،‬خو د پاکستان‬

‫د رسمي پالیيس له مخې هغه دا ډول سفرونو ته رسام اړ کيده‪.‬‬

‫څو ورځې وروسته باميانو ته د مجسمې د نړولو لپاره بارود واستول شول‪ .‬د‬
‫مجسمو نړول پیل شول‪ ،‬نیم کار ال پاتې و چې د عريب نړۍ د پېژندل شويو‬
‫پوهانو يو وفد د يونیسکو په غوښتنه او د قطر حکومت په مينځګړتوب کندهار‬
‫ته سفر وکړ‪ .‬په وفد کې د قطر د خارجه وزیر شیخ احمد عبدالله زید ال‬
‫محمود په مرشۍ نړۍوال دیني شخصیت یوسف قرضاوي‪ ،‬د مرص سرت مفتي‬
‫فرید واصل‪ ،‬د قطر د استیناف محکمې رئیس شیخ عبدالقادر العامري‪ ،‬د مرص‬
‫نه دوه نور عرب علامء‪ ،‬د روغتیا د نړۍوال سازمان د چاپېریال ساتنې د برخې‬
‫سالکار محمد هیشم الخیاط‪ ،‬په مرص کې د اسالمي څېړنو د مرکز غړی شیخ‬
‫محمد الراوي او عرب لیکوال فهمي هویدي وو‪ .‬وررسه د قطر د خارجه وزارت‬
‫ځینې نور غړي هم ملګري وو‪.‬‬

‫د امنیت شوری له خوا هغوی ته د پرواز لپاره اته څلوېښت ساعته وخت ورکول‬
‫شوی وو چې باید په ټاکلې موده کې کندهار ته خپل سفر بشپړه کړي او بېرته‬
‫راووځي‪ .‬د ‪ ۲۰۰۱‬يوولسم مارچ د یکشنبې پر سهار د قطر ایرالین په يوه‬
‫الوتکه کې هغوی کندهار ته راغلل‪ .‬د هوا د خرابۍ له امله د کندهار پر اسامن‬
‫له اوږدې دورې خوړلو وروسته الوتکه له ټاکيل وخت نه ډېر وروسته پر هوايي‬
‫ډګر کېناسته‪.‬‬

‫دا وخت د نړۍوالو بندیزونو له امله د باندنيو پروازونو کاونټر تړل شوی و‪ .‬د‬
‫پاسپورت چیک‪ ،‬دخول او خروج د مهر لګولو عمله رخصت وه‪ .‬د دغه فوق‬
‫العاده پرواز مېلمنو رسه فوق العاده چلند وشو‪ .‬لکه کوم داخيل پوځي پرواز‪.‬‬
‫تنها پوځي مسولین ورته انتظار وو او د خارجه چارو مرستیال وزیر له څو تورو‬
‫بینز موټرو رسه د هوايي ډګر مېلمستون کې ناست ول‪.‬‬

‫‪252‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫میلامنه راښکته شول‪ .‬د خراب موسم له امله څپڅپاند پرواز هغوی وېرويل ول‪.‬‬
‫له لنډې ناشتې ورسته مېلامنه د خارجه وزارت مېلمستون ته یوړل شول‪ .‬دا‬
‫مېلمستون د ښار او هوايي ډګر ترمينځ "کمپاونډ" سیمه کې و‪ .‬شاوخوا يې‬
‫شاړه وه‪ ،‬خو دغه ودانۍ مجهزه وه‪ ،‬ځانګړی امنیت يې و او د مېلمنو لپاره يې‬
‫ټولې اړینې اسانتیاوي لرلې‪.‬‬

‫په دې مېلمستون کې زه او عبداملتین ابراهیم خېل د دغو مېلمنو کوربانه وو‪.‬‬

‫دوی رسه مو د شپې تر ناوخته مجلس وکړ‪ .‬عبداملتین ابراهیم خېل په عريب‬
‫ژبه ډېر حاکم و‪ .‬د مطالعي او سلیقې څښنت و‪ .‬له مېلمنو رسه د ده په واسطه‬
‫مجلس ډېر تود روان و‪ .‬قرضاوي او د هغه ملګرو د طالبانو د نظام او د‬
‫افغانستان د روانو حاالتو په اړه اوږد بحث وکړ‪.‬‬

‫له موږه يې جزوي پوښتنې وکړې خو د څه لپاره چې دوي راغيل او يا را استول‬

‫شوي ول‪ ،‬نو په هغه برخه کې پرمختګ نور ناشونی و‪ ،‬ځکه چې د بودا د‬
‫مجسمو کار د دوی د راتګ په ورځ نور پای ته رسېدونکی و‪.‬‬

‫طالبانو دوی ته هرکلی ووایه او د نړۍ د پوهانو په دود يې درانه مېلامنه وبلل‬
‫ځکه چې دې کې د نړۍ په کچه علامء وو‪ .‬دوی فکر کاوه چې طالبانو به ال د‬
‫بتانو پرېکړه عميل کړې نه وي ځکه يې غوښتل چې د سرتې محکمې علاموو‬
‫رسه وویني‪.‬‬

‫د دوی راتګ رسه سم د سرتې محکمې مرش ته وویل شول چې مېلامنه تاسې‬
‫رسه لیدل غواړي خو وخت يې خورا کم دی او کابل ته سفر نه يش کوالی‪،‬‬
‫تاسو کندهار ته راشئ‪ .‬د سرتې محکمې مرش قايض القضات مولوي نورمحمد‬
‫ثاقب د سرتې محکمې مهمو دېوانونو د مرشانو په ملتيا د موټرو په يوه کاروان‬
‫کې ماسپښین ناوخته له کابله د کندهار لور ته وخوځېد‪ ،‬خو د ناسمي الرې له‬

‫‪253‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫امله يې شپه پر الر وه‪ .‬سهار يې بیا مزل پيل کړ او ماسپښین کندهار ته‬
‫راورسېدل چې دا وخت څو ساعتونه د مېلمنو د الوتکې ستنېدو ته پاتې وو‪.‬‬

‫که څه هم د هغوی پرواز ته ال قانوين وخت ډېر پاتې و خوهغوی غوښتل چې‬
‫باید تر تیاره کېدو وړاندې پراز وکړي‪ .‬مېلامنه مو د والیت مېلمستون ته‬
‫ورسول‪ .‬مجلس دایر شو‪ ،‬د مېلمنو په استازیتوب یوسف قرضاوي او د کوربنو په‬
‫استازیتوب د سرتې محکمې رئیس مولوي نور محمد ثاقب خربې وکړي چې خوا‬
‫ته يې سرت مفتي عبدالعيل دېوبندي صیب هم ناست و‪.‬‬

‫د ثاقب صیب له خوا مېلمنو ته هرکلی وویل شو‪ .‬ورپسې یوسف قرضاوي د‬
‫خپل سفر په اړه لنډ وضاحت وکړ چې موږ د بتانو په اړه ستاسې مناظرې ته نه‬
‫يو راغيل‪ .‬زموږ هدف تاسو ته نېکه مشوره ده او تايس رسه خواخوږي لرو چې‬
‫د ټولې دنیا له دښمنۍ او فشارونو رسه رسه باید نوې النجې ځان ته ونه‬
‫ګورئ‪.‬‬

‫ثاقب صیب ورته وویل موږ د رشعي محکمې خلک يو‪ .‬که تاسو د بتانو د نه‬
‫ماتولو رشعي دلیل راته ووایاست چې ايا ماتول رشعي حکم دی که پرېښودل‬
‫يې؟ قرضاوي وويل زه هم ستاسې په څېر حنفي مسلکی یم او دا هم منم چې‬
‫اصل حکم ماتول دي‪ ،‬خو خربه دا ده چې دا وخت او رشایط تاسو ته ځینې‬
‫رشعي استثناءات درکوي‪ .‬تاسو نور اولیتونه او مصالح لومړي کړئ‪ .‬د قرضاوي‬
‫دې خربې رسه سرت مفتي عبدالعيل دېوبندي صیب په دې پوه شو چې د‬
‫ماتولو د حکم په رس کومه مباحثه او مناظره نه شته‪ ،‬نو ځکه له مجلسه غلی‬
‫والړ شو او له تاالره ووت‪.‬‬

‫بحث دوام وکړ‪ .‬د قرضاوي خربې هم په علمي دالیلو والړې وې او په دې اړه‬
‫يې جزیات هم وړاندې کړل‪ ،‬خو ثاقب صیب وویل موږ د دې کار لپاره صرب‬

‫‪254‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کړی‪ .‬اوس داسې حاالت راغيل؛ که موږ دا کار وکړو او که نه‪ ،‬نړۍ ته بې‬
‫تفاوته ده او هر څه زموږ پر ضد روان دي‪ .‬په پرېښودلو کې هم کومه نړۍواله‬
‫ګټه نه وینو‪ .‬ښه دا وه چې رشعي احکام پيل شوي وای‪ .‬موږ د محاکمو خلک‬
‫يو‪ ،‬زموږ سیايس مسایل د خارجه وزارت او نورو چارواکو کار دی‪ .‬که د رشعي‬
‫حکم خربه وي په دې اړه دالیل واضح او ثابت دي‪ .‬په دې اړه ثاقب صیب ورته‬
‫ځینې حوالې هم ورکړې او د ابن القیم الجوزي يو قول يې هم ورته ترشیح کړ‪.‬‬

‫ماسپښین قضا مجلس پای ته ورسېد او د الوتکې پرواز ته يوازې دومره وخت‬
‫پاتې و چې دوی ځانونه هوايي ډګر ته ورسوي‪ .‬له همدې امله هغوی د‬
‫امیراملومنني مالقات هم ونه کړای شو‪ .‬شیخ اسامه ته هم له دوی رسه د لنډ‬
‫مالقات اجازه ورکول شوې وه خو هغه هوايې ډګر ته پر الر و چې الوتکه والوتله‪.‬‬

‫د بوتانو په اړه هم مرش‪ ،‬هم علامء او هم عام چارواکي په دې پوهېدل چې دغه‬

‫بوتانو ته هيڅوک عبادت نه کوي او نه هم دې دور کې اسالمي هېوادونو کې د‬
‫بت عبادت دومره دود او معمول دی چې اسالم ته ترې نېغ عقیدوي خطر‬
‫متوجه يش‪ ،‬بلکې په دې اړه په دیني کړيو کې يو بل تاثر او تعبیر موجود و‪.‬‬

‫هغه دا چې دغه سیمه (مرکزي افغانستان) تر اسالم وړاندې بودایي مذهبه وه‬
‫او ډېر فرهنګي مزاجه خلک د خپل کفر او جهالت د وخت په شعايرو فخر کوي‬
‫او هر هغه څه چې د توحید له رڼا مخکې يې زموږ په ټولنه کې تعظیم کېده‪ ،‬د‬
‫اسالم له راتګ ورسته د دې شیانو تعظیم يا وررسه مینه که هغه د تاریخي‬
‫اثارو په نوم وي او که د خپلې مايض د يادګار په توګه وي دا په خپله په‬
‫اسالمي رشیعت کې ممنوع عمل دی‪.‬‬

‫که دا ډول افتخار یا یادګار روا وای نو د اسالم پېغمرب به مکه کې کوم بت په‬
‫همدې نیت پریښی وای‪ .‬د مکې په اطرافو کې که یو نیم بت پاتې شوی هم‬
‫و‪ ،‬نو هغه هم د نه ارزښت او نه توجه له امله پاتې و‪ .‬نه د یادګار او فرهنګي‬
‫‪255‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫میراث په توګه‪ .‬په ځینو اسالمي هېوادونو کې داسې فرهنګیان شته چې خپل‬
‫جاهيل دور ته تر اسالمي دور ډېر په تعظیم قایل دي‪ .‬لکه په مرص کې چې يو‬
‫شمېر فرهنګپال فرعون ته په تعظیم قایل دي او داسې الهم په کې شته چې‬
‫په تقدس ورته قایل دي يا په ایران کې چې ځیني خلک زردشت ته په تقدس‬
‫او تعظیم قایل دي‪ ،‬حتی افغانانو کې هم د زردشت مینهوال کم نه دي‪ .‬طالبانو‬
‫د نوروز ملانځل هم ځکه بند کړل چې دا د زردشتیانو اخرت و او په اسالم کې‬
‫يواځې دوه اخرته دي‪.‬‬

‫له اسامه بن الدن رسه لومړۍ او وروستۍ لیدنه‬

‫ملګرو به مې راته د اسامه بن الدن د مالقات ډېر ويل خو نه پوهېږم ولې مې‬
‫ډېره تلوسه نه لرله‪ .‬له دې رسه چې زه د هغه د دريځ او داعيې مخالف نه وم‬
‫خو په ټول ژوند کې مې يو ځل تصايف وليد او روغبړ مې وررسه وکړ‪.‬‬

‫زما ديدن هغه وخت وررسه وشو چې کله د ‪ ۲۰۰۱‬د اپریل په پينځلسمه رئیس‬
‫الوزراء مال محمد رباين وفات شوی و او د مال محمد عمر په کور کې يې د‬
‫چارواکو او میلمنو لپاره د فاتحې مراسم روان ول‪ .‬مال محمد عمر ته خلک د‬
‫تعزیت په موخه راتلل‪ .‬ماسپښین و چې ماڅو تنه مېلامنه د مرش کور ته بوتلل‪.‬‬
‫دا وخت زه د مرش د کور په انګړ کې والړ وم چې دوه ډاټسنې راغلې د يو څو‬
‫عربو ځوانانو مينځ کې يو نری دنګ سړی راکوز شو‪ .‬پراوږو يې نرمه پاکه زېړه‬
‫چپنه پرته وه چې د وجود ډېره برخه يې پرې پوښلې وه‪ .‬اوږد افغاين لباس يې‬
‫پر تن و‪ .‬پر رس يې خال خال سور عريب دسامل و‪ .‬د مخ پوست يې زېړ غنم‬
‫رنګ و‪ .‬په څريه کې يې وقار او جذابیت و‪ .‬په تګ او خربو کې يې د ستومانۍ‬
‫اثار ښکارېدل‪ .‬ترڅنګ روانو ملګرو کې يې لنډ قد واال ابوحفص صغیر (ما په‬
‫همدې نامه پېژاند) زه ور وپېژندمل‪.‬‬

‫‪256‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شیخ موسکی شو ما ته يې غېږه راکړه‪ .‬زه هم دوی رسه د مرش لور ته د کوربه‬
‫په توګه روان شوم‪ .‬هلته مال محمد عمر په يوه جال خونه کې له مولوي‬
‫محمدنبي محمدي رسه ناست و‪ ،‬محمدي هم فاتحې ته راغلی و‪ .‬د مال محمد‬
‫عمر ترخوا مالعبیدالله هم ناست و‪ ،‬زه خونې ته له شیخ اسامه او د هغه ځوان‬
‫زوی او څو ملګرو رسه يو ځاي ورغلم‪.‬‬

‫مالصیب له اسامه او ملګرو رسه په غېږه روغبړ وکړ‪ .‬مالصیب نه غوښتل چې‬
‫د شیخ له ډلې او محمدي نه پرته دې نور مېلامنه خونې ته رايش‪ ،‬ځکه يې‬
‫وويل دروازه بنده کړئ‪ ،‬چې نور څوک رانه يش‪ .‬زه والړ شوم دروازه مې بنده‬
‫کړه‪ .‬مېلمنو لومړی مالصیب ته دعا او تعزیت وکړ‪ .‬ورپسې مالصیب محمدي‬
‫ته وویل دا تر خوا ناست مې مالعبیدالله اخوند د دفاع وزیر او زموږ مرش‬
‫ملګری دی‪.‬‬

‫له دې خربو ما داسې وفهموله چې ښايي مالعبیدالله د مال رباين ځای ناستی‬
‫وټاکي خو ورسته زما ګومان ناسم و‪ ،‬بلکې د مال رباين دفرتي چارې تر ډېره‬
‫وخته د هغه مرستيال مولوي عبدالکبیر پر مخ وړلې‪ .‬وروسته بیا مالحسن او‬
‫مولوي کبیر د دوو مرستياالنو په توګه په ګډو د هغه چارې پر مخ وړلې‪.‬‬

‫ورپسې يې د شیخ پلو ته وکتل او ورو يې وویل‪ :‬دوی خو به هم پېژنئ؟‪.‬‬

‫محمدي په ځواب کې د شیخ لور ته په خواږه نظر وکتل او په پښتو مکامله کې‬
‫يې د خادم االسالم واملسلمین او مجاهد کبیر عريب توري وکارول‪ ،‬ترڅو شیخ‬
‫په خپله همدردۍ پوی کړي‪ .‬شیخ په ځواب کې په موسکۍ شونډو جزاک الله‬
‫ورته وویل‪.‬‬

‫په دې رسه زما ذهن درې کاله وړاندې د محمدي صیب هغه لیک ته الړ چې د‬
‫اسامه د سپارلو په اړه يې د خپل سالکار محمد سعید هاشمي په الس مال‬

‫‪257‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫محمد عمر ته را استولی و‪ .‬دا لیک مې هغه وخت ناڅاپي لیدلی و‪ ،‬کله چې‬
‫هاشمي د کندهار مېلمستون کې مېلمه و‪ ،‬زه يې لیدلو ته خونې ته ورغلم‪ .‬هغه‬
‫دا وخت تشناب ته تللی و پر توشکه يې درې لیکلې پاڼې پرتې وي‪ .‬پر لومړۍ‬
‫پاڼه مال محمد عمر ته د محمدي له خوا لیکل شوي وو‪ :‬چې د سعودي‬
‫حکومت خالق او مخلوق دواړو ته محبوب دی‪ .‬هر څوک چې په افغانستان کې‬
‫وي او د سعودي حکومت مخالف فعالیت کوي باید مجازات يش او سعودي‬
‫حکومت ته وسپارل يش‪ .‬په دوهمه پاڼه کې د همدې لیک عريب ژباړه وه او په‬
‫درېیمه پاڼه کې په عربۍ ژبه د سعودي پاچا ته وړاندیز شوی و چې موږ (د‬
‫محمدي کورنۍ) اقتصادي ستونزي لرو‪ ،‬مايل مرسته رارسه وکړئ‪ .‬درې واړه‬
‫پاڼې په یو سنجاک رسه تړلې وې‪ .‬داسې معلومېده چې د لیک اصيل کاپي يې‬
‫د مرشتابه دفرت ته سپارلې وه او دغه کاپیانې يې له ځانه رسه بېرته وړلې او‬
‫سعودي مقاماتو ته يې لېږلې‪.‬‬

‫تر دې وړاندې چې هاشمي له تشنابه را ووځي‪ ،‬زه له خونې ووتم هغه زما له‬
‫راتګه او لیک لوستلو خرب نه شو‪ .‬څو ورځې وروسته مې دا کیسه خپل يوه‬
‫ملګرې محمد حسین مستسعد ته وکړه‪ .‬هغه زه په دې پړ وګڼلم چې ولې دي‬
‫دغه کاپیاين ځان رسه نه را اخیستلې‪ ،‬خو زما دريځ دا و چې که د پاڼو په‬
‫محرميت پوه وای‪ ،‬نو له رسه به مې کتلې نه وای‪ ،‬را اخیستل خو لريې خربه‬
‫ده‪.‬‬

‫د طالبانو پر ضد د جوړېدونکې افغاين ایتالف هلې ځلې‬

‫د ‪ ۲۰۰۱‬م کال له پیله په دوبۍ‪ ،‬پاکستان‪ ،‬تاجکستان او لویديزو هېوادونو کې‬

‫د يس آی اې له لوري زاړه قوماندانان‪ ،‬له طالبانو رسه جنکېدونکي مخالفین او‬
‫يو شمېر بهر مېشته افغانان رسه جرګه کېدل او د طالبانو پر ضد د یوې داخلۍ‬
‫ځواکمنې جنګي جبهې د جوړولو لپاره تېز کار روان و‪ ،‬چې د بري په صورت کې‬

‫‪258‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له داخل نه د یوه ميل قیام نوم ورکول يش او د امریکا مداخله په ظاهره تثبیت‬
‫نه يش‪.‬‬

‫جوالی او اګست مياشتو کې په دوبۍ کې د قوماندان عبدالحق له خوا د‬

‫مرشقي او مرکزي سیمو ځینې قوماندانان او سيمهيیز مخور راټول کړای شول‬
‫او د دې ایتالف لپاره د پیسو او اینده نظام کې د څوکيو د ورکړې په وعدو تشویق‬
‫کړای شول‪ .‬عبدالحق قوماندانانو ته وویل امریکا د طالبانو د حکومت د چپه کولو‬
‫کلکه اراده کړې نو موږ باید له دې فرصت نه استفاده وکړو‪.‬‬

‫عبدالحق د دغو قوماندانانو لپاره ټولې سفري اسانتیاوې برابرولې او هم به يې‬

‫تر همکارۍ مخکې یو مناسب مبلغ پيسې په سوغات کې ورکولې‪ .‬د کابل يو‬
‫دوه قوماندانان چې له اصيل موضوع خرب نه ول‪ ،‬د عبدالحق له دې کار رسه‬
‫موافقه نه وه کړې او هم يې له سوغاتونو اخيستلو انکار کړی و‪ ،‬کله چې بېرته‬
‫راوګرځېدل په پېښور کې يې د افغانسان کونسلګرۍ ته ټول جریان ووایه‪.‬‬

‫همداراز په کوټه کې حامد کرزي او ګل اغا شیرزي د کندهار‪ ،‬هلمند او روزګان‬

‫له قوماندانانو رسه غونډې کولې او پیسې يې تقسیمولې چې راپورونه يې‬
‫طالبانو ته رسیدل‪ .‬د عبدالحق بل ورور حاجي عبدالقدیر له مسعود رسه په‬
‫پوځي برخه کې بوخت و او درېیم ورور حاجي دین محمد يې له مالیانو او زړو‬
‫جهادي دفرتي خلکو رسه په همدې تياري بوخت و‪.‬‬

‫احمدشا مسعود‪ ،‬دوستم او اسامعیل خان د روسيې‪ ،‬ایران او شاميل ګاونډي‬

‫هېوادونو د کلک سیايس او پوځي مالتړ ترڅنګ له يوه کاله راهیسې د يس آی‬
‫اي د تازه یارانې او سرتو پوځي او مايل مرستو په مته خپله بريا په سرتګو‬
‫لیدله‪ .‬خارجه وزیر متوکل چې له امریکايي بندیزونو وروسته مرشتابه له‬
‫لویديځ رسه د تاوتریخوايل د کمېدو لپاره په دغه دنده ګامرلی و‪ ،‬وروستۍ‬

‫‪259‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هڅې يې کولې او په دې اړه يې وروستی هیئت هم امریکا ته واستاوه چې‬

‫منفي له پایلې رسه بېرته راستون شو‪.‬‬

‫طالبانو د دغه داخيل امریکايي ایتالف پر وړاندې د موثرې دفاع تیاري کوله‪.‬‬
‫عربان او خارجي مجاهدین هم د دې لپاره ښه همکاران وو او دا وخت يې د‬
‫همکارۍ شدید رضورت احساسېده‪.‬‬

‫د القاعده ځینو مهم غړو هم د امریکا دغه ایتالف درک کړی و‪ ،‬ځینو يې په‬
‫خپل مينځي مجالسو کې داهم ویيل وو چې د امریکا له لوري تر برید وړاندې‬
‫کاشکې خپل وار لومړی کړو!‬

‫د احمدشاه مسعود ترور‬

‫د ‪ ۲۰۰۱‬جوالی پيل کې درې تنه عربان د ژورنالستانو په جامه کې کندهارته‬

‫راغلل‪ .‬ځانونه يې تونيس االصله بلجیميان معريف کول‪ .‬هغوی له متوکل رسه د‬
‫مرکې غوښتنه کوله‪ .‬دوی د عربانو په يوه مېلمستون "دارالسالم" کې اوسېدل‪ .‬کله‬
‫چې هغوی متوکل ته وړل کېدل نو پر الر د کندهار ښار "مدت" چوک رسه د‬
‫امرباملعروف ریاست و‪ .‬دلته د هغوی موټر ودرول شو او چې کله يې د هغوی‬
‫خرېلې ږیرې او پتلونونه ولیدل نو راکوز يې کړل‪.‬‬

‫هغوي ځانونه عربان معريف کړل‪ ،‬خو امرباملعروف خرېييل عربان کله هم‬
‫کندهار کې نه وو لیديل‪ .‬د موټر په ډیګۍ کې تلویزوين کیمره هم د‬
‫امرباملعروف لپاره داعرتاض وړ توکی و‪ ،‬خو د ژورنالستانو په نامه چې متوکل ته‬
‫د مرکې لپاره روان وو‪ ،‬ستونزه يو څه کمه شوه‪.‬‬

‫دا ډول فوق العاده مېلمنو ته به همېشه د خارجه وزارت له خوا مکتوب ور کول‬
‫کېده چې امنیتي څارونکي او د امر باملعروف موظفین يې تنګ نه کړي‪ ،‬خو له‬

‫‪260‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دوی رسه هيڅ داسې سند نه و‪ .‬باالخره په دې چې د متوکل مېلامنه دي‬

‫خوشې کړای شول‪.‬‬

‫هغوی دوو متوکل ته ځانونه په دې ډول معريف کړل چې زه عابد او ملګری مې‬
‫کریم نومیږي‪ .‬تونيس االصله د بلجیم اوسېدونکي يو او موږ په بلجیم کې د‬
‫املرصد االسالمي لالعالم له خربي رسنۍ رسه کار کوو‪ .‬د دوی درېیم ملګری‬
‫مرصی ابو هانئ و چې اصيل نوم يې مهند شبانه و او د شوروي پر ضد د جهاد‬
‫کلونو کې د عبد رب الرسول سیاف د البنیان املرصوص د مجيل مسئول‬
‫چلونکی و‪ .‬له پخوانیو مجاهدینو خصوصا سیاف رسه نږدې بلد و‪.‬‬

‫له دې وروسته هغوی کابل ته الړل او هلته يې د خارجه وزارات له مرستيال‬

‫عبدالرحمن زاهد نه د طالبانو له کرښې د تېرېدو لپاره اجازه لیک ترالسه کړ‬
‫چې دې کار بیا د مسعود پلویان د خارجه وزارت دغه مرستیال ته ډېر متوجه‬
‫کړل‪ .‬کله چې په دوه زره دوهم کال عبدالرحمن زاهد غوښتل چې د خپل ځان د‬
‫سپیناوي او ځینې نورو کارونو لپاره د خارجه وزارت د ترشیفاتو پخواين مسئول‬
‫قاسم حلیمي کابل ته واستوي او هلته يې حکومت کې دننه کړي‪ ،‬کله چې‬
‫حلیمی الړ نو استخبارتو بندي کړ‪ ،‬لت وکوب يې کړ او بيا يې امریکایانو ته‬
‫وسپاره‪ .‬کله چې قاسمي خالص شو نو زاهد ته به يې ویل چې خاص ستا په‬
‫رس يې په پوزه په لغتو ووهلم او پوزه يې راماته کړه او پړمخ يې څملومل او له‬
‫شايې په لغتو تک شین کړم‪.‬‬

‫د ابو هانئ له خوا سیاف ته دغه کسان معريف شوي وو‪ .‬هغوی لومړی له‬
‫سیاف رسه مرکه کړې وه‪ ،‬بيا د هغه له الرې يې ځان مسعود ته رسولی و‪.‬‬
‫مسعود هغوی ته د تخار د خواجه بهاءالدین په سیمه کې د مرکې وخت ورکړ‪.‬‬
‫کله چې يې مرکه پیل کړي‪ ،‬نو هغوی خپله له باروتو ډکه تلوېزوين کمره‬
‫منفجره کړه او مسعود يې وواژه‪.‬‬

‫‪261‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د ستمرب په نهمه پر مسعود د چاودنې لومړی خرب د رويس انټرفکس اژانس‬

‫خپور کړ‪ ،‬خو موږ د مسعود د مړینې بيا بيا اوازې اورېدلې وې‪ ،‬ان د حکمتیار او‬
‫مسعود د جګړې پرمهال به د حزب ویاندانو همداسې اوازې اچولې‪ ،‬ځکه خو‬
‫سمدستي باور ګران و‪ .‬په سبا چې برید یقیني شو‪ ،‬خو د مسعود ویاند عبدالله‬
‫عبدالله د هغه مړینه نه منله‪ .‬بې بې يس رسه په مرکه کې يې ډیره عجیبه‬
‫جمله وکاروله‪ ،‬هغه ويل‪" :‬امیر صیب زنده است مګر اوازش بیرون نه می اید"‪.‬‬

‫د روسيې استخبارات او يس آی اې سمدستي خربه شوې وه‪ .‬له يس آی اې‬

‫رسه د مسعود خاص ارتباطي امرالله صالح د يس آی اې مرکز ته تلفون کړی و‬
‫‪ ،‬په ژړهغوين غږ يې د مسعود له مړینې ديس آی اي مرشان خرب کړي ول او د‬
‫متبادل مرش د انتخاب مشوره يې ورنه غوښتې وه‪.‬‬

‫د امارت مرشتابه او چارواکي د موضوع له اصل حقیقته پوره ناخربه ول‪ .‬ما ته‬
‫رسنيو پر تلفون زنګونه ووهل‪ .‬له مرش نه مې د عکس العمل ښودلو په اړه په‬
‫مخابره هدایت وغوښت‪ .‬هغه راته وویل حقیقت دا دی چې نه يې له قاتالنو‬
‫خرب یو او نه ورکې الس لرو او نه ورباندې خوشحايل څرګندوو‪ .‬ما هم همدا‬
‫توري له رسنيو رسه رشیک کړل‪.‬‬

‫‪262‬‬
‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫‪263‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پنځم څپرکی‬
‫پر امریکا د یوولسم ستمرب بريدونه‬

‫ماسپښین قضاء و‪ .‬دفرت کې ناست وم‪ .‬جرمني نه یو دوست تلفون وکړ‪ .‬وايي‬
‫خرب نه یاست په نيويارک بریدونه وشول او ال هم روان دي‪ .‬ما ورغربګه کړه‬
‫څه ډول بریدونه دي؟ هغه وویل نور نه پوهیږم خو په يوه سرته ودانۍ کې يې‬
‫لکه چې الوتکه وهلې يا به په غلطۍ وهل شوې وي‪ ،‬خو د نړۍ تلویزونونه د‬
‫سرت تعمیر پر رس بلېدونکې ملبې او د خلکو منډې او وارخطايي پروډکاسټ‬
‫کوي‪ .‬يواځي همدا خرب پر ټوله ميډیا چلیږي‪ .‬په افغانستان کې هغه وخت‬
‫رسنۍ يواځې لویديزې راديوګانې وې‪ ،‬داخيل رسنۍ وقفه وقفه وې‪ .‬دا وخت‬
‫هيڅ يوه راديو خربي برخه نه خپروله او يب يب يس او امریکا غږ هم وروسته‬
‫خربونه خپرول‪.‬‬

‫انټرنيټ يوازې د امارت مرکزي دفرت کې و او د ډش امکانات هم له موږ رسه‬

‫دفرت کې نه ول‪ .‬زه بیا هم د دغو بریدونو پر سرتوايل او اهمیت دومره نه‬
‫پوهېدم‪ ،‬خو لږ وروسته له هر لوري تليفونونه وشول او معلومات زیات شول‪،‬‬
‫چې پینټاګان کې هم برید شوی او پر غربګونو تجاريت مرکزونو غربګوين‬
‫بریدونه شوي‪.‬‬

‫ما په مخابره پر مرش غږ کړ چې په امریکا کې دا ډول بریدونه شوي‪ ،‬خو هغه‬

‫لږ مخکې له خارجه وزارت نه خرب شوی و‪ ،‬ما ته يې ځواب کې وویل چې ماته‬
‫‪264‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هم خربه ورسېده خو نه پوهیږم چې څه دي‪ .‬الله دې خیر کړي‪ .‬همدومره يې‬
‫وویل نور يې هيڅ تبرصه ونه کړه‪ .‬زه له دې ځايه د مرش دفرت ته الړم‪ .‬هلته‬
‫طیب اغا او نورو ملګرو پر انټرنيټ خربونه تعقیبول‪ .‬له هغه وروسته په کندهار‬
‫کې د يس اين اين دفرت ته الړم‪ .‬هلته ډش لګېدلی و پر يس اين اين او‬
‫الجزیره مو ټوله صحنه ولیدله‪.‬‬

‫سمدستي غربګون دا و چې په رسنيو کې د دې پېښې غندنه وکړو‪ .‬موږ په‬

‫رسنيو کې دغه پېښه وغندله او مرشتابه اسامه ته حال ور واستاوه چې ژر دې‬
‫له دې پېښې رسه نه تړاو اعالن کړي‪ .‬شیخ له یوې خوا له پېښې رسه نه تړاو‬
‫اعالن کړ‪ ،‬له بلې خوا يې دا خربه وررسه زیاته کړه چې زه پرې خوښ يم‪ .‬دا‬
‫خربه مرشتابه ته د اندېښنې او اعرتاض وړ وګرځېده‪.‬‬

‫متوکل صیب په کابل کې د نړۍوالو رسنيو په وړاندې وویل موږ دا پېښه‬

‫غندوو او له امریکا نه تر ثبوت موندلو وړاندې د زغم هيله کوو‪.‬‬

‫کله چې امریکا پر اسامه تور ولګاوه نور حاالت بدلېدونکي شول او یو لوی‬
‫بحران رس راښکاره کړ چې مرشتابه او چارواکې يې نور په حل نه پوهېدل‪.‬‬

‫دا وخت د القاعده ځیني ماهرانو او ځیني بهرمیشته افغان پوهانو موږ ته د‬
‫کندهار پر فضا د امریکايي مصنوعي سپوږمکیو د څارين د زیاتوايل خرب راکړ‪.‬‬
‫د امریکايي څارونکو سپوږمکيو شتون يا څار زموږ لپاره نوې خربه نه وه‪ ،‬خو په‬
‫دې کې ځیني ځلیدونکو ستورو ته ورته فضايي سپوږمکۍ هم په ګوته شوې‬
‫وي‪ ،‬چې نښه يې دا ښودل کیده چې د ماښام او ماخسنت ترمينځ کله د توقف‬
‫په حالت کې او کله د رفتار په حالت لیدل کیدای يش ؛ رڼا يي کمه و زیاته‬
‫کیږي او د ستورو په څېر پر يوه حال نه وي‪ ،‬دې کار ته موږ ځیر شو‪ ،‬څو ځله‬
‫مو همدايس ځلیدونکي ستوري په ټیټه فضا کې ولیدل چې رڼايې بلکل‬

‫‪265‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مصنوعي او د موټر د څراغونو په څېر تیزه وه او د ماخسنت تروخته به لیدل‬

‫کيدل‪ ،‬بيابه ورک شول او ځینې نور به د ورو ورو حرکت په حال کې لیدل‬
‫کیدل‪ ،‬چې هغو به يې تته او زیړه رڼا لرله‪ ،‬موږ به د ملګرو ترمينځ په دې بحث‬
‫هم کاوه‪ ،‬پوره یقین مو هم نشوای کوالی‪ .‬خو نظر انداز کوالی مو هم نشوای‬
‫او د امریکا د ممکنه برید له ویرې موږ پر دا ډول احتامالتو سرتګې نشوای‬
‫پټوالی‪ ،‬ما هغه وخت رسه له تردده دغې مسئلې ته ملګري متوجه کول که څه‬
‫هم تر ننه هم زه د دا ډول ځلېدونکو ستورو ته ورته سپوږمکیو پر امکان پوره‬
‫باوري نه یم‪ ،‬خو ردول يې هم فني قناعت غواړي‪.‬‬

‫په کابل کې د دیني علاموو سرته غونډه او د اسامه په اړه پرېکړه‬

‫کله چې د امریکا ولسمرش جورج بوش په رسا ټکو د افغانستان پر حکومت غږ‬
‫وکړ چې اسامه دې الس تړلی وسپاري که نه پر افغانستان به برید وکړو‪ ،‬نو د‬
‫چارواکو ترمينځ هم ډول ډول مشورې‪ ،‬نارضایتي او نیوکې روانې وې‪ .‬مال‬
‫محمد عمر ورته وویل نور هيڅ نه منم که مرو که پاتې کیږو‪ ،‬رصف رشعي حل‬
‫به لټوو‪.‬‬

‫بيا يې پرېکړه وکړه چې علاموو ته به دا موضوع وسپارو چې هغوی څه وايي‪.‬‬

‫په همدې مناسبت د هېواد په کچه د علاموو یوه سرته غونډه په کابل کې دایره‬
‫شوه چې له دوو ورځو بحث وروسته يې خپله پرېکړه کې وویل چې اسامه ته‬
‫دې مشوره ورکړل يش چې په خپله خوښه له افغانستانه ووځي خو په زور‬
‫ویستل يا سپارل يې د اسالمي رشیعت له مخې جواز نه لري‪ .‬د دې ترڅنګ‬
‫يې دا هم وویل چې که امريکا یرغل وکړي نو په وړاندې يې جهاد فرض دی‪.‬‬

‫بل پلو امریکايانو په رسا تورو وویل چې موږ ته بله هیڅ الر د منلو وړ نه ده‪ .‬که‬
‫اسامه والړ هم يش نو موږ ته افغانستان حکومت مسئول دی‪ ،‬ځکه د دوی په‬
‫الس کې دی‪ ،‬دوی به يې الس تړلی له ملګرو رسه را سپاري‪.‬‬
‫‪266‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مرشتابه وویل امریکایان د هغه په وتلو هم قناعت نه کوي نو چې په تيټو‬

‫سرتګو د هغوی د یرغل په مقابل کې مقاومت کوو‪ .‬ښه به دا وي چې په نر‬
‫موقف وررسه مخ شو‪ .‬نه اسامه ته وايو چې ووځي او نه يې سپارو‪ .‬نه مو اوس‬
‫امريکا په دې ډول نرمښتونو پرېږدي‪ ،‬بلکې د هغوی غوښتنه داسې ده چې نه‬
‫اسالم اجازه راکوي‪ ،‬نه يې افغانیت او انساين غرور مني‪.‬‬

‫کندهار ته د پاکستاين پالوو سفرونه‬

‫له امريکايي مبباره نږدې يوه مياشت وړاندې د پاکستان پوځي مرش پرویز‬
‫مرشف پر طالبانو غږ وکړ چې يا دې اسامه بن الدن وسپاري يا دې د خپل‬
‫حکومت د نړېدو انتظار وکړي‪.‬‬

