Automatizimi I Proceseve Prodhuese-Skripte 7435268072362756119 PDF

Automatizimi i Proceseve Prodhuese Ferit Idrizi 2014
Automatizimi i Proceseve Prodhuese

Dr. Ferit Idrizi
M1 M2 S1 S2
60%
50%
4 2 4 2
2
2
1 3 1 3 1 1
1 3
11 2
12
1 10
12
75% 3
1
2
2
S1
S2
1 3
1 3
T1 2
1 3
Artikelbenennung Kennung 0 5 10 15 20 25
100
Zylinder, doppeltwirkend
M1 50
mm
100
Zylinder, doppeltwirkend
M2 50
mm
a
3/n-Wegev entil
0
a
3/n-Wegev entil
0
a
3/n-Wegev entil T1
1
2
ALGJEBRA E BULIT
Algjebra e Boolit definohet si grumbull (bashkësi) prej dy elementesh {0, 1}, mbi të cilët mund
të zbatohen 3 operacione themelore (funksione logjike): mbledhja, shumëzimi dhe
kompelmentimi. Për këto tri operacione përdoren funksionet logjike OSE (OR), DHE (AND) dhe
JO (NOT).
Operacioni i mbledhjes dhe i shumëzimit paraqesin operacione binare, sepse zbatohen mbi dy
vlera, kurse operacioni i komplementimit quhet operacion unar, sepse në te merr pjesë vetëm një
vlerë. Të tri llojet e operimeve i shpjeguam në kreun paraprak.
Variablat të cilat mund të marrin vetëm dy vlera logjike 0 dhe 1, njihen si variabla të Boolit ose
variabla logjike. Kurse funksionet të cilat formohen si kombinim i variablave dhe i operatorëve
të algjebrës së Boolit paraqesin funksione të Boolit ose funksione logjike.
Funksionet më të thjeshta logjike shprehen përmes varësisë së një variable të pavarur binare e
cila mund ta ketë vlerën 1 ose 0. Me një variable të pavarur binare x mund të bëhen 2  2  4
n
k 2
funksione logjike, të cilat janë treguar në tabelën 12.
Tabela 1.
x y x y x y x y
0 0 0 1 0 0 0 1
1 1 1 0 1 0 1 1
a) b) c) d)
yx yx y0 y 1
Për funksionin e parë në tabelën 12, e cila quhet përsëritëse ose ndryshe funksioni PO, shihet se
ajo e ka vlerën e njëjtë sikur variabla e pavarur, ku e ka edhe shprehjen algjebrike y  x .
Funksioni i dytë (tabela 3.1) shprehet y  x , d.m.th. e ka vlerën e kundërt ndaj variables së
pavarur dhe quhet negacioni (inversja, komplementi) edhe si funksioni JO, dhe shënjohet me vijë
horizontale mbi variablën e pavarur x (dhe lexohet: jo iks) gjegjësisht y  x .
Ndërsa dy funksionet tjera njëra është zero konstanta ( y  0 ) dhe njishi konstantë ( y  1 ), në
realitet paraqesin funksionin e pavarur nga variabla e pavarur x, ashtu që funksioni i parë e ka
vlerën gjithmon 0 dhe i dyti gjithmon 1.
Me dy variabla të pavarura x1 dhe x2 mund të formohen 2  2  2  16 funksione të

k 2n 4
ndryshme të treguara në tabelën 3.2. Këto 16 funksione quhen elementare.
3
Tbela 2.
x1 0 1 0 1
Shenja e funksionit Emërtimi i funksionit
x2 0 0 1 1
y0 0 0 0 0 0 Zero konstanta
y1 0 0 0 1 x1  x2 ; x1  x2 Shumëzimi, konjuksioni, funksioni – DHE
y2 0 0 1 0 x2  x1 ; x2  x1 Ndalimi nga x1
y3 0 0 1 1 x2 Përsëritet x 2
y4 0 1 0 0 x1  x2 ; x1  x2 Ndalimi nga x 2
y5 0 1 0 1 x1 Përsëritet x1
Disjunksioni ekskluziv, mbledhja sipas
y6 0 1 1 0 x1  x2 ; x1  x2
modulit 2
y7 0 1 1 1 x1  x2 ; x1  x2 Mbledhja, disjunksioni, funksioni – OSE
y8 1 0 0 0 x1  x 2 Funksioni i Piercit (Pierce), funksioni JOSE
y9 1 0 0 1 x1  x2 ; x1 ~ x2 Ekuivalenta
y10 1 0 1 0 x1 Negacioni x1
y11 1 0 1 1 x1  x 2 Implikimi nga x1 kah x 2
y12 1 1 0 0 x2 Negacioni x 2
y13 1 1 0 1 x 2  x1 Implikimi nga x 2 kah x1
y14 x1 / x2
Funksioni i Sheferit (Sheffer), funksioni
1 1 1 0
JDHE
y15 1 1 1 1 1 Njishi konstant
Duke shikuar tabelën 2 mund të vrehet:
1. Funksionet e dy variablave i përfshijnë edhe funksionet e një variable, përkatësisht

y 0 , y3 , y5 , y10 , y12 , y15 me çrast duke e përdorur operacionin e inversionit, tregohet
ndërlidhja në formë:
y 0  y15 ; y3  y12 ; y 5  y10 .
2. Disa funksione paraqiten në çifte (dy negacione, dy ndalesa, dy implikime, dy

përsëritje). Dallimi i çifteve bëhet te ndërrimi i vendeve të variablave, ndërsa struktura
e funksionit mbetet e pa ndryshuar.
3. Tabela mund të ndahet në dy pjesë të barabarta, ku funksinet e njërës gjysëm (prej

y 0 deri y 7 ) e fitojnë funksionin invers nga gjysma tjetër (prej y8 deri y15 ), me të cilët
formojnë këto relacione:
4
y15i  yi ; i  0,1,2,3,4,5,6,7 .
Përpos funksioneve të ndërlidhjeve të fituara në pikën 1, në vazhdim i paraqesim edhe

ndërlidhjet tjera të funksioneve elementare:
y14  y1 x1 / x2  x1 x2
y13  y 2 x2  x1  x2  x1
y11  y 4 x1  x2  x1  x2
y9  y6 x1  x2  x1  x2
y8  y7 x1  x2  x1  x2 .
FUNKSIONET LOGJIKE
Logjika matematike studion tipat e konkluzioneve logjike që përdoren në matematikën moderne.
Po japim disa opsione elementare. Do të quajmë "gjendje" çdo pohim, i cili mund të jetë i vërtetë
ose i rremë dhe nuk mund të ketë asnjë vlerë ose kuptim të tretë.
Në sistemet e dirigjimit automatik, gjendjet e vërteta ose të rreme mund të emërtohen në këtë
mënyrë: gjendja e vërtetë (1) nënkupton kryerjen e një veprimi, gjendje e rreme (0) veprimi nuk
kryhet.
Gjendje të thjeshta, të veçanta mund të jenë të ndërlidhura në vartësi të ndryshme logjike, d.m.th.
gjendjet e ndërlikuara, mund të jenë gjithashtu të vërteta ose të rreme.
Vlerësimi i vërtetësisë së gjendjeve me anë të dy madhësive diskrete 1 dhe 0, lejon që të përdoret

sistemi dysh i numërimit, për përcaktimin e vërtetësisë së gjendjes së ndërlikuar bëhet sipas
vërtetësisë së gjendjeve të thjeshta që e përbëjnë atë (ose anasjelltas). Pra, bëhet e mundshme që,
në saje të disa elementeve të thjeshta dy pozicionale të sintetizohet çfarëdo gjendje e ndërlikuar
logjike. Llogaritjet bëhen duke u mbështetur në ligjet e algjebrës logjike të Bool-it, e cila lejon që
të veprohet me gjykime logjike njëlloj, siç veprojmë në aritmetikën elementare. Algjebra logjike,
ndryshe nga algjebra elementare, ka si objekt veprimi funksionet logjike.
Në automatikë funksionet logjike shprehin vartësinë e sinjalit në dalje nga sinjalet e hyrjes, duke
i pranuar këto të fundit si variabla të pavarura. Në vartësi nga numri i sinjaleve në hyrje, sinjali
në dalje mund të jetë funksion i një ose i më shumë variablave. Le të shohim lidhjet themelore
ndërmjet gjendjeve të thjeshta.
5
Funksioni logjik DHE. E zëmë se duhet kryer montimi i dy detaleve A dhe B. Atëherë duhet të
pohojmë se "montimi do të kryhet, në qoftë se detalet A dhe B kanë arritur të orientuara në zonën
e punës". Pra, në këtë rast, kemi të bëjmë me dy pohime që mund të lidhen me lidhësen DHE në
këtë mënyrë: "montimi do të kryhet në qoftë se detali A ka arritur i orientuar në zonën e punës"
DHE "montimi do të bëhet, në qoftë se detali B ka arritur i orientuar në zonën e punës".
Shënojmë gjendjen e vërtetë me simbolin (1) dhe gjendjen e rreme (jo të vërtetë) me simbolin
(0). Atëherë, duke analizuar vërtetësinë e gjendjes së përbërë, lidhur me dy gjendjet e thjeshta,
dallojmë këto raste:
- Detalet A dhe B nuk kanë arritur në zonën e punës (0), pra montimi nuk mund të
kryhet (0).
- Detali A ka arritur në zonën e punës (1), ndërsa detali B nuk ka arritur (0), d.m.th.
montimi nuk mund të kryhet (0).
- Detali A nuk ka arritur në zonën e punës (0), ndërsa detali B ka arritur (1) dhe përsëri
montimi nuk mund të kryhet (0).
- Detalet A dhe B kanë arritur në zonën e punës (1) dhe montimi mund të kryhet (1).
Pra, gjendja e përbërë që bashkohet me lidhëzën DHE e të dy gjendjeve të thjeshta do të jetë "e
vërtetë" vetëm kur janë të vërteta të dy përbërëset e gjendjes dhe "e rreme" në të gjitha rastet e
tjera.
Gjendjen e përbërë "montimi do të kryhet në qoftë se detali A dhe detali B kanë arritur të
orientuar në zonën e punës" e shënojmë me F, ndërsa dy gjendjet përbërëse i shënojmë me a dhe
b. Atëherë gjendja e përbërë mund të shkruhet:
P=ab
(3.1)
pra kemi të bëjmë me një shumëzim logjik, vlerat e të cilit tregohen në tabelën 3.
Tabela 3.
Funksioni logjik DHE

a b P=ab
0 0 0
1 0 0
0 1 0
1 1 1
ose me ndërprerës elektrik dhe simbol logjik figura 3.1
6
A
AB
A B B
Figura. 3.1
Funksioni logjik OSE. Gjendjet e thjeshta mund të bashkohen edhe në kushte të ndryshme nga
ato që u treguan më sipër, për shembull: "prodhimtaria e prerjes rritet me rritjen e shpejtësisë
OSE të ushqimit". Ky pohim është i vërtetë në tri raste:
1) kur rritet shpejtësia e prerjes dhe jo ushqimi;
2) kur rritet ushqimi dhe jo shpejtësia e prerjes dhe
3) kur rritet si shpejtësia ashtu dhe ushqimi.
Pra, gjendja e përbërë që bashkohet me lidhësen OSE dy e më shumë gjendje të thjeshta, do të

