3.

MASZYNY INDUKCYJNE

3.1. Obwód magnetyczny maszyny

Znamionową mocą maszyny indukcyjnej jest moc czynna użyteczna („moc na wale”),
ograniczona przez warunki odprowadzenia wydzielanego ciepła oraz przez nasycenie rdzenia.
Moce maszyn trójfazowych od ~1kW do kilku MW.
Rdzenie stojana (statora) i wirnika (rotora) pakietowane są z blach wykonanych ze stali
elektrotechnicznej o niskiej stratności ok. 2W/kg (wąska pętla histerezy - materiał
magnetycznie miękki) i grubości 0,5mm (maszyny małe) , 1÷2mm (maszyny o P  20kW ).
Wykroje blach stojanów i różne kształty żłobków:

Żłobki stojanów silników wysokiego napięcia 6kV

są otwarte. Żłobki zamknięte stosuje się rzadko, bo
powiększają rozproszenie, ale silnik jest cichszy.
Szczelina powietrzna między stojanem i wirnikiem
powinna być jak najmniejsza (   0,3  0,7mm , dla
P  20kW i   1 3mm dla maszyn dużych
mocy), bo przewodność magnetyczna stali jest ok.
2000 razy większa od przewodności powietrza  0 .

Wykroje blach wirnika i kształty żłobków dla

silnika:
a) klatkowego głębokożłobkowego,
b) dwuklatkowego,
c) pierścieniowego

3.2. Budowa silnika indukcyjnego pierścieniowego

Silnik indukcyjny pierścieniowy jest maszyną prądu przemiennego, w której w żłobkach
wirnika umieszczone jest uzwojenie o liczbie faz i biegunów takiej samej jak w stojanie.
Końcówki połączonego w gwiazdę uzwojenia wirnika przyłączone są do pierścieni
ślizgowych wirujących razem z wirnikiem i stąd przez szczotki wyprowadzone do tabliczki
zaciskowej. Istnieje zatem możliwość włączenia w obwód wirnika zewnętrznej impedancji.
Uzwojenie stojana silnika trójfazowego, połączone w gwiazdę albo w trójkąt, jest zasilane
trójfazowym układem napięć i wytwarza wirujące pole magnetyczne (strumień główny),
przenikające przez szczelinę powietrzną do wirnika. Jeżeli obwód wirnika jest zamknięty, pod
wpływem napięcia indukowanego w wirniku płynie prąd, a wywołany przezeń strumień -
współdziałając ze strumieniem głównym stojana wytwarza moment obrotowy. Oprócz

1
strumienia głównego w maszynie występują także strumienie rozproszenia, skojarzone
jedynie z uzwojeniami odpowiednio stojana i wirnika.
Poniżej jest przedstawiony poglądowy przekrój silnika pierścieniowego (silnika z uzwojonym
wirnikiem).

3.3. Budowa silnika indukcyjnego klatkowego

Silnik indukcyjny klatkowy jest prostszą i tańszą odmianą silnika indukcyjnego. Zasada
działania jest identyczna jak silnika pierścieniowego, a różnice w budowie sprowadzają się do
innej konstrukcji wirnika. Uzwojenie wirnika nie jest wyprowadzone na zewnątrz, lecz jest
zwarte bezpośrednio na czołach wirnika pierścieniami zwierającymi. Zwoje mają postać nie-
izolowanych prętów z aluminium lub miedzi ułożonych w żłobkach wykrojonych w pakiecie
blach. Pręty te stanowią wraz z pierścieniami zwierającymi tzw. klatkę. Odstępy między
prętami są jedną z przyczyn powstawania pulsacji w przebiegu momentu elektrycznego.
Eliminuje się je przez skręcenie klatki wzdłuż osi wirnika (tzw. skos żłobków wirnika) lub
przez dodanie trzeciego pierścienia (tzw. pierścienia pośredniego) zwierającego pręty w
połowie długości wirnika i częściowy obrót tak powstałych półklatek względem siebie.
W zależności od mocy silnika wyróżnia się wirniki:

z klatką miedzianą, z masywnych, nie

izolowanych prętów umieszczonych w
żłobkach bez skosu, wykonuje się dla
maszyn dużych mocy, powyżej 50-
100kW. Pręty przyspawane są do
miedzianych pierścieni zwierających.
Czasami celem zwiększenia sprawności
silnika stosuje się klatki miedziane dla
mniejszych maszyn;

z klatką aluminiową odlewaną w skośnych żłobkach, dla maszyn o mocy

< 50 kW. Pierścienie zwierające odlewa się łącznie ze skrzydłami
wentylatora.

2
Każda faza uzwojenia stojana ma wyprowadzone na tabliczkę zaciskową oba końce, co
umożliwia przez przestawienie zworek na połączenie faz w gwiazdę albo w trójkąt.

Poniżej jest przedstawiony poglądowy przekrój silnika indukcyjnego klatkowego z klatką

odlewaną.

3.4. Budowa uzwojenia stojana

Uzwojenie trójfazowe umieszczone w stojanie wytwarza pole wirujące. Pod wpływem
różnicy prędkości tego pola i wirnika w wirniku indukuje się siła elektromotoryczna.
W wyniku jej działania w wirniku płynie prąd i wytwarza własne pole magnetyczne, które
współdziała z polem od stojana. Zostaje wytworzony moment elektromagnetyczny.
Uzwojenie łączy się z cewek (zezwojów) rozmieszczonych w żłobkach rdzenia stojana i
połączonych w pasma fazowe.

3
 a)

b) c) d)
Ułożenie cewek w żłobkach: a) jednowarstwowe, b) dwuwarstwowe oraz kształty połączeń
czołowych uzwojeń: c) dwupiętrowych i d) uzwojeń wzornikowo-grupowych

Z racji konstrukcji połączeń czołowych cewek (boków cewek poza rdzeniem) rozróżniamy
uzwojenie wzornikowe (pętlicowe, faliste) i koncentryczne (piętrowe).
Z racji wartości poskoku uzwojenia Y czyli odległości między bokami cewki (zezwoju)
liczonej w żłobkach, wyróżnia się:
Q
- uzwojenie średnicowe, gdy Y   p , gdzie podziałka biegunowa  p  s , przy czym
2p
Qs - liczba żłobków stojana, 2 p - liczba biegunów pola magnetycznego,
wytworzonych przez przepływ  fazy uzwojenia stojana;
- uzwojenie skrócone (cięciwowe), gdy Y   p .
Qs
Sąsiednie cewki są łączone w grupy, określone przez parametr q  - liczbę żłobków na
2 pm
biegun i fazę (tu liczba faz m  3 ). Rozróżniamy uzwojenia o całkowitej i ułamkowej
wartości q .
Przestrzenny rozkład uzwojenia wzdłuż obwodu maszyny powoduje, że kształt przepływu
wypadkowego grupy cewek nie jest sinusoidą. Dla prostoty analizy rzeczywiste cewki danej
grupy fazowej, określającej strefę bieguna magnetycznego, zastępuje się jedną cewką
średnicową. Przepływ takiej cewki jest sumą geometryczną przepływów pojedynczych cewek
w grupie, która jest mniejsza od ich sumy algebraicznej k u razy.
Liczbę k u nazywamy współczynnikiem uzwojenia.
ku  k g k s (3.1)
el  p

1

g
p 2 qel / 2
Y 3 el / 2

 el  p

gdzie:
- współczynnik grupy sprowadzający grupę cewek rozłożonych przestrzennie do zastępczej
2
cewki o osi umieszczonej w osi geometrycznej tej grupy, przy czym:  
Qs

4
 p 
g sin q
sin q el
kg   2  2 (3.2)
q q sin p 
q sin el
2 2

- współczynnik skrótu sprowadzający cewkę o poskoku skróconym (cięciwową) do

zastępczej cewki średnicowej
Y 
k s  sin  (3.3)
 2 
 p 

Uzwojenie każdej fazy powinno być tak skonstruowane, aby wytwarzało pole magnetyczne,
którego rozkład wzdłuż obwodu szczeliny powietrznej będzie miał kształt zbliżony do
sinusoidy. W tym celu uzwojenie kształtuje się przez odpowiedni dobór liczby żłobków na
biegun i fazę - q (wyznacza on współczynnik grupy k g , im większe q tym lepiej) i przez
stosowanie cewek o poskoku Y mniejszym niż podziałka biegunowa  p (wyznacza on
współczynnik skrótu k s ). Pojedyncze cewki (zezwoje) łączone są w pasma fazowe.
W małych maszynach wszystkie cewki danej fazy łączy się szeregowo, dla dużych maszyn
cewki łączone są w gałęzie równoległe.

Uzwojenia jednowarstwowe mogą zawierać cewki o stałej rozpiętości i tej samej długości
czół albo cewki koncentryczne o różnej rozpiętości i różnej długości czół.
p p

p p

p
cewki
o stałej
rozpiętości

p
cewki
koncentryczne

Poniżej przedstawiony jest schemat rozwinięty uzwojenia jednowarstwowego

koncentrycznego o dwupiętrowych połączeniach czół i danych: m  3 , p  2 , Qs  24 ,
q  2 . Mimo różnych rozpiętości cewek uzwojenie jest średnicowe, gdyż średnia wartość

5
poskoku Yśr .Każda para biegunów ma dłuższe i krótsze cewki, co zapewnia tą samą
rezystancję fazy uzwojenia. Końcówki faz są wyprowadzone symetrycznie, a wytworzone
pole magnetyczne ma w tym przypadku bieguny utajone, co wynika z tego samego zwrotu
prądu płynącego we wszystkich cewkach danej fazy.

Yśr   p Yśr   p

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 1112 1314 15 16 17 18 19 20 2122 2324 lFe

U1 V2 V1 W2 W1 U 2

U1
W 2 U1
a) b) Możliwe połączenia faz w: a) gwiazdę, b) trójkąt

U2 V2
W1 U2
W2 V2 V1
W1 V1

Uzwojenie dwuwarstwowe pętlicowe może mieć poskok Y średnicowy lub skrócony.

