ВАРЫЯНТ5

Частка А
А1. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару э:
1) выкр_сліць; 4)лат_рэя;
2) р_дканаселены; 5) бр_зент.
3) кспедытар;
А2. Адзначце словы (прыклады), у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару е:
1) земл_мерны; 4) б_з шуму;
2) аб_ліск; 5) зм_шчаць.
3) м_ркаванне;
АЗ. Адзначце словы (прыклады), у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару у (нескладовае):
1) з_ становы; 4) жанчына- рач;
2) ля горада _ жгарада; 5) прэзіды_м.
3) па_сядзённа;
А4. Адзначце словы, у якіх на месцы пропуску трэба пісаць літару ь:
1) куп_ё;
4) лас_ён; 2) ліпен скі;
5) накіп_. 3) сузор_е;
А5. Адзначце правільна напісаныя словы:
1) рэжыссёр; 6) паднябессе;
2) запаволенныя; 7) чатырнаццаць.
3) рассяліць;
А6. Адзначце правільна напісаныя словы:
8) рыбацтва; 1) чэсны;
9) аткруціць. 1) дарадчык;
2) адвакатскі;
А7. Адзначце словы, якія маюць канчатак.
1) сурвэтка; 10) прачыт
2) луг; аўшы;
3) спяшаюся;
А8. Адзначце абстрактныя назоўнікі:
1) лаяльнасць; 12) патрыя
2) яблыня; тызм;
3) павага;
А9. Адзначце словы, якія трэба пісаць праз злучок:
1) (супер) ліга; 4) (паў) Слоніма;
2) (скарба) шукальнік; 5) (настаўнік) метадыст.
3) (вела) прабег;
А10. Сярод пранумараваных у сказе слоў вызначце прыметнікі. Адзначце нумары гэтых слоў.
Разважаючы пра таленавітых народных майстроў, якія не мелі спецыяльнай адукацыі і пазычалі
1
шматлікія арганічныя спалучэнні ліній, колераў у зямлі ды неба, я думаў: кашулі, спадніцы, якія шчодра
2
распісаны нашымі бабулямі, зараз выклікаюць асаблівае замілаванне, а таму, калі мы перабіраем Зстары
куфэрак, трэба абавязкова звяртаць увагу на 4нашы народныя касцюмы, бо яны бездакорныя, 5шыкоўныя і,
безумоўна, варты першага месца на паказе моды як сённяшняга дня, так і будучага.
А11. Адзначце словы, якія трэба пісаць разам:
1) (дзевяці) павярховы; 14) (інша)
2) (чорна) белы; пляменны;
3) (многа) канальны;
А12. Адзначце характарыстыкі, якія адпавядаюць выдзеленаму ў сказе дзеяслову:
Новенькая, толькі ўчора змайстраваная мною, шпакоўня прыгожа ўзносіцца над яшчэ голымі кронамі
дрэў.
1) I спражэння;
2) закончанага трывання;
3) зваротны;
4) абвеснага ладу;
5) ужыты ў форме 3-й асобы адзіночнага ліку.
А13. Адзначце дзеясловы, якія ў форме 2-й асобы множнага ліку цяперашняга часу напісаны правільна:
1) сумуяце; 4) цямнеяце;
2) абнадзейваеце; 5) мецяце.
3) прыгадваеце;
А14. Адзначце словазлучэнні, у якіх выдзеленыя словы трэба пісаць разам:
1) настроены (па) баявому; 4) пайшло (на)расхват;
2) сеяць (па) асобку; 5) адшукаць (калі) небудзь.
3) (мала) памалу супакойвацца;
А15. Адзначце прыклады, у якіх не, ні з выдзеленымі словамі трэба пісаць асобна:
1) (не) заселеная мясціна; 4) куды б (ні) глянуў;
2) (ні) кому не абяцаў; 5) (не) забыўшыся пра сустрэчу.
3) дні (не) адзначаны;
А16. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) ужываецца не:
1) Міма лёсу свайго, кажуць,___пройдзеш і____ўцячэш ад яго.
2) Люблю прачынацца____свет____зара: дзень тады малым не здаецца.
3) У нас лясоў разліў___ўступіць нават мору.
4) Белымі суквеццямі каштанаў, падобнымі да свечак-пірамід, прахожыя не маглі____любавацца.
5)______________________________________________________________________Якім бы дзіўным
здавалася нам тое, што некалі людзі пяклі хлеб з жалудоў, а гэтаму факту сапраўды ёсць шмат
доказаў.
А17. Адзначце прыклады, у якіх прыметнік правільна дапасаваны да назоўніка:
1) знаёмая касір Паліна; 4) своечасовая запіс;
2) прыдарожны магазін-кавярня; 5) абедзве дружных сям'і.