‫دغه وخت د پاکستان د استخباراتو مرش جرنال محمود کندهار ته راغی‪ .‬د‬
‫امارت د دفرت په نوې ودانۍ کې يې له مال محمد عمر مجاهد رسه مالقات‬
‫وکړ‪ .‬په دغه ناسته کې د مرش او جرنال محمود ترمينځ ترجامين د بهرنیو چارو‬
‫وزارت د ترشيفاتو ریيس عبدالغفور افغاين کوله‪ .‬جرنال محمود د عالمه اقبال‬
‫انځورونو ته ورته څېره لرله‪ .‬هوښیار سړی و‪ .‬ژور استدالل يې کاوه او تر ډېره‬
‫يې په خربو کې په تاريخي پېښو او نړۍوالو مسائلو استدالل کاوه؛ د لويديځ‬
‫په اړه يې کرکه څرګندوله؛ د اقبال اشعار يې ډېر ويل او په خربو کې يې مال‬
‫محمد عمر ته بې کچې احرتام څرګنداوه‪،‬چې په ډېر دقت به يې د مرش خربې‬
‫اورېدې‪.‬‬

‫جرنال محمود د خپلو خربو په جريان کې وويل‪ :‬امريکا ډېر سرت پوځي او‬
‫اقتصادي ځواک دی‪ ،‬سيمې ته د راتګ لپاره پلمې ګوري‪ ،‬که په هره طريقه‬
‫ممکنه وي‪ ،‬چې د راتلو پلمه ورته جوړه نه يش‪.‬‬

‫‪267‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هغه وويل چې فی الحال امريکايان د سپټمرب د پېښو په غربګون کې د سخت‬

‫عکس العمل پر تياري بوخت دي‪ ،‬ځکه چې اسانه بهانه په الس ورغله‪.‬‬
‫محمود په مثال کې د لېوه او مېږې کیسه هم تېره کړه چې ميږې پر وياله تر‬
‫لېوه ښکته خوا ته اوبه څښلې‪ ،‬خو لېوه د هغې د ښکار لپاره د بهانې لټولو په‬
‫موخه ورته وويل چې اوبه دې ولې راخړې کړې!‬

‫بل مثال يې دا ووايه چې کله غويی پوره مست يش‪ ،‬نو ورنه د ځان د ساتلو الره يې‬
‫دا ده‪ ،‬چې هغه په يوه سرت ميدان کې په منډو ښه ستړی يش‪ ،‬نو که امريکا د څه‬
‫وخت لپاره مرصوفه کړای يش‪ ،‬کېدای يش فضا يو څه نورماله يش‪.‬‬

‫مال محمد عمر ورته وويل‪ :‬امريکا له تېرو څو کلونو راهيسې زموږ د له مينځه‬
‫وړلو لپاره اراده کړې‪ .‬د خوست راکټي بريد او بيا اقتصادي بنديزونه يې ابتداء‬
‫وه‪ .‬امريکا زموږ وجود او نظام نه يش زغمالی‪ ،‬موږ د درېيمې الرې هڅه کړې‬
‫او کوو يې‪ ،‬خو اوس امريکا يوازې د زور خربه کوي‪ .‬که موږ د هغوی ناروا‬
‫غوښتنې ومنو هم‪ ،‬دا یقيني نه ده‪ ،‬چې هغوی دې بيا هم موږ پرېږدي‪ ،‬موږ‬
‫پوهېږو چې امريکا موږ ته دروند زيان را اړولی يش‪ ،‬خو کومه غوښتنه چې‬
‫امريکا لري هغه زموږ لپاره له دې ډېر دروند ديني او عقيدوي زيان او له خپل‬
‫هدف او مسیره انحراف دی‪ .‬زه يوه لویشت هم له رشعي مسووليته نه شم پر‬
‫شا کېدای‪ ،‬که مې نظام او رس دواړه والړ يش‪ ،‬خو داسې څه نه شم منالی‪،‬‬
‫چې اسالمي رشیعت يې اجازه نه راکوي‪.‬‬

‫البته له دې عالوه‪ ،‬موږ معقولو دوه طرفه مذاکراتو ته مخ کې هم اماده و‪ ،‬اوس‬

‫هم اماده يو‪ ،‬خو که امريکا يرغل وکړي نو له خپل توان رسه سم به تر اخريي‬
‫سلګۍ وررسه وجنګيږو‪ .‬په دې اړه له اوږدو دوه اړخیزو خربو وروسته جرنال‬
‫محمود بېرته ستون شو‪ .‬څو ورځې وروسته بيا د برګيډير سلطان‪ ،‬مېجر ګل او‬
‫يوه بل جرنال په ملتيا ‪ -‬چې له ما يې اوس نوم هېر دی‪ -‬راغلل‪ .‬دا ځل يې ځان‬

‫‪268‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه د پاکستان هغه مشهور او جيد علامء هم راوستل چې پر طالبانو يې دیني‬

‫او علمي اغېز درلود‪.‬‬

‫په دې کې د پاکستان د وفاق املدارس مرش موالنا سلیم الله خان‪ ،‬شیخ‬
‫الحدیث موالنا حسن جان‪ ،‬موالنا مفتي محمد تقي عثامين او موالنا شېرعلی‬
‫شاه ول‪ .‬د علاموو مجلس په تنها خونه کې وشو‪ .‬په دې ناسته کې د پاکستان‬
‫دولتي هیئت ګډون نه درلود‪ .‬په دې مجلس کې هم زه‪ ،‬د مرش سکرتر سید‬
‫طیب اغا او ځینې نور ملګري حارض وو‪ .‬تقي عثامين او موالنا سليم الله خان‬
‫صیب په پښتو نه پوهېدل‪ ،‬د مرش خربې شیخ الحدیث شېرعلی شاه ورته‬
‫ژباړلې او د هغوی دواړو خربې يې مال محمد عمر ته ژباړلې‪.‬‬

‫لومړی مال محمد عمر هغوی ته هرکلی ووايه‪ .‬ورپسې خربې د علاموو له خوا‬
‫پیل شوې‪ .‬ښاغيل مفتي تقي عثامين د اسالمي نظام د بقاء پر ارزښت مدللې‬
‫خربې وکړې‪ .‬د حاالتو د نزاکت يادونه يې وکړه او ويې ويل‪ ،‬دا يو اسالمي‬
‫نظام دی او دښمنان يې د نړېدلو هڅې کوي‪ ،‬نو هر هغه الره بايد ولټول يش‪،‬‬
‫چې د دې ماجرا مخه ونيول يش‪ .‬موالنا تقی صیب وويل ټول مسلامنان په دې‬
‫یرغل متاثره کيږي‪ ،‬نو د شيخ اسامه موضوع ته د حل مناسبه الر لټول پکار‬
‫دي‪.‬‬

‫موالنا سليم الله خان صیب له مال محمد عمر رسه له محبت او خواخوږۍ ډکې‬
‫خربې وکړې او د امريکا له يرغل د خالصون د الرو چارو پر لټون يې بحث‬
‫وکړ‪.‬‬

‫د دغو علاموو خربې‪ ،‬اندېښنې او خواخوږي د پام وړ وې او زما په اند پوره وزن‬
‫يې درلود‪ ،‬خو د مرش لنډ ځواب نږدې ټول الجوابه کړل‪ .‬مرش له دغو علاموو‬

‫‪269‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه د بې کچې احرتام په فضا کې په ډېره خوږه او مودبانه لهجه خربې‬

‫وکړې‪ .‬مال محمد عمر دغه علامء مخاطب کړل‪:‬‬

‫زما هر کار د علاموو له مشورې رسچينه اخيستې‪ ،‬د الله دين تاسو ته تر ما‬
‫ډېر ښه معلوم دی‪ ،‬موږ ستايس د شاګردانو په درجه کې يو‪ ،‬خو خربه دا ده‬
‫لکه څنګه چې انبياء علیهم السالم د الله د دين په تعميل مکلف وو‪،‬‬
‫همداسې زه او بل هر مسلامن واکمن مکلف دی‪ ،‬زه به هغه څه کوم‪ ،‬چې‬
‫اسالم يې اجازه راکړي‪ ،‬زه به الله ته د دې څه ځواب وايم‪ ،‬چې الله ما ته‬
‫دېرش تنه مجاهدین راکړل (د تحريک د پیل لومړيو ورځو ته اشاره وه) هغه‬
‫وخت ما پر الله توکل وکړ او الهي مسووليت ته مې شا نه کړه‪ ،‬خو نن چې د‬
‫يوه هېواد واکمن يم د خپلې واکمنۍ د بقاء لپاره څنګه خپل رشعي‬
‫مسووليت ته شا کړم؟‬

‫د اسامه په موضوع کې اوس امريکايان بله هيڅ خربه نه مني‪ ،‬يواځې دوې‬
‫لرې يې پري ايښي‪ .‬يا به يې ورسپارو يا به یرغل کوي‪ ،‬البته که خدای مه‬
‫کړه ور ويې سپارو بيا هم د دې تضمني نه شته چې یرغل به نه کوي‪ ،‬نو‬
‫اوس تاسې ما ته د سپارلو فتوا راکولی شئ؟‬

‫ټولو ورته وويل‪ :‬نه‪ ،‬موږ د جواز فتوا نه شو درکوالی‪ .‬مرش وويل‪ :‬درېیمه الر‬
‫پاتې نه ده‪ .‬سعودي ته سپارل هم امريکا ته سپارل دي‪ ،‬ځکه چې سعودي يې‬
‫هم امريکا ته ورکوي او د امريکا په امر يې له موږ غواړي‪.‬‬

‫څرنګه چې ما ته د افغانستان علاموو هم اجازه نه ده راکړې‪ ،‬تاسو يې هم نه‬

‫شئ راکوالی او د نورې نړۍ حقیقي علامء يې هم نه يش راکوالی‪ ،‬نو دغه‬
‫عمل د اسالم له نظره جواز نه لري‪ ،‬زه مجبور يم په دې الر کې به هرې‬
‫قربانۍ ته ځان ورکوم‪ .‬د خپل رس او خپل نظام باک به هم نه کوم‪ ،‬د هر‬
‫يرغلګر پر وړاندې به د جهاد فریضه تر خپل ژونده جاري ساتم‪.‬‬

‫‪270‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مرش له دې ځواب رسه علام چپ شول‪ ،‬موالنا سليم الله خان وژړل‪ ،‬مال‬
‫محمد عمر ته يې مخ ورواړاوه‪ :‬الله ستا رشح صدر په همدې کړی‪ ،‬الله دې‬
‫مرسته وکړه او الله دې موږ ته هم د شهادت مرګ راکړي‪.‬‬

‫دا مجلس په همدې ځای پای ته ورسېد‪ .‬بهر جرنال محمود‪ ،‬برګيډیر سلطان‬
‫او مېجرګل ناست وو‪ .‬د ټولو شونډې وچې وې‪ ،‬يوه يې ماته ګوته ونيوله او ویې‬
‫ويل‪ :‬دا هامغه دی؟ زه پوه شوم چې هغوی زما په يوې مطبوعايت مرکې غوسه‬
‫وو‪.‬‬

‫جرنال محمود په وروستي ځل مال محمد عمر ته وويل‪ ،‬که زه وم یرغل به نه‬
‫کيږي او که یرغل کېده زه به نه يم‪ .‬رښتيا هم چې کله جرنال مرشف د امريکا‬
‫له خوا پر افغانستان د یرغل د مالتړ اعالن وکړ‪ ،‬نو جرنال محمود استعفاء‬
‫ورکړه‪.‬‬

‫له پاکستاين هیئت رسه له مالقات نه وروسته متوکل مال محمد عمر ته يو ځل‬
‫بيا وویل‪ ،‬چې ښه الره دا ده چې اسامه سعودي ته وسپارو‪ ،‬دايس معلومیده‬
‫چې لومړی متوکل فکرکاوه چې د پاکستاين علاموو هیئت به کوم حل را‬
‫وبايس‪ ،‬خو چې کله مایوسه شو نو بیايې په شخيص توګه وړاندیز وکړ‪ ،‬مال‬
‫محمد عمر په موسکا متوکل ته د نه ځواب ورکړ او دا طرحه يې د منلو وړ ونه‬
‫بلله‪.‬‬

‫کله چې موږ بیرته د مرشتابه نرشايت دفرت ته راغلو نو د مال محمد عمر یو‬
‫جهادي ملګري مالغازي چې د سټینګر توغندی ویشتل یې هم زده و‪ ،‬له موږ‬
‫رسه په دې خربه توند شو چې امریکايي الوتکې ويل سټنګر توغندی نيش په‬
‫نښه کوالی‪ ،‬موږ ته دا معلومات رسیديل و‪ ،‬چې سټنګر توغندي امریکايي‬
‫الوتکې نيش ویشتی‪ ،‬خو مالغازي دغو خربو ته زموږ د وارخطايۍ نوم ورکړ‪ ،‬له‬

‫‪271‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ما يې مخ واړاوه او د دفرت يو تن بل ملګری احمدجان احمدي يې مخاطب کړ‪:‬‬

‫«یاره احمدی صاب چې اول ورځ یو لس دانې امریکايي جیټان را ایله کړو‪»...‬‬

‫د امریکا یرغل‬

‫د پاکستان له وروستي هيئت وروسته زه د څو ورځو لپاره خپل کيل ته الړم‪ .‬له‬
‫رخصتي وروسته مې د اکتوبر په اوومه ځان بېرته تللو ته تيار کړ‪ .‬سهار وختي‬
‫له کوره ووتم‪ .‬سپېده چاود کې مې پر الر د الوتکو درانه غږونه ترغوږ شول‪.‬‬
‫تازه سهار خلکو د اسامن لوري ته پر ترهېدلو څېرو او دقیق نظر کتل‪ .‬پوه‬
‫شوم چې ټکه لوېدلې‪ .‬څوک به ژغوريل وي او څوک به بې روحه پراته وي! د‬
‫موټر په پر سټرینګ مي السونه سخت شول او په څوکۍ کې سیده شوم‪.‬‬
‫پښه مي پر ایکسلېټر ټینګه کړه‪ ،‬پرته له دې چې پر الر بریک ونیسم او د چا‬
‫حال وپوښتم‪ ،‬شاوخوا د سهار اته بجي د مرشتابه دفرت ته دننه شوم‪.‬‬

‫نه الر کې ساتونکي وو او نه دفرت کې د ژوند اثار‪ .‬د کړکينو ماتو ښیښو او د‬
‫نوي ډول باروتو بویونو ټوله فضا وحيش کړې وه‪ .‬سړه سنا وه‪ .‬هيچا له ودانيو‬
‫نه رس رابهر نه کړ‪ ،‬نه يې وپوښتلم! تر دې وړاندې چې له موټره کوز شم‪ ،‬د‬
‫رپیټر مخابرې لومړۍ شمېرې ته والړم او پر طیب اغا مې غږ کړل‪ :‬احمد!‬
‫احمد! (د مخابرې کوډ يې و)‪ .‬په ټیټ اواز يې جواب راکړ‪ .‬عربته اورم چېرته‬
‫يې‪ .‬دفرت کې والړ يم‪ .‬غږ يې جدی شو‪ :‬ژر راوځه مببار ال روان دی‪ .‬دفرت‬
‫مببار شو او هر شېبه ال هم خطر دی‪ .‬ما هم په تېزۍ ځان له خاموشې حویلۍ‬
‫وویست‪.‬‬

‫وروسته يې پر مخابره خپل ځای را وښود‪ .‬د کندهار لوبغايل رسه يې خايل‬
‫شوې حویلۍ خپل موقت دفرت ګرځولی و‪ ،‬هلته ورغلم‪ .‬له سالم وروسته‬
‫لومړۍ پوښتنه د مرشه وه‪ ،‬طیب وویل روغ رمټ دی‪ .‬يوازې یو تره يې شهید‬
‫شو‪.‬فامیل يې له ښاره بهر ارغنداب ته واستاوه‪ ،‬خپله نه راووت ویل يې په‬
‫‪272‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کوم ځای چې مرګ راته لیکلی وي‪ ،‬هلته به مرم‪ ،‬خو ټولو ملګرو ورته ډېر عذر‬
‫او زارۍ وکړې اخیر مو وویست خو الر کې الوتکو ورباندې توغندي وار کړل‪.‬‬
‫مګر ترې بچ شو‪.‬‬

‫سټنګر توغنديو پر امریکايي الوتکو کار نه کاوه‪ .‬د مالغازي غوږونه نور مړه‬
‫وو‪ ،‬تور پټکی يې پر غفوري لونګۍ بدل کړی و او د اسامن خوا ته يې په ډارن‬
‫نظر کتل‪ .‬رويس دوه میلې کورړيدې خو مببار کوونکو الوتکو له دېرش زره‬
‫مرته باال نه مببار کاوه‪ .‬دومیله تر پينځلس زره مرته ویشتل کوالی يش‪.‬‬

‫د مرشتابه د مرکزي مخابرې نرصت مسئول حاجي الال د دومیله توپونو پر‬
‫مسئول په مخابره کې غږ کړل‪ :‬هسې مرمۍ مه ضایع کوئ! کوم ځای ته چې‬
‫ستاسې مرمۍ رسیږي‪ ،‬که يې هم هغلته هم ورته کیږدئ‪ ،‬بیا هم نه ور‬
‫رسیږي‪ .‬کومې دوه نسبتا پرمختللې رويس دافع هوا دستګاوې چې طالبانو په‬
‫کندهار او کابل کې پر غرونو ځای پرځای کړې وې‪ ،‬هغه په لومړي هدف کې‬
‫الوتکو له مسلکیانو رسه يو ځای له مينځه يوړې‪ .‬موږ مېنې بدلولې او له رسنيو‬
‫رسه مو اړیکه ساتله‪.‬‬

‫له بره دا مریکايي الوتکو سخت مببار روان و او الندې په هر ښار کې د‬

‫سټاليټ تلفونونو لرونکې جاسوسان ګیریدل؛ د امريکا له خوا کرايه شوي‬
‫ځينې قومي مخور او زاړه قوماندانان هم د مببار ورستيو پایلوته په مته ورو ورو‬
‫د خوځښت په حال کې ول او مرشتابه ته يې راپورونه راتلل‪.‬‬

‫د هيواد دځینو نورو برخو ترڅنګ د کندهار فضا هم هغو راډيوي څپو پوښلې وه‬
‫چې له الوتکويې د امریکايي ځواکونو اعالمیې خپرولې‪ .‬د دغو خپرونو‬
‫ویاندويان يې ناپښتانه حتی پښتو ويوونکي انګریزان وو! چې په غلطه پښتو‬
‫ژبه يې اخطاريه اعالميې خپرويل‪ .‬د مرش په اړه به يې سپکوونکې تورې‬
‫کارول‪ .‬که څه هم امريکايان او ملګرې يې د خپلو سيايس او فوځي مخالفينو‬

‫‪273‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په شخصیت وژنه کې ځانګړی تبلیغايت مهارت لري‪ .‬لکه د قذايف‪ ،‬صدام‪،‬‬
‫عمر بشیر‪ ،‬هوګوچاویز‪ ،‬چینايې رهربانو او ایراين روحاين مرشانو په اړه چې‬
‫فريض کیيس خپروي او همدا اوس يې په ترکي رهرب رجب اردوګان پيس هم‬
‫رشوع کړې‪ .‬خو د مال محمد عمر په اړه په دغه اعالميو کې دايس خربې‬
‫خپریدې چې په افغاين ټولنه کې بې معنا او خنداوره وې‪ .‬د بیلګې په توګه په‬
‫يوه اعالميه کې به دا توري تکراريدل‪ :‬چې مال محمد عمر له خپلو مريمنو رسه‬
‫عیش کوي‪ .‬په اسالمي او افغاين ټولنه کې له میرمنو رسه عیش هيڅ کومه‬
‫ځانګړې ناوړه معنا نلري!‬

‫‪274‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د قومندان عبدالحق نيول او وژل‬

‫کله چې د ‪ ۲۰۰۱‬اپرېل په څلورمه احمد شاه مسعود د اروپايي پارملان په دعوت‬

‫اروپا ته سفر وکړ‪ .‬هلته يې د ښکاره غونډو ترڅنګ له اروپايي او امريکايي‬
‫استخبارايت کړيو رسه‪ ،‬د پټو ناستو او تعهداتو خربونه هم ورکول شول‪ .‬دلته‬
‫دا خربه د طالب مرشتابه غوږونو ته هم ورسېده چې امريکا او لويديځ همکاران‬
‫يې غواړي د طالبانو د پرځولو لپاره د طالبانو د ټولو مخالفو ملېشو او پخوانيو‬
‫قومندانانو يوه ګډه موثره جبهه جوړه کړي‪ .‬ډېر امکان دې ولري چې د پیسو‬
‫ترڅنګ نوي جنګي وسایل هم ورکړي او حتی امریکايي ځانګړي ځواکونه او‬
‫الوتکې يې هم مرسته وکړي‪.‬‬

‫همدې خربې طالبان چې تر دې دمه د امریکا له خوا له اقتصادي بندیزونو‪،‬‬

‫تبلیغايت دښمنۍ او ديپلوماتیکې تنهايۍ رسه مخ ول‪ ،‬له يوه بل ډېر جدي خطر‬
‫رسه مخ کړل‪ .‬طالبانو دې لور ته توجه واړوله او په سیمه کې يې تر خپله وسه‬
‫د نوې جبهې د ايکټرانو د حرکاتو او پالنونو د څارنې هڅې پیل کړې‪ .‬په دې‬
‫ايکټرانو کې په شامل کې د مسعود او دوستم ترڅنګ په رشقي او مرکزي‬
‫والياتو کې قوماندان عبدالحق او په لويديزو والیاتو کې حامدکرزی ډېر ښکاره‬
‫بوخت وو‪.‬‬

‫عبدالحق او کرزی دواړه له دې وړاندې له طالبانو رسه څرګندې دښمنۍ ته نه‬

‫وو رسېديل خو د دې نوې امريکايي پروژې په تياري کې په تېزۍ بوخت وو‪.‬‬
‫دوی په پاکستان‪ ،‬ایران او متحده عرب اماراتو کې غونډې کولې او جنګې‬
‫قومندانانو او قومي مخورو ته يې پیسې ويشلې چې دغه جبهه پراخه کړي‪ .‬په‬
‫دې لړ کې قومندان عبدالحق د دوبۍ ښار "الحیات ریجنيس" په نامه هوټل‬
‫کې د مهمو او سرتو قومندانانو لپاره يوه خفيه غونډه ترتيب کړه‪ .‬د هغوی د‬
‫سفر اسانتیاوې يې هم ورته وار د مخه برابرې کړې وې‪ .‬عبدالحق او د هغه‬

‫‪275‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ورور حاجي قدیر د نړۍ د ځینو نورو ښارونو تر څنګ په دوبۍ ښار کې هم‬
‫تجاريت دفرتونه او معامالت لرل‪ ،‬ځکه خو هلته پروګرامونه ترتيبول ورته ګران‬
‫نه و‪.‬‬

‫دغې خفیه غونډې ته ځینې قوماندانان په ناخربۍ کې ورغوښتل شوي وو چې‬

‫له اصيل موضوع خرب نه وو چې په دې کې د کابل واليت يو مهم قومندان له‬
‫دې موضوع رسه د نه توافق په نتیجه کې دغه راز طالبانو ته ورساوه‪ ،‬ځکه خو‬
‫طالبان له اوله عبدالحق ته ځیر شول‪ .‬کله چې د ‪ ۲۰۰۱‬د اکتوبر په اوومه پر‬
‫افغانستان امريکايي يرغل پیل شو‪ ،‬څو ورځې وروسته عبدالحق هم له پالن‬
‫رسه سم له يو شمېر پلويانو رسه يو ځای له پېښوره د پاڼهچنار پر الر‬
‫افغانستان ته رادننه شو‪.‬‬

‫هغه له پاڼهچناره "ترې منګل" سیمې ته او بیا اريوب ځاځي ته راغی‪ .‬له هغه‬
‫ځايه د لوګر ازرې ولسوالۍ ته راغی‪ .‬د ازرې او حصارک ولسواليو کې يې خپل‬
‫قوميان‪ ،‬عام ملکان او قومندان ان د پیسو په بدل کې د طالبانو پر ضد جګړې‬
‫ته وهڅول‪.‬‬

‫عبدالحق نه د طالبانو د خربېدو دوه چینله وو‪ .‬يو پوخ پالن شوی چينل و چې‬
‫عبدالحق يې له پېښوره تر ازرې څاره‪ ،‬خو په وروستي وخت کې يې دقیقه‬
‫څارنه ونه کړای شوه‪ .‬بل هغه ناڅاپي او اتفاقي چینل و چې عبدالحق يې‬
‫سمدستي ونيو‪ ،‬دا چینل د لوګر د استخباراتو او امنیه قومندانۍ تصاديف‬
‫چاینل و‪.‬‬

‫‪276‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لومړی هم پالن شوی چاینل‬

‫کله چې د دوبۍ له غونډې وروسته طالبان عبدالحق ته متوجه شول نو د هغه د‬

‫څارنې لپاره يې هلې ځلې پیل کړې‪ .‬د امريکا له يرغله لږ وړاندې چې قوماندان‬
‫عبدالحق په پېښور کې د خپلو قوماندانانو او پلويانو د منظمولو او د يس آی اې‬
‫له خوا د پیسو ويشلو کار توند کړ‪ ،‬طالبانو له يوې خوا په دستوري توګه د‬
‫ننګرهار د حسارک ولسوال ته دنده ورکړه چې عبدالحق رسه په ظاهره الس يو‬
‫کړي او په دې ډول د هغه په پوست ورننوځي او روزمره حاالت يې وڅاري‪ .‬دغه‬
‫ولسوال به له عبدالحق رسه په پېښور کې د هغه د مالقاتونو په ځای کې ناست‬
‫و او مالقاتونه به يې څارل‪ .‬ماښام به يې د ننګرهار د استخباراتو رياست ته د‬
‫ورځې جريانات ټول مخابره کول‪.‬‬

‫په دې کې هغه يو دوه ټيټ رتبه طالب چارواکي هم ليديل ول چې له عبدالحق‬

‫رسه يې له مرشتابه پټ کتل! بل پلو ته يې د حزب اسالمي د يوه پخواين‬
‫قوماندان په مرسته د قوماندان عبدالحق يو پخواين مجاهد چې دا وخت يې د‬
‫پاکستان د هريپور سیمې رسه خوا کې د شهدو د مچيو په يوه فارم کې‬
‫مزدوري کوله‪ ،‬دې کار ته اماده کړ‪ ،‬چې له عبدالحق رسه يو ځای يش او بیا په‬
‫دوامداره توګه د هغه په اړه طالبانو ته معلومات ورکړي‪.‬‬

‫دغه کس و چې له پېښوره تر ازرې يې د قومندان عبدالحق معلومات طالبانو ته‬

‫رسول‪ .‬د دې کس رابطه د ننګرهار د استخباراتو ریاست رسه وه‪ .‬کله چې پر‬
‫افغانستان امریکايي يرغل پیل شو او قوماندان عبدالحق هم د نورو قومندانانو‬
‫په څېر غوښتل چې د کابل‪ ،‬لوګر او ننګرهار په اطرافو کې د امريکا د پليو‬
‫ځواکونو رول ادا کړي‪ .‬د دې لپاره يې د کار پیلولو نقطه د لوګر ازرې ولسوالۍ‬
‫او دننګرهار حصارک ولسوالۍ غوره کړې وې‪ ،‬چې دواړه رسه خوا په خوا‬

‫‪277‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫موقعیت لري‪ .‬عبدالحق له اوله ال د ننګرهار له چارواکو او استخباراتو وېره‬

‫لرله‪ ،‬ځکه خو يې د ننګرها او کونړ د رسحدونو پر ځای د پاڼهچنار الر غوره کړه‪.‬‬
‫ازرې او حصارک ته د عبدالحق له رسېدو رسه طالبانو د ننګرهار له لوري په‬
‫محتاطانه ډول د عبدالحق په څارنه او مراقبت الس پوری کړ چې ژوندی ونه‬
‫تښتي‪ .‬تر دې وخته د عبدالحق د راتګ راز يواځې د ننګرهار استخباراتو رسه‬
‫و‪ .‬د طالبانو د پالن شوي چاینل خاص ځواکونه د حصارک ځینې برخو ته د‬
‫عبدالحق د پلټنې لپاره راورسېدل‪.‬‬

‫تصاديف چاینل‬

‫په عین هغه وخت چې د ننګرهار د استخباراتو ځانګړی ځواک د عبدالحق د‬

‫نيولو لپاره په حصارک کې په پلټنه بوخت و‪ ،‬د روانې میاشتې (اکتوبر)په‬
‫څلورويشتمه د لوګر وايل مولوي ضیاءالرحمن مدين خپل امنیه قوماندان مولوي‬
‫بازمحمد راغواړي او ور ته وايي چې په ازره کې امریکايي چورلکې کېناستلې او پيل‬
‫ځواکونه يې کوز کړې دي‪ .‬دا وخت چې امریکايي پيل ځواکونه چا نه وو لیديل‪،‬‬
‫طالبانو له هغوی رسه د مخامخ جګړې ډېره تلوسه لرله‪.‬‬

‫امنیه قوماندان په بیړه جنګي کنډک برابروي او د يو څو میله پیکا ماشیندارو د‬

‫مرستې لپاره د استخباراتو ریاست ته په بیړه ځي‪ .‬د استخباراتو له رئیس‬
‫محمد انشا مخبت نه د څو پیکا ماشیندارو مرسته غواړي‪ .‬مخبت علت‬
‫پوښتي‪ .‬امنيه قوماندان د امريکايي چورلکو د ناستې ورته وايي‪ .‬د استخباراتو‬
‫ريیس ورته وايي چې امريکايي چورلکو به امريکايي عسکر کوز کړي وي‪ ،‬ته‬
‫به ځې زه به پاتې کېږم؟ داسې شونې نه ده‪ ،‬هرومرو به زه هم ځم‪.‬‬

‫دواړو په ګډه څو موټره وسلهوال برابر کړل او په بیړه د ازرې لور ته روان شول‪.‬‬
‫هغوی د لوګر دوبندي سیمې ته ورسېدل چې له ازرې د دوی ارتباطیان‬
‫مټکورې کيل ته راورسېدل‪ .‬دوي ته يې خرب را واستاوه چې امریکايي الوتکې‬
‫‪278‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫نه شته‪ ،‬بلکې قوماندان عبدالحق راغلی؛ خلک د طالبانو پر ضد مسلح کوي او‬
‫په دې موخه پیسې تقسیموي‪ .‬د امنیه قوماندان او د استخباراتو د ريیس په‬
‫مرشۍ دغه وسلهواله ډلګۍ د ازرې د حاجي زرغون کيل ته رسیږي‪ .‬هلته‬
‫حاجي زرغون طالب مېلمنو ته پسه حاللوي (چې دا کار په پښتنو کې د خاص‬
‫احرتام نښه ده) حاجي زرغون ته له دې يوه ورځ وړاندې قوماندان عبدالحق‬
‫راغلی و او له ده نه يې د يوه قومي مخور په توګه د طالبانو پر ضد جګړه کې د‬
‫مرستې غوښتنه کړې وه‪ .‬په بدل کې يې د زیاتو پیسو وړاندیز ورته کړی و‪،‬‬
‫خو زرغون د يو ځیږ پښتون په بڼه عبدالحق ته ډېر تریخ ځواب ورکړی و‪ ،‬هغه‬
‫ته يې د بې ضمیره او وطن پلورنکي خطاب کړی و‪.‬‬

‫د حاجي زرغون کره د شپې له تېرېدو نه وروسته سهار دغه وسلهواله ډلګۍ د‬
‫لکړۍ (د ځاځيو او ازرې تر مينځ رسحدي غر دی) د غره پر څوکه د منګلو درې‬
‫کيل ته اوښتل چې يوه دوه سیټه ډاټسن پر مخه ورغله‪ .‬طالبانو ډاټسن ودروله‬
‫او غوښتل يې چې عادي تاليش واخيل‪ .‬د ډاټسن د مخې په سيټ کې ناست‬
‫دنګ غنم رنګي سړي ډېره سخته بڼه ووهله او رنګ يې ژېړ شو‪ .‬له سختې‬
‫وراخطايۍ په لړزېدو شو‪ .‬دا سړی په چې عمر د اته څلوېښتو اوپنځوسو تر‬
‫مينځه ښکارېده‪ .‬له حالته يې داسې برېښېده‪ ،‬لکه هغه چې فکر کوي چې دا‬
‫طالبان د همده په لټون راوتيل دي‪ .‬د هغه پر بغل ټيټې توپانچه وه ‪ ،‬طالب‬
‫مرش فکر وکړ چې ښايي دغه سړی د دې توپانچې له امله وارخطا دی‪ ،‬ځکه‬
‫چې د طالبانو په واکمني کې له نامسئولو کسانو رسه د وسلې شتون جرم و‪.‬‬
‫طالب مرش دغه سړې ته تسيل او اطمنان ورکړ چې دا د وارخطايۍ خربه نه ده‪.‬‬
‫زموږ له خوا درته ستونزه نه شته‪ ،‬موټر يې رخصت کړ‪ ،‬خو چې کله د منګلو‬
‫درې کيل ته ورسېدل‪ ،‬کلیوالو ورته وويل چې په ډاټسن کې ناست هم هغه‬
‫دنګ سړی د ننګرهار مشهور قوماندان حاجي زمان غمرشيک و‪.‬‬

‫‪279‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د لوګر د استخباراتو رييس خپلو ملګرو ته وويل چې راځئ چې لومړی اودسونه‬

‫وکړو او د منګلو درې د حاجې فضل الرحمن په مهامن خانه کې د پرتو دیني او‬
‫تاریخي مقدساتو زیارت وکړو او بيا د عملياتو د بري لپاره په اخالص دعا‬
‫وغواړو‪ ،‬دا مقدسات څه وو؟‬

‫لومړی په دې اړه لنډ معلومات وړاندې کوم‪.‬‬

‫د ازرې د منګلو درې مذهبي او تاریخي مقدسات‬

‫غالبا په هېواد کې د امیرحبیب الله (بچه سقاو) د واکمنۍ پر مهال چې د کابل‬

‫ښار چور شوی و‪ ،‬د دې سیمې خلکو د کابل په باالحصار یا هم ارګ کې يو‬
‫پخوانی تاریخي بند صندوق موندلی و‪ ،‬چې په کې يو کمیس او يوه خولۍ‬
‫ایښې وه‪ .‬پر کمیس له رسه تر پايه د قران کريم اياتونه په نزويل ترتيب‬
‫لیکيل و او د لیکلو نېټه يې پينځم هجري قمري وررسه لیکل شوې وه‪ .‬د‬
‫ایاتونو په ترتيب نزويل لیکنه‪ ،‬د لیکدود او د لیک شکل او د کمیس زوړوايل دا‬
‫په ډاګه کول چې دا کمیس ښايي همدومره قدامت ولري او خولۍ د اوښ له‬
‫وړيو جوړه وه‪ .‬داسې ګومان کیږي چې د اسالم په لومړيو پېړيو کې ښايي‬
‫اسالمي فاتحانو دغه مقدس اثار د تربک په توګه له ځان رسه راوړي وي‪.‬‬

‫د طالبانو د واکمنۍ پر مهال کوم چارواکي دا خربه د طالبانو مرش مال محمد‬
‫عمر ته ورسوله او داسې راپور يې ورکړ چې دغه مقدسات د ایران پر هيواد د‬
‫پلورلو په حال کې دي‪ .‬مال محمد عمر له کندهاره ځانګړې چورلکه پسې‬
‫راواستوله او دغه مقدسات يې کندهار ته يوړل‪ .‬په دې عمل د منګلو درې خلک‬
‫سخت خپه او غوسه شول ځکه چې هغوی دغه مقدسات د خپل کلې لپاره ویاړ‬
‫او تربک ګاڼه‪.‬‬

‫‪280‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مال محمد عمر د دې اثارو د څېړنې لپاره يو شمېرعلامء هم راوغوښتل‪ .‬علاموو‬

‫وويل‪ :‬دا چې پر کمیس يواځې هغه اياتونه په هم هغه ترتیب لیکل شوي چې‬
‫تر پنځم هجري کال پورې نازل شوي دي او نېټه يې هم ورباندې پنځم‬
‫هجري لیکل شوې ده‪ ،‬نو په دې کې خو شک نه شته چې دا کمیس همدومره‬
‫قدامت لري‪ .‬دا امکان هم ډېر قوي دی چې دا کمیس دې د اسالم د پېغمرب‬
‫صلی الله علیه وسلم وي‪ ،‬ځکه چې په هغه وخت کې چې د اسالم پېغمرب‬
‫ژوندی و‪ .‬مسلامنانو له بل چا رسه دومره مينه نه لرله چې پر کمیس يې قرآين‬
‫اياتونه ولیکي‪ .‬دا ډول متربک کمیس يواځې د پېغمرب کېدای يش‪ ،‬نو د دې‬
‫خلکو دغه دعوی نه يش ردېدالی چې دا کمیس او خولۍ د اسالم پېغمرب ته‬
‫منسوبوي‪.‬‬

‫د منګلو درې خلکو د دې اثارو د بېرته ترالسه کولو لپاره ډېرې منډې وکړې‪.‬‬
‫ډېرو سرتو چارواکو ته يې اواز ورساوه او همدې چارواکو مال محمد عمر ته د‬
‫دې خلکو شکایت هم ورساوه او سفارش يې هم وکړ‪ ،‬خو اثار بېرته ورنه کړل‬
‫شول‪ .‬بالخره د لوګر د استخباراتو ريیس محمدانشا مخبت د مال محمد عمر د‬
‫مرکزي مخابرې "نرصت" دفرت ته خرب ورکړی و چې د منګلو درې خلک وايي‬
‫چې که موږ ته زموږ مقدس امانت بیرته راستون نه يش‪ ،‬موږ د دې کيل سپني‬
‫ږيري‪ ،‬ځوانان‪ ،‬ماشومان او تور رسي لوڅې پښې صحرا ته راوځو او تر درو‬
‫ورځو طالبانو ته ښېرې کوو‪ .‬په ځواب کې مال محمد عمر د لوګر چارواکو ته‬
‫وویل چې زه چورلکه دراستوم‪ ،‬د کيل دوه مرشان سپین ږیري راواستوئ چې‬
‫زه له نږدې خربه وررسه وکړم‪ .‬که رښتيا د دې اثارو د پلورلو وېره نه وي‪ ،‬ورته‬
‫وبه يې سپارم‪.‬‬

‫دوه سپین ږيري يې چورلکه کې کندهار ته واستول‪ .‬مال محمد عمر د سپین‬
‫ږيرو ښه استقبال او مېلمه پالنه وکړه‪ .‬له نورو سوغاتونو عالوه يې د دې اثارو د‬