Rozmieszczenie cewek uzwojenia dwuwarstwowego stojana maszyny dużej mocy.

warstwa górna
warstwa dolna
czoło cewki

Dla uzwojenia poniżej przez przyjęcie połączenia nawrotnego cewek, wytworzone przez
każdą z faz pole magnetyczne ma bieguny jawne.

6
 Y  p Y  p

połączenie cewek w fazie

lFe

połączenie
nawrotne

I I

Przykład uzwojenia dwuwarstwowego średnicowego o danych:

m  3 , p  2 , Qs  24 , q  2 , Y   p  6 .

Y  p Y  p Y  p Y  p

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

V2 U1 W2 V1 W1 U2

W każdym żłobku znajdują się boki cewek należących do tej samej fazy, a prądy w cewkach
mają ten sam zwrot.

7
Przykład uzwojenia dwuwarstwowego skróconego o danych:
m  3 , p  2 , Qs  24 , q  2 , skrót Y /  p  5 / 6 .
p p p p

Y Y Y Y

1 2 3 4 5 6 7 8 9 10 11 12 13 14 15 16 17 18 19 20 21 22 23 24

V2 U1 W2 V1 W1 U2
Dla uzwojenia skróconego w żłobku mogą płynąć prądy różnych faz, co wymusza
wzmocnienie izolacji między bokami cewek.

3.5. Pole magnetyczne

Warunki wytworzenia kołowego wirującego pola magnetycznego przez uzwojenie, o fazach
symetrycznie rozmieszczonych wzdłuż obwodu stojana.
Zakładamy stałą szczelinę powietrzną:   const i symetryczne trójfazowe uzwojenie
zasilane prądami sinusoidalnymi.
Wtedy przepływ wytworzony przez k -tą fazę uzwojenia stojana będzie sinusoidą i wyniesie:
4 N s kus
k  ik cos[ px  (k  1)1200 ], k  1,2,3 (3.4)
 2 p
0
Indukcja magnetyczna: Bk  k , k  1,2,3 (3.5)
kC
Współczynnik Cartera k C powiększa wartość szczeliny, równoważąc wpływ użłobkowania
jej powierzchni po stronie stojana jak i wirnika.
Rozważmy przypadki:
a) Trzy fazy U, V, W zasilane są tym samym prądem: iU  iV  iW  I m cos st (3.6)
Wtedy wypadkowa indukcja magnetyczna wyniesie:
B(t )  BU (t )  BV (t )  BW (t )  Bm cos st[cos px  cos( px  1200 )  cos( px  2400 )]  0 (3.7)

U V W
4 0 N s kus
U1 V 1 W1 gdzie: Bm  I m (3.8)
 kC 2 p

U2 V2 W2

8
b) fazy zasilane są trójfazowym symetrycznym układem prądów:
iU  I m cos st , iV  I m cos(st  1200 ), iW  I m cos(st  2400 ) (3.9)
B(t )  BU (t )  BV (t )  BW (t )  Bm[cos st cos px  cos(st  120 ) cos( px  120 )  0 0

3
 cos(st  2400 ) cos( px  2400 )]  Bm cos( px  st ) (3.10)
2
Wypadkowa indukcja magnetyczna ma stałą amplitudę i wiruje względem nieruchomego
stojana z elektryczną prędkością kątową  s . Ilustrują to rysunki poniżej (dla p  1 ):

i iU iV iW

0  st

0 0
600 1200 1800 2400 300 360

B(t )

c) zasilenie faz prądami w odwrotnej kolejności powoduje zmianę kierunku wirowania

wypadkowego pola magnetycznego:
iU  I m cos st , iV  I m cos(st  1200 ), iW  I m cos(st  2400 ) (3.11)
3
B(t )  BU (t )  BV (t )  BW (t )  Bm cos( px  st ) (3.12)
2
3.6. Model matematyczny maszyny indukcyjnej
Przyjmujemy założenia:
a) na stojanie i na wirniku znajdują się symetryczne uzwojenia o p parach biegunów
magnetycznych, mające po trzy niepołączone fazy, zgodnie ze schematem:
2 / 3 2 / 3  us1   is1   Rs 0 0 
u s  us 2 , i s  is 2 , R s   0 Rs 0 
    (3.13)
us1 us 2 us3
us 3  is 3   0 0 Rs 
p
2 / 3 2 / 3  ur1   ir1   Rr 0 0 
u r  ur 2 , i s  ir 2 , R r   0 Rr 0  (3.14)
   
ur1 ur 2 ur 3 ur 3  ir 3   0 0 Rr 

b) obwody elektryczne i magnetyczne są liniowe:

u s  R s 0  d L ss L sr  i s 
u r    0 
R r  dt L rs L rr  i r 
(3.15)

L rs  LTsr (3.16)

9
 d 2 1  T L ss L sr  i s 
J  i i  L L  i   T (3.17)

2 s r
dt 2  rs rr   r 
gdzie:
- J - moment bezwładności,  - rzeczywisty (mechaniczny) kąt obrotu wirnika,
- p  e - elektryczny kąt obrotu wirnika wynikły ze sprowadzenia rzeczywistego p -
krotnego powtórzenia każdego układu trzech faz uzwojenia do jednego układu trzech faz,

- moment elektromagnetyczny Te  12 i s i r T LL ss LL sr  ii s  (3.17a)
  rs rr   r 

- moment mechaniczny zewnętrzny T  0 dla silnika oraz T  0 dla prądnicy, dla

uproszczenia pomijamy dyssypację mechaniczną i odpowiadający jej moment strat
mechanicznych Tm .
c) Szczelina powietrzna jest równomierna. wówczas indukcyjności własne są stałe, a
indukcyjności wzajemne zależą od kąta obrotu wirnika  .
d) Uwzględniamy tylko podstawową harmoniczną rozkładu pola w szczelinie powietrznej:
 Lk  Lk Lk cos 120 0 Lk cos 240 0 
L kk   Lk cos 240 0 Lk  Lk Lk cos 120 0 , k  {s, r} (3.18)
 
 Lk cos 120
0
Lk cos 120 0 Lk  Lk 
2
N k  4 rl
Lk    k uk  ,   0 (3.19)
 p   
gdzie: r - średni promień szczeliny powietrznej,
l - długość poosiowa rdzenia,
 - grubość szczeliny powietrznej,
N k - liczba zwojów szeregowych w fazie,
k uk - współczynnik uzwojenia dla p - podstawowej harmonicznej pola.

 cos p cos( p  120 0 ) cos( p  240 0 )

M sr  M sr ( )  M cos( p  240 0 ) cos p cos( p  120 0 )  (3.20)
 
 cos( p  120 ) cos( p  240 ) cos p
0 0


w k w k 
M    s us 2 r ur , M  Ls Lr (3.21)
 p 

Celem uproszczenia układu równań opisujących model maszyny wprowadzamy transformację

współrzędnych do składowych symetrycznych:

u 0s  1 1 1   u s1  i 0s  1 1 1   i s1 
 1 1  2    1 1 
u s   i s   a  i s 2 
2
1 a a us2 , 1 a (3.22)
3    3   
u s 
2
1 a
2
a  u s 3  i s 
2
1 a
2
a  i s 3 
   
u 0r  1  1 1 1   u r1 
 1   1 
u r    e
jp
1 a a  u r 2 
2
(3.23)
 3   
u 2r   e  jp

 
1 a
2
a  u r 3 
 

10
 i 0r  1  1 1 1   i r1 
 1   1 1 a
i r    e
jp
a  i r 2 
2
(3.24)
 3  
i 2r   e  jp  1 a
2
a  i r 3 
 

W wyniku transformacji równania dla składowych zerowych stają się autonomiczne i dla
połączenia faz uzwojeń w gwiazdę bez przewodu zerowego zachodzi:
i s  0, i r  0
0 0
(3.25)
d 0
u s  Rs i s  Ls i s
0 0
(3.26)
dt
d 0
u r  Rr i r  Lr i r
0 0
(3.27)
dt
Równania dla pozostałych składowych przyjmują postać:

u1s   Rs 0  i 1s  d  Ls  23 Ls 3
M  i 1s  d  0 0  i 1s 
 1      1   jp
2
 
Rr  i 1r  dt  23 M  dt  23 M Lr  23 Lr  i 1r 
(3.28)
u r   0 Lr  2 Lr  i r 
3

u 2s   Rs 0  i 2s  d  Ls  23 Ls 3
M  i 2s  d  0 0  i 2s 
 2     
2
   
Rr  i 2r  dt  23 M  dt  23 M Lr  23 Lr  i 2r 
jp (3.29)
u r   0 Lr  23 Lr  i r 
2

Rozwiązania układu równań dla składowej przeciwnej "2" można zaniechać, gdyż spełnione
są zależności pomiędzy tą składową a składową zgodną "1", wynikające z przyjętej
transformacji:
* *
i  i oraz i  i
2 1 2 1
s s r r (3.30)

d 2
J 2  jp ( 32 M )[i s i r  i s i r ]  T
2 1 1 2
Równanie momentów przyjmuje postać: (3.31)
dt
Zapis równań znacznie upraszcza się po wprowadzeniu n - przekładni, wynikłej z odniesienia
parametrów uzwojenia wirnika do uzwojenia stojana:
N s kus 1
n i stąd u r  nu r oraz i r  ir (3.32)
N r kur n

Wprowadźmy dalej oznaczenia: Lm  23 Ls , Rr  n 2 Rr , Lr  n 2 Lr (3.33)

Stąd:

 u1s   Rs 0   i1s  d  Ls  Lm Lm  i s 

1
d  0 0  i s 
1

 1      1
 jp  
Rr  i 1r  dt  Lm  dt  Lm Lr  Lm  i 1r 
(3.34)
u r   0 Lr  Lm  i r 

d 2  *1 1 1 *1 
J 2  jpLm i s ir  i s ir   T (3.35)
dt  

Układ opisuje maszynę w dowolnym stanie pracy.