jetë "e rreme" vetëm atëherë, kur do të jenë të rreme të gjithë përbërësit e saj dhe "e vërtetë" në të
gjitha rastet e tjera.
Duke emrtuar si në rastin e parë, gjendjet e thjeshta me a dhe b, dhe gjendjen e përbërë me F,
funksioni OSE shprehet me formulën:
F=a+b
(3.2)
dhe quhet mbledhje logjike. Rezultatet e mbledhjes logjike (tabela 4) pothuajse përputhen me ato
të mbledhjes së zakonshme, me përjashtim F = 1 + 1 = 1 dhe jo 2, meqenëse vërtetësia përsëritet
dy herë, veçse ajo mbetet vetëm një pohim.
Tabela 4.
Funksioni logjik OSE
a b P=a+b
0 0 0
1 0 1
0 1 1
1 1 1
ose me ndërprerës elektrik dhe simbol logjik figura 3.2
A A A+B
B B
Figura 3.2
7
Funksioni logjik JO (NUK). Nga çdo gjendje e thjeshtë mund të formohet e kundërta e saj. Për
shembull, nga gjendja e thjeshtë "Në dalje ka sinjal" mund të formojmë gjendjen e kundërt "Në
dalje nuk ka sinjal". Në qoftë se gjendja e thjeshtë është e vërtetë, atëherë pohimi i kundërt (i
përbërë) do të jetë i rremë. Në qoftë se gjendja e thjeshtë "Në dalje KA sinjal" është e rreme,
atëherë pohimi "Në dalje NUK ka sinjal" është e vërtetë. Ky funksion mund të shkruhet në këtë
mënyrë:
F= a
(3.3)
dhe lexohet "F nuk është e barabartë me a ose F është e barabartë me komplementin e a".
Në algjebrën e Bool-it zgjedhën (seleksionohen) aksiomat dhe nga kjo bazë zgjidhen teoremat.
Me fjalë të tjera, vendosen rregullat në bazë të të cilave në mënyrë të përshtatshme bëhet
ndërrimi i shprehjeve analitike. Në logjikë fillohet nga deklarimi i pohimit, i cili mund të jetë i
vërtetë dhe jo i vërtetë. Në zbatimin teknik variabla logjike tregon gjendjen fizike, e cila i ka
vetëm dy vlera të shënuara me 0 dhe 1. Pra, ky është dallimi themelor ndaj algjebrës së
rëndomtë, ku variabla vlerën e ka në numra, që mund t’i ketë pa kufi. Më tej, në mes variablave
përkufizohen dy opsione themelore logjike, konjunksioni dhe disjunksioni.
8
MENYRAT E PREZENTIMIT TË FUNKSIONEVE LOGJIKE
Paraqitja e funksioneve logjike zakonisht bëhet përmes bashkësive:
Mirëpo nëse variablat tona kanë vlera konkrete, në rastin tonë vlera binare, atëherë ne
duhet që edhe funksioni të ketë dalje konkrete binare 0 ose 1. Prandaj do të duhet të shtrojmë
tabelëne kombinimeve si në fig më poshtë.
Reduktimi i funksioneve logjike sipas tabelës së vërtetësisë bëhet duke i vendosur në

tabelë të gjitha kombinimet e mundëshme të vlerave për variablat e pavarura A dhe B.
Psh nëse F është funksioni logjik “për të patur sinjal në dalje mjafton vetëm njëri
ndërprerës të jetë i kyçur”
A B F
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1
Tabela dydimensionale e funksionit
Ne mund të marrim vetëm numrin e qelulave dhe të formojmë një kuti vetëm me vlerat
dalëse të funksionit F (0, 1, 1, 1) dhe vlerat e variablave ti vendosim në rresht dhe në shtyllë:
Forma Kanonike
Forma kanonike shfrytëzon ligjet algjebrike dhe postulatet e Bulit për minimizimin e
funksioneve
B\A 0 1 B\A 0 1 B\A 0 1

0 0 1 0 10
0 0 AB AB
1 1 1 F
10 11
1 1 AB AB
9
F  AB  AB  B A  AB  AB  B A  AB
 AB  B A  AB  AB shtojme AB sipas ( A  A  A)
 A( B  B)  B( A  A) sipas A  A  1
 A B
Një formë tjetër e prezentimit të funksionit është me diagrame të Venn-it:
Funksioni më sipërm do të prezentohej në këtë mënyrë:
10
Diagramet Kohore
Kanë për qëllim evidentimin e fillimit dhe mbarimit të gjendjes dhënë joaktive 0
dhe aktive punuese 1.
Paraqitja përmes diagrameve kohore do të ishte kështu:
Prezentimi me ndërprerës
Paraqitja përmes ndërprersëve bëhet duke prezentuar si 0 ndërprerësin e hapur,

kurse si 1 ndërprerësin e mbyllur që lejon kalimin e rrymës:
mbyllur hapur
11
Ndërprerësit duhet të jenë të lidhur në formë të tillë që të arrihet kalimi i rrymës

kur njëri nga ato është i mbyllur:
Pra, shihet qartë se për këtë funksion logjik çifti (0,0) nuk kryen punë prandaj
mund të eliminohet, pra është si faktor i cili nuk duhet te prezentohet fizikisht.
Paraqitja tabelare është më e përshtatshme kur kemi më shumë variabla.
Për të parë edhe njëherë funksionin e dhënë do të nisemi nga tabela e vërtetësisë
për të gjitha rastet e mundshme:
A B C F
0 0 0 0
F=001+100+111
0 0 1 1
0 1 0 0 F  ABC  ABC  ABC
0 1 1 0
1 0 0 1
1 0 1 0
1 1 0 0
1 1 1 1
Për tre variabla do të kishim një tabelë ku në kolona lartë vendosen çiftet AB,
ndërsa në rreshta vlerat e variablës së tretë C.
12
C\AB 00 01 11 10
0 0 0 1 001  ABC
0
1
1 0 1 0
Është e qartë se për përdorim praktik janë të rëndësishme çfarë vlerash do të japin
kombinimet e ndryshme. Kryesisht kërkohet menaxhimi i pozicioneve të tilla të kombinimeve
sipas nevojës për aplikim të funksionit logjik. Prandaj përdoret shkronja i, që shënoon pozicionin
e kombinimit, përkatësisht rreshtin në të cilin paraqitet ai sipas rënditjes i=0,1,2,3,4,5.. Termin
minitermë dhe makstermë do ta përdorim për të dalluar kombinimin e variablave në përputhje
me rezultatin dalës të funksionit F. Do ti shënojmë me shkronjat m dhe M me indeks pozicionin
e kombinimit në tabelë: mi dhe Mi
Miniterma do të tregojë
-prodhimin e variablave që japin vlerën 1, dhe
-komplimentin e variblave që japin vlerën 0
Maksterma do të paraqes:
-shumën e variablave në pozicionin e i-të me vlerë 0
-komplimentin e variblave që japin vlerën 1
Psh:
i A B C F Minitermat Maksitermat
0 0 0 0 0 m 0 = A BC M 0
 A B C
1 0 0 1 1 m1= ABC M 1
 A B C
2 0 1 0 0 m2= ABC M 2
 A BC
3 0 1 1 0 m3= ABC M 3
 A B C
4 1 0 0 1 m4= ABC M 4
 A BC
5 1 0 1 0 m5= ABC M 5
 A BC
6 1 1 0 0 m6= ABC M 6
 A B C
7 1 1 1 1 m7= ABC M 7
 A B C
Definimin e rreshtit të fundit të funksionit do ta bëjmë përmes vlerës në fuqi:
13
m0-minitermat për të cilët funksioni ka vlerën zero
m1-minitermat për të cilët funksioni ka vlerën zero

M0-maksitermat për të cilët funksioni ka vlerën zero
M1-maksiermat për të cilët funksioni ka vlerën zero

Forma analitike e funksionit do të ishte:
2 n 1
F f
i 0
i  mi
2 n 1
F   ( Fi  M i )
i 0
Për funksionin e dhënë:
F ( A, B)   m1 (1,4,7)  m1  m4  m7  ABC  ABC  ABC
F ( A, B)   m 0 (0,2,3,5.6)  m1  m4  m7  ABC  ABC  ABC
F ( A, B)   M 0 (0,2,3,5,6)  M 0 M 2 M 3 M 5 M 6
 ( A  B  C )( A  B  C )( A  B  C )( A  B  C )( A  B  C )
F ( A, B)   M 1 (1,4,7)  M 1 M 4 M 7  ( A  B  C )( A  B  C )( A  B  C )
Shembull:
Të prezentohet shembulli i më sipërm përmes diagrameve të Venn-it dhe Diagrameve

kohore.
Shikojmë nga tabela që funksioni ka vlerën 1 vetëm për rastet i=1,4 dhe 7 me
kombinimet
ABC  ABC  ABC  F
14
Ja si duken disa kombinime të funksionit me tre variabla të pavarura:
Funksioni do të ishte:
+ +
= =
Pra, F  ABC  ABC  ABC
15
Minimizimi me Metodën Algjebrike
Gjatë minimizimit të funksioneve logjike me metodën algjebrike kryesisht përdorim

rregullat dhe ligjet e algjebrës së bulit.
Algjebra e Boolit definohet si grumbull (bashkësi) prej dy elementesh {0, 1}, mbi të cilët
mund të zbatohen 3 operacione themelore (funksione logjike): mbledhja, shumëzimi dhe
kompelmentimi.
Për këto tri operacione përdoren funksionet logjike OSE (OR), DHE (AND) dhe JO
(NOT).
-operacioni i mbledhjes dhe i shumëzimit paraqesin operacione binare, sepse
zbatohen mbi dy vlera
-kurse operacioni i komplementimit quhet operacion unar, sepse në te merr pjesë
vetëm një vlerë
Algjebra e Bulit mbëshetet në një grumbull qëndrimesh themelore, të cilat

ndryshe quhen postulate. Duke i përdorur tri operacionet themelore, këto
postulate shkruhen kështu:
RREGULLAT DISJUNKSIONI KONJUNKSIONI
x+0=x x0=0
Operacioni me 0 dhe 1 x+1=1 x1=x
Idempotenca x+x=x xx=x
Komplementimi x  x 1 xx 0
Ligji i asociacionit x1+(x2+x3)=(x1+x2)+x3 x1(x2x3)=(x1x2)x3
Ligji i komutacionit x1+x2=x2+x1 x1x2=x2x1
x1(x2+x3)=x1x2+x1x3 x1+x2x3=(x1+x2)(x1+x3)
Ligji i distribucionit
Teorema e De Morganit x1  x2  x1  x 2 x1  x2  x1  x 2
x1+x1x2=x1 x1(x1+x2)=x1
Ligji i absorbcionit
x1+ x1  x2  x1  x2 x1( x1  x2 )=x1x2
Ligji i ekspansionit x1x2+x1 x 2 =x1 (x1+x2)(x1+ x 2 )=x1
Shembull:
Shembulli 1. Të reduktohet shprehja:
A( A  B)  A .
16
Zgjidhje:
A( A  B)  AA  AB
 A  AB
 A(1  B)
 A 1
A
Shembulli 2. A vlen barazimi:
AB  AB  A
Zgjidhje
AB  AB  A( B  B )
 A 1
A
Shembulli 3. ( A  B)( A  B )  A
Zgjidhje:
( A  B )( A  B )  AA  AB  AB  BB
 A  AB  AB  0
 A  AB  AB
 A(1  B )  AB
 A  1  AB
 A  AB
 A(1  B )
 A 1
A
Shembulli 4. ( A  B)( A  C)  A  BC
Zgjidhje:
17
( A  B)( A  C )  AA  AC  AB  BC
 A 2  AC  AB  BC
 A  AC  AB  BC
 A(1  C  B)  BC
 A  1  BC
 A  BC
Vërejtje: të vërtetohet përmes tabelës dhe skemës logjike:
Shembulli 5. A  AB  A  B
Zgjidhje:
A  AB  A 1  A  B
 A( B  B )  A B
 AB  AB  A B
 AB  AB  AB  A B
 A( B  B )  B( A  A )
 A 1  B 1
 A B
Shembulli 6. ( A  B)( A  C )  A B  AC
Zgjidhje:
( A  B)( A  C )  AA  A B  AC  BC
 0  A B  AC  BC
 A B  AC  BC
 A B  1  AC  1  BC  1
 A B(C  C )  AC ( B  B )  BC ( A  A )
 A BC  A BC  ABC  AB C  ABC  A BC
 A BC  A BC  ABC  AB C
 A B(C  C )  AC ( B  B )
 A B  1  AC  1
 A B  AC
18
PROBLEMI I VENDOSJES SË KORNIZAVE TË GRUPIMIT
Minimizimi i funksioneve logjike me ndihmën e kartave
Detyrë: Të minimizohet funksioni logjok F=ā+bc+ac, i dhënë në tabelë, si dhe te gjindet

varianta më e mirë i vendosjes së kornizave
1 1 1 1
1 0 1 1
Zgjidhje
Metodat që përdoren:
1. Shuma e produkteve SOP (sum of products).