3) жоўтае кашпо;
А18. Адзначце сказы, у якіх выдзеленыя словы (слова) — выказнікі (выказнік):
1) Са свежай сакавітай вярбы скручу я дудку з лёгкімі ладамі.
2) Вечар сёння ціхі, мяккі, ён быццам плыве па зямлі.
3) Уся суша раздзелена на шэсць частак свету.
4) Кожнаму пакаленню, зразумела, застаецца ў спадчыну тое, што створана талентам і працай продкаў.
5) Не хачу ніколі страціць патрэбу вяртацца ў тыя мясціны, дзе нарадзілася.
А19. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба абавязкова паставіць працяжнік:
1) Крынічка, бясспрэчна,____Божы дар.
2) Быць незайздросным____не мець лішняга клопату.
3) Я___ляснік, я ў лес іду, нібыта ў хорам.
4) Купала, Колас, Броўка, Куляшоў____чатыры зоркі веку залатога.
5) Дзянёк___як на заказ.
А20. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць коску:
1) Рэдкія___бялёсыя аблокі паволі плылі над азярцом, любуючыся з вышыні сваімі адбіткамі ў сіняй
вадзе.
2) Майскія дні былі светлыя, поўныя пахаў свежай травы___і кветак.
3) Я люблю ўсходы нашых палеткаў___і спавітыя ў зелень лугі, і крынічнае шаптанне.
4) Мой дзед быў не проста кавалём___а кавальскай справы каралём.
5) То выгляне сонейка на міг___то зноў схаваецца.
А21. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) трэба паставіць коску (коскі):
1) Вясна___што рупная маці: яна шые полю і лесу зялёную вопратку, а лугу і саду — квяцістую.
2) Шырока распластаўшы нерухомыя крылы, жоравы____нібыта водзяцьу паветры карагод.
3) У народнай медыцыне кавун прымяняецца___як дыетычны сродак.
4) За ракою чулася ціхая, нясмелая___нібы ласкавы подых летняга ветру___песня.
5) Памятаю, які адкрыты і ясны___быццам сонейка____быў позірк у маёй першай настаўніцы.
А22. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) трэба паставіць коску (коскі):
1) Са сваіх хадоў-лабірынтаў вылезлі___адчуўшы цяпло___лясныя мурашы.
2) Кіт нарвал___або адзінарог___мае даўжыню да шасці метраў.
3)__________Ідучы па квяцістым лузе і здзіўляючыся яго хараству, я не заўважыў, як дагнала
мяне ды павісла над самай галавой абложная хмара.
4) Заўсёды буду помніць___спрацаваныя за доўгі век___бабуліны рукі.
5) Ходзіць ля дарогі смуглы месяц___крутабокі, крутарогі.
А23. Адзначце сказы, у якіх на месцы пропуску (пропускаў) трэба паставіць коску (коскі):
1) Срэбралюбства___можа___давесці чалавека да бяды.
2) Я заўважыў у траве маленькае дзікае качанятка, якое___відаць___адбілася ад чародкі.
3)_______________________________________________Янка Сіпакоў прыняў рашэнне перадаць
сваю ўнікальную бібліятэку________________________гэта больш за пятнаццаць тысяч кніг
Аршанскай цэнтральнай гарадской бібліятэцы.
4) Зямля___прашу цябе: дазволь быць каласком на роднай ніве.
5) Добрае надвор'е___на маю думку___ўсталявалася надоўга.
А24. Адзначце складаназлучаныя сказы, паміж часткамі якіх трэба паставіць коску:
1) Цёпла і росна.
2) Першыя беларускія дзяржавы паявіліся ўдалёкім дзясятым стагоддзі і былі гэта Полацкае і
Тураўскае княствы.
3) На скрыпцы маршаў не іграюць а струны яе чулыя накцюрнамі свет напаўняюць.
 4) То лес і поле — мае сааўтары то рэчка дапамагае мне ў стварэнні паэтычных радкоў.
5) Здаўна хлеб-соль у нас абрадавая ежа і ёю мы сустракаем шаноўных гасцей.
А25. Адзначце складаназалежныя сказы з некалькімі даданымі часткамі, у якіх на месцы пропуску трэба
паставіць коску:
1) Лес для таго і вырас на зямлі___каб птушкі і звяры ў ім жылі.
2) Яблыні___што нечаканаму холаду не скарыліся, зачароўвалі бялюткім цветам.
3) Спрабуе малады жораў свае крылы над балотам____бо ведае, што яму, пералётнай птушцы, хутка ў
вырай.
4) Сыну я заўсёды гавару, што___калі працу будзе любіць, гаспадаром праслыве.