11
Rozróżniamy stany pracy maszyny:
1. Stan dynamiczny – stan, w którym jednocześnie zmieniają się współrzędne elektryczne
(prądy, strumienie magnetyczne) oraz współrzędne mechaniczne (kąt obrotu wirnika,
prędkość kątowa). Stan dynamiczny opisany jest nieliniowym układem równań
różniczkowych. Przybliżone rozwiązania tych równań wyznacza się metodami
numerycznymi.
2. Stan nieustalony (elektromagnetyczny stan nieustalony) - czyli stan pracy, w którym
prędkość jest ustalona   const natomiast wartości prądów i strumieni magnetycznych
jeszcze nie osiągnęły wartości ustalonych. Ponieważ procesy mechaniczne przebiegają
znacznie wolniej niż elektromagnetyczne, założenie stałej prędkości jest technicznie
uzasadnione. W stanie nieustalonym układ równań różniczkowych maszyny, przy
założeniu liniowości obwodu magnetycznego, staje się układem liniowym względem
prądów. Rozwiązania wartości prądów i s , i r pozwalają wyznaczyć przebieg momentu
1 1

elektromagnetycznego, zgodnie z formułą (3.17a).

3. Stan ustalony – dotyczy przypadków, w których zmiana w czasie współrzędnych
elektrycznych i mechanicznych jest powtarzalna, lub nie zależą one od czasu. Przeważnie
stan ustalony jest rozpatrywany przy założeniu stałej prędkości kątowej, po zaniku
elektromagnetycznych procesów przejściowych. Rozwiązania zależą wtedy od charakteru
wymuszeń i charakteru równań różniczkowych, które można sprowadzić do równań
algebraicznych.

Na podstawie formuły (3.35) moment elektromagnetyczny wytwarzany przez maszynę w

stanie ustalonym ma postać:
  const  Te  T  0 (3.36)

 *1 1 1 *1 
Te  jpLm i s i r  i s i r  (3.37)
 
Zakładamy dalej, że w stanie ustalonym:
- kąt obrotu wirnika wynosi   t   0 ; (3.38)
- napięcia zasilające uzwojenie stojana są symetryczne
 us1   cos st 
u   2U  cos( t  1200 )  , gdzie   2f (3.39)
 s2  sph  s  s s

us 3  cos(st  2400 )

- wirnik jest zwarty: ur1  ur 2  ur 3  0 (3.40)

Składowe symetryczne napięć zasilania wynoszą:

u 0s  1 1 1   cos st   0 
 1 1 a a 2  2U  cos( t  1200 )  
u s  
1
3  2  sph  s 
3
2 U sph  e jst  (3.41)
u 2s  1 a a  cos(st  2400 ) e  jst 
 

gdzie: U s - wartość skuteczna napięcia fazowego

12
Po uwzględnieniu, że: u s  U sphe jst oraz prędkość kątowa elektryczna:
1 3
2

p   e (3.42)
otrzymujemy:

 3
U sphe jst   Rs 0   i s  d  Ls  Lm
1
Lm   i1s  0 0   i1s 
   1       je   1 
2
Lr  Lm  i1r 
(3.43)
 0   0 Rr  ir  dt  Lm  Lm Lr  Lm  ir 

W stanie ustalonym pracy prądy można przewidzieć w postaci takiej jaką mają napięcia
wymuszające, gdyż układ opisany jest równaniami różniczkowymi o stałych
współczynnikach. Postacie zespolone wymuszeń pozwalają wykorzystać w przewidywaniu
rozwiązań własności sprzężeń liczb zespolonych, wynikające ze wzorów Eulera:

cos st  12 (e jst  e jst ) oraz e jst  cos st  j sin st (3.44)

 i1s   I sph  jst  I sphe j  jst

 1   I  e   e
3 3
Zatem: (3.45)
ir 
2
 rph 
2
 e j 
 I rph

Wtedy prądy fazowe wyniosą:

- dla stojana

 is1  1 1 1   0   e j e j s t  e  j e j s t 
i   1    j j s t    j1200 j j s t j1200  j  j s t 
 e e e 
2 3 1
 s2  3 
1 a a  2 I sph  e e I e
2 sph 
e e
is 3  1 a a  e  j e  j s t  e j120 e j e j s t  e  j120 e  j e j s t 
2 0 0

 
 cos(s t   ) 
 2 I sph  cos(s t    1200 )  (3.46)
cos(s t    2400 )

- dla wirnika
 ir1  1 1 1  1  0   cos[(s  e )t    0 ] 

i   1 1 a 2 a   e  jp ( t 0 )
 j jst 
I   e e   2 I rph 
  cos[(s  e )t    0  1200 ]
3
 r2  3      2 rph 
ir3  1 a a 2   e jp ( t 0 ) 
e  j e  jst  cos[(s  e )t    0  2400 ]
(3.47)
Po podstawieniu przewidywanych rozwiązań prądów do równań napięć uzyskujemy:

U sph  jst  Rs 0  3  I sph  jst d  Ls  Lm Lm   I sph  jst

 0 e   0 R  2  I  e  dt  L  I  e 
3
Lr  Lm 
3
2 2
   r  rph   m  rph 
0 0  3  I sph  jst
 je   2 e (3.48)
 Lm Lr  Lm   I rph 

U sph   Rs  js ( Ls  Lm ) js Lm   I sph 


 0   j (   ) L  
Rr  j (s  e )( Lr  Lm )  I rph 
(3.49)
   s e m

13
 s
Drugie równanie mnożymy przez: i uwzględniając związek - s Lk  X k otrzymamy:
 s  e

U sph   Rs  j ( X s  X m ) jX m   I sph 
 0   
Rr s e  j ( X r  X m )  I rph 
s (3.50)
   jX m

Wprowadźmy pojęcie poślizgu s :

s

  e s  p p  s   ns  n
s s     (3.51)
s s s s ns
p
gdzie:  (lub n ) - rzeczywista mechaniczna prędkość kątowa wirnika (lub obroty),
 s (lub ns ) - synchroniczna prędkość kątowa wirnika (lub obroty synchroniczne).
Wtedy fazowe prądy wirnika mają przebiegi o częstotliwości zależnej od poślizgu:

 ir1   cos( ss t    0 ) 

i   2 I   cos( s t      1200 )  (3.52)
 r2  rph  s 0 
ir3  cos( sst    0  2400 )

Układ równań (3.50) przyjmuje postać:

R  j ( X s  X m )
U sph   s  I 
jX m
 0    R   sph  (3.53)
   jX r
 j ( X 
r  X m   I rph 
)

m
s
Równaniom odpowiada schemat zastępczy maszyny w ustalonym stanie pracy - rys.3.6.1:
Rr
I sph Rs jX s I rph jX r
s

Im
U sph
jX m

Rys.3.6.1. Schemat zastępczy fazowy maszyny indukcyjnej

Kierując się regułami budowania schematu zastępczego maszyny indukcyjnej dla ustalonego
stanu pracy, przeprowadzone powyżej analizy można podzielić na kolejne etapy, zilustrowane
poniżej na rys.3.6.2.

14
 I sph Rs jX s I rph jsX r Rr I sph Rs jX s I rph jsX r Rr

U sph fs E sph s E rph f r  sf s U sph fs E sph s E rph f r  sf s

etap 1 etap 2
Rr Rr
I sph Rs jX s I rph jX r s I sph Rs jX s I rph jX r
s

Im
U sph fs E sph E rph fs U sph E sph  E rph
jX m

etap 3 etap 4
Rys.3.6.2. Kolejne etapy tworzenia schematu zastępczego fazowego maszyny indukcyjnej
Etap 1
Strumień wirujący  wytworzony przez uzwojenie stojana indukuje w uzwojeniach napięcia
o wartościach fazowych:
- dla stojana Esph  4,44 m f s N s kus
- dla wirnika sErph  4,44m f r Nr kur  4,44m sfs Nr kur
Częstotliwość prądu wirnika zmienia się z poślizgiem. W obu uzwojeniach wydzielono
strumienie rozproszenia, reprezentowane przez reaktancje rozproszenia. Uzwojenia sprzężone
są wzajemnie przez strumień główny.
Etap 2
Wprowadzenie przekładni (wzór 3.32) sprowadza wartości prądu i parametrów wirnika na
stronę stojana. Sprowadzone napięcie indukowane w wirniku zależy nadal od poślizgu.
Etap 3
Dzieląc równanie napięć wirnika przez poślizg uzyskujemy równość napięć indukowanych
(sił elektromotorycznych) stojana i wirnika niezależną od obrotów, które mają wpływ na
wartość impedancji wirnika.
Etap 4
Łączymy galwanicznie obwody stojana i wirnika.
Analogicznie jak dla transformatora schemat z rys.3.6.1 uzupełniany jest o rezystancję RFe ,
której wartość wynika ze strat mocy w żelazie maszyny indukcyjnej – rys.3.6.3. Taki schemat
ułatwia analizę przepływu mocy w maszynie.
Rr
I sph Rs jX s I rph jX r s
I0
I Fe Im
U sph
RFe jX m

Rys.3.6.3. Pełny schemat zastępczy fazowy maszyny indukcyjnej

15
Występujące na schemacie zmienne i parametry opisane są jako:
U sph - zespolona wartość skuteczna napięcia fazowego stojana;
I sph - zespolona wartość skuteczna prądu fazowego stojana;
I rph - zespolona wartość skuteczna prądu fazowego wirnika sprowadzonego na stronę stojana;
Rs - rezystancja fazy stojana;
Rr - rezystancja fazy wirnika sprowadzona na stronę stojana;
RFe - rezystancja reprezentująca straty mocy czynnej w żelazie;
X s - reaktancja rozproszenia fazy stojana;
X r - reaktancja fazy wirnika sprowadzona na stronę stojana;
X m - reaktancja główna (magnesowania);
I 0 - prąd biegu jałowego;
I Fe - prąd odpowiadający stratom mocy czynnej w żelazie;
I m - prąd magnesowania.