2. Produkti i shumave POS (product of sums).
Që ta kemi më lehtë në kuti vendosim vlerat e variablave. Nga tabela me njësha kalojmë
në tabelën me vlerat po dhe jo të variablave.
c
1 1 1 1
a 1 0 1 1
b
19
Formojmë kornizat (konturet) KARNO
-Konturat janë çifte të njëshave të tipit 2 n . Dmth numri i mund të kemi 2,4,8,16….njësha
në një kornizë.
-Efekti i minimizimit arrihet nëse ndiqet rregulli “Sa më pak korniza KARNO me sa më
shumë kutia (njësha ose zero) të grumbullohen brenda kornizës.
I-Metoda e Shumës së Produkteve
Nënkupton grumbullimin e njëshave, dmth meren vetëm kombinimet e variablave në

kutiat që kanë vlerën 1 dhe pastaj minimizohen duke përdorë rregullat e algjebrës së Bool-it.
Për të kuptuar më së miri ndikimin që ka zgjedhja e drejtë e kornizave, po marim të dy

variantat e mundshme të grumbullimit të njëshave dhe do të shohim se cila jep skemë më të
thjeshtë logjike.
Tani do provëjmë ti vendosim kornizat në forma të ndryshme për të parë sa më qartë

rregullin e grumbullimit të vlerave
Varianta I
Varianta II
20
Verejtje: Sa më pak kontura me sa më shumë njësha (rregulli i minimizimit)
       
A  a b c  a bc  a b c  a b c
          
A  a b (c  c) a b (c  c )  a b  a b  a (b  b)
1 1 1

Aa
  
B  abc  abc
 
B  b c (a  a)
1

B  bc
     
C  ab c  a b c  a c (b  b)  a c
1

C  ac
F  A B C
  
F  a b c  a c
21
Varianta II
A  abc  abc  abc  abc

B  abc  abc  abc  abc
 ab(c  c)  ab(c  c) C  abc  abc  abc  abc 
 a b (c  c )  a b(c  c ) Aa
 ab  ab  a (b  b) c 
b Bb
a 
C c
  
F  a  b c
Meqë shihet se qarku logjik te rasti i dytë bën të njejtën punë, jep të njejtin funksion dalës,
zgjedhim Variantën e dytë si më të mirë.
22
II-Produkti i shumave
Metoda e dytë merr parasysh vetëm zerot në tabelë dhe bën reduktimin e tyre:
A abc

FA
  
F  a  b c
23
A ndikon vendosja e variablave në tabelë
Shembull: Të reduktohet funksioni i paraqitur me tabelën e vërtetësisë si vijon:
i A B C F
0 0 0 0 0
1 0 0 1 1
2 0 1 0 0
3 0 1 1 1
4 1 0 0 0
5 1 0 1 1
6 1 1 0 1
7 1 1 1 1
Varianta e parë:
C\AB 00
01 11 10
0 0 0 1 0
1 1 1 1 1
C\AB 00 01
11
10
AB
0 0 0 1 0
1 1 1 1 1 Meqë C-ja ndryshon 0 dhe 1
Dhe
C\AB 00 01 11
10
0 0 0 1 0 C
1 1 1 1 Dmth vetëm c nuk ndryshon
1
Dmth rezultati është F=AB+C
24
Varianta e dytë:
A\BC 00 01 11 10
0 0 1 1 0
1 0 1 1 1
A\BC 00 01 11 10
C
Dmth vetëm c nuk ndryshon
0 0 1 1 0
1 0 1 1 1
AB
A\BC 00 01 11 10
Meqë C-ja ndryshon 0 dhe 1
0 0 1 1 0
1 0 1 1 1
Dmth rezultati është F=AB+C
25
Rregullat e përgjithshme për Minimizimin e kartave Karno (origjinal: Karnaugh)
Ekzistojnë disa rregulla të përgjithshme që definojnë variantat se si duhet të formaohen

kornizat e grupimeve brenda vetë kartave Karno:
Qëllimi i kornizave karno është që të thjeshtohen qarqet logjike duke minimizuar

elementet logjike. Shpesh në kombinimin e variablave hyrëse të cilët e bëjnë aktiv funksionin, jo
të gjitha variablat kanë ndikim të drejtëpërdrejtë, prandaj kërkohet ajo variabël që nuk ndikon në
aktivizimin e funksionit.
Siç e kemi të njohur te kartat Karno ne vendosim vetëm vlerat dalëse të funksionit logjik:
B A 0 1 F B\A 0 1
0 0 1 0 1 0 1 0 0 1
1 0 1 0 1 0 1 1 0 1 F
Nga karta e katërt shohim që vetëm vlera e A-së determinon daljen e funksionit, për vlera
zero të saj (kolona e parë) funksioni nuk është aktiv.
Vlera e variablës B fare nuk e ndikon daljen. Pikërisht ky fakt përdoret për të minimizuar
numrin e çifteve (A, B), në mënyrë që të minimizojmë numrin e elementeve logjike të përdorura
dhe të ulim koston e qarkut.
Pra, bëhet grupimi nëpër “Korniza Karno” dmth grupimi i njëshave me qëllim që të
eliminohet njëra nga variablat që të vlejë parimi AB+A B = A(B+ B)= A dmth eliminohet
variabla B.
Për të patur më të qartë mënyrën e grupimit i rëndisim disa rregulla të thjeshta që do të na

ndihmojnë në shkurtimin e rrugës së minimizimit:
Rregulli i minimizimit:
Grupimi i njëshave dhe eliminimi i variablës e cila ndryshon

vlerën nga qelula ne qelulë
Korniza Karno-grupimi i njëshave
26
Rregullat e grupimit:
1. Bëhet grupimi vetëm i Njëshave ose vetëm i Zerove:
1
B\A 0 B\A 0 1
0 0 1 0 0 0
1 0 1 1 1 1
mirë keq
2. Grupimi bëhet vetëm në vijë të drejtë horizontalisht ose vertikalisht:
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 1 0 0 0 1 0
0 0
1 1 1 1 0 1 1 1 1 0
JO PO
3. Numri i qelulave të futura në kornizë duhet të jetë çift jo tek, te jetë i formës 2n
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 1 0 0 0 1 0
0 0
1 1 1 1 0 1 1 1 1 0
JO PO
4. Korniza mund të jetë katerkëndore dhe të ketë sa më shumë njësha por të rruhen
rregullat e cekura më lartë:
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 1 0 0 1 1 0
0 0
1 1 1 1 0 1 1 1 1 0
JO PO
27
5. Duhet t’i grumbullojmë njëshat ashtu që të kemi sa më pak korniza sepse zgjatet
procedura e reduktimit:
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 0 0 0 0 0 0
0 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
JO PO
6. Secila qelulë me 1-sh nëshe ka mundësi lidhje duhet të jetë patjetër pjesë e ndonjë
kornize, nuk mund të mbetet pa u përfshirë:
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 1 0 0 0 1 0
0 0
1 0 1 1 0 1 0 1 1 0
JO PO
7. Lejohet gërshetimi i kornizave:
C\AB C\AB
00 01 11 10 00 01 11 10
0 0 1 1 0 0 0 1 1 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
JO PO
8. Vlen rregulli i rrollnës gjatë grupimit të qelulave të skajshme:
Në kolonat anësore vlera e A-së ndryshon (0 ,1) ndërsa

B-ja mbetet e njejtë
C\AB 00 01 11 10
0 1 0 1 1
1 0 1 1 0
28
Shembull:
C\AB C\AB
00 01 11 10 00 01 11 10
0 1 0 0 1 0 1 0 0 1
1 1 0 0 1 1 1 0 0 1
JO PO
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
1 0 0 1 0 0 0 0
0 0
1 1 0 0 1 1 1 0 0 1
JO PO
9. Qelula me 1-sh e cila nuk mund të grupohet merret si kombinim i vetëm në

funksion:
CD\AB 00 01 11 10
00 1 0 0 0 Meren si te vetme
01 0 0 1 0
11 0 1 0 0 F=0111+1101+I+ II
10 1 0 0 1
29
Shembull:
Cili do të ishte grupimi adekuat i qelulave në korniza karno për tabelën me tre variabla
hyrëse të pavarura:
C\AB 00 01 11 10
0 0 0 1 1
1 1 1 1 1
Ja disa varianta se si mund të grupohen gabim njëshat dhe se si duhet të jetë zgjidhja e
bazuar në rregullat 5 dhe 7:
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 1 1 0 0 1 1
0 0
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
JO JO
C\AB 00 01 11 10 C\AB 00 01 11 10
0 0 0 1 1 0 0 0 1 1
1 1 1 1 1 1 1 1 1 1
JO PO
30
Kartat Karno
Kartat Karno paraqesin një prezentim vizuel të pozicionit të minitermave të nxjerura nga
tabela primitive.
1. Kur funksioni ka dy variabla
Numri i kombinimeve është
22=4 kombinime
B\A 0 1
0 0 2
1 1 3
2. Kur funksioni ka tre variiabla të pavarura
23=8 kombinime
C\AB 00 01 11 10
0 0 2 6 4
1 1 3 7 5
3. Me katër variabla
24=16 kombinime
CD\AB 00 01 11 10
00 0 4 12 8
01 1 5 13 9
11 3 7 15 11
10 2 6 14 10
31
4. Me pesë variabla
25=32 kombinime
DE\ABC 000 001 011 010 100 101 111 110

00 0 4 12 8 16 20 28 24
01 1 5 13 9 17 21 29 25
11 3 7 15 11 19 23 31 27
10 2 6 14 10 18 22 30 26
32
METODAT E SINTEZËS
Për sintezën e sistemeve sekuenciale janë zhvilluar shumë metoda. Të gjitha metodat
ekzistuese mund të klasifikohen sipas:
1. Metodës ekzakte,
2. Metodës intuitive,
3. Metodës inxhinierike.
*Metoda ekzakte mbështetet në përdorimin e algjebrës së Bool-it për sintezën e

sistemeve digjitale.
Mundësitë e përdorimit të metodës ekzakte:
- janë aplikative edhe në fushën e sintezës së automateve të kombinuara,

- janë ideale për sistemet e përbërshme,
- zgjidhja e sistemeve ka siguri të lartë,
- kanë përshtatje të lehtë (sipas nevojës) me përdorim të kompjuterit, etj.
Metodat ekzakte klasifikohen në:
- klasike,
- jokonvencionale.
*Metoda intuitive i përket kohës së hershme të automatizimit.
Metoda intuitive realizohet në dy faza. Në fazën e parë projektuesi bën realizimin e

pjesshëm, kurse të dytën e kryen gjatë montimit dhe lëshuarjes së makinës në punë. Por, nëse
zgjidhja nuk i plotëson kushtet, atëherë projektuesi vazhdon në modifikimin e saj derisa ta gjejë
zgjidhjen përkatëse. Me këtë metodë fitohet automati me shumë hyrje dhe shumë dalje. Mirëpo
mirëmbajtja e sistemit do të jetë e shtrenjtë.
*Metoda inxhinierike, për sintezën e sistemeve i përdorë disa rregulla të caktuara, duke
mos përfshirë algjebrën e Bool-it. Pra, me këtë metodë fitohen automatet me numër mesatar
elementesh dirigjuese, d.m.th. gjendet në mes të dy metodave të tjera. Prej metodave inxhinierike
33
më të njohura janë: metoda kaskade dhe modifikimi i saj, metoda hap pas hapi, etj. Në punimet,
në mënyrë të zgjeruar jepet sinteza e automateve me metodat inxhinierike.
Procedurën e sistematizimit të sintezës së sistemeve sekuenciale i pari e bëri Huffmani, e

cila në literaturë quhet metoda klasike. Edhe në ditët e sotme, metoda e Huffman-it ka përparësi
ndaj metodave të tjera.
Mirëpo, në raste të shumta, sidomos te sistemet e përbërshme, metoda jokonvencionale jep

