A ΦIEPΩMA
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994
2-19 AΦIEPΩMA
 Tα Aγια Mετέωρα.
Σύντομο ιστορικ χρο-
νικ της μετεωρίτικης
μοναχοπολιτείας.
 «Iσάγγελη πολι-
τεία». Eξι αιώνων ορ-
θδοξη μουσική, μαρ-
τυρία και δράση.
 Oι έρευνες του Nί-
κου Bέη. Στις μονές
των Mετεώρων κατά
τα έτη 1908 και 1909.
 Bιβλιοθήκες και αρ-
χεία. Xειργραφα, έγ-
γραφα, παλαιά έντυ-
πα, βιβλία των μετεω-
ρικών μονών.
 Oι τοιχογραφίες των
μονών. Tα περίφημα
ζωγραφικά σύνολα
του 16ου αιώνα και οι
σπουδαίοι δημιουργοί
τους.
 Oι φορητές εικνες.
Mια συλλογή εικνων
έξι αιώνων (14ος-
20ος).
20 KPITIKH
Kριτική θεάτρου. «Λ-
γω Φάτσας», του Γιώρ-
γου Διαλεγμένου στο
«Aπλ Θέατρο». Kρι-
τική δίσκων.
21 BIBΛIO
Nέο λεύκωμα για το
Aγιον Oρος. Nέες εκ-
δσεις βιβλίων–περιο-
δικών.
22 ΘEAMATA
Kινηματογράφοι και
Θέατρα.
ΓEYΣEIΣ
23
Oίνος ο αγαπητς και
συνταγή μαγειρικής.
24-31 THΛEOPAΣH
Tο πργραμμα της ε-
βδομάδας.
Φωτογραφία εξωφύλλου: Mετέω-
ρα: H Iερά Mονή Pουσάνου
Yπεύθυνος «Eπτά Hμερών»:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
2 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994
Tα Aγια Mετέωρα
Iστορικ χρονικ της μετεωρίτικης μοναχοπολιτείας
Tου Δημήτρη Z. Σοφιανού
Διευθυντή του Kέντρου Eρεύνης του Mεσαι-
ωνικού και Nέου Eλληνισμού της Aκαδημίας
Aθηνών
TA METEΩPA, η «Θηβαΐδα» των Στα-
γών, πως εύστοχα αποκλήθηκαν, α-
ποτελούν το μεγαλύτερο και σημα-
ντικτερο μετά το Aγιον Oρος μονα-
στικ συγκρτημα του ελλαδικού
χώρου.
Στο βορειοδυτικ άκρο της θεσ-
σαλικής γης, ανάμεσα στους θερα-
τους ορεινούς γκους της Πίνδου
και των Aντιχασίων, κοντά στην α-
γκαλιά του Πηνειού, συντροφευμέ-
Eπιμέλεια Aφιερώματος:
BHΣ. ΣTAYPAKAΣ
νοι, απ τα πανάρχαια χρνια, απ
τις νύμφες των ελληνικών δρυμών
και ποταμών, τις δρυάδες και ναϊά-
δες, υψώνονται σιωπηλοί κι ακίνητοι
οι πέτρινοι γίγαντες των Mετεώρων
και με το περήφανο και επιβλητικ
τους παράστημα διακπτουν απτο-
μα, πάνω απ την μορφη Kαλαμπά-
κα και το γραφικ Kαστράκι, τη μο-
νοτονία του απέραντου θεσσαλικού
κάμπου, προκαλώντας δέος και έκ-
σταση.
Tο πέτρινο δάσος των θεσταλτων
βράχων τους σχηματίζει ένα απ τα
θαυμασττερα και υποβλητικτερα
τοπία του κσμου. Eκεί ο κουρασμέ-
νος απ την τύρβη και τον τάραχο
των εγκοσμίων αναχωρητής ανακά-
λυψε τον αρμοδιτερο χώρο για την
ασκητική βιοτή και ανάπαυση, το κα-
ταλληλτερο καταφύγιο για την ανα-
ζήτηση της ψυχικής ηρεμίας και γα-
Tα πρώτα ίχνη του μετεωρίτικου σκητική πολιτεία, η Σκήτη της Δού-
μοναχισμού χάνονται στα βάθη των πιανης ή των Σταγών, με κέντρο λα-
λήνης, στην αγωνιώδη προσπάθειά αιώνων και καλύπτονται απ την α- τρείας τον να της Θεοτκου, που α-
του, με τον ίλιγγο του ύψους, να δα- χλύ των θρύλων και των παραδσε- ποτελούσε και το «Kυριακ» ή «πρω-
μάσει και να κατασιγάσει τον ίλιγγο ων. Oμως οι απαρχές της μοναστικής τάτο» του μοναστικού συγκροτήμα-
των παθών και του βιοτικού του άγ- πολιτείας των Σταγών, πως ονομα- τος. Πράγματι, «η Mονή της υπερα-
χους, μακριά απ το βουητ και τη ζταν στους βυζαντινούς και μετα- γίας Θεοτκου η Δούπιανη» μνημο-
ζάλη του κσμου. βυζαντινούς χρνους η σημερινή νευταν σε επίσημο παλαι πρακτικ
Oμως στο θαυμαστ και εκστασια- Kαλαμπάκα, μπορούν, με πολύ μεγά- απογραφής, των μέσων του IB΄ αιώ-
κ εκείνο τοπίο «ουκ ελάτρευσαν λη πιθαντητα, να αναχθούν στον IA’ να, αναφερμενο στα ρια, στις κτή-
την κτίσιν οι θεφρονες αλλά τον ήδη αιώνα. Φαίνεται πως ττε οι σεις και στις δικαιοδοσίες της επι-
Kτίσαντα». Eκεί, στις απάτητες και πρώτοι ερημίτες, αψηφώντας με την σκοπής Σταγών.
κακοτράχαλες κορφές των πελώ- ακαταγώνιστη δύναμη της πίστης Στον ναΐσκο αυτ της Παναγίας
ριων μετεωρίτικων λίθων, οι παρά- τους και με την αλγιστη θέλησή της Zωοδχου Πηγής, που σώζεται
τολμοι και αποφασιστικοί ασκητές, τους τ’ αγριοκαίρια και τις καταιγί- σε καλή κατάσταση μέχρι σήμερα,
με τις αδιάλειπτες προσευχές τους, δες, σκαρφάλωσαν σαν τ’ αγριοπού- κοντά στο Kαστράκι, λίγο πιο κάτω α-
με τους ανείκαστους πνευματικούς λια τ’ ουρανού, σαν αετοί στους π το μοναστήρι του Aγίου Nικολάου
μχθους και ιδρώτες τους, με την α-
διάκοπη πάλη τους για την κατάσβε-
«φωλεούς» τους και κούρνιασαν στα
κοιλώματα και στις σπηλιές των ανε-
του Aναπαυσά, στα ριζά απτομου
και επιβλητικού βράχου και διατηρεί
ση των κοσμικών ορέξεων και πα- μδαρτων βράχων, αναζητώντας ε- καλής τέχνης τοιχογραφίες των αρ-
θών, έστησαν σταθερά τα βάθρα και κεί την ψυχική τους πληρτητα και χών του IΓ΄ αιώνα, συνέρρεαν απ τα
ύψωσαν στέρεη τη νοητή κλίμακα λύτρωση: «Tοις ερημικοίς, θείω έρω- ασκητήρια και τις σπηλιές τους οι
που οδηγεί στα δώματα του ουρανού τι πτερουμένοις, άπαυστος ο θείος αυστηροί μετεωρίτες αναχωρητές
και καταλήγει στην ένωση με το πθος εγγίνεται, κσμου ούσι του κάθε Kυριακή για να τελέσουν την
Θείο: «Λέγει τοις μονασταίς η σαρ- ματαίου εκτς». κοινή λατρεία στον Θε.
γάνη (=το δίχτυ, το καλάθι), προσέ- Eτσι, απ τις αρχές του IB΄ αιώνα O επικεφαλής της Σκήτης των Στα-
χετε, ου μνον υμάς ανάγω απ γης είχε πια συγκροτηθεί πως φαίνεται, γών έφερε, κατά τα αγιορείτικα πρ-
εις το ρος, αλλά και εις ουράνια». στον χώρο των Mετεώρων, μικρή α- τυπα, τον τίτλο του «πρώτου» και κα-
θηγουμένου της Mονής της Θεοτ-
κου της Δούπιανης. Aς σημειωθεί ε-
δώ τι μέσα στη μοναστική λιθπολη
των Σταγών μνος αυτς, «ως πρώ-
τος της ασκήσεως είχε και το της η-
γουμενείας νομα».
Kατά τα μέσα του IΔ΄ αιώνα δεσπ-
ζει, με τη μεγάλη δράση και ακτινο-
βολία της, η επιβλητική μορφή του
«πρώτου» της σκήτης των Σταγών
και καθηγουμένου της Δούπιανης
κυρ–Nείλου. O ιερομναχος Nείλος,
που μνημονεύεται συχνά σε έγγρα-
φα, επιγραφές και άλλα κείμενα της
εποχής, είναι ο ιδρυτής και κτίτορας,
κατά το έτος 1366/67, της Mονής της
Yπαπαντής (αρχικά Aναλήψεως του
Kυρίου), η οποία σήμερα είναι ακα-
τοίκητη και ανήκει στη Mονή του Mε-
γάλου Mετεώρου. O νας της Yπα-
παντής τοιχογραφήθηκε, πως μαρ-
τυρεί η επιγραφή του, το έτος
1366/67 και αποτελεί ένα απ τα
σπουδαιτερα ζωγραφικά σύνολα
του β΄ μισού του IΔ΄ αιώνα.
Περισστερα απ είκοσι μοναστή-
ρια, σκαρφαλωμένα στους θεκτι-
στους βράχους, συγκροτούσαν τη
μοναστική «λιθπολη» των μετεωρι-
τών αναχωρητών. Πολλά απ’ αυτά
πρωτοκτίστηκαν το IΔ΄ αιώνα και στη
συνέχεια ανακαινίστηκαν εκ βάθρων
και συμπληρώθηκαν κατά το IΣT΄ αι.,
περίοδο ιδιαίτερης ακμής και άνθη-
σης του μοναχισμού στα Mετέωρα,
αλλά και γενικτερα σ’ ολκληρο τον Mονή του Mεγάλου Mετεώρου (Mεταμορφώσεως). Iδρύθηκε λίγο πριν απ τα μέσα του IΔ΄ αιώνα απ τον σιο Aθανάσιο
ελλαδικ χώρο. τον Mετεωρίτη, ο οποίος και υπήρξε ο πρώτος κτίτορας της μονής και οργανωτής συστηματικού μοναστικού κοινοβίου.
Mε την καταλυτική φθορά του
χρνου, με τις κάθε λογής περιπέ-
τειες και δυσκολίες στο πέρασμα
των αιώνων, οι περισστερες απ τις
άλλοτε ακμάζουσες μετεωρίτικες
μονές ερημώθηκαν, ερειπώθηκαν
και παραδθηκαν στο μαρασμ και
στον αφανισμ. Tα χαλάσματα και τ’
απομεινάρια τους, άλλοτε λιγοστά κι
άλλοτε περισστερα (Aγίας Mονής,
Παντοκράτορος, Προδρμου, Yψη-
λοτέρας κ.ά.), πάνω στους απρσι-
τους και σκιαχτερούς βράχους, ά-
φωνα και θλιμμένα, χωρίς τους ή-
χους πια της γλυκιάς ψαλμωδίας και
την ευωδία του μοσχοθυμιάματος ε-
δώ και χρνια τώρα ταράζονται, στις
άγριες θύελλες του χειμώνα, μνο
απ τους θρηνητικούς κρωγμούς
των γυπαετών και των κοράκων· αλ-
λά και απ τα γλυκολαλήματα των
αηδονιών, τα ανοιξιάτικα χαρούμενα
πρωινά, που συνθέτουν ένα παναρ-
μνιο εωθιν δοξολγημα για το με-
γαλείο και την πανσοφία του Πλά-
στη. Tα εγκαταλειμμένα και χορτα-
ριασμένα ρεποθέμελα των γκρεμι-
σμένων αυτών μοναστηριών φέρ-
νουν στα χείλη μας τη ρήση του ψαλ-
μωδού: «Eπ’ αυτά τα πετεινά του ου-
ρανού κατασκηνώσει, εκ μέσου των Mονή Aγίου Στεφάνου. Bρίσκεται στο νοτιοανατολικ άκρο της συστάδας των μετεωρίτικων βράχων, έχει (απ του έτους
πετρών δώσουσι φωνήν...». 1961) γυναικεία αδελφτητα.
Σήμερα, έξι μοναστήρια πάνω στις
αγιομετεωρίτικες πέτρες συνεχίζουν ρας της μονής και οργανωτής συστη- που έλαβε το μοναχικ σχήμα υπ Aθανάσιος οριστικά στον λεγμενο
χωρίς διακοπή, για εξακσια και πε- ματικού μοναστικού κοινοβίου. Γι’ το νομα Aντώνιος, σε ηλικία τριά- Πλατύ Λίθο ή Πλατλιθο, που ο ίδιος
ρισστερα χρνια, γνήσια, αυστηρή αυτ η ίδρυση του μοναστηριού αυ- ντα περίπου χρνων. Σύντομα έγινε απεκάλεσε Mετέωρο. Eκεί στην αρχή
και απαραχάρακτη την παράδοση τού θεωρείται σταθμς ή μάλλον α- και μεγαλσχημος και μετονομάστη- έκτισε να της Παναγίας της Mετεω-
του ορθδοξου μοναχισμού: η Mονή φετηρία του οργανωμένου μετεωρί- κε σε Aθανάσιο, παίρνοντας επάξια, ρίτισσας Πέτρας, πως επονομάστη-
του Mεγάλου Mετεώρου ή της Mετα- τικου μοναχισμού. πως απέδειξε η μετέπειτα πολιτεία κε, και αργτερα, μετά το έτος 1348,
μορφώσεως, Bαρλαάμ, Aγίου Στεφά- O σιος Aθανάσιος γεννήθηκε περί του, το νομα του θεμελιωτή του α- να προς τιμήν του Mεταμορφωθέ-
νου, Aγίας Tριάδας, Aγίου Nικολάου το έτος 1302 στη μεσαιωνική πλη γιορείτικου μοναχισμού Aθανασίου ντος Σωτήρος Xριστού.
Aναπαυσά και Pουσανού. των Nέων Πατρών, τη σημερινή Yπά- του Aθωνίτη († ca. 1004). H πνευματική ακτινοβολία και αί-
τη και το κοσμικ του νομα ήταν Oι αντίξοες περιστάσεις των και- γλη του Mετεωρίτη ασκητή προσήλ-
Mονή Aνδρνικος. Σε πολύ μικρή ηλικία έ- ρών, κυρίως μως η Θεία πρνοια και κυσε σύντομα πολυπληθή μοναστική
μεινε ορφανς και απ τους δύο γο- βούληση, παρακίνησαν τον Aθανάσιο αδελφτητα, για την κοινοβιακή δια-
του Mεγάλου Mετεώρου νείς του. Mετά την κατάληψη της γε- μαζί με τον γέροντά του ιερομναχο βίωση της οποίας συνέταξε ο ίδιος
H Mονή του Mεγάλου Mετεώρου ή νέθλιας πλης του απ τους Kαταλα- Γρηγριο να εγκαταλείψουν το Aγιον αυστηρ «κανονικ τύπο», που υ-
της Mεταμορφώσεως ιδρύθηκε λίγο νούς του δουκάτου των Aθηνών, πε- Oρος και να αναζητήσουν το ασκητι- πήρξε η βάση και το θεμέλιο του με-
πριν απ τα μέσα του IΔ΄ αιώνα απ ρί το έτος 1319 και μετά πολυετείς α- κ ερημητήρι τους στους ευλογη- τεωρίτικού μοναχισμού. Aλλά και η
τον σιο Aθανάσιο τον Mετεωρίτη, ο ναζητήσεις και περιπλανήσεις κατέ- μένους βράχους των Σταγών. ττε πολιτική ηγεσία, δηλαδή οι Σέρ-
οποίος και υπήρξε ο πρώτος κτίτο- ληξε στο Aγιον Oρος γύρω στα 1332, Γύρω στα 1340 εγκαταστάθηκε ο Συνέχεια στην 4η σελίδα

KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 3

Συνέχεια απ την 3η σελίδα
βοι ηγεμνες των Tιράνων επεδίω-
ξαν τη φιλία και τις σχέσεις με τον -
σιο ασκητή. Aς σημειωθεί εδώ τι τα
μοναστήρια, με την επιρροή που α-
σκούσαν στο λα, θεωρούνταν ανέ-
καθεν κέντρα στήριξης και της ηγε-
μονικής εξουσίας. Γι’ αυτ και οι κα-
τά καιρούς ημεμνες, ευεργετώντας
τα πλουσιοπάροχα, επιδίωκαν πάντο-
τε την εύνοιά τους.
O Aθανάσιος πέθανε ήρεμα και ει-
ρηνικά γύρω στα 1380, σε ηλικία 78
χρνων, απ ηπατική ασθένεια.
Aμεσος διάδοχς του και δεύτε-
ρος κτίτορας της μονής υπήρξε ο
μοναχς σιος Iωάσαφ, πρώην «βα-
σιλεύς» Iωάννης Oύρεσης Παλαιο-
λγος, γιος του Eλληνοσέρβου βα-
σιλιά Hπείρου και Mεγάλης Bλαχίας
(=Θεσσαλίας), με έδρα τα Tρίκαλα,
Συμεών Oύρεση Παλαιολγου
(1359-1370).
O Iωάννης Oύρεσης πολύ σύντο-
μα, σε ηλικία 22 περίπου χρνων, με-
ταξύ των ετών 1372 και 1373, οι-
στρηλατημένος απ το θείο έρωτα
και την κλίση του προς τον «μονήρη
και άζυγον βίον», εγκατέλειψε το
σκήπτρο της κοσμικής εξουσίας και
αντάλλαξε τη βασιλική αλουργίδα με
το φτωχικ μοναχικ τριβώνιο. Aπο-
σύρθηκε έτσι στη Mονή του Mεγά-
λου Mετεώρου, που περιβλήθηκε
το αγγελικ σχήμα και μετονομά-
στηκε σε Iωάσαφ.
O Iωάσαφ το έτος 1387/88, σύμφω-
να με τις επιγραφικές μαρτυρίες, ε-
πεξέτεινε και ανοικοδμησε μεγαλο-
πρεπέστερο τον αρχικ να που είχε
ανεγείρει ο Aθανάσιος προς τιμήν
της Mεταμορφώσεως του Xριστού.
Πρκειται για το σημεριν νασχημο
ιερ του καθολικού της μονής, που
κοσμείται, κατά το μεγαλύτερ του
μέρος, με ενδιαφέρουσες τοιχογρα-
φίες του 1483.
O Iωάσαφ, «το εκ ρίζης βασιλικής
βλάστημα», «ο κατά κσμον ευγενέ-
στατος και εν μοναχοίς οσιώτατος»,
πέθανε γύρω στα 1422/23. Tον Aθα-
νάσιο και Iωάσαφ, «τους του Mετεώ-
ρου οικήτορας και ναού του θείου
δομήτορας» η Eκκλησία κατέταξε
στη χορεία των οσίων και τιμά τη
μνήμη τους στις 20 Aπριλίου. Oι ιε-
ρές κάρες και των δύο κτιτρων φυ-
λάσσονται στη μονή ως θησαυρς
πολυτίμητος.
Στα μέσα του IΣT΄ αιώνα η Mονή
του Mεγάλου Mετεώρου γνώρισε ιδι-
αίτερη ακμή και άνθηση. Tον Oκτώ-
βριο του 1540 την επισκέφθηκε ο Oι-
κουμενικς Πατριάρχης Iερεμίας A΄
Mονή Aγίου Στεφάνου. Mοναχή στο κηροπλαστείο.
4 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994
Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Mοναχοί στο πλάτωμα του βράχου: «τοις δε γε
σφριγώσι νέοις σκαπάνας επέταξε φέρειν και την γην εργάζεσθαι, ίνα αυτοί μεν
εκ του καρπού των πνων αυτών τρέφωνται και τοις ενδεέσι χορηγώσι» (Bίος ο-
σίου Aθανασίου του Mετεωρίτη).
και με συγίλλι του αναγνώρισε και
κατοχύρωσε τα προνμια και την
πλήρη ανεξαρτησία της. Πρσφατα,
το 1990, 450 ακριβώς χρνια μετά
την πρώτη πατριαρχική περιοδεία
στα Mετέωρα, η σεπτή κορυφή της
Oρθοδοξίας, ο μακαριστς Oικουμ.
Πατριάρχης Δημήτριος A΄ επισκέ-
φθηκε ως ταπεινς προσκυνητής την
αγιασμένη λιθπολη των Σταγών, λα-
μπρύνοντας έτσι τις εορταστικές εκ-
δηλώσεις που έγιναν ττε για την ε-
πέτειο της συμπλήρωσης εξακοσίων
χρνων απ την ανέγερση του παλαι-
ού καθολικού της Mονής του Mεγά-
λου Mετεώρου.
Στα 1544/45 ανεγέρθηκε ο μεγαλ-
πρεπος κυρίως νας και η λιτή του
σημερινού επιβλητικού καθολικού
της μονής. O νας, που ακολουθεί το
γνωστ αρχιτεκτονικ αθωνικ τύπο,
αγιογραφήθηκε μαζί με τη λιτή στα
1552, επί ηγουμένου Συμεών. H τοι-
χογράφηση αυτή αποτελεί ένα απ
τα αξιολογτερα σύνολα κρητικής
τεχνοτροπίας της μεταβυζαντινής
ζωγραφικής.
O ίδιος ηγούμενος έκτισε στα 1557
και την τράπεζα, σημεριν σκευοφυ-
λάκιο - μουσείο της μονής. Για λες
αυτές τις δραστηριτητές του ο πο-
λυπράγμων Hπειρώτης ιερομναχος
θεωρείται ως τρίτος κτίτορας του
μοναστηριού.
Tον Iούλιο του 1572 ανεγέρθηκε το
νοσοκομείο-γηροκομείο, πολύ εν-
διαφέρον απ αρχιτεκτονική άποψη
κτίσμα. Στη β΄ δεκαετία του IΣT΄ αιώ-
να, με έξοδα του φιλθρησκου και
δυναμικού βοεβδα της Bλαχίας Nε-
άγκοε Mπασαράμπα (1512-1521) κα-
τασκευάσθηκε ο πύργος για το δίχτυ
και η κατακρυφη ξύλινη ανεμσκα-
λα για την προσπέλαση στη μονή.
Aνάμεσα στους παλαιούς ηγουμέ-
νους εξέχουσα θέση κατέχει για την
ποικίλη δραστηριτητά του (πνευμα-
τική, οικοδομική, αφιερώματα διάφο-
ρα κ.ά.) ο Παρθένιος Oρφίδης (1779
περίπου ±1807), ο «μουσικώτατος»
και «ψάλτης».
H μονή έχει και δύο παλαιά παρεκ-
κλήσια, του Tιμίου Προδρμου (IZ΄
και IH΄ αι.) και των Aγίων Kωνσταντί-
νου και Eλένης (του 1789).
Mονή Bαρλαάμ
H Mονή Bαρλαάμ, απέναντι απ το
Mεγάλο Mετέωρο, ιδρύθυκε κι αυτή
στα μέσα του IΔ΄ αιώνα απ τον σύγ-
χρονο του οσίου Aθανασίου του Mε-
τεωρίτη ασκητή Bαρλαάμ, στον ο-
ποίο οφείλει και τη μέχρι σήμερα ο-
νομασία της.
Oι πραγματικοί μως κτίτορες της
μονής είναι οι Γιαννιώτες αδελφοί
ιερομναχοι σιοι Θεοφάνης (†17
Mαΐου 1544) και Nεκτάριος (†7 Aπρ.
1550).
Kαταγμενοι απ πλούσια και επι-
φανή οικογένεια, απαρνήθηκαν την
κοσμική δξα και τα πρσκαιρα αγα-
θά, και πολύ νέοι, περί το έτος 1495,
περιβλήθηκαν το μοναχικ σχήμα.
Mνασαν αρχικά στο Nησί των Iωαν-
νίνων, στην αγιορείτικη Mονή Διονυ-
σίου, στο Nησί των Iωαννίνων πάλι,
που έκτισαν τη Mονή του Tιμίου
Προδρμου και τελικά γύρω στα
1510/11, κατέληξαν στους μετεωρίτι-
κους βράχους, αναζητώντας εκεί την
ασκητική τους τελείωση και την υ-
περκσμια γαλήνη.
Mεταξύ των ετών 1541 και 1544 έ-
κτισαν, προς τιμήν των Aγίων Πά-
ντων, το σημεριν αγιορείτικου τύ-
που κομψ και μεγαλπρεπο καθολι-
κ της μονής. O κυρίως νας αγιο-
γραφήθηκε το 1548, και με βάση τε-
χνοτροπικά κριτήρια η λαμπρή αυτή
τοιχογράφηση αποδίδεται στο διά-
σημο Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Kατε-
λάνο. Δεκαοχτώ χρνια αργτερα,
στα 1566, τοιχογράφησαν τη λιτή (ε-
σωνάρθηκα) οι Θηβαίοι επίσης αδελ-
φοί αγιογράφοι, ο Γεώργιος ιερέας
και Σακελλάριος Θηβών και ο Φρά-
γκος, που έφεραν το επώνυμο Kο-
νταρής.
Στο βορειοδυτικ άκρο του βρά-
χου βρίσκεται το παρεκκλήσι των
Tριών Iεραρχών, μονκλιτο δρομικ
ναΐδριο, που κτίστηκε το 1627 και ι-
στορήθηκε με καλής τέχνης τοιχο-
γραφίες το 1637 απ τον Kαλαμπα-
κιώτη ιερέα Iωάννη. Tο σημεριν πα-
ρεκκλήσι αντικατέστησε παλαιτερο
ομώνυμο ναΐσκο, που αρχικά είχε οι-
κοδομήσει ο πρώτος οικιστής του
βράχου αναχωρητής Bαρλαάμ και
στη συνέχεια είχαν ανακαινίσει οι α-
δελφοί Aψαράδες Θεοφάνης και Nε-
κτάριος.
Aπ τα παλαιά κτίσματα της μονής
ιδιαίτερο αρχιτεκτονικ ενδιαφέρον
παρουσιάζουν η τράπεζα, η εστία και
το νοσοκομείο - γηροκομείο.
Mονή
του Aγίου Στεφάνου
H Mονή του Aγίου Στεφάνου, στο
νοτιοανατολικ άκρο της συστάδας
των μετεωρίτικων βράχων, έχει (απ
του έτους 1961) γυναικεία αδελφ-
τητα. Πτε ακριβώς ιδρύθηκε δεν εί-
ναι γνωστ. Iσως το νομα του Iερε-
μία, που αναφερταν σε χαμένη σή-
μερα επιγραφή του 1191/92, να δη-
λώνει τον πρώτο σιο ερημίτη που α-
ναρριχήθηκε σε κάποια σπηλιά του
ευλογημένου αυτού βράχου.
Bέβαιοι ωστσο κτίτορες της μο-
νής αναφέρονται δύο: Πρώτος ο αρ-
χιμανδρίτης σιος Aντώνιος, γύρω
στο πρώτο μισ του IE΄ αιώνα, τον ο-
ποίο μεταγενέστερη παράδοση έχει
συνδέσει με την ένδοξη βυζαντινή
οικογένεια των Kαντακουζηνών, και
δεύτερος ο ιερομναχος σιος Φιλ-
θεος απ τη Σθλάτενα (σημεριν Pί-
ζωμα Tρικάλων), που λίγο πριν απ
το 1545 ανακαίνισε ή μάλλον ξανά-
κτισε απ τα θεμέλιά του το παλαι,
μικρ και κομψ καθολικ της μονής,
το να του Aγίου Στεφάνου. Tτε ή
και λίγο αργτερα έγινε η τοιχογρά-
φησή του απ άγνωστο ζωγράφο. O
αρχικς ναΐσκος που ανακαίνισε ο
Φιλθεος, ανάγεται, πιθαντατα, στο
IΔ΄/IE΄ αιώνα. Στα 1798, επί επισκπου
Συνέχεια στην 6η σελίδα
Aριστερά: Mονή του Aγίου Nικολάου Aναπαυσά. Oφείλει πιθαντατα την ονομασία της σε κάποιον παλαι κτίτορά της, που θα πρέπει να τοποθετηθεί χρονικά στον IΔ΄
αιώνα, μαζί με τις απαρχές της μοναστικής ζωής πάνω στο βράχο αυτ. Δεξιά: Mονή Pουσάνου. Kτισμένη κι αυτή στον εντυπωσιακ κατακρυφο στύλο της, του ο-
ποίου φαίνεται σαν φυσική απληξη, έχει σήμερα γυναικεία αδελφτητα.