Pomiędzy parametrami w większości przypadków budowy maszyny występuje relacja:

X m  X s  X r  Rs  Rr (3.54)
Znajomość przebiegów prądów pozwala przekształcić formułę (3.37) na moment
elektromagnetyczny wytwarzany przez maszynę:
 *1 1 1 *1   *1 1   *

Te  jpLm i s ir  i s ir   2 pLm Imi s ir   2 pLm Im( 3
I sph e  jst )( 3
I rphe jst ) 
 
2 2
   
p * 
 3 pX m ImI sph I rph  (3.55)
s  
Ponieważ przy pominięciu strat w żelazie maszyny ( RFe   ) – rys.3.6.1:
I m  I sph  I rph , stąd I sph  I m  I rph (3.56)
p  * 
 p * 
Te  3 X m Im( I m  I rph ) I rph   3 X m ImI m I rph  (3.57)
s   s  
Ze schematu zastępczego na rys.3.6.1 wynika w oparciu o równość napięć na gałęziach
równoległych:
Rr
 jX m I m  (  jX r ) I rph (3.58)
s
Rr
 jX r
stąd: Im   s I rph (3.59)
jX m
Zatem:
 Rr 
p  s  jX r   p Rr P 3P P
Te  3 X m Im I rph I rph   3  ) 2  3 wr  wr  wr
( I rph (3.60)
s  jX m s s 
  ( s ) s s s s s
  p

16
gdzie straty mocy czynnej w uzwojeniu wirnika Pwr są trzykrotnie większe niż w fazie
uzwojenia wirnika: Pwr  Rr ( I rph
 )2 (3.61)
Wartość skuteczną zespoloną prądu fazowego wirnika można wyznaczyć ze schematu
zastępczego na podstawie twierdzenia Thevenina:
jX m
U sph
Rs  j ( X s  X m )
 I rph  (3.62)
Rr jX m jX s
 jX r 
s Rs  j ( X s  X m )

W silnikach o mocy P  20kW można pominąć w dalszych rozważaniach wpływ rezystancji

stojana Rs  0 , co znacznie uprości końcową postać formuły opisującej moment
elektromagnetyczny. Po zmianie zwrotu prądu fazowego wirnika na przeciwny (analogicznie,
jak w schemacie zastępczym transformatora, przyjmujemy „strzałkowanie odbiornikowe”)
schemat zastępczy dla fazy maszyny indukcyjnej przekształci się do postaci jak na rys.3.6.4.
Rr
I sph jX s I rph j X 
r Rr
s
I sph  I rph jX k s
Im
U sph
jX m

Cs U sph

Rys.3.6.4. Uproszczony schemat zastępczy fazowy maszyny indukcyjnej

CsU s CsU s
Stąd: I rph   (3.63)
Rr Rr
 j ( X r  Cs X s )  jX k
s s

gdzie, wynikający z przekładni Thevenina współczynnik Cs  (0,85  0,98) wynosi:

Xm
Cs  (3.64)
X s  X m
Reaktancja zwarcia X k jest równa reaktancji wziernej liczonej, zgodnie z twierdzeniem
X s X m
Thevenina, od strony wirnika: X k  X r  C s X s  X r  (3.65)
X s  X m
Zatem na podstawie (3.60) i (3.63) można przedstawić wzór na moment w postaci:
R r
(C s U s ) 2
p s
Te  3 (3.66)
 0 R r 2
( )  Xk
2

s
Wprowadzenie pojęć momentu krytycznego (maksymalnego) Tb (określanego też jako Tmax
lub Tk ) oraz poślizgu krytycznego sb (określanego też jako sk ) pozwala przedstawić formułę
na moment wytwarzany przez maszynę w postaci wzoru Klossa:

17
 2Tb
Te  (3.67)
s sb

sb s
R
sb   r (3.68)
Xk
3 (CsU s ) 2
Tb  p (3.69)
2 s X k
Charakterystyka momentu (charakterystyka mechaniczna maszyny indukcyjnej) opisana
wzorem Klossa, przy pominięciu rezystancji stojana, jest symetryczna względem punktu
odpowiadającego prędkości synchronicznej - rys.3.6.5.
W maszynach indukcyjnych mniejszych mocy, szczególnie poniżej kilku kW należy
uwzględniać w obliczaniu momentu wpływ rezystancji stojana R s . Przejawia się on
zmniejszeniem wartości poślizgu krytycznego i momentu maksymalnego dla pracy silnikowej
(dla 1  s  0 ) oraz zmniejszeniem wartości poślizgu krytycznego i wzrostem momentu
maksymalnego dla pracy prądnicowej maszyny (dla s  0 ), w stosunku do odpowiednich
przebiegów nie uwzględniających R s .
T
Tb
Tbs
Rs  0
Rs  0

0 ns 2ns n
sb sbs 0  sbs  sb
s
1 1

 Tb
Tbg

Rys.3.6.5. Charakterystyka mechaniczna maszyny asynchronicznej

Odpowiednie formuły przy Rs  0 mają postać:
Te 2  s b
 (3.73)
Tb s sb
  s b
sb s
CR
gdzie:  2 s s (3.74)
Rr
Rr
sb   (3.75)
(Cs Rs ) 2  X k
2

(Cs Rs ) 2  X k
2
3p
Tb   (CsU s ) 2
(3.76)
s (Cs Rs  (Cs Rs ) 2  X k ) 2  X k
2 2

Znak "+" dotyczy silnika, zaś znak "-" dotyczy prądnicy.

18
3.7. Przepływ mocy czynnej w maszynie indukcyjnej

Na rys.3.7.1. przedstawione są przepływy mocy dla trzech podstawowych zakresów pracy

maszyny indukcyjnej.

Te
Tb

hamulec Pws PFe P P

wr m

silnik Pe P Pm
T1
stojan wirnik
 ns 0 ns 2ns n
s 2 1 s b 0  sb prądnica 1
Pws PFe
Pwr
Pm Pws PFe P
wr Pm
Pe P Pm Pe P Puż
wirnik wirnik
stojan stojan
 Tb
ns ns ns
Te Te n
n

n Te
Rys.3.7.1. Przepływ mocy czynnej w maszynie indukcyjnej

W bilansie mocy czynnej wyróżniamy następujące jej rodzaje:

Pe - moc elektryczna pobrana z sieci zasilającej lub oddana do sieci przez uzwojenie stojana,
Pws - straty mocy w uzwojeniu stojana,
PFes  PFe - straty mocy w rdzeniu stojana,
P - moc pola wirującego (moc wewnętrzna),
Pwr - straty mocy w uzwojeniu wirnika,
PFer - straty mocy w rdzeniu wirnika (przy pracy znamionowej silnika i prądnicy do
pominięcia z racji małej częstotliwości f r  sf s ),
Pmech - moc mechaniczna,
Pm - straty mechaniczne,
Puż - moc użyteczna, moc wyjściowa.

Rodzaj pracy maszyny wynika z relacji pomiędzy kierunkami: wirowania pola magne-
tycznego wytworzonego przez uzwojenie stojana, obrotu wirnika i momentu
elektromagnetycznego maszyny Te - rys.3.7.1. Zwrot Te ściśle związany jest z kierunkiem
przepływu mocy elektrycznej przez uzwojenie stojana.

19
I tak:
a) dla silnika - wirnik wiruje zgodnie z polem wirującym, z poślizgiem 1  s  0 ; maszyna
pobiera moc elektryczną i zamienia ją na moc mechaniczną, a wytworzony moment Te ma ten
sam zwrot; przetwarzanie energii łączy się ze stratami, które dla znamionowej pracy silnika
wynoszą ok. 10% pobranej mocy.
Pe  Pws  PFe  P (3.80)
Moc pola wirującego:
P  sP  (1  s) P  Pwr  Pmech  Pwr  (Pm  PFer )  Puż (3.81)

Straty w Pws PFe

uzwojeniu
Straty w
żelazie Pwr Straty Pm
stojana mechaniczne
Straty w Moc Moc użyteczna
uzwojeniu mechaniczna (wyjściowa)
Moc
wirnika
elektryczna Moc pola Pm Puż
(wejściowa) wirującego

Pe P

Rys.3.7.2. Przepływ mocy czynnej w silniku indukcyjnym

b) dla prądnicy - napędzany z zewnątrz wirnik ma obroty wyższe niż obroty synchroniczne,
maszyna pobiera moc mechaniczną i po odjęciu strat oddaje ją przy ujemnych poślizgach
( s  0 ) jako moc elektryczną do sieci zasilającej, stąd moment Te działa przeciwnie do
kierunku wirowania wirnika;
Obowiązuje zależność: P  Pwr  Pmech (3.82)

lecz: Pmech  (1  s) P  0 oraz Pwr  sP  0 (3.83)

Stąd: Pmech  Pwr  P (3.84)

c) dla hamulca - pod wpływem zewnętrznego momentu wirnik wiruje przeciwnie do pola
wirującego stojana ( s  1 ); maszyna pobiera zarówno moc mechaniczną jak i moc
elektryczną, które zamienia na straty w uzwojeniu wirnika; ponieważ wytworzony
moment Te ma kierunek zgodny z kierunkiem wirowania pola magnetycznego zatem
działa przeciwnie do momentu zewnętrznego;
Obowiązuje zależność: P  Pwr  Pmech (3.85)
lecz: Pmech  (1  s) P  0 oraz Pwr  sP  0 (3.86)
Stąd: Pwr  P  Pmech (3.87)