zgjidhje më të mirë, se metoda e Huffman-it. Metodat në grupin jokonvencional, të cilat
zbatohen në sintezën e automateve digjitale sekuenciale i përkasin automateve sekuenciale
asinkrone të teknikës realizuese, pneumatike, elektrike, etj. Ato janë:
• karta e Karnos,
• metoda e Q-McCluskey,
• metoda e ndërrimit (modifikimit) të sinjalit,
• metoda e sinjalit total,
• metoda e matricës së gjendjes (metoda matriciale),
• metoda e transzicionit,
• metoda e diagramit të gjendjes,
• metoda e re grafike,
• metoda klasike e Huffmanit,
• metoda e modifikuar e Huffmanit.
34
METODA E MCCLUSKEY DHE TABELA E MBULIMIT
Shembull. Të minimizohet funskioni dhe të paraqitet skema
ZGJIDHJE.
I. Së pari caktojmë tabelen primitive
i A B C D F I A B C D F
0 0 0 0 0 1 8 1 0 0 0 1
1 0 0 0 1 1 9 1 0 0 1 1
2 0 0 1 0 1 10 1 0 1 0 1
3 0 0 1 1 0 11 1 0 1 1 0
4 0 1 0 0 0 12 1 1 0 0 0
5 0 1 0 1 0 13 1 1 0 1 0
6 0 1 1 0 0 14 1 1 1 0 0
7 0 1 1 1 1 15 1 1 1 1 1
II. Marim rastet kur funksioni është aktiv
i A B C D
0 0 0 0 0
1 0 0 0 1
2 0 0 1 0
7 0 1 1 1
8 1 0 0 0
9 1 0 0 1
10 1 0 1 0
15 1 1 1 1
35
III. Formojmë tabelën sipas vlerave të njëshave në implikante
I-- 0 njësha i A B C D
II-- vetëm një 1 0 0 0 0 0 I
III-- dy njësha 1 0 0 0 1
IV-- tri njësha 2 0 0 1 0 II
V-- katër njësha 8 1 0 0 0
9 1 0 0 0 III
10 1 0 1 0
7 0 1 1 1 IV
15 1 1 1 1
V
IV. Tash i minimizojmë impmlikantet (shofim se cili rresht me cilin rresht mund të rrëzojë
një variabël dhe i krahasojmë me rradhë duke filluar nga 0, ku ka 0 shënojmë “+”)
i A B C D A B C D
I 0 0 0 0 0  0,1 0 0 + +
II 1 0 0 0 1 
2 0 0 1 0  0,2 0 0 + 0
8 1 0 0 0  0,8 + 0 0 0
III 9 1 0 0 0  1,9 + 0 0 1 Vërejtje: edhe (8,10)
10 1 0 1 0  7
2,10 + 0 1 0 mbulohet por meqë
IV 7 0 1 1 1 
njëherë është mbuluar,
V 15 1 1 1 1  7,15 + 1 1 1 nuk merret përsëri.në
tabelën e re vendoset
implikanti i mbuluar,10
mbuluesi. (8,9) ; (8,10)
 Do me thënë nuk mbulohet
Do me thënë deri këtu të gjitha implikantet mbulohen
Do me thënë vendi ku
+ mbulohet implikanti
Vazhdojmë me minimizimin....
A B C D
0,1 0 0 0 + X
36
I. 0,2 0 0 + 0 Y
0,8 + 0 0 0 
1,9 + 0 0 1 
2,10 + 0 1 0 
A B C D
7,15 + 1 1 1 Z
0,8;1,9 + 0 0 +
0,8;2,10 + 0 + 0
TABELA 2
TABELA 1
TABELA 1:
(0,1) – nuk mund të mbulohet prandaj kjo nuk munt të minimizohet dhe e shënojmë me X dhe
largohet nga tabela e mëtejshme e eleminimit. - implikanti primar
(0,2) – nuk mund të eleminohet e shënojmë me Y. .
(0,8) --  minimizohet me (1,9), (2,10)
(7,15) – nuk mund të minimizohet e shënojmë me 7 dhe është implikant primar
TABELA 2:
(0,8);(1,9) – nuk mund të minimizohet, marrim
(0,8);(2,10) – marim
Pra, deri më tani i gjetëm pesë implikante primare
Në vazhdim do t’i gjejmë implikantët primare esenciale.
37
V. Gjejmë implikantet primare esenciale. Implikant esencial është ai që paraqitet në

mintermë që ka vetëm një implikant!
Vendosim:
Në kolona : të gjitha mintermat
Në rreshta : implikantët
+ +
+ +
+ +
+ + + +
+ + + +
Nëse implikanti na paraqtiet me dy minterma e marim vetëm njëherë. Do me me thënë

implikantet primarë esencial janë : , , dhe
Këto i mbulojnë mintermat: , , , , , , , .
VI. Tani gjejmë se cialt mid terma nuk mbulohen fare prej implikantëve primarë esencial
z,v,w.
 do me thënë nuk mbetet asnjë midtermë pa mbuluar, që do të thotë se këto
implikantë e përbëjnë zgjidhjen përfundimatre.
ZGJIDHJA
38
VII. Në fund vizatojmë skemën për
Funksionet logjike
39
AUTOMATET KOMBINUESE
Në këtë grup të automateve bëjnë pjesë automatet e fundme (përfundimtare). Përmbajnë një
numër të caktuar të kanaleve hyrëse dhe dalëse në të cilët bëjnë pjesë sinjalet binare. Sinjalet
hyrëse shërbejnë për mbrojtjen e programit, përkatësisht procesin teknologjik, ndërsa sinjalet
dalëse shërbejnë për aktivizimin e organeve ekzekutuese, përkatësisht realizimin e operacioneve
teknologjike.
Te këto llojesh automatësh gjendja e daljes kushtëzohet vetëm nga kombinimi i vlerave të
sinjaleve hyrëse në momentin e shikuar, pra pa marr parasysh kohën se kur ato kombinime
lajmërohen dhe gjendjen e kombinuar paraprake, andaj edhe quhen kombinuese. Varshmëria
funksionale e hyrjes dhe e daljes realizohet me ndihmën e elementeve të aftë për realizimin e
funksioneve logjike, ndërsa vet varshmëria shprehet përmes funksionit logjik. Varësisht nga
numri i kanaleve të sinjaleve dalëse ekzistojnë sisteme me një dalje, e shprehur si tip (n,1) dhe
me shumë dalje tipi (n, m) , ku simboli i parë në kllapa tregon numri e sinjaleve hyrëse, ndërsa i
dyti sinjalet dalëse.
Sinteza e automateve të kombinuara
Varshmëria funksionale e hyrjeve-daljeve shprehet përmes funksionit logjik, sepse tërësia e

automatit përbëhet nga elementet logjike të cilët fizikisht e realizojnë operacionet logjike. Këto
elemente saktësisht lidhen në mënyra të caktuara me të cilat realizojnë funksionet logjike me të
cilët përshkruhet puna e automatit. Detyra e sintezës që të caktojë numrin dhe lidhjen përkatëse
të elementeve logjike që në mënyrë sa më të mirë të bëhet zgjidhja teknike e sistemit automatik.
Sistemi me një dalje
Sistemi me një dalje, d.m.th. tipi (n,1) përmbanë n kanale hyrëse dhe 1 kanal dalës. Të gjithë
kanalet hyrëse funksionalisht janë të lidhur me kanalin dalës, ashtu puna e tyre analitikisht mund
të përshkruhet me funksionin logjik:
x1 1 y  f ( x1 , x2 ,..., xn ) .
y
x2
2
Madhësitë x1 , x2 ,..., xn janë variablat e pavarura dhe
x3
x4
3 për sistemin paraqesin variablat hyrëse binare, ndërsa
y është variabla e varur, gjegjësisht dalja gjithashtu
Fig. 63 sinjale binare.
Për rastin kur qarku logjik me katër kanale hyrëse, përkatësisht katër variabla të pavarura
x1 , x2 , x3 , x4 , i treguar në figurën 63 fitohet funksioni: y  f ( x1 , x2 , x3 , x4 )
Në mënyrë sukcesiv i caktojmë secilin funksion logjik të secilit element logjik.
40
Funksionet logjike në daljet 1, 2 dhe 3 të secilit element logjik dhe funksionin logjik të tërë
sistemit janë:
y1  x1  x2 ; y 2  x2 x3 ; y3  y 2  x4  x2 x3  x4 ;
y  y1 y3  ( x1  x2 )( x2 x3  x4 ) .
Te sistemet dhe stabilimentet ku procesi teknologjik drejtohet (dirigjohet) në mënyrë automatike,

sinjali dalës y shërben për aktivizimin e organeve ekzekutuese. Te sistemet pneumatike me
drejtim të drejtpërdrejt sinjali dalës paraqet ajrin i cili bihet direkt në cilindër, çka do të thotë se
nuk ka shpërndarës të veçantë për furnizim. Kurse te drejtimi indirekt sinjali dalës e aktivizon
shpërndarësin për furnizim të cilindrit. Për të dy rastet organi ekzekutues e kryen një operacion
teknologjik, ndërsa sinjalet hyrëse xi , përkatësisht kombinimi i vlerave binare të tyre përcaktojnë
kushtet e punës së sistemit.
Shembulli 1. Të projektohet pajisja për mbrojtjen e punëtorit gjatë punës së tij

në presën mekanike, figura 64. Mbrotja e bërë përmes dy dhënësve x1 dhe x2 në
formë të ndërprerësve të vendosur në një distancë që të mos aktivizohen me
gjishtat e një dore, por të bëhet me të dy duartë. Presa do të aktivizohet kur janë
të ndrydhun të dy dhënësit. Këto kushte mund të jipen në tabelën kombinuese
13.
Fig. 64 Duke e shukuar tabelën kombinuese 13 nxjerrim funksionin logjik i cili e

përshkruar punën e sistemit dirigjues dhe është:
y  x1 x2
Diagrami logjik i këtij funksioni është dhënë në figurën 65. ku sinjali dalës y
përdoret për kyçjen e presës.
x1 y
x2
Tabela 1
x1 x2 y Fig. 71
0 0 0
0 1 0
1 0 0
1 1 1
41
Shembulli 2. Ky shembull i autiomatit të kombinuar është dhënë përmes tabelën kombinuese 14.
Rasti ka të bëjë me stabilimentin me një shirit dalës transportues dhe tre transporter anësor
prurës. Transporterët prurës në intervalin e njëjtë të kohës në takte biejnë detalet e punës në
transportierin përcjellës. Transportieri përcjellës do të kyçet vetëm nëse në te gjinden më së paku
dy pjesë (detale punuese) që bien përmes transportierëve prurës (furnizues). Prezenca e detaleve
të punës vërtetohet përmes tre dhënësve (senzorëve) që njëherit paraqesin variablat e pavarur
x1 , x2 dhe x3 dhe kyçja e transportierit dalës bëhet përmes variablës së varur dalëse y.
Tabela 2
x1 x2 x3 y Në pajtueshmëri me kushtet e shtruara formohet tabela kombinuese me vlerat

e sinjaleve hyrëse dhe dalëse të treguar në tabelën 14.
0 0 0 0
Funksioni logjik i paraqitur në tabelën 14 shprehet në formën normale të
0 0 1 0 avansuar disjunktet:
0 1 0 0 y  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3 .
0 1 1 1
Minimizimi është bërë me metodën algjebrike të transformimeve.
1 0 0 0
1 0 1 1
1 1 0 1
1 1 1 1
Me shfrytëzimin e teoremës (T1) ekuacioni mund të zgjerohet duke e plotësuar me dy minterma

të njëjta x1 x2 x3 dhe fitohet:
y  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3 .
Me përdorimin e ligjeve të minimizimit fitohet:
y  x2 x3 ( x1  x1 )  x1 x3 ( x2  x2 )  x1 x2 ( x3  x3 )  x2 x3  x1 x3  x1 x3 .
Pastaj me nxjerrjen para kllapave të variablës së njëjtë fitojmë:
y  x1 x2  x3 ( x1  x2 ) .
Rrjeti përkatës kontaktues figura 66a) dhe diagrami logjik figura 66b).
42
a) b)
Fig. 66
Te sistemet ku automatizimi bëhet në

bazë të dhënësve pneumatike, me të cilët
realizohen variablat e pavarura xi , mund
të përdoren shpërndarësit monostabil 3/2
normal të mbyllur, me aktivizim me dorë.
Në figurën 67 është paraqit realizimi i

sinjalit dalës y që e aktivizon
shpërndarësin monostabil 5/2 për
furnizim, përmes së cilit bëhet lëvizja e
pistonit të cilindrit me veprim në dy kahu.
Fig. 67 Shpërndarësi i cili aktivizohet me anë të
ajrit nën shtypje që fitohet kur sinjali dalës ka vlerën y = 1, dhe në të kundërtën (kahun e kthimit)
vepron susta ku njëherit duhet të jetë y = 0.
Nëse dhënësi x3 përdoret jo vetëm për të fituar