Mονή Bαρλαάμ. «Nεφέλη και γνφος κύκλω αυτής».

KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 5

Συνέχεια απ την 4η σελίδα
Σταγών Παϊσίου του Kλεινοβίτη και
επί ηγουμένου Aμβροσίου, κτίστηκε
κατά τον γνωστ αγιορείτικα αρχιτε-
κτονικ τύπο το σημεριν επιβλητικ
καθολικ προς τιμήν του Aγίου Xα-
ραλάμπους, του οποίου η κάρα φυ-
λάσσεται εκεί ως ιερ θησαύρισμα,
δώρο πολυτίμητο ρουμανικών ηγε-
μονικών οίκων.
H Mονή της Aγίας Tριάδος, σκαρ-
φαλωμένη πάνω στον απτομο και
μεγαλπρεπο βράχο της, ήδη σε έγ-
γραφο του Συμεών Oύρεση Παλαιο-
λγου, του έτους 1362, μαρτυρείται
ως οργανωμένο μοναστήρι.
O σημερινς κυρίως νας του κα-
θολικού φαίνεται πως κτίστηκε, σύμ-
φωνα με εντοιχισμένη ενεπίγραφο
πλίνθο, το 1475/76. H τωρινή τοιχο-
γράφησή του είναι έργο των ζωγρά-
φων Aντωνίου ιερέα και του αδελ-
φού του Nικολάου και έγινε το 1741.
O νάρθηκας κτίστηκε το 1689 και α-
γιογραφήθηκε το 1692.
Eνδιαφέρον παρουσιάζει το πα-
ρεκκλήσι του Tιμίου Προδρμου, μι-
κρς κυκλικς νας με θλο, λαξευ-
μένος στο βράχο, κατάγραφος με
καλής τέχνης τοιχογραφίες του έ-
τους 1682.

Mονή του Aγίου

Nικολάου Aναπαυσά
H Mονή του Aγίου Nικολάου Aνα-
παυσά, κοντά στο γραφικ Kαστράκι,
οφείλει πιθαντατα την ονομασία
της σε κάποιον παλαι κτίτορά της,
που θα πρέπει να τοποθετηθεί χρονι-
κά στον IΔ΄ αιώνα, μαζί με τις απαρ-
χές της μοναστικής ζωής πάνω στο
βράχο αυτ.
Tο μοναστήρι μως ανακαινίστηκε
ριζικά κατά την πρώτη δεκαετία του
IΣT΄ αιώνα, οπτε και ανεγέρθηκε α-
π τα θεμέλιά του το σημεριν μικρ
ωραίο καθολικ (νας του Aγίου Nι-
κολάου) απ το μητροπολίτη Λαρί-
σης άγιο Διονύσιο τον Eλεήμονα (†
28 Mαρτ. 1510) και απ τον έξαρχο
Σταγών ιερομναχο Nικάνορα († περί
το 1521).
Tον Oκτώβριο του 1527, σύμφωνα
με την κτιτορική επιγραφή, ο περίφη- Mετέωρα. Aνάβαση στο ασκητήριο του Aγίου Γρηγορίου, το 1973. (Aρχείο «Aγιορείτικης Φωτοθήκης»).
μος Kρητικς ζωγράφος Θεοφάνης
Στρελίτζας έχει αποπερατώσει την α-
κού, κρητικής τεχνοτροπίας, έγινε ναστήρια ενίσχυσαν και υπέθαλψαν άννινα έως την σήμερον ημέραν».
γιογράφηση του καθολικού.
στα 1560 απ άγνωστο ζωγράφο, - το εθνεγερτικ κίνημα του φλογε- Ποικιλτροπα ενίσχυσαν τα μονα-
Iδιαίτερη σημασία έχει το μικρ
ταν ηγουμένευε στη μονή ο ιερομ- ρού ιερωμένου παπά–Θύμιου Bλα- στήρια και τον Mακεδονικ Aγώνα,
παρεκκλήσι του Aγίου Aντωνίου, για-
ναχος Aρσένιος. χάβα και αντιμετώπισαν λα στη συ- πως αποδεικνύουν έγγραφα της
τί στους τοίχους του διατηρεί λίγα υ-
νέχεια την εκδικητική μανία του θη- Mονής του Mεγάλου Mετεώρου.
πολείμματα παλαιών τοιχογραφιών,
που ανάγονται ίσως στο IΔ΄ αιώνα.
Προσφορά ριώδους Aλή Πασά των Iωαννίνων, Στον άτυχο πλεμο του 1897, αλλά
μετά τη σύλληψη και το μαρτυρικ και στην περίοδο της γερμανικής
Oι μονές των Mετεώρων, στο πέ- τέλος του θρυλικού ιερέα.
Mονή Pουσάνου ρασμα των έξι αιώνων, μέσα απ H Mονή του Aγίου Δημητρίου,
Kατοχής ουσιαστικά και γενναιδω-
ποικίλες περιπέτειες και συμφορές ρα βοήθησαν πάλι τους κατοίκους
H Mονή Pουσάνου, κτισμένη κι αυ- που υπήρξε το ορμητήριο του πα- της περιοχής.
τή στον εντυπωσιακ κατακρυφο (επιδρομές αθέων και ασεβών κατα- πά–Θύμιου, του θρυλικού «σταυρα-
στύλο της, του οποίου φαίνεται σαν κτητών, λεηλασίες κ.ά.), δεν έλει- ετού των Xασίων», ισοπεδώθηκε Kαι τώρα μως μεγάλη υπήρξε και
φυσική απληξη, έχει σήμερα γυναι- ψαν ποτέ και απ τους αγώνες του κυριολεκτικά απ τα τηλεβλα των συνεχίζεται η προσφορά τους στους
κεία αδελφτητα. Tην επωνυμία της Eθνους. H προσφορά τους υπήρξε Tουρκαλβανών, ενώ οι ηγούμενοι δοκιμαζμενους ομδοξους αδελ-
έλαβε ίσως απ τον πρώτο οικιστή μεγάλη και πολύπλευρη. και λων των άλλων μετεωρίτικων φούς των Bουλγαρίας, Σερβίας και
του βράχου ή τον κτίτορα του παλαι- Στα 1616, Mεγάλη Παρασκευή α- μοναστηριών αιχμαλωτίστηκαν, με- Aλβανίας ιδιαίτερα.
ού ναού (IΔ΄/IE΄ αι.). Tην τωρινή οικο- νήμερα, ο Aρσλάν μπέης των Iωαν- ταφέρθηκαν και κλείστηκαν στα φο- Tέλος, εκτς απ το άλλο πλούσιο
δομική μορφή της πήρε στα μέσα του νίνων με τ’ ασκέρι του, με δλο ανέ- βερά μπουντρούμια των Iωαννίνων. κοινωνικ και φιλανθρωπικ τους
IΣT΄ αιώνα. βηκε στη Mονή του Mεγάλου Mετε- H ενθύμηση του απλοϊκού και α- έργο, πολλά συνεισέφεραν και στην
Mεταξύ των ετών 1527 και 1529 οι ώρου, εκτέλεσε εν ψυχρώ αρκετούς γράμματου παπά–Xρύσανθου απ Παιδεία, στα χρνια της Tουρκοκρα-
Γιαννιώτες αδελφοί ιερομναχοι Iω- απ τους ανυποψίαστους μοναχούς τα Tρίκαλα (κωδ. M. Bαρλαάμ 106) τίας, μέχρι τα τέλη του περασμένου
άσαφ και Mάξιμος ανέβηκαν στο στύ- και λεηλάτησε άγρια το μοναστήρι. με τρπο συγκινητικ, λακωνικ αλ- αιώνα, πληρώνοντας δασκάλους και
λο του Pουσάνου, οπτε ανακαίνισαν Στα σκοτεινά και δύσκολα χρνια λά και πολύ εύγλωττο, απεικονίζει συντηρώντας σχολειά. Σήμερα, τα
και ανέκτισαν το ερειπωμένο και ε- της Tουρκοκρατίας, στις μονές έ- τα τραγικά γεγοντα: «1809... έπια- έξι μετεωρίτικα μοναστήρια, φιλ-
γκαταλειμμένο παλαι καθολικ (της βρισκαν συχνά ασφαλές καταφύγιο σε ο καπιτάν πασιάς τον Παπαθύμιο καλλα ανακαινισμένα και συντηρη-
Mεταμορφώσεως του Σωτήρος) της και ζεστασιά οι κατατρεγμένοι και Πλαχάβα και έστειλε εις τα Iωάννι- μένα, με απλυτο σεβασμ πάντοτε
μονής. H διαθήκη τους, γραμμένη σε καταδιωκμενοι απ τον Tούρκο να στο βιζύρη και τον έκαμι ζτηρέ- και αγάπη προς την παράδοση και
περγαμηνή τον Φεβρ. του 1545, ανα- πασά κάτοικοι της περιοχής των κια τέσσιρα... και τελειώνοντας ο την Iστορία, αποτελούν έπαλξη του
φέρεται και στις οικοδομικές και άλ- Tρικάλων, πως μας πληροφορεί πλεμος έστειλε ο βεζύρης και ε- ορθδοξου μοναχισμού και κιβωτ
λες δραστηριτητές τους. ενθύμηση του 1757. βούλλωσε τα μοναστήρια και επήρε ιερή των εκκλησιαστικών και εθνι-
H ωραία τοιχογράφηση του καθολι- Στα 1808/1809 τα μετεωρίτικα μο- και του γούμενος απ ’νι εις τα Iω- κών μας παραδσεων.

6 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

 H Mονή Bαρλαάμ, απέναντι απ το Mεγάλο Mετέωρο. Iδρύθηκε στα μέσα στου IΔ΄ αιώνα απ τον σύγχρονο του οσίου Aθανασίου του Mετεωρίτη ασκητή Bαρλαάμ,
στον οποίο οφείλει και τη μέχρι σήμερα ονομασία της.

«Iσάγγελη πολιτεία»
Eξι αιώνων ορθδοξη μοναστική μαρτυρία και δράση
Tου Aρχιμανδρίτου Aθανασίου
Kαθηγουμένου Iεράς Mονής του
Mεγάλου Mετεώρου (Mεταμορφώσεως)
ΣTH ΣHMEPINH υλιστική εποχή που
ζούμε, με τις ραγδαίες τεχνολογικές
εξελίξεις, ο σύγχρονος άνθρωπος
δεν έχει βρει την ευτυχία και την α-
νάπαυσή του. Aντίθετα, πολλές φο-
ρές χωρίς ηθικές και πνευματικές α-
ξίες, χωρίς ιδανικά, μακριά απ τον
Θε, καταπιέζεται απ το καθημερι-
ν άγχος και την αγωνία.
Στην περίπτωση αυτή, τα μοναστή-
ρια μας αποτελούν για τον καταπο-
νημένο απ τη ζάλη του βιοτικού α-
γώνα και το θρυβο της σημερινής
κοινωνίας άνθρωπο, μια αση πνευ-
ματικής δροσιάς και αναψυχής, ένα
απάνεμο λιμάνι, που ως ταπεινς ε-
πισκέπτης και προσκυνητής θα βρει
την ψυχική του ηρεμία και γαλήνη,
αλλά και τη λύση σε πολλά απ τα
προβλήματα και τα αδιέξοδα που τον
βασανίζουν.
O μοναχισμς είναι αναμφισβήτη-
τα η υψηλτερη και φιλοσοφικτερη
μορφή ζωής, εφσον είναι «τάξις και
κατάστασις ασωμάτων», κατά τον
Aγιο Iωάννη της Kλίμακος γι’ αυτ πηγή ευλογίας γι’ αυτούς και για λη
και ονομάζεται «ισάγγελη πολιτεία».
Aποτελεί την πεμπτουσία του Xρι-
στιανισμού, τη δυναμικτερη, την
πληρέστερη και συνεπέστερη αυτο-
έκφρασή του. Mε τις προσευχές και
τα δάκρυα των μοναχών γεωργεί
«της ερήμου το άγονον» και μετου-
σιώνει την ευαγγελική θεωρία σε
πράξη.
H απομάκρυνση του μοναχού απ τα. Eκείνος που πράγματι ποθεί τη
τον κσμο, η «ξενιτεία» ή αναχώρη-
ση σε μοναστήρι δεν υποδηλώνει πο-
τέ αποστροφή ή αντιπάθεια προς το
μέγα Mυστήριο του Γάμου, αφού ο
γάμος και η οικογένεια αποτελούν το
λίκνο του μοναχισμού. H αφιέρωση
δε ενς παιδιού στον Θε –είτε οι γο-
νείς του το προσφέρουν είτε χι– εί-
ναι η κορωνίδα του γάμου τους και
τη γενιά τους.
Aυτς που «ξενιτεύεται» (δηλ. γί-
νεται μοναχς) για τον Θε, δεν είναι
τύπος «sui generis» (ιδιρρυθμος)
και ψυχοσύνθεση αδύναμη να δημι-
ουργήσει κοινωνικές σχέσεις. Eνας
τέτοιος τύπος, και στο λιμάνι πως
είναι το μοναστήρι, θα ναυαγήσει ή
θα γίνει προβληματική προσωπικτη-
μίμηση «της των αγγέλων καταστά-
σεως» είναι πλέον ικανς να προ-
σφέρει σχέσεις αρμονίας και συνερ-
γασίας και συνυπάρξεως.
Kοντά στον άνθρωπο
O μοναχς δεν είναι άτομο απκο-
σμο και αποκομμένο απ την κοινω-
νία. Bρίσκεται κοντά στον άνθρωπο,
κοντά σ’ αυτν που θα ζητήσει τη
βοήθειά του και θα του εκμυστηρευ-
θεί τον πνο του, και είναι πρθυμος
πάντοτε να τον συμβουλεύσει, να
τον ενθαρρύνει, να του συμπαραστα-
θεί, να του ενδυναμώσει την πίστη
του στο Θε και στους αγίους, να του
χαρίσει ελπίδα και καρτερία.
O μοναχς, μαθημένος στην καθη-
Συνέχεια στην 8η σελίδα

KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 7

 AΦIEPΩMA
Συνέχεια απ την 7η σελίδα
μερινή αυταπάρνηση, μένει ελεύθε-
ρος στο φρνημα, έτοιμος να πεθά-
νει κάθε στιγμή για την πίστη του και
τα ιδανικά του. Στην ελληνορθδοξη
παράδοση έχει συνδέσει σωστά την
υπσταση του Γένους με τη διάσωση
της πίστεώς του.
Στην εθνική μας ιστορία τα μονα-
στήρια υπήρξαν η κολυμβήθρα του
γένους. Tο έθνος μας επιβίωσε χάρις
και μέσα στην ορθδοξη λατρεία, οι
δε μοναχοί το στήριξαν σε λους
τους αγώνες. O ιστορικς Pάνσιμαν
στο βιβλίο του «Tουρκοκρατία - H
Mεγάλη Eκκλησία εν αιχμαλωσία»
γράφει: «Eυλογημένα ήταν τα χωριά,
ευτυχισμένα τα χωριά που είχαν κο-
ντά τους κάποιο μοναστήρι».

Eπαναστατικά κέντρα
Tα μοναστήρια δεν ήταν μνο κέ-
ντρα παιδείας, καταφυγής και προ-
στασίας των ραγιάδων. Δεν ήταν μ-
νο πνευματικές κολυμβήθρες για
τον συνεχή αναβαπτισμ του γένους
στην παράδοσή του. Hταν και αντι-
στασιακά - επαναστατικά κέντρα, σε
σημείο που να μην υπάρχει εξέργε-
ση κατά τους απελευθερωτικούς
μας αγώνες, στην οποία να μην έχει
πρωτοστατήσει κάποιο ή κάποια μο-
ναστήρια, αφού οι μοναχοί ποτέ δεν
θεώρησαν αντίθετο προς τον πνευ-
ματικ τους αγώνα, τον αγώνα για
την εθνική ελευθερία και τη θυσία
τους γι’ αυτήν.
Eίναι μια προσφορά τους αδιάκο-
πη, χωρίς καύχηση, ταπεινή και αθ-
ς ημών,
τι ενέ-
ρυβη, αληθινά μως μαρτυρική. Προ-
σφορά πάνω απ’ λα αφατρίαστη και
ανυστερβουλη, αληθινά εθνική. Kαι
τούτο, γιατί αυτ απορρέει απ την
πίστη της Oρθοδξου Eκκλησίας
μας, η οποία βλέπει την ελευθερία
ως το φυσικ κλίμα αναπτύξεως του
ανθρωπίνου προσώπου, αφού πραγ-
ματική ελευθερία είναι η δυναττητα
κοινωνίας του ανθρώπου με τον Θε σε να αναπτυχθεί σε χρνια ειρήνης
και τους συνανθρώπους του.
O μοναχισμς δεν μπορεί να μη
συμμετέχει στους εθνικούς αγώνες,
διτι το έργο του και στην περίοδο
της ειρήνης, είναι απελευθερωτικ δικτερα (διάφοροι αλληλοϋπονο-
απ τα δεσμά της εσωτερικής δου-
λείας, της αμαρτίας δηλαδή και των
παθών.
H σημαντικτερη μως προσφορά
του μοναχισμού και της Eκκλησίας
γενικτερα στο έθνος μας δεν υπήρ-
ξε μνο η συμμετοχή των μοναχών
και των κληρικών στις ένοπλες εξε-
γέρσεις και συγκρούσεις τους με τον
ποιον κατακτητή, σο η συμβολή
τους στη συντήρηση του Eλληνορ-
θδοξου φρονήματος του γένους και
της αγάπης του προς την ελευθερία.
Xωρίς αυτή τη συντήρηση δεν θα υ-
πήρχαν οι προϋποθέσεις για καμιά ε-
θνική αντίσταση.
O ορθδοξος μοναχς που άφησε
τα πάντα και είναι έτοιμος να πεθά-
νει για τον Xριστ και την πίστη του,
δεν διστάζει να υψώσει σθεναρά φω-
νή διαμαρτυρίας ή και να θυσιασθεί
κάθε φορά που διακυβεύεται η ελευ-
θερία και η παράδοση της Eκκλησίας
και η υπσταση του γένους του.
Γι’ αυτ και αγιορείτης ηγούμενος
διεκήρυσσε για τα μοναστήρια:
«Aφήστε ανοιχτές αυτές τις πύλες
της ελευθερίας. Mια μέρα, κουρα-
Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Mοναχοί στην παλαιά εστία–μαγειρείο: «Eυχαριστούμεν σοι, Xριστέ ο Θε
πλησας ημάς των επιγείων σου αγαθών».
σμένοι οι άνθρωποι θα ζητήσουν να
μπουν σ’ αυτές».
Δύσκολα χρνια
Θα πρέπει να τονίσουμε πως ο Mε-
τεωρίτικος Mοναχισμς δεν ευτύχη-
και πολιτικής ελευθερίας. Mετά τον
ταραγμένο IΔ΄ αιώνα για το Bυζάντιο
γενικτερα (σφοδρές δυναστικές έ-
ριδες, κ.α.) και το θεσσαλικ χώρο ει-
μευμενοι βυζαντινοί δυνάστες,
Σερβοκρατία, κ.α.). το 1393/94 η Θεσ-
σαλία ολκληρη περιέρχεται στην
κυριαρχία των Tούρκων, που έμελλε
να διαρκέσει αιώνες ατέλειωτους,
ώς το 1881.
Hδη απ το β΄ μισ του IH΄ αιώνα έ-
κτακτα στίφη Tουρκαλβανών ταλαι-
πωρούσαν με επιδρομές και άγριες
λεηλασίες την περιοχή. Tα μεταγε-
νέστερα χρνια, πως και τα αμέσως
μετά την τουρκική κατάκτηση, δεν
ήταν απαλλαγμένα καταστροφικών
πολέμων και περιπετειών. Παρ’ λα
αυτά, η εργατικτητα, η αυτοθυσία,
η πνευματικτητα και η εκλεπτυσμέ-
νη φιλοκαλλία των Mετεωριτών Kτι-
τρων και των συνεχιστών τους έ-
χουν προσδώσει στις ιερές μονές
των Mετεώρων εξαίρετο αρχιτεκτο-
νικ κάλλος, αριστουργηματικές τοι-
χογραφίες, θαυμάσια ξυλγλυπτα,
χρυσοκέντητα και λοιπά έργα τέ-
χνης υψηλής ποιτητας. Παράλληλα
οι απλοϊκοί και εν πολλοίς ολιγο-
γράμματοι Mετεωρίτες μοναχοί έ-
χουν συγκεντρώσει και διαφυλάξει
δια μέσου των αιώνων πολύτιμους
χειργραφους κώδικες και άλλο αρ-
χειακ υλικ.
O μεγαλύτερος μως θησαυρς, ο
ατίμητος θησαυρς των μοναστη-
ριών μας, είναι τα ιερά Λείψανα των
αγίων μας. Aφθαρτα Λείψανα Kτιτ-
ρων πιστών, θεωμένα με την άκτιστη
χάρη, ευωδιάζουν, στηρίζουν, πρε-
σβεύουν για τους σεβάσμιους οίκους
τους και για «τους μετά πθου ασπα-
ζομένους αυτά».
Kέντρα παιδείας
Σημαντικτατη υπήρξε η συμβολή
των μονών των Mετεώρων και τα θέ-
ματα παιδείας. Aξιοπαρατήρητο είναι
τι, ενώ το τυπικ του Aγίου Aθανα-
σίου του Mετεωρίτη διέτασσε «παι-
δία κοσμικά γράμματα μη μανθά-
νειν», οι πατέρες του Mεγάλου Mε-
τεώρου, στον κίνδυνο να χαθεί η ελ-
ληνική γλώσσα και μαζί με αυτή και η
ορθδοξη πίστη, χι μνο επέτρεπαν
την παιδεία αλλά και ίδρυσαν «ιδίαις
δαπάναις» ιερά παιδευτήρια. O λ-
γιος επίσκοπος Σταγών Παρθένιος (β΄
μισ του IH΄ αι.) πρσφερε 2.000 γρ-
σια στη Mονή Aγίου Στεφάνου, «-
πως ο εν αυτή τας παραδσεις των
μαθημάτων ποιούμενος, λαμβάνων
δι’ επιστασίας του κατά καιρν Eπι-
σκπου τον ετήσιον τκον των ά-
σπρων αυτών... διδάσκη επιμελώς
τους εκ των τεσσάρων τούτων Mονα-
στηρίων (Mετεώρου, Bαρλαάμ, Aγίας
Tριάδος, Aγίου Στεφάνου) αποστελ-
λομένους δοκίμους και υποτακτι-
κούς χάριν επιδσεως».
Tο 1845 οι Hγούμενοι των τριών
μεγάλων Mετεωρίτικων Mοναστη-
ριών, Aγαθάγγελος του Mεγάλου
Mετεώρου, Γρηγριος του Bαρλαάμ
και Iάκωβος του Aγίου Στεφάνου, συ-
νυπογράφουν κοιν γράμμα με το ο-
ποίο αναλαμβάνουν την υποχρέωση
να συνεισφέρουν τα μοναστήρια ε-
τησίως στα κεντρικά σχολεία των
Tρικάλων απ 500 γρσια το καθένα
για την πληρωμή των μισθών των δι-
δασκάλων.
O ονομαστς ηγούμενος της Mο-
νής Aγίου Στεφάνου Kωνστάντιος α-
π την Kαλαμπάκα (β΄ μισ του IΘ΄ αι.)
ίδρυσε την «Kωνστάντιον Σχολήν
Kαλαμπάκας» και κληροδτησε με-
γάλο χρηματικ ποσ για την ανέ-
γερση και λειτουργία σχολείου στα
Tρίκαλα.
Kυρίως μως μέσα στα μοναστή-
ρια, με τη λατρευτική ζωή διατηρή-
θηκε, μαζί με την Oρθδοξη Πίστη
μας, ανθευτη η ελληνική γλώσσα.
αυτή που επέτρεπε στους σκλαβω-
μένους να κατανοούν το Ψαλτήρι και
το Oκτωήχι και να διατηρούν σε αγω-
νιστική εγρήγορση την εθνική τους
συνείδηση και τον πθο τους για την
απκτηση της λευτεριάς.
Kαταφύγια
Σε λους τους εθνικούς αγώνες
γενικτερα, αλλά και στους ταλαιπω-
ρημένους και κατατρεγμένους απ
επιθέσεις Tούρκων και Aλβανών Xρι-
στιανούς της περιοχής τα μοναστή-
ρια μας στάθηκαν πάντοτε οι πρθυ-
μοι συμπαραστάτες και οι αφανείς α-
ρωγοί.
O Σουηδς περιηγητής J.
Björnstahl, στο «Oδοιπορικ του στη

8 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

Θεσσαλία το 1779» γράφει: «2 Aπρ.
1779. Στο Mοναστήρι του Aγίου Στε-
φάνου βρήκα πλήθος ανθρώπους,
που κατέφευγαν εκεί ζητώντας να
γλιτώσουν... O Eπίσκοπος Παρθένιος
έμενε κι αυτς στο Mοναστήρι απ
το φβο της επιδρομής των Aρβανι-
τών. Στις 6 Aπρ. ανέβηκα στη Mονή
της Aγίας Tριάδος, που έγινα δε-
κτς με λη τη φιλοξενία απ τον η-
γούμενο, που μου παραχώρησε για
κατοικία ένα κελλί. Hταν γεμάτο
πράγματα που ανήκαν στους φυγά-
δες απ τα Tρίκαλα, οι οποίοι ζήτη-
σαν καταφύγιο στα απρσιτα κατοι-
κήματα, σο βασίλευε στον τπο η α-
βεβαιτητα».
Tο 1809 τα Mοναστήρια των Mετε-
ώρων βοηθούν το επαναστατικ κί-
νημα του φλογερού ιερωμένου πα-
πα-Θύμιου Bλαχάβα. Σε αντίπραξη,
τα στίφη του Aλή-Πασά των Iωαννί-
νων ανατίναξαν την Iερά Mονή Aγίου
Δημητρίου των Mετεώρων, την Aγία-
Λαύρα της Θεσσαλίας, που είχε το
μετερίζι του ο θρυλικς ρασοφρος,
σφράγισαν λα τα μοναστήρια και
φυλάκισαν τους ηγουμένους τους
στα Γιάννενα ενώ κατακρεούργησαν
τον ήρωα Παπα-Θύμιο.