3.8. Wyprowadzenie wzoru Klossa dla silnika z bilansu mocy czynnej

Jeśli w analizie przepływu mocy czynnej w silniku indukcyjnym pominiemy straty mocy w
rdzeniu stojana i wirnika oraz w uzwojeniu stojana, to zgodnie ze wzorem (3.80) spełniona
jest zależność:
Pe  P (3.88)

20
Moc pola wirującego zgodnie z (3.81) dzieli się na moc mechaniczną i moc strat w uzwojeniu
wirnika, co ilustruje rys.3.8.1.
Pwr  Pm Pm
Pwr
 
Rr  1 s
I sph  I rph jX k Rr Rr
s I sph  I rph jX k
s

P  Cs U sph  Cs U sph

Rys.3.8.1. Rozdział mocy pola wirującego

Moment elektromagnetyczny silnika związany jest z wyróżnionymi na schemacie mocami

jak:
Pm 1  s P P 1 sP Pwr 3Rr ( I rph
 )2
Te         (3.89)
 s 1  s s s s s s s s

(CsU sph ) 2
Kwadrat wartości skutecznej prądu wirnika wynosi:  )2 
( I rph (3.90)
 Rr 
2

   Xk
2

 s 
Z (3.89) i (3.90) otrzymujemy:

3Rr (CsU sph )

2 2 2
3 (CsU sph ) 1 3 (CsU sph ) 1 2Tb
Te  2 2 p  (3.91)
s s  Rr  2
2 s Rr sX k 2
2 s X k Rr Xk sb s
   Xk
2
  
 s  s Rr sX k sRr s sb

Zatem formuła na moment elektromagnetyczny ma identyczną postać jak (3.67) i dalej (3.68),
(3.69). Moment Te jest większy od momentu obciążenia T (odpowiadającemu mocy
P
użytecznej) o moment strat mechanicznych Tm  m . Często w analizie pomija się te straty

i wtedy zachodzi równość: Te  T . Wykres momentu Te w funkcji poślizgu (równoważnie
obrotów) opisany równaniem Klossa jest uproszczoną charakterystyką momentu
elektromagnetycznego (charakterystyką mechaniczną) silnika.
W analizie pracy silnika szczególne znaczenie mają przebiegi tej charakterystyki w zakresach
dużych i małych poślizgów, przedstawione na rys.3.8.2.

2Tb 2Tb sb s
Te   (3.92)
sb s
 sb2  s 2
s sb
2Tb sb
W zakresie dużych poślizgów, gdy s  sb charakterystykę przybliża hiperbola: Te  ,
s
gdzie dla s  1 moment T1 nazywamy momentem rozruchowym.

21
 Te
2Tb

2Tb sb 2Tb s
s sb
Tb

T1

0 ns
s n
1 sb 0
Rys.3.8.2. Aproksymacja charakterystyki mechanicznej silnika indukcyjnego

W zakresie znamionowych obrotów silnika, gdy s  sb charakterystykę przybliża linia

2T s
prosta: Te  b , szacująca dla poślizgu znamionowego wartość momentu znamionowego:
sb
2T s
TeN  b N .
sb
Z przedstawionych formuł, wynikają możliwości kształtowania charakterystyki momentu
elektromagnetycznego, wytwarzanego przez maszynę poprzez:
s
- zmianę napięcia zasilania - wtedy: Tb ~ U sph
2
, sb  const , s   const ;
p
s
- zmiana rezystancji fazy wirnika - wtedy: Tb  const , sb ~ Rr ,  s 
 const ;
p
 1
- zmiana liczby par biegunów - wtedy: Tb ~ p, sb  const ,  s  s ~ ;
p p
1 1 
- zmiana częstotliwości zasilania: Tb ~ 2 , sb ~ ,  s  s ~ f .
f f p
Wprowadzenie pojęcia przeciążalności momentem (nazwa ta dotyczy wyłącznie warunków
znamionowych pracy)
T
t b  b , t b  (1.9  2.6) (3.93)
TN
pozwala zapisać równanie Klossa w postaci: s N  s b (t b  t b  1)
2
(3.94)
Tb
Dla chwilowej przeciążalności momentem: t  otrzymamy: s  s b (t  t 2  1) (3.95)
T

3.9. Warunek stabilności punktu pracy

Równanie ruchu dla silnika po uwzględnieniu znaku momentu obciążenia T , zgodnie z (3.17)
ma postać:
d
J  T ()  Te () (3.96)
dt

22
Jeśli przyjmiemy małe odchylenie prędkości od położenia równowagi:

(t )   x  (t ) (3.97)

i rozwiniemy względem położenia równowagi w szeregi Taylora (ograniczając się do dwóch
pierwszych wyrazów rozwinięcia) moment mechaniczny obciążenia i moment
elektromagnetyczny wytwarzany przez silnik:

T () Te ()

T ()  T ( x )   oraz Te ()  Te ( x )   (3.98)
 x  x

otrzymamy:
d () T () T ()
J  T ( x )  Te ( x )  (  e )  0 (3.99)
dt  x  x
stąd równanie równowagi statycznej momentów:

T ( x )  Te ( x ) (3.100)
i równanie jednorodne ruchu:
d () T () T ()
J (  e )  0 (3.101)
dt  x  x
Warunkiem koniecznym otrzymania rozwiązania wykładniczego tego układu różniczkowego,
w którym wykładnik potęgi jest ujemny (zatem przebieg zanika w czasie, co oznacza
stabilność równowagi momentów) jest nierówność:

T () T () T () T ()

 e 0 czyli  e (3.102)
 x  x  x  x

Zatem o stabilności charakterystyki mechanicznej decyduje wzajemne nachylenie krzywej

momentu elektrycznego i krzywej momentu obciążenia - rys.3.9.1. Stąd w punkcie A
równowagi momentów silnik pracuje stabilnie, zaś w punkcie B - niestabilnie.

T
Te
A
T B

0 ns
s n
1 sb 0
Rys.3.9.1. Ocena stabilności pracy silnika indukcyjnego

Przy obciążeniu silnika momentem mechanicznym T o stałej wartości zakres pracy stabilnej
silnika zawiera się w zakresie poślizgów od s  0 do poślizgu krytycznego s b .

23
3.10. Rozruch silników indukcyjnych
Rozruch silnika jest procesem przejścia od stanu postoju ( s  1 ) do stanu jego ustalonej pracy
w określonych warunkach zasilania i obciążenia. Silnik powinien wytworzyć odpowiedni do
obciążenia moment rozruchowy, jednocześnie prąd rozruchowy nie może przeciążyć sieci
zasilającej. Duży prąd rozruchowy może się okazać groźny również dla silnika, mimo że czas
trwania rozruchu nie przekracza na ogół kilkudziesięciu sekund. Dotyczy to głównie silników
dużych oraz silników często uruchamianych.
O jakości rozruchu decydują:
- wartość prądu pobieranego z sieci zasilającej
U sph U sph U sph
I1  I k    (3.103)
Zk Rs  Rr 2  X  s  X  r 2 Rk  X k
2 2

- wartość momentu elektromagnetycznego wytwarzanego w czasie rozruchu

2Tb
T1   2sbTb (3.104)
1
sb 
sb
Obie wartości wyznaczają tzw. współczynnik dobroci rozruchu D , będący ilorazem
względnych wartości momentu rozruchowego T1 i prądu rozruchowego I1 (odniesionych do
ich wartości znamionowych):
T /T
D 1 N (3.105)
I1 / I N
Rodzaje rozruchu:
a) Rozruch bezpośredni
I s , Te
I1 Is

Te

T1 TN
I sN
n
0 nsN
Rys.3.10.1. Rozruch bezpośredni silnika indukcyjnego

Przy rozruchu bezpośrednim (włączenie na pełne napięcie) silników z klatkami prętowymi

prąd rozruchowy jest 4÷8 razy większy od znamionowego, a moment rozruchowy jest często
mniejszy od znamionowego, co ogranicza tę metodę od silników o mocy kilku kW, nie
obciążonych w czasie rozruchu. Dlatego obecnie produkowane silniki posiadają wirniki
głębokożłobkowe lub dwuklatkowe, zapewniające dzięki zjawisku wypierania prądu wysoki
współczynnik dobroci rozruchu.
Wartości D dla silników: z klatkami prętowymi D  0,9 / 6 1,5 / 8 , głębokożłobkowych
D  1/ 4  2 / 6 , dwuklatkowych D  1,6 / 4  2,5 / 5 . Pozwala to przy jednoczesnej
sztywności sieci zasilającej na szerokie stosowanie rozruchu bezpośredniego nawet dla
dużych silników.

24
b) Rozruch napięciowy realizowany przez obniżenie napięcia zasilania:
- rozruch przełącznikiem „gwiazda /trójkąt” Y /  jest możliwy tylko dla silników o
uzwojeniach fazowych zaprojektowanych na napięcie przewodowe sieci zasilającej
(pracujących normalnie przy połączeniu w trójkąt). Są to zwykle silniki klatkowe o mocy
znamionowej do 20kW. Na początku rozruchu, przy połączeniu uzwojeń w gwiazdę
napięcie fazowe jest 3 razy mniejsze od znamionowego, co zmniejsza 3 razy prąd
stojana, zatem 3 razy prąd pobierany z sieci, lecz powoduje 3-krotne zmniejszenie
wartości momentu krytycznego i dalej rozruchowego. Po ustaleniu się prędkości
obrotowej blisko prędkości znamionowej, uzwojenia przełącza się w trójkąt - rys.3.10.2.

I , Te TY 1

I1 I T 3
IY 1

I 3 T

T1 TY
IY
I1Y
T1Y
n
0

Rys.3.10.2. Rozruch silnika klatkowego z zastosowaniem przełącznika /

Jeżeli silnik uruchamiany np. pod obciążeniem przy połączeniu uzwojeń we gwiazdę, nie
zdoła osiągnąć dostatecznie dużej prędkości obrotowej, to przy przełączeniu na trójkąt
wystąpi gwałtowne uderzenie pobieranego prądu. W pewnych przypadkach prąd ten może
osiągnąć nawet wartość bliską wartości prądu rozruchowego przy rozruchu bezpośrednim.
Podobne zjawisko nastąpi przy uruchamianiu silnika z niewielkim obciążeniem lub w stanie
biegu jałowego, ale przy zbyt wczesnym przełączeniu uzwojenia z gwiazdy w trójkąt.
Przełączniki Y/Δ do małych mocy są typu ręcznego, lub automatyczne z zastosowaniem
styczników i przekaźnika czasowego.