‫‪281‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫حفاظت لپاره تقریبا دڅلور زرو ډالرو معادل پیسې هم ورکړې او دغه مقدسات‬
‫يې هم بېرته ورته وسپارل‪ .‬بېرته يې په چورلکه کې له مقدساتو رسه يو ځای‬
‫خپل کيل ته راواستول‪ .‬په دې عمل د دې سیمې د خلکو زړونه د استخباراتو‬
‫رييس محمد انشا مخبت وګټل‪ ،‬همدا وجه وه چې دعبدالحق په پلټنه کې د‬
‫دې سیمې خلکو له مخبت مرسته وکړه‪.‬‬

‫د مقدساتو له زیارته وروسته د ولسوالۍ د مرکز پر لور‬

‫محمدانشا او ملګرو يې اودسونه تازه کړل او د حاجې فضل الرحمن په‬

‫مهامنخانه کې د پرتو مقدساتو زیارت يې وکړ‪ .‬هغوی هر يوه په نوبت رسه پر‬
‫کمیس السونه ايښودل او خولۍ پر رس کوله‪ .‬مخبت وايي هر ملګري چې به‬
‫پر کمیس السونه کېښودل او خولۍ به يې پر رس کړه‪ ،‬بې اختياره به يې له‬
‫سرتګو اوښکې روانې شوې‪ .‬دوی وايي چې له دې وروسته يې په دې ځای‬
‫کې د قران کريم يو څه تالوت هم وکړ‪ .‬کله چې ووتل يو ډول سکون او‬
‫اطمنان وررسه پیدا شو‪ ،‬بيا هغوی د ازرې ولسوالۍ د مرکز پر لور وخوځيدل‪.‬‬
‫ازرې ولسوالۍ ته چې ورسېدل‪ ،‬دا وخت تقریبا د غرمې دولس بجې وې‪.‬‬
‫ولسوال ته يې مشوره ورکړه چې ټولو مهمو قومي مرشانو ته د غرمې لپاره د‬
‫مېلمستيا بلنه ورکړه‪ .‬د ولسوالۍ اکرثه قومي مخور او سپین ږيري ولسوالۍ ته‬
‫راغلل‪ .‬لکه حاجي بسم الله‪ ،‬حاجي بادام‪ ،‬حاجي فضل الرحمن او ډېر نور‪...‬‬

‫طالبانو موثق معلومات ترالسه کړي وو چې د حاجي زرغون‪ ،‬فضل الرحمن او‬
‫يو څه نورو مرشانو پرته‪ ،‬نورو اکرثو قومي مخورو له عبدالحقه پیسې اخیستې‬
‫وې او د ازرې او حصارک په سقوط کې يې عبدالحق ته د مرستې ډاډ ورکړی‬
‫و‪.‬‬

‫له ډوډۍ خوړولو وروسته ولسوال د استخباراتو د رييس او امنیه قوماندان په‬
‫مشوره سپني ږیرو ته وويل چې تاسو د لوګر وايل مولوي ضیاءالرحمن مدين د‬
‫‪282‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫يوې مشورې لپاره د واليت مرکز ته غوښتي یاست‪ .‬سپین ږیرې يې والیت ته‬
‫واستول‪ .‬وايل ته يې پر مخابره وويل چې سپین ږیري او ملکان د عبدالحق د‬
‫پلټنې تر متامېدو مرصوف وساته‪.‬‬

‫دا وخت د لوګر امنيه قومندان او د استخباراتو رييس ته دا خرب هم راغی چې د‬

‫ننګرهار د استخباراتو ځانګړی کنډک هم د عبدالحق د مراقبت لپاره د حصارک‬
‫ولسوالۍ ته رارسېدلی‪.‬‬

‫مخبت خپل ملګري امنیه قوماندان مولوي بازمحمد ته وویل‪ :‬زه لږ د عيل شېرو‬
‫کنډو رس ته خېږم چې پر مخابره جالل اباد نه حصارک ته له راغيل خصويص‬
‫کنډک رسه اړیکه ټینګه کړم چې په ګډه عمليات وکړو‪.‬‬

‫مخبت له څلورو ملګرو رسه عيل شېرو کنډو ته مخامخ د يو بل غره رس ته‬
‫وخوت‪ ،‬چې د عيل شېرو له کنډوه د حصارک لور ته تللې الر ورباندې سپره ده‪.‬‬
‫حصارک ته د راغلې کنډک رسه يې اړیکه ونيوله‪ .‬هغوی د عبدالحق د راتګ‬
‫موضوع تاييد کړه‪ ،‬خو د اوسېدلو ځای يې د سپین جومات او حاجي زرغون‬
‫کلی وښود‪ ،‬چې عبدالحق ورته يوه ورځ وړاندې راغلی و‪.‬‬

‫دا وخت مخبت یو کس ولید چې د حصارک له لوري ازرې ته پر دې الر تنها‬

‫پلی را روان دی‪ .‬دا د حاجي فضل الرحمن د کور سړی و چې متربک کمیس او‬
‫خولۍ ورکره ایښې وه‪ .‬مخبت لومړی هغه نه پېژاند‪ ،‬ځکه يې پرې پټکه وکړه‬
‫چې سم حال ووايه عبدالحق چېرې دی؟ سړي په وارخطايۍ ورته وویل ما ته‬
‫څه مه وایاست حال درته وایم‪.‬‬

‫سړي وويل‪ :‬عبدالحق د حصارک د غوږیزي کيل خوا کې د حاجي دوران کور‬
‫کې دی‪ .‬خړه لونګۍ يې پر رس کړې او سپینې جامې يې په تن دي‪ .‬پرون يې‬

‫‪283‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د چا په واسطه د جالل اباد ښار کې د حاجي داود په بارګني کې په درې لکه‬

‫پنځلس زره کالدارې يوه ايس ايس ار ډاټسن رانیوله‪.‬‬

‫اوس خرب شوی چې جالل اباد نه وسلهوال طالبان ورپسې راغيل دي‪ .‬همدا‬
‫اوس يې حاجي دوران ته وويل چې يو آس راپیدا کړه او پر غرنۍ الره مې له‬
‫دې ځايه وباسه‪ ،‬ځکه چې طالبان راپسې دي‪.‬‬

‫مخبت وايي؛ داسې معلومېده چې د جالل اباد له خوا د ځانګړي کنډک تر څنګ‬
‫زموږ له راتګه هم عبدالحق څه ناڅه خرب شوی و چې ښايي حاجي زمان‬
‫غمرشیک به له موږ نه تر تېرېدو وروسته په سټاليټ تلفون حال ورکړی وي‪،‬‬
‫ځکه خو يې نور ځان په محارصه کې احساساوه‪.‬‬

‫مخبت وايي دغه الروی مو په دې قانع کړ چې موږ رسه ملګری يش او د‬

‫دوران کور راته وښيي‪ .‬دا وخت تقریبا ماسپښني څه باندې درې بجې وې‪ .‬د‬
‫استخباراتو رييس محمد انشا مخبت پر خپل ملګري امنیه قومندان بازمحمد‬
‫په مخابره کې چیغې وهيل چې امنیه قومندان له پاتې وسلهوالو رسه ځان را‬
‫ورسوي‪ ،‬خو هغه چې د مخبط په وينا مزاجا يو څه بې غوره سړی و‪ ،‬مخابرې‬
‫ته متوجه نه و‪ ،‬جواب يې پر وخت ورنه کړ‪.‬‬

‫باالخره مخبت له همدې څلورو کسو رسه شاوخوا د مازیګر په څلورو بجو د‬
‫عيل شېرو د کنډو الندې د دوران کور ته نږدې کمین ونيو‪ ،‬چې د عبدالحق د‬
‫تېښتې احتاميل الر وه‪.‬‬

‫د شپې تر يوې بجې همدې څو تنو کمني نيولی و‪ .‬امريکايي چورلکې او‬
‫کشفي الوتکو شور جوړ کړی و‪ ،‬داسې ښکارېده چې هغوی د عبدالحق د‬
‫ژغورلو لپاره راغيل وي‪ .‬هغه څارګره الوتکه چې طالبان يې بونګنه بولې بيا بيا‬
‫راتله‪ .‬مخبت وايي هغه وخت موږ له بونګنې رسه نابلده وو‪ ،‬ځکه مو پاملرنه هم‬

‫‪284‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫نه ورته کوله‪ .‬د شپې شا وخوا يوه بجه امنیه قومندان بازمحمد له پاتې‬
‫وسلهوالو رسه راورسېد او کمین هر لور ته پراخ شو‪.‬‬

‫د استخباراتو مرش خپل څو تنه د غوږیزې کيل هغې الر کې کېنول چې د دوران‬
‫کور ته تللې وه‪ .‬د شپې یو ملګری حافظ عبدالرشید خوب يوړ‪ ،‬چې بیدار شو‪،‬‬
‫ملګرو ته يې وویل چې خوب مې ليده باز (ګوربت) مو نيولی وي‪ ،‬خو ښځه بازه‬
‫وي‪.‬‬

‫د شپې نږدې درې بجې د غوږیزې پر الر ناستو کمیننيوونکو عبدالحق په‬
‫داسې حال کې ونيو چې پر اس سپور و‪ .‬د اس پړی يې بل کس نيولی و‪.‬‬
‫غوښتل يې چې له ناهموارې سیمې ووځي او بیا امريکايي چورلکې ته د پورته‬
‫کېدو لپاره ځان چمتو کړي‪ .‬هغه په همدې وخت کې هم له امريکايي چورلکو‬
‫رسه په متاس کې و‪ .‬عبدالحق رسه دا وخت يواځې څو تنه ونيول شول‪ ،‬نور په‬
‫تېښته بريايل شول‪ ،‬چې ویل کیږي په تښتېدونکو کې حاجي دوران هم و او يو‬
‫درجن هغه کسان هم وو چې عبدالحق يې پر مالوو د چانټو په ډول له ډالرو نه‬
‫ډکې همیانۍ ورتړلې وي‪ .‬د تېښتې پر مهال چې د چا مخ لويديځ ته و‪ ،‬لوېديځ ته‬
‫ورک شول او د چا چې مخ شامل يا ختيځ ته و‪ ،‬پر همغه مخه الړل او د ډالرو له‬
‫بڼدلو رسه يې تر ننه ځانونه ورک کړل‪.‬‬

‫تر دې څو شېبې وړاندې چې عبدالحق نيول کیږي‪ ،‬د دوران د کور له خوا دوه‬
‫ډاټسنې رارواين دي او بازمحمد په دې مته دی چې دا به عبدالحق وي‪ .‬مخې‬
‫ته ورته دریږي خو چې رانږدې کیږي نو د یوې ډاټسن مالک طالب قوماندان‬
‫عبدالرحمن دی او د بلې ډاټسنې مالک په کابل کې د استخباراتو ریاست‬
‫کارمند امین وردګ دی‪ .‬بازمحمد سمدستي د هغوی په موضوع پوهیږی چې له‬
‫عبدالحق رسه اړیکه لري‪ ،‬بازمحمد هغوی ته بد رد وايي او نور يې پرېږدي‪.‬‬

‫‪285‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له عبدالحق رسه په نيول شويو کسانو کې د هغه مرستيال د لوګر د څرخ‬
‫اوسېدونکی د ډاکرت نجیب د واکمنۍ ډګروال حامد؛ د عبدالحق د پوځي چارو‬
‫مسئول قوماندان شاويل او د عبدالحق ډرایور عزت الله و‪ .‬له دوی رسه د‬
‫الوتکو د رهناميۍ غمی او سټاليټ تلفون هم و‪ .‬طالبانو الیکرتونیکي وسايل‬
‫ورنه بېل کړل‪ .‬هغوی يې پيل روان کړل‪ .‬له يو څه پياده مزل وروسته يې‬
‫ډاټسن ته ورسول‪ .‬دا وخت امريکايي چورلکو او بونګنو الوتکو شور جوړ کړی‬
‫و‪ ،‬خو حالت يې ځان ته سم نه شوای معلوموالی‪ .‬دوی فکر کاوه چې د ننګرهار‬
‫له خوا راغيل کنډک عبدالحق نیولی يا محارصه کړی دی‪ ،‬ځکه يې د ننګرهار د‬
‫کنډک ډاټسنې مببار کړي چې يوه ډاټسنه وویشتل شوه او څوکسان په کې ژوبل‬
‫شول‪ ،‬نورې ورنه وژغورل شوې‪.‬‬

‫کله چې د غوږیزې د الرې کمین نيوونکو عبدالحق‪ ،‬امنيه قوماندان او د‬

‫استخباراتو مرش ته را رسول‪ ،‬دا وخت سهار شو‪ .‬امنيه قومندان سمدستي‬
‫عبدالحق په خپله ډاټسن کې د لوګر مرکز ته روان کړ‪ .‬مخبت د حاجي دوران د‬
‫کور د تالشۍ په موخه پاتې شو چې څه وخت وروسته وايل پر مخابره مخبت‬
‫ته وويل‪ ،‬ورپسې را روان شه! بازمحمد بې غوره دی‪ ،‬سړی ورنه خالص نه‬
‫يش‪.‬‬

‫عبدالحق پر الر امنيه قوماندان ته بيا بيا ويل ما کابل ته ستاسې مرشانو ته‬
‫ورسوه! بازمحمد هغوی په ډېر درناوي د موټر سیټ کې کېنويل‪ ،‬صمیامنه‬
‫مجلس وررسه کوي او هغوی ته يې د خوراک لپاره آنار مات کړی‪.‬‬

‫مخبت او بازمحمد دواړه وايي چې له عبدالحق رسه يې هېڅ داسې لیست او‬
‫اسناد نه دي مونديل چې د طالب چارواکو اړيکه پرې ثابته يش چې له بده‬
‫مرغه په دې اړه څه قصدي تبلیغات شوي دي‪.‬‬

‫‪286‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د دوی بل ملګري د عبدالحق وراره او د حاجي دين محمد زوی عزت الله له دې‬
‫ځای رسه خوا کې غونډیو کې د طالبانو د یوې بلې قطعي له خوا د الوتکو له‬
‫رهناميي کوونکي غمي رسه نيول شوی و‪ .‬دغه قطعه د لوګر د خروار د طالبانو‬
‫وه‪ ،‬دوي د دین محمد زوی له اجازې او مشورې پرته په خپل رس وژلی و‪.‬‬

‫کله چې عبدالحق د لوګر مرکز ته ورسول شو‪ .‬له کابل نه د داخله وزارت له خوا‬
‫وايل ته امر وشو‪ ،‬چې عبدالحق کابل ته راوليږئ‪.‬‬

‫امنيه قوماندان د وايل په امر عبدالحق کابل ته روان کړ‪ ،‬کابل ښار ته چې‬
‫غرمه مهال نږدې شول‪ ،‬له بن ساره‪ ،‬قلچه او شهدای صالحین رسه پر عمومي‬
‫سړک ورته مخ ته د داخله وزارت پیک اپ موټر راغی‪ .‬د داخله وزارت‪ ،‬يو تن‬
‫چارواکی مال ظاهر ورنه راکوز شو او د امنیه قوماندان موټر يې ودراوه او د مال‬
‫محمد عمر يو لیکلی فرمان يې ورښکاره کړ چې د مرش له خولې په ساده‬
‫الفاظو لیکل شوی و‪ :‬دغه وطن فروش او خاین کابل ته تر رسېدو وړاندې‬
‫وغځوئ او د کابل ښار يې په وينو مه پليتوئ‪.‬‬

‫دواړه موټره بېرته شا ته راغربګ شول او د سنګ نوشتې له عمومي سړک نه‬
‫چې د ریشخورو فرقې ته الر تللې ده‪ ،‬پر دغه سړک يې عبدالحق او ډګروال‬
‫حامد راکوز کړل او سرتګې پرې وتړلې‪ .‬بازمحمد حیران و چې څه وکړي‪ .‬مال‬
‫ظاهر عبدالحق او ډګروال حامد له سړک نه يوه لور ته د وژلو په نيت روان کړ‪.‬‬
‫عبدالحق ډېرې لويې لويې کريغي او بغارې وکړې‪ .‬دواړه يې په یوه وړه شېله‬
‫کې وویشتل چې کله له هغوی نه راغربګ شو‪ .‬پر ډرايور عزت الله او قوماندان‬
‫شاويل يې د ټوپک شپېلۍ ورواړوله‪ .‬امنيه قومندان يې پر وسله غوټه کړه‪ :‬چې‬
‫مرش خو يوازې د عبدالحق د وژلو امرکړی و‪ ،‬دا نور ولې وژنې؟‬

‫په دې کش وګیر کې د بازمحمد الس هم يو څه وسوځېد‪ ،‬خو ډرایور عزت الله‬

‫او شاويل يې ترې وژغورل چې بیا د لوګر په محبس کې ول او د والیت له‬
‫سقوطه وروسته خالص شول‪.‬‬

‫‪287‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ماښام د امريکاغږ راديو خرب ورکړ چې تېره شپه امريکايي چورلکې د سی آی‬
‫‪1‬‬
‫اې د يوه مهم مامور عبدالحق په ژغورلو کې ناکامه شوې‪.‬‬

‫له عبدالحق نه وروسته د حامد کرزي وار و‬

‫حامد خان کرزی د عبداالحد خان کرزي زوی دی‪ .‬عبداالحد خان کرزی د ‪ ۱۹۹۹‬د‬
‫جوالی پر څوارلسمه چې تازه د امریکا له سفره راستون شوی و‪ .‬د پاکستان د کوټې‬
‫ښار سټاليټ ټاون له یوه جومات رسه ناڅرګندو وسلهوالو وواژه‪.‬‬

‫د کرزي پالر په کندهار کې يو مخور خان و‪ .‬د ظاهرشاه په واکمنۍ کې د‬

‫وليس جرګې مرستیال پاتې شوی و‪ .‬هغه د محمد ظاهر شاه له کلکو پلویانو‬
‫څخه و‪ .‬د عبداالحد خان د کورنۍ څه غړي له شوروي یرغله وروسته په‬
‫امریکا کې مېشت شول او د امریکا د متحده اياالتو تابعیت يې ترالسه کړ‪.‬‬
‫هغوی د امریکا له څارګرو ادارو رسه د افغانستان په برخه کې کار کاوه‪ .‬د‬
‫هغوی ډېری ځوانانو ته هلته روزنه ورکول شوه چې په دې کې حامد کرزی هم‬
‫و چې د افغان جهاد پر مهال د يس آی اې يو باوري مامور و او د شوروي ضد‬
‫جګړه کې يې له مجاهدینو رسه نږدې کار وکړ‪.‬‬

‫هغه د سټینګر توغنديو د وېش کنرتولوونکی هم ګڼل کېده‪ .‬حامد کرزي د‬

‫خپلې قبیلې په مرشتوب کې د پالر ځای ناستی شو‪ .‬د کرزي د ځینې دوستانو‬
‫او خپلوانو له قوله‪ :‬کرزي له سیاسته رسبېره د شپې اوږدې ناستې او ګپ‬
‫شب شوق درلود‪ .‬د نشه لرونکو تابلېتونو د خوړلو ترڅنګ د چرسو د نشې‬
‫خربې هم پسې کېدې‪.‬‬

‫‪ 1‬دا کیسه د لوګر د استخباراتو د رييس مولوي مخبت‪ ،‬امنيه قومندان مولوي‬
‫بازمحمد‪ ،‬د ننګرهار د استخباراتو د چارواکو او د طالبانو دهغه وخت د پېښور د‬
‫چارواکو له خولې لیکل شوې ده‬
‫‪288‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هغه د نورو وروڼو خالف نږدې تر څلور څلوېښت کلنۍ پورې بې واده و‪ .‬هغه‬
‫وخت چې ما کرزی نه پېژاند‪ ،‬په اړه يې راته د امریکا غږ د پښتو څانګې مرشې‬
‫سپوږمۍ میوندۍ ویيل و چې حامد کرزی د يس آی اې د سازمان مخکښ‬
‫غړی دی‪ .‬د هغه او خلیلزاد موټر په واشنګټن کې د يس آی اې د دفرتونو په‬
‫دروازو کې نه درول کيږي!‬

‫د يو زیات شمېر کتونکو په اند د امريکا د یرغلیزې جنګي سرتاتیژۍ په‬

‫فهرست کې عبدالحق له کرزي وړاندې و‪ ،‬که مړ نه وای ښايي د لومړۍ لنډ‬
‫مهالې ادارې مرش به عبدالحق وای‪.‬‬

‫د طالبانو د رژیم او امریکا ترمينځ د النجو تر والړېدو وړاندې کرزي او پالر يې‬
‫له طالب مرشانو رسه نږدې اړیکې لرلې‪ .‬له هغه وروسته چې د رباين د حکومت‬
‫پر وخت کرزی د خارجه چارو مرستیال وزیر و او بیا د مسعود د سړیو له خوا په‬
‫کابل کې تر شکنجې او ډبولو وروسته مات رس او شلیدلی ګرېوان جالل اباد ته‬
‫په تېښته بریالی شوی و‪ ،‬کرزي له همدې امله مسعود رسه بغض درلود‪ ،‬خو‬
‫کله چې يس آی اې د مسعود نېغه مرسته پیل کړه نو کرزي ته له مسعود رسه‬
‫د نږدې کار هدایت وشو‪ .‬دلته کرزي یواځې هغه څه کوالی شول چې يس آی‬
‫اې ورته ویل‪ .‬نه د ده خپله خوښه او انتخاب‪.‬‬

‫د طالبانو له خوا د کابل له نيولو وروسته کرزي غوښتل طالبانو رسه نږدې کار‬
‫وکړي‪ .‬د هغه پالر به ډېر ځله په کندهار کې د طالبانو په مېلمستونونو کې لیدل‬
‫کېده‪ .‬هغه د کندهار له لومړي وايل مال محمدحسن‪ ،‬د هرات وايل مال يار‬
‫محمد‪ ،‬د طالبانو لومړين ویاند مال خريالله خیرخوا‪ ،‬مولوي احسان الله احسان‬
‫او د طالبانو لومړي خارجه وزیر مال محمد غوث رسه نږدې اړیکې لرلې‪.‬‬

‫کله چې درېو هېوادونو د طالبانو امارت د افغانستان د حکومت په توګه په‬

‫رسميت وپېژاند‪ .‬طالبان په نړۍ کې د ديپلوماتيکو اړيکو د پراختيا په لټه کې‬
‫شول او په دې کې د ملګرو ملتو نو په اداره کې د افغانستان استازويل هم‬

‫‪289‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اړينه وه‪ .‬د دې لپاره حامد کرزي ځان را وړاندې کړ‪ ،‬خو طالبانو ته جوته شوه‬
‫چې دا کار د يس آی اې پالن و‪ .‬د سعودي د استخباراتو چارواکو زموږ يوه‬
‫هیئت ته هم دا مشوره ورکړې وه چې حامد کرزی م م ته د استازي په توګه‬
‫غوره کړي چې ښايي هغوی ته هم دا خربه امریکایانو کړې وي‪ .‬له مال‬
‫عبدالجلیل نه مې په دې اړه وپوښتل چې هغه وخت مرستيال خارجه وزیر و‪،‬‬
‫هغه وویل ما او مال غوث (خارجه وزیر) مال صیب ته دا وړاندیز وکړ‪ ،‬خو مال‬
‫صیب په ساده ټکو کې راته وويل چې دا د امريکا خپل خلک دي‪ ،‬زموږ به څه‬
‫استازيتوب وکړي‪.‬‬

‫عبدالحق د ننګرهار‪ ،‬لوګر او د هېواد مرکز کابل لپاره د طالبانو پر ضد د يوه سرت‬
‫قومندان په توګه غوره شوی و‪ ،‬چې د امريکا د هوايي بريد په مالتړ به يې د‬
‫پليو ځواکونو رول ادا کاوه‪ ،‬چې د ننګرهار له نيولو رسه د کونړ او لغامن‬
‫رسنوشت هم تړلی و‪ .‬دا کار عبدالحق ته سپارل شوی و او د کندهار‪ ،‬روزګان‬
‫او هلمند د نيولو کار حامد کرزي ته سپارل شوی و‪ .‬چې د ګل اغا شیرزي‪ ،‬جان‬
‫محمد خان او د هلمند د غفار اخنزاده د کورنۍ په ګډون د کندهار‪ ،‬هلمند او‬
‫روزګان ډېر زاړه قومندانان وررسه د همکارۍ لپاره په متاس کې وو‪.‬‬

‫حامد کرزی له يوولسم سپتمرب نه وروسته په پاکستان کې د يس آی اي له‬

‫مرکز رسه په لوی کندهار کې د طالبانو پرضد د جنګې پالن پر جوړولو بوخت و؛‬
‫چې پر افغانستان د امریکا یرغل پيل شو‪ .‬څو ورځې وروسته کله چې د يس‬
‫آی اي لخوا داخل ته د تلو امر ورته وشو‪ ،‬نو له پاکستانه د يس آی اي له مزکز‬
‫او د امریکا له هوايي ځواک رسه د منظمې اړيکې پرمټ د هيواد داخل ته روان‬
‫شو‪.‬‬

‫په دې اطمنان يې له کوټې ښاره د هېواد داخل ته سفر پیل کړ چې د خطر پر‬
‫وخت به يې امريکايي الوتکې ژغوري‪ .‬هغه اول د روزګان مرکز ته نژدې د‬

‫‪290‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫"رسمرغاب" دښته کې ليدل شوی و‪ .‬د والیت د قوماندانۍ او استخباراتو له‬

‫خوا تعقیب شو‪ .‬باالخره د نومرب په دوهمه د روزګان له مرکز رسه د درجې غره‬
‫کې د سمیز مرش درمان شاه له زوی لعل محمد رسه و‪ ،‬چې طالبانو بريد پرې‬
‫وکړ‪ .‬دا وخت له ده رسه وسلهوال مالتړي هم ول‪ .‬په بريد کې له دوي هغه‬
‫‪ ۶۰۰‬میله وسله طالبانو ونيوله چې په دې غره کې د امريکايي الوتکو لخوا ورته‬
‫غورځول شوې وه‪ .‬کرزی له برید ه روغ ووت خو د تېښتې پر حال د طالبانو تر‬
‫تعقیب الندې و‪ .‬پر بل سبا یعنې د نومرب په څلورمه کرزی له يوې ډلې پلويانو‬
‫رسه امريکايي چورلکو د پاکستان جیکب اباد اډې ته نقل کړ‪ .‬تر دوو اونيو د‬
‫پاکستان په خاوره کې د يس آی اې په پوځي بیس کې اوسېده او له هغه ځايه‬
‫به يې رسنيو ته د سټاليټ تلفون له الرې ویل چې په روزګان کې یم‪ .‬هغه له‬
‫دوو اونيو وروسته د يس آی اې خاص کنډک رسه له جیکب اباده چورلکه کې د‬
‫اروزګان دهراوت ولسوالۍ ته بېرته راغی او د "دهجوز" په غونډیو کې يې‬
‫واړول‪ .‬دا وخت هرات او کابل د طالبانو له ولکې وتيل او د طالبانو جنګي ماشین‬
‫کايف کمزوری و‪.‬‬

‫له کرزي رسه د ترینکوټ د مرکز شاوخوا خلکو کې روزي خان (د ګرماو مانده)‪،‬‬
‫خیروجان (د دیک)‪ ،‬محمدجان اخندزاده (د سجاول)‪ ،‬محمدهاشم خان (د‬
‫سجاول)‪ ،‬مولوي لعل محمد (د پای ناوې)‪ ،‬معلم رحمت الله (د خانقې)‪ ،‬خطیب‬
‫اخندزاده (د کوټوال) او معلم عبدالقادر ملګري ول‪.‬‬

‫روزي خان يې جنګي قوماندان و‪ .‬مال تور يا مولوي تور هم د هغه جنګي سړی‬
‫و خو د مقاومت او جنګ روحیه یوه هم نه لرله‪ ،‬فقط ځانونه يې له طالبانو‬
‫ساتل‪.‬‬

‫د ترینکوټ ښار له سقوطه وروسته له کندهاره يو کاروان د کرزي د نیولو لپاره‬

‫وخوځېد خو د امریکايي الوتکو تر مببار الندې يې درانه تلفات ولیدل او هدف‬

‫‪291‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ته په رسېدو بریايل نه شول‪ .‬له هغه وروسته کرزی د کندهار شاويل کوټ ته‬
‫راغی‪ ،‬چې بيا تر هغو په شاويل کوټ کې و چې د کندهار تر سقوط لږ وړاندې‬
‫د طالبانو يوه هيئت وررسه ولیدل او مال نقیب ته د کندهار پر سپارلو يې موافقه‬
‫وررسه وکړه‪.‬‬

‫کندهار سقوط وکړ او کرزی د بون د پرېکړې په نتیجه کې د نوې موقتې ادارې‬
‫د مرش په توګه کابل ته په امريکايي چورلکو کې د يس آی اې له خاص کنډک‬
‫رسه انتقال کړای شو‪.‬‬

‫یرغلګرو او دوستم زرګونه تسلیم شوي طالبان قتل عام کړل‬

‫کله چې د هرات له سقوطه وروسته په کابل کې هم جنګي خطونه ټینګ نه‬

‫شول‪ ،‬نو هغه امید هم وررسه ختم شو چې د زور له الرې به د بامیانو الر بېرته‬
‫پرانیستل يش او په کندوز او شامل کې څه کم لس زره محارصه طالبانو ته به‬
‫بريته الر خالصه يش‪.‬‬

‫دغه طالبان له يوې خوا تر سخت هوايي مببار الندې وو‪ ،‬له بلې خوا ټولې الرې‬
‫ورباندې بندې شوې او دا محارصه وار په وار تنګېده‪ .‬د ټلوالې جنګیالیو ته د‬
‫امریکا له کشفي الوتکو نه کوردینات هم ورکول کېدل او د طالبانو مرکزونه هم‬
‫دقیق په نښه کېدل چې له سخت مببار وروسته به طالبان ښه وځپل شول بیا‬
‫به هغه ځای ته د ټلوالې جنګیايل ورمخ ته کېدل‪.‬‬

‫دوستم او د ټلوالې له قومندان داود رسه اړیکې روانې وي‪ .‬دواړو خواوو د‬
‫تسلیمۍ په صورت کې د رس د امان او ساتنې ډاډ ورکاوه‪ .‬مرشتابه د دغو‬
‫محارصه طالبانو ژوند ته اولیت ورکاوه ځکه چې جګړه ناشوين وي نو د دغو‬
‫جنګیالیو شخيص حق دا دی چې د خپلې کورنۍ‪ ،‬اوالدونو او مور او پالر لپاره‬
‫خو ژوندي پاتې يش‪.‬‬

‫‪292‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالبانو باور درلود چې که دغه کسان تسلیم يش نو د نړۍوالو قوانینو‪ ،‬برشي‬

‫ادارو او امریکايانو د نظارت او مستقیمې مداخلې په وجه ښايي ونه وژل يش‪،‬‬
‫ځکه پر دغه معامله دا ټول جهتونه وار د مخه خرب او متوجه وو‪ .‬په اسالم اباد‬
‫کې نړۍوالو ادارو رسه هم دا خربه رشیکه شوې او هغوی ته ابالغ شوې وه‪.‬‬

‫دلته کندهار کې خربه د دې کار په جواز او نه جواز کې روانه وه‪ .‬سرت مفتي‬
‫مولوي عبدالعيل صیب رسه خربه رشیکه شوه هغه وویل که د تسلیمېدو په‬
‫صورت کې د هغوی ساملیت یقیني وي نو تسلېمدل ورته روا دي‪ ،‬خو هلته‬
‫کندوز کې ډېرو مرشانو ته دا خربه ناروا ښکارېده چې د همدې لپاره هغوی رسه‬
‫مولوي عبدالعيل صیب پر سټاليټ تلفون وغږول شو‪ .‬وروسته هغوی د‬
‫تسلیمېدو په اقدام الس پورې کړ خو کومو قوماندانانو چې دا فیصله نه منله‬
‫هغوی ځانونه تري تم کړل چې په هغوی کې بارزه څېره شهيد مال داد الله و‪.‬‬

‫مال داد الله د بلخ په مربوطاتو کې د ځینو متعلقینو په همکاري په يو کور کې‬
‫پټ شو او له يب يب يس رسه يې مرکه کې وویل چې زه همدا اوس کندهار ته‬
‫ورسېدم‪.‬‬

‫په دې رسه د دوستم او حزب وحدت یقین وشو چې داد الله له سیمې وتلی‪،‬‬
‫نو ځکه يې د هغه پلټنه پرېښوده چې دا د مالداد الله يو کامیابه تاکتیک و‪ .‬بيا‬
‫چې کله د طالبانو واکمني مکمله ونړېده‪ ،‬داد الله د سیمې د يوه قاچاقرب په‬
‫مرسته چې دی يې نه پېژاند‪ .‬ځان لومړی خوست او بيا وزیرستان ته رسولی‬
‫و‪.‬‬

‫تسلیم شوي طلبان په دستوري ډول د دوستم او بهرين استخباراتو ترمينځ‬

‫ووېشل شول‪ .‬مرشان لکه د بلخ وايل او تنظیمه ريیس مال نور الله نوري‪ ،‬د جګړې‬

‫‪293‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫عمومي قوماندان مال محمد فاضل او څو نور قوماندنان يې له څه مودې وروسته‬

‫امریکایانو ته وسپارل چې بيا تر تبادلې پورې ګوانتانامو کې وو‪.‬‬

‫نور يې په څو مرحلو کې قتل عام کړل‪ .‬وروسته په تفتیش کې يې چې کوم‬

‫پايت قوماندنان پېژندل هغه يې هم امریکايي قواو ته وسپارل‪ .‬په دې قتل عام‬
‫کې له تسلیمېدو وروسته هم بيا بيا دغه اسیران مببار شول او بيا چې د جنګي‬
‫قلعه په محبس کې د بندیانو د مسلسلو وژلو نه بندیان په خپله قتل عام پوه‬
‫شول او په دفاع يې الس پورې کړ نو بيا خو امریکايي الوتکو ته نوره هم بهانه‬
‫جوړه شوه او د مببار له الرې يې د دې سرت محبس ټول بندیان قتل عام کړل‪.‬‬

‫په بله مرحله کې زرګونه طالبان په کانتیرنونو کې واچول شول او دروازې يې‬
‫وتړل شوې چې کله به له ډېرې تندې او د ساه بندېدو له امله د هغوی چیغې او‬
‫زوږ زیات شو نو پر کانتيرن به مرمۍ فایر شوې چې دې کې به څوک ووژل شو‬
‫او پاتې کسانو ته به د اکسیجن سوري پیدا شول‪.‬‬

‫څو ژوندي پايت شویو بندیانو همدغه کیسه داسې کړې وه چې کانتیرنونو کې‬
‫به ډېرو ملګرو د تنفس بندۍ له امله سا ورکوله او پاتې کسان به له تندې بې‬
‫هوشه سول او بیا به يې يوه دښته کې وغورځول چې څوک به ژوندی پاتې و‬
‫هغوی به يې په ګوليو پر رس رس وویشتل‪.‬‬

‫څه وخت وروسته د نړۍ ځینې ادارو په دې اړه رسنیزي چیغې وکړې‪،‬‬
‫اعالمیې يې هم خپرې کړې خو څرنګه چې دوستم د امریکايي یرغل وفادار‬
‫عسکر و نو په دې کار نور هم تقدیر شو‪.‬‬

‫د کرزي واکمنۍ نه څو میاشتي وروسته مزار ته يو هيئت الړ چې په دې هیئت‬

‫کې د کرزي مشاور د زابل مولوي صدیق الله هم و‪ .‬هغه داسې کیسه کوله چې‬
‫موږ ته دا هر څه تفصیيل معلوم شول‪ ،‬خو د هیئت بل مهم غړي عبدالباري‬

‫‪294‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫حهاين (لیکوال او شاعر) وویل موږ باید دا خربه پټه کړو ځکه په دې ‪-‬د هغه په‬
‫وینا‪ -‬د جاللت مآب کرزي صیب حثیت ته تاوان رسیږي!‬

‫په توره بوړه کې د القاعده د مرشانو برخلیک‬

‫د کابل له سقوطه وروسته ننګرهار او وررسه تړليو والیتونو کې حاالت نور له‬
‫کنرتوله وتونکي وو‪ .‬د ننګرهار وايل او د مرشقي زون تنظیمه رييس چې د‬
‫وزیرانو شورا مرستيال هم و‪ ،‬د لغامن کابل تر مینځ دوه ځایه د فاعي کرښه‬
‫حوړه کړه‪ .‬یو د رسويب لغامن ترمينځ ورښمین تنګي رسه‪ ،‬بله رسخکانو رسه‬
‫او درېیمه د جالل اباد کابل پر لویه الر‪ .‬د ننګرها پوځي چارواکي له ښاره ووتل‬
‫يواځې د امنیه قوماندانۍ‪ ،‬د فرقې ځینې ځايي قوماندانان او يوه وړه قطعه‬
‫وسلهوال له مولوي عبدالکبیر رسه پاتې ول‪ .‬مولوي عبدالکبیر ته د وزیرانو‬
‫شوری بل مرستيال مال محمد حسن مشوره ورکړه چې د کابل له سقوط‬
‫وروسته په ننګرهار کې مقاومت زیات وخت نه يش کېدای‪ ،‬ځکه د مرشقي‬
‫شورا د قوماندانانو او امریکا د هوايي بریدونو په وړاندې جګړه ښايي له ځاين‬
‫تلفاتو پرته بله الس ته راوړنه ونه لري‪.‬‬

‫له دې وروسته مولوي عبدالکبیر مال محمد عمر ته حال واستاوه چې دا وخت‬
‫وررسه نېغه رابطه نه شوای کېدالی‪ .‬له هغه لوري نه هم له ښاره د وتلو ورته‬
‫وویل شول‪ .‬وايل مولوي عبدالکبیر خپل معتمد ځايي قوماندان معلم اول ګل‬
‫چې له مولوي محمد یونس خالص رسه يې پخوانۍ جهادي اړیکه وه له يو دوه‬
‫نورو اعتامدي کسانو رسه راوغوښتل او ګډه مشوره يې په دې راغله چې مولوي‬
‫خالص د مرشقي زون تنطیمه ریس ونوموي‪ .‬زوي انوار الحق مجاهد به د‬
‫جالل اباد اداره سنبال کړي او معلم اول ګل به پوځي چارې الس کې واخيل‪ .‬په‬
‫دې رسه به د طالبانو له وتلو وروسته اداره له طالبانو جدا ونومول يش‪.‬‬

‫‪295‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مولوي عبدالکبیر اسامه او ایمن الظواهري ته د مرحوم انجیرن محمود د يوه‬