Aρχηγείο
O Bάσος Kαλογιάννης, στο περιο-
δικ «Πανθεσσαλικά Γράμματα», δί-
νει την πληροφορία, απ απρρητες
εκθέσεις του στρατού, τι το αρχη-
γείο του Mακεδονικού Aγώνα είχε
την έδρα του στη Mονή Aγίου Στεφά-
νου των Mετεώρων, την οποία ο
πρωτομάρτυρας του αγώνα αυτού
Παύλος Mελάς είχε επισκεφθεί τρεις
φορές.
Στο σκευοφυλάκιο της Mονής του
Mεγάλου Mετεώρου φυλάσσονται
δέσμες εγγράφων, απ τα οποία προ-
κύπτει η ενίσχυση με τρφιμα και εί-
δη υποδήσεως των επαναστατικών
σωμάτων της Θεσσαλίας κατά των
Tούρκων, καθώς και των Mακεδονο-
μάχων εναντίον των Bουλγάρων.
O Φώτης Kοτοπούλης, στο βιβλίο
του «Mετέωρα», (Aθήναι 1973), δια-
σώζει μιαν αξιομνημνευτη και ά-
γνωστη ιστορία του τελευταίου πο-
λέμου. Tον Φεβρ. του 1943 κάποιος
ντπιος πρδωσε στους Iταλούς τι
στο μοναστήρι του Aγίου Στεφάνου
είχαν κρύψει μέσα στην εκκλησία
πενήντα πλα. Σε λίγο κατέφθασε ο
ταγματάρχης Tερρανβα με ένα λ-
χο Iταλών και, μετά απ έρευνα και
βασανιστήρια, ανακάλυψε τα κρυμ-
μένα πλα. Kάλεσε ττε τους μονα-
χούς και στην ερώτησή του, γιατί έ-
κρυψαν στην εκκλησία τα πλα, ο
διάκονος Aνθιμος Γκατζις απάντη- Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Mοναχ ς στο παραδοσιακ δίχτυ.
σε θαρρετά με τους δημοτικούς στί-
χους: πολέμου, οι Iερές Mονές των Mετεώ- τρεις δεκαετίες ολκληρες, αναστη- στον πιο υποβλητικ διάκοσμο των
T’ αντρεωμένου τ’ άρματα δεν πρέ- ρων, με τον φιλθεο ζήλο και τις λώνουν τα θεκτιστα κάστρα οι ση- κατανυκτικών καθολικών και μέσα
πει να πουλιούνται, μα πρέπει τους φροντίδες του αείμνηστου Mητρο- μερινοί Mετεωρίτες μοναχοί και μο- στο απαραχάρακτο μοναστηριακ
στην εκκλησιά και ’κει να λειτουρ- πολίτη Tρίκκης και Σταγών Διονυσί- ναχές. Φερμένοι λοι απ νέα παιδιά, τυπικ της Oρθδοξης Eκκλησίας.
γούνται. ου και των εν συνεχεία αγίων Iεραρ- μεγαλωμένοι μέσα στη «Θηβαΐδα
Kαι συνέχισε ο ηγούμενος τι ε- χών Σεραφείμ, Στεφάνου, Aλεξίου των Σταγών», κουβαλούν υλικά στις Πρεσβείες του έθνους
μείς ντως ευλογούμε τα πλα ταν και του σημερινού δραστήριου, φιλο- πλάτες τους, ανακαινίζουν, συντη-
δεμεθα «υπέρ του καθυποτάξαι πά- μναχου και σεμνού Ποιμενάρχη της ρούν, ποτίζουν με το λιγοστ νερ O Mετεωρίτικος Mοναχισμς είναι
ντα εχθρν και πολέμιον». Aποτέλε- νεοσυστάτου (απ το 1991) και θεο- τους κήπους τους, ενώ η ιερή υμνω- σήμερα ένα προτείχισμα και μια ελπί-
σμα; O γενναίος ηγούμενος καταδι- σώστου Mητροπλεως Σταγών και δία και οι γλυκλαλοι κτύποι των τα- δα. H ιδιοτυπία αυτού του χώρου,
κάστηκε σε πενταετή φυλάκιση, ο Mετεώρων Σεραφείμ, γνώρισαν μιαν λάντων αναμειγνύονται με το θρυ- στη σημερινή πραγματικτητα, είναι
διάκονος Aνθιμος σε δυμισι χρνια ανοδική και σταθερή πνευματική άν- βο και τους κτύπους των μαστρων. η ευρύτατη πνευματική επαφή με έ-
και σκληρ ξυλοδαρμ, ενώ λοι οι θηση με την επάνδρωσή τους απ ά- Mοιάζουν σαν να γεννήθηκαν πάνω να μνιμο και με ένα άλλο διαρκώς ε-
ηγούμενοι των Mονών εξορίστηκαν ξιες των παλαιών Kτιτρων μοναστι- στα βράχια αυτά, σαν να ’ναι ιθαγε- ναλλασσμενο πλήθος επισκεπτών.
στη Λάρισα, που μως έτυχαν κα- κές Aδελφτητες και την εκτέλεση νείς του απκοσμου αυτού τοπίου. Eκατοντάδες πιστών απ τις κοντι-
λής φιλοξενίας απ τον ττε Mητρο- σπουδαίων αναστηλωτικών εργασιών Tις πολυθρυβες ώρες της ημέρας νές αλλά και απ τις πλέον απμα-
για τη συντήρηση και ανακαίνιση των ανταλλάσσουν με την απλυτη σιγή κρες περιοχές έρχονται καθημερινά
πολίτη Λαρίσης Δωρθεο, τον μετέ-
ημιερειπωμένων ναών και κτιριακών να προσκυνήσουν τα ιερά λείψανα
πειτα Aρχιεπίσκοπο Aθηνών. και γαλήνη της μετεωρίτικης νύχτας,
συγκροτημάτων τους. και τις άγιες εικνες, να εξομολογη-
Mετά τα δύσκολα χρνια της Γερ- κατά τη διάρκεια της οποίας απολαμ-
μανικής Kατοχής και του εμφυλίου Στα Mετεωρίτικα Mοναστήρια, βάνουν την γλυκειά υμνωδία, μέσα Συνέχεια στην 10η σελίδα

KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 9

 AΦIEPΩMA
Συνέχεια απ την 9η σελίδα
θούν και να εναποθέσουν τον πνο
και τα προβλήματά τους στους έ-
μπειρους Mετεωρίτες πατέρες.
Aποτελούν έτσι οι Mονές των Mε-
τεώρων, για το πολυάριθμο, πολύ-
γλωσσο και πολύχρωμο επισκεπτή-
ριο των ιερών βράχων μας, τις πλέον
ζώσες και αξικυρες πρεσβείες του
Eθνους, που λειτουργούν στην καρ-
διά της Xώρας και μπορούν να περά-
σουν μηνύματα ζωντανά και αμάχη-
τα, πράγμα που δυσκολεύονται, ενίο-
τε, να πράξουν οργανωμένοι αρμδι-
οι Φορείς και Yπηρεσίες.
Συγχρνως, για την πολιτιστική
μας κληρονομιά, τα Mετεωρίτικα Mο-
ναστήρια είναι ανεκτίμητος αρχιτε-
κτονικς, καλλιτεχνικς και κειμη-
λιακς θησαυρς, του οποίου οι μο-
ναχοί και οι μοναχές είναι οι άμισθοι
και άγρυπνοι φύλακες και οι φιλ-
καλλοι συντηρητές.
Tα Aγια Mετέωρα έχουν ήδη χαρα-
κτηρισθεί «διατηρητέον μνημείον
της Aνθρωπτητας» απ την
OYNEΣKO, μαζί με το Aγιον Oρος,
τον Mυστρά και τη Mονή του Oσίου
Λουκά.

Kοινωνική προσφορά
Aφήνοντας και άλλες, πολλές και
μεγάλες, διαστάσεις ευποιίας και φι-
λανθρωπίας των Mετεωρίτικων Mο-
νών, θεωρούμε σκπιμο να σταθού-
με σε μια τελευταία, που τεκμηριώ-
νει την αφανή αλλά ουσιαστική κοι- Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Oι ρυθμικοί ήχοι του ταλάντου καλούν πάλι τους μοναχούς στον οίκο του Kυρίου: «Eκ βα-
νωνική δράση και προσφορά τους, θέων εκέκραξά σοι, Kύριε, Kύριε, εισάκουσον της φωνής μου».
καθώς και της Eκκλησίας γενικτε-
ρα, για την ανακούφιση του ανθρώπι-
νου πνου και της δυστυχίας.
Mλις κατέρρευσαν τα αθεϊστικά
και καταπιεστικά καθεστώτα των γει-
τονικών χωρών του πρώην Aνατολι-
κού κσμου, οι Mονές μας, με δική
τους πρωτοβουλία, μη υπολογίζο-
ντας κπους και θυσίες, με τη συνερ-
γασία εκλεκτών φίλων, επωνύμων
και ανωνύμων, ευαισθητοποιήθηκαν
και κινήθηκαν αμέσως για να βοηθή-
σουν και να στηρίξουν πνευματικά
και υλικά τους αναξιοπαθούντες ο-
μοδξους αδελφούς μας. Σε πολλές
δεκάδες εκατομμυρίων δραχμών α-
νέρχεται η υλική βοήθεια σε είδη
διατροφής, ενδύσεως, νοσοκομεια-
κού υλικού, σχολικών υλικών κ.λπ.,
που παρασχέθηκε στη Bουλγαρία και
στην Aλβανία, προς τους Bορειοη-
πειρώτες αδελφούς μας, κυρίως, αλ-
λά και προς τους Aλβανούς συναν-
θρώπους μας.
Mε πρωτοβουλία, ενέργειες και οι-
κοδομικές δαπάνες των Mονών των
Mετεώρων ανοικοδομήθηκε ο μεγα-
λοπρεπής νας των Aγίων Θεοδώ-
ρων στην Aυλώνα της Bορείου Hπεί-
ρου, τον οποίο το βέβηλο καθεστώς
είχε μετατρέψει σε σταθμ της Πυ- Aριστερά: O επιβλητικ ς ανδριάντας του θρυλικού παπα-Θύμιου Bλαχάβα στο βράχο της ιστορικής Mονής (κατεστραμμέ-
ροσβεστικής Yπηρεσίας του. νης σήμερα) Aγίου Δημητρίου των Mετεώρων: «Θετταλίης ήρωος Bλαχάβα Eυθυμίου ανδριάντ’ αγλα ν έθηκεν ευγνωμ -
Iδιαίτερες προσπάθειες καταβάλ- νως Aθανάσιος πατήρ Mεγάλου Mετεώρου και οι συν αυτώ αδελφοί». Δεξιά: Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Mοναχ ς στο
λονται επίσης για την υλική συνδρο- αναλ γιο - ψαλτήρι: «Kύριε, βρέξον εις την καρδίαν μου την δρ σον της χάριτ ς σου».
μή και πνευματική στήριξη των σκλη-
ρά δοκιμαζμενων ομοδξων αδελ- Για να επιβιώσουν μως τα Aγια στασία των Iερών Mονών και του γύ- φος, πως τον καθιέρωσε η παρουσία
φών μας Σέρβων, με τους οποίους Mετέωρα, το μεγαλειώδες αυτ τμή- ρω ευρύτερου χώρου τους, ώστε να των είκοσι και πλέον μονών και των
μας συνδέουν προαιώνιοι και ακατά- μα της θείας δημιουργίας, που η φύ- διαφυλαχθεί αλώβητη και αναλλοίω- πολυάριθμων ασκητηρίων, πως τον
λυτοι δεσμοί φιλίας και αγάπης. ση, η τέχνη και η ανθρώπινη ασκητική τη η ιερτητα και η μοναδικτητά διαμρφωσε και τον καθαγίασε η α-
Oπως είναι γνωστ, Eλληνοσέρβος παρουσία βρίσκονται σε εντατικ συ- τους. Xρειάζεται ειδική νομική κατο- διάκοπη μοναστική παράδοση στο
υπήρξε ο β’ κτίτορας της Mονής του ναγωνισμ, δεν χρειάζονται μνο α- χύρωση, θεσμοθέτηση και οροθέτη- διάβα τσων αιώνων και τον περιχα-
Mεγάλου Mετεώρου σιος Iωάσαφ, γνοί ιδεολγοι, πως λοι οι σημερι- ση του λου ζωτικού Mετεωρίτικου ράκωσε η Θεία Πρνοια, με το άγριο
πρώην βασιλεύς Iωάννης Oύρεσης νοί Mετεωρίτες μοναχοί και μοναχές. χώρου με τον ανεκτίμητο μνημειακ μεγαλείο και το απαράμιλλο φυσικ
Παλαιολγος. Xρειάζεται σεβασμς αλλά και προ- του πλούτο, για να παραμείνει ανέπα- κάλλος που τον προίκισε.

10 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994


Oι έρευνες του Nίκου Bέη
Στις μονές των Mετεώρων κατά τα έτη 1908 και 1909
Tου Δημήτρη Z. Σοφιανού
Διευθυντή του Kέντρου Eρεύνης του Mεσαι-
ωνικού και Nέου Eλληνισμού της Aκαδημίας
Aθηνών
TH ΣYΣTHMATIKH μελέτη και κατα-
γραφή του χειργραφου πλούτου και
του άλλου αρχειακού και επιγραφικού
υλικού των μετεωρικών μονών πραγ-
ματοποίησε στην πρώτη δεκαετία του
αιώνα μας ο ακάματος και σοφς ε-
ρευνητής Nίκος Bέης. Eτσι, το φθιν-
πωρο του 1908, ο νεαρς ττε βυζα-
ντινολγος, ο οποίος ήταν μλις 25 ή
26 ετών, επιχειρούσε την πρώτη ανά-
βασή του, με το «δίχτυ» και το σχοινί,
στους μετεωρίτικους βράχους και άρ-
χιζε τις επιτπιες αναδιφήσεις και με-
λέτες του, εργαζμενος ακατάπαυ-
στα, ημέρα και νύχτα (με το φως του
καντηλιού και των κεριών), κυρίως για
την καταλογογράφηση και αναλυτική
περιγραφή των χειρογράφων κωδίκων
των μοναστηριών. Oι εργασίες του αυ-
τές συνεχίστηκαν και κατά την άνοιξη,
το φθινπωρο και το χειμώνα του επ-
μενου έτους 1909. Aνεύρε και κατέ-
γραψε ττε ο N. Bέης, πως ο ίδιος
σημειώνει, 1.124 κώδικες. Aπ αυτούς
οι 850 έχουν συστηματικά περιγραφεί,
ενώ οι υπλοιποι πολύ συνοπτικά.
Aπ τα κατάλοιπα του N. Bέη εκδ-
θηκαν το 1967 και το 1984 απ το Kέ-
ντρον Eρεύνης του Mεσαιωνικού και
Nέου Eλληνισμού της Aκαδημίας Aθη-
νών, σε δύο τμους, οι μνημειώδεις
κατάλογοι των χειρογράφων των Mο-
νών Mεταμορφώσεως και Bαρλαάμ, με
Προλεγμενα και Προσθήκες, αντί-
στοιχα, Λ. Bρανούση και του γράφο-
ντος. Oι δύο επμενοι ογκώδεις τμοι,
που καταλογογραφούνται τα χειρ-
γραφα των υπλοιπων μετεωρικών μο-
νών, Aγίου Στεφάνου και Aγίας Tριά-
δος, συντάχτηκαν απ τον γράφοντα
και εκδθηκαν το 1986 και το 1993.
Πορίσματα
O N. Bέης τα πορίσματα των εργα-
σιών του στα Mετέωρα παρουσίασε α-
ναλυτικά σε «Eκθεσίν» του, που ανα-
γνώστηκε απ τον ίδιο σε δημσια συ-
νέδρια της «Bυζαντιολογικής Eται-
ρίας», στην Aθήνα την 1η Φεβρουαρί-
ου του 1910. Tο ενδιαφέρον αυτ κεί-
μενο δημοσιεύτηκε το ίδιο έτος υπ
τον τίτλο: «N. A. Bέη, Eκθεσις παλαιο-
γραφικών και τεχνικών ερευνών εν
ταις μοναίς των Mετεώρων κατά τα έ-
τη 1908 και 1909».
Aπ το κείμενο αυτ παραθέτομε
κάποια χαρακτηριστικά αποσπάσματα,
που ο N. Bέης με γλαφυρτητα και
παραστατικτητα αλλά και με το λε-
πτ και διακριτικ του χιούμορ αναφέ-
ρεται στις έρευνές του και σε άλλα
σχετικά περιστατικά.
Eτσι, σχετικά με την περίφημη κρα-
τική «επιχείρηση» του 1882 απαγωγής
και μεταφοράς των μετεωρικών χειρο-
γράφων στην Aθήνα, ο N. Bέης σημει-
ώνει τα εξής για την αντίσταση των με-
τεωριτών μοναχών να μην απομακρυν-
AΦIEPΩMA
θούν τα χειργραφά τους: «Kαι πράγ-
ματι, οι μοναχοί των Mετεώρων –και εν
πρώτοις ο ήδη μακαρίτης ηγούμενος της
Mονής Mεταμορφώσεως (της κατ’ εξοχήν
Mετεώρου) Πολύκαρπος Pαμμίδης– αντέ-
στησαν και αντέδρασαν ερρωμενέστατα
εις την παραλαβήν των χειρογράφων αυ-
τών παρά της προς τούτο απεσταλμένης ε-
πιτροπείας της Eλληνικής Kυβερνήσεως.
Eθεώρησαν, και ίσως δικαίως, οι μοναχοί
αναφαίρετον απολύτως κτήμα των μονών
τα χειρ!γραφα και διά τούτο αντέστησαν
εις την αντισυνταγματικήν θέλησιν της
Kυβερνήσεως, ωπλισμένοι προ παντ!ς
διά της πονηρίας. Eνώ δε ο Kαλογεράς
και ο Φιντικλής κατήλθον εις Tρίκκαλα
και εις Λάρισαν, !πως ζητήσωσι την επι-
κουρίαν των αρχών προς επιτέλεσιν της ε-
ντολής αυτών, οι μοναχοί απέκρυψαν εν
κατακ!μβαις και κρύπταις !σα των χειρο-
γράφων εν!μιζον πολυτιμ!τερα. Aφού δε
επανήλθεν ο Kαλογεράς και ο Φιντικλής,
μετά και ολοκλήρου τάγματος στρατού,
παρέλαβον μεν τα χειρ!γραφα –!σα δη-
λαδή δεν απέκρυψαν οι μοναχοί– και ετο-
ποθέτησαν αυτά εν κιβωτίοις προς μετα-
κ!μισιν εις Aθήνας, αλλά, παρ’ !λην την ε-
πικουρίαν εν!ς ολοκλήρου τάγματος
στρατιωτικού, δεν ηδυνήθησαν ν’ απομα-
κρύνωσι ταύτα και π!ρρω των μονών.
Δι!τι ο λα!ς της Kαλαμπάκας και της πε-
ριοικίδος εξέλαβεν ως υπάτην ιεροσυλίαν
και ασέβειαν την αφαίρεσιν των χειρο-
γράφων απ! των μονών και έλαβε σύσσω-
μος τα !πλα. Eβλεπέ τις τους ορεσιβίους
άνδρας της μεθορίου παν!πλους και τας
γυναίκας και τα παιδία με ρ!παλα και
τους πάντας κατειλημμένους υπ! θρη-
σκευτικού μένους, προθύμους να προα-
σπισθώσι τα δίκαια των μονών, αδικουμέ-
νων, ως εν!μιζον, διά της αποκομίσεως
των χειρογράφων αυτών. Kαι ενώ λοιπ!ν
ο στρατ!ς μετεκ!μιζε τα φορτία των χει-
ρογράφων εις Tρίκκαλα, παρά το χωρίον
O ακάματος και
σοφς ερευνη-
τής Nίκος A.
Bέης (1883-
1958). Tο φθι-
νπωρο του
1908, ο νεαρς
βυζαντινολ-
γος, επιχειρού-
σε την πρώτη
ανάβασή του,
με το «δίχτυ»
και το σχοινί,
στους μετεωρί-
τικους βράχους
και άρχιζε τις
επιτπιες ανα-
διφήσεις και
μελέτες του.
Kαστράκι, της Kαλαμπάκας, επέπεσε κατ’
αυτού λυσσώδης μυριοπληθής λα!ς. Aλη-
θής τ!τε μάχη συνήφθη. O στρατ!ς, το μεν
διά το ολιγάριθμον, το δε λαβών διαταγάς
ν’ αποχωρήση, κατέλιπεν εις χείρας του
λαού πολυάριθμα κιβώτια, εν οις ήσαν το-
ποθετημένα τα χειρ!γραφα των Mετεώ-
ρων, άτινα και πάλιν μετεκομίσθησαν εις
τας μονάς».
Eρευνες
Aναφερμενος στις ίδιες τις έρευ-
νές του στις μετεωρικές μονές και
στις μυθιστορηματικές συνθήκες υπ
τις οποίες εργάστηκε για να κατακτή-
σει την εμπιστοσύνη των μοναχών και
να εισδύσει στα άδυτα των σκευοφυ-
λακίων, σε απαραβίαστα κελιά και σε
μυστικές κρύπτες, γράφει με τη γοη-
τευτική καλλιέπεια και την εκφραστι-
κή δύναμη του λγου του.
Kρύπτη
Ωπλισμένος δι’ επιμονής και υπομονής
ασκητικής, εν τελεία περιφρονήσει των
κονιορτών, των κεντροβ!λων εντ!μων,
των μικροβίων, διηρεύνησα πανταχού,
και !που δεν υπέθετέ τις !τι ενδέχεται να
λανθάνωσι χειρ!γραφα. Aι τοιαύται έ-
ρευναι επεφύλαξάν μοι εκπλήξεις θαυμα-
σιωτάτας... Kαι υπ’ αυτάς τας στέγας, επί
των οροφών, και δη εν Mετεώρω, εύρον
χειρ!γραφα αγνοούμενα και υπ’ αυτών
των μοναχών... Kαι αλλαχού, υπ! τας σε-
σηπυίας στρωμνάς μοναχού τινος, απ! ε-
τών αποθαν!ντος, εύρον δεκάδας !λων
χειρογράφων, αληθών παλαιογραφικών
κειμηλίων. Eξ ενδείξεων δε και υπαινιγ-
μών τινων, ετράπην και επί την εξιχνίασιν
των παλαιών κρυπτών του Mετεώρου, αί-
τινες κρύπται ηγνοούντο προφανώς και
υπ’ αυτών των μοναχών. Περί της αγνοί-
ας αυτών ταύτης είμαι υπερβέβαιος, και
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
π!ρρω πάσα υπ!νοια !τι θέλω ν’ αποδώ-
σω αυτοίς κακήν πρ!θεσιν. Oπωσδήποτε
επί ημέρας συνεχείς εν Mετεώρω διά λο-
στών και άλλων οργάνων επέκρουον –υ-
π! τους γέλωτας, τους οικτιρμούς και ε-
νίοτε υπ! την δεινήν οργήν των καλογή-
ρων– τα δάπεδα και τους τοίχους, μήπως
η υπ!κωφος αντήχησις προδώση μοι τας
ζητουμένας κρύπτας. Kαι των άλλων μεν
υπ’ εμού εξιχνιασθεισών κρυπτών του
Mετεώρου ο θησαυρ!ς άνθρακες, κατά
την παροιμίαν.
Aλλά μία, ην κυρίως εξ αρχιτεκτονικών
ενδείξεων εν!ησα, απέδωκεν εις την Eπι-
στήμην πολύτιμα χειρ!γραφα. Yπέρ τους
θ!λους του καθολικού της μονής έχει κτι-
σθή μικρ!ν καμαρωτ!ν δωμάτιον, διαστά-
σεων πέντε περίπου τετραγωνικών μέ-
τρων, αποτελούν μίαν των κυριωτάτων ως
φαίνεται κρυπτών της μονής. Eν τη κρύ-
πτη ταύτη, κατεσκευασμένη μετά σατανι-
κής !ντως επινοίας, φέρει εκ του σκευοφυ-
λακίου μικρά κεκαμαρωμένη θυρίς. H εί-
σοδος της κρύπτης, η προμνημονευθείσα
δήλον !τι κεκαμαρωμένη θυρίς, είχε κατά
μέγα μέρος τειχισθή και, ίνα διασκεδασθή
πάσα τυχ!ν υπ!νοια περί αυτής, είχε κα-
θηλωθή προ της εισ!δου ταύτης παχύτα-
τον δρύινον εικονοστάσιον, πλήρες εικ!-
νων, και δη «ανεγγίχτων», ως θαυματουρ-
γών, κατά την παράδοσιν των μοναχών.
Kαι θα ενθυμούμαι πάντοτε την τρομώδη
συγκίνησίν μου !τε, διατρήσας το προκεί-
μενον παχύτατον εικονοστάσιον, εβεβαιώ-
θην περί της υπάρξεως της μυστηριωδώς
ενώπι!ν μου χαινούσης κρύπτης. Kαι θα
ενθυμούμαι πάντοτε την χαράν, την μανι-
κ!τητα, αν θέλετε, υφ’ ης κατελήφθην, !τε,
υπ! το τρεμοσβήνον φως πτωχής τινος
κανδήλας, διασπών των αραχνών τους ι-
στούς, εισήλθον το πρώτον μ!νος, κατάμο-
νος, εις την αποπνικτικήν και ζοφώδη κρύ-
πτην και αμυδρώς διέκρινα σεσωρευμένας
γύρω μου δεκάδας χειρογράφων, ογκωδε-
στάτων, κονισαλέων, σχεδ!ν !λων περγα-
μηνών. Προς στιγμήν εν!μισα, μάλιστα υ-
π! το διαλείπον σκι!φως, !τι πρ!κειται
περί παθολογικής μου τιν!ς καταστάσεως,
οράματος, ψευδαισθήσεως ή άλλου τιν!ς
τοιούτου. Aλλ’ !χι· τα χειρ!γραφα ήσαν
πραγματικά, τα πολυτιμ!τερα ίσως των
Mετεώρων, κεκρυμμένα εκεί προ 120 του-
λάχιστον, ως συμπεραίνω, ετών, και η Eι-
μαρμένη, ως φαίνεται, προσέγραψεν εις ε-
μέ την αποκάλυψιν αυτών».
Προσκύνημα
Tο 1945, μετά τριάντα πέντε ολ-
κληρα χρνια, ο N. Bέης, σε προχωρη-
μένη πια ηλικία, ξαναανέβηκε στους
μετεωρίτικους βράχους, τους τσο
προσφιλείς και γνώριμους σ’ αυτν,
για να διαπιστώσει τις τυχν ζημιές
και απώλειες των χειρογράφων και
των κειμηλίων των μονών κατά τη
διάρκεια του B΄ Παγκοσμίου Πολέμου.
Tο 1954, για λίγες μέρες, ο ασκητής
– ερευνητής των μοναστηριακών βι-
βλιοθηκών και αρχείων, βρίσκεται πά-
λι στα Mετέωρα. Eίναι το τελευταίο
του προσκύνημα στις ιερές εκείνες
πέτρες που τσο αγάπησε και συνέδε-
σε με τη ζωή του.
11
 AΦIEPΩMA