- zasilanie z autotransformatora o zmiennej przekładni powoduje zmniejszenie: napięcia

U
zasilania i prądu stojana  razy, gdzie   s i momentu rozruchowego  2 razy,
U sN
- szeregowe włączenie do uzwojenia stojana dławika (dla silników 6kV), zmniejsza
zarówno prąd i moment rozruchowy

c) Rozruch oporowy
- w silnikach pierścieniowych rozruchu dokonuje się przez włączenie w obwód wirnika
dodatkowej rezystancji mr - fazowej i zmniejszanie jej wartości (ręcznie lub automatycznie)
do zera w trakcie rozruchu. Zaletą tego rodzaju rozruchu jest ograniczenie prądu rozruchu
przy zachowaniu stałej wartości momentu krytycznego i jednoczesny wzrost wartości
momentu rozruchowego, wadą wzrost strat cieplnych w wirniku. Rozrusznik ma zwykle kilka
stopni, umożliwiających w miarę wzrostu prędkości obrotowej wirnika przechodzenie na
kolejną charakterystykę T  f (s) odpowiadającą kolejnej wartości rezystancji Rrx .
Charakterystyki rozruchowe przy skokowej zmianie Rr zostały przedstawione poniżej
(rys.3.10.3).

25
 T Is
Tb

I sN
TN

sN

Rys.3.10.3. Charakterystyki rozruchowe T (n) i I s (n) silnika pierścieniowego

Ten sposób rozruchu jest stosowany przy tzw. rozruchu ciężkim, tzn. w przypadku, gdy silnik
indukcyjny jest wstępnie obciążony dużym momentem hamującym.

- silniki dwuklatkowe

Rys.3.10.4. Różne wykonania wirnika dwuklatkowego i strumień rozproszenia żłobkowego

Przedstawione na rys.3.10.4 linie sił strumienia rozproszenia klatki pracy (dolnej - g)

zamykają się wokół prętów tej klatki. Linie sił od klatki rozruchowej (górnej - r) dzięki
szczelinie powietrznej łączącej klatki obejmują pręty obu klatek. W efekcie klatka pracy
znajduje się pod działaniem większego strumienia rozproszenia niż klatka rozruchowa, więc
reaktancja rozproszenia klatki pracy jest większa od reaktancji rozproszenia klatki
rozruchowej - X g  ss Lg  X r  ss Lr - rys.3.10.5. Podczas rozruchu dla s  1 prąd
płynie prawie wyłącznie w klatce rozruchowej o dużej rezystancji, gdyż w impedancji klatki
dominuje relacja pomiędzy reaktancjami rozproszeń (ich znaczne wartości wynikają z dużej
częstotliwości prądu w wirniku, ponieważ f r  sf s ). Dla pracy silnika z niewielkim
poślizgiem s  s N o rozpływie prądu decyduje rezystancja klatki, bo reaktancje z uwagi na
małą częstotliwość prądu są również małe. Zatem prąd płynie przez klatkę dolną, gdyż
Rg  Rr . Przedstawione zjawisko wypierania prądu do górnej klatki powoduje wzrost
wypadkowej rezystancji obu klatek w miarę zmniejszania się prędkości obrotowej silnika.
Spełnia więc ono analogiczną rolę, co regulowane oporniki rozruchowe w silniku
pierścieniowym. Moment elektromagnetyczny rozwijany przez silnik z wirnikiem
dwuklatkowym jest sumą momentów od klatki rozruchowej i od klatki pracy - Te  Tr  Tg .

26
 Te
Te

Tg
T
I rr js s Lr Rr
Tr
Ir
0 ns
I rg jss Lg Rg s n
1 0

Rys.3.10.5. Schemat zastępczy wirnika i moment silnika dwuklatkowego

- silnik z prętami biernymi (zewnętrznymi względem klatki pracy i nie zwartymi w

zamknięty obwód przez pierścienie zwierające). Przy dużej częstotliwości siły
elektromotorycznej indukowanej w wirniku w początkowym okresie rozruchu w prętach
biernych płyną prądy wirowe, zatem daje to dodatkową rezystancję w wirniku.

- silniki głębokożłobkowe - wykorzystują efekt wypierania prądu w prętach klatki (aby

wystąpił wysokość pręta h w przekroju żłobka powinna co najmniej 10 razy przekraczać jego
szerokość.
h

j
j0

Rys.3.10.6. Efekt wypierania prądu w pręcie klatki silnika głębokożłobkowego

Pręt dzielimy na kilka warstw. Przez każdą z wydzielonych warstw przenika inny strumień
magnetyczny, wytworzony przez przepływ stojana. (dla warstwy dolnej jest on większy niż
dla warstwy górnej). Oznacza to, że w każdej warstwie będzie indukować się inna wartość
siły elektromotorycznej. Pod jej wpływem popłynie prąd indukowany i przy stałym przekroju
warstwy gęstość prądu będzie rosła z wysokością pręta (żłobka). Zjawisko to nazywamy
efektem wypierania prądu. Wzrost gęstości prądu j spowoduje wzrost strat cieplnych (w
kwadracie gęstości) w warstwie górnej, w stosunku do warstwy w dole żłobka. Zatem przy tej
samej wartości skutecznej prądu pręta rezystancja całkowita pręta będzie większa przy
wypieraniu prądu, niż przy równomiernym rozkładzie gęstości prądu j0 w wysokości pręta
(przy przepływie prądu stałego). Wypieranie prądu powoduje też spadek wartości reaktancji
rozproszenia wirnika. Efekt wypierania prądu rośnie ze wzrostem poślizgu i najbardziej
zmienia przebieg linii pola magnetycznego przy nieruchomym wirniku, gdy s  1.
Przykładowy silnik wysokiego napięcia z rys.3.10.7 ma dane: liczba par biegunów p  2 ,
liczba żłobków stojana Qs  60 , liczba żłobków wirnika Qr  44 . W przypadku a) przy
zerowym prądzie wirnika wypieranie prądu nie występuje i pole magnetyczne wytworzone
przez prąd stojana swobodnie przenika do wirnika. W przypadku b) dla zatrzymanego wirnika
prąd wirnika ma częstotliwość zasilania i płynie w górnej części żłobka, a pole magnetyczne

27
wypierana jest do szczeliny powietrznej. W tym stanie pracy widać, że strumienie
rozproszenia żłobkowego zamykają się wokół żłobka, nie przenikając przez szczelinę.

a) s  0 b) s  1
Rys.3.10.7. Wpływ efektu wypierania prądu na przebieg linii pola magnetycznego
Wpływ wypierania prądu na rezystancję pręta i reaktancję rozproszenia żłobkowego
uwzględniają w schemacie zastępczym współczynniki k R i k X . Przebiegi ich wartości,
zależne od tzw. zredukowanej wysokości pręta  , przedstawione są na rys.3.10.8.

kX
kR
k R Rr
I sph Rs jX s I rph jk X X r s

Im
U sph
  jX m

Rys.3.10.8. Zależność współczynników k R i k X od zredukowanej wysokości pręta 

Zmiany współczynników k R i k X zależą nieliniowo od częstotliwości prądu wirnika f r , zatem
od poślizgu - f r  sf s .
h
h  0,5cm h  1cm j
  0,5  1 h  4cm
kR  1 k R  1,09
 4
j0
kR  4
  h s (cm) s  1

Rys.3.10.9. Wartości współczynników  , k R dla różnych wysokości pręta miedzianego,

przy zatrzymanym wirniku
Dla prostokątnego pręta miedzianego – rys.3.10.9, przy zasilaniu stojana napięciem o
częstotliwości 50Hz wartość  jest równa:
  Cu  h s (cm) (3.106)

28
Oznacza to, że rezystancja wirnika istotnie wzrasta dla dużych poślizgów, powodując wzrost
statycznego momentu rozruchowego. Dla obrotów bliskim znamionowym, gdy częstotliwość
prądu nie przekracza kilku Hz, efekt wypierania dla podstawowej harmonicznej prądu można
pominąć. W silnikach mniejszych mocy, dla prętów aluminiowych:  Al  0,8Cu .
Dla prętów o przekroju okrągłym - a) lub
owalnym - b) wypieranie prądu jest niewielkie,
a) stąd moment rozruchowy T1 jest mały.
a)
bb)) cc)) dd )) e)) Duży efekt wypierania prądu w prętach
prostokątnych - c), trapezowych - d) i typu L -
e) powoduje wzrost momentu rozruchowego.
Bardzo duże wypieranie prądu w silnikach
dwuklatkowych - f), g) i h) powoduje powstanie
gg) ) dużego momentu rozruchowego.
ff )) hh))
Wykonane z brązu okrągłe pręty górnej klatki
mają dużą rezystancję.
Rys.3.10.10. Wpływ budowy klatki na
wypieranie prądu
Przy znamionowej pracy silnika, dla małych poślizgów, wypieranie prądu można pominąć.
d) Rozruch z użyciem układów przekształtnikowych
Zmniejszenie wartości prądu rozruchowego można osiągnąć przez użycie źródła zasilania o
regulowanym napięciu – układu „soft start” lub i o regulowanym napięciu i częstotliwości –
układu falownikowego, coraz częściej stosowanego też do regulacji prędkości obrotowej
silnika indukcyjnego.

3.11. Wpływ konstrukcji wirnika na charakterystyki mechaniczne

Porównanie charakterystyk mechanicznych dla różnych konstrukcji uzwojenia wirnika

przedstawiono na rys.3.11.