sinjalin x3 , përkatësisht si element logjik PO, por
edhe si element logjik DHE kur në te veprojnë sinjali
x1  x2 ai do ta realizojë funksionin x3 ( x1  x2 ) ,
atëherë nga figura 67 mund ta largojmë një
shpërndarës si i tepërt dhe do të fitohet skema më e re
më e thjeshtë, figura 68.
Fig. 68
43
3 Sistemi me shumë dalje
Në rastin e përgjithshëm sistemet me shumë dalje kanë n hyrje dhe m kanale dalëse të treguar në
figurën 69 dhe i shënuar si sistem i tipit (n, m).
Secila dalje funksionalisht është e lidhur me të gjitha hyrjet dhe analitikisht paraqet një funksion
logjik të n – të variablave të pavarura ashtu që i tërë sistemi mund të përshkruhet me shumën e
ekuacioneve logjike:
y1  f1 ( x1 , x2 ,..., xn )
y2  f 2 ( x1 , x2 ,..., xn )
..................................
ym  f m ( x1 , x2 ,..., xn )
Do të prezantohet metoda tabelare, ngjashëm sikur te prezantimi i saj me një funksion dalës, ku
në tabelën e parë iterative së bashku vendosen mintermat e të gjitha funksioneve që për bazë e
kanë simbolin 1. Tabelës iterative i shtohen kolonat plotësuese për secilin funksion me shenjën
“x” nëse ato minterma i takojnë atij funksioni. Gjatë përmbledhjes duhet pas kujdes se nëse dy
minterma fqinje përmblidhen nëse vetëm në njërën kolon ato e kanë shenjën “x”, që do të thotë
se të dy mintermat në të njëjtën kohë i takojnë së paku të njëjtit funksion. Në rastin kur të dy
mintermat mund të përmblidhen i takojnë të njëjtit funksion (kanë shenjën “x” në kolonën e
njëjtë) atëherë kolona e “përmbledhur” emërtohet me shenjën “+” te të dy mintermat. Në rastin,
kur njëra prej mintermave i takon me numër më të vogël të funksionit të njëjtë, shenja “+”
vendoset vetëm te ajo minterm, sepse në atë rast përmblidhet nga mintermat tjera, deri sa i dyti
nuk është i përmbledhur
Rezultati i përmbledhjes përcillet në tabelën tjetër iterative, ku shenja “+” vendoset në ato kolona
në të cilat edhe më parë kanë qenë te tabela e parë iterative. Mënyra është e njëjtë edhe për
funksionet tjera deri sa të bëhet përmbledhja e mundshme. Implikantet të cilat nuk kanë marr
pjesë në procesin e përmbledhjes, përkatësisht nuk janë të shënuar me shenjën “+”, paraqesin
tërësi të plota të implikanteve të thjeshtë.
Me këto implikante të thjeshta formohet tabela përmbledhëse e përbashkët për të gjitha

funksionet, dhe në bazë të kësaj tabele, e cila metodë është treguar më parë, zgjedhet bashkësia
minimale e implikanteve të thjeshta. Pastaj formohet tabela e re e mbulimit e cila përmban vetëm
implikantet e thjeshta nga bashkësia minimale dhe nga e cila caktohet për secilin funksion
bashkësinë e mjaftueshme të implikanteve të thjeshta.
Shembulli 3. Të bëhet minimizimi i funksioneve të sistemit:
44
y1  (11,12,13,14,15)
y2  (3,7,11,12,13,14,15)
y3  (3,7,12,13,14,15)
Tabela e parë iterative është dhënë në tabelën 15 e cila në tërësi përfshin 7 mintermat të
vendosura në tri grupe.
Tabela 15
Numri i Ekuivalenti Paraqitja y1 y2 y3 Përmbledhja

simboleve decimal binare
të njëshit
(1)
2 3 0 0 1 1 x x +
12 1 1 0 0 x x x +
3 7 0 1 1 1 x x +
11 1 0 1 1 x x +
+
13 1 1 0 1 x x x +
14 1 1 1 0 x x x
4 15 1 1 1 1 x x x +
Minterma 3 dhe 7 mund të përmblidhen, sepse të dyja e mbulojnë të njëjtin funksion, prandaj të
dyja janë të emëruar me shenjën “+”. Mintermat 3 dhe 11 mund të përmblidhen, por minterma 11
nuk është e shënuar me shenjën “+” gjatë kësaj përmbledhje, sepse nuk janë të mbuluara të dy
funksionet y1 dhe y2 , por vetëm gjatë përmbledhjes së mintermave 11 dhe 15, pasi që minterma
15 i takon të gjitha funksioneve, prandaj edhe funksionin y1 dhe y2 që e mbulon mintermi 11.
Në tabelën 16 është treguar tabela e dytë iterative.
Tabela 6
45
Ekuivalenti Paraqitja y1 y2 y3 Përmbledhja

decimal binare
3, 7 0 - 1 1 x x
3, 11 - 0 1 1 x +
12, 13 1 1 0 - x x x +
12, 14 1 1 - 0 x x x +
7, 15 - 1 1 1 x x
11, 15 1 - 1 1 x x
+
13, 15 1 1 - 1 x x x +
14, 15 1 1 1 - x x x
Implikantet 3,7 dhe 11, 15 nuk janë të shënuara ne shenjën „+“ sepse asnjëri implikant nuk i
përket të tërë funksioneve të implikantet të dytë (nuk mbulohen y1 dhe y3 ). Implikanti 3, 11
përfshihet në implikantën 7,15 sepse vetëm ai ka shenjën “+”. Implikantet tjera më tej nuk mund
të përmblidhen pasi që ato i përkasin të gjitha funksioneve.
Etapa e fundit e përmbledhjes, përkatësisht tabela e tretë iterative është dhënë në tabelën 17
Tabela 7

decimal binare
3, 7, 11, 15 - - 1 1 x
12, 13, 14, 15 1 1 - - x x x
Si rezultat i përmbledhjes etape, në tabelat 2.3 – 2.5, është fituar bashkësia e plotë e implikanteve
të thjeshta e dhënë në tabelën 18.
Tabela 8
Shenja e implikantës Implikantet e I mbulojnë Mbulimi i funksionit

së thjeshtë thjeshta këto minterma
y1 y2 y3
46
a x3 x4 3, 7, 11, 15 x
b x1 x2 12, 13, 14, 15 x x x
c 3, 7 x x
x1 x3 x4
d 7, 15 x x
x2 x3 x4
e 11, 15 x x
x1 x3 x4
Në bazë të tabelës 18 formohet tabela e mbulimit e dhënë në tabelën 19
Tabela 9
y1 y2 y3
11 12 13 14 3 7 11 12 13 14 3 7 12 13 14
15 15 15
a + + +
+
b + + + + + + + + +
+ + +
c + + + +
d + +
+ +
e + + +
+
Duke e përdorur metodën e Petrikut për përcaktimin bashkësinë minimale të implikanteve të

thjeshta fitojmë këto funksione:
47
P  P1 P2 P3
P1  eb(b  e)  eb
P2  (a  c)(a  c  d )(a  e)(b(a  b  d  e)  ab  bce
P3  c(c  d )b(b  d )  bc
P  eb(ab  bce)bc  abce  bce  bce
nga kjo del se implikantet e thjeshta a dhe d janë të tepërta atëherë del se bashkësia minimale
është {b, c, e}. Duke i larguar këto dy implikante të thjeshta nga tabela 17 do të fitohet tabela e
mbulimit vetëm me tri lloje implikante ku funksionet dalëse y1 , y2 dhe y3 do t’i kenë këto
shprehje:
P1  be
P2  bce
P3  bc
dhe funksionet përkatëse të sistemit janë:
y1  x1 x2  x1 x3 x4
y2  x1 x2  x1 x3 x4  x1 x3 x4
y3  x1 x2  x1 x3 x4
Diagrami logjik është dhënë në figurën 70.

Fig. 70
Nëse e shikojmë fuksionin y2 mund të vrehet se te ai nuk është përfunduar përmbledhja sepse:
x1 x3 x4  x1 x3 x3  x3 x4 ( x1  x1 )  x3 x4
1
meqë implikantet x1 x3 x4 dhe x1 x3 x3 figurojnë edhe te funksioni y1 dhe y3 atëherë ato do t’i
përdorim pa i përmbledhur.
Nëse këtë shprehje të y2 e zbatojmë do ta kemi

diagramin logjik në formën tjetër (figura 71):
Te sistemet me funksione logjike jo të plota

minimizimi bëhet sikur te sistemi me një
funksion dalës, çka do të thotë se gjendjet e
ndaluara (vlera e funksionit e pa përcaktuar)
merret si njëshe (1) (vlera e funksionit fi  1) , e
Fig. 71
48
në tabelën e mbulimit merret për bazë vetëm gjendjet njëshe.
Mënyra e projektimit të sistemit drejtues bëhet sipas këtyre etapave:
1. Në bazë të definimit të kushteve të punës bëhet tabela kombinuese. Më parë catëktohet numri i
caktuar i variablave të pavarura. Me numër të caktuar n të variablave të pavarur, në kodin binar
natyror formohen 2n kombinime të ndryshme të vlerave të variablave të pavarura. Për secilën
nga këto kombinime, e në bazë të kushteve të punës, caktohen vlerat e funksionit dalës.
Sugjerohet se mund të ndodh, e në praktik është e mundshme që disa nga kombinimet hyrëse nuk
lajmërohen prandaj këto elemente të caktuara në tabelën e kombinimeve vendoset shenja „-„. Ky
rast nga aspekti i algjebrës së Boolit, tregon funksionin logjik jo të plotë.
2. Në bazë të formimit tabelës së kombinuar me të gjitha vlerat e variablave dalëse, përkatësisht

variablat e varura (që mund të jenë 0, 1, ose -) zbatohet njëra prej metodave të minimizimit. Si
rezultat fitohet sistemi i funksioneve logjike në formën normale.
3. Pasi të fitohet forma normale minimale e funksionit logjik, atëherë në varësi të sistemit të
plotë funksional të zgjedhur, e që varet nga lloji i elementeve logjike, do të bëhet transformimi
përkatësi i
ekuacioneve.
4. Në bazë të funksioneve logjike të fituara definitive shfrytëzohet diagrami logjik, përkatësisht

skema logjike me simbole të përgjithshme për operacione logjike, pavarësisht nga tipi i elementit
logjik.
5. Tani vizatohet diagrami i sistemit drejtues.
Shembulli 4. Të projektohet pajisja automatike për klasifikimi e detaleve të punës. Dimensioni i

detaleve të punës inçizohet (matet) përmes dy instrumenteve matës, nga njëri emitohet sinjali kur
tejkalohet kufiri i lejuar i epërm, ndërsa nga i dyti kur tejkalohet kufiri i lejuar i poshtëm. Këta
sinjale paraqesi variablat e pavarura hyrëse x1 dhe x2 . Informatat mbi saktësinë dhe josaktësinë
e detalit punues mund të paraqitet përmes kodimit të sinjalit si verë hyrëse, që është treguar në
tabelën kombinuese 20. Vrehet se në tabelë nuk ka kombinim x1  x2  1 , sepse si kombinim i
tillë nuk mund të lajmërohet (paraqitet).
Tabela 20
Detali i punës vendoset në platformë për matje, i pajisur me tre
x1 x2 Detali punues
bunkerë të cilët mbushen me anë të organeve ekzekutuese.
0 0 Detali në rregull Aktivizimi në veçanti i organeve ekzekutuese, përkatësisht

y1 , y2 y3
0 1 Më i vogël se i lejuar bunkerët, kryhet përmes sinjaleve dalëse dhe .
49
1 0 Më i madhë se i lejuar
Bunkeri i parë pranon detalet e saktë kur x1  0 dhe x2  0 , detali i punë me dimension më të
vogël vendoset në bunkerin e dytë dhe bunkeri i tretë e pranon detalin e punës me dimension më
të madhë nga i lejuari. Nga definimi tekstual i detyrës projektuese formohet tabela kombinuese
21.
Tabela 21 x  x 1
Në tabelën 24 është vendos edhe kombinimi 1 2 , dhe si e tillë
x1 x2 y1 y2 y3 kjo tabelë e kombinuar quhet tabela jo e plotë e funksioneve logjike,
y ,y y
sepse vlera për 1 2 dhe 3 mund të zgjedhën arbitrarisht për
0 0 1 0 0
gjendjen “-” që të bëhet minimizim më efikas.
0 1 0 1 0
1 0 0 0 1
1 1 - - -
Sistemi me funksione logjike jo të plota në formë të notacionit decimal është:

2
y1   (0)
2
y2   (1)
2
y3   (2)
Tabelat iterative janë dhënë në tabelat 22 dhe tabelën 23.
Tabela 22
Numri i Ekuivalenti Paraqitja y1 y2 y3 Përmbledhja

simboleve decimal binare
të njëshit
(1)
0 0 0 0 x
50
1 1 0 1 x +
2 1 0 +
x
2 3 1 1 x x x +
Tabela 23

decimal binare
1, 3 - 1 x
2, 3 1 - x
Bashkësia e plotë e implikanteve të thjeshta është dhënë në tabelën 24.
Tabela 24
Shenja e implikanteve Paraqitja binare I mbulon mintermat I mbulon funksionet

të thjeshta
y1 y2 y3
a x2 1,3 x
b x1 2,3 x
c 0 x
x1 x2
Tabela e mbulimit është treguar në tabelën 25
Tabela 25 Me përdorimin e metodës së Petrikut fitohet:
y1 y2 y3 P1  c
P2  a P  abc
a +
P3  b
b +
c +
Nga kjo fitohen funksionet dalëse: y1  x1 x2 ; y2  x2 ; y3  x1 .
Në mënyrë skematike figurën 72 në mënyrë skematike është treguar stabilimenti, ku me B

shënohen bunkerët, me M instrumenti matës dhe me OE organi ekzekutues.
51
Fig. 72
6.2 DETYRA NGA AUTOMATET KOMBINUESE
1. Është dhënë skema e furnizimit të pranuesit y. Kontaktet x1 , x2 dhe x3 janë variabla të

pavarura. Të zgjidhet funksioni logjik y  f ( x1 , x2 , x3 ) .
Zgjidhja:
Pjesa e rrjetës prej 1 – 2 është: x1 x2
Pjesa e rrjetës prej 2 – 3 është: x1  x3
Pasi që degët janë të lidhura në seri atëherë funksioni i tërë është: y  x1 x2 ( x1  x3 ) .
52
2. Është dhënë rrjeta për furnizimin e pranuesit y. Të zgjidhet funksioni përkatës logjik.
Zgjidhja: y  ( x1  x1 x2 )( x2  x1 x2 )  x1 x2  x1 x2  x1 ( x2  x2 )  x1
1
x1
ose:
x1 x2 y
0 1
0 0 0
1 1
0 1 0
1 0 1
1 1 1
x2
3. Është dhënë rrjeta për furnizimin e pranuesit y. Zgjidhe funksionin përkatës logjik.
Zgjidhja: y  x1[ x2 x3 x4  x1 x4 ( x3  x2 )]
4. Nga funksioni logjik y  x1 x3 ( x2 x4  x3 x1 )
Të vizatohet rrjeta përkatëse
Zgjidhja:
5. Është dhënë rrjeta me rele dhe me kontaktor
53
1) Të zgjidhet funksioni logjik

2) Të bëhet minimizimi me metodën e transformimeve algjebrike
3) Të bëhet minimizimi me metodën grafike
4) Të vizatohet rrjeta e re
Zgjidhja:
1) y  x3 ( x2 x1  x1 x2 )  x1 x2 x3
2) y  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3  x1 x2 x3 
 x1 x3 ( x2  x2 )  x2 x3 ( x1  x1 )  x1 x3  x2 x3  x3 ( x1  x3 )
1 1
3) Diagrami i V-K është dhënë në figurën e mëposhtme

x1
x2
0 0 0 0
0 1 1 1
x3
1 1 0 0
4) Rrjeta e re është:
6. Rrjeta në figurën e mëposhtme shërben për me furnizua llambën y1 . Kërkohet që llamba

y2 të kyçet kur llamba y1 kyçet dhe anasjelltas.
Kërkohet:
1) Funksioni logjik i llambës y1

2) Funksioni logjik i llambës y2
54
3) Rrjeta për dhezjen e llampës y2

Zgjidhja:
1) y1  ( x1  x1 x2 )( x2  x1 x2 )  x1 x2
2) y2  y1  ( x1  x1 x2 )( x2  x1 x2 )  x1 x2  ( x1  x2 )( x1  x2 )  x1 x2
 x1  x2  x1 x2  x1  x2  x1 x2
3)
7. Për rrjetën e dhënë në figurë
Të caktohen:
1) Funksionin logjik
2) I njëjti të minimizohet në mënyrë grafike dhe analitike
3) Rrjetën e thjeshtësuar.
Zgjidhja:
1) y  x1 x2  x2 ( x1  x3 )( x1  x2 )
2) y  x1 x2  x1 x2 x3  x1 x2  x2 x3  x1 x2  x1 x2 x3  x2 x3
 x1 x2  x2 x3 ( x1  1)  x1 x2  x2 x3  x2 ( x1  x3 )
Minimizimi grafik është dhënë në figurën vijuese:
x1
x2
0 1 1 0
0 1 0
x3
1 1 0 0
3)
55
8. Në një depo kërkohet që zilja të rrah me ndrydhjen e një ndërprerësi në murin e jashtëm.
Po ashtu zilja rrah përmes një dhënësi i cili do të aktivizohet kur dyert e depos janë të
hapura. Të projektohet rrjeta për furnizimin e ziles.
Zgjidhja: Nga aspekti i funksioneve logjike dihet se dhënësi dhe pulla janë variabla të pavarura,
ndërsa sinjali për kyçjen e ziles është variabël e varur.
Sipas kësaj kemi:
Pulla - x1
Dhënësi - x2
Zilja -y
Kushtet e dhëna janë dhënë në tabelën primitive që paraqet tabelën kombinuese.
x1 x2 y
0 0 0
0 1 1
1 0 1
1 1 1
y  x1 x2  x1 x2  x1 x2  x1 x2  x1 x2  x1 x2  x1 x2  x2 (x1  x1 )  x1 (x2  x2 )  x2  x1
9. Njësia për shpim në figurën e mëposhtme në veti ka dy motorë. Njëri M 1 për lëvizjen
kryesore (rrotullimin e instrumentit shpues), dhe i dyti M 2 , për lëvizjen ndihmëse
(vertikalisht lartë poshtë). Motorët kyçen me ndihmën e releve. Detali punues bëhet me
anë të pllakës metalike P që është e vendosur në vendin e punës.
56
Në gjendjen e qetësisë bartësi N gjindet në pozitën e epërme. Në

këtë moment aktivizohet ndërprerësi fundor 1 me çrast tërë reparti është i
çkyçur. Detali punues vendoset në pllakën magnetike dhe ndrydhet
ndërprerësi 3, ku ndrydhja mbahet deri sa të kyçet motori M 1 , kahja e
motorit M 2 është në hapin e punës (lëvizja te poshtë) dhe pllaka magnetike
P e shtrëngon detalin. Në fund të hapit punues kyçet ndërprerësi fundor 2 i
cili e ndërprenë lëvizjen e bartësit N. Tani ndërpritet ndrydhja e
ndërprerësit 3 me çrast kyçet hapi kthyes (lëvizja kah lartë, përkatësisht
ndërrimi i kahut të motorit M 2 ), ku edhe i ndërpritet rrotullimi i
instrumentit shpues. Prapë bëhet aktivizimi i ndërprerësit fundor 1, ku i ndërpritet furnizimi i
pllakës magnetike dhe bartësi N ndalet, dhe cikli i punës përfundon. Duhet të projektohet sistemi
drejtues për t’i plotësuar këto kushte e parashtruara.
Zgjidhja: Nga kushtet e parashtruara konstatohet se sistemi përfshinë këto variabla të

pavarura:
a) Variablat hyrëse të pavarura:
- ndërprerësi fundor 1 i përgjigjet variablës x1
- ndërprerësi fundor 2 i përgjigjet variablës x2
- ndërprerësi 3 i përgjigjet variablës x3
b) Variablat dalëse të varura:
- Aktivizimi i pllakës magnetike P
- aktivizimi i motorit M 1 për lëvizjen kryesore (instrumenti)
- aktivizimi i kahjes së motorit M 2 në hapin e punës (te poshtë)
- aktivizimi i kahjes së motorit M 2 në hapin kthyes (te lartë)
Pra vijmë në përfundim se i kemi tri variabla të pavarura dhe katër variabla të varura. Me tri
variabla të pavarura mund të formohen 23  8 kombinime të ndryshme të hyrjeve.
Duke e përcjellur punën e njësive të shpimit mund ta formojmë këtë tabelë.
i x1 x2 x3 P M1 M 2  M 2  Gjendja
57
4 1 0 0 0 0 0 0 Gjendja e qetësisë
5 1 0 1 1 1 1 0 Vëndosja e detalit punues, kyçja e njësisë
1 0 0 1 1 1 1 0 Hapi i punës dhe shpimi
3 0 1 1 1 1 0 0 Përfundimi i hapit të punës
2 0 1 0 1 0 0 1 Ndalimi i instrumentit, fillimi i hapit kthyes
0 0 0 0 1 0 0 1 Hapi kthyes
6 1 1 0 - - - - Gjendja e parealizueme teknologjikisht, sepse

ndërprerësit fundor x1
7 1 1 1 - - - -
dhe x2 përnjëherë nuk mund të kyçen.
x1 x1 x1
x2 x2 x2
1 1 - 0 0 0 - 0 0 0 - 0
1 1 - 1 1 1 - 1 1 0 - 1
x3 x3 x3
1 1 0 0 1 1 0 0 1 1 0 0
x1
x2
1 1 - 0
0 0 - 0
Sistemi xi drejtimit është dhënë në figurën e mëposhtme.
3 1 1 0 0
P  x1  x3 M1  x3 M 2   x2 x3
M 2   x1 x3
10. Peshëngritësi i treguar në figurën e mëposhtme lëviz përmes një cilindri në një kahu i cili
furnizohet përmes një shpëndarësi 3/2. Peshëngritësi kur është në
hapësirën e mbrendshme për siguri në punë kyçet përmes dy ndërprerësve
të menjëhershme. Por kur peshëngritësi gjindet jashtë objektit punues në
punë kyçet vetëm me një ndërprerës i cili gjendet jashtë objektit punjues.
58
Të projektohet sistemi i dirigjimit në baza pneumatike me shpërndarës të pajisur me pistoneta.
Zgjidhja: Variablat e ndërrueshme janë:
- ndërprerësi 1 x1
Sistemi dirigjues me valvul alternative (OSE) është dhënë në figurën e mëposhtme
Para se ti zgjidhim skemat dirigjuese për të dy rastet, së pari e formojmë tabelën kombinuese me
kushtet e parashtruara më herët
x1
x1 x2 x3 y x2
0 0 1 0
0 0 0 0 1 - - -
x3
1 1 0 0
x1
0 0 1 1 x2
0 0 1 0
0 1 0 0
1 - - -
x3
0 1 1 - 1 1 0 0
1 0 0 0 y  x3  x1 x2 y1  x3  x1 x2 x3
1 0 1 -
1 1 0 1
1 1 1 -
11. Presa në figurën e mëposhtme e ka cilindrin me veprim në dy kahu, i cili furnizohet

përmes shpërndarësit 5/2. Për aktivizimin e presës përdoren ndërprerësit 1 dhe 2 vetëm
atëherë kur është i aktivizuar dhënësi 3. Dhënësi 3 aktivizohet atëherë kur në vendin e punës
është i vendosur detali punues. Kur ajri lëshohet në rrjetën dirigjuese, shpërndarësi furnizues e
merr pozitën që të sigurojë tërheqjen e pistonetës së cilindrit.
Të projektohet skema dirigjuese pneumatike.
59
Zgjidhja: Sistemi ka dy dalje, funksionet logjike e të cilëve është:
y1  f1 ( x1 , x2 , x3 )
y2  f 2 ( x1 , x2 , x3 )
Nga tabela kombinuese nëse për gjedjet e padefinuara për funksionin