Bιβλιοθήκες και αρχεία

Xειργραφα, έγγραφα, παλαιά έντυπα βιβλία των μετεωρικών μονών
Tου Δημήτρη Z. Σοφιανού
Διευθυντή του Kέντρου Eρεύνης
του Mεσαιωνικού και Nέου Eλληνισμού
της Aκαδημίας Aθηνών

TA METEΩPA, μετά τις αγιορειτικές

βιβλιοθήκες, κατέχουν την πλου-
σιτερη μοναστηριακή συλλογή χει-
ρογράφων. Δεν υπολογίζεται βέ-
βαια η Eθνική Bιβλιοθήκη, ως μη μο-
ναστηριακή, αν και αυτή έχει ε-
μπλουτισθεί με εκατοντάδα πολύτι-
μων και μεγάλης σπουδαιτητας με-
τεωρικών χειρογράφων (της Mονής
του Mεγάλου Mετεώρου), τα οποία
υπήρξαν η λεία της περίφημης κρα-
τικής «επιχείρησης» του 1882 μετα-
φοράς και απαγωγής χειρογράφων
απ τις μονές των Mετεώρων και
της Mονής του Aγίου Bησσαρίωνος-
Δουσίκου (η τελευταία κυριολεκτικά
απογυμνώθηκε με τη μεταφορά 400
περίπου κωδίκων της στην Eθνική
Bιβλιοθήκη).
Oπως ήταν επμενο, οι μετεωρι-
κές μονές απ πολύ ενωρίς προ-
σείλκυσαν το ενδιαφέρον πολλών,
κυρίως ξένων, μελετητών για τη διε-
ρεύνηση και μελέτη της ιστορίας
και των «θησαυρών» τους, των χει-
ρογράφων κωδίκων και του κάθε λο-
γής άλλου αρχειακού υλικού που
φυλάσσεται στις βιβλιοθήκες τους.
Oμως οι κατά καιρούς πληροφο-
ρίες για τα χειργραφα των Mετεώ- Kώδικας 103 (έτος 1632) Mονής Aγίου Στεφάνου. Kωδικο- Kώδικας 7 (έτος 1618/19) Mονής Bαρλαάμ. Πολύχρωμο καλ-
ρων, για τις ιστορικές τους τύχες γράφος Iάκωβος Eπίσκοπος Σίδης. λιτεχνικ! επίτιτλο. Kωδικογράφος Iερομ!ναχος Iωαννίκιος.
διά μέσου των αιώνων, για τον ακρι-
βή ή έστω και κατά προσέγγιση σω- ρευνα και καταγραφή των μετεωρι- ρους του, γιατί, περιοδεύοντας ειδι- λά χειργραφα αρχαίων κλασικών
ζμενο αριθμ τους, για το προσιτ κών χειρογράφων. κά, κατά τη δεκαετία 1643-1653, συ- συγγραφέων για τα οποία ενδιαφε-
ή απρσιτο των μοναστηριακών βι- γκέντρωσε και φυγάδευσε στην Eυ- ρταν ιδιαίτερα.
βλιοθηκών που φυλάσσονταν, ή- Aθανάσιος ο Pήτωρ ρώπη πολλά και πολύτιμα χειργρα-
σαν συγκεχυμένες και αριστες, φα απ το Aγιον Oρος, απ διάφορες F. R. Pouqueville
πολλές φορές δε αντιφατικές και α- Aπ 300 περίπου χρνια οι σχετι- άλλες μονές και ειδικτερα απ τα
ντικρουμενες, μέχρι τις αρχές του κές ειδήσεις είχαν διογκωθεί σε θρύ- Mετέωρα, απ που μάλιστα τα χει- Aργτερα ο γνωστς Γάλλος λ-
αιώνα μας, που ο Nίκος Bέης, κατά λους. O Kύπριος ιερομναχος Aθα- ργραφα που πήρε ήσαν τσα πολλά, γιος, αρχαιφιλος και διπλωμάτης, F.
τα έτη 1908 και 1909, επιχείρησε και νάσιος ο Pήτωρ στηλιτεύεται απ ώστε αντί να καταμετρηθούν, ζυγίζο- R. Pouqueville, στο περίφημο βιβλίο
πραγματοποίησε τη συστηματική έ- τους συγχρνους και μεταγενεστέ- νταν σε πλάστιγγα για να καθορισθεί του «Tαξίδι στην Eλλάδα» (τομ. Γ΄,
το αντίτιμ τους, ανάλογα με το βά- Παρίσι 1820 και 1826), ενώ πως ο ί-
ρος τους! O Aθανάσιος ο Pήτωρ, ως διος σημειώνει δεν επισκέφθηκε πο-
προσηλυτισμένος στο παπικ δγμα, τέ τις μετεωρικές μονές, δηλώνει -
είχε την εύνοια της Kαθολικής μως τι οι βιβλιοθήκες τους δεν κα-
Eκκλησίας. Eίκοσι χειργραφα της τέχουν τίποτε το αξιλογο και ενδια-
Eθνικής Bιβλιοθήκης στο Παρίσι, βε- φέρον, και, το χειρτερο υιοθετεί
βαιωμένης μετεωρικής προέλευσης, πρθυμα και αβασάνιστα την ανεύ-
είναι, πως φαίνεται, το αποτέλεσμα θυνη φήμη τι οι μετεωρίτες μοναχοί
της μετεωρικής συγκομιδής του λα- χρησιμοποιούν τα παλαιά χειργρα-
τινφρονα ιερομναχου. φα για να ανάβουν και πυρώνουν
Eπί γενεές γενεών διατηρούνταν τους φούρνους. Tις ανεξέλεγκτες
στις μετεωρικές μονές και διαδιδ- αυτές διαδσεις, χωρίς να έχει ο ί-
ταν ο θρύλος αυτς της δήθεν αγο- διος προσωπική αντίληψη των πραγ-
ράς ή και κλοπής και φυγάδευσης μάτων, δέχεται και χρησιμοποιεί και
στους «Φράγκους» της Δύσης πολ- ο Θεσσαλς λγιος των αρχών του
λών εκατοντάδων χειρογράφων. IΘ΄ αι. Iωάννης Oικονμου Λαρισαίος.
Eν τούτοις ο Σουδς περιηγητής Eνδιαφέρουσα, επί του προκειμέ-
και ερευνητής (Jacob Björnstahl) νου, είναι η πληροφορία του Aγγλου
που επισκέφτηκε τα Mετέωρα τον περιηγητή David Urquahart στα 1830,
Aπρίλιο του 1779, βρήκε κατά τις α- τι σε σχετική ερώτησή του οι μονα-
ναδιφήσεις του στις μοναστηριακές χοί των Mετεώρων αποποιήθηκαν και
βιβλιοθήκες και μελέτησε πλήθος διέψευσαν κατηγορηματικά τη θρυ-
χειρογράφων απ τα οποία κατέγρα- λούμενη φήμη τι έκαιγαν δήθεν ή
ψε ενδιαφέρουσες σημειώσεις και πουλούσαν τα χειργραφα των μο-
Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Mουσείο. Xρυσοκέντητος Eπιτάφιος (IΔ΄ αι.). ενθυμήσεις. Δεν βρήκε βέβαια πολ- νών τους.

12 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

 Aλλωστε η ύπαρξη σήμερα τσων
χειρογράφων στη Mονή Mεταμορ-
φώσεως (639) και στις υπλοιπες με-
τεωρικές μονές (άλλα 561) αποδει-
κνύει λες αυτές τις διαδσεις ανα-
ξιπιστες και ανακριβείς, γιατί, αν ή-
σαν αληθινές δεν έπρεπε να υπάρ-
χουν σήμερα χειργραφα στα Mετέ-
ωρα. Φυσικά, υπήρξαν και απώλειες
χειρογράφων για τον α ή β λγο, -
μως οι απώλειες αυτές, στο πέρασμα
τσων αιώνων και περιπετειών, είναι
δικαιολογημένες και φυσιολογικές.
Aς σημειωθεί τι ένα μεγάλο μέ-
ρος απ τα απολεσθέντα χειργρα-
φα, κυρίως κώδικες περγαμηνοί ιδι-
αίτερης καλλιτεχνικής αξίας, κο-
σμούμενοι με ωραίες και εντυπωσια-
κές πολύχρωμες μικρογραφίες, έ-
χουν κλαπεί ή χαθεί, άγνωστο με
ποιο τρπο, κατά τον IΘ΄ αι. Oμως ο
αριθμς των χειρογράφων αυτών, -
σων βεβαίως την ύπαρξη γνωρίζουμε
απ παλαιές καταγραφές ή άλλου εί-
δους μνείες, είναι πολύ μικρς, υπο-
λείπεται και της μιας ακμη δεκάδας.
Eξάλλου, πρέπει να έχουμε πάντο-
τε υπψη μας τι το χειργραφο, μέ-
χρι και τον περασμένο ακμη αιώνα,
στα μοναστήρια δεν ήταν κειμήλιο
και μουσειακ είδος προς φύλαξη, ή-
ταν καθημεριν εργαλείο για τις λει-
τουργικές και εκκλησιαστικές ανά-
γκες των μοναχών, οπτε η συχνή
χρήση του φυσιολογικά οδηγούσε
και στη φθορά.
Πρέπει λοιπν να παραδεχτούμε -
τι οι μοναχοί, κατά καννα, σέβονταν
και φύλασσαν τα βιβλία και τα άλλα
ιερά κειμήλια της μονής τους, πως
άλλωστε επέτασσαν και οι διαθηκώ-
ες διατάξεις των κτιτρων τους: «Eί-
τα και τα παρ’ ημίν ευρισκμενα και
συναχθησμενα ιερά σκεύη ή βιβλία
ή άλλο τι των δυναμένων κινείσθαι
συντηρείν οφείλετε, αδελφοί και φυ-
λάττειν εν προσοχή ως αφιερωμένα
Θεώ πάντα και απαρασάλευτα» (δια-
θήκη των αδελφών Aψαράδων, κτι-
τρων της Mονής Bαρλαάμ).
Robert Curzon
Tον Nοέμβριο του 1834, που επι-
σκέφθηκε τις μετεωρικές μονές ο
νεαρς Aγγλος ευπατρίδης Robert
Curzon, περιηγητής και μελετητής,
αλλά κυρίως «θηρευτής» ωραίων και
ιδιαίτερης καλλιτεχνικής αξίας χει-
ρογράφων, σημειώνει σχετικά τι οι
μετεωρίτες μοναχοί θεωρούσαν τα
χειργραφα και τα σέβονταν ως λεί-
ψανα ιερά και τα εφύλασσαν με ένα
αίσθημα δέους, παρλο που δεν ή-
ταν σε θέση οι ίδιοι να τα διαβάζουν.
Aς σημειωθεί τι επειδή ο Curzon
δεν κατρθωσε να αγοράσει ή να α-
ποσπάσει με οποιονδήποτε τρπο ει-
κονογραφημένα χειργραφα πως
ήθελε, στην λη αφήγησή του διακα-
τέχεται απ μια πικρχολη διάθεση
ειρωνείας, κακτητας και αποστρο-
φής για τους Eλληνες μοναχούς, οι
οποίοι μως τον φιλοξένησαν με
θέρμη και εγκαρδιτητα, του έδειξαν
εμπιστοσύνη και του άνοιξαν τους
θησαυρούς των μονών τους. Eίχε
την απαίτηση ο νεαρς ττε Aγγλος
αριστοκράτης απφοιτος των αγγλι-
κών κολλεγίων, με την κλασική μρ-
φωση και παιδεία της εποχής του να
βρει στις απμακρες εκείνες μονα-
στηριακές βιβλιοθήκες, πάνω στους
τραχείς και απομονωμένους μετεω-
ρίτικους βράχους, με τους λιγοστούς
και ολιγογράμματους καλγερους,
πιστούς μως φύλακες της χριστια-
νικής παράδοσης σε δύσκολα χρνια
Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Xρυσ!βουλλο του Συμεών Oύρεση Παλαιολ!-
γου (έτος 1366).
ξενικής δουλείας που διαρκούσε ε-
δώ και αιώνες, επαναλαμβάνω είχε
την απαίτηση να βρει τις ίδιες ιδανι-
κές συνθήκες που είχε γνωρίσει στις
άριστα οργανωμένες βιβλιοθήκες
της χώρας του. Eτσι, εκπλήσσεται
και καταλαμβάνεται απ ιερή αγανά-
κτηση ταν βλέπει βιβλία και χειρ-
γραφα σκονισμένα!
L. Heuzey
Tον Aύγουστο του 1858 βρίσκεται
στα Mετέωρα και εξερευνά τις βι-
βλιοθήκες των μονών ο Γάλλος αρ-
χαιολγος - ιστοριοδίφης L. Heuzey,
αντιγράφοντας και καταγράφοντας
κάθε λογής αρχειακ, επιγραφικ και
άλλο υλικ. Λίγους μήνες αργτερα,
τον Aπρίλιο του 1859, επισκέφθηκε
Παλαιά χαλκογραφία των Mετεώρων: «Διά χειρ!ς... Παρθενίου του εξ Eλασσώνος» (1782, Iούνιος 21).
τις μετεωρικές μονές ο ελληνομα-
θής και φιλίστορας Pώσος αρχιμαν-
δρίτης Πορφύριος Uspenskij, ο οποί-
ος πολλά μελέτησε με εμβρίθεια και
επιμέλεια και πλείστα σα αντέγρα-
ψε επί τπου, που δημοσιεύθηκαν το
1896 στο ογκώδες μεταθανάτιο έργο
του. Oμως, ο Uspenskij συναπεκμι-
σε φεύγοντας για την πατρίδα του
και αρκετά χειργραφα ή σπαράγμα-
τα χειρογράφων, τα οποία, μετά το
θάνατ του, περιήλθαν στη Bιβλιο-
θήκη της Πετρούπολης, που και
βρίσκονται, «ευσεβής» λεία του «ευ-
λαβικού» Pώσου προσκυνητή και με-
λετητή.
Xειργραφα
Σήμερα, τα χειργραφα των μετε-
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
ωρικών μονών ανέρχονται συνολικά
σε 1.200 (ο N. Bέης το 1909 είχε κα-
ταγράψει 1.124). Aπ’ αυτά 639 ανή-
κουν στη Mονή Mεταμορφώσεως ή
Mεγάλου Mετεώρου, 290 στη Mονή
Bαρλαάμ, 147 στη Mονή Aγ. Στεφά-
νου και 124 στην Aγία Tριάδα, μαζί με
τις μονές Pουσάνου και Aγ. Nικολά-
ου Aναπαυσά. Aπ τα μετεωρικά χει-
ργραφα 100 είναι περγαμηνά, απ
τα οποία τα 86 της Mεταμορφώσεως.
Tα περγαμηνά είναι τα παλαιτερα
και τα πολυτιμτερα απ τα χειρ-
γραφα, χρονολογούμενα συνήθως α-
π τον IA΄ μέχρι το IΓ΄ αιώνα. Tα υπ-
λοιπα 1.100 είναι χαρτώα, των οποί-
ων ένας μεγάλος αριθμς ανήκει
στους αιώνες IΔ΄ - IZ΄.
Tο παλαιτερο χειργραφο είναι
του Θ΄ αιώνα. Πρκειται για τον περί-
φημο περγαμην κώδικα 591 της Mε-
ταμορφώσεως (Iω. Xρυσοστμου ο-
μιλίες στο κατά Mατθαίον ευαγγέ-
λιο). Γράφτηκε το 861/2 στη Mονή
Aγίας Aννας της Bιθυνίας, σε μεγα-
λογράμματη και σε μικρογράμματη
γραφή, απ το μοναχ Eυστάθιο και
είναι ο παλαιτερος κώδικας των
Mετεώρων.
Στα μετεωρικά χειργραφα απα-
ντούν συνολικά 240 περίπου ονμα-
τα κωδικογράφων (οι 130 σε κώδικες
της Mεταμορφώσεως). Πολλοί απ’
αυτούς είναι γνωστοί μνο απ την
εδώ αντιγραφική τους εργασία.
Kώδικες
Στους μετεωρικούς κώδικες μπο-
ρεί κανείς να παρακολουθήσει και
να μελετήσει την εξέλιξη και τα διά-
φορα είδη της γραφής κατά τη διάρ-
κεια μακρών αιώνων. Συστηματικά
και οργανωμένα καλλιγραφικά εργα-
στήρια («scriptoria») παραγωγής χει-
ρογράφων λειτούργησαν στις περισ-
στερες μονές, κυρίως μως στη
Mονή της Yψηλοτέρας κατά τα τέλη
Συνέχεια στη 14η σελίδα
13
Συνέχεια απ! τη 13η σελίδα
του IΔ΄ και τις αρχές του IE΄ αιώνα, η
οποία δεν υπάρχει σήμερα και είναι
γνωστή και με τη χαρακτηριστική κα-
τά παράδοση προσωνυμία της Mο-
νής των Kαλλιγράφων. Oνομαστ βι-
βλιογραφικ εργαστήριο, με παρα-
γωγή πολλών κωδίκων απ τους ίδι-
ους γραφείς (μοναχοί Iωάσαφ και Iά-
κωβος, ιερομναχοι Aρσένιος και Iω-
αννίκιος), λειτούργησε επίσης κατά
τον IΣT΄ και τον IZ΄ αιώνα στη Mονή
Bαρλαάμ.
Ξεχωριστά πρέπει να αναφερθούν
παλαιοί περγαμηνοί κώδικες, του IA΄
έως και IΓ΄ αιώνα, της Mονής του Mε-
γάλου Mετεώρου (κώδ. 106, 301, 540,
548, 552, 554, 556 κ.ά.) με ιδιαίτερης
καλλιτεχνικής σπουδαιτητας μικρο-
γραφίες (ευαγγελιστών και άλλων α-
γίων) και πολύχρωμα διακοσμητικά
επίτιτλα και πρωτογράμματα.
Aνάμεσα στους γραφείς μετεωρι-
κών κωδίκων του τέλους του IΣT΄ και
του α΄ μισού του IZ΄ αιώνα πρέπει να
μνημονευθεί ομάδα ονομαστών καλ-
λιγράφων, καλλιτεχνών και διακο-
σμητών χειρογράφων, οι οποίοι ανή-
κουν στον καλλιτεχνικ κύκλο της
Bλαχίας και διακρίνονται για την ποι-
κιλία στις εμπνεύσεις των διακοσμη-
τικών μοτίβων, την τέλεια εκτέλεση
και τον θαυμαστ συνδυασμ ζωη-
ρών και έντονων χρωμάτων. O χρω-
ματικς πλούτος αληθινά εντυπω-
σιάζει και δημιουργεί πολύ καλ αι-
σθητικ αποτέλεσμα.
Eπικεφαλής αυτών είναι ο Kύπριος
καλλιγράφος - κωδικογράφος Λου-
κάς επίσκοπος Mποζέου (1583 - 1603)
και έπειτα μητροπολίτης Oυγγρο-
βλαχίας (1603-1628). Στην ίδια καλλι-
τεχνική σχολή στην οποία και μαθή-
τευσαν, ανήκουν ο ιερομναχος
Aνθιμος απ τα Γιάννενα, ο επίσκο-
πος Σίδης Iάκωβος, πρώην ιερομνα-
χος Σιμωνοπετρίτης, ο μητροπολίτης
Mυρέων Mατθαίος απ την Πωγωνια-
νή της Hπείρου και οι ιερομναχοι
Hσαΐας, Aρσένιος και Iωαννίκιος.
Aξία
Aς προστεθεί εδώ τι το χειργρα-
φο, ανεξάρτητα απ το γεογονς αν
κοσμείται ή χι με καλλιτεχνικές πο-
λύχρωμες μινιατούρες ή και με άλλα
περίτεχνα διακοσμητικά μοτίβα, έχει
και απ μνο του την αξία του, αφού
είναι έργο μοναδικ και ανεπανάλη-
πτο ως δημιούργημα του χεριού, που
φέρει πάντοτε την προσωπική σφρα-
γίδα, το μεράκι και την επιδεξιτητα
του χεριού του. Tο γράψιμ του απαι-
τούσε ειδικευμένο καλλιγράφο, υπο-
μονή και χρνο πολύ. Eκτς μως α-
π το κστος της αντιγραφικής εργα-
σίας, μεγάλο ήταν και το κστος των
υλικών ενς χειρογράφου, ιδιαίτερα
της περγαμηνής, που μετά τον IΓ΄ αι-
ώνα, με την καθιέρωση του χαρτιού,
αρχίζει σιγά - σιγά να εξαφανίζεται.
Tα μετεωρικά χειργραφα, πως
και των άλλων μοναστηριών, συνέ-
βαλαν ουσιαστικά στη συνέχιση και
διατήρηση της πνευματικής μας κλη-
ρονομιάς και παράδοσης, αφού μας
διέσωσαν σε δυσχείμερους καιρούς
και παρέδωσαν στους νεώτερους
την ποικίλη πνευματική παραγωγή
αιώνων, που διαφορετικά θα είχε ο-
ριστικά χαθεί, εάν δεν φρντιζαν οι
αυστηροί αναχωρητές και απκοσμοι
ερημίτες με ιερ ζήλο και μεράκι να
αντιγράψουν και να διαφυλάξουν τα
διάφορα εκκλησιαστικά, αλλά και τα
κάθε λογής κείμενα.
Ως προς το περιεχμενο των μετε-
14 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994
Aριστερά: Kώδικας 217 έτος 1634/35 του Mεγάλου Mετεώρου. Mικρογραφία του προφητάνακτος Δαβίδ. Kωδικογράφος ιε-
ρομ!ναχος Aνθιμος εξ Iωαννίνων. Δεξιά: Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Παλαι! έντυπο. Πινδάρου Ωδές, Φραγκφούρτη 1552.
ωρικών κωδίκων, ισχύουν και εδώ οι
γενικοί καννες που διέπουν τη συ-
γκρτηση των μοναστηριακών βι-
βλιοθηκών, που καθοριστικς παρά-
γοντας για το είδος των συγκεντρω-
μένων χειρογράφων και εντύπων βι-
βλίων είναι κυρίως οι λειτουργικές α-
νάγκες των μοναχών, οι οποίοι είναι
και οι μνοι σχεδν χρήστες της βι-
βλιοθήκης. Eτσι και οι μετεωρικοί κώ-
δικες, βασικά, είναι θεολογικοί και
εκκλησιαστικοί: Λειτουργικά βιβλία,
Aγία Γραφή, πατερικά κείμενα, αγιο-
λογικά και συναξαριογραφικά, δογμα-
τικά, ερμηνευτικά, μουσικά, κ.α.
Παράλληλα μως προς τους θεο-
λογικούς κώδικες υπάρχουν και άλ-
λοι, της λεγμενης «θύραθεν παιδεί-
ας», δηλαδή κείμενα αρχαίων συγ-
γραφέων καθώς και νεώτερα, φιλο-
σοφικά, γραμματικά, αστρονομίας,
φυσικής και μαθηματικών, ιατροσ-
φια αλλά και αρκετά και ενδιαφέρο-
ντα κείμενα της δημώδους γραμμα-
τείας σε πεζ ή έμμετρο λγο, πολλά
απ τα οποία είναι και σπάνια.
Eνθυμήσεις
Tέλος, οι πολλές και ενδιαφέρου-
σες ενθυμήσεις και τα διάφορα α-
πλοϊκά σημειώματα των μετεωρικών
χειρογράφων αποτελούν πολύτιμο υ-
λικ και συχνά, μοναδική πηγή για
την τοπική και γενικτερη ιστορία
(στρατιωτικά και πολιτικά γεγοντα,
μετεωρολογικά και γεωγραφικά φαι-
νμενα, ειδήσεις σημαντικές οικονο-
μικής και κοινωνικής ιστορίας, κ.α.).
Πολλές απ τις ενθυμήσεις εκφρά-
ζουν με ανυπκριτη ειλικρίνεια, αφέ-
λεια και αυθορμητισμ τους πνους
και τους καημούς του υπδουλου
ραγιά, τα βάσανα και την αποστροφή
του κατά του άπιστου και σκληρού
κατακτητή: «1755, Σεπτεμβρίου 9...
και έκαμι ο Θες και εψφησι ο πα-
σιάς και εδίκαμε ολίγο τζέρι» (κώδ.
35 Aγίας Tριάδος).
Oμως τα χειργραφα, εκτς απ
την οποιαδήποτε αξία τους που έ-
χουν ως παλαιογραφικοί, πνευματι-
κοί, πολιτιστικοί και καλλιτεχνικοί
θησαυροί, αποτελούν και πολυτίμητα
θρησκευτικά κειμήλια, πως συμβαί-
νει με λα τα ιερά αντικείμενα και
μνημεία της εκκλησιαστικής μας τέ-
χνης, τα οποία σε καμιά περίπτωση
–χρειάζεται να τονιστεί αυτ– δεν
πρέπει να αντιμετωπίζονται σαν ψυ-
χρά και άψυχα μουσειακά είδη. Γι’
αυτ οφείλει να στέκεται κανείς με
σεβασμ, με ευλάβεια και δέος και
μπροστά στα παμπάλαια χειργραφα,
που σήμερα, ξεθωριασμένα και κιτρι-
νισμένα απ το πέρασμα και την αδυ-
σώπητη φθορά του χρνου, εξακο-
λουθούν εν τούτοις να παραμένουν
ζωντανά και, το σπουδαιτερο, καθα-
γιασμένα και ευλογημένα απ το
τρεμάμενο φως του καντηλιού, με α-
τίμητα στολίδια, που εύγλωττα απ
οιαδήποτε άλλα καλλιτεχνικά δημι-
ουργήματα, τα πυκνά στάγματα απ
τα αγιοκέρια, στις πολύωρες κατανυ-
κτικές ακολουθίες και στις αδιάλει-
πτες και «εκ βάθους καρδίας» προσευ-
χές των μοναχών: «Kύριε, ίλεως γενού η-
μίν και μη επιλανθάνου!».
Aρχείο
Πλούσιο και ενδιαφέρον είναι και
το αρχείο των εγγράφων, βυζαντι-
νών, μεταβυζαντινών και νεώτερων,
των μετεωρικών μονών. Xρυσβουλ-
λα, πατριαρχικά σιγίλλια, μητροπολι-
τικά έγγραφα κ.ά., που φυλάσσονται
εκεί (στη Mονή του Mεγάλου Mετεώ-
ρου κυρίως), αποτελούν σπουδαία
κειμήλια και πολύτιμα ιστορικά ντο-
κουμέντα. Aνάμεσα σε αυτά χρυσ-
βουλλο του βυζαντινού αυτοκράτο-
ρα Aνδρονίκου Γ’ Παλαιολγου του
έτους 1336, χρυσβουλλο επίσης
του Σέρβου κράλη Στεφάνου Δουσάν
του 1348, δύο χρυσβουλλα των ε-
τών 1359 και 1366 του βασιλέως Συ-
μέων Oύρεση Παλαιολγου, πατέρα
του βασιλέως –μοναχού Iωάννη-Iωά-
σαφ, του B΄ κτίτορα της Mονής του
Mεγάλου Mετεώρου, δύο προστάγ-
ματα του 1372 του Iωάννη–Iωάσαφ
και άλλα πολλά.
Πολλά και σπάνια είναι και τα πα-
λαιά έντυπα βιβλία («παλαιτυπα»)
που έχουν διασωθεί και φυλάσσονται
στις βιβλιοθήκες των μονών, κυρίως
του Mεγάλου Mετεώρου, Bαρλαάμ
και Aγίου Στεφάνου.
Πρκειται για δυσεύρετες και πο-
λύτιμες εκδσεις Bενετίας, του A΄ μι-
σού του IΣT΄ αιώνα, λειτουργικών και
εκκλησιαστικών ως επί το πλείστον
βιβλίων. Yπάρχουν μως και αρκετά
αρχέτυπα, εκδσεις πάλι Bενετίας
του περίφημου λγιου ουμανιστή
Aλδου Mανουτίου, οι λεγμενες
editiones aldinae κλασικών Eλλήνων
συγγραφέων.
Aριστουργήματα
Aριστουργήματα ξυλογλυπτικής α-
ποτελούν τα τέμπλα και προσκυνη-
τάρια των μονών Mεγάλου Mετεώ-
ρου (των ετών 1634/5 και 1791), Bαρ-
λαάμ και Aγίου Στεφάνου (του έτους
1814). Mεγάλος τέλος είναι ο πλού-
τος των κειμηλίων που φυλάσσονται
ή εκτίθενται στα σκευοφυλάκια και
στα μουσεία των μετεωρικών μονών
(Mεγάλου Mετεώρου, Bαρλαάμ και
Aγίου Στεφάνου). Aνάμεσά τους χρυ-
σοκεντήματα υψηλής καλλιτεχνικής
ποιτητας (πολύχρωμοι επιτάφιοι,
χρυσοποίκιλτα άμφια κ.ά., IΔ΄-IΘ΄ αι.),
ξυλγυπτοι σταυροί με περίτεχνες
και θαυμάσια λεπτουργημένες παρα-
στάσεις ιερών σκηνών και με πολυ-
ποίκιλα κοσμήματα, μεταλλικά άγια
δισκοπτηρα με καλλιτεχνική επε-
ξεργασία και διακσμηση, αργυρές
λειψανοθήκες, μεταλλικές πρπες
και άλλα καλλιτεχνήματα αργυρο-
χοΐας και μεταλλοτεχνίας.
Eτσι οι μετεωρικές μονές δεν απο-
τελούν μνο ιερούς και σεβάσμιους
χώρους, που επί έξι και πλέον αιώ-
νες συνεχίζεται, χωρίς διακοπή, και
τηρείται γνήσια και απαραχάρακτη η
ορθδοξη μοναστική μαρτυρία, αλλά
είναι παράλληλα και μνημεία υψηλής
τέχνης και ανεκτίμητα θησαυροφυ-
λάκια της πνευματικής και πολιτισμι-
κής μας κληρονομιάς.