Te / TeN
moment
krytyczny
2

Rysunek obrazuje wpływ budowy

uzwojenia wirnika na kształt charaktery-
styki momentu elektromagnetycznego
silnika. Moment i prędkość obrotowa
odniesione są do wartości znamionowych.
1 dwie klatki Dla wirnika pierścieniowego i wirnika
klatkowego otrzymujemy zbliżone
głęboki lub charakterystyki. Wirnik głębokożłobkowy i
klinowy żłobek TeN , nN o prętach trapezowych (klinowych) dają
wirnik klatkowy zwiększony moment rozruchowy o ok.
pręty okrągłe 0,4÷0,8 TN . W silniku dwuklatkowym
wirnik pierścieniowy n / ns
0 moment rozruchowy osiąga 1,6 TN .
0 1 Charakterystyczne dla tego silnika jest obniżenie
(siodło) wartości momentu w połowie prędkości
Rys.3.11. Porównanie charakterystyk synchronicznej, wynikłe z odmiennego działania
mechanicznych silnika indukcyjnego klatki rozruchowej i klatki pracy.

29
Duże wartości momentu rozruchowego (przy poślizgu s  1 ) dla silników głębokożłobkowych
i dwuklatkowych można wyjaśnić jego proporcjonalnością do strat mocy w wirniku:
P P P
Te ( s)   wr  T1  Te ( s  1)  wr (3.107)
 s s s s

Silnik pierścieniowy ma mniejszą wartość poślizgu znamionowego niż silnik klatkowy i

relatywnie większy moment krytyczny.

3.12. Dynamiczne charakterystyki mechaniczne przy rozruchu silnika

Przedstawione wcześniej charakterystyki mechaniczne dotyczą stanów quasi-ustalonych

silnika przy założeniu, że prędkość obrotowa zmienia się dużo wolniej niż wielkości
elektryczne. Stanowią więc one tylko pewne uśrednienie rzeczywistego przebiegu momentu
elektrycznego podczas rozruchu, który jest typowym stanem dynamicznym. Na rys.3.12
przedstawiono, na tle charakterystyki statycznej, przebieg zmian momentu nieobciążonego
silnika indukcyjnego średniej mocy podczas rozruchu. Po załączeniu napięcia prądy stojana i
wirnika zawierają składowe oscylacyjne i aperiodyczne. Oddziaływanie składowej
oscylacyjnej prądów stojana ze składową aperiodyczną prądów wirnika generuje składową
oscylacyjną momentu. Początkowo, gdy wirnik prawie się nie obraca, częstotliwość
składowej oscylacyjnej momentu, o amplitudzie znacznie przekraczającej wartość
znamionową, jest równa częstotliwości sieci zasilającej. Po zaniku składowej aperiodycznej w
prądach wirnika znika składowa oscylacyjna momentu. Trajektoria momentu dynamicznego
przechodzi poniżej statycznego momentu krytycznego. Dochodzeniu do stanu ustalonego
towarzyszą kołysania prędkości. Dla s  1 średni moment rozruchowy jest nieduży.

Te (Nm)

TN  720 Nm
Te (Nm) Tb  1360 Nm
T statyczny
Tb  980 Nm
Tmax  1330 Nm

T dynamiczny


PN  111kW ,U N  380V , nN  1470 / min
t (s ) 
s

Rys.3.12. Moment dynamiczny rozwijany przez nieobciążony silnik indukcyjny średniej

mocy podczas rozruchu i rzeczywista charakterystyka mechaniczna silnika klatkowego

Czas rozruchu obciążonego silnika znacznie się wydłuży i zależy od bezwładności maszyny
obciążającej. Dla silników mocy rzędu kilkuset kW może sięgać kilkudziesięciu sekund, co
prowadzi do silnego nagrzewania wirnika.

30
3.13. Regulacja prędkości obrotowej

Regulacja obrotów silnika polega na wymuszonej zmianie jego prędkości obrotowej,

niezależnie od naturalnej zmiany tej prędkości w funkcji momentu obciążenia. Kryterium
oceny regulacji obrotów obejmuje: zakres, ciągłość i ekonomiczność regulacji.
Możliwości regulacji prędkości obrotowej w silnikach indukcyjnych wynikają z analizy
wzoru:
 2f s
  s (1  s)  (1  s) (3.108)
p p

Dla danego momentu obciążenia obroty można zmienić przez:

 zmianę częstotliwości zasilania - która przeprowadzona w sposób ciągły zapewnia

płynną regulację prędkości obrotowej, pozwala na regulację prędkości obrotowej w szerokim
zakresie większym niż 1:20 („w górę" i „w dół" od znamionowej prędkości obrotowej), lecz
wymaga stosowania złożonych układów elektronicznych zwanych przetwornicami
częstotliwości. Regulacja znajduje zastosowanie w silnikach szybkoobrotowych, stosowanych
w obrabiarkach do drewna, szlifierkach, polerkach itp.
Zmiana częstotliwości zasilania powoduje zmianę momentu krytycznego Tb i poślizgu sb
krytycznego, które są odwrotnie proporcjonalne odpowiednio do kwadratu częstotliwości i do
samej częstotliwości. Zatem zmniejszenie częstotliwości, przy stałym napięciu zasilania dla
tego samego momentu obciążenia, spowoduje zmniejszenie obrotów (przy wzroście poślizgu)
i wzrost przeciążalności silnika - rys.3.13.1.

T
f1  f 2  f3
f3
f2
f1
0 ns3 ns 2 ns1
n
s 0
0
1 0
Tb1  Tb2  Tb3
sb1  sb2  sb3

Rys.3.13.1. Wpływ zmiany częstotliwości, przy stałym napięciu zasilania na przebieg

charakterystyki mechanicznej silnika indukcyjnego

Zmniejszenie częstotliwości, przy stałym napięciu zasilania stojana spowoduje wzrost

wartości strumienia magnetycznego  , gdyż przy pominięciu wpływu rezystancji stojana
( Rs  0 ) i reaktancji rozproszenia stojana zachodzi: U s  E  4,44f s N s kus , czyli stały
powinien pozostać iloczyn f s . Wzrost strumienia powoduje wzrost strat w rdzeniu, gdyż
zależą one silniej od indukcji magnetycznej niż od częstotliwości. Aby nie dopuścić do
zbytniego nasycenia się obwodu magnetycznego należy zatem ze zmianą częstotliwości
zmienić wartość napięcia zasilania, tak by utrzymać stałą wartość strumienia  .

31
 Us
Regulacja na stały strumień zwana regulacją proporcjonalną utrzymuje  const i pozwala
fs
2
U 
uzyskać stałą wartość momentu krytycznego - Tb ~  s   const . Charakterystyki
 fs 
mechaniczne dla tej regulacji przedstawione są na rys.3.13.2. Jednocześnie ze wzrostem
1
częstotliwości zasilania f s maleje wartość poślizgu krytycznego s b ~ (nachylenie
f
charakterystyki momentu w zakresie poślizgów pracy powiększa się).

T f1  f 2  f3
Tb
f2 f1
f3

0 ns3 ns 2 ns1
s n
0 0 0
1 U sb1  sb2  sb3
 const
f

Rys.3.13.2. Charakterystyki mechaniczne przy regulacji proporcjonalnej

Przy częstotliwościach mniejszych od 0,5 f sN nie można pominąć wpływu rezystancji stojana
R s na zmniejszanie strumienia, stąd utrzymywanie regulacji proporcjonalnej powoduje silny
spadek momentu krytycznego – rys.3.13.3a., co kompensuje się dodatkowym zwiększeniem
wartości napięcia zasilania.

Us
Te N

U sN
TT

U s0
fs

1 2 3 4 N f sN
a) b)
Rys.3.13.3. Wpływ rezystancji stojana na charakterystyki mechaniczne -a) i odchylenie
napięcia przy regulacji proporcjonalnej - b)

 zmianę liczby par biegunów magnetycznych - która jest praktycznie bezstratną

skokową regulacją obrotów, stosowaną w wielobiegowych silnikach klatkowych. Przy tej
regulacji nie można dotrzymać warunków sinusoidalnego rozłożenia pola magnetycznego,
dla różnej liczby biegunów magnetycznych (stąd wybiera się rozwiązania kompromisowe).
Wyższe harmoniczne w polu magnetycznym są przyczyną mniejszej sprawności

32
i zniekształceń charakterystyki momentu, szczególnie w zakresie dużych poślizgów.
Przeważnie stosuje się przełączanie w stosunku 1:2 (silniki dwubiegowe).

T
p2
p 1
ns
n
ns
2

Rys.3.13.4. Zmiana liczby biegunów i charakterystyki mechaniczne silnika dwubiegowego

U
1
p 1 p2

W 4 U 4
6 1 2 6
3
3 2
5 W 5 V
V U V W
1 2 3
1 2 3
4 5 6
4 5 6
U V W

Rys.3.13.5. Układ połączeń cewek w fazy uzwojenia stojana na tabliczce zaciskowej dla
podwójnej gwiazdy i trójkąta w silniku dwubiegowym - układ Dahlandera

Silniki dwubiegowe stosuje się w napędach, które nie wymagają płynnej regulacji obrotów
np. obrabiarek, dźwigów, co najwyżej średniej mocy.

 zmianę poślizgu przy utrzymaniu stałych obrotów synchronicznych, realizowaną na

dwa sposoby, przez:
- zmianę napięcia zasilania – rys.3.13.6, ta regulacja nie zmienia wartości poślizgu
krytycznego silnika, lecz wymaga:
- regulowanego źródła napięcia,
- zakres regulacji obrotów jest mały i zawiera się w przedziale poślizgów ( sb  s  0 ),
regulacja jest jednokierunkowa, napięcie można tylko zmniejszać,

33
- moment krytyczny maleje z kwadratem napięcia zasilania, zmniejsza się przeciążalność
silnika.