‫همکار په واسطه حال واستاوه چې هسې نه ننګرهار کې ستاسې پاتې کېدل‬
‫درته ستونزې جوړې نه کړي‪ ،‬نو تاسو له موږ رسه د ازرې له الرې د خوست او‬
‫پکتیا پلو والړ شئ‪ ،‬خو هغوی وویل چې موږ مشوره کړې په توره بوړه کې پاتې‬
‫کیږو‪ .‬مولوي عبدالکبیر ورته ځواب کې حال ور واستاوه چې اول خو موږ رسه‬
‫الړ شئ او که خامخا پاتې کیږي نو بيا تر توره بوړه د خوګياڼو د وزیرو تنګی‬
‫درته ښه دی ځکه چې دا هم د ارزي او حصارک لور ته الر لري‪ ،‬هم د ځاځيو‬
‫لور ته له پکتیاررسه الر لري او هم د پاکستان پاڼهچنار پلو اوښتلی شوای‪ ،‬خو‬
‫هغوی بیا هم توره بوړه غوره کړه‪.‬‬

‫دا وخت مولوي عبدالکبیر ته د دفاع وزیر مال عبیدالله – چې دا وخت لوګرکې و‪-‬‬
‫حال راواستاوه چې له ښاره ژر ووځئ او پام چې د لوګر پلو پر حصارک رانه‬
‫شئ‪ ،‬ځکه چې الره درته نیول شوې ده‪.‬‬

‫مولوي عبدالکبیر مجبوره شو چې د پاکستان رسحد رسه پر غرنۍ الره له خپلو‬

‫لسګونو ملګرو رسه دوه ورځې مزل وکړي‪ .‬له دوو ورځو مزله وروسته هغوی‬
‫خوست ته ځانونه ورسول او بيا مولوي عبدالکبیر له يو څو تنو رسه د پکتيا د‬
‫ځدراڼو سیمې ته الړ‪ .‬کله چې دوه ورځې وروسته مرشقي شورا ننګرهار ته‬
‫رادننه شوه نو انوار الحق محاهد يې د والیت له ادارې لېرې کړ‪ .‬د اطالعاتو‬
‫کلتور رئيس یې وټاکه‪ .‬د حاجي قدیر په مرشۍ مرشقي شورا پر والیت حاکمه‬
‫شوه‪ .‬وررسه لغامن او کونړ هم د سيمهيیزو قوماندانانو په ولکه کې راغلل‪.‬‬

‫حاجي قدیر مولوي محمد یونس خالص ‪-‬چې دا وخت د بدين ضعف له امله د‬
‫خربو هم نه و د جالل اباد قرص شاهي ماڼۍ کې ځان رسه په يوه غونډه کې‬
‫کېناوه چې وښیي مولوي خالص هم د ده مالتړ کوي‪ -‬خو مولوی خالص او زوي‬

‫‪296‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫يې په جالل اباد کې د لنډ وخت تاکتیکي پاتې کېدو وروسته مهاجر شول او د‬
‫امریکايي یرغل په خالف يې د جهاد اعالن وکړ‪.‬‬

‫معلم اول ګل چې د طالبانو د واکمنۍ پر مهال هم د څلورمې لوا قوماندان و او‬

‫زغرواله قوه يې سمبالوله‪ ،‬د طالبانو له وتلو وروسته هم د مولوي محمد یونس‬
‫خالص او طالب چارواکو په مشوره پر خپله دغه دنده پايت شو او مرشقي شورا‬
‫هم د زاړه شناخت په وجه هغه لېرې نه کړ‪.‬‬

‫کله چې پر توره بوړه د امريکايي الوتکو مببار روان و او امریکايي مقاماتو‬

‫داخيل قوماندانانو ته د ځمکنيو عملیاتو امر وکړ‪ ،‬دا وخت معلم اول ګل شیخ‬
‫اسامه ته حال واستاوه چې زه له خپلو قواوو رسه تورې بوړې ته درځم‪ .‬پر‬
‫شاوخوا غرونو خطايي ډزې کوم چې د نورو امريکا پلوه قوماندانانو تر راتګه‬
‫وړاندې تاسو ته د وتلو الر برابره کړم‪ .‬شیخ دا خربه ومنله خو ځینې ملګري يې‬
‫بيا هم بدګومانه وو‪.‬‬

‫معلم اول ګل همداسې وکړل او په دې رسه يو شمېر نورو مخلصینو او معلم اول‬
‫ګل دعربو مهاجرو کورنۍ له سیمې ویستلې‪.‬د مولوي محمد يونس خالص‬
‫مرحوم کور د عربو د میرمنو اوماشومانو لپاره پنا ګاه وه‪ ،‬د هغه کورنۍ د دغو‬
‫میلمنو تر اخیره بې سارې مرسته وکړه او په محفوظه توګه يې تر خپلو منزلونه‬
‫ورسول‪ ،‬د شیخ اسامه او ډاکټر ایمن ظواهري لپاره يې داسې ترتیب جوړ کړ‬
‫چې د حاجي عبداالحد په نوم يوه مجاهد اسامه او ظواهري له تورې بوړې د‬
‫ننګرهار تر وزیرو ورسول چې الر کې يو ځل د ځايي ټوپکیانو له کمینه په لږ‬
‫فاصله کې بچ شول‪ .‬له وزیرو ورسته د ننګرهار تر ښاره معلم اول ګل هغوی‬
‫ځان رسه بوتلل‪.‬‬

‫‪297‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دا وخت د خارجي او داخيل منابعو ټوله توجه د شیخ اسامه او ظواهري لټون ته‬
‫وه‪ .‬د مرشقي شورا په قوماندانانو کې څو مهمو کسانو لکه حرضت عيل او زمان‬
‫غمرشیک پر معلم اول پوره شک کاوه‪ .‬تر دې وړاندې چې معلم اول ګل دغه‬
‫دوه عرب مرشان کوم لور ته وبايس‪ ،‬حرضت عيل د قوماندان معلم اول ګل لوا‬
‫ته راځي او هغه مخاطب کوي چې دا خلک تا رسه دي او امریکا يې خامخا‬
‫غواړي او ښه به دا وي چې تسلیم يې کړې خو اول ګل په داسې حال کې چې‬
‫په څو مرته فاصله کې يې د ډاټسن په سیټ کې دواړه شیخان کېنويل‪،‬‬
‫حرضت عيل ته ناخربي ښیي او انکار کوي‪.‬‬

‫دا وخت د حرضت عيل يو تن وسلهوال دغه موټر ته په ځري ځیر ګوري‪ .‬معلم‬
‫اول ګل فیصله کړې چې که حرضت عيل د موټر پر لور ورغی يا يې د موټر د‬
‫لټون هڅه وکړه نو دی به يې ځای پر ځای رضبه کوي‪ ،‬خو باالخره د قوماندان‬
‫حرضت عيل شک خیژي او له لوا وځي‪ .‬له دې وروسته معلم اول ګل دواړه‬
‫شیخان په خپل موټر کې د بهسودو پر پله د کونړ لور ته اړوي او هلته بيا نور‬
‫مخلص قوماندانان دواړه شیخان غرنيو سیمو ته رسوي او په دې ډول دواړه‬
‫عرب مرشان د دښمن له منګولو ژغورل کیږي‪.‬‬

‫د کندهار د سقوط وروستۍ ګړۍ او له ښاره د مال محمد عمر وتل‬

‫مرش يو څه وخت د نږدې او کلیدي چارواکو په تاکید له مواصاليت وسایلو کار‬

‫نه اخیست‪ ،‬خو کله چې په شامل کې ماتې ګډه شوه‪ ،‬مرش په مخابره وینا وکړه‬
‫او تر وروستۍ سلګۍ د مقاومت تلقین يې ټولو جنګي کرښو ته ورکړ‪ .‬بيا يې‬
‫په رپیټر مخابره ځان حارض کړ‪ .‬مرکزي مخابرې د ټول هېواد په کچه هغه ته‬
‫معلومات ورکول او هغه د مقاومت او دفاع لپاره تازه دمه تشکیالت کول‪ .‬اخیر‬
‫چې د کابل ښار هم طالبانو تخلیه کړ‪ .‬د لوی کندهار لپاره يې ځینې قوماندان‬
‫غوره کړل چې د دې سیمې دفاع وکړي‪ .‬هغه قوماندانانو او مرشانو چې د هېواد‬

‫‪298‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په نورو برخو کې يې هر يو سلګونه جنګیايل د امريکا په مببارۍ کې له السه‬

‫ورکړي وو‪ ،‬د خپلې تجربې له مخې ویل‪ :‬چې ښار او په ښارونو حکومت کول او‬
‫وررسه دفاع وجګړه نوره ناشونې ده‪ ،‬ځکه الوتکې معلوم مرکز او دفرتونه په اسانۍ‬
‫په نښه کوالی يش‪.‬‬

‫په دې جر و بحث کې ځینو د مال محمد عمر خربه تايیدوله او ځینو سرتو‬
‫قوماندانانو د مقاومت لپاره نوې طریقه یعنې د حکومت او ښارونو پرېښودل‬
‫غوره ګڼل‪ .‬بل پلو د قومي ملېشو حوصله لوړیدله‪ .‬کابل‪ ،‬شامل او هرات سقوط‬
‫کړی و‪ .‬پر طالبانو سخت مببار د امریکا ډېر بې زړه پلویان هم نور له طالبانو‬
‫رسه جګړې ته زړور کړل‪ .‬باالخره د قوماندانانو متزلزل دريځ او له مخالفینو‬
‫رسه د ځينو رابطې مرش دې ته اړ کړ چې دوی ته ووايي تاسو چې د ځان په‬
‫حق کې هره پرېکړه کوئ‪ ،‬زه ستاسې خپل اختیار تاسو ته سپارم‪ ،‬خو کوم‬
‫خلک چې تر اخیره د ښار مینځ کې جګړه کوي هغوی دې له ما رسه وي‪ .‬زه تر‬
‫وروستۍ سلګۍ جنګېږم یعنې د جنګ پریښودو موجه او رشعي دلیل نه لرم‪.‬‬

‫په هغو قوماندانانو کې چې مال محمد عمر رسه يې تر وروستۍ سلګۍ د ښار‬
‫دننه د جګړې او دفاع فیصله وکړه يوه هم د شامل د کرښې نامتو قوماندان مال‬
‫عبدالرزاق نافذ و چې د اروزګان اوسېدونکی و‪.‬‬

‫مال عبدالرزاق نافذ د تخار او مزار په فاتحانو کې شامرل کېده اوسپنیز‬

‫قوماندان و او له دې رسه رسه بې رحمه هم نه و‪ .‬عاجز او خاکسار سړی و‪ ،‬له‬
‫بیت املال رسه تر دې کچې محتاط و چې کله د کندهار له پرېښودو وروسته‬
‫مال محمد عمر هغه ته يوه لويه اندازه پیسې د دې لپاره ورکړې چې د خپل‬
‫شخيص مصارفو په توګه او د بيا پیلېدونکې چریکي جګړې لپاره به يې‬
‫مرصوفوي‪ ،‬نو هغه له دې پیسو نه يوه روپۍ هم په شخيص مصارفو کې نه‬

‫‪299‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لګوله‪ .‬ان چې کور کې يې د خوراک څه نه وو‪ ،‬د کيل څو مرشانو د هغه پالر ته‬
‫څه پیسې رسه ټولې کړې چې د کور ژوند ورباندې روان کړي‪.‬‬

‫هغه ته په جګړو کې د زیاتو تکالیفو او بې خوبيو له امله د اعصابو تکلیف ور‬

‫پیدا شوی و‪ .‬د طالبانو د حکومت له سقوطه وروسته په پټه کراچۍ ته د‬
‫تداوۍ لپاره الړ‪ .‬هلته د مالیې پخواين وزیر اغا جان معتصم ورباندې تداوي‬
‫پیل کړه‪ .‬ډاکرت ورته وويل چې څو هفتې دې ارام او اسرتاحت وکړي‪ .‬معتصم‬
‫هغه يوه ورځ يوه قیمتي ځای ته د خوراک لپاره بېولی و‪ ،‬هغه چې دا مرصف‬
‫لیدلی و نو معتصم ته يې بد رد ویيل وو‪ ،‬تداوي يې مېنځ کې پريښوده او روزګان‬
‫ته له رسیدو رسه سم يې په مقاومت پیل وکړ‪ ،‬له څو میاشتو جګړو وروسته‬
‫دامریکايي الوتکو په مببار کې شهید شو‪.‬‬

‫د کندهار د سقوط پر مهال له عبدالرزاق نافذ او څو نورو قوماندانانو رسه دا‬

‫فکر پیدا شو چې که نور خلک جګړه پرېږدي او موږ د ښار مینځ کې پاتې یو‪،‬‬
‫هسې نه امریکايان الوتکو نه څه داسې ترتیب جوړ کړي چې مال محمد عمر له‬
‫مقاومته وړاندې ژوندی ونیيس‪ .‬مال صیب ورته وویل چې که په ښار کې جګړه‬
‫ناشونې ده نو د ښار جنوب لوري "محلهجات" طرف ته وځو او خپله وروستۍ‬
‫جکړه پیلوو‪ .‬نافذ وویل مال صیب! دا ډول جګړه به څنګه روا وي چې يواځې‬
‫زموږ وژل کېدل په کې یقیني وي! بل ستا وجود د راتلونکي لپاره د مقاومت زړه‬
‫دی‪ ،‬نو څه رضورت دی چې ناکامه جګړه کې ځان قربانوو؟ ولې ستاسې د‬
‫حفاظت تصمیم ونه نیسو او له ښاره به ووځو‪،‬نور ملګري به هم راټول کړو؛ په‬
‫نوي ترتیب به کارونه منظم کړو‪ .‬دلته نور موږ هيڅ نه شو کوالی خو د مال‬
‫محمد عمر وروستۍ جمله دا وه چې د دې خونې تر دروازي دې رايش چې زه‬
‫ورباندې وروستۍ رضبه وکړم‪ .‬نافذ ویل کېدای يش رضبې ته وخت درنه‬
‫کړي‪.‬‬

‫‪300‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫باالخره مال محمد عمر د نافذ او ملګرو خرب ه ومنله‪ .‬له دې وروسته مال محمد‬
‫عمر د هوانوردي وزیر مال اخرت محمد منصور ته حال واستاوه چې چې د‬
‫کندهار هوايي ډګر رسه میشتو عرب مجاهدینو ته ووايه چې موږ له ښاره وځو‪.‬‬
‫تاسو باید يواځي پرېنږدو‪ .‬زموږ غوښتنه دا ده چې تاسو هم ځانونه وباسئ‪ .‬د‬
‫عربانو د کورنيو او ماشومانو له ښاره ویستل د مال محمد عمر په غوښتنه له‬
‫دې نه يوه هفته مخکې پای ته رسېدلې و‪ ،‬خو په عربانو کې هغه خلک چې‬
‫ځان يې تر وروستۍ سلګۍ جګړې ته وقف کړی و او فدايي بریدګر هم په کې‬
‫وو‪ ،‬هغوی پاتې شول‪.‬‬

‫دا وخت د دفاع وزیر مالعبیدالله په مرشۍ سید طیب اغا او حاجي امیر محمد‬
‫اغا په شاويل کوټ کې له کرزي رسه لیديل وو او مال نقیب ته يې د ښار‬
‫سپارلو پر رس موافقه کړې وه‪ ،‬خو بيا وروسته امریکایانو د شېرزي په مرشۍ‬
‫مال نقیب پرېنښود او ښار يې شېرزي او وررسه ملېشو ته وسپاره‪.‬‬

‫څنګه چې مال محمد عمر او د عبدالرزاق نافذ په مرشۍ نورو ملګرو د کندهار‬
‫ښار د کرشک اډې خوا کې په خپل وروستي مرکز کې اړويل وو‪ ،‬مال عبدالرزاق‬
‫نافذ په دې قادر شو چې مال محمد عمر قانع کړي چې زابل والیت ته الړ يش‪.‬‬
‫د کندهار تر نيولو يوه ورځ وړاندې مال محمد عمر له څو وسلهوالو ملګرو رسه‬
‫زابل والیت ته الړ او د رسخګانو په سیمه کې يې د زابل د طالبانو ځینې مهم‬
‫قوماندانان راوغوښتل‪ .‬د جګړې د بيا پيل پر طریقه او طرز يې وررسه مشوره‬
‫وکړه‪ .‬هغه طالب قوماندانان چې په دې غونډه کې وو اکرث يې اوس په دنيا کې‬
‫نه شته‪ .‬لکه عبدالرزاق نافذ‪ ،‬مال روزي خان‪ ،‬مال محمدګل نیازی او ځینې‬
‫نور‪.‬مال ممحد عمر دوي ته له ورستيو هداياتو وروسته له څو خاصو ملګرو‬
‫رسه له رسوګانه د سیوري اوشینکي ولسواليوته الړ‪ ،‬خو امريکانو د طالب‬
‫چارواکو د نيولو او وژلو هڅوته زور ورکړی و‪ ،‬چې په دې کې يې په اسالم اباد‬

‫‪301‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کې د طالبانو سفیر هم د يوه ديپلومات په توګه معاف نکړ‪ ،‬بلکې د يوه نظامي‬
‫قوماندان په دود يې اسري کړ‪.‬‬

‫د عبدالسالم ضعیف نیول او سپارل‬

‫د کندهار له سقوطه وروسته په اسالم اباد کې د افغانستان سفیر ته د کوربه‬

‫هېواد ځینې شبکو ویيل وو چې تا ته د يوه دیپلومات په توګه اصويل خطر نه‬
‫شته‪ ،‬ارام اوسه خو بیا هم ښاغلی ضعیف کومې رسحدي سیمې ته تللی و او‬
‫له هر چا رسه يې اړیکې شلولې وې‪ .‬د هغه یوه پېژندوی چې ده پرې ډېر باور‬
‫الره‪ ،‬ضعیف ته په پوښتنو او پلټنو ځان ور رسوالی و او اطمنان يې ورکړی و‬
‫چې بېرته اسالم اباد ته خپل کور ته ځان ورسوه! ما له کوم بهرين هېواد او‬
‫ځینو برشي ادارو رسه ستا د پنا اخیستلو او حفاظت خربه کړې ده‪ .‬ضعیف په‬
‫همدې خوشباورۍ په لوی الس اسالم اباد ته راوغوښتل شو چې يس آی اې‬
‫يې ونیيس‪.‬‬

‫د ضعیف دغه ملګری احمد راتب نومېږي او د حامد کرزي له نږدې خپلوانو دی‬
‫او د يس آی اې د سازمان خفیه غړی دی‪ ،‬خو د کاروباري او سیايس لینونو په‬
‫توسط يې د ضعیف په زړه او دماغ کې د يوه وفادار ملګري په توګه ځای‬
‫موندالی و‪ .‬د معادن او صنایع وزیر مولوي احمد جان وايي څو ځله مې په کابل‬
‫کې له راتب رسه په افغاين کاليو کې يو امریکايي لیدلی و چې راتب به چارواکو‬
‫ته د يب سیم تلفون د کمپنۍ يا د نفتو د انجیرن په توګه معريف کاوه‪ .‬اوس‬
‫راته جوته شوې چې هغه د يس آي اې غړی و‪.‬‬

‫ضعیف د مرشف په امر آی اس آی‪ -‬يس آی اې ته په پېښور کې وسپاره‪ ،‬چې‬

‫بيا همغه وشول چې ښاغيل صغیف يې په اړه ټوله کیسه په خپل کتاب کې‬
‫لیکلې ده‪ .‬په ټولیزه توګه څه چې له ضعیف رسه وشول دا د برش په تاریخ کې‬
‫د يوې دولتي ادارې لپاره کم ساری جنایت و او د پاکستان لپاره يوه داسې‬
‫‪302‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رشماوره پيښه وه چې د يوه اټومي هېواد په توګه د پاکستان لپاره دومره سرته‬
‫رسټيټي ښايي په تاریخ ډیره کمه بېلګه و لري‪.‬‬

‫ځینې طالب چارواکي له چین رسه د روابطو د هڅو ناکاموونکی او افشاګر هم‬
‫راتب ګڼي‪ .‬چې کله د امریکا د فشارونو د زیاتېدو پرمهال مرشتابه د مال محمد‬
‫عمر په امضاء د چین ولسمرش ته لیک واستاوه‪ .‬غوښتل يې د عبدالسالم‬
‫ضعیف په الس د په اسالم اباد کې د چیني سفارت له الرې له چینایي مقاماتو‬
‫رسه د خفیه متاس په لړ کې دغه لیک دچني ولسمرش ته ورسوي‪.‬‬

‫ويل کيږي چې ښاغيل ضعیف دا لیک راتب ته ورکړی و او راتب ښايي يس آی‬
‫اې خربه کړې وي چې له امله يې چینایانو ناڅاپه شا ته قدمونه واخیستل‪ .‬کله‬
‫چې عبدالسالم ضعیف له بنده خوشې شو نو افغانستان ته په راتګ دکابل‬
‫هوايي ډګر ته راتب څو قیمتي موټر د هغه استقبال ته وروستل چې غالبا همدا‬
‫موټر به هم د يس آی اې په پیسو رانیول شوي وو‪ .‬د راتب رښتیني څېره اوس‬
‫ښاغيل ضعیف هم پېژندلې خو له مجبوریته ښکاره څه نه يش ویالی!‬

‫بل خوا راتب چاته وييل و چې زما هدف د ضعيف داسې سپارل نه و‪ ،‬چې هغه‬
‫امريکا ګونتانامو ته يويس‪ ،‬بلکې ما غوښتل چې له لنډه زندانه وروسته ضعيف‬
‫سپین يش او له مارسه يوځای کابل کې په بزنیس بوخت يش او د ژوند چارې‬
‫په عادي ډول پر مخ بوزي‪ ،‬چې دا خربه نو د خالد پښتون هغه بهانې ته ډير‬
‫ورته ده چې د متوکل په اړه يې کوله‪ ،‬خو نه متوکل او نه هم ضعيف په دومره‬
‫اساين خالص شول‪ ،‬بلکې دواړو يې سخت او درانه زندانونه وګالل‪.‬خو وروسته‬
‫په کابل کې د دا ډول زړو طالبانو په شتون يس آی اي هم خوښه وه‪ ،‬ترڅو‬
‫دايس طالب چارواکې چې کوم خطر ترې نه ليدل کیږي د طالب پديدې‬
‫نامستقيم ادرس او تش سمبول وګرځې‪ ،‬هغوي داهدف هم الره چې دا ډول‬
‫زاړه طالب چارواکې به افغان حکومت او خارجي قواوو ته د ماليانو د جلب او‬
‫جذب دروازه يش‪.‬‬

‫‪303‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له سقوطه وروسته لومړی مقاومت او لومړی سنګر‬

‫کله چې طالبانو د هېواد ټولې برخې پرېښودې او نور د تېر واکمن نظام مقابله‬
‫تقریبا صفر شوه‪ ،‬نو درې میاشتې وروسته د ‪ ۲۰۰۲‬د مارچ په درېیمه‬
‫امریکايانو د پکتيا د زرمت شاهي کوټ دره کې د طالبانو د یو سرت مرکز پر ضد‬
‫عمليات پیل کړل‪ .‬د ا د مالسیف الرحمن منصور جهادي مرکز و چې د‬
‫امريکايي یرغل په وړاندې جهاد لپاره يې ټاکلی و‪ .‬سیف الرحمن منصور د‬
‫مولوي نرص الله منصور دوهم زوی و‪.‬‬

‫مولوي نرص الله منصور له کمونیستي کودتا وروسته په مهمو جهادي څېرو کې‬
‫ګڼل کېده چې د حکمتيار او رباين ترمينځ يې د جهادي صف پر مرشۍ اختالف‬
‫ختم کړ او په دواړو يې مولوي محمد نبي د مرش په توګه ومانه او دی خپله د‬
‫نوي تنظیم حرکت انقالب اسالمي مرستيال شو‪ .‬وروسته چې رباين او‬
‫حکمتیار بېل شول او سیاف هم دا وخت له کابله راغی؛ مولوي صیب خالص‬
‫هم ځان ته تنظیم جوړکړ‪ .‬نو مولوي منصور بياهم د مولوي محمدي مرستيال‬
‫و‪ .‬خو کله چې د مولوي محمد نبي په مرشۍ حرکت کې د بې مسئولیته خلکو‬
‫شتون‪ ،‬ناوړه حرکاتو‪ ،‬مايل بې پروايي‪ ،‬د رهربیت ضعف‪ ،‬قرابت پالنه او په هر‬
‫څه کې د محمد نبي صیب د زامنو مداخله زیاته شوه‪ ،‬نو مولوي منصور هم ورنه‬
‫بېل شو‪ .‬خو د هغه تنظیم په پاکستان کې د نورو تنظیمونو په اشاره د رسمي‬
‫تنظیم په توګه ونه منل شو‪ ،‬چې پاکستاين مقامات هغه ته د وسلو او مهامتو‬
‫سهم ورکړي‪ .‬د هغه سرت تنظیم په په وړه جبهه بدل شو او هغه مجبور شو‬
‫چې ایران ته مخه کړي چې دا وخت ایران هم د افغان جهاد ننګه کوله‪ ،‬خو د‬
‫ایران مرستې سنيانو ته دومره نه وې چې یو سرت تنظیم ورباندې اکامل کړي‪،‬‬
‫نه هم ایران د ټولې غريب او عريب نړۍ په څېر څوک اکاملوالی شوای‪.‬‬

‫له همدې امله منصور خپله جبهه‪ ،‬دفرتونه‪ ،‬مدارس‪ ،‬مطبوعات او د تربیت او‬
‫روزنې پروګرامونه په ډېرو کمو امکاناتو ډېر فعاله ساتيل وو‪ .‬هغه له ځوانې‬
‫طبقې څخه د خدمت اخیستلو ځانګړی استعداد درلود‪.‬‬
‫‪304‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مولوي منصور د نورو ترڅنګ خپل زامن هم د جهاد په روحیه تربیه کړل‪.‬‬
‫هغوی کوم بانديني سرت پوهنتون ته هم خپل زامن وانه ستول‪ ،‬بلکې کله چې‬
‫هغه ته په بهر کې همداسې فرصتونه په الس ورتلل‪ ،‬نو هغه به خپلو زامنو ته‬
‫ويل ‪ :‬په کومو مدارسو کې چې د عام افغان زوی درس ویلی شوای همغلته به‬
‫تاسو هم درس وایاست‪.‬‬

‫موږ په کرشتوب کې د شوروي ضد جهاد پر مهال د مولوي منصور دفرتونه‪،‬‬

‫کور او مدرسه لیدلې وه‪ .‬هغه به په درې سوه پاکستانۍ کلدارو په کرايه کور‬
‫کې اوسېده چې پر دروازه به يې پرده ځوړنده وه‪ ،‬خو له همدې کوره به دومره‬
‫پاک او نظیف راووت لکه له شاهي قرصه چې کوم شهزاده راووځي‪.‬‬

‫هغه په شخيص ژوند کې‪ ،‬منظم‪ ،‬باسلیقه او زحمت کشه سړی و‪ .‬اسرتاحت يې‬
‫نه خوښاوه‪ .‬پېښور کې په درس‪ ،‬تربیت او دفرتي کارونو بوخت و‪ ،‬په هېواد کې‬
‫دننه به په سنګرونو کې و‪ ،‬زامن یې ځان رسه تل سنګرونو ته بېول‪.‬‬

‫کله چې کابل ته مجاهدین دننه شول او له حکمتیاره عالوه شپږو تنظیمونو په‬
‫حکومت کې برخه واخیسته‪ .‬دا وخت مولوي منصور هم کابل ته الړ‪ .‬د جهاد‬
‫ساحه يې پکتیا وه‪ .‬د ګردېز په نیولو کې مولوي منصور ځانګړی رول ادا کړ چې‬
‫دغه فتحه منظمه وي او ګردېز د خوست په څېر چور او تاالن نه يش‪ .‬له‬
‫همدې امله يې د سرتې محکمې د مرستیالۍ پر ځای د پکتيا والیت غوره کړ‬
‫چې له امله يې د ګردېز ټول غنیمت شوي زغرهوال ټانګونه د اره کېدو او‬
‫خرڅېدو پر ځای ترمیم کړل‪ .‬يوه مجهزه قوه يې ورنه جوړه کړه‪ .‬د دې قوې‬
‫قومانداين سیف الرحمن منصور ته ورله غاړې وه چې خپله هم ټانکسټ و او یو‬
‫درجن ملګري يې هم وروزل چې بيا د طالبانو په واکمنۍ کې د ټانګونو چلولو او‬
‫توپچي چارې تر ډیره د سیف الرحمن په غاړه وې‪.‬‬

‫مولوي منصور د رباين رژیم نه د والیت د پیسو سهم راووړ او په دې کې هغه‬

‫قوماندانانو ته چې د بې نظمۍ‪ ،‬چور او تاالن شوق يې الره ډېرې نغدې پیسې‬

‫‪305‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ورکولې چې د والیت مرکز يې په همدې له بې امني او خودرسۍ ساته‪ .‬د هغه‬

‫نږدې ملګري وايي چې منصور صیب دغه پیسې يوه هم پر ځان او خپله کورنۍ‬
‫نه مرصفولې ‪ .‬تر دې چې د سورلۍ موټر يې هم يو تاجر ورته رانیولی و‪ .‬د‬
‫طالبانو په واکمنۍ کې د هغه قرضونه مال محمد عمر خالص کړل‪ .‬تر دې وخت‬
‫يې زامنو دومره مايل توان نه درلود چې د پالر قرضونه ادا کړي‪.‬‬

‫د مولوي منصور يوه بله ځانګړتيا دا وه چې د هغه شخصیت ميل بڼه هم لرله‪،‬‬
‫ځکه هغه درسونه ټول په افغانستان کې له افغاين مالیانو لوستي وو او له خپلو‬
‫خلکو رسه مزاجا بلد و‪ .‬کله چې هغه د مجاهدینو د حکومت پر مهال غزين او‬
‫زابل ته سفرونه وکړل او هلته يې غونډې وکړې‪ ،‬هرڅوک په دې پوه شول چې‬
‫هغه به ډېر ژر د دې سیمې ولسونه او علامء له ځان رسه ودروي او له دې‬
‫وړاندې چې په پاکستان کې هغه ته چا مخه نه ورکوله‪ ،‬اوس په خپل وطن کې‬
‫له هغه رسه مادیات هم پیدا کېدای يش چې دا به په څو واليتونو کې د نورو‬
‫تنظیمونو اثر صفر کړي‪.‬‬

‫په دې اړه تر ټولو ډېره اندیښنه له ښاغيل حکمتیار رسه وه او هغه مزاجا هم د‬
‫خپل حریف د وهلو او ترور تاریخ درلود‪ .‬له همدې امله منصور د هغه لپاره‬
‫ټارګټ و‪ .‬کله چې مولوي منصور له کابله په عادي ډول ګردېز ته روان و او د‬
‫والیت سهم او بودیجه يې هم ځان رسه موټر کې اخیستي وو‪ .‬حکمتیار ورته‬
‫الر نیولې وه‪ .‬منصور چې له حکمتیار رسه يې پيښور کې په یوه کاسه خوړيل‬
‫وو او د ګډې مبارزې ملګری يې و‪ ،‬کله يې هم فکر نه کاوه‪ ،‬چې حکمتیار به د‬
‫هغه سپکاوي کوي او د مرګ ګواښ به ورته کوي‪.‬‬

‫دا وخت چې د مسعود او حکمتيار ترمينځ کابل کې جنګ روان و نو د منصور یو‬
‫وسلهوال هم په دې جنګ کې نه و او نه هم مولوي منصور د داخيل جنګ جواز‬
‫ورکاوه‪.‬‬

‫‪306‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د چاراسیاب پر جنګي کرښه ‪-‬چې پر توغنديو ترې د کابل میندې بورېدې‪-‬‬

‫حکمتیار د هغه موټر ودراوه او هغه يې له موټره ښکته کړ‪ ،‬ترڅو ساعتونو يې‬
‫بندی کړ‪ .‬د موټر په باډۍ کې پرتې پیسې د حزب نیستۍ ځپلیو قوماندنانو‬
‫داسې لوټ کړې چې حکمتيار هم پرې خرب نه شو‪ .‬د کابل يو سيمهيیز‬
‫قوماندان د دې پېښې په اړه وايي چې د مولوي منصور له راتګه وړاندې د تور‬
‫مولوي صاحب (مولوي نظام الدین) د سړيو له خوا حکمتیار ته پټ راپور ورکول‬
‫شوی و چې له مولوي منصوررسه نغدې پیسې دي‪.‬خو د تور مولوي صیب‬
‫نږدې کسان دا تور ردوي او پروپاګند يې ګڼې‪ ،‬ویل کيدل چې مولوي صیب‬
‫نظام الدين ظاهرا له مولوي حقاين رسه و‪ ،‬خو اصيل ملګري يې له حکمتیار‬
‫رسه وه او غوښتل يې چې د حکمتیار په مرسته د ګردېز ښار تر خپل واک‬
‫الندي راويل‪ .‬دغه قوماندان وايي چې د پيسو د چور پر وخت د حزب يو‬
‫قوماندان ملک نذیر چې يواځې و او نور سړي يې نه وو‪ ،‬د دې لپاره چې له‬
‫پیسو محروم نه يش‪ ،‬د پيسو په یوه بوجۍ رسبېره پرېوت چې څوک يې رانه‬
‫وانه خيل‪ ،‬خو نورو حزيب پاټکیانو هغه په زور لېري کاوه چې کله هغه پنجې‬
‫کلکې کړې نو یوه وسلهوال تر ناوړه ځای ونیو او لیرې يې کړ!‬

‫له بده مرغه د ښاغيل حکمتيار په څري سخت دريځې ليډر په وړاندي په دومره‬
‫وحشيانه ډول د پيسو چور او بيا د حزب د نسبتا نیکنام قوماندان حاجي‬
‫کشمريخان پر پاټک دا ډول لړزونکي حرکات د دي حکایت کوي‪ ،‬چې داخلې‬
‫جګړې له ښکيلو غاړو د قاتالنو ترڅنګ الره وهونکي لوټ ماران هم جوړکړي‬
‫وو‪.‬‬

‫د پیسو له چوره وروسته بیا د مولوي جالل الدین حقاين په همکارۍ دا‬
‫محارصه ماته شوه‪ .‬مولوي منصور کابل تلویزون رسه د دې بند په اړه خپله‬
‫مرکه کې وویل‪" :‬دوی راته وویل موږ تاسې وژنو‪ ،‬ما ورته وویل چې موږ ته‬

‫‪307‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دايس درس راکول شوی چې مرګ او ژوند يواځې د الله په الس کې دی"‪ .‬دې‬
‫ته ورته پېښه له مولوي محمد یونس خالص رسه هم شوې وه چې د حکمتیار‬
‫د قوماندان زرداد له خوا په رسويب کې درول شوی و او بیا د مولوي جالل‬
‫الدین حقاين د وروڼو په مينځګړتوب يې الره خوشې شوه‪ ،‬خو مولوي خالص‬
‫يې له موټره نه و کوزکړی‪،‬ځکه چې هغه د قومندانانو او ګڼ شمېر وسلوالو په‬
‫يو سرت قطار کې روان و‪.‬‬

‫میاشت ال نه وه پوره چې د کابل ګردېز پر الر د مولوي منصور پر موټر چاودنه‬

‫وشوه او له هغه رسه دې موټر کې د لوګر يو تن مشهور دیني عامل مولوي‬
‫ظبطو خان هم ژوند له السه ورکړ‪ .‬د مولوي منصور د ترور په اړه یو اټکل دا و‬
‫چې ماین په همدې الر کې ورته خښ شوی و او بل اټکل دا و چې د حکمتیار‬
‫له خوا د نیولو پر وخت د هغه موټر کې ماین ځای پر ځای شوی و‪ .‬کله چې د‬
‫مولوي نرص الله منصور موټر پر ماین والوزول شو نو د حزب سيمهيیزو‬
‫قوماندانانو پر مخابرو یوه او بل ته مبارکۍ ورکولې‪.‬‬

‫کله چې د طالبانو له خوا د چار اسیاب سیمه ونیول شوه نو د طالبانو په مخکښو‬
‫ځواکونو کې مال سیف الرحمن منصور هم د قوماندان په توګه و‪ .‬د سیف‬
‫الرحمن منصور له يوه ملګري مې اورېديل چې هغه د حکمتیار له تېښتې‬
‫وروسته د هغه کور ته ورغی او د هغوی کورنۍ جامي او مخصوص پاتې شوی‬
‫سامان يې څادر کې پټ کړ‪ .‬بيا يې يو بلدي کس پیدا کړ او امانت يې ورکړ‬
‫ورته ويې ویل‪" :‬دا ورسوه او حکمتیار ته ووايه چې ما ته ستا عزت د ځان‬
‫عزت ښکاري‪ .‬تا زما د پالر الر ه نیولې وه او بیا دې د هغه توهین کړی و خو ما‬
‫ته پالر همداسې تربیه راکړې چې ستا عزت هم خپل عزت ګڼم!"‬

‫سیف الرحمن منصور د منصور پالر تر تربیې الندې لوی شو او بيا يو جنګیالی‬
‫ترې جوړ شو‪ ،‬خو داسې جنګیالی نه و چې رحم او انصاف ونه لري‪ .‬هغه د‬

‫‪308‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شپې د اوږدو ملونځونو عادت درلود‪ .‬د بیت املال له پیسو او موټر رسه يې د‬
‫افراط تر حده احتیاط کاوه‪ .‬یو ملګری يې وايي چې د خپل ورور په واده کې يې‬
‫له دې امله ګډون نه کاوه چې د ده حکومتي موټر په کې د شخيص سورلۍ‬
‫لپاره استعامل نه يش‪.‬‬

‫کله چې د نومرب په دولسم دفاع وزارت د کابل د تخلیې پرېکړه کړې وه او‬
‫وسلهوال طالبان له کابله د وتلو په حال کې وو‪ .‬ویل کېدل دا پرېکړه د يوې‬
‫خفیې معاهدې له مخې چې وتونکي طالبان به نه مببار کیږي شوې وه‪ ،‬خو دا‬
‫وخت دوه نامتو قوماندنان له دې پېښې ناخربه وو چې يو يې مولوي جالل‬
‫الدین حقاين او بل يې مالسیف الرحمن منصور و‪ .‬دواړو له کابله تر وروستۍ‬
‫سلګۍ د دفاع هوډ درلود چې له دې پرېکړې په خربیدو يې سخت احتجاج‬
‫وکړ‪ ،‬خو دا وخت احتجاح هم بې ګټې و‪.‬‬

‫هغوي دوه په دوه نه شوای کوالی چې دا دفاع جاري وسايت ځکه چې د‬

‫اکرثیت وسلهوالو په وتلو ښار له يو ډول ګډوډۍ رسه مخ و‪ .‬دوی دواړه د دې‬
‫لپاره چې کوم څوک یواځې پاتې نه يش او همداراز په روغتونونو کې زخمي‬
‫طالبان راټول کړي‪ ،‬واټ په واټ وګرځېدل او له ټولو وروستی دوی له ښاره‬
‫ووتل‪.‬‬