y2 përvetësohet vlera binare 1, vlerat e sinjaleve dalëse y1 dhe y2
për aktivizimin e shpërndarësit furnizuaes 5/2 janë inverse do të thotë:
y1  y2
Kalkulimi dhe sistemi dirigjues është dhënë në figurën e

x1 x2 x3 y1 y2
mëposhtme.
0 0 0 0 1
0 0 1 0 - x1
x2
0 1 0 0 - 0 0 1 0
1 - - -
0 1 1 1 0 x3
1 1 0 0
1 0 0 0 1 y1  x1 x2 x3  x2 x3 y2  y1
;
1 0 1 1 0
1 1 0 0 1
1 1 1 1 0
12. Aparati për ngjyrosje i treguar në figurën e mëposhtme përbëhet prej spërkatësit A dhe
cilindrit me veprim në dy kahu përmes së cilit spërkatësi zhvendoset majtas dhe djathtas.
Spërkatësi furnizohet me ajrë nën shtypje me shpëndarësin me veprim një kahu 3/2,
ndërsa cilindri me veprim në dy kahu furnizohet me shpërndarës 5/2 me aktivizim në një
anë. Në gjedjen e qetësisë spërkatësi ka pozitën e majtë të skajshme, ku në këtë pozitë
është i aktivizuar në mënyrë mekanike ndërprerësi 1. Në momentin kur ndrydhet (kyçet)
ndërprerësi 3 dhe më tej mbetet i ndrydhur, për këtë kohë
do të yshqehet spërkatësi dhe cilindri për lëvizjen e tij. Në
fund të hapit në të gjathtë kyçet ndërprerësi 2 me çrast i
ndërpritet furnizimi spërkatësit. Në këtë moment lirohet
60
ndrydhja e ndërprerësit 3 por pasi që ndërprerësi 2 është i kyçur për mes të cilit spërkatësi
furnizohet prap me ajrë nën shtypje dhe kthimi i pistonetës në pozitën fillestare. Kur
mbërrin në atë pozitë ndërpritet në tërësi furnizimi i sistemit.
Të projektohet sistemi dirigjues i procesit të ngjyrosjes.
Zgjidhja:
i x1 x2 x3 y1 y2 Gjendja
4 1 0 0 0 0 Gjendja e qetësisë
5 1 0 1 1 1 Furnizimi dhe sinjali për fillimin e lëvizjes së

spërkatësitësit
1 0 0 1 1 1 Furnizimi dhe lëvizja e spërkatësit
3 0 1 1 1 1 Ndërprerja e furnizimit dhe ndalimi i punës së spërkatësit
2 0 1 0 1 0 Furnizimi dhe sinjali për kthimin e spërkatësit
0 0 0 0 1 0 Furnizimi dhe kthimi i spërkatësit
6 1 1 0 - - Teknologjikisht të pa shfrytëzuar
7 1 1 1 - -
Variablat:
- ndërprerësi fundor 1 x1
- ndërprerësi fundor 2 x2
- sinjali për aktivizimin e shpërndarësit 3/2 y1
- sinjali për aktivizimin e shpërndarësit 5/2 y2
Zgjidhja dhe sistemi i dirigjimit janë dhënë në figurën e mëposhtme
61
x1
x2
1 1 - 0
1 0 - 1
x3
1 1 0 0
y1  x1 x3  x2 x3
x1
x2
0 0 - 0
1 1 - 1
x3
1 1 0 0
y  x3
62
Elementit e kontrollit me Fluid
Në përgjithësi mbi sistemet e kontrollit të proceseve
Roli dhe detyra e sistemit të kontrollit për automatizim është që të projektohen sistemet e tilla për
automatizimin e proceseve teknologjike, pajisjeve dhe makinave industriale.
Për realizimin e këtyre projekteve, pajisjet gjegjëse teknike mund të përfshihen në këto tri
grupe:
-pajisjet për pranimin dhe transformimin e informatave,
-pajisjet për përpunimin e informatave,
-pajisjet për kryerjen e obligimeve (ekzekutimeve).
Ndërkaq sistemi, në të cilin ndërtohen (montohen) këto pajisje, sipas funksionit të tyre ndahen
në:
I. Qarku informativ
II.Qarku i kontrollit (drejtues)
III. Qarku energjetik (egzekutiv)
Të gjithë këta qarqe janë blloqe si nënsisteme të qarkut të përgjithshëm:
Është dhënë dispozicioni i përgjithshëm i sistemit në figure.
a1
a2 Qarku i Qarku i Qarku
a3 informatave kontrollit egzekutiv
Pranimi i Përpunimi i Kryerja e

informatave informatave informatave
63
Qarku informativ në vete përmban elemente të cilët i pranojnë informatat për

definimin e procesit në formë të madhësive të ndryshme fizike si:
dhe të transformimit të tyre në formë të përshtatshme në mënyrë që të paraqiten me

ndihmën e algjebrës së Boolit, me emërtim dhënës.
Si bartës të këtyre informatave përdoren sinjalet diskrete me dy nivele d.m.th. binare.
Informatat në dalje të qarkut informativ barten në hyrje të qarkut drejtues, në të cilin

bëhet përpunimi i tyre me ndihmën e elementeve logjike dhe kjo pjesë e sistemit (ky
nënsistem) paraqet automatin e fundit (përfundimtar).
Sinjalet në dalje të qarkut drejtues janë urdhërat ose komandat për kryerjen e ndonjë
procesi dhe të tilla transmetohen në qarkun ekzekutues i cili përmban organet ekzekutuese që
janë të aftësuar për kryerjen e operacionit teknologjik.
64
Elementit e kontrollit me Fluid
Makinat dhe paisjet e ndryshme në përdorim të përgjithshëm dhe në industri i përdorim për
rritjen dhe shumëfishimin e forcës. Ato kryesisht janë makina me presion që egzekutojnë disa
procese dhe veprime me ndihmën e energjisë së akumuluar-presionit. Të tilla janë ato paisje të
cilat kanë qarqe të thjeshta por që punojnë me presion i cili realizohet edhe në mediume
Hidraulike edhe në ato Pneumatike.
Me kombinim të qarqeve dhe elementeve të ndryshme hidraulike dhe pneumatike ne mund të

implementojmë funksione logjike në mënyrë që të mund të kontrollojmë më shumë se një lëvizje
duke caktuar edhe prioritetet e tyre ose sekuencat e aktiviteteve të një procesi të tërrë.
Sistemi Hidraulik
Është sistemi i koponentëve i cili shfrytëzon vajin si medium për përcjellje të energjisë. Sistemi
shfrytëzon dy ligje kryesore:
-Lëngjet nuk mund të shtypen (fig. a)
-Ligji i shpërndarjes uniforme të lëngut në të gjitha drejtimet, nëse happen vrima dhe
ushtrohet presion mbi të (fig. b):
65
Sistem hidraulik: është ai sistem i cili shfrytëzon presionin e lëngjeve për të

kryer një punë mekanike
Pra, që të kryejmë punë do të përdorim pikërisht parimin e shpërndarjes uniforme, nëse

shtypet lëngu në një enë E1 e cila komunikon me enen E2, atëherë krejt lëngu do të kalojë në
enën e re duke lëvizur pistonin në kahje të kundërt. Për seksione tërthore të barabarta çvendosjet
do të jenë të njejta.
Nëse u referohemi këtyre dy parimeve atëherë mund të eksperimentojmë në

shfrytëzimine e tyre për shumfishim të forcës:
Pra, rruga e lëvizjes së pistonit të parë është më e gjatë ndërsa e të dytit më e shkurtër, por pesha
që ngrit pistoni tjetër është shumë më e madhe.
66
Pneumatika
Sistemet pneumatike shfrytëzojnë ajrin e komprimuar për të kryer punë. Puna nënkupton
transmetimin e energjisë në sistem dhe kontrollin e funksioneve logjike për kryerje të procesit të
punës-ciklit punues
Aspekti fizik:
Sistemet pneumatike shfrytëzojnë mbipresionin i cili është më i lartë se presioni
atmosferik. Presioni atmosferik kudo rreth nesh ka vlerën rreth 100 KPa (1 atm ose 101,325 Pa)
Sipas parimit PV=const,

ne mund të kontrollojmë lëvizjen e pistonit në varshmëri nga vëllimi dhe presioni:
P1V1  P2V2
P1V1
P2 
V2
Përparsitë:
-shpejtësia e lartë e punës me ajër të komprimuar: kjo mundëson përmbylljen e

shpejtë të cikleve punuese në operacionet e montimi
-reziku nga mbingarkesa eliminohet sepse vetë sistemi pneumatik e rregullon
-kushtet e mira të punës sepse ka pastërti ajri, psh mund të përdoret në industri të
tekstilit dhe ushqimore
-siguria e punës (nuk ndizet dhe nuk eksplodon në temperaturën operuese)
-ajri i kompresuar mund të akumulohet dhe të përdoret sipas nevojës
-sistemi pneumatik nuk dështon në temperatura të larta-ofron rang të gjërë të
punës në temperatura të ndryshme
-komponentët e sistemit pneumatik anë më të lira se sistemet e tjera të
transmetimit të energjisë dhe kontrollit
67
Kontrolli pneumatik dhe aktuatorët pneumatikë janë ideal për automatizimin e proceseve
industriale
ELEMENTET E QARKUT PNEUMATIK DHE SIMBOLET E TYRE
Për të realizuar një qark pneumatik do të duhen minimum disa elemente që përfaqsojnë nivelin
energjetik nga Furnizimi deri te Ekzekutuesit:
Kompresori:
Elementet që prodhojnë ajrin e kompresuar janë Kompresorët. Energjia ruhet si formë e

nxehtësisë për shkak se rritet presioni dhe e rrit temperaturën.
Kompresori
Komponenta për rregullim të presionit:
Regullatori i presionit
Filtri
Cilindri Njëkahor-Singel Acting
68
Cilindri i Dykahor-doubleActing
Valvula-shperndarsi drejtues 2/2
69
Valvula e kontrollit 3/2:
normal e mbyllur normal e hapur,
Valvula(shperndarësi) e kontrollit 5/2:
70
Valvula jokthyese:
Valvula e kontrollit të prurjes:
71
Valvula OSE Shuttle valve
Rregullat kryesore:
72
Aktivizim-deaktivizim Furnizim-zbrazje
Princimi kryesor i punës:
73
QARKU PNEUMATIK-Nivelet e kontrollit
RREGULLAT KRYESORE
Ne vazhdim do ti shikojmë disa rregulla të përgjithshme që na ndihmojnë për projektim të një

qarku pneumatik:
1. Te qarqet
pneumatike
furnizimi bëhet
nga poshtë lartë,
prandaj shenja e
furnizimit vendoset
në këndin e poshtëm
majtas
74
2. Te qarqet
pneumatike fillohet
nga majtas djathtas
Cilindri i pare vendoset

në këndin e majtë lartë
3. Valvula e kontrollit
të fuqisë
Vendoset menjëherë
nën organin ekzekutues
75
4. Valvulat e kontrollit-
shpërndarësit dhe
valvulat operuese
(komponentët e
sinjalit)
Vendosen në nivelin e
parë.
5. Valvulat që e
realizojnë logjikën
Vendosen përherë
në mes të
elementeve
ekzekutuese dhe
drejtuese
76
6. Vijat-përdoren për të
imituar gypat e lidhjes
në mes të elementeve
77
LLOJET E QARQEVE PNEUMATIKE:
Ekzistojnë disa lloje të qarqeve pneumatike tëcilët praktikohen gjatë kontrollit të proceseve të
ndryshme në industri.
Amplifikimi i prurjes
Qarku i kthimit të sinjalit:
Qarku për memorim:
78
Qarqet e vonesëssë sinjalit
ON-vonesa e sinjalit
Off-vonesa e sinjalit:
Kontrolli direkt dhe kontrolli i shpejtësisë
79
Qarku i funksionit logjik OSE-OR
Qarku i funksionit logjik DHE-AND
80
Qarku logjik JO
CILINDRI DYKAHËSH
Kontrolli direkt
Kontrolli singel
81
Shembuj përdorimi
Sistemi trasportues- aktivizimi i cilindrit e bart pjesen në shirit
Hapja dhe mbyllja e derës
Pra kur e aktivizojmë butonin dera hapet pastaj mbyllet vetë
82
83
Detyra per ushtrime