Oι τοιχογραφίες των μονών
Tα περίφημα ζωγραφικά σύνολα του 16ου αιώνα και οι σπουδαίοι δημιουργοί τους
Tου Λάζαρου Δεριζιώτη
Προϊσταμένου της 7ης Eφορείας
Bυζαντινών Aρχαιοτήτων
«A γαρ ο λγος της ιστορίας διά της α-
κοής παρίστησι, ταύτα γραφή σιωπώσα
διά μιμήσεως δείκνυσι»
Aγιος Γερμανς Kωνσταντινουπλεως,
PG 98, 172 C
ΣTIΣ Mονές των Mετεώρων διασώζε-
ται σήμερα η θρησκεία μας και η εξ
αυτής πνευματική παράδοσις. Συνέ-
βαλαν οι εγκαταβιούντες μοναχοί
στη διάσωση της τέχνης της αγιο-
γραφίας, αφού την εκαλλιέργησαν
και οι ίδιοι, επειδή επίστευαν !τι με
αυτ!ν τον τρ!πο η παρουσία του Θε-
ανθρώπου καθίσταται φανερή σε ε-
μάς, !ταν εισερχ!μεθα στον να!ν, !-
που ο «Θε!ς ενοικεί και περιπατεί».
Διεσώθη λοιπ!ν η παράδοσις της
αγιογραφίας ή της «ιστορήσεως» στο
χώρο των Mετεώρων απ! τον 12ον έ-
ως και τον 18ον αι. Tο χρονικ!ν αυτ!
διάστημα των έξι – επτά αιώνων είναι
σημαντικ! για την ιστορίαν της ορ-
θοδ!ξου θρησκευτικής τέχνης, δι!τι
τα αντιπροσωπευτικά δείγματα –
μνημεία αποτελούν σταθμούς της ε-
ξελίξεως της εικονογραφίας, της τε-
χνοτροπίας και της εκφράσεως του
δ!γματος.
Σκήτη των Σταγών
Tο παλαι!τερον μνημείον του χώ-
ρου των Mετεώρων είναι ο να!ς της
Θεοτ!κου της Δούπιανης, ο οποίος
ήταν το «Kυριακ!ν» της Σκήτης των
Σταγών. H αρχαιοτέρα γραπτή μαρ-
τυρία περί του «πρώτου» της Σκήτε-
ως των Σταγών, δηλαδή του «Nεί-
λου», διασώζεται σήμερα στην κτιτο-
ρικήν επιγραφήν του καθολικού της
Mονής της Yπαπαντής των Mετεώ-
ρων, !που αναφέρεται το !νομά του
και η χρονολ!γησις των αγιογρα-
φιών, το 1366.
O μικρ!ς αυτ!ς να!ς της Mονής
της Yπαπαντής, αρχικώς της Aναλή-
ψεως, είναι απ! τα ολίγα διασωθέντα
μνημεία του 14ου αι., και αποτελεί
σταθμ!ν της εξελίξεως της ορθοδ!-
ξου χριστιανικής τέχνης. Παρατηρώ-
ντας τις αγιογραφίες του μικρού αυ-
τού καθολικού διακρίνει κανείς λιτ!-
τητα και απλοποίησιν, που είναι ά-
γνωστα στοιχεία της ακμαζούσης κα-
τά την περίοδον αυτήν, Mακεδονικής
Σχολής. Διαπιστώνεται επίσης μια
στροφή προς αρχαϊκ!τερα τεχνο-
τροπικά πρ!τυπα του 12ου και του
13ου αι., ενώ εντοπίζονται συχνά τα
εικονογραφικά πρ!τυπα της Mακε-
δονικής Σχολής.
O A. Ξυγγ!πουλος έγραψε στο έρ-
γο του «Σχεδίασμα ιστορίας της θρη-
σκευτικής ζωγραφικής μετά την άλω-
σιν» !τι ο τεχνίτης των τοιχογραφιών
αυτών, τα εικονογραφικά και τεχνο-
AΦIEPΩMA
O Xριστς Bασιλεύς ένθρονος και η Παναγία «Παράκλησις». Tοιχογραφία του
1483. Iερ (παλαι καθολικ) της Mονής του Mεγάλου Mετεώρου.
τροπικά στοιχεία «τα απλοποίησε και
αφομοίωσε με εκείνα, τα οποία εις το
έργον του συνεχίζουν την παλαιάν
παράδοσιν».
O ερευνητής αυτ!ς διατυπώνο-
ντας τη θεωρία του περί εν!ς άλλου
ρεύματος τέχνης, που εμφανίζεται
παραλλήλως προς την «Mακεδονι-
κήν Σχολήν», το οποίον έχει χαρα-
κτήρα συντηρητικ!ν και λαϊκ!ν, πα-
ραθέτει μία σειράν παραδειγμάτων
αυτού του ρεύματος, στα οποία περι-
λαμβάνεται και η Mετεωρίτικη Mονή
και καταλήγει στο συμπέρασμα !τι το
ρεύμα αυτ! είναι ο πρ!δρομος της
κατά τον 15ον και 16ον αι., ακμασά-
σης «Kρητικής Σχολής».
Συμφώνως προς τον ανάδοχον της
ονομασίας της σχολής αυτής, G.
MILLET, «διακρίνεται η Kρητική απ!
την Mακεδονικήν, δι!τι προσκολλά-
ται εις την αρχαιοτέραν παράδοσιν,
παρουσιάζει ευγένειαν, διαύγειαν,
λιτ!τητα και ιδεαλισμ!ν». Tα στοι-
χεία αυτά έρχονται σε αντίθεση προς
τον ρεαλισμ!ν και την φυσιοκρατι-
κήν αντίληψιν της Mακεδονικής α-
γιογραφίας.
H Mονή λοιπ!ν της Yπαπαντής που
προαναγγέλλει, το 1366, την λεγομέ-
νην «Kρητικήν Σχολήν» συνυπάρχει
με τα περίφημα ζωγραφικά σύνολα
των σπουδαίων μονών του 16ου αι.
που διεσώθησαν στον μετεωρίτικο
χώρο και αποτελούν, μαζί με αυτά
του Aγίου Oρους, το σύνολο σχεδ!ν
των δειγμάτων της ακμής της «Kρη-
τικής Σχολής».
Aγιογραφίες
Oμως στην περιοχήν των Mετεώ-
ρων διατηρείται σε καλή κατάσταση
ένα άλλο σύνολο στο οποίο διασώ-
ζονται αγιογραφίες του 1483. H χρο-
νολ!γησίς τους, που προέρχεται α-
π! την κτιτορική επιγραφή, συμβάλ-
λει στην γνώση της εξελίξεως της
ορθοδ!ξου αγιογραφίας κατά τον
15ον αι.
Tα μνημεία της περι!δου αυτής,
και ιδιαιτέρως του β΄ ημίσεος του
15ου αι., είναι ελάχιστα και ως εκ
τούτου καθίσταται εμφανής η σπου-
δαι!τητα του μετεωρίτικου μονα-
στηριού για την αγιογραφίαν της ε-
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH
ποχής αυτής και του χώρου στον ο-
ποίον ευρίσκεται.
Oι αγιογραφίες αυτές διασώζονται
στο πρώτο καθολικ!ν της Mονής Mε-
ταμορφώσεως που ιδρύθηκε τον
14ον αι. απ! τον Aγιον Aθανάσιον
τον Mετεωρίτη, οργανωτήν της μο-
ναστικής πολιτείας των Mετεώρων
και εκτίσθη το 1445. Ως προανεφέρ-
θη «ιστορήθη» το 1483 και διατηρεί-
ται το μεγαλύτερον τμήμα της !λης
διακοσμήσεως, η οποία συμπληρώ-
θηκε ή ανανεώθηκε το 1552.
Σήμερα ή μάλλον απ! το 1545 το
μικρ! αυτ! καθολικ! είναι το 1ο Bή-
μα του νέου που εκτίσθη το έτος αυ-
τ!. H διακ!σμησις του παλαιού καθο-
λικού κατά τον A. Ξυγγ!πουλον εθε-
ωρήθη ως έργον της παρακμής της
«Mακεδονικής Σχολής», δι!τι ο αγιο-
γράφος και το συνεργείον του ηκο-
λούθησαν το ρεύμα τούτο, πλην !-
μως κατά μηχανικ!ν τρ!πον, δηλ. ως
συνταγήν.
Nεώτερες απ!ψεις αποδίδουν το
έργον αυτ! σε εργαστήριο που εργά-
ζεται στον B.Δ. ελλαδικ!ν χώρο και
στα Bαλκάνια και φθάνει έως τη
Mολδαβία. Kατά τον ακαδημαϊκ!ν N.
Xατζηδάκη «... τα μέλη του εργαστη-
ρίου αυτού δεν ήταν καλλιτέχνες ι-
σοδύναμοι και τι η κατηγορία των
μορφών και των σκηνών που ξεχωρί-
σαμε πρέπει να είναι έργο του “δα-
σκάλου”, του αρχηγού του εργαστη-
ρίου και συνεπώς με βάση τα έργα
αυτά πρέπει να σταθμισθεί το επίπε-
δο του εργαστηρίου»(1).
Kατά τον ως άνω ακαδημαϊκ!ν η
φυσιογνωμική ομοιομορφία του αν-
θρώπινου τύπου είναι άσχετη με ο-
ποιαδήποτε βυζαντινή προσωπογρα-
φική παράδοση και τούτο αποτελεί ι-
διαίτερο χαρακτηριστικ!. Tα άτονα
βλέμματα και η πλαδαρ!τητα των
προσώπων δεν προσδίδουν ιδιαίτερη
ευγένεια στις παραστάσεις, !μως υ-
πάρχουν και έντονες φυσιογνωμίες
και συγκεκριμένα προσωπογραφικά
χαρακτηριστικά. Eπίσης ο κ. M. Xα-
τζηδάκης διακρίνει στοιχεία επαφής
με φραγκικούς τρ!πους !χι μ!νον
στην τεχνοτροπία και στην εικονο-
γραφία αλλά και σε πανοπλίες και οι-
κιακά σκεύη. Γενικώς «ο χαρακτήρας
των αγιογραφιών του πρώτου καθο-
λικού της Mονής της Mεταμορφώσε-
ως είναι αντικλασικς με τάση να ξε-
φύγει απ τα καθιερωμένα...»(2).
Oι περίφημες αγιογραφίες των μο-
νών του 16ου αι. και συγκεκριμένως
του διαστήματος 1517-1560/61 απο-
δεικνύουν !τι στα Mετέωρα δημι-
ουργείται ένα δεύτερον «Aγιον
Oρος» ή η «Θηβαΐς» των Σταγών, α-
φού τα μοναστήρια, συμφώνως προς
το «Σύγγραμμα ιστορικ!ν», χρονο-
λογούμενον τον 16 αι., ή άλλως
Συνέχεια στη 16η σελίδα
15
Συνέχεια απ τη 15η σελίδα
«Xρονικ!ν των Mετεώρων», ανέρ-
χονται σε δεκατέσσερα χωρίς να υ-
πολογίζονται και μερικά μικρά ή άλ-
λα εγκαταλελειμμένα.

Θεοφάνης Στρελίτζας
H αίγλη και η φήμη των μετεωρίτι-
κων μονών καθώς και η στενή πνευ-
ματική σχέσις των με αυτές του
Aθωνος είχε ως αποτέλεσμα να έλ-
θη στην «Θηβαΐδα» των Σταγών ο
μοναχ!ς «άριστος αγιογράφος» Θε-
οφάνης Στρελίτζας. Tο !νομά του το
πληροφορούμεθα απ! την κτιτορι-
κήν επιγραφήν της Mονής του Aγ.
Nικολάου του Aναπαυσά !που ανα-
φέρεται και η καταγωγή του: «Xειρ
Θεοφάνι μοναχού του εν τη Kρίτι
Στρελιτζά» (σημ. η επιγραφή είναι α-
νορθ!γραφη).
Στην ίδια επιγραφή αναφέρεται
και η χρονολογία του πέρατος της
«ιστορίας» του μικρού καθολικού
της μονής αυτής, το έτος 1527. Δεν
γνωρίζουμε το χρ!νο της ανεγέρσε-
ως της μονής αυτής, πιθανώς το μι-
κρ! παρεκκλήσιον του Aγ. Aντωνίου
να ανάγεται στον 14ον αιώνα, καθώς
είναι δυνατ!ν να συναχθεί απ! τα
λίγα υπολείμματα αγιογραφίας που
διατηρούνται.
Πλησίον του Aγίου Nικολάου του
Aναπαυσά υψώνεται, στον επιβλητι-
κ! της βράχο, η Mονή Bαρλάαμ, κτί-
σμα κατά το 1541/42 των αδελφών
ιερομονάχων Nεκταρίου και Θεοφά-
νη των Aψαράδων απ! τα Iωάννινα.
Στην κτιτορική επιγραφή που δια-
σώζεται στον κυρίως να!ν του κα-
θολικού αναφέρεται το έτος
«AΦMH» ή απ! κτίσεως κ!σμου
«ZNΣT», δηλ. 1548. Δεν αναφέρεται
!μως το !νομα του «ιστορήσα-
ντος» αγιογράφου. Aντιθέτως στην
επιγραφή που διατηρείται στη Λιτή
του καθολικού αυτού, εκτ!ς απ! τη
χρονολογία της αποπερατώσεως
της αγιογραφήσεως «AΦΞΣT» ή α-
π! κτίσεως κ!σμου «ZOΔ», δηλ.
1566, αναγράφονται τα ον!ματα
των δύο τεχνιτών που κατήγοντο α-
π! τη Θήβα, του ιερέως και Σακελ-
λαρίου Γεωργίου και του αδελφού
του Φράγκου.
H επιστημονική έρευνα απέδειξε
!τι πρ!κειται περί των αγιογράφων
που διεκ!σμησαν στην Hπειρο το
1563 το καθολικ!ν της μονής του
Aγίου Nικολάου της Kράψης, ενώ ο
Φράγκος το 1568 μ!νος του το κα-
θολικ!ν της μονής της Mεταμορφώ-
σεως του Σωτήρος στην Kληματιά.
Oι δύο αυτάδελφοι φέρουν το επώ-
νυμον Kονταρής.
Aπέναντι απ! τη μονή Bαρλαάμ,
στον «Πλατύ Λίθο» είναι σκαρφαλω-
μένη η Mονή του «Mεγάλου Mετεώ-
ρου» ή της «Mεταμορφώσεως του
Σωτήρος».
Προαναφέρθηκε η ιστορία της αρ-
χιτεκτονικής της μονής αυτής δι’ ο-
λίγων. Θα προσθέσουμε εδώ !τι ο
κτίτωρ, Aγιος Aθανάσιος ο Mετεωρί-
της, μετά τον πρώτο να!ν που αφιέ-
ρωσε στη Θεομήτορα, ανήγειρε νέ-
ον, αφιερωμένον στην Mεταμ!ρφω-
σιν του Σωτήρος τον οποίον αποπε-
ράτωσε ο διάδοχ!ς του !σιος Iωά-
σαφ το 1387/88, καθώς αναγράφεται
στην επιγραφή που ευρίσκεται στον
B. τοίχο του I. Bήματος του σημερι- O αρχάγγελος Mιχαήλ. Tοιχογραφία του 1483. Iερ (παλαι καθολικ) της Mονής
Συνέχεια στη 18η σελίδα του Mεγάλου Mετεώρου.

16 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

Mονή Bαρλαάμ. Iερ του καθολικού. Tοιχογραφία του 1548, αποδιδμενη στον Θηβαίο ζωγράφο Φράγκο Kατελάνο. H Πλα-
τυτέρα των Oυρανών ένθρονη και βρεφοκρατούσα ανάμεσα σε δύο αγγέλους.

H Kοίμησις της Θεοτκου. Mονή Aγίου Στεφάνου. Nάρθηκας (λιτή) παλαιού καθολικού. Tοιχογραφία (IZ΄ αι.).

KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 17

Συνέχεια απ τη 16η σελίδα
νού καθολικού, αλλά και στην εγχά-
ρακτη που διατηρείται στο δίλοβο
παράθυρο του I. Bήματος. H τελευ-
ταία αναφέρει το !νομα μ!νον του ο-
σίου Iωάσαφ, ενώ η πρώτη αμφοτέ-
ρων των κτιτ!ρων.
Tο νέον καθολικ!ν, το σημεριν!ν,
ανηγέρθη το έτος 1544/45 δηλ. συγ-
χρ!νως με αυτ! της μονής Bαρλαάμ.
H χρονολογία αυτή διεσώθη στην εγ-
χάρακτη επιγραφή άνωθεν της νέας
εισ!δου του καθολικού. Tέλος, η επι-
γραφή άνωθεν της εισ!δου απ! τη
Λιτήν εις τον κυρίως να!ν μάς παρέ-
χει την πληροφορίαν !τι ο να!ς ανι-
στορήθη το έτος 1552, !μως και εδώ
δεν αναγράφεται το !νομα του αγιο-
γράφου.
Mεταξύ των μονών του Aναπαυσά
και Bαρλαάμ υψώνεται, ως θε!ρα-
τος πύργος, ο βράχος τη Mονής
Pουσάνου.
Aπ! την διαθήκην των ιερομονά-
χων κτιτ!ρων, Mαξίμου και Iωάσαφ,
αδελφών και καταγομένων απ! τα
Iωάννινα, συνάγεται !τι το καθολι-
κ!ν που διασώζεται μέχρι σήμερα, α-
νηγέρθη το έτος 1545. Aπ! την κτιτο-
ρικήν επιγραφήν πληροφορούμεθα
!τι το έτος 1560/61 επερατώθη η «ι-
στ!ρησις» του καθολικού, καθώς και
!τι ήτο αφιερωμένον εις την Mετα-
μ!ρφωσιν του Σωτήρος.
Σχετικά με την αρχιτεκτονική μορ-
φή των καθολικών των μετεωρικών
μονών απλώς θα σημειώσουμε !τι
πλην του μικρού μον!χωρου ναΐσκου
της μονής του Aναπαυσά, τα καθολι-
κά και των λοιπών τριών ανηγέρθη-
σαν, κατά το παράδειγμα των αγιο-
ρείτικων καθολικών, δηλ. τρίκογχα ή
αθωνικού τύπου.
Oι μονές των Mετεώρων δεν είναι
γνωστές μ!νον απ! τα αρχιτεκτονή-
ματά τους: Oι αγιογραφίες !μως μαζί
με την «έξαρση» της φύσεως δίδουν
την εντύπωσιν !τι η ζωή και η πνευ-
ματική ζωή είναι ταυτισμένες και, εί-
τε ευρίσκεται κανείς μέσα ή έξω απ!
τις μονές, έχει ενώπι!ν του τον θε-
άνθρωπον που του επιδαψιλεύει την
γαλήνην και την αγάπην Tου. Oι «α-
γιογραφίες» του υπαίθρου προετοι-
μάζουν την είσοδο στη μονή, !που η
ανθρώπινη αγάπη και φιλοξενία των
εγκαταβιούντων εκεί οδηγεί τα βή-
ματα στο καθολικ!ν, στο οποίον ο
Tριαδικ!ς Θε!ς εκφράζεται με κάθε
μέσον, υλικ!ν ή πνευματικ!ν.
Oι αγιογραφίες είναι το πρώτο
στοιχείο που μας βοηθεί να κατανοή-
σουμε τον Δημιουργ!ν, έστω και αν
τις δούμε με τα μάτια της αισθητικής
και !χι και με τα μάτια της καρδιάς.
Tο αρχιτεκτ!νημα και οι χώροι του έ-
χουν την μορφήν αυτήν για να δε-
χθούν την κατάλληλη διακ!σμηση σε
κάθε ένα μέρος τους. Δεν είναι τυ-
χαίο το εικονογραφικ!ν πρ!γραμμα,
που καθιερώθηκε κατά τον 11ον αι.
και εμπλουτίσθηκε στους μεταγενέ-
στερους χρ!νους, αφού ο ρ!λος της
αγιογραφίας είναι διδακτικ!ς, απο-
καλυπτικ!ς, είναι η έκφρασις του
θείου, το οποίον το έχεις εμπρ!ς σου
και μαζί του ζεις τα δρώμενα μέσα
στον να!.
Θεοφάνης ο Kρης
Tο πνεύμα και το ν!ημα αυτ! συ-
νεχίζουν να παρέχουν οι αγιογρα-
φίες και του 16ου αι. που διεσώθη-
18 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994
O ληστής στον παράδεισο (λεπτομέρεια απ την παράσταση της Δευτέρας Πα-
ρουσίας). Tοιχογραφίας του έτους 1560. Nάρθηκας (λιτή) της Mονής Pουσάνου.
καν στα περισσ!τερα μοναστήρια
των Mετεώρων. Tο ρεύμα που εχα-
ρακτηρίσθη ως «Kρητική Σχολή»,
του οποίου η άνθησις εμφανίζεται,
ως προς την εντοίχια διακ!σμηση,
τον αιώνα αυτ!ν, εισήγαγε στον ελ-
λαδικ! χώρο ο «Θεοφάνης ο Kρης»,
που αγιογραφεί το 1527 το μικρ!ν
καθολικ!ν του Aγίου Nικολάου. Mέ-
χρι σήμεςρα ο «άριστος αγιογρά-
φος» θεωρείται ο πρώτος διδάσκα-
λος, μετά τον οποίον !λοι οι επ!με-
νοι «ακινητούν στην ρουτίνα» !πως
έγραψε ο ερευνητής G. Millet το
1916.
Tο έργον του Θεοφάνους του
Kρητ!ς αρχίζει το 1527 στα Mετέω-
ρα. Στην μονήν αυτή, που θεωρείται
ως πρωτ!λειον έργον του ο ζωγρά-
φος μάς αποδεικνύει το σπουδαίο
ταλέντο του. Kατορθώνει να ανα-
πτύξει τις σκηνές και τις μεμονωμέ-
νες μορφές του εικονογραφικού
προγράμματος με αξιοθαύμαστον
τρ!πον. O μικρ!ς να!ς της μονής
αυτής δεν είναι ο κατάλληλος για να
αναπτυχθεί το καθιερωμένον εικο-
νογραφικ!ν πρ!γραμμα· «παρ’ !λα
ταύτα !μως ο αγιογράφος κατορθώ-
νει να δώση την εντύπωσιν !τι οι μι-
κρές διαστάσεις του ναού δεν τον ε-
μποδίζουν να παραθέση τις πολλές
σκηνές και τους ολ!σωμους αγίους,
ως ο να!ς να ήταν ο κατάλληλος αρ-
χιτεκτονικ!ς τύπος, δηλαδή ο τρί-
κογχος, ο αθωνίτικος.
Eξετάζοντας τις θεοφάνειες αγιο-
γραφίες του Aναπαυσά παρατηρού-
μεν !τι ως προς την τεχνικήν και την
τεχνοτροπίαν ο τοπογράφος ακο-
λουθεί την παράδοσιν που την εγνώ-
ρισε προφανώς στην πατρίδα του
την Kρήτην. Παραλλήλως !μως προς
αυτήν διαπιστώνεται !τι χρησιμοποι-
εί στην τοιχογραφία την τεχνικήν
των φορητών εικ!νων, δηλαδή ζω-
γραφίζει επί των τοίχων, ως εάν να
εζωγράφιζε φορητές εικ!νες. H πα-
ράλληλη χρήσις δύο διαφορετικών
τεχνικών αποδεικνύει !τι ο Θεοφά-
νης δεν έχει αποκρυσταλλώσει την ι-
δικήν του τεχνικήν και τεχνοτρο-
πίαν, πράγμα το οποίον και θα κα-
τορθώσει αργ!τερα στο Aγιον Oρος
με αποκορύφωμα το έργον του στη
Mονή Σταυρονικήτα (1546), !που και
θα αποδείξει την σπουδαίαν ικαν!-
τητά του να αφομοιώνει απολύτως
δυτικά πρ!τυπα σκηνών και να τα α-
ποδίδει εξ!χως, κατά τον ορθ!δο-
ξον τρ!πον.
Φράγκος Kατελάνος
Oπως προαναφέρθη, ο G. Millet έ-
γραψε !τι οι μετά τον Θεοφάνην α-
γιογράφοι «ακινητούν στην ρουτί-
να» ως προς την εικονογραφίαν.
Oμως, η μετά το 1916 έρευνα και ει-
δικ!τερα της τελευταίας δεκαετίας
απέδειξε !τι παρά τον ισχυρισμ!ν
του Γάλλου σοφού, η «ρουτίνα» αρ-
χίζει να εξαφανίζεται. Aρχίζει να εμ-
φανίζεται και ένα άλλο ρεύμα, που
κινείται !μως εντ!ς των αρχών της
λεγ!μενης «Kρητικής Σχολής» και
παρουσιάζει νέους τύπους, νέες
συνθέσεις και εν πάση περιπτώσει
κάτι διαφορετικ!, παράλληλον !μως
προς τον Θεοφάνην.
Δείγμα αυτού του ρεύματος είναι η
αγιογράφησις του καθολικού της μο-
νής Bαρλαάμ σε δύο διαφορετικές ε-
ποχές. Mερικοί ερευνητές έχουν ι-
σχυρισθεί !τι ο αγιογράφος του κυ-
ρίως ναού και του I. Bήματος είναι ο
εκ Θηβών - Φράγκος Kατελάνος. Tο
!νομα του ζωγράφου αυτού είναι
γνωστ!ν απ! την επιγραφήν του πα-
ρεκκλησίου του Aγ. Nικολάου της
Mεγίστης Λαύρας του Aγίου Oρους,
που χρονολογείται, το 1560. Mερι-
κές, μέχρι τώρα συγκρίσεις των δύο
αυτών έργων πιθανώς οδηγούν στη
διατύπωσιν της υποθέσεως που προ-
ελέχθη. Tο 1548 λοιπ!ν, ίσως ο Φρά-
γκος Kατελάνος διακοσμεί το καθο-
λικ!ν της Mονής Bαρλαάμ. Eδώ δια-
πιστώνουμε !τι ο αγιογράφος δέχε-
ται και χρησιμοποιεί απ’ ευθείας δυ-
τικά πρ!τυπα ως π.χ. στη σκηνή της
Mεταμορφώσεως, !που οι προφήτες
Mωυσής και Hλίας προσέρχονται στο
!ρος Θαβώρ επί νεφελών. Eπίσης
στην Γέννησιν του Xριστού η Πανα-
γία παρίσταται γονυπετής πλησίον
της φάτνης.
Aυτές και άλλες καθαρές δυτικές
επιδράσεις διαπιστώνονται μ!νον
στις συνθέσεις, ενώ στους μεμονω-
μένους αγίους ο ζωγράφος είναι συ-
ντηρητικ!ς, ευρίσκεται μάλιστα πολύ
πλησίον στην ορθ!δοξον παράδοσιν.
O αγιογράφος αυτ!ς βεβαίως δεν
κατορθώνει να ξεφύγει απ! την επί-
δρασιν του Θεοφάνους, πλην !μως
επιχειρεί και τους δικούς του νεωτε-
ρισμούς, !πως επίσης, πλην των ει-
κονογραφικών διαφορών, επιχειρεί
και το κατορθώνει, οι χρωματικές α-
ντιθέσεις να είναι περισσ!τερο μα-
λακές απ! αυτές του Θεοφάνους και
το χρώμα διαφορετικής ποι!τητας.
Eπηρεασμένες απ! το πνεύμα των
αγιογραφιών του κυρίως ναού και
του I. Bήματος είναι οι τοιχογραφίες
της Λιτής του καθολικού αυτού που
η αγιογράφησίς του επερατώθη το
1566. Oπως έχει γραφεί πιο πάνω, οι
αγιογράφοι είναι δύο αδελφοί οι ο-
ποίοι ομοίως κατάγονται απ! τη Θή-
βα !πως και ο Φράγκος Kατελάνος.
Tο έργον των δύο αυτών αδελφών
κυρίως ειναι γνωστ!ν στην Hπειρο.
Στο μετεωρίτικο μοναστήρι διαπι-
στώνεται !τι και αυτοί ακολουθούν
την Kρητικήν Σχολήν.
Tα δύο αυτά μοναστήρια μάς πα-
ρέχουν λοιπ!ν τους δύο καλλιτεχνι-
κούς άξονες που θα αναπτυχθούν ε-
ντ!ς των «αρχών» της λεγ!μενης
«Kρητικής Σχολής» και το κάθε ένα
απ! αυτά θα ακολουθήσει τον δρ!-
μον του.
O Θεοφάνης μετά τα Mετέωρα επι-
στρέφει (;) στο Aγιον Oρος !που κα-
θιερώνεται πλέον ως «άριστος ζω-
γράφος». Λίγοι διάδοχοί του είναι ε-
πώνυμοι, που δεν είναι απαραίτητον
!μως να τον ακολουθούν κατά π!-
δας. Eνας εξ αυτών είναι και ο αγιο-
γράφος του νέου καθολικού της Mο-
νής της Mεταμορφώσεως του Σωτή-
ρος, που πιθανώς είναι ο ίδιος με την
αγιογράφον της μονής Pουσάνου.
Oπως εγράφη, το νέον καθολικ!ν
της Mονής της Mεταμορφώσεως α-
γιογραφήθηκε το 1552. Mια απλή σύ-
γκρισις προς το !λον έργον του Θε-
οφάνους του Kρητ!ς αποδεικνύει
χωρίς ενδοιασμούς, !τι ο αγιογρά-
φος αυτ!ς επηρεάζεται ως προς την
εικονογραφίαν σχεδ!ν απ!λυτα απ!
τον Kρητικ! ζωγράφο. Tο ίδιο μπο-
ρούμε να ισχυρισθούμε και για την
εικονογραφίαν της μονής Pουσάνου
του 1560/61.
Στο σημείον αυτ! !μως θα πρέπει
να ξεφύγουμε απ! τα !ρια της μετε-
ωρίτικης περιοχής και να μεταφερ-
θούμε λίγο δυτικ!τερα, μέχρι τη μο-
νή του Aγίου Bησσαρίωνος ή αλλιώς
του «Δούσικου». Tο καθολικ!ν της
μονής αυτής ανηγέρθη το 1544/45
και αγιογραφήθηκε το 1558, δηλ. έξι
χρ!νια μετά απ! το καθολικ! της Mε-
ταμορφώσεως των Mετεώρων και
δύο-τρία χρ!νια πριν απ! αυτ! της
μονής Pουσάνου.
H αναφορά μας στην μονήν του
Aγίου Bησσαρίωνος εκρίθη απαραί-
τητη, δι!τι οι εικονογραφικές, τεχνο-
τροπικές και αυτές της τεχνικής της
αγιογραφίας και των τριών μονών
συγγένειες παρουσιάζουν εκπληκτι-
κήν ομοι!τητα σε τέτοιο σημείο ώ-
στε εάν παραθέσει κανείς φωτογρα-
φίες μιας οποιασδήποτε συνθέσεως,
που υπάρχει και στα τρία αυτά καθο-
λικά, πολύ δύσκολα θα μπορέσει, α-
κ!μη και ο ασχολούμενος με αυτά,
να ταυτίση τις φωτογραφίες αυτές
με τις αντίστοιχες μονές.
Oι αγιογράφοι των δύο μετεωρίτι-
κων μοναστηριών δεν είναι γνωστοί.
Tης μονής !μως του Aγίου Bησσα-
ρίωνος γνωρίζουμε, απ! ένα χειρ!-
γραφο που εδημοσιεύθη προ εικοσα-
ετίας, το !νομα του αγιογράφου και
την καταγωγήν του(3). O αγιογράφος
λοιπ!ν της μονής αυτής ωνομάζετο
«Tζώρτζης» και κατήγετο απ! την
Kωνσταντινούπολη.
Mία πρώτης εκτίμησις των παρατη-
ρήσεών μας επί των αγιογραφιών
των τριών καθολικών μάς οδηγεί στη
σκέψη !τι πιθαν!τατα πρ!κειται περί
του ιδίου αγιογράφου, ο οποίος δια-
κοσμεί τα καθολικά αυτά μαζί με το
συνεργείον του που αποτελείται απ!
ικανούς τεχνίτες.
O αγιογράφος
Tζώρτζης
Oπως προείπαμε, ο ζωγράφος των
μετεωρίτικων μοναστηριών επηρεά-
ζεται έντονα απ! τον Θεοφάνη ως
προς την εικονογραφίαν. Διαφορο-
ποιείται, !μως, απ! αυτ!ν, κατά κά-
ποιον τρ!πον ως προς την χρωματι-
κήν κλίμακα και την τεχνικήν. Eάν οι
μέχρι στιγμής παρατηρήσεις μας πε-
Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Kαθολικ. Tοιχογραφία του 1552. H βρεφοκτο-
νία: «Tτε Hρώδης… ανείλε πάντας τους παίδας τους εν Bηθλεέμ και εν πάσι
τοις ορίοις αυτής απ διετούς και κατωτέρω… Φωνή εν Pαμά ηκούσθη, θρήνος
και κλαυθμς και οδυρμς πολύς».
ρί του ιδίου ζωγράφου, αποδειχθούν
αργ!τερα ως βέβαιαι, μπορούμε να ι-
σχυρισθούμε !τι το πρώτον έργον
του είναι η αγιογράφησις της Mονής
της Mεταμορφώσεως, !που η χρω-
ματική του κλίμακα είναι πλούσια, οι
τ!νοι των διαβαθμίσεων είναι πολλοί
και λεπτών αποχρώσεων και οι αντι-
θέσεις πολύ μαλακές, που θυμίζουν
παραδοσιακά πρ!τυπα.
Tο σχέδι!ν του είναι πολύ καλ! και
το ιδιαίτερον χαρακτηριστικ!ν είναι
οι γραπτές οδηγίες που γράφει επί
της ζωγραφικής επιφανείας, !χι πά-
ντοτε διακριτικά, με τις οποίες καθο-
δηγεί τους συνεργάτες του ως προς
τα υποδείγματα που πρέπει να έχουν
υπ’ !ψιν των, !ταν εκτελούν μίαν συ-
γκεκριμένην εργασίαν ή ως προς τα
υλικά που πρέπει να προμηθευθούν
και χρησιμοποιήσουν. Eις τον τρούλ-
λον π.χ. της μονής της Mεταμορφώ-
σεως ο αγιογράφος παραγγέλλει «α-
σβέστης αγειορίτικος» ή δοκιμάζει
το σχέδι!ν του, σκιτσάροντας μερι-
κές μορφές.
Eπίσης, στο εσωρράχιο εν!ς των
παραθύρων του τρούλλου της Mο-
νής του Aγίου Bησσαρίωνος, ζωγρα-
φίζει, σε μικρογραφία, μορφές αγίων
που τις θεωρεί υποδείγματα και δίδει
γραπτές εντολές για τον τρ!πον ε-
κτελέσεως των αντιστοίχων περι-
πτώσεων στον να!ν. Tέλος, πολλά
τέτοια παραδείγματα παρατηρούμε
και στην M. Pουσάνου. H ομοι!τητα Mονή του Mεγάλου Mετεώρου. Kαθολικ. Tοιχογραφία του 1552. O εν Kανά γά-
των γραμμάτων και εν γένει ο τρ!- μος: «Λέγει αυτοίς ο Iησούς· γεμίσατε τας υδρίας ύδατος». Tοιχογραφία του
πος αυτ!ς της επικοινωνίας, που εί- 1552. Kαθολικ της Mονής του Mεγάλου Mετεώρου.
ναι, εξ !σων γνωρίζω, μοναδικ!ς
στην ιστορία των μνημείων της πε- ριοχής της Θεσσαλίας, συνηγορούν να!ν και το I. Bήμα της Mονής της
στην παρατήρησίν μου !τι πρ!κειται Aγ. Tριάδος, του έτους 1741, που α-
περί του «Tζώρτζη», ο οποίος διεκ!- γιογράφησαν οι αδελφοί Aντώνιος
σμησε και τις τρεις αυτές μονές. ιερεύς και Nικ!λαος συμφώνως προς
Λίγα αλλά σημαντικά είναι τα δείγ- την κτιτορικήν επιγραφήν.
ματα της αγιογραφίας του 17ου αι., Στον 18ον επίσης αιώνα ανάγονται
που διεσώθησαν στις μετεωρίτικες και οι τοιχογραφίες του παρεκκλησί-
μονές. Στη μονή Bαρλαάμ υπάρχει ου του Tιμίου Προδρ!μου που ευρί-
κατάγραφον, το παρεκκλήσιον των σκεται προσκολλημένο στην N.A. γω-
Tριών Iεραρχών, το οποίον εκτίσθη νίαν του καθολικού της Mονής της
στην θέσιν παλαιοτέρου ομώνυμου Mεταμορφώσεως.
ναΐσκου, που είχε κατασκευάσει ο Aπ! τις παραπάνω αδρές γραμμές
πρώτος οικιστής του βράχου αυτού, παρατηρεί πλέον κανείς την ιδιαιτέ-
ο Bαρλαάμ. ραν σημασίαν που έχει για την εξέλι-
Tο σημεριν!ν ανηγέρθη το έτος ξιν της βυζαντινής και μεταβυζαντι-
1627 και αγιογραφήθηκε το 1637 απ! νής αγιογραφίας ο χώρος αυτ!ς. Tα
«τον ιερέα εκ Σταγών», την σημερι- Mετέωρα δεν είναι τ!πος συγκε-
νήν Kαλαμπάκα, Iωάννην με βοηθούς ντρώσεως επισκεπτών, είναι χώρος
του υιούς του, ως αναφέρει η κτιτο- στοχασμού και ανατάσεως. Δεν είναι
ρική επιγραφή. Στο παρεκκλήσιον τυχαίον !τι ο Γάλλος περιηγητής του
αυτ! εικονίζονται οι 24 οίκοι του περασμένου αιώνος, Pouqueville α-
Aκαθίστου Yμνου, σκηνές απ! τον ποδίδει τους στίχους του Λαμαρτί-
βίον του Xριστού, η Kοίμησις του νου σε αυτούς τους βράχους:
Aγίου Iωάννου του Xρυσοστ!μου, «Eδώ έρχονται ν’ αποθάνουν οι τε-
καθώς και αυτή του οσίου Eφραίμ λευταίοι θρυβοι του κσμου.
του Σύρου. O αγιογράφος χρησιμο- Nαυτικοί χωρίς άστρο, προσορμισθή-
ποιεί τεχνικήν και τεχνοτροπίαν της τε· αυτ είναι το λιμάνι.
«Kρητικής Σχολής» αλλά πλέον τυ- Eδώ η ψυχή βυθίζεται σε μια ειρήνη
ποποιημένην. Eπίσης και ως προς τα βαθειά,
εικονογραφικά θέματα φαίνεται !τι κι αυτή η ειρήνη δεν είναι ο θάνατος».
επηρεάζεται απ! αυτά της γειτονι-
κής μονής του Aναπαυσά ή απ! πρ!- Σημειώσεις:
τυπα της Παλαιολογείου περι!δου ή 1) M. Xατζηδάκης - Δ. Σοφιανς: «Tο Mε-
και προ αυτής. γάλο Mετέωρο, Iστορία και Tέχνη», Aθήνα
1990.
Eπίσης ενδεικτικώς θα προσθέ- 2) Eιδική μελέτη περί της διακοσμήσεως
σουμε τις τοιχογραφίες του μικρού αυτής αποτελεί η διδακτορική διατριβή της
ναΐσκου, άλλοτε καθολικού αφιερω- κ. E. Γεωργιτσογιάννη΄, «Les peintures
μένου στον Aγιον Στέφανον της ο- murales du Vieux Catholicon du Monastere de
μωνύμου μονής των Mετεώρων, κα- la Transfiguration aux Meteores (1483) Paris
θώς και της Λιτής του καθολικού της 1987, Aθήνα 1994.
3) Γ. Bελένης: «Πρώτες πληροφορίες για
μονής της Aγίας Tριάδος που αγιο- ένα ζωγράφο του 16ου αι. απ την Kωνστα-
γραφήθηκε το 1692. Tέλος, χαρακτη- ντινούπολη». A.Π.θ., Eπιστημονική Eπετη-
ριστικά δείγματα της αγιογραφίας ρίς της Πολυτεχνικής Σχολής - Tμήμα Aρχι-
του 18ου αι. απαντώνται στον κυρίως τεκτνων Στ΄ 2 (1974) σ. 93-98 πιν. 1-4.
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 19
Mονή Aγίου Nικολάου Aναπαυσά. Nάρθηκας. Tοιχογραφία του 1527, του Kρητικού ζωγράφου Θεοφάνη. O Aδάμ στον Παράδεισο ονοματοθετεί τα διάφορα ζώα και πτηνά: «Kαι εκάλεσεν Aδάμ
ονματα πάσι τοις κτήνεσι και πάσι τοις πετεινοίς του ουρανού και πάσι τοις θηρίοις του αγρού».
Στρατιωτικοί άγιοι (Γεώργιος ο Kαππάδοξ, Δημήτριος ο μέγας δουξ και Nέστωρ) με ιδιμορφα καπέλα. Tοι-
χογραφία του 1483. Iερ (παλαι καθολικ) της Mονής του Mεγάλου Mετεώρου.
 KPITIKH
ΔIΣKOI
Tης Παρής Σπίνου
Nέα συγκροτήματα απ
τις δυο
αντίθετες
χθες του Aτλαντικού
κατορθώνουν με τα παρθενικά
τους LP να κατακτήσουν τις κορυ-
φές των «τσαρτς». Tα σημάδια δεί-
χνουν
τι οι «4 Non Blondes» και οι
«Λγω φάτσας»
«Suede» δεν θα γίνουν πυροτεχνή-
ματα στον ουραν
της μουσικής Tο έργο του Γιώργου Διαλεγμένου στο «Aπλ Θέατρο»
βιομηχανίας.
 4 NON BLONDES «Bigger, Tου Σπύρου Παγιατάκη
better, faster, more» (Warner). Aπ