‫مولوي جالل الدین حقاين په خوست کې د مقاومت لپاره په تیاري بوخت شو‬
‫او سیف الرحمن منصور د خپل پالر د شوروي ضد جهاد د وخت د شاهي کوټ‬
‫غره مرکز بېرته فعاله کړ چې دلته د امریکايي یرغل په خالف د جهادي فعالیت‬
‫لپاره ځان او ملګري چمتو کړي‪.‬‬

‫د دغو دواړو قوماندانانو له خوا د جنوب او رشق له لوري راتلونکي عرب مهاجر‬
‫او د هغوی کورنۍ خوندي ځایونو ته رسول کېدې‪ .‬مال سیف الرحمن منصور د‬

‫‪309‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وزیرستان مال نیک محمد رسه په ګډه همکارۍ د عربو او نورو خارجي مهاجرو‬
‫کورنۍ وزیرستان ته رسولې او هلته يې د سیمې د خلکو په مرسته ځای‬
‫پرځای کول‪ .‬مال نیک محمد له سیف الرحمن منصور رسه د قرغې په فرقه کې‬
‫د فرد په توګه خدمت کاوه او نږدې ملګری يې و‪.‬‬

‫مولوي جالل الدین حقاين د امریکايي الوتکو په مببار کې هغه وخت سخت‬
‫ټپي شو چې د خوست د نادرشاکوټ ولسوايل د زنخیلو په کلې کې د رساج‬
‫الدین په کورکې د مقاومت لپاره په پروګرام جوړولو بوخت و‪ .‬د هغه له زخمي‬
‫کيدو وروسته يې زامنو د خوست پر ځای د پولې هاغاړه د جهادي مرکز په توګه‬
‫غوره کړه او له هغه ځایه يې منظم عملیات پیل کړل‪ .‬مالسیف الرحمن منصور‬
‫شاهي کوټ غر خپل وروستی سنګر وګرځاوه او له ځان رسه يې خارجي‬
‫مجاهدین هم ملګري کړل‪.‬‬

‫د ‪ ۲۰۰۲‬پيل کې په سیمه کې د امریکا جاسوسانو د دغه مرکز څارنه پیل کړه‬

‫چې په دې کې مشهوره څېره د طالبانو يو پخوانی مرستيال وزیر عبدالحکیم‬
‫منیب و چې د شاهي کوټ د جګړې په پېښېدو کې يې مخکښ رول درلود‪.‬‬
‫منیب د پکتيا د زرمت اوسېدونکی و‪ ،‬په نوې ځوانۍ کې له رحمت الله واحدیار‬
‫رسه نږدې و چې له همدې امله يې ځان د مولوي منصور له پلویانو ګاڼه‪ .‬د‬
‫طالبانو په تحریک کې هغه ښه نوم نه درلود‪ .‬يو ځل د يوه موټر د پټولو په‬
‫موضوع کې سخت بدنام شو‪ ،‬خو بیا هم د څه نا څه استعداد په وجه په تيټو‬
‫څوکيو کې مسئول پاتې شو‪.‬‬

‫له امريکايي یرغله وړاندې هغه د کندهار د يوه پخواين جهادي قوماندان مال‬
‫ملنګ په واسطه له يس آی اې رسه اړیکه لرله چې کله امریکا یرغل وکړ‪ ،‬هغه‬
‫د مال محمد عمر په خالف له مطبوعاتو رسه خربې وکړې او د یرغل په پلوۍ‬
‫يې فعالیت پیل کړ‪ .‬يو ځل چې تازه يې مطبوعايت خربې کړې وي‪ ،‬طالبانو ته‬

‫‪310‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په ګوتو ورغی خو ځان يې په دې خالص کړ چې زه پاچاخان ځدراڼ وتړمل او‬

‫په زور يې راباندې خربې وکړي‪ ،‬خو وروسته سیف الرحمن منصور د هغه په‬
‫نیولو پسې ډېر کوشش وکړ‪.‬‬

‫منیب له يوې خارجي زنانه رسه د ګردېز په ښار او اطرافو کې ګرځېدو‪ ،‬د شاهي‬
‫کوټ د مرکز په اړه به يې معلومات راجمع کول او هغه به يې بیا امریکايي‬
‫مقاماتوته رسول‪ .‬د شاهیکوټ له جکړې وروسته منیب په مال او څوکۍ‬
‫ونازول شو‪ ،‬خو منیب چې له يوې خوا يې د سیف الرحمن پر مرکز برید کې د‬
‫امریکایانو همکاري کوله‪ ،‬له بلې خوا يې ډېر پکتیاوال او زرمتي شیخان او عام‬
‫مالیان د عمرو او حجونو په بدل کې بېرته د ځان ملګرې او ثناخوان کړل! چې‬
‫له بده مرغه نن‪ -‬سبا مال او شیخ ته د رشوت نوې طرقه حج او عمرې ليږل‬
‫هم دي؛ د اډول حجونه او عمرې يواځې د ريا او شهرت لپاره وي‪ ،‬خو په بدل‬
‫کې يې چارواکي د خپلې دفاع لپاره مفتيان پیداکوي او دغه د رشوت حاجیان‬
‫او عمريان بيا خپل حج هم د دا ډول چارواکو د سپیڅلتيا دليل ګڼي!‬

‫دي مجـــرب د زمانې د کليسا واعـــظان‬

‫شیطان له ټولې شیطانيه په يو دم پاکوي‬

‫د نیمې الرې دوست جالد وخاته دا څه وشول‬

‫په خوله د تورې له زخمونو نه ملــهم پاکوي‬

‫(فضل ويل ناګار)‬

‫د امریکایانو له دقیقې جاسوسۍ وروسته پر شاهيکوټ د برید پالن جوړ شو‪.‬‬

‫د ‪ ۲۰۰۲‬د مارچ د مياشتې په درېیمه عملیات پیل شول‪ .‬تر امريکايي مببارۍ‬

‫‪311‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫لږ وروسته افغان قواوې دغې جګړې ته واستول شوې چې د سیف الرحمن له‬
‫خوا له ژوندي نيول کېدو وروسته دغه سلګونه جنګیايل بېرته خوشې شول‪.‬‬

‫په دې جګړه کې د اټکل خالف امریکايي قواوو په لومړي ځل سرت تلفات ولیدل‬
‫او لویديزو رسنيو د امریکايي قواوو لپاره دغه تلفات د ویټنام له جګړې‬
‫وروسته لومړي سرت تلفات ونومول‪ .‬که څه هم امریکايي ځواکونو يواځې د دوو‬
‫الوتکو نسکورېدل او د اتو امريکايي عسکرو مرګ او د يو شمېر نورو زخميی‬
‫کېدل تایيد کړل‪ ،‬خو د سیمې خلکو او د جنګ عیني شاهدانو د ګڼو الوتکو د‬
‫نسکورېدو او تر سلو زیات امريکايي عسکرو د مرګ شاهدي ورکوله‪.‬‬

‫محمد قاسم حلیمي چې په باګرام کې هغه وخت بندي و‪ ،‬په دې اړه يې ویل‬
‫چې زمارسه بلدې يوې امریکايي پیرهدارې عسکرې د دې جنګ په لومړۍ ورځ‬
‫ژړل او ویل يې چې په پکتیا کې زموږ عسکرو ته درنه مرګ ژوبله اوښتې او تر‬
‫دې مهاله څلوېښت جنازې باګرام ته راوړل شوې‪ .‬جګړې دوه اونۍ دوام وکړ د‬
‫مال سیف الرحمن له شهادته یوه ورځ وروسته جګړه پای ته ورسېده‪ ،‬خو په‬
‫دې جګړه کې د مال سیف الرحمن له خپلو ملګرو ډېر کم کسان ژوندي پاتې‬
‫شول ‪ ،‬د سیف الرحمن په مهمو قوماندنانو کې مولوي محمد يوسف او مولوي‬
‫فدامحمد جواد و چې له ده رسه يو ځای شهیدان شول‪.‬‬

‫دې جګړې امریکایانو ته په لومړي ځل دا احساس ورکړ چې له افغانانو رسه‬

‫مخامخ جګړه له سرتې او پیچيده تیکنالوژۍ رسه رسه ډېره ګرانه ده او‬
‫همداراز يې په طالبانو کې د مقاومت روحیه پیدا کړه او له هغه وروسته ورو ورو‬
‫د یرغل پر وړاندې مقاومت رس اوچتاوه خو د دې مقاومت لومړی سمبول او‬
‫جنګي ستوری مالسیف الرحمن منصور و‪ .‬د هغه مړینه د وسلهوالو د روحیې د‬
‫لوړوايل لپاره د هغه د ملګرو له خوا تر کلونو پټه وساتل شوه‪.‬‬

‫‪312‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د سیف الرحمن منصور له شهادت نه وروسته يې وروڼه د هغه د سنګر او ډلې‬

‫په پیاوړتياکې بريالی نشول‪ ،‬چې ویل کيږي د کمې تجربې‪ ،‬کمزورو مشاورينو‬
‫او د خدام الفرقان د ځینو غړو رسه اړيکو د هغوي جګړیزه او مقاومتي روحيه‬
‫کمزورې کړه‪ ،‬په بدل کې يې په سیمیزو او شخيص ستونزو کې مرصوف‬
‫شول‪.‬‬

‫خو د دې په پرتله د مولوي جال الدين حقاين زامنو خپل مقاومت موثر‪ ،‬پراخ او‬
‫په نیم هيواد يې سیوری وغوړاوه‪ .‬خو په مجموع د ا دواړه کورنۍ د موثر‬
‫مقاومت او نیمې کورنۍ د قرباين کیدلو په وجه په خپلو پیروانو کې بې کچې‬
‫محبوبيت لري‪.‬‬

‫د خدام الفرقان ګوند اعالنول‬

‫د امریکا د یرغل په نتیجه کې د طالبانو د واکمنۍ له نړېدلو وروسته څوک د‬

‫سیف الرحمن منصور غوندې غرونو ته د مقاومت په نیت وختل‪ .‬څوک د‬
‫پاکستان رسحدي سیمو ته الړل او پټ په پټه یې ژوند کاوه‪ .‬يو شمېر ملکي‬
‫چارواکي د پاکستان ښارونو ته مهاجر شول او هغه عام طالبان چې د حامد‬
‫کرزي له ډاډ ورکولو وروسته خپلو کلیو او کورونو ته ستانه شوي وو‪ ،‬د‬
‫امريکایانو او د هغوی د پلوي افغان ملېشو له خوا د نیولو او تعقیب له السه هر‬
‫هغه لور ته تیتېدل چې شپه یې تېریده‪ ،‬چې له همدې امله سړی ویالی يش‬
‫چې ډېر ناست خلک د امریکایانو‪ ،‬شاميل ټلوايل او ځايي ټوپکوالو د ناوړه چلند‬
‫له امله بيا مقاومت ته اماده شول‪ .‬دوی پوه شول چې که پر کور کېنم هم بې‬
‫عزته کېږم‪ ،‬د زندان او مرګ ګواښ رسه مخامخ یم‪ .‬تر دې راته دا غوره ده چې‬
‫په تش الس دښمن ته ځان په الس ورنه کړم‪.‬‬

‫بل پلو ته هغه د مينځني کچې چارواکي چې په پاکستان کې يې د شوروي ضد‬

‫جهاد له وخته کورونه او فامیلونه اوسېدل‪ ،‬دوی ته د پاکستان له خوا وویل‬
‫‪313‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شول چې د کرزي د حکومت مالتړ وکړي او له طالبانو پرېکون اعالن کړي‪ .‬دا‬
‫وخت کرزي له پاکستان رسه ډېرې تودې اړیکې لرلې او کورنۍ يې په همدې‬
‫نږدې وخت له کوټې کابل او کندهار ته نقل شوې وه‪ ،‬آن چې په لومړيو‬
‫انتخاباتو کې په پاکستان کې د کرزي په ګټه افغان مهاجرینو هم رايه واچوله‬
‫او زمینه ورته د پاکستان حکومت برابره کړه‪.‬‬

‫پاکستان د امریکا په ایتالف کې و نو ځکه يې په پټه د ورغلیو طالبانو په اړه‬

‫څرګنده پالیيس د طالبانو بنديانول‪ ،‬سپارل او له کرزي رسه مالتړ ته اماده کول‬
‫وه‪.‬‬

‫مولوي ارسالن رحامين‪ ،‬عبدالحکیم مجاهد‪ ،‬حبیب الله فوزي‪ ،‬رحمت الله‬
‫واحدیار‪ ،‬حاجي احمد هوتک‪ ،‬سهیل شاهین او مولوي عبدالستار صدیقي د‬
‫امین جان مجددي په مرشۍ د خدام الفرقان په نوم تنظیم اعالن کړ‪ .‬خدام‬
‫الفرقان د يوه پخواين نهضت نوم و چې له دوهمې افغان انګلیس جګړې‬
‫وروسته د برتانیې د سیاستونو خالف او د دیني ارزښتونو د ساتنې په نیت د‬
‫علاموو او روحانینو له لوري تاسیس او تر کمونیستي کودتا پورې فعال و‪.‬‬

‫خو د دې نوې سمبولیک خدام الفرقان اصيل بانيان مال ارسالن او حاجې‬
‫احمد هوتک ګڼل کېدل‪ ،‬چې تش يې امین جان مجددي د يوه سمبول په توګه‬
‫استعامل کړ‪ .‬ارسالن رحامين ځیرک او موقع شناسه سړی و‪ .‬هغه د رباين او‬
‫طالبانو په حکومتونو کې هم د وزیر او مرستيال وزیر په څوکیو کار کړی و او د‬
‫کرزي په اداره کې هم سناتور شو‪ .‬ارسالن رحامين په پاکستان کې د پراخ‬
‫جایداد مالک و‪ ،‬هغه او واحدیار د حرکت له هغو شپېتو تنو وو چې د شوروي‬
‫ضد جهاد پای کې د پاکستان د جمهور ريیس غالم اسحاق خان له خوا د‬
‫پاکستان تابعیت ورکول شوی و‪.‬‬

‫‪314‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رحامين د شوروي ضد جګړې پر مهال د پکتیکا والیت نامتو جهادي قوماندان‬

‫و‪ ،‬خو وروسته د مهاجرو او مرستندویه عربانو ډېر وسایل او جایداد ورپاتې‬
‫شو‪ .‬دا هم ویل کیږي چې د جهاد پای کې هغه ډېره زیاته وسله هم وپلورله‬
‫چې له امله يې ډېر شتمن شو او د پاکستان پالزمینه کې يې د نور جایداد‬
‫ترڅنګ د سبزیو او تازه ميوو يو سرت کولډسټور (سوړځای) هم درلود‪.‬‬

‫له دې رسه هغه د رباين او طالبانو د واکمنۍ پر مهال کابل کې ډېر کورونه او‬
‫دوکان رسايونه رانيويل وو‪ .‬له هغه چا پوښتنه کړې وه چې کابل ته د بېرته‬
‫ورتلو دومره زیاته تلوسه ولې لرې؟ ده ورته جواب کې په ټوکه ویيل وو چې ما‬
‫ټول جهاد په همدې رسایونو او مارکیټونو بدل کړ‪ ،‬اوس که رانه پاتې يش‪ ،‬نو‬
‫دواړه به مې خطا يش‪.‬‬

‫مال ارسال ن پر امین جان مجددي دا کار وکړ‪ ،‬خو هغه يې هسې استعامل‪ .‬کړ‬
‫اصيل السته راوړنه يې خپله وه چې له دې الرې يې له ځانه طالبي پوستکی‬
‫لېرې کړ او په بدله څرمن کې کابل ته ننوت‪ .‬له هغه وروسته د دوي له ډلې‬
‫مرحوم مولوي عبدالستار صدیقي دتنظیم په حقیقت پوی شو او ورنه جال شو‪،‬‬
‫چې بیا يې په ‪ ۲۰۱۶‬کې له مال اخرتمحمد منصور رسه بیعت وکړ او د ‪ ۲۰۱۷‬په‬
‫رس کې وفات شو‪.‬‬

‫له دوی رسه دا وخت مايل مرسته هم وشوه چې يا خو پاکستاين ادارو له خپل‬
‫لوري دا پیسې ورکړې يا ښايي د لویدیزو ادارو له خوا د هغوی په الس ورته‬
‫ورکړل شوي وي‪ ،‬خو د دې پر ځای چې دا مرسته د تنظیم پر فعالیت مرصف‬
‫شوې وای د دوی ترمينځ د ناندريو سبب شوه‪ .‬حاجي عبدالرحمن احمد هوتک‬
‫په پیسو کې د کمې برخې پر رس مرور شو او پر کور کېناست‪ .‬مال ارسالن ټولو‬
‫ته مشوره ورکړه چې دا پیسې باید پر يوه روزګار بندې يش‪ .‬ملګرو يې ورته‬
‫وویل موږ په کاروبار تر تا ښه نه پوهېږو‪ ،‬ته يې راته بندې کړه‪ .‬مال ارسال ورته‬

‫‪315‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وویل چې اوس د کچالو د ارزاين سېزن دی‪ ،‬زه به پرې زرګونه ټنه کچالو‬
‫رانیسم په خپل کولډسټور (سوړځای) کې به يې کېږدم تر قیمته کېدو پورې به‬
‫ډېري پیسې وګټي او تاسو به ماته په دې پیسو کې د کولډ سټور کرایه راکړئ‪.‬‬
‫کله چې سیزن تېر شو نو کچالو نور هم ارزانه شول‪ ،‬تجارت تاوان وکړ‪ ،‬خو مال‬
‫ارسالن خپله کرايه وصول کړه‪ .‬دغه تاوان بيا وروسته د دوی په نږدې حلقه‬
‫کې په يوه ټوکه او رضب املثل بدل شو‪ :‬چې ویل به يې د ا فالين کار هم دايس‬
‫تاوان وکړ لکه د خدام الفرقان کچالو!‬

‫بل پلو د اوخت د ا مريکا د يرغل او پاکستان د فشار او رسمي دريځ له امله يو‬
‫شمېر نورو طالب چارواکو هم هڅه وکړه چې د کرزي له ادارې او امريکایانو‬
‫رسه روغه وکړي‪ ،‬خو بريايل نشول‪.‬‬

‫د طالب چارواکو د تسلیمېدو لړۍ‬

‫د عدليې د وزیر مال نور الدين ترايب په مرشۍ يوه ډله طالبان د ‪ ۲۰۰۲‬مارچ‬
‫کې د کندهار وايل ګل اغا شېرزي ته ورغلل چې په دې کې د طالبانو د پخوانۍ‬
‫عايل شورا غړی مال محمد صادق‪ ،‬د هرات د قول اردو قوماندان مال عبد الحق‪،‬‬
‫د اداره امور ريیس مال سید محمد حقاين او څو نور ټيټ رتبه طالبان وو‪ .‬کله‬
‫چې ګل اغا شېرزی په دې پوه شو چې دغه طالب چارواکي امریکا نه بښي او د‬
‫بندیانو په توګه يې ګوانتاناموته رسوي‪ ،‬نو دوی ته يې پیسې ورکړې او ورته‬
‫ويې ویل چې امریکایان مو نه پريږدي‪ ،‬ځانونه بېرته غایب کړئ‪.‬‬

‫د امریکایانو دغه ډول توند غربګون او له دې رسه د ځايي قوماندانانو له خوا د‬

‫طالبانو د کورنيو ترټلو له نوي مقاومت رسه ډېره مرسته وکړه او هر طالب مرش‬
‫په دې پوه شو چې له مقاومته پرته په بله هره الر کې يې امریکا هسې هم نه‬
‫پرېږدي‪.‬‬

‫‪316‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دغې ډلې ته ګل اغا شېرزي يو يو لیک ورکړ چې په پاکستان کې وررسه څوک‬

‫غرض ونه لري‪ .‬هغوي فکر کاوه چې د شېرزي او پاکستان د مثبتو اړیکو په‬
‫وجه به دغه لیک دوی وژغوري‪ ،‬خو کله چې مال محمد صادق دغه لیک په‬
‫پاکستان کې پولیسو ته ښکاره کړ‪ ،‬پولیسو هغه آی اس آی ته وسپاره‪ .‬ای‬
‫اس ای امریکایانو ته وسپاره‪ ،‬چې بيا ګونتانامو ته ولېږل شو‪.‬‬

‫کله ناکله په داخل کې بیا د شېرزي لیک هم څه ناڅه مرسته کوله‪ .‬همداسې‬
‫يو لیک د کندهار ښار اوسېدونکي مفتي عبدالحکیم ته هم ګل اغا شېرزي‬
‫ورکړی و چې ورکې يې لیکيل وو‪ :‬دغه مولوي صیب نور له طالبانو بېزاره دی‪،‬‬
‫پر کور اوسيږي څوک دې تکلیف نه ورکوي‪.‬‬

‫مفتي عبدالحکیم د طالبانو د حکومت پرمهال د کندهار والیت اداري ريیس و‪.‬‬
‫له همدې لیک رسه پر کور کېناست خو له یو کال وروسته د بې کارۍ او زړه‬
‫تنګۍ له امله بېرته له طالبانو رسه يو ځای شو چې بیا د څه وخت لپاره د‬
‫اقتصادي کمېسيون مرش هم و‪.‬‬

‫بل مهم چارواکی چې ځان يې تسلیمېدو ته اړ وباله د بهرنیو چارو زیر مولوي‬
‫وکیل احمد متوکل و‪ .‬مولوي وکیل احمد متوکل چې کله د پاکستان له خوا د‬
‫عبد السالم ضعیف د نیولو او سپارلو سناریو ولیده نو يې پوخ یقین شو چې يو‬
‫سفیر له خپلو ټولو حقوقو رسه وسپارل شو نو ما به د طالب خارجه وزیر په‬
‫توګه پاکستان څنګه پریږدي‪ .‬هغه له څو ورځو متاسه وروسته چې د حاجي‬
‫برش په واسطه یې د کندهار له مقاماتو رسه درلود اخیر په دې قانع کړای شو‬
‫چې له امریکايانو رسه له لیدلو نه وروسته به په افغانستان کې عادي ژوند‬
‫غوره کړي‪.‬‬

‫خالد پښتون هغه ته د امریکایانو له خوا اطمنان ورکړ‪ ،‬خو په حقیقت کې د هغه‬
‫په رس له امریکایانو رسه سودا شوې وه‪ ،‬چې کله کندهار ته الړ نو امریکایانو د‬
‫هغه السونو کې زولنې واچولې او د تسلیمېدو پر ځای يې د هغه د نیولو اعالن‬

‫‪317‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫پر ميډيا خپور کړ او دا يې خپله سرته الس ته راوړنه وبلله‪ .‬متوکل تر دوو کالو‬
‫په سخت زندان کې وساتل شو چې له امله يې په تربکلوز (ټي يب) ناروغۍ‬
‫اخته شو او د رس او ږیري ویښتان يې ټول توی شول‪ .‬که څه هم هغه تداوي‬
‫شو خو د دغه زندان تل پاتې اثرات يې تر اوسه پر وجود اغېز لري‪.‬‬

‫‪318‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شپږم څپرکی‬
‫د مال محمد عمر له خوا لومړۍ اډیو کیسټ‬

‫د دوه زره درېيم ميالدي کال په لومړيو کې مال محمد عمر يو کیسټ خپلو‬
‫مجاهينو او مرشانو ته راواستوله چې په هغه کې يې د نوي جهادي بهري او‬
‫مقاومت لپاره مال برادر اخوند لومړی مرش او مال عبید الله دوهم مرش نومويل‬
‫وو‪ .‬دغه کیسټ ما واورېده‪ ،‬مال صیب په دې کیسټ کې مال برادر او مال عبید‬
‫الله په نوبت رسه د تحریک مرشان او خپل نایبان نومويل او په يوه بله وينا کې‬
‫يې د شورا لپاره لس نومونه یاد کړي وو‪ :‬مولوي اخرت محمد عثامين‪ ،‬مولوي‬
‫عبد اللطيف منصور‪ ،‬مولوي جالل الدي حقاين‪ ،‬مولوي عبدالکبیر‪ ،‬مولوي‬
‫حمدالله نانی‪ ،‬مال محمدحسن رحامين‪ ،‬مرش مال محمد حسن اخوند (چې د‬
‫طالبانو د واکمني پر مهال د وزیرانو شورا مرستيال و)‪ ،‬مال اخرت محمد منصور‬
‫(د طالبانو دوهم امیر)‪ ،‬مال داد الله او مال امري خان حقاين ول‪ ،‬خو بيا وروسته‬
‫د ملګرو په وړانديز په شورا کې وخت پر وخت زياتونې وشوې‪.‬‬

‫په دې کیسټه کې مال محمد عمر خپلو دوو پیروانو مال عبد الجليل او مال نور‬
‫الدین ترايب ته د ځینو رسغړونو له امله په تونده لهجه خطاب کړی و چې بیا‬
‫وروسته ملګرو دغه خطاب د مصلحت له مخې له کیسټې حذف کړ‪.‬‬

‫‪319‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له هغه وروسته د مال صیب شفاهي پیغامونه‪ ،‬کیسټې او لیکونه د هرې مهمې‬
‫پېښې‪ ،‬ټاکنې او نورو فرامينو په اړه يواځې خصويص حلقې‪ ،‬مال برادر او مال‬
‫عبید الله ته راتلل‪.‬‬

‫په ‪ ۲۰۰۴‬کې د کمېسونونو په بڼه تشکیالت جوړ شول خو يواځې نظامي‪،‬‬

‫فرهنکي او مايل کمیسيونونه جوړ شول‪ ،‬بيا د والیتونو لپاره جهادي مسئولین‬
‫ونومول شول‪ .‬په ‪ ۲۰۰۵‬کې تشکیالت نور هم منظم شول او ځینې هغه‬
‫مسئولین چې تر دې وخته غایب وو راپیدا شول‪.‬‬

‫له افراطي سیاسته د تېښتې هڅه‬

‫په ‪ ۲۰۰۵‬کې ما د مرش د ویاند په توګه د ځینو وروڼو په مشوره له مهمو‬

‫نړۍوالو اژانسونو رسه انالين پریس کانفرنس وکړ‪ .‬هغوی ته مې د طالبانو د‬
‫تحریک راتلونکې پالیيس اعالن کړه چې په دې کې د ایف پي‪ ،‬رويټرز او يو‬
‫شمېر نورو نړۍوالو اژانسونو منایندګانو رارسه اړیکه ونیوله‪ .‬له دې وېرې چې‬
‫راتلونکې پالیيس مجهوله‪ ،‬احساسايت او بې رسحده دود نه يش‪ ،‬نو ما يو ځل‬
‫بيا خپله مبارزه تر افغانستان پورې تړلې وګڼله او د یوولسم ستمرب د پېښو په‬
‫اړه مي خپل زوړ دریځ تکرار کړ او دا پېښه مې يو ځل بيا وغندله‪ .‬دغه‬
‫مطبوعايت څرګندونو یو شمېر د القاعده ملګري او ځینې طالب قوماندانان خپه‬
‫کړل خو بل پلو يې د نورمال سیاست او محدودې مبارزې بنسټ هم تقویه کړ‪.‬‬

‫له هغه وروسته په ‪ ۲۰۰۶،۲۰۰۷،۲۰۰۸‬کې د مال محمد عمر مجاهد د اخرت‬

‫پیغامونه په بشپړه توګه ما ترتیبول او په ‪ ۲۰۰۹‬او‪ ۲۰۱۰‬کې يې يوه برخه ما‬
‫ترتیبوله چې په دې ټولو پیغامونو کې له یرغلګرو رس د تفاهم او له افغانستانه‬
‫د وتلو د معقول پېشنهاد یادونه او همداسې نورې سیايس څرګندونې مې په کې‬
‫ځایويل‪ ،‬چې مال محمد عمر ته به مو هم واستاوه نو هغه هم دا پیغام تاييداوه‪.‬‬
‫ما چې د حکومت پر مهال د ‪ ۲۰۰۰ ،۱۹۹۹‬او‪ ۲۰۰۱‬د اخرت پیغامونه هم ترتیب‬
‫‪320‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫کړي وو نو مال محمد عمر زما پر زیاتونو او ترتیب پوره باور درلود‪ ،‬خو د دغه‬
‫پیغامونو پر ضد هم د طالبانو د ځینو کړيو ترمينځ نیوکې کېدې‪.‬‬

‫بل پلو دالقاعده سميز مرش د حافظ سلطان په مستعار نامه مرشتابه ته د ‪۲۰۰۷‬‬
‫میالدي کال په پيل کې يو احتجاج ليک را واستاوه چې تر افغانستانه پوري د‬
‫جهاد او مقاومت محدویت او روانې مبارزې ته د افغاين مبارزې خالص رنګ‬
‫ورکول يې په اصطالح له عاملي جهاد رسه جفا بللې وه‪ .‬څنګه چې د مرش په‬
‫پیغامونو کې د تعاطف او نرمي د پالیيس طراح زه ګڼل کيدم‪ ،‬نو ځکه خو مال‬
‫عبید الله او مال برادر زه ور وغوښتلم او دا لیک يې د دې لپاره راکړ چې مناسب‬
‫ځواب ورته ولیکم‪ .‬ما ليک ولوست او د مفصل ځواب لپاره مي په جيب کې‬
‫کيښود‪ ،‬خو کله چې له هغوي بیرته راستنيدم‪ ،‬الره کې چيک پوست و او ژوره‬
‫تاليش اخیستل کېده‪ .‬ما لیک ژر د جيب نه را ويوست او يوځل مي بيا تر نظر‬
‫تېر کړ‪ ،‬نور مي په خوله کې وژدو وی‪ ،‬تر څو يې تاليش کې رانه پيدا نکړي‪.‬‬

‫د لیک مطلب مي ذهن کې و‪ ،‬په يو تفصیيل ځواب کې مي له يوې خوا د‬

‫تحریک مجبوریتونه او بل لور ته د وخت جرب او رشایط ورته د ليل کې وړاندي‬
‫کړل او د دوي د قناعت هڅه مې وکړه؛ لیک مې ور واستاوه‪ ،‬چې بيا يې له‬
‫ځواب او غربګون نه خرب نشوم‪.‬‬

‫بې مهاره مقاومت‬

‫د مرشتابه غیاب‪ ،‬د نوي ځوانانو جذبات او خپل رسه حرکات د ډېرو ناوړه پېښو‬
‫او مشکوکو وژنو او سزاوو سبب وګرځېد‪ .‬ښونځیو ته اور ورکول‪ ،‬د جاسوسۍ‬
‫په تور بې محکمې وژنې او د عامو خلکو په يوه او بل نامه ځورول‪ ،‬د هېواد په‬
‫ډېرو برخو کې د طالب له ادرسه تررسه شول‪.‬‬

‫په ‪ ۲۰۰۷‬او ‪ ۲۰۰۸‬کې چې د مرشتابه او شورا له خوا الیحې ترتیب شوې بیا‬
‫هم ډېرو افرادو او وړو قوماندانانو د دغو الیحو رعایت نه کاوه‪ ،‬چې دا د خپل‬

‫‪321‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫مرشتابه له اطاعته ښکاره رسغړاوی و‪ .‬زه د خپلې سیمې د يو درجن داسې‬

‫مرګونو شاهد یم چې تر اوسه يې سيمهيیز طالبان او مرشتابه رشعي جواز نه‬
‫يش توجیه کوالی‪ .‬په دې کې تنکي ځوانان او بوډاګان هم شامل دي چې دا‬
‫کړنې د کوم رشعي اصل له مخې موجه دالیل نه لري‪ .‬همدا کړنې ډېرو ته د‬
‫اربکي جوړېدو‪ ،‬دولت او خارجي قواوو رسه د همکارۍ بهانه وګرځېدې‪ ،‬داسې‬
‫هم وشول چې د يوه اربکي په جرم يې دکورنۍ نور غړي وژل کيدل‪.‬‬

‫په دې اړه به چې موږ هر کله مرشانو ته شکایت کاوه نو هغوی به د پلټنې‬

‫وعدې راکولې او تر څنګ به يې دا هم ویل چې په جګړه کې همداسې ګډوډي‬
‫طبعي ده خو موږ به يې د کنرتول هڅه کوو‪ .‬له بده مرغه د دې اغېز او‬
‫مسئولیت دومره کم نه دی چې څوک يې تش د جګړې په مزاج ونوموي‪ .‬د يوه‬
‫بې ګناه کس وژل ټول هدف ته مستقیم زیان اړوي‪ .‬کله ناکله د بهرنيانو په‬
‫پرتله له افغان رسه سخت چلند تررسه کيده‪ ،‬لکه په ‪ ۲۰۰۷‬م کال کې چې له‬
‫ايټالویانو رسه د طالبانو په تبادله کې افغان ترجامن اجمل نقشبندي ووژل شو‬
‫او ايټالویان خويش شول‪ .‬دا ډېره بږنوونکې پیښه وه‪ ،‬خو زموږ ناره د اجمل تر‬
‫وروستۍ سلګۍ چا وانه ورېده‪.‬‬

‫د وخت په تېرېدو الیحې الزمي کړای شوې‪ ،‬محاکم جوړ شول او د قتلونو په‬
‫ځانګړي ډول د جاسوس مسئله سخته کړای شوه‪ ،‬چې له امله يې ګډوډي يو‬
‫څه کنرتول شوه‪ .‬همداراز دعامه تاسیساتو‪ ،‬عام املنفعه ځایونو او تعلیمي ادارو‬
‫په اړه مثبته روحیه خپره کړای شوه او قانون هم وګرځول شو‪ ،‬خو د بې ځایه‬
‫چاودنو او دولتي مامورینو په بې تفکیکه وژلو کې بیا هم بې احتیاطۍ او بې‬
‫مسئولیتۍ او ځینې نورې ګډوډۍ ال تر اوسه په طالبانو کې لیدل کیږي‪.‬‬

‫په جګړه کې د نرمۍ‪ ،‬بښلو او احتیاط رضورت ال هم نه احساسیږي‪ .‬په ځینې‬

‫سیمو کې طالب قوماندانان ولس رسه ډېره مثبته رویه کوي خو په ځینو نورو‬

‫‪322‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سیمو کې ال هم خپل طبیعت چلوي‪ ،‬چې دا د افغانستان د کړېديل ولس د‬

‫تیاره مستقبل چانس نور هم زیاتوي‪.‬‬

‫مال محمد عمر له اوله له فدايي بریدونو رسه عالقه نه لرله خو کله چې دا‬
‫بریدونه زیات شول نو د هغه فرمان دا و چې فدايي به کم عمره نه وي او له‬
‫ډېر خاص ځایونو پرته چې هلته بله طریقه ناممکنه وي‪ ،‬په عامو ځایونو کې به‬
‫څوک دا ډول علمیات نه کوي‪ .‬همداراز په ملکي ځایونو کې یې د هر ډول برید‬
‫مخالفت تر اخیرې ورځې کاوه!‬

‫د اکرب اغا جیش املسلمین‬

‫محمد اکرباغا د کندهار د ارغنداب د "جي الهور" کيل اوسېدونکي د محمد‬

‫طیب اغا او د طالبانو د واکمنۍ پرمهال د خوست د وايل حاجي عبدالله اغا‬
‫(تورک اغا) تربور دی‪ .‬اکرب اغا د روسانو پر ضد جهاد کې هم برخه اخیستې او‬
‫د طالبانو په لیکو کې هم يو وړوکی او غیر مشهور جنګي قوماندان پاتې شوی‬
‫و‪ .‬د طالبانو د واکمنۍ پر وخت چې په کندهار کې د پاکستان د کونسلګرۍ‬
‫ودانۍ زموږ دفرت ته مخامخ د سړک پر بله غاړه وه‪ ،‬هغه وخت مال محمد عمر‬
‫امر کړی و چې د وزارت خارجه له اجازې او مکتوب پرته به څوک د پاکستان‬
‫کونسلګرۍ ته نه ورځي‪ .‬يو بايفور موټر به د کونسلګرۍ په دروازه کې درېده او‬
‫تور ږیری سړی به ترې ښکته کېده‪ .‬د هغه پر دا ډول راتګ ما يوه ورځ په هغه‬
‫پسې پوښتنه وکړه‪ .‬ملګرو راته وویل چې دا د طیب اغا خپلوان دی‪ ،‬اکرب اغا‬
‫نوميږي د جهاد له وخته پاکستاين مقاماتو رسه خصويص روابط لري او د‬
‫طالبانو په استازولۍ کونسلګرۍ ته نه ورځي‪.‬‬

‫د اکرب اغا نوم مې بیا له ‪ ۲۰۰۵‬وروسته هغه وخت واورېد چې د جیش املسلمین‬
‫په نامه يې جنګي ډله اعالن کړې وه‪ .‬د پاکستان د ځینې کشمیري ډلو او‬
‫اشخاصو په مرسته يې د فعالیت هڅه کوله‪ .‬که څه هم په داخل کې يې خاص‬
‫‪323‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اثر نه درلود خو په پاکستان کې يې د طالبانو له ځینو پخوانیو غیر فعال‬

‫چارواکو رسه اړیکې لرلې او يو شمېر واړه قوماندانان يې هم اکاملول‪ .‬هغه په‬
‫ځینو مجالسو کې دا خربې کړې وي چې مال محمد عمر نور کار نه يش کوالی‬
‫او د طالبانو د تحریک فعالیت نور ممکن نه دی ځکه چې پاکستان يې هم نه‬
‫غواړي نو باید خلک له ما رسه ودریږي‪.‬‬

‫هغه وخت ال ډېرو ته دا يو ډول ټوکه ښکارېده چې په يوه بې باوره او بې اثره‬

‫سړي پسې دې د طالبانو جنګیايل الړ يش او هغه هم د مال محمد عمر په ژوند‬
‫کې!‬

‫د اکرب اغا ناسته والړه او د مقاومت ترتیب هم ډېر ساده او بربنډ و‪ ،‬ځکه ده‬
‫فکر کاوه چې پاکستاين مقامات به يې د طالب غورځنګ په مقابل کې تقویه‬
‫کړي‪ ،‬لکه څنګه چې ځینې کړيو او اشخاصو وعده هم ورکړې وه‪ .‬ځینې داسې‬
‫مبهمې پېښې چې طالبانو به يې پړه پرغاړه نه اخیسته اکرب اغا به ژورنالیستانو‬
‫ته زنګونه وهل او دا ډول پېښې به يې ځان ته منسوبولې چې له همدې امله د‬
‫جیش املسلمین نوم ميډيا ته هم راووت‪.‬‬