Detyre 1:
Gjeni funksionin minimal dhe skemën logjike nëpërmes implikanteve esenciale duke përdorur
metodën tabelare. Automati digjital konvencional është i përbërë prej katër (4) variablave
primare të pavarura dhe një funksion dalës:
f(A, B, C, D) = m1(0, 1, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15)
Zgjidhje:
f(A, B, C, D) = m1(0, 1, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15)
Gjejmë implikantet primare:
A B C D
0 0 0 0 0
1 0 0 0 1
5 0 1 0 1
6 0 1 1 0
7 0 1 1 1
8 1 0 0 0
10 1 0 1 0
14 1 1 1 0
15 1 1 1 1
Tabelën e formojmë sipas vlerave të njishit të implikanteve:
A B C D
0 0 0 0 0
1 0 0 0 1
8 1 0 0 0
5 0 1 0 1
10 1 0 1 0
7 0 1 1 1
14 1 1 1 0
15 1 1 1 1
Minimizimi i implikanteve në mes veti:
84
A B C D
0, 1 0 0 0 +x
0, 8 + 0 0 0y
1, 5 0 + 0 1z
8, 10 1 0 + 0w
5, 7 0 1 + 1p
10, 14 1 + 1 0t
7, 15 0 1 1 +u
14, 15 + 1 1 0v
Ku në këtë fazë janë gjetur implikantet primare

Tani i gjejmë implikantet primare esenciale:
m10=ABCD
m14=ABCD
m8=ABCD
m6=ABCD
m5=ABCD
m7=ABCD
m2=ABCD
m9=ABCD
m1=ABCD
m0=ABCD
x  ABC
+ +
y  A BD
z  A BC + +
v  BC + + + +
w  BD + + + +
t  CD + + + +
Pasi që në kolonat e mintermave m5, m9 dhe m14 ka vetëm nga një +, implikantet
primare të rreshtave përkatës (y,v dhe t) janë implikantet primare
85
esenciale. Rreshtat esencialë të cilët i përkasin implikanteve y, v dhe t, i

mbulojnë të gjitha mintermat:
- implikanti esencial y i mbulon: m5, m7
- implikanti esencial v i mbulon: m0, m1, m8 dhe
- implikanti esencial t i mbulon: m2, m6 dhe m10.
Prandaj në këtë fazë përfundon sinteza e automatit digjital.
Përfundimisht, funksioni në dalje është duke i marrë implikantet primare esenciale pasi
që i kanë në përbërje të gjitha variablat primare të pavarura.
f  A BD  B C  CD
Nga funksioni minimal i daljes vizatojmë sistemin logjik të automatit digjital:
A B C D
BC
CD
D
F
A
A BD
BD
Detyre 2
Gjeni funksionin minimal dhe skemën logjike nëpërmes implikanteve esenciale duke përdorur
metodën tabelare. Automati digjital kombinues është i përbërë prej katër (4) variablave
f(A, B, C, D) = m1(0, 1, 5, 6, 7, 8, 10, 14, 15)
Zgjidhje:
f(A, B, C, D) = m1(0, 2, 5, 6, 7, 9, 10, 13, 15)
86
A B C D
0 0 0 0 0
2 0 0 1 0
5 0 1 0 1
6 0 1 1 0
7 0 1 1 1
9 1 0 0 1
10 1 0 1 0
13 1 1 0 1
15 1 1 1 1
A B C D
0 0 0 0 0
2 0 0 1 0
5 0 1 0 1
6 0 1 1 0
9 1 0 0 1
10 1 0 1 0
7 0 1 1 1
13 1 1 0 1
15 1 1 1 1
A B C D
0, 2 0 0 + 0x
5, 7 0 1 + 1y
5,13 + 1 0 1w
6,7 0 1 1 +p
9,13 1 + 1 1t
7, 15 0 1 1 +u
14, 15 + 1 1 0v
87
Detyra 3:
Gjeni funksionin minimal nëpërmes implikanteve esenciale duke përdorur metodën

tabelare. Automati digjital konvencional është i përbërë prej katër (4) variablave
f(A, B, C, D) = m1(0, 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14)

Zgjidhje:
f(A, B, C, D) = m1(0, 1, 2, 5, 6, 7, 8, 9, 10, 14)
A B C
D
1 0 0 0 0
1 0 0 0 1
2 0 0 1 0
5 0 1 0 1
6 0 1 1 0
7 0 1 1 1
8 1 0 0 0
9 1 0 0 1
10 1 0 1 0
14 1 1 1 0
A B C
D
0 0 0 0 0
1 0 0 0 1
2 0 0 1 0
8 1 0 0 0
5 0 1 0 1
6 0 1 1 0
9 1 0 0 1
10 1 0 1 0
7 0 1 1 1
14 1 1 1 0
88

A B C
D
0, 1 0 0 0 +
0, 2 0 0 + 0
0, 8 + 0 0 0
1, 5 0 + 0 1x
1, 9 + 0 0 1
2, 6 0 + 1 0
2, 10 + 0 1 0
8, 9 1 0 0 +
8, 10 1 0 + 0
5, 7 0 1 + 1y
6, 7 0 1 1 +z
6, 14 + 1 1 0
10, 14 1 + 1 0
Implikantet që nuk mund të minimizohen me asnjë implikant tjetër janë: x, y, z dhe të
njejtat largohen nga vazhdimi i mëtejmë i mbulimit.
Vazhdimi i minimizimit të implikanteve që kanë mundësi të mbulimit:
A B C
D
0,1; 8,9 + 0 0
0,2; 8,10 +
0,8; 1,9 + 0 +
0,8; 2,10 0
+ 0 0
+
+ 0 +
0
2,6; 10,14 + + 1
2,10;6,14 0
+ + 1
0
Vazhdimi i mëtutjeshëm nga tabela e fundit për minimizim:
A B C
89
D
0,1; 8,9 + 0 0v
0,2; 8,10 + w
+ 0 +
0
2,6; 10,14 + + 1t
0
Implikantet primare:
x  A C D, y  A BD, z  A BC , v  B C , w  B D , t  CD.
Tani i gjejmë implikantet primare esenciale:
m10=ABCD
m14=ABCD
m0=ABCD
m7=ABCD
m9=ABCD
m8=ABCD
m1=ABCD
m2=ABCD
m5=ABCD
x  AC D m6=ABCD
+ +
y  A BD + +
z  A BC + +
*
v  BC + + + +
w  BD + + + +
*
t  CD + + + +
Pasi që në kolonat e mintermave m9 dhe m14 ka vetëm nga një +, implikantet primare të
rreshtave përkatës (v dhe t) janë implikantet primare esenciale. Rreshtat esencialë të cilët
i përkasin implikanteve v dhe t, i mbulojnë edhe mintermat:
m0, m1, m2, m6, m8, m9, m10, m14.
Përfundimisht, diagrami duket kështu:
m7=ABCD
m5=ABCD
x  AC D
+
** + +
y  A BD
z  A BC +
90
Prandaj implikanti i fundit që i mbulon të dy mintermat (m5 dhe m7) është y dhe quhet
implikant esencial sekundar.
Përfundimisht, funksioni në dalje është:
f  B C  CD  A BD
Nga funksioni minimal i daljes vizatojmë sistemin logjik të automatit digjital:
A B C D
BC
CD
D
F
A
A BD
BD
91

Automatizimi I Proceseve Prodhuese-Skripte 7435268072362756119 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Automatizimi I Proceseve Prodhuese-Skripte 7435268072362756119 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Automatizimi i Proceseve Prodhuese Ferit Idrizi 2014

Automatizimi i Proceseve Prodhuese

funksione logjike, të cilat janë treguar në tabelën 12.

yx yx y0 y 1

Me dy variabla të pavarura x1 dhe x2 mund të formohen 2  2  2  16 funksione të

ndryshme të treguara në tabelën 3.2. Këto 16 funksione quhen elementare.

Duke shikuar tabelën 2 mund të vrehet:

1. Funksionet e dy variablave i përfshijnë edhe funksionet e një variable, përkatësisht

y 0  y15 ; y3  y12 ; y 5  y10 .

2. Disa funksione paraqiten në çifte (dy negacione, dy ndalesa, dy implikime, dy

3. Tabela mund të ndahet në dy pjesë të barabarta, ku funksinet e njërës gjysëm (prej

formojnë këto relacione:

Përpos funksioneve të ndërlidhjeve të fituara në pikën 1, në vazhdim i paraqesim edhe

Logjika matematike studion tipat e konkluzioneve logjike që përdoren në matematikën moderne.

Vlerësimi i vërtetësisë së gjendjeve me anë të dy madhësive diskrete 1 dhe 0, lejon që të përdoret

Funksioni logjik DHE

ose me ndërprerës elektrik dhe simbol logjik figura 3.1

1) kur rritet shpejtësia e prerjes dhe jo ushqimi;

2) kur rritet ushqimi dhe jo shpejtësia e prerjes dhe

3) kur rritet si shpejtësia ashtu dhe ushqimi.

Pra, gjendja e përbërë që bashkohet me lidhësen OSE dy e më shumë gjendje të thjeshta, do të

ose me ndërprerës elektrik dhe simbol logjik figura 3.2

MENYRAT E PREZENTIMIT TË FUNKSIONEVE LOGJIKE

Paraqitja e funksioneve logjike zakonisht bëhet përmes bashkësive:

Reduktimi i funksioneve logjike sipas tabelës së vërtetësisë bëhet duke i vendosur në

Tabela dydimensionale e funksionit

B\A 0 1 B\A 0 1 B\A 0 1

Një formë tjetër e prezentimit të funksionit është me diagrame të Venn-it:

Funksioni më sipërm do të prezentohej në këtë mënyrë:

Paraqitja përmes diagrameve kohore do të ishte kështu:

Paraqitja përmes ndërprersëve bëhet duke prezentuar si 0 ndërprerësin e hapur,

Ndërprerësit duhet të jenë të lidhur në formë të tillë që të arrihet kalimi i rrymës

Paraqitja tabelare është më e përshtatshme kur kemi më shumë variabla.

-prodhimin e variablave që japin vlerën 1, dhe

-komplimentin e variblave që japin vlerën 0

-shumën e variablave në pozicionin e i-të me vlerë 0

-komplimentin e variblave që japin vlerën 1

Definimin e rreshtit të fundit të funksionit do ta bëjmë përmes vlerës në fuqi:

m0-minitermat për të cilët funksioni ka vlerën zero

m1-minitermat për të cilët funksioni ka vlerën zero

M1-maksiermat për të cilët funksioni ka vlerën zero

Për funksionin e dhënë:

F ( A, B)   m1 (1,4,7)  m1  m4  m7  ABC  ABC  ABC

F ( A, B)   m 0 (0,2,3,5.6)  m1  m4  m7  ABC  ABC  ABC

Të prezentohet shembulli i më sipërm përmes diagrameve të Venn-it dhe Diagrameve

ABC  ABC  ABC  F

Ja si duken disa kombinime të funksionit me tre variabla të pavarura:

Pra, F  ABC  ABC  ABC

Minimizimi me Metodën Algjebrike

Gjatë minimizimit të funksioneve logjike me metodën algjebrike kryesisht përdorim

Algjebra e Bulit mbëshetet në një grumbull qëndrimesh themelore, të cilat

RREGULLAT DISJUNKSIONI KONJUNKSIONI

Shembulli 1. Të reduktohet shprehja:

Shembulli 2. A vlen barazimi:

Vërejtje: të vërtetohet përmes tabelës dhe skemës logjike:

PROBLEMI I VENDOSJES SË KORNIZAVE TË GRUPIMIT

Minimizimi i funksioneve logjike me ndihmën e kartave

Detyrë: Të minimizohet funksioni logjok F=ā+bc+ac, i dhënë në tabelë, si dhe te gjindet

1. Shuma e produkteve SOP (sum of products).

Formojmë kornizat (konturet) KARNO

I-Metoda e Shumës së Produkteve

Nënkupton grumbullimin e njëshave, dmth meren vetëm kombinimet e variablave në

Për të kuptuar më së miri ndikimin që ka zgjedhja e drejtë e kornizave, po marim të dy