το Σαν Φρανσίσκο προέρχονται τα AΠO TH Nρμα Nτέσμοντ της «Λεω-
τέσσερα μέλη του συγκροτήματος φρου της Δύσεως» μέχρι την αυτο-
που διατυμπανίζουν
τι δεν είναι
βιογραφία της Σπεράντζα Bρανά, απ’
ξανθά. Δεν είναι μια απέχθεια προς
το ξανθ
χρώμα αλλά μια ιδεολο- ,τι προϋπήρχε κι απ’ ,τι (πως δεί-
γία ενάντια σε κάθε τι «ανάλαφρο» χνουν τα φαινμενα) έπεται, οι νο-
σταλγικές αναδρομές σε λιγτερο ή
περισστερο επιτυχημένους πρωτα-
γωνιστές του show business φαίνε-
ται να ασκούν μια ιδιαίτερη έλξη στο
πλατύ κοιν.
H ιστορία ενς ντουέτο –δύο αδελ-
φών συγκεκριμένα, η μία θεατρίνα
μπουλουκιών, η άλλη ακλουθς της
στο παρασκήνιο– που διανύει τα γη-
ρατειά του με παλιές αναμνήσεις, μ’
έναν γάτο τον οποίο καταπιέζουν σε-
ξουαλικά κι έναν μιστρελο αδελφ,
δανεισμένο απ το «Aρσενικ και
δηλώνουν οι «4 N.B.», που το πρώ- παλιά δαντέλα», προσφέρει στον
το άλμπουμ τους έγινε πλατινένιο Γιώργο Διαλεγμένο ένα πρώτης τά-
στις HΠA και χρυσ
στην Aγγλία, ξεως υλικ για να ψιλοκεντήσει α-
τη Γερμανία, τη Σουηδία. Oι «4 τμσφαιρες και καταστάσεις, πως
N.B.» αναμειγνύουν τον ρυθμ
της μονάχα αυτς, απ’ λους τους συγ-
φολκ με τον ηλεκτρισμ
της ροκ και χρνους μας συγγραφείς, γνωρίζει
την ευαισθησία των μπλουζ, δίνο- να επιμελείται με τέτοια σχολαστική
ντας ένα δυναμικ
τελικ
αποτέλε- H Aλέκα Παΐζη δημιούργησε μια απ τις πλέον σημαντικές ερμηνείες της στην
λεπτομέρεια. παράσταση του έργου «Λγω φάτσας» του Γιώργου Διαλεγμένου.
σμα. Aπ
δειξη, το γνωστ
τραγού-
δι τους «What’s up» που ερμηνεύει «Λγω φάτσας» επιλέγονται δύο
η κινητήρια δύναμη του συγκροτή- καραβοτσακισμένοι, απμαχοι αρτί- δεν κυκλοφορούν με εμβρυουλκ ψουν απ εξυπνάδα και χιούμορ, να
ματος, τραγουδίστρια και συνθέτις στες απ τη –γνωστή για το επιούσιο προκειμένου να εκμαιεύσουν άμμε- κάνουν τον θεατή να τις αναγνωρίσει
Λίντα Πέρι. H φωνή της,
ντως ξε- κιτς της– σημερινή τηλεραση. Για σες και έμμεσες φαντασμαγορίες σαν τις κατ’ εξοχήν «θετικές ηρωί-
χωριστή, είναι κάτι μεταξύ Tζάνις ένα –στο έπακρο μεγεθυμένο στην προς εντυπωσιασμ του κοινού δες», φανερώνει τι εκτς απ το
Tζ
πλιν, P
μπερτ Πλαντ και Aξλ υπερβολή του– διαφημιστικ σποτ. τους. (Kι αυτοί είναι οι περισστε- ταλέντο και την προσωπική γνώση
P
ουζ. H ίδια πάντως δεν παρεξη- Tο τέλος δεν μπορεί να είναι, βέβαια, ροι!). Eίναι ο σκηνοθέτης των σιω- τους πάνω στην τεχνική του στησί-
γείται, δηλώνει
τι ευτυχώς μέχρι ευτυχές. H σύγκρουση των εποχών πών, του ρυθμού, της άγλυκης ευαι- ματος ενς ρλου, βοηθήθηκαν ση-
σήμερα δεν την έχουν συγκρίνει με είναι βίαιη και εμφορούμενη απ ένα
πρ
σωπα που αντιπαθεί.
σθησίας. Mε δυο λγια αυτς που α- μαντικά και απ το τρίτο μάτι του αι-
αρκετά κοιντοπο ηθικ δίδαγμα: ποζητούσε το κείμενο του Διαλεγμέ- σθαντικού σκηνοθέτη, ο οποίος συ-
 SUEDE «Suede» (Sony). Mπο- κάθε πέρσι και καλύτερα.Δεν είναι
ρεί αρχικά οι Σουέντ να προκαλέ- νου. Kατρθωσε να δημιουργήσει νέβαλε ώστε και οι δυο τους να δημι-
φυσικά η «υπθεση», η μη-πλοκή χαρακτήρες απ ήρωες οι οποίοι κιν- ουργήσουν μία απ τις πλέον σημα-
σουν θ
ρυβο με το εξώφυλλο του
που κάνει –πως και στα προηγούμε- δυνεύουν τραγικά να πέσουν στην ντικές ερμηνείες τους.
δίσκου τους. Eνα ζευγάρι απροσ-
δι
ριστου φύλου που φιλιέται. να τέσσερα έργα– τα θεατρικά του παγίδα των τύπων. Tο ίδιο ισχύει και για τον Σπύρο
Ωστ
σο, το περιεχ
μενο δεν απο- Γιώργου Διαλεγμένου τσο απολαυ- Eνα χαρακτηριστικ παράδειγμα. Kαλογήρου, στον πιο ριψοκίνδυνο
γοητεύει. Mε επιρροές,
πως δη- στικά, τσο διαχρονικά, τσο –παρά Δεν υπάρχει πιο άχαρη κατάσταση –για τη γραφικτητά του– ρλο του
λώνουν, απ
τους Tι-Pεξ, Πριτέ- τα φαινμενα– ελάχιστα ηθογραφι- για έναν ηθοποι απ το να επωμι- έργου. O τέως κατάδικος / Aγιος Bα-
κά. Tο σημαντικ είναι μάλλον αυτ σθεί στη σκηνή μια κλινική περίπτω- σίλης του, έδωσε ένα ουσιαστικ
που δεν λέγεται, αυτ που υποβ- ση. Oπως είναι ο ρλος του Kώστα περιεχμενο στο τι μπορεί να σημαί-
σκει, το μη συνειδητά εκφρασμένο Kοκκάκη, ο οποίος στο έργο είναι ο νει μια γνήσια τραγικοκωμική κατά-
που απλώνεται σαν την ομίχλη μέσα μισοσαλεμένος αδελφς των δύο γε- σταση.
απ τα κείμενά του, για να καταλήξει ροντοκρων. Eχοντας απέναντί τους παρμοιες
στην πλατεία, ν’ αγκαλιάσει τον θεα- Oμως ακμα και σ’ αυτήν την περί- ερμηνείες, το ζευγάρι των νεώτερων
τή και να τον ψιλομεθύσει. Mια απ πωση ο Kοκκάκης δείχνει να οδηγή- ηθοποιών (Xάρης Σώζος και Λουκία
τις ελάχιστες –φαντάζομαι– περιπτώ- θηκε σε δρμους που υποβσκει η Στεργίου) φαντάζει περισστερο επι-
σεις που ο συγγραφέας βρίσκει με μικρή τραγωδία ενς ισχύοντος αν- φανειακ και επιτηδευμένο απ’ ,τι
παρμοιο τρπο το στχο του. θρώπινου χαρακτήρα. Λοξοδρμησε πράγματι είναι.
Kι πως και στο χορ ή τη μουσική αριστοτεχνικά απ τη νάρκη που και- Στην προβληματική σκηνή του
μία καταγραμμένη παρτιτούρα ή μία ροφυλακτούσε. «Aπλού Θεάτρου» ο Γιώργος Πάτσας
χορογραφία δεν σημαίνει απολύτως Aλλωστε εδώ λοι οι ρλοι είναι κατασκεύασε ένα δύο τνων υψηλ-
ντερς, Σμιθς και Nτ. Mπάουι, επι- τίποτα ταν έχεις να κάνεις με ανεκ- «ακροβατικά» γραμμένοι. Oλοι τους τερα απ’ ,τι θα ’πρεπε περιγραφικ
λέγουν στοιχεία απ
τις μουσικές παίδευτους και δίχως ταλέντο και ισορροπούν πάνω σ’ ένα τεντωμένο σκηνικ, του κλειστού κσμου των
κατευθύνσεις των τριών τελευταί- ευαισθησία ερμηνευτές, έτσι και τα σκοινί, έχοντας απ κάτω το απειλη- ανθρώπων που ζουν ακμα στο πα-
ων δεκαετιών, διαμορφώνοντας έργα του Διαλεγμένου είναι εκ προ- τικ χάος της καρικατούρας και της ρελθν τους.
τον ιδιαίτερο ήχο τους. οιμίου καταδικασμένα αν τύχει και γελοιοποίησης. Tο τι οι καλές –πλην Ποιος το λέει τι χαρακτηριστικ
Mελωδία, εσωτερικ
τητα, νο- κακοπέσουν σε ανύποπτα χέρια και
σταλγικοί τ
νοι χαρακτηρίζουν στο
βεβαρημένες απ την προηγούμενη των γεροντοκρων είναι να ζούνε
σε στματα τα οποία παίρνουν κατά πορεία τους με συχν φορμαλισμ– διαρκώς στο ημίφως, κ. Σινάνο;..
σύνολ
του, τον πρώτο δίσκο των
Σουέντ, ενώ η φωνή του Mπρετ
λέξη κάθε φράση του κειμένου. Aλέκα Παΐζη και Nτενίζ Mπαλτσαβιά Mικρές γκρίνιες, για μια πραγματι-
Aντερσον «δένει» αρμονικά με τις O Aντώνης Aντύπας ανήκει στους κατορθώνουν να αποβάλλουν κάθε κά απολαυστική παράσταση, ενς
συνθέσεις. –ελάχιστους– σκηνοθέτες των χαμη- στοιχείο γεροντοκορίστικής γραφι- σημαντικού σταθμού στην πάμφτωχη
λών τνων. Σ’ αυτούς δηλαδή που κτητας απ πάνω τους, να αστρά- σύγχρονη ελληνική δραματουργία.

20 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

KYKΛOΦOPHΣAN
Λουκά Γ. Mάνδαλου – Bασίλη
Πολ. Παπαχρίστου «Διδακτικές
διαδικασίες παραγωγής προφορι-
κού και γραπτού λγου», εκδσεις
«Προοπτική», Aθήνα, σ.σ. 183.
Tο έργο αυτ μαζί με άλλα δύο βι-
βλία των εκδ σεων «Προοπτική», τη
«Γραπτή έκφραση, γραμματική» για
την B΄ και την Γ΄ δημοτικού, προτείνει
νέους τρ πους διδασκαλίας της
γλώσσας αφ’ εν ς με επιν ηση ιστο-
ριών που βασίζονται σε λέξεις – κλει-
διά οι οποίες πυροδοτούν τη φαντα-
σία και αφ’ ετέρου με ιστορίες απ ει-
κ νες οι οποίες αποτελούν πεδίο δη-
μιουργικής έκφρασης.
Iστορίες απ τον Hρδοτο «O ά-
λαλος γιος του Kροίσου» μετ. Bαγ-
γέλης Pαπτπουλος, εκδσεις
«Kαστανιώτη», Aθήνα 1993.
Συνεχίζοντας την επιτυχημένη κομ-
ψή σειρά των εκδ σεων «Kαστανιώ-
της» την οποία εικονογραφεί ο Mα-
νώλης Σ.A. Zαχαριουδάκης, ο Bαγγέ-
λης Pαπτ πουλος προσθέτει στο «Δα-
χτυλίδι του Πολυκράτη» και στη «Γυ-
ναίκα του Kανδαύλη», τον «Aλαλο
γιο του Kροίσου» και τον «Aμασι ή τα
τ ξα». Mεταφράζει επίσης απ τους
διαλ γους του Λουκιανού τον «Iξίο-
να» και αποσπάσματα απ τη σκέψη
του Hράκλειτου.
Γκυ ντε Mωπασάν «Διηγήματα»,
μετ. Φοίβος I. Πιομπίνος, εκδσεις
«Hριδανς», Aθήνα 1993, σ.σ. 301.
Πέρυσι συμπληρώθηκαν εκατ νο και καταλήγει στη μορφή». «Oι δια-
χρ νια απ το θάνατο του Γκυ ντε
Mωπασάν. Tρία χρ νια μετά την υπο-
δειγματική μετάφραση της ποίησης
του Oυγκαρέτι, ο Φοίβος Πιομπίνος
παρουσιάζει τη μετάφραση είκοσι
δύο διηγημάτων του σημαντικού Γάλ-
λου διηγηματογράφου, συμβάλλο-
ντας με αυτ ν τον τρ πο στον εορτα-
σμ του Eτους Mωπασάν, το οποίο
πέρασε μάλλον απαρατήρητο στη χώ-
ρα μας. Tην εξαιρετικά φροντισμένη
έκδοση συνοδεύουν σημειώσεις, χρο-
νολ γιο καθώς και ένα παράρτημα με
επαναδημοσίευση τεσσάρων κειμέ-
νων των K. Παλαμά, Aγγ. Tερζάκη,
Γ. Πράτσικα και M. Aυγέρη.
Robert van Gulik «Tο περιδέραιο
της πριγκίπισσας», μετ. Tάκης Kίρ-
κης, εκδσεις «Θεμέλιο», Aθήνα
1993, σ.σ. 221.
H Ποταμούπολη βρίσκεται πολύ
κοντά στο Aνάκτορο των Nερών. H ή-
ρεμη παραποτάμια π λη υπ σχεται
λίγες μέρες ανάπαυσης στον δικαστή
Tι. Mια τυχαία συνάντηση ωστ σο με
έναν μοναχικ ταοϊστή και ένα φρι-
κιαστικ πτώμα που ανασύρεται απ στήρι». Δημοσιεύονται επί-
το ποτάμι, κάνει τον δικαστή να αντι-
μετωπίσει ένα απ τα δυσκολ τερα
μυστήρια της καριέρας του.
BIBΛIO
Tο Aγιον Oρος
Kυριαρχεί ανάμεσα στα πολυπληθή λευκώματα
Στα πολυπληθή λευκώματα που κυ- πιάτου με φαγητ , εν ς λουλουδιού, ε-
κλοφορούν σήμερα στην αγορά, το ν ς βράχου.
Aγιον Oρος εξακολουθεί να δεσπ- Παράλληλα με τη φωτογραφία, ο
ζει. Προβληματίζει και εμπνέει καλ- συγγραφέας ιστορεί λες τις Mονές του
λιτέχνες, ερευνητές και ανώνυμους Aγίου Oρους, τα βασικά κελιά και τα η-
πιστούς. συχαστήρια έτσι ώστε ο αναγνώστης έ-
χει μια σύντομη αναφορά χι μ νον της
«Tαξιδεύοντας στην Eλλάδα με ιστορίας αλλά και της σημερινής κατά-
τον Γιώργο Mανουσάκη», Eμπορική
στασης του Aγίου Oρους.
Tράπεζα της Eλλάδος, Aθήνα 1993,
σ.σ. 144, 71 έγχρωμες εικνες. «IKAPOΣ. Tα πενήντα πρώτα χρ-
νια», Aθήνα 1993, σ.σ. 161.
Kαλλιτέχνης της γενιάς του ’30, ο
Γιώργος Mανουσάκης φιλοτέχνησε συν- Πέρυσι συμπληρώθηκαν πενήντα
θέσεις για αφίσες και ταξιδιωτικά έντυ- χρ νια απ το Δεκέμβριο του 1943 ταν
πα των ελληνικών τ πων. Tο έργο αυτ ο Nίκος Kαρύδης, ο Aλέκος Πατσιφάς
παρουσιάζεται στο δίγλωσσο λεύκωμα και ο Mάριος Πλωρίτης αποφάσισαν να
της Eμπορικής Tράπεζας καλώντας μας γίνουν εκδ τες, ιδρύοντας έναν οίκο
σε ένα πολιτιστικ ταξίδι μέσα στη χώρα που έχει γράψει ιστορία: τον «Iκαρο»
μας. «H ζωγραφική του Γιώργου Mα- Στο εορταστικ λεύκωμα που κυκλοφο-
νουσάκη, αναφέρει ο καθηγητής της ι- ρεί, ο ίδιος οίκος δημοσιεύει κείμενα
στορίας της τέχνης N. Zίας, προσθέτει του Oδυσσέα Eλύτη, του Mάριου Πλω-
στην προσπάθεια για μια καλλιτεχνική τριάντα σπάνιες λιθογραφίες του 19ου ρίτη, των ιδιοκτητριών του «Iκαρου»
έκφραση αυθεντικά ελληνική, μια άλλη αιώνα, άγνωστου καλλιτέχνη ήρθαν Xρυσής και Kατερίνας Kαρύδη καθώς
εκδοχή που ξεκινάει απ το περιεχ με- στο φως πριν απ μερικά χρ νια. Σε κα- και πολλών συνεργατών ή προσώπων
τάσταση προχωρημένης φθοράς απο- που με οποιοδήποτε τρ πο συνδέθηκαν
χρονικές αυτές δημιουργίες - σύμβολα», καταστάθηκαν, πως αναφέρει στον με την ιστορία του, πως η Mαρώ Σεφέ-
γράφει εξάλλου η αρχαιολ γος Aγγελι- πρ λογο του λευκώματος ο πρ εδρος ρη, η Aλκη Zέη, ο Γ.Π. Σαββίδης, ο I.
κή K κκου, «έτσι πως εντάσσονται του Kέντρου Eλληνικής Παράδοσης M ραλης, ο Nίκος Xατζηκυριάκος-Γκί-
στους αντίστοιχους τ πους, γίνονται Παναγιώτης I. Γερολυμάτος, και απο- κας, ο Στρατής Πασχάλης και ο Eυγέ-
πρεσβευτές της χώρας μας, σιωπηλοί κάλυψαν είκοσι Mονές και τέσσερις α- νιος Aρανίτσης. Περιλαμβάνει επίσης ε-
διερμηνείς της ιστορίας μας». π τις Σκήτες του Aγίου Oρους καθώς ξώφυλλα βιβλίων, μακέτες και σχέδια
και άλλες τοπογραφίες μεγάλου ενδια- που έχουν κοσμήσει τα βιβλία του κα-
Aλκης Xαραλαμπίδης «H τέχνη φέροντος της περιοχής. Tο υλικ αυτ θώς και αναλυτικ κατάλογο των τίτ-
του εικοστού αιώνα», εκδσεις του οποίου η δημιουργία τοποθετείται λων που κυκλοφ ρησε ο «Iκαρος», απ
«Studio University Press», Θεσσαλο- γύρω στο 1870, περιέχεται στο λεύκωμα το 1943 ώς το 1993.
νίκη, 1993, σ.σ. 307, τμος B. του KEΠ προσφέροντας στον αναγνώ-
Σουρεαλισμ ς, Bauhaus, βερισμ ς, στη το έργο εν ς καλλιτέχνη ρώσικης - Λολίτα Γεωργίου «Oδοιπορικ στο
Πικασ , Kλέε, Σαγκάλ. O πρώτος τ - πως εικάζει η έρευνα, καταγωγής. χρνο και στο χώρο», εκδσεις
μος στο έργο του καθηγητή Aλκη Xα- «Tροχαλία», Aθήνα 1993, σ.σ. 199.
ραλαμπίδη εξέταζε τη ζωγραφική, την Gerhard Trumler «Aθως, το Aγιον Tα επιτεύγματα του άστεως των
πλαστική και την αρχιτεκτονική της πε- Oρος», εκδσεις «Aδάμ», Aθήνα Aθηνών αφηγείται η Λολίτα Γεωργίου
ρι δου 1880-1920. O σημεριν ς τ μος 1993, σ.σ. 195. ιστορώντας τους μύθους και τα γεγον -
καλύπτει τους ίδιους τομείς στην περίο- Στ χος του Aυστριακού καθηγητή τα, ιχνογραφώντας τα πρ σωπα, τους
δο του Mεσοπολέμου. O τρίτος τ μος δεν είναι η παρουσίαση των θαυμαστά φιλ σοφους και τους πολέμαρχους, πε-
που θα ακολουθήσει πρ κειται να κα- διατηρημένων μέχρι σήμερα μεσαιωνι- ριγράφοντας τον τρ πο που αναπτύ-
λύψει τα μεταπολεμικά χρ νια ως τις κών κτιρίων, αλλά να συμβάλει να απο- χθηκαν οι τέχνες ή η ναυσιπλοΐα.
μέρες μας. καλυφθεί η μυστικιστική ζωή της ορθο- Mαζί με την ιστορία μως, η συγγρα-
δοξίας μέσα απ την καθημεριν τητα φέας περιγράφει και τους χώρους -
«Aγιον Oρος. H μαρτυρία ενς πως τη βιώνουν οι μοναχοί. Eτσι τα που αναπτύχθηκε η Aθηναϊκή Δημο-
καλλιτέχνη του 19ου αιώνα», Kέντρο κτίρια, οι εικ νες και οι τοιχογραφίες κρατία πως τους φανταζ μαστε σή-
Eλληνικής Παράδοσης, Aθήνα 1993. δένονται με τη φωτογράφιση της φυσι- μερα αλλά και πως εξελίχθηκαν με
Kρυμμένες σε ένα φάκελο του αρχεί- κής ομορφιάς του τοπίου, των δειλινών, την πάροδο των εκατονταετηρίδων μέ-
ου του Kέντρου Eλληνικής Παράδοσης μιας π ρτας, εν ς σταυρού, εν ς λιτού χρι τις μέρες μας.
ΠEPIOΔEYONTAΣ
 Για το «Mυστικ και μυ- ρη και του Δ. Kοκρη για κορυφαίου κριτικού της ε- απ τους N. Γκίκα, Σ. Tριβι-
θικ κσμο του Aγγελου τον Δημήτρη Xατζή. ποχής μας Erich Auerbach ζά, Γ. Kατσαούνη και N. Σε-
Σικελιανού» γράφει ο  Για τη μοναδικτητα του δημοσιεύει το δεύτερο βαστάκη.
Aλεξ. Aργυρίου στην πε- Φεντερίκο Φελίνι γράφει τεύχος του περιοδικού  Aφιέρωμα στην παιδική
ριοδική έκδοση τέχνης και στο «Pιζοσπαστικ φ- «Ποίηση» σε μετάφραση λογοτεχνία το τελευταίο
κριτικής «Γράμματα και Tέ- ρουμ» ο Γιώργος Mπράμος του Σπύρου Tσακνιά. Δη- τεύχος του περιοδικού «H
χνες» και η Λίνα Θωμά για ενώ η Φωτεινή Mαργαρίτη μοσιεύεται επίσης ποίηση λέξη» με κείμενα των Iτα-
«Tο ποίημα του Σικελιανού μιλάει για το μήνυμα του των Nίκου Φωκά, Mανλη λο Kαλβίνο, Kυρ. Nτελ-
«Στ’ Oσιου Λουκά το μονα- Aρη Kωνσταντινίδη και η Πρατικάκη και Kλεοπάτρας πουλου, Mάρως Δούκα,
Πέπη Pηγοπούλου για το Λυμπέρη, καθώς και μετα- Ξένιας Kαλογεροπούλου,
σης κείμενα του Mισέλ «Nάρκισσο και τη σκιά φράσεις απ το έργο των M. Λαμπράκη-Πλάκα. B.
Mπουσάρ για τον Aνδρέα του». John Donne, Giuseppe Aγγελοπούλου, M. Kαρα-
Eμπειρίκο, της Δώρας Mέ-  Tο σημαντικ δοκίμιο «H Ungaretti, Melih Cevdet πάνου, M. Kοντολέων, Eυγ.
ντη για τον Mίλτο Σαχτού- ουλή του Oδυσσέα» του Anday και Edmond Jabes Tριβιζά κ.λπ.
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 21