‫کله چې د کابل شاميل کې د يوې خارجي مېرمنې د تښتولو په پېښه کې چې ‪-‬د‬

‫اکرب اغا او يوې افغان مافیا ترمینځ مشرتکه موضوع وه‪ -‬اکرب اغا تورن شو‪ .‬دې‬
‫کار خربه ورانه کړه‪ ،‬اکرب اغا په دې پېښه کې ښکاره تلفوين متاسونه نیويل وو‪،‬‬
‫خارجیانو پر پاکستان فشار راوړ او اسناد يې ورکړل‪ .‬همدا و چې پاکستاين‬
‫ادارو د يوې معاملې په ترڅ اکرباغا امریکایانو ته وسپاره‪ ،‬چې امریکایانو له څه‬
‫وخته وروسته افغان حکومت ته وسپاره له دې رسه جیش املسلمین هم له‬
‫مينځه الړ چې په حقیقت کې تر ډیره له اکرباغا او د هغه له تلفونه عبارت و‪.‬‬

‫تعلیمي پروسه ژوندۍ ساتل‬

‫‪324‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په ‪ ۲۰۰۷‬م کال کې موږ په دې بریايل شوو چې د طالبانو د مرشتابه توجه د‬

‫تعلیمي ادارو په اړه مثبتو اقداماتو ته را واړوو‪ ،‬خو دا کار که څه هم اوس تر‬
‫ډېره بریالی ښکاري خو هغه وخت له اسايس خنډونو رسه مخ شو‪ .‬له یوې خوا‬
‫مرشتابه د دې لپاره له رشایطو رسه سمه تګالره نه شوای برابروالی بل پلو د‬
‫ډېرو سیمو جنګیالیو الهم د مرشتابه هدایت ته په دې اړه شا اړوله او تړيل‬
‫ښوونځي تر کلونو پورې د ځینو طالب قوماندانانو د سیمهيزې پالیسۍ برخه وه‬
‫او ممکن خال خال به ال اوس هم وي‪.‬‬

‫خو یو کار چې موږ پرې هغه مهال د لومړي ځل لپاره بریايل شو‪ ،‬هغه د تعلیم‬
‫لور ته د مثبتې توجه اساس ايښودل و‪ .‬د ‪ ۲۰۰۷‬کال په پيل کې له مال برادر او‬
‫مال عبید الله رسه له اوږدو خربو وروسته پر دې موافقه وشوه چې د امکان په‬
‫صورت کې که کومې سیمې د طالبانو په پوره واک کې وي هلته دې طالبان‬
‫خپل نصاب هم وچلوي‪ .‬دا وخت طالبان په کم شمېر ولسواليو واکمن ول چې‬
‫په هغو کې هم پوره استقرار نه و‪ ،‬خو دا يوه ښه اساس و‪ .‬پر دې پروسه نور‬
‫کار هم وشو‪ ،‬چې بيا دوه کاله وروسته د تعلیم او تربيې کمیسون هم جوړ‬
‫شو‪.‬‬

‫هغه وخت چې کوم پرمختللی پروګرام په نظر کې و‪ ،‬نو د هغه لپاره د مايل‬
‫بودیجې واکدار معتصم اغاجان مخالفت وکړ او دومره پیسې يې يواځې د جنګ‬
‫لپاره مناسبې وګڼلې‪.‬‬

‫دا وخت به معتصم ته وړو دلګۍ مرشانو له خپلو سیمو نه د دولت د پلویانو او‬
‫عسکرو د وژلو ويډيوګانې راوړلې‪ ،‬په مقابل کې به معتصم هغوي ته پيسې‬
‫ورکولې‪ ،‬په دې کې دايس واړه او ګمنامه جنګيايل هم ول چې د انجنو د مکتب‬
‫د سوزولو پر رسيې هم له معتصم نه پیسې اخیستې!‬

‫‪325‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په دې اړه د زونونو او سیمو توپري بل ناورین و‪ .‬د ځینې سیمو طالبانو دې کار‬
‫ته نیغه توجه وکړه لکه د کونړ او پکتيا ځینې سیمې او ځینو بیا سړه پالیيس‬
‫غوره کړه لکه د لوګر او غزين ځینې سیمې‪ ،‬خو ځینو بيا وررسه ښکاره محالفت‬
‫کاوه لکه د زابل او هلمند ځینې سیمې‪ ،‬چې دلته خربه ټوله د مزاج او ذوق وه‪،‬‬
‫نه د فکر‪ ،‬عقیدي او فتوی‪ .‬ما د ویاندانو کمیټې ته دا پالیيس هم ټاکلې وه‪،‬‬
‫چې د انجنو د مکتب او کلینک سوزولو راپور به له چا نه اخلئ تر څو يې‬
‫حوصله ماته يش او دا ډول عمليات پريږدي‪.‬‬

‫د ویاندانو کمېټه‬

‫په ‪ ۲۰۰۶‬کې مفتي لطیف الله حکیمي چې د غورځنګ پوځي او سیايس يې‬
‫ویاندي کوله ونیول شو او کابل ته وسپارل شو‪ .‬مال برادر ما ته حال را واستاوه‬
‫چې په دې اړه وررسه مرسته وکړم‪ .‬ما ورته وویل چې زه خو خپله ویاندي نه‬
‫کوم البته ځینې سیايس او عامې اعالمیې درته اعالنوالی شم‪ .‬ما له پوځي‬
‫ویاندۍ له دي امله ډډه ونه کړه چې وېرېدم‪ ،‬بلکې د طالبانو په نظامي عملیاتو‬
‫کې ځینې پېښې ما ته بې مسئولیته او ناسمې ښکارېدې‪ .‬ما نه غوښتل چې‬
‫دغه نظامي پېښې اعالن کړم‪ .‬هغه وویل ته يو ترتیب راجوړ کړه نور که ته‬
‫خپله يواځې سیايس اعالميې خپروې هم سمه ده‪.‬‬

‫ما دوه کسه يو د قاري يوسف په نوم چې زما پخواين ملګری و د جنوب لويديځ‬
‫او شامل مغرب لپاره او بل د ډاکټر حنیف په نامه چې فرهنګي کمېسيون راته‬
‫معريف کړ او د استاد یارس همکار پاتې شوی و د جنويب‪ ،‬رشقي او شامل‬
‫مرشق والیاتو لپاره د مرشانو په هدایت د نظامي ویاندویانو په حيث ميډیا ته‬
‫معريف کړل‪ .‬هر يوه ته مو يو يو مرستیال وټاکه چې د نیول کېدو يا وژل کېدو‬
‫په صورت کې به يې ځای ناستی وي‪.‬‬

‫‪326‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫موږ يوه نوې نرشايت پالیيس تاسیس کړه او په مرشانو مو هم ومنله‪ ،‬چې په‬
‫دې کې ګڼ نقاط ځای شوي وو‪ ،‬چې د ټولو یادونه دلته بحث او ږدوي‪ ،‬نو د‬
‫بیلګې په ډول به د حزب اسالمي او حکمتیار په اړه زموږ د د ې پالييس څه‬
‫نقاط دلته راوړم‪:‬‬

‫د وياندانو په کمیټه کې موږ د حزب اسالمي او حکمتيار په اړه د نه غربګون د‬

‫پالیيس بنسټ کیښود‪ ،‬چې له نیکه مرغه زما نه وروسته هم دغه پالیيس تر‬
‫ډیره عميل وه‪ .‬موږ ویل ښاغلی حکمتيار ښايي د خپل مزاج او نورو عواملو له‬
‫مخې وخت ناوخته پر طالبانو توندې نيوکې وکړي‪ ،‬خوکه موږ هغوي ته ځواب‬
‫وايو‪ ،‬نو له يوې خوا به اصيل هدف ته زیان ورسیږي چې د يوه سرت نړیوال‬
‫یرغل فرهنګي مقابله ده! بل پلو به موږ په يوه بې فایدې اوبې وخته مقابله کې‬
‫ښکیل شو‪ ،‬چې دواړو لوریو ته به د زیان او ګډ دښمن ته به د فایدې سبب‬
‫وګرځي‪.‬‬

‫بل لوری د ځینو مهم مرشانو په تاکید موږ له دې هم منع شوو‪ ،‬چې د ښاغيل‬
‫حکمتيار د یرغل ضد پالیسيو او ويناوو تائيد وکړو‪ .‬د هغوي دريځ دا و چې د‬
‫دوي په وینا په حکمتيار هيڅ باور نيش کیدي؛ تل دريځونه بدلوي که یو وخت‬
‫په مقاومت کې خيانت وکړي او مقابل لورې ته واوړي بيا به زموږ تائيدي‬
‫ویناوي زموږ لپاره پيغور وي!‬

‫خو له بدمرغه وروسته د انرتنیتي ليکنو او فیسبوکي مقابلو په دورکې د طالب‬

‫پلوه کرشانو او حکمتیار ترمېنځ ترخو تبلیغايت ناندرويو فضا همد ايس بيخونده‬
‫کړه‪ ،‬چې ښاغيل حکمتيار به دغه لیکني د طالبانو پالیيس فرضوله او دغربګون‬
‫ژبه به يې کايف عصباين او نامناسبه وه‪ ،‬فرهنګي کمیسون په دې اړه‬
‫فیسبوکې ځوانانو ته له دې کاره د الس اخیستو توصیې هم وکړې‪ .‬خو موثرې‬
‫نه وي‪.‬‬

‫‪327‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په دې ناندریوکې به چې حکمتيار د طالبانو خالف لیکل کول نو په کابل کې د‬

‫دولت کړيو او لويديځو رسنيو به د هغه خربې بدرګه کولې‪ ،‬هغوي غوښتل‬
‫چې د ښاغيل حکمتیار او حکمتيار پلوه حزبیانو مخ د طالب پر لور واړوي!‬

‫د ویاندويانو دا وړوکې کمیټه د نظم او فعالیت له اړخه تر ډيره بریالۍ وه ‪ ،‬خو‬

‫مايل ضعف پر فعالیت منفي اغیز الره‪ ،‬دا وخت له يوې خوا د مقاومت مايل‬
‫حالت هم ډېر ضعیف و‪ ،‬بل پلو موږ له مرشانو رسه د شخيص انډیوالۍ الین نه‬
‫درلود‪ .‬د امارت په وخت کې مستقیم له مال محمد عمر رسه په متاس کې وو او‬
‫له واکمنۍ وروسته هم له مرشانو رسه د تحریک د عامو ملګرو په توګه بلد وو‬
‫چې له بده مرغه په طالبانوکې د شخيص انډیوالۍ الین یو معمول دي‪ .‬له‬
‫همدې امله زما له خوا ټاکل شوې کمېټې ته سمه توجه ونه شوه ان چې د‬
‫هغوی د سټاليټ تلفونونو د کارډونو او سفر ټول مصارف ماهانه سل ډالر هم نه‬
‫ورکول کېدل‪ ،‬چې له همدې امله به ما هغوی ته د صرب تلقین کاوه چې د دې‬
‫کار پایله بیا هم خطر و ‪،‬ځکه چې دواړه وياندویانو به چې کله د سټاليټ د‬
‫کریدیت کارډ پیسې نه لرلې نو ښارونو ته به نږدې کېدل او مبایل نه به يې کار‬
‫اخیست‪ ،‬چې هغه وخت په افغانستان کې مبایل کمپنيو دومره انکشاف نه و‬
‫کړی‪ ،‬خو په پاکستان کې يې بیا فعالیت پراخ و‪.‬‬

‫همدا دواړه ویاندويان د مبایل له شمېرو تعقیب شول چې يو يې په افغانستان‬

‫کې د جالل اباد له ښاره رسه نږدې ونيول شو او بل يې په پاکستان کې ونیول‬
‫شو‪ .‬د افغانستان استخباراتو ډاکټر حنیف له څو کالو زندانه وروسته په داسې‬
‫حال کې خوشې کړ‪ ،‬چې د رسطان په ناروغۍ اخته و‪ .‬بيا څو میاشتې وروسته‬
‫په جالل اباد کې د شپې د هغه کور ته يوه ډله وسلهوال ننوتل او هغه يې له‬
‫خپلو دوو د تره زامنو رسه چې د ده خویندې ورته ناستې وې او د هغوی خور ده‬
‫ته ناسته وه يو ځای شهيد کړ‪ .‬درې کونډې پر يوه کور کېناستې او کرشان‬

‫‪328‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وروڼه يې پاکستان بندیان کړل‪ ،‬چې بیا له يو کال زندانه ورسته خويش شول‪.‬‬
‫په پاکستان کې نیول شوی ویاند اووه کاله د پاکستان په تور زندان کې تېر‬
‫کړل او په ځوانه ځوانۍ يې پر سرتګو پردې راغلې‪ ،‬چې بيا اپرېشن شو او اووه‬
‫کاله وروسته په ناروغه حالت کې ازاد شو‪.‬‬

‫له نيول کېدو وروسته د هغوی ځای د هغوی نایبانو ونيو او کار جاري پاتې شو‪.‬‬
‫د ‪ ۲۰۰۷‬په اخیر کې ما له دې کاره الس واخیست او شخيص ژوند مې پیل کړ‪.‬‬
‫له هر چا رسه مې روابط ختم کړل‪ ،‬بیا چې په ‪ ۲۰۱۲‬کې د مرحوم مال اخرت‬
‫محمد منصور له خوا د همکارۍ راته وویل شول بيا مې هم کوم مسئولیت قبول‬
‫نه کړ‪ .‬البته د ځینې برشي او سیايس چارو په برخه کې مې موقته همکاري‬
‫وررسه وکړه‪ .‬له دې رسه رسه په سیايس او برشي مسایلو کې مې ځینې مهمې‬
‫مشورې ورکولې چې دا د هغه غوښتنه وه‪ .‬په ‪ ۲۰۱۵‬کې مال اخرت محمد منصور‬
‫د شوری له خوا مرش شو او په ميډیا کې د دې مسایلو د وضاحت رضورت شو‪.‬‬
‫ما د دغه وضاحت لپاره له رسنيو رسه معلومات رشیک کړل او رسنیزې مرکې‬
‫مې وکړې‪ .‬په ‪ ۲۰۱۶‬کې چې مال اخرت محمد منصور د امریکايي ډرون له خوا‬
‫شهید کړای شو‪ .‬له هغه وروسته بيا ما پر کور ناسته غوره کړه او اوس په‬
‫طالبانو کې کومه دنده نه لرم‪.‬‬

‫د مال محمد عمر وفات او اختالفات‬

‫له کومې ورځې چې مال محمد عمر له کندهار ښاره د ټولو وسلهوالو طالبانو له‬
‫وتلو وروسته په خپله یوه رساچه موټر کې تنها له څو ملګرو رسه ووت او له‬
‫هغه ځايه سیده د زابل رسخکانو سیمې ته الړ‪ ،‬هلته يې د سيمهيیزو طالب‬
‫قومندانانو يوه غونډه را وبلله او د جهاد د بيا پیل لپاره يې دغو قومندانانو ته څه‬
‫پیسې او مصارف هم ورکړل او وخت يې هم ورته وښود‪ .‬په دې قومندانانو کې‬
‫اکرثه اوس په دنيا کې نه شته‪ .‬لکه مالعبدالرزاق نافذ‪ ،‬مال روزي خان‪ ،‬مال‬

‫‪329‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫محمدګل نيازی‪ ،‬جهادیار او يو شمېر نور‪ ...‬له هغه وروسته مال محمد عمر له‬
‫خپلې يوې مخترصې ډلې رسه په زابل واليت کې په خپله د وسلهوال جهاد‬
‫اراده لرله او ويل کيږي چې په ځینو نښتو کې يې هم برخه واخيسته‪ ،‬خو‬
‫باالخره ملګرو ورته وويل چې ستا وجود او بقاء د ټول تحريک لپاره حيايت‬
‫موضوع ده‪ .‬ستا پوځي عمليات دومره مهم نه دي‪ ،‬لکه رهربيت‪ ،‬همغه و چې‬
‫مال محمد عمر د ملګرو په تاکيد او مشوره ځان ګوښه کړ او د يو څو مخلصينو‬
‫په ملتيا يې په يوه غرنۍ سیمه کې استوګنه غوره کړه‪ .‬هغه لومړی د خپلو‬
‫خاصو مخلصانو يو کور انتخاب کړ‪ ،‬بيا يې له څه مودې وروسته بل کور‬
‫انتخاب کړ چې باالخره يې په همدې کور کې يوه وړه ساده خونه د ده د‬
‫استوګنې لپاره برابره کړه ‪ ،‬په دې خونه کې يې د اوداسه ځای او يو ساده‬
‫تشناب هم ورته جوړ کړل‪ .‬مال محمد عمر مجاهد تر وروستۍ سلګۍ په‬
‫همدې کور کې مېشت و‪.‬‬

‫د دوه زره درېيم ميالدي کال په لومړيو کې مال محمد عمر يو کیسټ خپلو‬
‫مجاهدينو او مرشانو ته راواستوله چې په هغه کې يې د نوي جهادي بهري او‬
‫مقاومت لپاره مال برادر اخوند لومړی مرش‪ ،‬مال عبید الله دوهم مرش نومويل وو‪،‬‬
‫دغه کیسټ ما واوريده ‪،‬مال صیب په دې کیسټ کې مال برادر او مال عبید الله‬
‫په نوبت رسه د تحریک مرشان او خپل نایبان نومويل او په يوه بله وينا کې يې‬
‫د شورا لپاره لس نومونه یاد کړي وو‪.‬‬

‫ما د مرش دوهم کیسټ په ‪۲۰۰۷‬میالدي کال کې هغه وخت واورېده چې د مال‬
‫داد الله ورور مال بخت ته يې (چې ځان يې په منصور داد الله نومولی و) په کې‬
‫توندې جملې کارولې وې‪ .‬مال بخت چې بيا په منصور داد الله مشهور شو‪ ،‬په‬
‫هلمند کې د امريکايي مببارۍ په ترځ کې د مال داد الله د شهادت په اړه د مال‬
‫داد الله دوه نږدې ملګري مال نسیم او مال عبدالباري د خپل ورور په وژنه کې‬

‫‪330‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په الس لرلو تورن کړل او د څو ورځو شکنجو وروسته يې د هغو په خوله يو‬
‫لیست اعالناوه چې تقریبا د طالبانو ټول لوړ رتبه غړي يې یادول چې دوی د‬
‫دې قتل امر راته کړی و‪ .‬په دايس حال کې چې په دې کې يې د داسې خلکو‬
‫نومونه هم یادول چې هغه د داد الله د شهادت پر وخت ال له تحریک رسه‬
‫دوهم ځل نه و يو ځای شوی اونه وررسه تحريک په متاس کې و‪ .‬د هغه پر‬
‫دغه عمل چې مال محمد عمر خرب شو‪ ،‬نو هغه فکر وکړ چې دا باندنۍ دسیسه‬
‫ده چې غواړي د امارت ټول مهم کسان له همدې الرې له مينځه يويس‪ .‬مال‬
‫محمد عمر په دې اړه دوه برخې پیغام راواستاوه‪ ،‬په يوه کیسټ کې يې د مال‬
‫داد الله ملګرو ته وييل وو چې مال داد الله په خپله يو رښتینی مجاهد و او په‬
‫همدې الر کې شهید شو‪ ،‬خو دا ورور يې زه نه پېژنم او نه يې په تحریک کې‬
‫پرېږدم‪ .‬هغه د منصور داد الله په اړه په ساده الفاظو کې ویيل‪" :‬چې ما تر‬
‫اوسه دومره بې حيا او يب رشم انسان په طالبانو کې نه دی لیدلی‪ ،‬نو زه هيڅ‬
‫وخت دا سړی په تحریک کې نه پرېږدم‪ ،‬تاسو د مال داد الله اخوند ملګري‬
‫رسه کښېنئ او په خپل مینځ کې يو کس مرش کړئ"‪.‬‬

‫دوهم پیغام يې په وزیرستان کې بیت الله مسعود ته ثبت کړی و‪ ،‬هغه هم ما‬
‫واورېد‪ .‬په هغه کې يې وييل وو چې دغه وحيش انسان دوه طالبان نيويل او په‬
‫زور يې له خولې رنګا رنګ خربې بايس‪ .‬تاسو دغه دوه کسان ورنه خالص کړئ‬
‫او ازاد تحقیق ورنه وکړئ‪ ،‬که واقعا مجرمان وو‪ ،‬نو رشعي حد ورباندې جاري‬
‫کړئ‪ ،‬که نه خوشې يې کړئ‪ .‬له هغه وروسته بیت الله مسعود کوشش کاوه‬
‫چې دا کسان ورنه خالص کړي‪ ،‬خو کله چې مال بخت (داد الله منصور) پر ځان‬
‫پوه شو‪ ،‬نو له دواړو کسانو نه يې رسونه پرې کړل او په خپله له وزیرستانه‬
‫وتښتېد‪.‬‬

‫‪331‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د مال داد الله ملګرو ځان ته مرش وټاکه‪ ،‬خو منصور داد الله د قوميت پر بنسټ‬
‫د کاکړو د قوم ځینې ځوانان له ځانه رسه کړل‪ .‬د پاکستان د بلوچستان ایالت د‬
‫ژوب او قلعه سیف الله په ځینو برخو کې به له څو موټرونو او ګڼو وسلهوالو‬
‫کسانو رسه ګرځېده‪ ،‬ویل کیږي چې د کاکړو ځینې قومي مرشانو يې هم مالتړ‬
‫کاوه او حکومت ته يې هم د ده په اړه ډاډ ورکړی و‪ .‬د هغه پلویانو د ژوب‬
‫پرموالنا محمد خان شېراين ناکامه برید هم کړی و‪ ،‬چې د دوی په الس د‬
‫سیمهييزو خانانو دسیسه ګڼل کېده‪ .‬بالخره منصور داد الله د ‪ ۲۰۰۸‬د فربورۍ‬
‫پر يوولسمه د لوراليي او قلعه سیف الله ترمينځ پر يو چیک پوسټ د پاکستان‬
‫له امنیتي ځواکونو رسه خربه واړوله او يو پر بل يې ډزې وکړې چې د ډزو په‬
‫پایله کې پاکستاين ملیشې منصور دادالله په زخمی حالت کې بندي کړ او بيا‬
‫يې په دوه زره څوارلسم ميالدي کال فربورۍ کې په پاکستان کې د يو شمېر‬
‫بندي طالبانو په لړ کې بېرته خوشی کړ‪ .‬د ‪ ۲۰۱۵‬په اتلسمه منصور دادالله له‬
‫بلوچستانه د هېواد د زابل والیت خاک افغان ته کډه شو او د فربورۍ پر‬
‫لومړۍ نېټه يې رسنيو ته د خپل تګ خرب او علت په ډاګه کړ‪ .‬د ‪ ۲۰۱۵‬د نومرب‬
‫په يوولسمه (چې د ‪ ۱۳۹۴‬لړم شلمې رسه سمون خوري) زابل خاک افغان‬
‫ولسوالۍ کې له څلور تنو ملګرو رسه يو ځای طالبانو رسه په يوه نښته کې‬
‫ووژل شو چې جنازه يې د طالبانو د ځانګړې قطعې مرش پیر اغا په خپله وکړه‪.‬‬

‫وروستی ځل مې د مرش درېيمه کیسټه د ‪ ۲۰۰۹‬په وروستيو کې اورېدلې وه‬

‫چې اواز يې ډېر زهري او له غږه يې ناروغۍ ښکارېدله‪ .‬په ډېر مشکل يې اواز‬
‫راووت‪ .‬دا کیسټ د معتصم اغاجان د لېرې کولو په اړه وه‪ .‬مال محمد عمر په‬
‫شفاهي پیغام کې مال برادر ته ویيل وو چې مال اغاجان او مال عبد الجلیل نور‬
‫په تحریک کې باید دندې ونه لري‪ .‬مال محمد عمر اغاجان ته د افغانستان‬
‫بانک نه د را ویستل شویو پیسو په نه سپارلو او د نورو مايل مراجعو په‬

‫‪332‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شخيص ترصف په غوسه و او مال عبد الجلیل ته له ګاونډي هېواد رسه د خفیه‬
‫اړيکو او همکاريو پر رسغوسه و‪.‬‬

‫مال برادر او مرستیال یې مال اخرتمحمد منصور د مصلحت له مخې اغاجان له‬
‫مايل چارو له ګوښه کېدو وروسته د سیايس کمېسون مرش غوره کړ‪ ،‬ځکه چې‬
‫دا کمیسون دغه وخت کاري جنبه او خاص ارزښت نه درلود‪ ،‬خو اغاجان د‬
‫همدې کمېسيون له ادرسه بېرته مايل مراجعو ته د الس ريس هڅې پیل کړې‪.‬‬
‫دا وخت طیب اغا له مرشه د خلیجي هېوادونو د مايل مرستو د را ټولو اختیار او‬
‫اجازه اخیستې وه‪ ،‬خو اغاجان يې مخه نيوله‪ .‬له دې رسه د طیب اغا او معتصم‬
‫اغاجان النجه اوږده او درنه شوه‪ ،‬چې دا وخت مال برادر مرش ته بیا شکایت‬
‫واستاوه او په دې اړه يې وروستی فرمان وغوښت‪.‬‬

‫اغاجان معتصم چې اصيل نوم يې عبدالواسع و د طالبانو د واکمنۍ پرمهال د‬

‫مال محمد عمر د جهادي ملګري مال ګل اغا له خوا مال محمد عمر ته معريف‬
‫شوی و‪ ،‬لومړی د مال محمد عمر باډی ګارډ و‪ ،‬خو وروسته پرې مال محمد عمر‬
‫ډېر باور وکړ‪ .‬هغه له هغه وخته ظاهرا مال محمد عمر ته مطیع و‪ ،‬چې له امله‬
‫يې په کلیدي پوسټونو مقرر شو ‪.‬که څه هم زه شخصا له معتصم صیب رسه‬
‫نږدې نه يم پاتې شوی اونه مې وررسه کاري تعلق پيداشوی‪ ،‬خو په عامه توګه‬
‫چې ما هغه مطالعه کړی نو هغه نالوستی‪ ،‬د مرفع ژوند او مرشي شوقي طالب‬
‫چارواکی و او له بده مرغه هغه د ملګرو تر مېنځ په دولتي کارونوکې انحصار‬
‫طلبه او ديکتاتور سړی و‪ ،‬خو د طالبانو ترمېنځ د هغه تر ټولو سرت عيب د‬
‫تحريک له مايل بوديجې رسه نامسئوله چلند او د امانت داري ضعف ګڼل‬
‫کيږي‪ ،‬چې المله يې د طالب مرشتابه حوصله او زغم هم ورته صفر شول‪ ،‬خو‬
‫له دې رسه رسه هغه يو پورکاره‪،‬هڅاند او پر اقتصادي رسچينو برالسی طالب‬

‫‪333‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هم و ‪ ،‬چې دا د ښاغيل معتصم يو ښکاره مثبت اړخ ګڼل کيدای يش‪ .‬مګر له‬
‫بده مرغه په شخيص ژوندکې يې ځينې ځورونکې اړخونه هم لیدل کبږي‪.‬‬

‫د هغه نږدې ملګري يې ځينې عجیبې کیسې بیانوي‪ .‬ډېری ملګري يې وايي‬
‫چې خپل والد به يې ډباوه‪ ،‬بيا به يې دلیل دا وایه چې زما خربې نه مني! همدا‬
‫راز د هغه خاص ملګری مال بخت الرحمن ذاکري وايي يو ځل په هیئتۍ کې د‬
‫فاریاب اندخوي ولسوالۍ ته الړو‪ .‬هلته معتصم صیب امنیه قوماندان ته‬
‫فاحشه کنځل وکړل‪ .‬قومندان او ملګرو يې معتصم سخت وډباوه‪ .‬همداراز‬
‫ذاکري وايي چې له مزاره په ترانسپوريت الوتکه کې له معتصم رسه ملګری وم‪.‬‬
‫معتصم د الوتکې کیبین ته الړو‪ .‬هلته د نقشې کتلو د انجیرن پر څوکۍ‬
‫کېناست‪ .‬انجېرن په معذورانه لهجه خواهش وکړ‪ ،‬چې دا څوکۍ زما لپاره ده‪،‬‬
‫خو معتصم ورته غوسه شو چې چېرې بل ځای کېنه! هغه ورته وویل چې مال‬
‫صیب! يواځې په همدې څوکۍ دا دنده رسته رسېدای يش‪ .‬معتصم پیلوټ ته‬
‫پر مخ سوک ورکړ او د هغه پر مخ وینې راتوي شوې‪.‬‬

‫د طیب اغا د دفرت ملګری مال احمدجان احمدي وايي‪ :‬له معتصم رسه مې له‬
‫کندهاره کابل ته ډرېوري کوله چې په سرته مخابره کې پرې مال محمد عمر غږ‬
‫کړل‪ .‬د مال صیب اواز له ډېرې پرېشانۍ لوېدلی و‪ ،‬له معتصم نه يې وپوښتل‬
‫چې د خرقې رشیفې هدیره کې د عصمت مسلم قرب چا کندلی؟ دا خو ډېر غیر‬
‫اسالمي او سپک کار دی! معتصم بې تکلفه ورته وویل دا کار خو ما وکړ‪ ،‬ځکه‬
‫چې مال غازي راته وويل‪ .‬مال محمد عمر له غوسې مخابره آف کړه!‬

‫د مامورینو ډبول‪ ،‬تهديدول او ښکنځل د معتصم يو ناوړه معمول و‪ ،‬چې له‬

‫همدې امله به موږ ځینو خاصو ملګرو په کندهار کې په خپلو کې په مال محمد‬
‫عمرمجاهد يو اعرتاض دا هم کاوه‪ ،‬چې معتصم او مال خاکسار غوندې خلکو‬

‫‪334‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ته يې ولې دومره مخه ورکړې! ځکه چې دوي دواړو به له خپلې دندې د باندې‬
‫کله ناکله ځېنې بوږنوونکې حرکات کول‪.‬‬

‫معتصم د طالبانو د واکمنۍ له نړېدلو څخه وروسته د طالبانو مايل بودیجه له‬
‫کابله نقل کړه او بيا يې تر پایه مرشتابه ته تسلیم نه کړه‪ .‬د پيسو او مصارفو په‬
‫بدل کې يې پر ځان یو شمېر خلک هم راجمع کړل‪ .‬خاص مامورين يې هم‬
‫لرل‪ .‬د هغه د خصويص مامورینو معاش به د تحریک له مامورینو درې چنده‬
‫زیات و‪.‬‬

‫کله چې مال برادر مال محمد عمر ته حال استاوه نو مرستيال يې مال اخرت‬
‫محمد منصور ورته وویل چې موږ به د دې خربې څه ځواب مرش ته ورکوو‪ ،‬چې‬
‫هغه راته ویيل وو‪ ،‬چې هيڅ دنده به نه ورکوئ خو موږ په خپل رس سیايس‬
‫کمېسيون ورکړ‪ .‬مجبور شول چې مرش ته د قاصد په خوله ټول جريان‬
‫واستوي‪ ،‬مرش يې په ځواب کې کیسټ راواستوله‪.‬‬

‫مال محمد عمر په دې اډيو کیسټ کې معتصم له هر ډول مايل چارو منع او‬
‫منفک اعالن کړی او هغه يې په مايل برخه کې په شخيص السوهنه او بې‬
‫اطاعتۍ تورن کړی‪ .‬همغه و چې معتصم له هر ډول دندې ګوښه کړای شو چې‬
‫بيا د ‪ ۲۰۱۰‬په اګست کې د کراچې ښار په يوه څنډه کې د نامعلومو وسلهوالو‬
‫په يوه بريد کې له سخت ټپي کېدو څه موده وروسته لومړی کابل او بیا ترکيې‬
‫ته والړ‪.‬‬

‫په دې وروستۍ کیسټ کې مال محمد عمر د پرېشاين تر څنګ پوره غوسه‬
‫هم ښکاري‪ .‬مال محمد عمر يو ځای وايي‪ :‬دا به د کوم مرش لپاره د منلو وړ وي‬
‫چې مايل مسئول يې ځان مايل مترصف کړی وي او بیت املال ورته شخيص‬
‫ملکيت ښکاري‪...‬‬

‫‪335‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خو يو شی چې په دې کیسټ کې ډېر واضح و‪ ،‬هغه د مال محمد عمر په اواز‬

‫کې د تنفيس يا سينې د ناروغۍ څرګندې نښې وې‪ ،‬دغه ټولې کیسټې اوس‬
‫هم د مرش له ځینې نږدې ملګرو رسه خوندي دي‪..‬‬

‫د مال محمد عمر لپاره د قاصد طریقه دا وه چې هغه به لومړی يوې بلې‬
‫ولسوالۍ ته تللو‪ ،‬بیا به يې هلته د مال محمد عمر له لوري له ورغيل قاصد رسه‬
‫خربه رشیکه کړه‪ ،‬بیا به يې له همدې الرې د مال محمد عمر پیغام يا کیسټ‬
‫ترالسه کوله‪ .‬دا کار به کله په دوه میاشتې کله له دې هم کم وخت کې تررسه‬
‫کېده‪ ،‬خو ډېر وخت به له دې زیات ځنډ راته‪ .‬کله به چې کومه ډېره نوې حادثه‬
‫رامينځ ته شوه‪ ،‬نو بیا به قاصد ډېره هڅه کوله چې د يوې هفتې او لسو ورځو‬
‫ترمينځ پیغام تبادله کړای يش‪.‬‬

‫د ‪۱۳۹۲‬م هجري کال د وري د مياشتې ورستيو ورځو کې د مال محمد عمر‬
‫ناروغي سخته شوې وه‪ ،‬کوربه لومړی هغه ته يو معتمد سيمهيیز ډاکټر‬
‫راوستی و‪ ،‬خو ډاکټر د ناروغۍ مرتقي حالت ته بې وسه و‪ ،‬او کوربه ته يې‬
‫ویيل وو‪ ،‬چې دا ناروغ باریکو ټیسټونو او تفصیيل عالج ته اړتیا لري‪ .‬قاصد په‬
‫دې ورځو کې نه و ورغلی‪ ،‬کوربه اړ شو‪ ،‬چې له دې حالته کورنۍ او مرشتابه‬
‫خرب کړي‪ ،‬کوربه سفر کوي او لومړی يې کورنۍ خربوي‪ .‬د مال محمد عمر‬
‫زوي مولوي محمد يعقوب او نسبتي ورور مولوي عبداملنان ته يې خرب ورکړ‪.‬‬
‫کله چې هغوی د تللو تابیا ونيوله‪ ،‬مازیګر ناوخته روان شول‪ ،‬پر الر يې شپه‬
‫شوه‪ .‬پر سبا يې خرب راغی چې مال صيب وفات شو‪ .‬مال محمد عمر مجاهد د‬
‫‪۱۳۹۲‬هجري د ثور د میاشتې په څلورمه نېټه چې د ‪ ۲۰۱۳‬ميالدي کال د اپريل‬
‫له ‪۲۴‬مې رسه يې سمون خوړ‪ ،‬د چارشنبې ورځ پر مازیګر مهال سا ورکړه‪ .‬د‬
‫مال محمد عمر مورنی ورور مال عبد املنان او زوی يې مال محمد یعقوب څو‬

‫‪336‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ورځې وروسته ورغلل او خاورو ته يې وسپاره‪ .‬دوی دواړه وايي چې د مال محمد‬
‫عمر وجود سامل و خو د سختې ناروغۍ اثار ورباندې ښکارېدل‪.‬‬

‫د مال محمد عمر زوی او ورور وايي چې کال وړاندې ال د مال محمد عمر له‬
‫ناروغۍ خرب وو‪ ،‬خو دومره جدې يې نه ګڼله او کوربه وايي مال محمد عمر له‬
‫څو کالو راهیسې د سینې ناروغي لرله‪ ،‬د سیمهيزو ډاکټرانو له خوا ترالسه‬
‫کېدونکې درملو کار نه ورکاوه او په خپله مال محمد عمر هم د تداوۍ کوښښ‬
‫نه کاوه‪ ،‬بلکې عادي يې ګڼله او په وروستي کال چې تکلیف زیات شو‪ ،‬موږ ته‬
‫يې د تداوي په نیت بل ځای ته د انتقال اجازه نه راکوله‪ ،‬چې باالخره يې درد‬
‫ټول وجود ته رسایت وکړ‪ ،‬چې دا د پرمختللې ټي يب ناروغۍ عالمه وه‪ ،‬خو په‬
‫بیامرۍ کې يې تر مرګه شکایت نه کاوه‪.‬‬

‫د مرشتابه خربېدل او د علاموو ناسته‬

‫د مال محمد عمر زوي مولوي یعقوب او ناسکه ورور مال عبداملنان د مالمحمد‬
‫عمر له وفاته وروسته لومړی د اسالمي امارت د داراالفتا ريیس مولوي عبد‬
‫الحکیم او د قضاء رييس مولوي هبت الله اخندزاده خرب کړل‪ ،‬خو هغوی ورته‬
‫وويل چې نور د امیر په نه موجودیت کې هر ډول کار رشعي بڼه نه لري‪ ،‬باید‬
‫زعامت وټاکل يش که په پټه وي‪ ،‬که ښکاره‪.‬‬

‫له دې وروسته شیخ عبدالحکیم‪ ،‬شیخ عبدالسالم او مولوي هبت الله‬

‫اخندزاده‪ ،‬د مال محمد عمر زوی مولوي محمد یعقوب‪ ،‬د مال محمد عمر ورور‬
‫مال عبداملنان‪ ،‬د مال محمد عمر د دفرت پخوانی مسئول عبدالسالم کاتب او د‬
‫مال محمد عمر قاصد رسه راټول شول او د مال محمد عمر نايب مال اخرت محمد‬
‫منصور يې راوغوښت او د خپل مرش له وفاته يې خرب کړ‪ .‬مال اخرت محمد‬
‫منصور ته يې ټوله موضوع وړاندې کړه‪ .‬مال اخرت محمد منصور ورته وویل چې‬
‫د دې سرتې پېښې په رامينځ ته کېدلو هر ډول تصمیم د څو کسانو اختيار نه‬
‫‪337‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫دی‪ .‬بايد د شوری ټول اعضاء په جریان کې وي‪ ،‬خو مال عبد املنان او ناستو‬
‫شیخانو مال اخرت محمد منصور ته وویل چې که داسې ويش‪ ،‬نو د مالصیب د‬
‫مرګ خربه پټه نه پاتې کیږي‪ .‬دا وخت چې امریکايانو د وتلو اعالن کړی او نور‬
‫هم حاالت باریک دي‪ ،‬د مال محمد عمر د مرګ اعالن ستونزې زېږوالی يش‪،‬‬
‫نو په کار ده چې يوه محدوده اهل الرایه ډله چې په راز ساتلو يې باور کېدای‬
‫يش د نوي زعیم د ټاکنې کار تررسه کړي‪ .‬کله چې حاالت او وخت مساعد‬
‫شول‪ ،‬د مرش وفات به اعالن يش او عامه بیعت به هم ويش‪ ،‬خو د منصور له‬
‫ډېر ټینګاره وروسته مال عبداملنان په دې قانع شو‪ ،‬چې د شوری يو څو مهم‬
‫اعضاء او د مرکزي والیاتو يو تن مشهور عامل دې هم په جریان کې يش‪.‬‬