5)_________________________Кажаны валодаюць унікальным лакатарам, які вылучае ўльтрагукавыя
сігналы____________________і з дапамогай якога яны беспамылкова знаходзяць сабе корм.
А26. Адзначце бяззлучнікавыя складаныя сказы, у якіх на месцы пропуску трэба паставіць працяжнік:
1) Здаўна вядома___боль можа суняць трыпутнік.
2) Не салавей чакае лета___чакае лета салаўя.
3) Вылучыцца чалавек у рабоце___старшыня абавязкова падзякуе яму, скажа цёплыя словы.
4) Званчэй заспявалі ручаіны____паказалася на ўзгорках трава.
5) Пасля заканчэння тэхнікума працаваць мне давялося нядоўга____прызвалі ў армію.
А27. Адзначце нумары пропускаў, на месцы якіх трэба паставіць коску:
Мінскі музей валуноў1___шшо знаходзіцца ў мікрараёне Уручча2____і які займае плошчу шэсць з паловай
гектараў, нас, дзевяцікласнікаў, асабліва захапіў 3 бо мы ўпершыню ўбачылі такую дзіўную карціну 4_
проста пад небам ляжыць, цярпліва чакаючы ў любы дзень і ў любую пару года сустрэч з цікаўнымі
наведвальнікамі, больш за дзве тысячы прывезеных з усіх куткоў свету ледавіковых валуноў 5__ вага якіх
часам дасягае шаснаццаці тон, а вышыня — трох метраў.
А28. Адзначце сцверджанні, якія адпавядаюць сказу з простай мовай:
«Ведаеш, унучак, я ўсё ж недарэмна адпрацаваў сорак гадоў у сельскай гаспадарцы», — сказаў дзед і
патлумачыў — «Прыемна адчуваць, што на далонях роднай зямелькі ёсць і твае цяжкія мазалі».
1) Простая мова няправільна заключана ў двукоссе;
2) у сказе адсутнічае знак прыпынку — працяжнік;
3) у сказе адсутнічае знак прыпынку — двукроп'е;
4) у сказе адсутнічае знак прыпынку — коска;
5) у сказе адсутнічае знак прыпынку — кропка.
А29. Адзначце сцверджанні, якія характарызуюць абедзве часціны мовы — прыслоўе ціха і прыметнік
буланы:
1) змяняюіша па ліках; 4) маюць форму (формы) ступені (ступеней) параўнання;
2) змяняюшда па склонах; 5) адносяцца да разраду якасныя.
3) самастойныя часціны мовы;
Тэкст да заданняў АЗО—А32, В1, ВЗ, В5, В7, В8
(1) Адно са значэнняў тэрміна «культура маўлення» — гэта сістэма камунікатыўных якасцей
маўлення (правільнасць, дакладнасць, лагічнасць, выразнасць, багацце і разнастайнасць, дарэчнасць,
чыстата і лаканічнасць).
(2) 1Цэнтральная з пералічаных якасцей маўлення 2называецца правільнасць, якая непасрэдна звязана
з дакладнасцю і якая 3прадугледжвае строгую 4адпаведнасць паміж агульнапрынятым значэннем слова
(выразу) і 5яго прымяненнем на практыцы.
(3) Пасля правільнасці абавязковым кампанентам маўленчай культуры вызначаюць лагічнасць
маўлення.
(4) Гэта такая якасць маўлення, якая грунтуецца на акрэсленасці думкі, паслядоўнасці яе разгортвання,
доказнасці і абгрунтаванасці вывадаў.
(5) Названыя вышэй якасці цесным чынам звязаны з выразнасцю маўлення, што дасягаецца самымі
звычайнымі сродкамі, калі аўтар умее паставіць іх у патрэбнае слоўнае акружэнне. (6) Існуюць
разнастайныя сродкі і спосабы выразнасці: метафара, параўнанне, эпітэт, антонімы, амонімы, паронімы,
гукапіс і іншыя.
(7) У шэрагу адзначаных камунікатыўных якасцей асобае месца займае чыстата маўлення, гэта
значыць пазбяганне пазалітаратурных моўных элементаў, засмечвання маўлення без патрэбы
запазычаннямі, дыялектызмамі і гэтак далей.
(8) Надзвычай істотнай камунікатыўнай якасцю маўлення з'яўляецца яго багацце — разнастайнасць
лексічная, фразеалагічная, семантычная, сінтаксічная і інтанацыйная.
(9) Дарэчнасць маўлення прадугледжвае адпаведнасць тэме паведамлення, яго зместу, мэце і ўмовам
зносін, складу слухачоў ці чытачоў. (10) Дарэчнасць цесна звязана з лаканічнасцю, ці сцісласцю, маўлення.