Te
Tb T U1  U2  U3
Tb1
N U
T
Tb 2
Tb3

0 ns
s n
b N 1 sb 0
Rys.3.13.6. Charakterystyki mechaniczne silnika przy zmianie napięcia zasilania
Niższe od znamionowego napięcie zasilania przy obciążeniu silnika momentem
znamionowym, a więc przy stałej mocy użytecznej powoduje zwiększony pobór mocy i tym
samym wzrost prądów stojana i wirnika. Tym samym rosną straty mocy w uzwojeniach,
silnik zaczyna się nagrzewać, a izolacja jego uzwojeń po pewnym czasie ulega uszkodzeniu.
Z tych względów niedopuszczalna jest praca ciągła przy obciążeniu znamionowym silnika
zasilanego napięciem mniejszym od znamionowego.

- dołączenie do wirnika dodatkowych rezystancji – rys.3.13.7, ta regulacja jest możliwa tylko

dla silników pierścieniowych i wymaga użycia rozrusznika, zmienia wartość poślizgu
krytycznego i jest nieekonomiczna z uwagi na wzrost strat w obwodach wirnika, lecz:
- moment krytyczny pozostaje niezmieniony w stosunku do warunków znamionowych pracy,
możliwa jest zmiana obrotów w całym zakresie poślizgów od biegu jałowego do s  1 .

Te T
Tb
T

Rd ns
0
s n
1 sb3 sb2 sb1 0
Rys.3.13.7. Schemat układu silnika indukcyjnego pierścieniowego i charakterystyki
mechaniczne przy zmianie rezystancji dodatkowych w obwodzie wirnika

34
Rezystancje stosowane przy regulacji prędkości obrotowej muszą być przystosowane do
pracy ciągłej (muszą mieć większe przekroje niż oporniki użyte do rozruchu).
Włączenie dodatkowych rezystancji istotnie zmniejsza sprawność silnika – rys.3.13.8.
Puż Pel   P Puż
Sprawność silnika wynosi:     (3.109)
Pel Pel Puż   P

Jeśli pominiemy straty mocy w stojanie i straty mechaniczne, to:

Pm (1  s) P
  1 s (3.110)
P P

Zatem w warunkach znamionowych pracy silnik o sprawności  N powinien mieć jak

najmniejszy poślizg s N . Wtedy moment znamionowy związany jest z mocą pola wirującego
jak:
P P p 
TN  N   zatem P  TN s  TN  s (3.111)
N s p
T T

Rd  0
Tx Tx

x s 0 x s
s
0  s 
1 sx 0 1 sx 0
Rys.3.13.8. Zmiana sprawności silnika indukcyjnego przy dołączeniu do wirnika
dodatkowych rezystancji
- Zmianę prędkości obrotowej można przeprowadzić również odprowadzając moc z wirnika
silnika pierścieniowego za pomocą przekształtnikowego układu kaskadowego „prostownik –
falownik” poprzez transformator z powrotem do sieci zasilającej. Pozwala to zminimalizować
straty mocy. Regulacja obrotów przez zmianę poślizgu jest realizowana w maszynach
indukcyjnych dwustronnie zasilanych, w których uzwojenie wirnika pierścieniowego jest
zasilane napięciem zewnętrznym o częstotliwości „poślizgowej” sf s . W zależności od
wartości amplitudy i fazy tego napięcia zmienia się istotnie charakterystyka mechaniczna
maszyny.
3.13. Hamowanie maszyny indukcyjnej
Rodzaje hamowania:
a) prądnicowe, gdy 0  s  sb (poślizg krytyczny dla prądnicy jest ujemny) ma miejsce, gdy
moment maszyny działa przeciwnie do kierunku obrotów. Moc czynna mechaniczna przez
moc pola wirującego jest oddawana stojana i dalej pomniejszona o straty w uzwojeniu i
rdzeniu stojana jest przekazywana do sieci, a moc bierna jest pobierana z sieci na
magnesowanie maszyny. Hamowanie to jest ekonomiczne. Po odłączeniu od sieci
maszyna nie wytwarza momentu hamującego.
Przykłady hamowania prądnicowego dla silnika dwubiegowego, przy przejściu
z wyższych obrotów dla p  1 na niższe obroty dla p  2 :

35
 - dla biernego momentu obciążenia (np. moment obrotowy) - duży moment hamujący,
gwałtowne zmniejszenie obrotów do ustalonych w nowym punkcie równowagi
momentów;

p2
Te p 1

Rys.3.13.9. Hamowanie prądnicowe w silniku dwubiegowym

dla biernego momentu obciążenia

- dla czynnego momentu obciążenia - tu moment hamujący doprowadza do zmiany stałej

prędkości opuszczania ciężaru.

Te p2

p 1
TG  Gr
Th r
nh
M

TG

G
Rys.3.13.10. Hamowanie prądnicowe w silniku dwubiegowym
dla czynnego momentu obciążenia

b) przeciwwłączeniem (przeciwprądem), stosuje się w głównie silniku pierścieniowym po

zmianie kierunku wirowania pola magnetycznego (np. po przełączeniu dwóch faz), przy
nie zmienionym kierunku wirowania wirnika. Wtedy poślizg wynosi 2  s  1, a punkt
pracy zmienia miejsce na charakterystyce na rys.3.13.11 z obrotów n1 na obroty  n1 .
Moment hamujący (charakterystyka „niebieska”) jest niewielki, lecz prąd stojana jest
bardzo duży i przekracza wartość prądu rozruchowego. Aby zwiększyć moment hamujący
Th i ograniczyć prąd włącza się do wirnika rezystancje dodatkowe, stopniowo je
zmniejszając (charakterystyki „czerwone” 1 i 2). Zmiana rezystancji dodatkowych ma na
celu utrzymanie odpowiedniej wartości momentu Th , co zmniejsza czas hamowania. Przy
zerowych obrotach odłącza się uzwojenie stojana od sieci. Przy tym hamowaniu suma
mocy mechanicznej i mocy pola wirującego zamieniana jest na ciepło, wydzielane w
uzwojeniu wirnika i w rezystancjach dodatkowych. Silnik dodatkowo przegrzewa się,

36
 gdyż znacznie rosną straty w żelazie wirnika, gdyż zależą od częstotliwości prądu wirnika
a ta jest duża zgodnie z zależnością: f r  sf s .

Te

Th T

Rys.3.13.11. Hamowanie silnika indukcyjnego przeciwwłączeniem

c) dynamiczne - fazy stojana odłącza się od sieci i przełącza się na zasilanie napięciem
stałym (o wartości kilku procent wartości skutecznej napięcia znamionowego silnika) –
przykładowy układ na rys.3.13.12a. Prąd stały wytwarza stałe pole magnetyczne, w
którym wiruje wirnik. W wirniku indukują się napięcia i dalej prądy, wytwarzając w
oddziaływaniu z polem stojana moment hamujący Th o kierunku przeciwnym do obrotów
silnika. Moment hamujący można regulować przez zmianę wartości prądu stałego I s -
rys.3.13.12a,b. Przy spadku prędkości napięcie indukowane w wirniku maleje, zatem
maleje moment hamujący aż do zera - rys.3.13.12b,c. Cała moc mechaniczna zamienia się
na straty cieplne w wirniku. Aby je ograniczyć dołącza się do wirnika silnika
pierścieniowego rezystancje zewnętrzne, co zmienia jednocześnie wartość momentu
hamującego. Przy rezystancji dodatkowej kilkukrotnie większej niż rezystancja wirnika
moment hamujący Th maleje proporcjonalnie z prędkością - rys.3.13.12c.

a)
T T

Th Th
Rh  const I s  const

b) c)
Rys.3.13.12. Hamowanie dynamiczne silnika indukcyjnego

37
3.14. Regulator indukcyjny

Silnik indukcyjny pierścieniowy może być użyty do regulacji napięcia trójfazowego.

Uzwojenie zatrzymanego wirnika jest podłączone bezpośrednio do sieci zasilającej uzwojenie
stojana, zgodnie z rys.3.14.

U1 U V 1 W1 
we U2
V 2 U wy Ud

W2
U we
Ud
3

U we U wy
3 3

Rys.3.14. Schemat połączenia uzwojeń w indukcyjnym

regulatorze napięcia i zakres zmiany napięcia wyjściowego

Wytworzone przez przepływ wirnika wirujące pole magnetyczne indukuje w fazie uzwojenia
stojana napięcie U d , które ma inną fazę niż napięcie fazowe sieci zasilającej U we / 3 , co
wynika z położenia uzwojenia wirnika względem uzwojenia stojana. Kąt przesunięcia 
można zmieniać przez obrót wirnika. Jeśli napięcie indukowane U d ma wartość skuteczną
równą wartości fazowej napięcia zasilania, to suma ich wartości zespolonych jest równa:
U wy U we U U U
  U d  we  we e j  we (1  e j ) , gdzie: 0    2 (3.112)
3 3 3 3 3
Wtedy moduł napięcia wyjściowego U wy może zmieniać się od podwojonej wartości napięcia
zasilania U we aż do zera. W porównaniu z transformatorem regulator indukcyjny ma zatem
szerszy zakres regulacji napięcia.

Literatura podstawowa:
1. J. Skwarczyński, Z. Tertil: Maszyny elektryczne, cz. I - IV, wyd. AGH 1995 -1999.
2. Z. Bajorek: Teoria maszyn elektrycznych, PWN 1982.

Literatura źródłowa:
3. J.K. Markielowski i in.: Laboratorium maszyn elektrycznych, PK, Kraków 1982
4. Materiały ilustracyjne do przedmiotu, dostępne w zasobach internetowych, m.in. P.
Zieliński „Elektrotechnika (cz.4) – Maszyny elektryczne”, Politechnika Wrocławska 2005/6.

Opracował: dr hab. inż. Konrad Weinreb Kraków, 2015

38