‫مال اخرت محمد منصور د ډېرو کسانو د خربولو اراده لرله‪ ،‬خو د مال منان له ډېر‬
‫ټینګاره او د شیخانو له تاييده وروسته په دې فیصله وشوه چې د امارت‬
‫پخواين قايض القضات مولوی نور محمد ثاقب چې دا وخت د رهربي شوری‬
‫غړی هم دی‪ ،‬د نظامي کمېسون مرش مال عبد القیوم ذاکر‪ ،‬وررسه د هغه‬
‫مرستيال امیر خان حقاين دي په جريان کې يش چې دواړه د رهربي شورا‬
‫غړی هم دي او هغه کس دې هم راوستل يش چې د چا په کور کې مال محمد‬
‫عمر دولس کاله ژوند کړی او هلته يې سا ورکړې ده‪.‬‬

‫د دوهمې ناستې لپاره يوه هفته وروسته وخت وټاکل شو‪ .‬هفته وروسته هغه‬
‫کس هم راورسېد چې کور کې يې مال محمد عمر وفات شوی و‪ .‬دوهم مجلس‬
‫ته دغه څلور کسه ورزیات شول‪ .‬مولوي نور محمد ثاقب‪ ،‬مال عبد القیوم ذاکر‪،‬‬
‫د مال محمد عمر کوربه (چې مال محمد عمر يي ترمرګه په کور کې اوسېده) او‬
‫مال امري خان حقاين چې ټول تقریبا لسو تنو ته رسېدل‪ .‬په دغه ناسته کې‬
‫لومړی د مال محمد عمر کوربه وپوښتل شو چې ټول جریان ناستو کسانو ته‬
‫ووايي‪ .‬هغه ټول جریان ووایه او ويې ويل چې مال صیب د زعامت په اړه هيڅ‬

‫‪338‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ډول توصیه نه ده کړې‪ ،‬بلکې د ژوند تر وروستۍ سلګۍ يې د امارت موجوده‬

‫تشکیل ته هدایات ورکول او د نوي کس په اړه يې کله هم کومه اشاره يا خربه‬
‫نه ده کړې‪.‬‬

‫وروسته څلور واړه علامء‪ ،‬د طالبانو د داراالفتا رييس مولوي عبدالحکیم‪ ،‬د‬
‫قضاء عمومي رييس مولوي هبت الله‪ ،‬د هغه مرستيال مولوي عبدالسالم او‬
‫پخواين قايض القضات مولوي نور محمد ثاقب له ټولو ناستو کسانو وکالت او‬
‫اختیار واخیست‪ .‬په خپلو کې رسه کېناستل او نور ټول يې بهر بلې خونې ته‬
‫وویستل‪ .‬تقریبا تر دوه ساعته خپل مينځي بحث او مشورو وروسته يې بېرته‬
‫ټول راوغوښتل‪ .‬لومړی يې د امارت پر رشعی حثیت ترغیبي خربې ورته‬
‫وکړې‪ .‬وروسته يې وویل چې موږ له مشورې او غور وروسته دا فیصله وکړه؛‬
‫لکه څنګه چې مرش په خپل ژوند کې مال اخرت محمد منصور خپل نایب پریښی‬
‫و او اوس هم بله داسې بدیله څېره نه ښکاري چې په دې وخت کې ټول پرې‬
‫راجمع يش او که چېرې په دې وخت کې د بل چا نوم واخیستل يش‪ ،‬په خپله‬
‫خلکو رسه تشویش او شکوک پیدا کیږي او د مرش د وفات خربه هم بیا نه‬
‫يش پټېدای‪ ،‬نو همدغه مال اخرت محمد منصور دې د مال محمد عمر پر ځای‬
‫مرش وي‪.‬‬

‫له دې وروسته شیخ عبدالحکیم د بیعت په نیت د مال اخرت محمد منصور الس‬
‫ور کش کړ‪ ،‬خو مال اخرت محمد منصور سخت خولې خولې او تر تاثیر الندې‬
‫و‪ ،‬الس يې نه ورکاوه‪ .‬شیخ يې په زوره الس کش کړ او بیعت يې وررسه وکړ‪.‬‬
‫بيا ورپسې درې واړو شیخانو بیعت وکړ‪ .‬له هغه وروسته عبدالقیوم ذاکر د‬
‫منصور الس ونيو او له ډېرو احساساتو نه يې الس ورښکل هم کړ او بیعت يې‬
‫وکړ‪ .‬بيا امیر خان حقاين بیعت وکړ‪ ،‬ورپسې د کور مالک او نورو حارضینو‬
‫بیعت وکړ‪ ،‬خو دا وخت مال منان الس ورنه کړ‪ ،‬چې کله شیخانو هغه ته د‬

‫‪339‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بیعت وويل هغه وويل چې زموږ د کورنۍ حيثیت او د مرش نایب هم باید معلوم‬
‫يش‪ .‬په دې رسه عبدالقيوم ذاکر هغه ته جدي شو چې ته کرش سړی يې‪ ،‬دې‬
‫خربو کې کار مه لره او بیعت وکړه‪ .‬همغه و چې مال عبد املنان هم بیعت وکړ‪.‬‬

‫د هغه له بیعته وروسته شیخانو عبد املنان ته وويل چې تا ته به مناسب خدمت‬

‫در وسپاري‪ ،‬ستايس کورنۍ به هيڅکله امارت شا ته نه پریږدې‪.‬‬

‫څنګه چې مال محمد عمر د هغه د قاصدانو په وينا په خپل ژوند کې د خپل‬
‫نسبتي ورور په اړه دا نظر درلود چې هغه بايد یوازې زما کورنۍ سمبال کړي او‬
‫په امارت کې کوم سرت مسئولیت ونه لري‪ ،‬له همدې امله د مال محمد عمر تر‬
‫مرګه پورې مال عبد املنان کوم مسئولیت په طالبانو کې نه درلود‪ ،‬خو له دغې‬
‫ورځې وروسته د نوي مرشتابه له خوا هغه د رهربي شوری غړی او د نظامي‬
‫کمیسيون ناظر ونومول شو‪.‬‬

‫په دې مجلس کې په متفقه ډول مال اخرت محمد منصور د مال محمد عمر پر‬
‫ځای د طالبانو امري منتخب شو او علاموو له ټول مجلسه عهد واخیست چې تر‬
‫مناسبو حاالتو به د مرش د وفات خرب تش راز وي او له دې مجلسه به بهر نه‬
‫وځي‪.‬‬

‫له دې کاره څو میاشتې تېرې شوې چې د جنوب د یو شمېر مهمو پوځي‬

‫قومندانانو او عبد القيوم ذاکر ترمينځ يو لړ ستونزې پيدا شوې‪ .‬ذاکر غوښتل‬
‫چې يو شمېر نظامي ګروپونه او دلګۍ يو په بل کې مدغمې کړي او ځینې‬
‫ختمې کړي او همداراز د ټول هېواد په کچه وسلې معلومې او منره کړي چې دا‬
‫يو ډېر ستونزمن کار و‪.‬‬

‫دغې پروسې د ذاکر او طالب قومندانانو ترمينځ شخړې وزېږولې‪ .‬خربه شورا او‬
‫مال اخرت محمد منصور ته ورسېده‪ .‬مال اخرت محمد منصور د ډېرو قومندانانو د‬

‫‪340‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫شکایت په وجه د ذاکر له دغو اقدماتو رسه مخالفت وکړ‪ .‬ذاکر ته يې‬
‫سپارښتنه وکړه چې دا ډول اقدامات ستونزې پیدا کوي‪ .‬له دې نه رصف نظر‬
‫شه‪ .‬د منصور دغه موقف د شوری مهمو غړو هم تاييد کړ چې له امله يې عبد‬
‫القيوم ذاکر د استعفاء او کار پرېښودو ګواښ وکړ‪ .‬مال اخرت محمد منصور ورته‬
‫وويل چې استعفاء مه کوه‪ .‬حاالت نازک دي او زموږ تاسو ترمينځ د مرش د‬
‫وفات موضوع هم پټه ده‪ .‬هغه کسان چې د مرش د وفات په راز کې رشیک ول‬
‫لکه امیر خان حقاين‪ ،‬هغوی هم ورته عذر وکړ‪ ،‬خو د عبد القيوم ذاکر د زيات‬
‫ټينګار له امله مرشتابه له نظامي کمیسيونه د هغه استعفاء منظوره کړه‪ ،‬خو د‬
‫شوری د غړي په حيث يې د هغه د همکارۍ غوښتنه وکړه‪.‬‬

‫څو مياشتې عبد القیوم ذاکر پر کور کېناست‪ .‬له څو مياشتو وروسته يې‬
‫علاموو او هغه خلکو ته چې د خفيه تعني له رازه خرب وو‪ ،‬خربداری ورکړ چې زه‬
‫پر تحریک نيوکې لرم او له مرشه ګيلې لرم‪ ،‬که دا ونه منل يش زه د د مرش‬
‫مالصیب د وفات موضوع د خلکو مخ ته ږدم‪ .‬په جواب کې امیر خان حقاين‬
‫ورته وویل چې دا خو ډېر ماشومانه حرکت دی چې که ستا خربه څوک نه مني‬
‫نو ته دغه ارسار وايې‪ ،‬که نه‪ ،‬نه يې وايې!‬

‫باالخره د علاموو په توسط عبد القيوم ذاکر او مال اخرت محمد منصور رسه جرګه‬
‫شول‪ .‬مال عبد القیوم ذاکر لس اعرتاضونه او غوښتنې وړاندې کړې چې يوه هم‬
‫په کې دا وه چې ما ته دې بېرته د نظامي کمیسيون مرشي راوسپارل يش‪ .‬منصور‬
‫د هغه نهه غوښتنې ومنلې‪ ،‬خو له دې يوې غوښتنې يې انکار وکړ او ورته ويې‬
‫ويل؛ که زما مرشي منې نو هر کار چې زه درته سپارم هغه به کوې‪ .‬څوک چې په‬
‫خوله کومه رتبه غواړي‪ ،‬زه يې نه شم ورکوالی‪.‬‬

‫درېيامنو علاموو ورته وويل چې نور ته مالمت يې ستا نهه خربې ومنل شوې‪.‬‬
‫له دې يوې ته تېر شه‪ ،‬خو عبد القیوم ذاکر قانع نه شو‪ ،‬همداسې خفه الړ‪.‬‬

‫‪341‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫هغه د ‪ ۲۰۱۴‬له نیاميي په ځینې خاصو حلقو کې د مرش د وفات موضوع یاده‬
‫کړه چې له همدې امله به کله ناکله دا اوازه بهر ته هم راووتله‪ .‬د ‪ ۲۰۱۵‬له پیله‬
‫هغه دا خربه په ډېرو محافلو کې ياده کړه چې داد الله منصور او ځینې نورو‬
‫خلکو ته هم ورسېده‪.‬‬

‫د سیمې ځینې استخبارايت کړیو او میډیا هم دا موضوع بيا بيا راپورته کړه‪ ،‬خو‬
‫د طالبانو د رسمي موقف له امله ګونګه پاتې شوه‪ .‬باالخره چې د شعبان په‬
‫مياشت کې عبد القیوم ذاکر د خپلو ملګرو او يو شمېر قومندانانو په حضور د‬
‫مال محمد عمر د فاتحې مراسم پیل کړل‪ .‬خربه په طالبانوکې په قوت رسه‬
‫وښورېده‪ .‬مال اخرت محمد منصور مجبور شو‪ .‬د علاموو په مشوره يې د شوری‬
‫يو شمېر له پېښې ناخربه خو با اعتامده اعضاء را وغوښتل او مشوره يې وررسه‬
‫وکړه‪ ،‬چې په دې کې مال محمد حسن اخوند ‪،‬مولوي حمدالله نانی‪،‬خلیفه‬
‫رساج الدين‪ ،‬امیرخان متقي‪ ،‬مولوي عبدالکبیر‪ ،‬مولوي عبدالطلیف منصور‬
‫اونور وو‪...‬‬

‫هغوی مشوره ورکړه چې د روژې له میاشتې وروسته دې د مرش د وفات خرب‬

‫اعالن يش او په ښکاره دې د امري انتخاب ويش‪ .‬همدا و چې له کوچني اخرته‬
‫وروسته د ‪ ۱۳۹۴‬د زمري په پينځمه په همدې موخه د شورا غونډه دایره شوه‬
‫چې په کې د رهربي شوری الندې غړي وو‪:‬‬

‫مال محمدحسن‪ ،‬مولوي احمدالله نانی‪ ،‬مولوي عبدالکبیر‪ ،‬مولوي عبدالطیف‬

‫منصور‪ ،‬مولوي نورمحمدثاقب‪ ،‬مال امیرخان حقاين‪ ،‬حافظ عبداملجید‪ ،‬مالګل‬
‫اغا‪ ،‬خلیفه رساج الدين‪ ،‬مولوي امريخان متقی او د علاموو له ډلې هبت الله‬
‫اخندزاده‪ ،‬شیخ عبدالحکیم‪ ،‬مولوي فریدمحمود ګډون درلود‪ .‬مال عبداملنان او‬
‫عبد القیوم ذاکر هم غونډې ته راغلل خو د بیعت پر وخت له مجلسه ووتل‪ .‬مال‬
‫عبد الرزاق او مال حسن رحامين او مال محمد رسول ته يوه ورځ انتظار وشو‪،‬‬

‫‪342‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫خو چې کله هغوی وويل چې دوی په غونډه کې ګډون نه غواړي او نه يش‬

‫کوالی چې دې غونډې ته حارضيش‪ ،‬نور د مجلس ګډونوالو ځان مجبور‬
‫وګاڼه‪ ،‬چې اقدام وکړي‪.‬‬

‫مال اخرت محمد منصور لومړۍ ورځ غونډې ته راغی او د شوری د غړو او‬
‫علاموو په حضور يې د مرش د وفات ټوله کیسه وکړه او بیا يې د علاموو او د‬
‫شوری د یو شمېر غړو له خوا د شوې پرېکړې په يایله کې د خفیه بیعت کیسه‬
‫وکړه‪ .‬اخیر کې يې مجلس ته وويل‪ :‬ما تر دغه ځایه دا امانت را ورساوه‪ ،‬نور‬
‫تاسو پوهیږئ چې څه فیصله کوئ‪ .‬زه هم خپل اختیار تاسو ته درکوم‪ ،‬هر‬
‫څوک چې تاسو غوره کړ‪ ،‬هغه زما هم امیر دی‪.‬‬

‫نور له غونډې ووت‪ .‬غونډه يوه ورځ او شپه روانه وه‪ .‬عبد القیوم ذاکر وويل‬
‫چې په کاندیدانو کې دې اخرت محمد منصور نه وي‪ .‬ټولو غړو ورته وويل چې‬
‫يوازې ستا په غوښتنه دا نه يش کېدای چې د شوری اکرث يا ټول غړي پر چا‬
‫الس کېږدي بايد بیعت وررسه ويش‪ .‬کله چې نوره ټوله موجوده شوری له جر‬
‫وبحثه وروسته په اخرت محمد منصور متفقه شوه‪ ،‬ذاکر انکار وکړ‪ .‬دې رسه د‬
‫شوری غړو او علاموو هغه ته عذر او زارۍ وکړې‪ .‬هغه ظاهري دلیل نه درلود‪،‬‬
‫خو له بیعته يې انکار کاوه‪.‬‬

‫دا وخت د مالمحمد عمر ناسکه ورور عبد املنان او ذاکر له غونډې ووتل‪ .‬عبد‬
‫املنان وویل وخت ته اړتيا لري‪ .‬سمدستي بیعت نه يش کوالی‪ .‬شوری اخرت‬
‫محمد منصور راوغوښت او ورته ويې ویل چې د اکرثو غړو اتفاق پر تا راغی‪.‬‬
‫بله الر نه شته‪ .‬مال اخرتمحمد منصور وويل که پر ما رښتیا د ناستو خلکو‬
‫اتفاق راځي‪ ،‬زه ستاسې خربه منم خو ټول به عهد رارسه کوئ چې يواځې به‬
‫مې نه پرېږدئ‪ ،‬بلکې په هر کار کې به رارسه مرسته کوئ‪ .‬ټولو ناستو د‬

‫‪343‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫همکارۍ وعده ورکړه او بیا وررسه بیعت وشو‪ .‬په دې رسه د شورا پاتې غړو له‬
‫اخرت محمد منصور رسه بیعت وکړ‪.‬‬

‫په سبا د زمري د مياشتې په امته د مال محمد عمر مجاهد د مورين ورور مال‬
‫عبد املنان او زوی مال محمد یعقوب په مشوره د مال محمد عمر د وفات په اړه‬
‫رسمي اعالميه خپره شوه او د والیانو او قومندانانو يوې غونډې ته چې په‬
‫سلګونو کسان وو‪ ،‬مال اخرت محمد منصور وینا وکړه او د خپل غورځنګ‬
‫راتلونکی مسیر يې ترشیح کړ‪ ،‬چې ورپسې د غونډې ګډونوالو هم بیعت وکړ‪.‬‬
‫د شوری په غایبو غړو کې مولوي سید رشيف او عبدالسالم کاتب د خپل بیعت‬
‫اختیار همدغو غړو ته رالېږلی و چې نوی مرش يې تعني کړ‪ .‬له قطر نه هم له‬
‫محمد طیب اغا او مولوي نېک محمده پرته‪ ،‬نورو ټولو غړو چې درې په کې د‬
‫رهربي شوری غړي هم ول‪ ،‬د زمري د مياشتې په يويشتمه د يوې غونډې په‬
‫ترڅ کې له نوي امري رس بیعت اعالن کړ‪ ،‬چې په دې رسه نوی امیر د رهربي‬
‫شورا له اتلسو غړو د پينځلسو او د تحریک د ټولو والیانو او د کمېسيونونو د‬
‫مرشانو او پوځي قومندانانو په بیعت رسه د امیر املومنني تر لقب الندې غوره‬
‫شو‪.‬‬

‫د ټولو مسئولینو‪ ،‬علاموو او والیانو‪ ،‬ولسواالنو بیعتونه مسلسل په غږ او ويډیو‬

‫کې د طالبانو په رسمي ویب پاڼه کې تر څو هفتو خپرېدل‪.‬‬

‫د همدې کال د اګست په دولسمه د القاعده مرش امين الظواهري خپل بیعت په‬
‫غږ کې د انټرنيټ له الرې اعالن کړ‪ .‬له دې نه وروسته يو ځل بیا د ځینې‬
‫چارواکو له خوا پر عبد القیوم ذاکر مسلسلې جرګې وشوې‪ .‬فدايان يې ورته‬
‫جرګه کړل‪ ،‬د ګوانتانامو بنديان يې ورته جرګه کړل‪ .‬سپین ږيري او مشهور‬
‫علامء يې ورته جرګه کړل‪ ،‬خو ذاکر ويل‪ ،‬نه مخالفت کوم او نه هم بیعت‪ .‬د مال‬
‫محمد عمر مورين ورور بيا هم وويل چې دی وخت ته اړتيا لري او سمدستي‬

‫‪344‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بیعت نه کوي‪ .‬خو بل خوا بيا د مال محمد عمر زوی مولوي محمد یعقوب په‬
‫پټه له مال احرتمحمد منصور رسه لیدل او هغه ته يې له خپله اړخه اطمنان ور‬
‫کاوه‪.‬‬

‫څو ورځې وروسته د مرحوم مال محمد عمر مجاهد د کورنۍ له خوا د فاتحې‬
‫مخترص مراسم ترتیب شول‪ .‬په دې مراسمو کې د مال محمد عمر زوی مولوي‬
‫محمد یعقوب لنډه وینا وکړه‪ .‬هغه وویل مال محمد عمر د هیچا په اړه او نه هم‬
‫د کورنۍ د کوم غړي په اړه کومه توصیه کړې‪ .‬مال محمد عمر د تربکلوز (ټي‬
‫يب) یا هم د تور زېړي د بیامرۍ له امله وفات شو‪ .‬دغه وینا يې ثبت او پر‬
‫فېسبوک پاڼو او د طالبانو په سایټ کې هم خپره شوه‪ ،‬چې په دې رسه د‬
‫منصور داد الله او منان نیازي ادعاوې هم د طالبانو مينځ کې تر ډېره بې اثره‬
‫شوې‪.‬‬

‫د مال محمد عمر د ناسکه ورور عبد املنان ځينې پلويانو ویل چې عبد املنان ته‬
‫دې نيابت ورکول شی‪ ،‬بیا به بیعت کوي‪ ،‬خو د طالبانو نوي مرشتابه د هر چا د‬
‫مرشوط بیعت مخالفت کاوه‪ .‬باالخره تقریبا یوه مياشت وروسته‪ ،‬د مينځکړو‬
‫طالبانو او علاموو د مسلسلو هڅو له امله د يوې غونډې په ترڅ کې د ‪۱۳۹۴‬‬
‫ملریز کال د وږي د میاشتې په څلورويشتمه چې د ‪۲۰۱۵‬میالدي کال د ستمرب‬
‫له پينځلسمې رسه يې سمون درلود‪ ،‬مال عبد املنان او د مال محمد عمر زوی‬
‫مولوي محمد يعقوب يب قید او رشطه له نوي مرش رسه بیعت وکړ‪.‬‬

‫محمد رسول‪ ،‬مال حسن رحامين او مال عبد الرزاق نه د بیعت غونډې ته حارض‬
‫شول او نه يې بیعت وکړ‪ ،‬بلکې په هم هغه ورځ چې نوی مرش اعالن شو مال‬
‫محمد حسن او مال محمد رسول د ميډیا له الرې د پاکستان اسالم اباد ښار‬
‫کې پاکستاين مقاماتو رسه د یوې رسمي غونډې په ترڅ کې نوي مرش رسه‬
‫خپل مخالفت اعالن کړ‪ .‬څه موده وروسته د همدې کال د نومرب په درېيمه‬

‫‪345‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫محمد رسول د جال ډلې اعالن وکړ‪ ،‬خو رحامين او عبد الرزاق يې مالتړ ونه کړ‬
‫او د ‪ ۲۰۱۶‬د جنورۍ د میاشتې اخیر کې حسن رحامين د سختې ناروغۍ په‬
‫حالت کې خپل لیکلی بیعت رسنيو کې په خپله امضاء خپور کړ او له دې نه يوه‬
‫هفته وروسته د ورپېښې ناروغۍ له امله د پاکستان کراچۍ ښار په يوه‬
‫روغتون کې وفات شو‪.‬‬

‫د مال محمد حسن رحامين د بیعت توري‪:‬‬

‫زه محمدحسن رحامين د افغانستان د مسلامن او غیور ولس یو مجاهد چې‬

‫د ژوند له پيله بیا تر اوسه پورې په افغانستان کې د سوچه رشعي نظام د پيل‬
‫کېدو په ارمان وم او یم او د دې ارمان د پوره کېدو په لر کې مې تر خپل‬
‫وس او توان پوري زیار ایستلی‪ ،‬همدارنګه د دې ارمان د پوره کېدو په‬
‫منظور د اسالمي امارت نوي امیر‪ ،‬امیر املؤمنین مال اخرتمحمد منصور رسه‬
‫په ټولو رشعي امورو کې د مکمل اطاعت په موخه د زړه له کومي بیعت‬
‫اعالنوم‪.‬‬

‫له دې نه تقریبا يوه مياشت وړاندې د پاکستاين طالبانو د مرش موالنا فضل الله‬
‫هغه ويډیو هم د طالبانو مرش ته ورسېده چې د خپلو سلګونو پلويانو د يوې‬
‫غونډې په ترڅ کې يې مال اخرت محمد منصور رسه په عريب او پښتو ژبو خپل‬
‫بیعت اعالن کړی و‪.‬‬

‫مال عبد القیوم ذاکر دا پالیيس غوره کړه چې نه بیعت کوم او نه مخالفت‪ ،‬خو د‬
‫هغه د نږدې ملګرو د مسلسلو هڅو په پایله کې مال عبد القیوم ذاکر د ‪۱۳۹۵‬‬
‫ملریز کال د وري پر لسمه چې د ‪ ۲۰۱۶‬ميالدي کال د مارچ له دېرشمي نيټې‬
‫رسه يې سمون خوړ‪ ،‬مال اخرت محمد منصور رسه په الندې الفاظو خپل بیعت‬
‫اعالن کړ‪:‬‬

‫بسم الله الرحمن الرحیم‬

‫‪346‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫الحمدلله الذی امراملسلمین بالتحاد والتفاق والصلواة والسالم علی قاید‬

‫النبیاء محمد صلی الله علیه وسلم وعلی اله واصحابه اجمعین عدد خلقه‬
‫ورضا نفسه وزنة عرشه ومداد کلامته‪.‬‬

‫د افغانستان د اسالمي امارت ټولو علامء کرامو او محرتمو مجاهدینو‬

‫مرشانو او کرشانو ته‬

‫السالم علیکم ورحمة اللله وبرکاته‬

‫محرتمو ګرانو وروڼو تاسو ټول الحمدلله پوهېږئ چې د طالبانو اسالمي‬

‫تحریک د عالیقدر امیر املؤمنین مال محمد عمر مجاهد تر رهربۍ لندې په‬
‫افغانستان کې د یوه سوچه اسالمي نظام د قیام لپاره پیل او موږ او تاسې د‬
‫دې نظام په خاطر د سلګونو زرو قربانیو ورکولو رسه تر هر څه مادي او‬
‫معنوي شتمنیو تېر او بالخره د بریا پړاو ته ورسېدو چې د کفري نړۍ له‬
‫ارادې خالف په افغانستان کې اسالمي امارت قایم شو څرنګه چې صلیبي‬
‫نړۍ او اشغالګرو داسې یو سپېڅلی نظام ونه زغمالی شو‪ ،‬نو د اسالمي‬
‫امارت لپاره د ازمون یو نوی پړاو پیل شو خو عالیقدر امیر املؤمنین رحمه الله‬
‫د لوی خدای په نرصت د ټولې کفري نړۍ کرغېړن ارمانونه ورنیمه خوا کړل‬
‫کله چې د عالیقدر امیر املومنین د وفات خرب خپور شو ما د ځینو عمده ټکو‬
‫چې د اسالمي امارت د هر اړخیز بریالیتوب‪ ،‬استقالل‪ ،‬د نظام د ښه بهبود‪،‬‬
‫د صف د متحد ساتلو وررسه د اوسنیو مشکالتو د حل په خاطر څه رشعي‬
‫ملحوظات درلودل لله الحمد د ملګرو په پوره سعیه او کوشش رسه د هغو د‬
‫رشعي ملحوظاتو پر جوړولو موافقه وشوه ملګرو ته دی الله تعالی اجر عظیم‬
‫او نیکه بدله ورکړي‪.‬‬

‫محرتم مال اخرت محمد منصور زموږ مرش دی زما وررسه د رشیعت په چوکاټ‬
‫کې بیعت دی ان شاء الله تعالی د خپل وس او توان مطابق به د رشیعت په‬
‫چوکاټ کې اطاعت کوم‪.‬‬

‫والی الله املشتکی حسبنا الله ونعم الوکیل نعم املولی ونعم النصیر ونفوض‬
‫امورنا الی الله ان الله بصیر بالعباد‪.‬‬

‫‪347‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫اخوکم فی الله الحاج حافظ مال عبد القیوم ذاکر‬

‫‪ ۱۴۳۷‬هـق جامدالخر‪ ۲۱‬نیټه‬

‫‪/۱۳۹۵‬حمل ‪ ۱۰ /‬هـ ش‬

‫‪ ۳۰/ ۳ /۲۰۱۶‬م‬

‫قطر ته د طالب استازو تلل او دفرت پرانیستل‬

‫په ‪ ۲۰۰۵‬کې مولوي شهاب الدين دالور او يوبل د منځني کچ طالب چارواکې‬
‫له يوه مرموز برطانوي سړي "مایکل سيمپل" رسه د پيښور ښار په "تاکال" کې‬
‫د قوماندان "دیدار" د موټرونو په بارګین کې مالقاتونه وکړل‪ ،‬سیمپل انګریز‬
‫دي چې د يوه متقاعد پاکستاين فوځي افرس له لور رسه يې واده کړی‪ ،‬میرمن‬
‫يې نڅاګره ده او د ده استخبارايت جال په پاکستان کې خور دی‪ .‬له دې‬
‫وروسته به په مجلسونو کې له مولوي دالورنه دا خربه ډیره اوريدل کيده‪ ،‬چې‬
‫موږته دې مرشتابه د بې طرفه طالبانو په توګه په دريم هيواد کې د اوسیدو او‬
‫استازولۍ اجازه راکړي‪.‬خو د دې خربې مطلب واضح نه و‪.‬مولوي شهاب الدين‬
‫د کرزي له رژیم رسه د سولې د خربو پلوي هم کوله‪ ،‬خو کله چې د صبغت الله‬
‫مجددي په مرشې د سولې سمبولیک کميسون جوړ شو نو د مجددي زوي‬
‫پاکستان ته سفر وکړ‪ ،‬په پاکستان کې يو شمري زړو طالبانو وررسه وکتل‪ ،‬د‬
‫مجددي زوي هغوي ته وييل و چې امريکا سوله نه غواړي‪ ،‬خو که طالبان‬
‫تسلیمیږي نو زموږ دکميسون له الري دي ځانونه تسليم کړي‪ ،‬د مجددي د‬
‫زوي دغه څرکندونو واضح پيغام الره‪ ،‬خو په ‪ ۲۰۰۸‬کې يوځل بيا سیمپل‬
‫ناستي پيل کړې‪.‬‬

‫‪348‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫له هغه وروسته د جرمني تابعیت لرونکي يوه افغان انجیرن وحیدالله حليمي‬
‫پاکستان ته سفر وکړ‪ .‬ښاغيل حلیمي چې د جرمني تابیعت لري او دجرمني له‬
‫استخباراتو رسه نږدې اړيکې هم لري‪ ،‬له دې رسه رسه هغه د قطر د شاهي‬
‫کورنۍ رسه له کلونو راهييس نږدې پاتې شوي او په قطرکې د انجیرنۍ فعال‬
‫رشکت هم لري‪ ،‬ښاغيل حلیمي په لومړي ځل د طیب اغا او جرمني استخباراتو‬
‫ترمېنځ اړيکه جوړه کړه‪ ،‬طیب اغا د حلیمي په واسطه جرمني ته پټ سفر وکړ‪،‬‬
‫له هغه وروسته چې طیب د جرمني له حکومت رسه د حلیمي په منځکړتوب‬
‫اړیکي نږدې کړې‪ ،‬عبدالسالم ضعیف د يس آی اي او طیب ترمېنځ متاس‬
‫برابر کړ‪ ،‬چې له دې وروسته د طالبانو په نوم د يوه دفرت پر خالصیدو موافقه‬
‫وشوه‪.‬خو ځای مشخص نه و‪ ،‬په ‪ ۲۰۱۱‬کې زما له يوه ملګري نه مولوي دالور‬
‫جرمني ته د قاچاقي تللو په اړه معلومات غوښتي و‪ ،‬چې له دې نه دايس‬
‫ښکاريده چې هغوی لومړي جرمني کې اوسیدل غوښتل‪ ،‬خو وروسته د‬
‫جرمني‪ ،‬يس آی اي او قطر په درې طرفه توافق په قطرکې پر دفرت پرانیستلو‬
‫موافقه وشوه‪ ،‬خو شورا او مالمحمد عمر ال دا وخت هم له ټوله جريانه ناخربه‬
‫وو‪.‬‬

‫له دې وروسته په ‪ ۲۰۱۲‬کې طیب اغا مال محمد عمر ته حال واستاوه چې دی‬
‫غواړي قطر ته څه ملګري له ځانه رسه بوزي او د جرمنیانو په واسطه له‬
‫امریکایانو رسه د ګوانتانامو بندیان تبادله کړي‪ .‬مال صیب د بندیانو په برخه‬
‫کې مزاجا ډېره جدي پاملرنه کوله‪ .‬له همدې امله يې قاصد ته ویيل و؛ که له‬
‫کیوبا نه زموږ د ټولو بندیانو تبادله له هرې الرې ممکنه وي زما له خوا درته‬
‫اجازه ده‪ ،‬دا کار وکړه‪ .‬پر دې رسبېره په قطر کې د مستقل دفرت يا هم د سولې‬
‫لپاره د مذاکراتو هيڅ کومه خربه مال محمد عمر ورته نه وه کړې او نه دوی ړرنه‬
‫اجازه اخیستې وه‪ .‬د ‪ ۲۰۱۲‬په ورستيو کې د سیايس کمېسون مرش طیب اغا‬
‫قطر ته له ځانه رسه د خپلې خوښې څو ملګري بوتلل چې په دې کې د شوری‬

‫‪349‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫او مال اخرت محمد رایه او انتخاب ځای نه درلود‪ .‬طیب دا دليل وايه چې ما ته‬
‫مرش مستقیمه اجازه کړې‪.‬‬

‫له بل لورې يوڅه شخيص ملګري عبدالسالم ضعيف وررسه ځای کړل‪ ،‬چې دفرت‬
‫په مجموع کې د ضعيف او طیب د خپلې خوښي د ملګرو نه تشکیل شو‪.‬‬

‫د ‪ ۲۰۱۳‬پیل کې مال محمد عمر ناروغ شو او اکرثه چارې مال اخرت محمد‬
‫منصور ته پاتې شوې‪ .‬منصور له طیب رسه فقط همکاري کوله‪ ،‬نور يې په‬
‫کارونو کې نه ورته کار درلود‪ ،‬نه هم طیب د هغه مداخله منله‪ .‬طیب په دې‬
‫ډاډه و چې زما پیغام به مال محمد عمر ته اوس هم رسیږي‪ ،‬خو قاصد د هغه‬
‫له ناروغۍ طیب نه خرباوه‪.‬‬

‫د اپريل په لومړيو کې غالبا مرش نور د خربو کولو نه و‪ .‬د اپریل په څلورويشتمه‬
‫وفات شو او له دې نه څه کم دوه میاشتې وروسته د قطر دفرت پرانیستل شو‪.‬‬
‫دفرت په پرانیستنه کې شوری موافقه وه خو د افغان چارواکو د فشار او نورو‬
‫مداخلو له امله دفرت وتړل شو‪ .‬د مال محمد عمر قاصد او قاصد ته نږدې کسانو‬
‫له دغه حالته چې منصور خامويش اختیار کړې وه او طیب د مرش له مرګه خرب نه‬
‫و‪ ،‬ناوړه استفاده کوله‪ .‬قطر ته يې خپل خاص ملګري‪ ،‬خپلوان‪ ،‬ان تجاريت‬
‫رشیکان د استازو په ډله کې ورزیات کړل‪ .‬طیب به نورو غړو ته ویل چې دا د‬
‫مرش مال صیب په اجازه او غوښتنه دلته راولو‪.‬‬

‫بل پلو طیب اغا هم له شوری مستغني و او ځان يې مستقیام له مرش رسه په‬
‫رابطه کې ګاڼه‪ ،‬نو ځکه هر هغه څوک چې د ده خوښ وو او په شخيص کارونو‬
‫کې يې په کار وو‪ ،‬ټول يې د دفرت د استازو په نوم قطر ته بوتلل‪ .‬که به کوم‬
‫کس منصور يا هم شوری معريف کړ‪ ،‬نو هغه ته به هلته داسې خنډونه‬
‫برابرېدل چې بېرته به راوګرځېد‪ .‬منصور په سرتو سیايس مسئلو کې هدايات‬

‫‪350‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫وراستول خو په مايل مسایلو‪ ،‬د دفرت په اداري او عامو ديپلوماتیکو کارونو کې‬
‫يې غرض نه درلود‪ ،‬چې له همدې امله يې په دغه ډله کې دوه پر درې غیر‬
‫رضوري‪ ،‬يواځې په تعلقانو او شخيص فرمایشونو ورغيل خلک ځای شول‪.‬‬

‫بله ستونزه دفرت کې دا وه چې مرشتابه او شوری پرې مسلطه نه وه‪ .‬هغوی‬

‫هلته داسې استازیتوب کاوه چې مرشتابه يې پوره په اعتامد کې نه و اخیستی‪،‬‬
‫چې له همدې امله هغوی د نظامي حاالتو په اړه هيڅ واک او اختیار نه درلود‪ .‬له‬
‫دې رسبېره پر هغوی د عامو طالبانو بې باوري او بدګوماين د دوی لپاره تر ټولو‬
‫سرته ستونزه وه‪ .‬په دوی پورې ډول ډول تورونه پورې کېدل‪ .‬د بېلګې په توګه‬
‫په عامو مجلسونو کې به ویل کېدل چې جان اغا احمدزی يو درجن داسې باردار‬
‫موټرونه لري چې د پیسو په بدل کې له پاکستانه د ناټو مرکزونو ته لوجستکي‬
‫مواد وړي‪ .‬په داسې حال کې چې د ناټو اکاملوونکي موټرونه طالبانو‬
‫سوځول‪،‬کله ناکله به يې موټروانانو ته هم درنه سزا ورکوله‪.‬‬

‫په مولوي شهاب الدین پسې دا خربه ډېره مشهوره وه چې هغه د پاریس ناسته‬
‫کې له معصوم ستانکزي رسه یارانه جوړه کړې‪ ،‬چې له امله يې خپلو دوو زامنو‬
‫ته له دولته تعلیمي سکالرشیپونه ترالسه کړي وو‪ .‬بل پلو د شهاب الدين‬
‫دالور له افغان او پاکستاين استخباريت چارواکو رسه په يوه وخت دوستانه‬
‫اړيکې لرل د سوال وړ بلل کيدې‪ .‬کله چې د مال اخرت محمد منصور له مرش‬
‫ټاکل کیدو وروسته د مولوي عبد الکبیر په مرشۍ د اداري او مايل چارو د‬
‫تفتیش يو کمېسيون وټاکل شو نو دا وخت د قطر دفرت د مايل محاسبې لپاره‬
‫مال محمد یونس قطر ته واستول شو‪ .‬هغه د مايل محاسبې له شفافیته ناراضه‬
‫راستون شو‪ .‬د دفرت د غړو له سرتو کاروبارونو او په دوبۍ کې د هغوی د‬
‫جایدادونو خربې يې کولې‪.‬‬