АЗО. Адзначце правільна ўтвораныя ад асновы дзеяслова, падкрэсленага ў 5-м сказе, дзеепрыметнік і
дзеепрыслоўе:
1) пастаўлены; 4) паставіўшы;
2) пастаўленны; 5) ставячы.
3) пастаўляны;
А31. 3 пранумараваных у 2-м сказе слоў выберыце тыя, у якіх колькасць гукаў і літар не супадае. Адзначце
 нумары гэтых слоў.
А32. Адзначце лексічныя характарыстыкі, якія адпавядаюць падкрэсленаму ў 7-м сказе слову:
1) сінонімам з'яўляецца слова асаблівасць;
2) мнагазначнае;
3) паронімам з'яўляецца слова асобны;
1) ужыта ў прамым значэнні;
4) антонімам з'яўляецца слова звычаёвы.
Частка В
В1. Запішыце падкрэслены ў 2-м сказе назоўнік у форме множнага ліку назоўнага склону.
В2. Устанавіце адпаведнасць паміж падкрэсленымі ў сказах словамі і іх характарыстыкамі. Адказ запішыце ў
выглядзе спалучэння літар і лічбаў, захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка. Памятайце,
што некаторыя даныя правага слупка могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад: А2Б5ВЗГ4.
А. І ў сцюжу чыёйсці ласкай ты сагрэты. і ў спёку пека- 1. Прыслоўе.
не цябе зіма. 2. Напісана з памылкай.
Б. Шкада, калі сябе мы выстаўляем, а добрага ў другіх не 3. Падпарадкавальны злучнік.
прыкмячаем. 4. Адносны займеннік.
В. Для мяне найбольш кароткая сцежка тая, якая дадо- 5. Не мае формы назоўнага склону.
му вядзе.
Г. Нізашто і ніколі Радзіма не забудзе пра найлепшых
сваіх сыноў і дачок.

В3.Вызначце спосаб утварэння падкрэсленага ў 10-м сказе слова. Адказ запішыце ў форме назоўнага склону.
В4.Устанавіце адпаведнасць паміж выдзеленымі ў сказах спалучэннямі слоў і іх характарыстыкамі. Адказ
запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў, захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка.
Памятайце, што некаторыя даныя правага слупка могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад:
А2Б5ВЗГ4.

А. Толькі перад самым горадам разышліся дарогі, 1. Фразеалагізм, які мае сінонім так яно і ёсць.
якія беглі побач, мусіць, кіламетраў з дваццаць. 2. Фразеалагізм, які ў сказе выконвае ролю вы-
казніка.
Б. Бацькі мае, няма чаго казаць, у згодзе ўсё жыццё 3. Фразеалагізм, які мае значэнне 'блізкія сувя-
жывуць. зі, адносіны спыніліся паміж кім-небудзь.
4. Свабоднае словазлучэнне.
В. Я паабяцала сястрычцы, што ні за грош не 5. Няправільна паводле свайго значэння ўжы-
выдам, які падарунак яна рыхтуе для бабулі. ты фразеалагізм.
Г. Мора — рукой падаць.

В5.Знайдзіце ў 3-м сказе слова, якое з'яўляецца вытворнай службовай часцінай мовы. Выпішыце гэта слова.
В6.Устанавіце адпаведнасць паміж сказамі і іх відам. Адказ запішыце ў выглядзе спалучэння літар і лічбаў,
захоўваючы алфавітную паслядоўнасць літар левага слупка. Памятайце, што некаторыя даныя правага слупка
могуць не выкарыстоўвацца ўвогуле. Напрыклад: А2Б5ВЗГ4.
А. Не шукай, сыночку, дзеўку ў цянёчку ці ў карагодзе, 1. Двухсастаўны, развіты.
а шукай — у агародзе. 2. Двухсастаўны, неразвіты.
Б. Кнігі сяброўкі. 3. Назыўны, развіты.
В. Настрой рабіўся дзіўным, жыццярадасным. 4. Безасабовы.
Г. Многае ў прыродзе гаварыла пра надыход вясны. 5. Пэўна-асабовы.

В7.Сярод сказаў 3—7 знайдзіце сказ, звязаны з папярэднім пры дапамозе займенніка і лексічнага паўтору.
Нумар сказа запішыце лічбай. Напрыклад: 9.
В8.Вызначце стыль і тып тэксту. Адказ запішыце лічбай. Напрыклад: 1:

1) афіцыйна-дзелавы; апісанне;
2) навуковы; апавяданне з элементамі разважання;
3) навуковы; апісанне з элементамі апавядання;
4) публіцыстычны; апісанне з элементамі апавядання;
5) публіцыстычны; апавяданне з элементамі апісання.