‫‪351‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بل پلو د کابل او قطر ميشتو طالبانو ترمېنځ د پټې خواخوږۍ خربو طالب‬
‫مرشتابه له اوله ال انديښمن کړی و‪ ،‬ځکه چې له يوې خوا له لويه رسه د سولې‬
‫پروسه افغان واکمنو او د هغوي ترشا والړ بهرنيانو استخبارايت کړې وه‪ ،‬بل‬
‫پلو چې معصوم ستانکزي د سولې شورا له مرشتابه د ميل امنیت ته مرشتوب‬
‫ته الړ‪ ،‬نو طالب مرشتابه ته يې نور شکونه هم وزیږول‪ ،‬آن تردې چې د‬
‫تحریک استخباريت کارکوونکو ته په کابل کې يوه پخواين طالب چارواکې ویيل‬
‫و چې له معصوم ستانکزي نه مې په يوه ناسته کې واوريدل چې هغه کس ته‬
‫يې وویل چې قطرته يې لیږه‪ ،‬چې د قطر لپاره تعین شوې نقدي پیسې هم‬
‫دررسه ورسوه!‬

‫پخپله مال اخرت محمد منصور هم طیب اغا او عبدالسالم ضعیف ته په دې‬
‫غوسه وو چې د طالب غورځنګ په استازیتوب له ځینو هيوادونو اولوريو نه‬
‫پیسې ترالسه کوي او په کابل کې يې خپلې پروژې پرې روانې کړې‪.‬‬
‫منصورصیب يوه ورځ وويل که د نړۍ يو مسلامن دوي ته په دې نامه څه‬
‫ورکړي چې د کوم بندي ياشهید طالب کورنۍ ته يې ورکړئ‪ ،‬نو دوي څنګه بيا‬
‫دا پيسې کابل ته وړي‪.‬خو منصور صیب په دې اړه نور وضاحت ونکړ چې کومو‬
‫او څه ډول پیسوته يې اشاره وه‪.‬‬

‫بله ستونزه په خپله د دفرت د غړو ترمينځ ناندرۍ وې‪ .‬د دفرت يو شمېر غړو په‬
‫طیب اغا تور پورې کاوه چې له امریکايي استخباراتو رسه له موږه پټې اړیکې‬
‫سايت‪ .‬هغوی به ویل طیب اغا تکې تنها زموږ له حضوره پرته له امریکايي‬
‫استازو رسه په بنده خونه کې مالقاتونه کوي‪.‬‬

‫کله چې د مال محمد عمر د وفات له اعالنه شپږ میاشتې وړاندې طیب اغا خرب‬
‫شو‪ ،‬نو دا وېره وررسه پیدا شوه چې تېر دوه کاله يې د مال محمد عمر په نامه‬
‫خودرسه حرکتونه کړي ښايي اوس وررسه محاسبه ويش او نړۍوالو چاینلونو‬

‫‪352‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ته به هم ټیټ او بې اعتباره يش‪ .‬هغه وار د مخه دې ته امادهګې لرله چې ځان‬
‫جدا اعالن کړي او د دې لپاره يې پر هغو خلکو پانګونه کوله چې ده رسه يې د‬
‫راتلونکې ملګرتيا وعده کړې وه‪.‬‬

‫یل لوري ته مال اخرت محمد منصور له ‪ ۲۰۱۴‬نه له نړۍ رسه د اسايس او پټو‬
‫روابطو په برخه کې له قطر استازو مایوسه و‪ .‬هغه به ښکاره ویل چې دوی‬
‫روابط له يس آی اې نه يش پټوالی‪ .‬نه په اسايس او تلپاتې روابطو کې رول‬
‫لوبوالی يش‪ .‬د مال اخرت محمد اشاره تر ډېره د امریکا مخالفو هېوادونو رسه اړیکو‬
‫ته وه‪ .‬د دې لپاره هغه د يو مستقل خفیه چاینل هڅې پیل کړې چې تر يوه حده پر‬
‫مخ والړ خو په ‪ ۲۰۱۶‬کې د امریکايي ډرون له لوري د هغه پر شهادت دغه‬
‫چاینلونه اکرثه بېرته د قطر د استازو له خوا خنثی شول‪.‬‬

‫د رښتینې سولې او تفاهم پر وړاندې درانه خنډونه‬

‫له کومه وخته چې د سولې په نامه خوځښتونه پیل شوي نو اسايس ستونزه د‬
‫سويل او مثبت تفاهم په مبهم تعریف کې ښکاري‪ .‬د سولې او روغې کلمه د‬
‫امریکا او د هغوی د افغان ملګرو او چارواکو له لوري تر ډېره تاکتیکي‪،‬‬
‫تبلیغايت او یو طرفه کارول شوې‪ .‬بل لوری طالبان د يوې سوچه مذهبې‬
‫تګالرې پیرو دي‪ .‬هغوی ته د سولې تر رسلیک الندې هر ډول تفاهم لومړی‬
‫په جواز او نه جواز تلل کیږي او د مقاومت د پیلولو سرت هدفونه په نظر کې‬
‫نیول کیږي‪ .‬له هغه وروسته بيا له مقابل لوري رسه د مذاکراتو مېز ته ځي‪ .‬په‬
‫دې کې د فکري او عقیدوي دالیلو ترڅنګ د نومول شوي اشغال وجود د‬
‫مقاومت اسايس دلیل دی‪ ،‬نو هر هغه جریان چې د اشغال پای ته رسېدل او د‬
‫یرغلګرو وتل يې په اجنډا کې نه وي‪ ،‬طالب رسه پرې نتیجې ته رسېدل‬
‫ناشونی ښکاري‪.‬‬

‫‪353‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بل پلو د کابل د سولې کمېسيونونه او شوراګانې تر دې مهاله په بشپړ ډول د‬

‫خپلو مخالفینو په وړاندې چې دا وخت يو سیايس او پوځي قوت دی‪ ،‬تش‬
‫تبلیغايت او استخبارايت فعالیتونه کوي‪ .‬له کومه وخته چې د مجددي په‬
‫مرشۍ په لومړي ځل دا کمېسون جوړ شو‪ ،‬تنها د ولس او نړۍوالو د ذهنیت د‬
‫بدلون لپاره يې د سولې نارې وهلې خو عميل کار يې د طالبانو د افرادو تسلیمۍ‬
‫ته هڅول وو‪ .‬هغوی به په تبلیغايت ډګر کې د افرادو د تسلمېدو فريض‬
‫اعالنونه هم کول‪.‬‬

‫د منونې په ډول د دې شوری يوه مرستیال ته خپلو خپلوانو وړاندیز کړی و چې‬
‫موږ ته په دولت کې کار او روزګار وګوره‪ .‬ده ورته ځواب کې ویيل وو چې څو‬
‫زاړه توپک په پیسو رانیسئ‪ ،‬موږ به ویډیو درنه وکړو او د تسلیم شویو طالبانو‬
‫په نامه به مو اعالن کړو‪ .‬تاسو ته به پیسې درکړو زموږ به تبلیغايت کمپاین‬
‫ويش! چې ښايي همدې ته ورته به هغوی سلګونه نور جعيل اعالنات او‬
‫فعالیتونه هم برابر کړي وي چې له دې نه د سولې رښتینې اراده او پالن مبهم‬
‫او مجهول ښکارېده‪.‬‬

‫په دې کې شک نه شته چې دغه روان مقاومت د تېر جهاد په څېر د وسایلو او‬
‫مال له اړخه غني نه دی‪ ،‬بلکې ډېر له ستونزو او سختیو ډک دی‪ ،‬نو مقاومت‬
‫کوونکي يې په مادي وسایلو اتکا نه لري‪ ،‬بلکې اصيل انګېزه يې فکري او‬
‫اعتقادي ده‪ ،‬نو ځکه خو د دې تصور هم نه يش کېدای؛ چې کوم طالب چې يو‬
‫ځل يې دغه کار د جهاد او فکر پر بنیاد پیل کړی وي‪ ،‬بيا دي تش د پیسو او‬
‫مادیاتو بدل کې دې تسلیم يش‪.‬‬

‫که طالب رسه پر اسايس مسایلو د توافق څرک ولګي نو هغه ورځ د رښتیني‬
‫سولې امکانات وده کوي چې په دې کې عمده خربې د نظام د سستم ډول او د‬
‫بهرين واک او اشغال فعيل يا تدریجي صفر کېدل دي‪.‬‬

‫‪354‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫البته د سولې له عملې کېدو وړاندې چې کوم لومړی سټیج دی نو هغه مطلق‬
‫تفاهم او دوطرفه ناسته ده چې دا له سولې پرته هم دواړو طرفونو ته يو‬
‫رضورت دی چې ښه بېلګه يې د بندیانو تبادله ده چې له تفاهم او متاسه پرته‬
‫ناشونې ده‪ .‬له همدې امله خو طالبانو د قطر پر د فرت امریکا رسه توافق وکړ‪.‬‬
‫که څه هم دغه دفرت په مکمل ډول فعال نه شو‪ ،‬خو طالب استازي په معلوم‬
‫ادرس په دې وتوانېدل چې خپل مهم بنديان له امریکانو رسه تبادله کړي چې‬
‫ال يې هم لړۍ روانه ده‪.‬‬

‫کومه غلط فهمي چې ډېره واضحه ده هغه د قطر د دفرت پر دنده ده‪ .‬د قطر‬
‫دفرت طالب چارواکو د سولې د خامخا عميل کېدو په نیت نه دی خالص کړی‪،‬‬
‫بلکې مطلق تفاهم د دې دفرت دنده ده‪ .‬د سولې په اړه خربې د دې دفرت لپاره‬
‫اختیاري عمل دی‪ ،‬نه اسايس کار‪.‬‬

‫کومه سوله چې رښتینې او ممکنه سوله ده‪ ،‬هغې ته د طالبانو مرش مال اخرت‬
‫محمد منصور په رښتیني ډول چمتو و‪ ،‬خو کومه سوله چې امريکا او کابل‬
‫مېشتي پلویان يې تر دې دمه تعریفوي هغې ته ښايي هيڅ طالب مرش تر مرګه‬
‫غاړه کېنږدي‪.‬‬

‫داعش او د افغانستان رسحدي سیمه‬

‫په عراق کې د داعش يا دولة االسالم د ډلې جوړېدل او پراخېدل زما د بحث‬
‫موضوع نه ده‪ .‬نه غواړم د عراق او سوريې د داعش تفصیالتو ته الړ شم‪.‬‬
‫البته دومره باید ووايم؛ لومړی چې عراق کې دغې ډلې رس راپورته کړ نو د‬
‫عراق د سني نشینه سیمو د مظلومیت داستانونه دلته هم اورېدل شوي وو‪ ،‬نو‬
‫د هغوی بروز ته طالبانو هم خوشحايل کوله او دا يې په سیمه کې د لویديزو‬
‫پالیسیو په وړاندې مثبت غربګون نوماوه‪ .‬وروسته له دې رسه رسه چې په‬
‫عراق او سوریه کې د القاعده د اسايس شتون په وړاندې د دغي ډلې وجود‬

‫‪355‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫سرته رضبه وه‪ ،‬وررسه د هغوی له خوا له القاعدې او عام ولس رسه‬
‫بوږنوونکی او نه توجیه کېدونکی بې رحمه چلند عام محرض ته راووت‪ .‬دلته‬
‫هم د خلکو زړونه ورنه ماتېدل‪ ،‬خو د هغوی د خالفت اعالن او په ټوله نړۍ يې‬
‫جربي منل يوه بله څپه وه چې لومړی تش لېونتوب او وروسته دسیسه بلل‬
‫کېده‪.‬‬

‫هغوی يواځې د عراق څو ښارونه الندې کړي وو‪ .‬د هېواد مرکز بغداد يې هم په‬
‫الس کې نه و‪ ،‬خو څو زره میله لرې يې په نورو هېوادونو کې پر مسلامنانو خپل‬
‫اطاعت په جربي توګه الزم ګاڼه‪.‬‬

‫داعش چې په رښتیني ډول يې په افغانستان کې چندان ځای نه درلود‪ ،‬خو په‬

‫ميډيايي میدان کې ورته په خپله حکومتي حلقو او لویديزو رسنيو کې زیات‬
‫تبلیغ وشو‪.‬‬

‫طالبانو د افغانستان په رشقي رسحدونو کې د دې ډلې اعالنات مهم ونه ګڼل‬

‫او له دې وېرې چې دښمن له دې لویه موضوع جوړه نه کړي‪ ،‬خامويش يې‬
‫اختیار کړه‪ ،‬خو ورو ورو هغوی دې ته اړ شول چې په عراق کې د داعش له‬
‫مرشتابه رسه مفاهمت وکړي او د وضعیت په نزاکت يې وپوهوي‪ .‬مال اخرت‬
‫محمد منصور د داعش موسس بغدادي ته له درنښت او خواخوږۍ ډک لیک‬
‫واستاوه چې د افغانستان له داخيل وضعیته عالوه ورکې د افغانانو او عربو‬
‫مجاهدينو مشرتکې قربانۍ او د دښمن دسیسې یادې شوې وې‪.‬‬

‫له بغدادي هیله شوې وه چې ديارلس کلن مقاومت په ډېرو سختو رشایطو کې‬
‫وده کړې او دښمن يې د داخيل تفرقې په مته ناست دی‪ .‬دلته چې اسالمي‬
‫امارت وي‪ ،‬تاسو مستقل تشکیالت مه اعالنوئ‪ .‬دا يو ډول رشعي حق او غاړې‬
‫خالصول ګڼل کېدل‪ .‬خو له هغه لورې د بغدادي د ویاند عدناين له خولې په‬
‫ډېرو غلیظو او سپکو سپورو بنا غربګون راغی چې د طالبانو روحاين او معنوي‬

‫‪356‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بنسټ ګر مال محمد عمر ته (چې دا وخت يې د وفات کېدو کال پوره و) په کې‬
‫له حده زیاتې سپکې سپورې ویل شوې وې‪ .‬له هغه وروسته مرشتابه د علاموو‬
‫په پرېکړه دا يوه فتنه ونوموله چې ګنې يواځې د ديارلس کلن مقاومت د خنثی‬
‫کولو دسیسه ده‪ .‬له همدې امله طالبانو د هغوی پر ضد په پوځي اقدام الس‬
‫پورې کړ‪.‬‬

‫دا وخت د پاکستان په رسحدي سیمو کې پاکستاين طالبان خپلو کې رسه ډله‬
‫ډله وو او د ځینو ترمينځ خونړۍ نښتې هم شوې وې‪ .‬هغه اشخاص او‬
‫ګروپونه چې د پاکستاين طالبانو ترمينځ يې لوړ مقام او حثیت نه شوای‬
‫ترالسه کوالی او په مادي لحاظ هم کمزوري وو‪ ،‬دوی له دغه نوي جریان‬
‫رسه مالتړ اعالن کړ او د رسنيو پام يې ځان ته واړاوه‪ .‬په باجوړ کې مېشت د‬
‫ننګرهار د کوټ مولوي مسلم دوست هم له داعش رسه پیوستون اعالن کړ‬
‫چې له همدې امله ننګرهار ته داعش الره وکړه‪ .‬داعش هم د انرتنیت له الرې‬
‫د دوی بیعتونه اعالن کړل او د خراسان په نامه يې د اورکزو ایجنسۍ حافظ‬
‫سعید خان امیر اعالن کړ‪.‬‬

‫سعید خان له دې وړاندي په سړي تښتولو او نورو مافيايي کارونو کې هم‬

‫بدنام و‪ .‬سعید خان د مسلک له اړخه پنچپیری و (د حنفیانو يوه ډله چې د‬
‫عقایدو په برخه کې سخت تعبیر لري) او د ده بل ملګری د پاکستاين طالبانو‬
‫پخوانی ویاند شاهد الله شاهد غیرمقلد و (هغه چې د اهل سنت د څلورو فقهي‬
‫امامانو پیروي نه مني) له دې نه عالوه په هغوی کې د مسلک او عقیدې‬
‫موضوع مهمه نه وه‪ .‬هر چا چې د دوی په پیروۍ بې رحمه کړنې کوالی شوای‬
‫هغه ته يې غېږه خالصوله‪.‬‬

‫بل پلو د طالبانو په نظامي لیکو کې ځینې داسې اشخاص چې په بې مسئولیته‬

‫کړنو له مجازات رسه مخ يا يې د مخ کېدلو وېره لرله‪ ،‬هغوی ته يو ښه نوم‬

‫‪357‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫ورپیدا شو او همدا ناره يې پورته کړه‪ .‬په دې کې يو شمېر خلک له مرشقي‬

‫پرته په لوګر‪ ،‬زابل او شامل کې هم وو خو وروسته بيا هغوی کمزوري شول او‬
‫يو لوی شمېر يې له مینځه الړل‪.‬‬

‫د سعید خان اورکزي او افغان پريوانو لومړۍ تجمع د ننګرهار په سپین غر‬
‫ولسوالۍ کې وشوه‪ .‬د سپین غر د مامندرې سیمه د هغوی لومړی مرکز و‪.‬‬
‫همدلته لومړۍ جګړه له دوی رسه هغه وخت ونښته چې د طالبانو له خوا هغوی‬
‫ته له سیمې د وتلو وخت ورکول شو‪ .‬د وخت له پوره کېدو رسه جګړه وشوه‪،‬‬
‫وروسته هغوی په دهباال‪ ،‬اچین‪ ،‬کوټ او چپرهار کې متحرک وو‪ .‬له دوی رسه‬
‫افغانانو کې د کوټ مولوي مسلم دوست‪ ،‬د چپرهار مولوي عزیز‪ ،‬ډاکټر‬
‫سباګل‪ ،‬مولوي اسامعیل‪ ،‬مولوي اسالم الدين لومړين ملګري وو او د پولې له‬
‫ها غاړې د سعید خان او شاهد الله نه عالوه د باجوړ ابوبکر وررسه و‪ .‬وروسته‬
‫هغوي د ننګرهار په نورو ولسوالیو کې هم ګرځېدل‪ .‬حکومت پرې کار نه درلود‪،‬‬
‫بیا د طالبانو يوه مستقله قطعه ورپسې راغله د سیمي د خلکو په همکارۍ يې‬
‫هغوی يوې وړې سیمې ته ورټول کړل‪.‬‬

‫لومړی د مرشتابه هدایت دا و چې د نیولو په صورت کې توبه ورباندې و ویستل‬

‫يش او خوشې کړای يش او په جګړه کې هم تر ډېره هوايي ډزې پرې ويش‪،‬‬
‫چې فقط له سیمې وتښتي‪ ،‬خو وروسته بيا د هغوی له لوري د سختو مظاملو په‬
‫وجه د طالبانو رويه وررسه سخته شوه‪ .‬دا وخت چې به طالبانو هغوی له کومې‬
‫سیمې شړل نو هلته به بيا حکومت پر طالبانو برید کاوه‪ ،‬بيا داسې وخت راغي‬
‫چې کله به طالبانو پر داعش بریدونه پیل کړل نو امريکايي چورلکو به دواړه‬
‫خواوې مببار کړې او جګړه به يې ودروله‪ .‬دا وخت طالبان له ډېر عجیب‬
‫پيچيده حالت رسه مخ وه‪ .‬پر اسامن امريکايي الوتکې‪ ،‬پر ځمکه د دولت‬
‫استخبارات او پوځي قطعات ول‪ .‬په کليو او غرونو کې داعش و‪ .‬له دې ټولو‬

‫‪358‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫رسه په يوه وخت مخ کېدل يو نوی امتحان و‪ .‬داعشیانو کې ډېر قوماندانان‬

‫چې به مغلوب شول نو د امن له ورکولو رسه رسه طالبانو ته نه تسلیمېدل‪ ،‬بلکې‬
‫يا به په اربکیانو ننوتل او يا به د دولت استخباراتو ته تسلیم شول‪ .‬همداراز د‬
‫هغوي ډیر زخمیان به د ننګرهار په صحت عامه کې تداوي کیدل‪ ،‬حتی د دوي يو‬
‫مهم قوماندان عمر عبد الخالق له زخمي کیدلو وروسته د ننګرهار په صحت عامه‬
‫تداوي شو‪.‬‬

‫دا وخت په لوګر کې د سعد اماريت په نامه له طالبانو اوښتی قوماندان هم د‬

‫داعش بیرغ اوچت کړی و او همداراز په زابل کې د داد الله منصور په مرشۍ‬
‫ځینو خارجي ازبکانو هم د داعش مالتړ او د طالبانو پر ضد جګړه اعالن کړې‬
‫وه‪ ،‬خو کله چې هغه د کابل – کندهار پر لویه الره د مسافرو هزاره هېوادوالو‬
‫توررسې له موټرونو کوزې کړې او له ځانه رسه يې زابل ارغنداب ته يوړې‪ ،‬دې‬
‫کار يو دروند توکميز ناورین رامېنځ ته کړ‪ .‬له هزاروو رسه پر رسحدي سیمو‬
‫پرتو پښتنو ته هم د هزارو له خوا ورته مشکل پېښېدوونکی و‪ .‬طالبان مجبور‬
‫شول چې دغه نادوده او ناوړه عمل خنثی کړي چې له امله يې د دغو مېرمنو پر‬
‫ازادولو چې یرغمل کوونکو د وینزو نیت ورته کړی و‪ ،‬جګړه ونښته‪ ،‬یو شمېر‬
‫مېرمني ترې ازادې او يو څه نورې يې ووژلې‪.‬‬

‫دغه جګړه بل پړاو ته هم الړه او داد الله منصور هم په کې ووژل شو او د هغه‬

‫ملګري ازبکان څوک تسلیم شول څوک په جګړه کې ووژل شول او څوک‬
‫اسیران شول‪.‬‬

‫د داعشيانو ترمېنځ چې کله ستونزي پیدا شوې نو هغه خلک چې له داعش نه‬
‫يې الس واخیست‪ ،‬طالبانو هم نور د مخالف په سرتګه نه ورته کتل ‪،‬که څه‬
‫هم د دوي د السه طالبانو ته دروند زیان اوښتی و‪ .‬له داعش د جال شويو په‬
‫په ډله کې مولوي مسلم دوست هم و‪ ،‬چې د داعش لومړی مبلغ او مفتي و‪ ،‬خو‬

‫‪359‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫د داعش له خوا دهغه د وریرونو له وژلو وروسته هغه له داعشه بیلتون اعالن کړ‬
‫چې د ده په وینا داعش يې د وژلو هڅه کوي‪ .‬په دې اړه د مسلم دوست له خوا د‬
‫خپرې کړې اعالميې څه تورې په دې ډول و‪:‬‬

‫"‪...‬ما څه کم دوه کاله وړاندي هغه وخت له داعشيانو نه د برائت اعالن وکړ‪،‬‬
‫چې داعشيانو د ننګرهار د کوټ او شینوارو څه بنديان ونیول ما يې د خالصولو‬
‫کوشش وکړ‪ ،‬خو داعشيانو ونه مانه او زما د وژلو ګواښ يې هم وکړ‪ ،‬داعشیانو‬
‫هغه بنديان په وحشت ووژل‪ .‬له هغه وروسته داعشيانو زما دوه ویرونه هم‬
‫ووژل چې يو يې طارق نوميده د جالل اباد د خالص فاميلیو کې يې وواژه‪ .‬دوهم‬
‫يې اسامعيل نوميده‪ ،‬سوريې ته تللی و‪ ،‬د خراسان د داعشيانو په شیطانۍ د‬
‫سوریې او عراق داعشيانو په دې بهانه وواژه چې ته ولې د سعید خان له‬
‫اجازې پرته سوريې ته راغلی يې‪"...‬‬

‫د طالبانو لخوا که څه هم د داعش په وړاندي مبارزه په لومړيو کې ډيره‬

‫محتاطه پيل شوه‪ ،‬خو اوس ل ه داعش رسه د مبارزې په تګالروکې ځینې ناوړه‬
‫طرز العملونه تر سرتګو کیږي‪ ،‬لکه د داعش پیژندنه ګونګ تعریفونه‪ ،‬د طالبانو‬
‫تحریک يو دیني تحریک دی‪ ،‬د وي نيش کوالی چې د یوې خاصې مدريس‬
‫په ډول په فرغي مسایلو کې ديوه خاص تعریف پیروي ته خلګ اړبايس‪ ،‬له‬
‫داعش رسه په جګړه کې ځېنې کرشان او کم علمه رسګروپان هغه څوک هم د‬
‫داعش په پلوي تورنوي چې په د یني چاروکې د بدعاتو‪ ،‬خرافاتو مخالفت کوي‬
‫او يا د عقایدو په برخه د توحید د مرشوع تعریف او احتياط تعليم ورکوي‪ ،‬چې‬
‫دا په ديني لحاظ هم غري موجه چلند دی او په عميل توګه هم د طالبانو فوځي‬
‫صفونو ته زیان اړوي‪ .‬بل پلو طالب مرشتابه هم په اصويل چوکاټ کې د دې‬
‫ډول چلند مخالفه پالييس لري‪.‬‬

‫‪360‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بل لور ته لکه څنګه چې امریکا په عراق کې داعش ته يواځې په دې خوشحاله‬

‫وه چې د القاعده د پاخه او پیچيده بنیاد ستنې پرې ونړوي‪ ،‬همدايس په‬
‫افغانستان کې دغه نامه ته امریکا‪ ،‬افغان حکومت او ځینې نور هېوادونه په دې‬
‫خوشحاله وو چې دا به د طالبانو ديارلس کلن مضبوط او متحد مقاومت ته‬
‫اندروين رضبه ورکړي‪ .‬د همدې لپاره دغې نوې پروژې ته پراخ تبلیغات‬
‫وشول‪ ،‬کومې سپکې سپورې چې به عراقي داعشیانو د طالبانو په مرشانو او‬
‫مال محمد عمر پسې ویلې هغه به د افغان دولت پلویانو په پراخه پیامنه بدرګه‬
‫کولې‪.‬‬

‫بل پلو د حکمتيار د ځینې پلويانو لخوا د داعش مرموز مالتړ تر سرتګو کيده او‬
‫الهم روان دی‪ .‬په پيښورکې د حکمتيار په شمشتو کیمپ کې د لوګر د ازرې‬
‫پخواين حزيب قوماندان حاجي حيات به داعش ته ځوانان جلبول‪ ،‬اکاملول او‬
‫افغانستان ته به يې د طالبانو پرضد جګړې ته را استول‪.‬‬

‫بل لوري ته دا خربه ګرمه وه چې د ميل امنیت له رئيس معصوم ستانکزي رسه‬
‫چې د حزب په يو وفد کې حاجي حیات( د حزب پخوانی قوماندان) رشافت او‬
‫د حزب د استخباراتو پخوانی رئيس حاجي مالک قرار لیديل و‪ ،‬نو معصوم‬
‫ستانکزي حاجي مالک ته وييل و‪ ،‬چې ته ويل پخواين کار بیرته نه رشوع‬
‫کوې! چې اشاره يې په پيښورکې د خلګو ترور کولو ته وه‪.‬‬

‫له د ې وروسته د پيښور شمشتو په کيمپ او نورو برخوکې يو درجن د طالبانو‬

‫پلويان په رڼا ورځ ترور کړای شول‪ ،‬خو دا جوته نشوه چې د حزبې قوماندانانو‬
‫دغه عمل د حکمتيار په مستقیمه الرښونه کيده که نه‪ ،‬ياهم کوم بل جهت‬
‫ورته امر کاوه! البته د داعش او طالبانو د لومړيو جګړو پرمهال د حزب د‬
‫شهادت ورځپاڼې يو مضمون خپور کړی و‪ ،‬چې لیکيل و‪ :‬که د افغان دولت او‬

‫‪361‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالبانو جنګ و‪ ،‬موږ (حزب)به د طالبانو مالتړ کوو او که د طالبانو او داعش‬

‫جنګ و‪ ،‬نو موږبه د داعش مالتړ کوو!‬

‫خو وروسته د سیمې د خلکو د فریاد او سیمهييزو دولتي چارواکو د احتجاج ‪،‬‬
‫همداراز د سیمي د ځینو هېوادونو د مطمنئ کولو لپاره افغان دولت او امریکایانو‬
‫هم د دوي پر ضد عملیات اعالن کړل او ځینې جګړې يې هم وررسه وکړې‪.‬‬

‫يو باریک جریان چې تر اوسه ال هم ډېر محسوسیږي هغه د دولت د‬

‫استخباراتو‪ ،‬د سیمې د ځینو نورو هېوادونو او د ځینو لویديځو کړيو له خوا د‬
‫طالب پر ضد د داعش د جریان مرموزه تقویه ده‪ ،‬چې طالبانو يې ګڼ اسناد‬
‫ترالسه کړي‪ ،‬خو ښکاره ورباندې خربي کول نه غواړي‪ .‬کله ناکله دغه ډله په‬
‫يو ناڅاپي ډول د وسيل‪ ،‬مهامتو او پیسو په برخه اکاملیږي او په لوی الس د‬
‫هېواد شامل ته د رسایت لپاره غیر مستقیم تشویقيږي‪ .‬له دې رسه دا شکونه‬
‫زیات پیاوړي کیږي چې ښايي د پخواين شوروي سیمو او چین ته دغه خلک له‬
‫يو مبهم اړخ نه په يو ګواښ د بدلولو لپاره هڅې روانې دي‪.‬‬

‫د روسیې لخوا د افغانستان په اړه په مسکوکې له کېدونکې غونډې وړاندې د‬

‫‪ ۲۰۱۷‬کال د اپريل په مياشت کې د امريکا له لورې د ننګرهار په اچني کې د‬
‫يوه سرت بم د کارولو ا عالن هم د شننکو له نظره يوه سمبوليکه تبليغايت هڅه‬
‫وه!‬

‫ځکه چې په ‪ ۱۶‬کاله امريکايي یرغل کې امریکا کله هم د خپلو مبونو نوعیت او‬
‫ځواک نه دی په ډاکه کړی او نه داسې څوک شته چې له امريکا نه په‬
‫افغانستان کې د مبونو د روزمره کارونې په اړه پوښتنه وکړي‪ ،‬هغوي تل د خپلو‬
‫مبباريو او مبونو جزیات پټ کړي‪ ،‬نو اوس کومه اړتيا پېښه شوه چې خپل‬
‫مبونه وښيي! بل پل تراوسه د همدې بم سرتوالی او اغیز هم نه دي څرګند‪.‬‬

‫‪362‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالب مرشتابه د هغوی د داخيل النجې ترڅنګ د هغوی سيمهيیزو ارادو ته‬
‫زیات اندېښمن دی‪ ،‬ځکه طالبان غواړي په افغان جغرافیه کې د خپل مقاومت‬
‫په پایله کې يو مثبت پړاو ته ځان ورسوي‪ .‬هغوی وېره لري چې هيس نه يو‬
‫ځل بيا په افغانستان کې يوه بله سیايل د روان مقاومت او فغان ولس راتلونکی‬
‫له يوه اوږده او بې پایه ناورین رسه مخ کړې‪.‬‬

‫د طالبانو فوځي او سيايس راتلونکی او سیستامتيکې ستونزې‬

‫له دې رسه رسه چې طالبان له درنو بحرانونو په راوتلو د يوسرت مقاومت پر‬
‫دوام اوتنظیم بریايل شول‪ ،‬خو په دوامداره توګه طالب مقاومت درنې عميل او‬
‫تخنیکي ستونځې په مخ کې لري‪ ،‬طالب جنګيايل او قوماندانان يې په زړورتيا‬
‫او بې سارې فداکاري جګړه کوالی يش خو د ژور تاکتیک او پالن په جوړولو او‬
‫د مقابل لوري د تاکتیکونو او پالنونو په شنډولو کې ال هم ډير دقیق او ځیرک‬
‫نه دي‪.‬‬

‫طالبان خپلو جنګیاليو ته د ايډيالوژیکې روزنې په برخه کې د اسالم او جهاد له‬

‫عامو احکامو ور هاخوا د جګړې په ډګر کې له مخالف لورې؛ عامو خلګو او خپلو‬
‫ملګرو رسه د تعامل او اړينو چارو په اړه ډیر کم څه ور زده کوي‪ ،‬ډير ځله د‬
‫طالب وسلوالو د خپلې بې پروايي او يا بې ځایه شدت له امله‪ ،‬د ولس عام‬
‫وګړي د طالب دښمنان و ګرځي‪.‬‬

‫د کشفي تیکنالوجي په برخه کې طالب وسلوال اکرثه د متعددو پېښو له لیدلو‬

‫رسه رسه بياهم ډیر زیات بې غوره دي‪ ،‬د تلیفون‪ ،‬انټرنيت او کامرې استعامل‬
‫په هر حالت او خطر کې نه پریږدي‪ ،‬چې دا مخالف لوري ته د طالب وسلوالو او‬
‫مرشانو په کشفولو‪ ،‬نيولو او وژلو کې ډیره اساين را مېنځ ته کوي!‬

‫‪363‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫بل لورته نن په نړۍ کې هر هغه جګړه چې ځواکمنه ميډيا تر شا ونلري‪ ،‬د هغې‬
‫ګټل ډير ګران دي‪ .‬طالبان تر اوسه ال داسې مو ثره ميډيا نلري چې يوازې خپل‬
‫عام ولس ته د دوي اواز ورسوي‪ ،‬طالبان خپل عام ولس ته د خپل غږ د رسولو‬
‫هېڅ موثره وسيله نه لري او له ولس رسه د طالبانو هغه ځوا ن جنګيايل مخ کیږي‬
‫چې ټو پک يې پر اوږه وي او له جکړې پرته له بل څه رسه کار نلري‪.‬‬

‫د طالبانو سرت او عمومي مرشان اکرثه د هرځای او دلګي د طالبانو له حرکاتو او‬
‫عامه چلنده نه خربيږي‪ ،‬چې له امله يې په ځینو سیموکې ځینې طالب وسلوال‬
‫خپل مزاج چلوي؛ په غیر رضوري کارونو کې بوخت وي‪ ،‬له خلګو رسه‬
‫نامناسب چلند کوي او کله ناکله په ظلم او زیايت کې لتاړ وي‪.‬‬

‫په سیايس او ديپلو ماتیکو چاروکې طالبان موزون او سستامتیک پالنونه الهم‬
‫نلري‪ ،‬د بیلګې په توګه یو سړی چې کوم ارتباطي الین جوړ کړي بيا ورباندي‬
‫شورا او مرشتابه منظم نظارت نلري او هغه کس بيا ټوله سیايس پالیيس او‬
‫تشکیالت هم خپله برابروي او د کار لپاره يې معیار هم شخيص شناخت اوباور‬
‫وي‪ ،‬چې له امله يې د وړ‪ ،‬مسلکي او عام کس توپیر ته پاملرنه نه وي‪.‬‬

‫په سیايس روابطو کې تر ډیره طالب ار تباطیان لنډ مهاله ګټو او روزمره عوایدو‬
‫ته ګوري‪ ،‬اوږده پالنونه او بنسټیزو اړيکو جوړولو ته چندان اهمیت نه ورکوي‪،‬‬
‫چې په دې رسه د اوږدو روابطو په پایله کې بياهم هغوي له چارسه په يوه‬
‫تلپاتې اسرتاتیژیکه او باوري دوستي نه بريايل کیږي‪ .‬د بېلګې په توګه يوه‬
‫هيواد ته د سفر پر مهال چې کله هغه هېواد ورته د ‪ ۵۰‬مسلکي کدرونو د روزنې‬
‫لپاره تعلیمي سکالرشیفونه مني‪ ،‬خو دوي يې په بدل کې د څو لکو ډالرو‬
‫مرستې ته ترجیح ورکوي! خو بيا خپلو بچيانوته همدغه طالب ارتباطیان په‬
‫شخصی توګه په سکالرشیفونو پسې ګرځې‪.‬‬

‫‪364‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫طالبان خپل عام پیروان په يوويشتمه پیړۍ کې بياهم د عرصي تعلیم په‬
‫ارزښت نه پوهوي اونه يې قانع کوالی يش‪ ،‬چې له امله يې د دې ويره شته‬
‫چې طالبان د تل لپاره تشه يوه جنګي ډله پاتې يش او د يوه منظم نظام د‬
‫رامېنځ ته کيدو وړتيا ونلري‪.‬‬

‫ځکه چې په تېر ځل واکمني کې ولس او نړۍ طالبان په دې ګرم نه ګڼل‪ ،‬چې‬

‫هغوي حکومت ته يو ناڅاپه له مدرسو راغلل او ځکه خو په مسلکي اداروکې‬
‫زاړه کمونستانو ته اړ ول‪ ،‬خو له ‪ ۲۵‬کالو وروسته که بيا هم طالب کوم مسلکي‬
‫انجیرن‪ ،‬ډاکټر او يا اقتصاد پوه نه وي روزيل‪ ،‬نو د دې معنا به دا وي چې طالب د‬
‫يویشتمې پیړۍ د حکومت داري لپاره خپل چپړايس هم نلري او يا دومره خپل‬
‫څوک هم نلري چې د دښمن په اقتصادي او ژورو تخنيکي پالنونو پوی يش‪.‬‬

‫دا وخت هم ال په طالب مرشانو کې دايس کسان شته چې د نړۍ له تعلیمه او‬
‫ماډرن تخنیکه خربیدل اړين نه ګڼي!‬

‫که طالب چارواکې له نړيوالو دښمنانو رسه د فوځي ډغرې ترڅنګ د يوه‬
‫حکومت‪ ،‬سستم او نظام په فکر کې وي‪ ،‬نو يواځنۍ الره يې د مسلکي کدرونو‬
‫روزل او خپلو خلکو او نويو ځوانانو ته لوړ عايل تحصالت ورکول دي‪.‬‬

‫دا تحصیالت د کمپيوټر او انګلیيس کوروسونو ته نه ویل کیږي‪ ،‬دغه‬

‫کوروسونه خو عام سوداګر‪ ،‬د لوړ عمر بې سوادان او حتی معذورین هم‬
‫کوالی يش‪ ،‬بلکې په معياري توګه د پوهنتونونو لوستل او په عرصي علومو‬
‫کې په خپل الس روزل شوی ځوان علمي کهول را ټوکول د وخت يو اشد‬
‫رضورت دی‪.‬نن چې کوم ملت هم په دې برخه کې پاتې دی نو هغه په هرڅه‬
‫کې پاتې دی!‬

‫‪365‬‬
 ‫مال محمد عمر‪ ،‬طالبان او افغانستان‬

‫په طالبان و کې مال اخرت محمد منصور هغه رهرب و‪ ،‬چې د امريکا ضد مبارزې تر‬
‫څنګ يې د طالب غورځنګ د سيستامتيک کولو او ماډرنایز کولو شوق او اراده‬
‫لرله او څه نا څه عميل ګامونه يې هم اخیستي وو‪.‬‬

‫د غه ځیرک او دور اندیش طالب رهرب دا هڅه هم وکړه چې طالب مرشتابه د‬

‫څو خاصو سیمو پر ځای افغان شموله کړي‪ ،‬چې د خلیفه رساج الدین حقاين‬
‫مرستیايل هم د دې هڅو يوه برخه وه‪.‬‬

‫پای‬

‫‪366‬‬