KINHMATOΓPAΦOI
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.
γευμα ώρες 4-6 μ.μ. Aλαντίν μεταγλωττισμένο
Eπειδή οι ώρες προβολών μπορεί να διαφοροποιηθούν κατά μερικά λεπτά, προτιμήστε
πρώτα να τηλεφωνείτε.
γευμα ώρες 3.45-5.50-8 μ.μ. Eλευθερώστε τον Γουίλι
Oι κινηματογράφοι που έχουν * διαθέτουν Nτ)λμπι Στέρεο.
A£HNA™
A' ΠPOBOΛHΣ
AABOPA* (T. Iπποκράτους, 6423271 - 6462253 Air Condition
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K) Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.
P
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 4-6.10-8.30-
11 μ.μ.
ς Σταδίου, τηλ. 3228821) Στιγμιτυπα (K) Ωρες 6.50-10.30 μ.μ.
ς Aκαδημίας 57. Tηλ. 3622683) ΔIANA* (Mαρούσι, τηλ. 8028587)
ABANA AΣΣOΣ-ONTEON* (Λ. Kηφισίας 234. 6715905)
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.20 μ.μ.
Aντίο Παλακίδα (περιπ. K) Ωρες 6.40-10 μ.μ.
AEΛΛΩ* (Πατησίων, 8214675)
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδ. K)
Στιγμιτυπα (K) Ωρες 10.30 μ.μ.
Aπ
γευμα ώρα 6-8 μ.μ. Eλευθερώστε τον Γουίλι
γευμα ώρες 6.30-8.30 μ.μ. Eλευθερώστε τον Γουίλι
AΘHNA (Aβύδου 93, Aνω Iλίσια, τηλ. 77.92.568)
Aλαντίν (κιν. σχέδια K) Ωρες 4.20-6.20-8.20-10.20 μ.μ.
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 5.45-8.15-
Mεταγλωττισμένο 4.20-6.20 μ.μ. και 8.20-10.20 μ.μ. με υπ
τιτλους Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-
AΘHNA* (Στάση Kεφαλληνίας, τηλ. 8233149)
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ.) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.
γευμα ώρες 3-4.49 Aλαντίν με υπ
τιτλους P
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 6.05-8.35-
AΘHNAION* (T. Aμπελοκήπων, τηλ. 7782122) Air Condition
ρο Kηφισίας - Παν
ρμου, 6922655) Διαθέτει και 11.05 μ.μ.
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
AΛEΞANΔPA* (Kαλλιθέα. Tηλ. 9560306)
κα, τηλ. 6921667 - 6917722)
Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμ. K) Ωρες 6.40-8.50-
11 μ.μ.
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 5.30-8-10.20
AΛEΞANΔPA* (Πατησίων - O.T.E., Tηλ. 8219298 - 8832666)
Tα χρνια της αθωτητας (περιπέτεια K) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ.
ς Aκαδημίας, τηλ. 3632789) PAΔIO ΣITY AΣΣOΣ - ONTEON* (Πατησίων Στάση Λυσσιατρείο,
AΛOH* (Πατησίων 300 - Iακωβάτων 25, 2237660)
Kίκα του Aλμοδ
βαρ (ερωτική κωμωδ.) Ωρες 6.20-8.30-10.45 μ.μ. EMΠAΣΣY* (Πατριάρχου Iωακείμ 5 Kολωνάκι, τηλ. 7220903)
AΛΦABIΛ–BAR CINEMA* (Tέρμα Mαυρομ., τηλ. 6460521)
ς
Mαθήματα πιάνου (K) Ωρες 6.45-8.50-11 μ.μ.
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμ. K) Ωρες 5.30-8-10.30 μ.μ.
ς, τηλ. 4816276)
AMΠEΣE* (Oδ. Bουλιαγμένης τηλ. 9011063)
νο Παρασκευή - Kυριακή ώρα 8.30 μ.μ.
P
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 5.30-8-10.30
νια 6422714)
μ.μ.
A) Ωρες 5.40-8-10.20 μ.μ.
ANΔOPA* (Eρυθρ
ς Σταυρ
ς, τηλ. 6919815) IΛION (Tροίας Πατησίων στάση Aγγελοπούλου, τηλ. 8810602)
Iνδοκίνα (περιπ. K) Ωρες 7.30-10.30 μ.μ.
) Ωρες 6.40-8.50-11 μ.μ.
γευμα ώρα 4.30 μ.μ. Aλαντίν μεταγλωττισμένο
ANEΣIΣ* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 7782316 - 7785449)
λεως -
Tα χρνια της αθωτητας (περιπ. K) Ωρες 5.40-8.20-11 μ.μ.
ANNA NTOP* (Γλυφάδα τηλ. 8946617)
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 3-5.20-8-
γευμα ώρα 6.30 μ.μ. Nτένις ο τρομερς
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
AΠOΛΛΩN* (Oδ
ς Σταδίου, τηλ. 3236811) Σάββατο ώρα 1 μετά τα μεσάνυχτα Nταπφάιρ
Tα χρνια της αθωτητας (περιπ. K) Ωρες 5-7.45-10.30 μ.μ.
AΣTEPIA AΣΣOΣ - ONTEON* (Kηφισίας 334, τηλ. 6208521)
νο Σάββατο - Kυριακή Aγρυπνος στο Σιάτλ. Kυριακή πρωί
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5-7.45-10.30 μ.μ.
AΣTOP* (Σταδίου τηλ. 3231297)
ς, 4952232)
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 4.50-7.35-10.20 μ.μ.
AΣTPON* (Tέρμα Aμπελοκήπων τηλ. 6922614)
P
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 4-6.15-8.30-
11 μ.μ.
μπιν Γουίλιαμς Kυρία Nταπφάιρ (κωμωδία K) Ωρες 3.10-5.30-8-
AΣTY* (Oδ
ς Kοραή τηλ. 3221925) KOPONET* (Oδ
ς Φρύνης Παγκράτι τηλ. 7521521 - 9029964) ANTAMΣ* ( Περιοχή Aιγάλεω, τηλέφωνο 5989226)
Nύχτες πρεμιέρας (περιπ. K) Ωρες 4.45-7.30-10.15 μ.μ.
ATΛANTIΣ* (Λ. Bουλιαγμένης Πλ. Kαλογήρων τηλ. 9711511)
γευμα ώρα 3.30 μ.μ. Eλευθερώστε τον Γουίλι
πρωίας δύο έργα Tο ξεκαθάρισμα - σεξ
ΘEAMATA
8.10-10.20 μ.μ.
Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-8.10-
10.20 μ.μ.
ATTAΛOΣ* (Nέα Σμύρνη τηλ. 9331280)
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
ATTIKA* (Πλατεία Aμερικής, τηλ. 8674252 - 8674078)
P
NIPBANA* (Λεωφ. Aλεξάνδρας, τηλ. 6469398)
ATTIKON* (Oδ
Aντίο Παλλακίδα (περιπέτεια K) Ωρες 4-7.10-10.30 μ.μ.
AΦAIA* (Kαλλιθέα, τηλ. 9595534)
Aγαπημένη μου εποχή Ωρες 6-8.30-11 μ.μ.
AXIΛΛEYΣ* (Πατησίων 177, τηλ. 8656355)
Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40-
2637395)
8.50-11 μ.μ.
ΓAΛAΞIAΣ* (Aρχή Λεωφ. Mεσογείων, τηλ. 7773319)
γέθυνα το παιδί. Kυριακή πρωί ώρα 11.00 Aπίθανο ταξίδι
10.45 μ.μ.
8.50-11 μ.μ.
Aπ
ΔANAOΣ* (Λεωφ
parking
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.
A' ΠPOBOΛHΣ
ΔIANA* (Hλ. Σταθμ. Mαρούσι, τηλ. 8028587)
P
ΠTI ΠAΛAI* (Bασ. Γεωργίου B' Pιζάρη, τηλ. 7291800 - 7243707)
μ.μ.
EΛΛH* (Oδ
ATTIKON ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλ. Aγ. Kωνστα-
3 χρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 6.15-8.20-10.30 μ.μ.
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
Στιγμιτυπα (K) Ωρες 6.50-10.30 μ.μ.
ETOYAΛ* (Πλατεία Δαβάκη Kαλλιθέα τηλ. 9510042-9592611)
Σταθμ
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ.) Ωρες 3.40-6.10-8.40-11 μ.μ.
ZINA* (Λ. Aλεξάνδρας στ. Σ
ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ PEΞ (Aγ. Διονύσιος)
Eνας τέλειος κσμος (περιπ) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 4.50-7.35-10.20 μ.μ.
Λευτέρης Δημακπουλος (ελληνικ
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ.
Aπ
TPIANON (Πατησίων-Kοδριγκτώνος, τηλ. 8215469)
INTEAΛ* (Oδ. Πανεπιστημίου, τηλ. 3626720)
P
Aπ
Kάθε Παρασκευή και Σάββατο ώρα 9 μ.μ. Tσο μακριά τσο κο-
10.40 μ.μ.
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
KAΛYΨΩ* (Δημ. Σταδίου, Kαλλιθέα 9510950, 9510909)
Στιγμιτυπα (K) Ωρες 5.50-9.30 μ.μ.
KIN/ΦIKH ΛEΣXH THΣ ETAIPEIAΣ EΛΛHNΩN ΣKHNOΘETΩN (Tο-
σίτσα 11 - Eξάρχεια, τηλ. 8223205)
Προβολές Δευτέρα ώρα 8.00-10.00 μ.μ. Kλειστ παράθυρο Eται-
ρεία περιορισμένης ευθύνης
KINHMATOΘEATPO PEΞ (Πανεπιστημίου 48, 3625842)
Tο σκοτειν εγώ (θρίλερ A) Kαθημερινώς 7.40-10.10 μ.μ.
10.30 μ.μ.
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
Aπ
NTAΛIA (Aιγάλεω, τηλ. 5981432)
MAPΓAPITA* (Πλατεία Δαβάκη Kαλλιθέα, τηλ. 9568370)
P
MAPOYΣI AΣΣOΣ-ONTEON 1* (Λ. Kηφισίας 215 Mαρούσι.
6208939)
Pμποκοπ 3 (περιπ. K) Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ.
Aπ
ΣΠOPTIΓK (N. Σμύρνη, τηλ. 9333820)
Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ. 8.10-10.20 μ.μ.
MAPOYΣI AΣΣOΣ - ONTEON 2* (Λ. Kηφισίας 215 τηλ. 6208939) TPIA AΣTEPIA (N. Hράκλειο, τηλ. 2826873)
Iνδοκίνα (περιπ. K) Ωρα 10.10 μ.μ. Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6-
Aπ
METAΛΛEION* (Παγκράτι, τηλ. 7511515) ΦOIBOΣ (Περιστέρι, τηλ. 5711105)
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ.) Ωρες 5.20-7.50-10.20 μ.μ. Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 6.05-8.25-10.45 μ.μ.
METPOΠOΛITAN* (Bουλ/νης Πλ. Kαλογήρων τηλ. 9706010)
Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 4.50-7.35-10.20 μ.μ.
MΠPONTΓOYAIH* (Πατησίων - Aγ. Mελετίου, τηλ. 8620232)
ΣYNOIKIAKOI
Pομπέν των δασών οι ήρωες με τα κολάν (κωμωδ. K) Ωρες 6.40- ANNA NTOP (πλατ. Γλυφάδας, τηλ. 89.46.617)
8.50-11 μ.μ. Eνας τέλειος κσμος (περιπέτεια) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ.
NANA* (Bουλιαγμένης, τηλ. 9711285)
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.10-7.40-10.10 μ.μ.
ΠPOAΣTIΩN
OΠEPA AΣΣOΣ - ONTEON* (Oδ
P
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.20-7.50-10.20 μ.μ.
ΠAΛΛAΣ (Eλευσίνα, τηλ. 5546990)
OPΦEYΣ* (Aρτέμωνος 57 - Aγ. Iωάννης Bουλ/νης, 9019724) P
O φυγάς (περιπ. K) Ωρα 10.30 μ.μ. ΠOΛITIΣTIKO KENTPO NEΩN ΛIOΣIΩN (Aγ. Φανουρίου 99, τηλ.
Aπ
OΣKAP* (Aχαρνών 330 - K. Πατήσια. 2281563) Kάθε Παρασκευή - Kυριακή ώρες 6.30-8.30 μ.μ. Aγάπη μου με-
P
ΣOΦIA (Aργυρούπολη, τηλ. 9927447)
ΠAΛAΣ* (Παγκράτι, 7515434) P
Kυριακή πρωί ώρα 11.15 Tα ταξίδια του Γκιούλιβερ - Λούκυ Λουκ ¶EIPAIA
ΠΛAZA* (Λ. Kηφισίας Φλ
3 χρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 5-7-9-11 μ.μ.
AΠOΛΛΩN* (Πασαλιμάνι, τηλ. 4297502)
3 χρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 6.20-8.20-10.20 μ.μ. Eνας τέλειος κσμος (περιπ.) Ωρες 4.40-7.25-10.10 μ.μ.
τηλ. 8674832) ντίνου - Hρώων Πολυτ., τηλ. 4175897)
3 χρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 6.10-8.15-10.20 μ.μ.
ΣOΦIA (Aργυρούπολη τηλ. 9927447, 9917094) ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ MOΣXATOY (Hλεκτρικ
P
ΣTOYNTIO* (Πλ. Aμερικής, τηλ. 8619017) M
3 χρώματα η μπλε ταινία (K) Ωρες 5-7-9-11 μ.μ.
Sliver (ερωτικ
TITANIA* (Πανεπ.-Θεμιστ. 3611147) ZEA (Πασαλιμάνι τηλ. 4521388)
KINHMATOΓPAΦIKH ΛEΣXH ΔHMOY NIKAIAΣ (Hλιουπ
Tα μαύρα φεγγάρια του έρωτα (A) Ωρες 8.30-11 μ.μ. 7ης Mαρτίου, τηλ. 4915598)
TPOΠIKAΛ AΣΣOΣ-ONTEON* (Kαλλιθέα, 9594422) ντά. Kυριακή πρωί Kάπτεν Xουκ
ΠNEYMATIKO KENTPO ΔHMOY KOPYΔAΛΛOY (Γρηγ. Λα-
ΦIΛIΠ AΣΣOΣ-ONTEON* (Πλ. Aμερικής - Θάσου 11, 8612476) μπράκη -Tαξιαρχών, τηλ. 4970475)
Nύχτες πρεμιέρας (περιπ. K) Ωρες 5.30-8.15-11 μ.μ M
Aγάπη μου μεγέθυνα το παιδί
ΣINE AKPOΠOΛ (Tαξιαρχών 44-Kορυδαλλ
HMIKENTPIKOI
Aλαντίν (κινούμενα σχέδια K)
ΣINEAK ΔHMOTIKOΣ KINHMATOΓPAΦOΣ* (Πλατεία Δημαρ-
AΛEKA (Zωγράφου, τηλ. 7773608) χείου τηλ. 4115354)
Mαθήματα πιάνου (K) P
Aνήθικη πρταση (αισθημ. περιπ. A) Ωρες 5.20-7.40-10 μ.μ. ΦΩΣ (B' Mεραρχίας τηλ. 4520982)
Eναρξη απ

ΘEATPA
AΘHNA (Δεριγνύ & Πατησίων, τηλ. 82.37.330). Nιλ Σάιμον «Eνα αταίριαστο ζευγάρι». Π. Φι- ΔIAYΛOΣ (Πεζ δρομος Δράκου 9, ύψος Λ. Συγγρού 70-Φιξ, τηλ. 92.39.588, 92.21.060). Mουσι- ΛYPIKH ΣKHNH - OΛYMΠIA (Aκαδημίας 59, τηλ. 36.12.461). Bέρντι «Xορ ς Mεταμφιεσμέ-
λιππίδης, T. Xαλκιάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH. «Oνειροπ ληση». M τσαρτ «Mαγικ ς Aυλ ς». T. κή παράσταση για παιδιά. «H Γοργ να ταξιδεύει τον μικρ Aλέξανδρο». Mαρίζα Kωχ νων» (Kυρ.), Πουτσίνι «T σκα» (Παρ.)
Zαχαριουδάκη. K. Λα ς (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.). (Kυρ. 3 μ.μ.). MEΓAPO MOYΣIKHΣ – AIΘOYΣA ΦIΛΩN THΣ MOYΣIKHΣ. Philarmonia Orchestra (Kυρ.),
AΘHNΩN (Bουκουρεστίου 10, τηλ. 32.35.524). Eυγ. O’ Nηλ «Πέρα απ’ τον ορίζοντα». Kατε- ΔIONYΣIA (Aμερικής 10, τηλ. 36.24.021). Aντον Tσέχωφ «O Γλάρος». K. Δανδουλάκη, Γ. Φέρ- Wiener Oktett - Λ. Kαβάκος, Γ. Λαζαρίδης, Π. Nάγκυ, κ.ά. (Tρ., Πεμ.), Συναυλία KOA
ρίνα Mαραγκού, Γ. Kαρατζογιάννης της. B΄ ΣKHNH. A. Pέινολντς, M. Mπουφίνι «Tζ ρνταν». K. Δανδουλάκη (Δευτ., Tρ., 8.15 (Παρ.). AIΘOYΣA ΔHMHTPH MHTPOΠOYΛOY. Oι Σολίστ της Πάτρας (Σαβ. μεσάνυχτα).
AKAΔHMOΣ (Iπποκράτους 17 & Aκαδημίας, τηλ. 36.25.119, 36.03.835). Δ. Ψαθά «Eνας βλά- μ.μ.). METAΛΛAΞH (Yμηττού 56 και Mαραθώνος - αίθουσα Γκουέρνικα - Kαμίνια, τηλ.
κας και μισ ς». Δ. Πιατάς. ΠAIΔIKH ΣKHNH: T. Γεωργέλη «O Kοντορεβυθούλης και η EΘNIKO ΘEATPO - KATINA ΠAΞINOY / PEΞ (Πανεπιστημίου 48, τηλ. 33.01.880). Mολιέρου «O 48.28.647, 41.30.761). Aν. Mπελεγρή «O Mέταλλος, ο Kλ ουν και ο K κκινος».
Πονηρή Aλεπού» - «H Kοκκινοσκουφίτσα και ο Λύκος Tρελογιατρ ς» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 Mισάνθρωπος». Σμ. Σμυρναίου, Tρ. Kαρατζάς. MINΩA (Πατησίων 91, τηλ. 82.10.048 - 82.32.578). Eνεκεν - Bέμπερ «Kυρία Προ-
μ.μ.). EΘNIKO ΘEATPO - KOTOΠOYΛH / PEΞ (Πανεπιστημίου 48, τηλ. 33.01.880). Bασιλικ Eθνικ έδρου». B. Tριφύλλη, Π. Kοντογιαννίδης.
AKPOΠOΛ (Iπποκράτους 9-11, τηλ. 36.08.666, 36.43.700). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Mου δα- Θέατρο της Aγγλίας. Aλαν Mπένετ «H τρέλα του Γεωργίου Γ΄». Nάιτζελ X θορν. (έως και MONTEPNOI KAIPOI - ΠAPOΔOΣ (Γεννηματά 20, τέρμα Παν ρμου, τηλ.
νείζεις... τον άνδρα σου;». M. Kαραγιάννη, M. Kοντού. 6/2). 69.29.090). Aντον Tσέχοφ «Θείος Bάνιας» (Παρ., Σαβ., 9.15) ΠAIΔIKH ΣKHNH.
AΛAMΠPA (Πατησίων και Στουρνάρη 53, τηλ. 52.27.497, 52.44.400). Aλ. Γαλανού «Tα K κκι- EΘNIKO ΘEATPO - KENTPIKH ΣKHNH (Aγ. Kωνσταντίνου 22, τηλ. 52.33.322, 52.23.242). Mα- Θεατρικ Παιχνίδι - Oμάδα Πάροδος (Σαβ. 3 μ.μ. - 4.30 μ.μ.).
να Φανάρια». M. Tζιραλίδου, Στ. Zαλμάς, Eλ. Φίλιππα, Eιρ. Iγγλέση. ν λη Kορρέ «H Kατάληψη». Δ. Λιγνάδης. MOYΣOYPH (Πλ. Kαρύτση 6, τηλ. 32.32.391). K. Γου τερχαουζ «Tο τραγούδι
AΛIKH (Aμερικής 4, τηλ. 32.44.146). Mπέρναρ Σω «Ωραία μου Kυρία». Aλ. Bουγιουκλάκη, Στ. EΛYZE (Nυμφαίου 12, Iλίσια, τηλ. 77.82.354, 77.71.766). Xανς Kρίστιαν Aντερσεν «Mαγεμένοι μας». Aγγ. Aντων πουλος, B. Παναγοπούλου, Eλ. Φωτίου.
Ληναίος, Γ. Mοσχίδης. Kύκνοι». Παιδαγωγική Σκηνή Tζένης Φωτίου (Σαβ. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.). MΠPONTΓOYAIH (Πατησίων και Aγ. Mελετίου, τηλ. 86.20.231). Δ. Ψαθά «H χαρ-
ALDEBARAN (Xαρ. Tρικούπη 134, τηλ. 36.12.217). Iδεοθέατρο Aντώνη Aναστασάκη «Kο- EΛΠIΔAΣ (Aριστοτέλους 53 & Σμύρνης, τηλ. 82.29.030). T.X. Mάνερς «Πεγκ, καρδούλα μου...». τοπαίχτρα». Παίζουν Pένα Bλαχοπούλου, Eρρίκος Mπρι λας κ. α.
σμογονία Oρέστη» (Παρ., Σάβ., Kυρ. 9.15 μ.μ.). Eλενα Tσαλδάρη. OΔOY ANTIOXEIAΣ (Aντιοχείας 1 και Πιπίνου, τηλ. 88.32.050). Φραντς Kάφκα «η Δίκη». Π. Oι-
AΛKYONIΣ (Iουλιανού 42-46, τηλ. 88.15.402). KENTPIKH ΣKHNH: Eρ. Iψεν «O Eχθρ ς του EMΠPOΣ (Pήγα Παλαμήδη 2 - Ψυρρή, τηλ. 32.38.990). KATΩ OPOΦOΣ. Στίβεν Mπέρκοφ «Σαν κονομοπούλου, Aντ. Aλεξίου.
Λαού». Γ. Mεσσάλας, Γ. Δάνης. ΠAIΔIKH ΣKHNH: «Eνας κλ ουν γελάει και κλαίει» (Kυρ. Eλληνας». Kλ. Γρηγοριάδης, P. Oικονομίδου. EΠANΩ OPOΦOΣ. Nτέιβιντ Mάμετ «Aμερικα- OΔOY EPMOY (Eρμού 106, Mοναστηράκι, τηλ. 32.14.950, 86.40.555). Λ ρκα «H θαυμαστή
11.30 π.μ. - 3 μ.μ.). νικ ς Bούβαλος». Δ. Kαταλειφ ς, Γ. Kέντρος, Δ. Tάρλοου. μπαλωματού». M Pαζή, T. Xρυσούλης.
AΛΦA (Πατησίων 57 & Στουρνάρη, τηλ. 52.38.742, 52.25.032). Mπωμαρσαί «Oι γάμοι του Φί- EΞAPXEIΩN (Θεμιστοκλέους 69, τηλ. 33.00.879). Aρθουρ Mίλλερ «Tο Tίμημα». T. Bουτέρης, OΔOY KEΦAΛΛHNIAΣ (Kεφαλληνίας 16, τηλ. 88.38.727). T. Nτορστ «O Φερνάντο Kραπ που έ-
γκαρο». Γ. Παρτσαλάκης, Δ. Xατούπη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eπιθεώρηση «Δώσε μου να κά- Aν. Δεκαβάλλα.
γραψε ένα γράμμα». Mπ. Aρβανίτη, Γ. B γλης.
νω μία». Eλ. Γερασιμίδου, Bασ. Bασιλ πουλος, Φ. Nτεμίρη. EPEYNAΣ (Iλισίων 21, Zωγράφου, τηλ. 77.80.826). T. Kούσνερ. «Oι άγγελοι στην Aμερική».
AMAPOYΣIOY (Παλαιολ γου 9, Πλ. Kασταλλίας, τηλ. 80.25.134). Eταιρεία Θεάτρου «Διθύ- Δ. Ποταμίτης, B. Kύρου. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Nτ. Γουντ «O άνθρωπος–ψωμί». Aγγ. Bελουδά- OΔOY KYKΛAΔΩN (Kεφαλληνίας και Kυκλάδων 11, Kυψέλη, τηλ. 82.17.877). «Nέα Σκηνή»
ραμβος». Kαμύ «H παρεξήγηση». κη. Σαβ. 5 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 3 μ.μ.). Λευτέρη Bογιατζή. Γ. Xορτάτση «Kατσούρμπος». N. Zορμπάς, Στ. Λιβαθιν ς.
AMIPAΛ (Aμερικής 10, τηλ. 36.39.385). Aριελ Nτ ρφμαν «O Θάνατος και η κ ρη». Θέμις ΘEATPO 28 (Mοσχονησίων 28, πλ. Aμερικής, τηλ. 86.43.263). Aϊρα Λέβιν «Tο δωμάτιο της Bε- OPBO (Bουκουρεστίου 3, τηλ. 32.31.259). E. Bέστφαλ «Eσύ και τα σύννεφά σου». Oλγα Πο-
Mπαζάκα, Mάνος Bακούσης, Γιώργος Kώνστας. ρ νικα». Π. Mοντανάρη, K. Tσάκωνας. λίτου, Aλκ. Γάσπαρη.
AMOPE (Πριγκηποννήσων 10, τηλ. 64.42.869, 64.68.009). KENTPIKH ΣKHNH: Πολ Kλοντέλ ΘEATPO 44 (Zαΐμη 44, Eξάρχεια, τηλ. 82.36.752, 82.30.384). Iον Λούκα Kαρατζιάλε ΠANEΛΛHNION (Λεωφ. Συγγρού 106, τηλ. 92.34.197) Mπεθ Xένλι «Eγκλήματα καρδιάς». Kα-
«H Aνταλλαγή» Λυδία Φωτοπούλου, Λ. Γεωργακ πουλος. EΞΩΣTHΣ: Στίβεν Mπέρκοφ «Mια Φουρτουνιασμένη Nύχτα». Γ. Mασαλάς, M. Bουράκη. τερίνα Bασιλάκου, Aννα Φ νσου, Eύα Kοταμανίδου.
«Tο τέλος του οίκου των Aσερ». ΠAIΔIKH ΣKHNH: Tάκη Σαρρή «Oνείρου Oδύσσεια». ΘEATPO TOY HΛIOY (Φρυνίχου 10, Πλάκα, τηλ. 32.31.591, 92.27.784). Zαν Kοκτώ ΠEPOKE (Oδυσσέως 2 - Πλ. Kαραϊσκάκη, τηλ. 52.40.040, 52.32.132). Eπιθεώρηση «Aπ το ωχ
Θέατρο Kούκλας (Kυρ. 11 π.μ., 3 μ.μ.) «Σατανική Mηχανή». A. Παπασπύρος, Δ. Bασιλειάδου, K. Πολυχρονοπούλου. στο Πασ...ωχ». Στ. Ψάλτης, N. Παπαναστασίου.
AMΦI-ΘEATPO Aδριανού 111, Πλάκα, τηλ. 32.33.644). Στρίντμπεργκ «Oνειρ δραμα». Λήδα ΠAIΔIKH ΣKHNH. Tζέιμς Mπάρι «Πήτερ Παν». Δ. Bασιλειάδου, Aντ. Διαμαντής ΠEIPAMATIKO ΘEATPO THΣ ΠOΛHΣ (Σταδίου 4, τηλ. 32.22.035). Mπ. Tσικληρ πουλου
Tασοπούλου. (Σαββ. 4 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. – 4 μ.μ. «Kραυγές κυριών». M. Kουνελάκη, A. Παππά.
ANAΛYTH (Πατησίων 72 & Aντωνιάδου). T. Oυίλιαμς «O Γυάλινος K σμος». Kάκια Aναλυτή, ΘEATPO TEXNHΣ-KAPOΛOΣ KOYN (Δ. Aρεοπαγίτου και Φρυνίχου 14, τηλ. 32.22.464, ΠOΛYTEXNO (Mαυρομιχάλη 157 & Δ. Aκρίτα - Παναθήναια, τηλ. 64.26.666, 64.11.048). Παιδι-
Zωή Pηγοπούλου, B. Στογιαννίδης. 32.36.732). Σαίξπηρ «Oπως σας αρέσει». Γ. Λαζάνης, K. Γέρου, Π. Mουστάκης. κή Σκηνή. Aλαν Eϊκμπορν «A ρατοι Φίλοι». Δημ. Iωακειμίδης (Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).
ANTIΘEATPO (Tήνου 14 και Πατησίων, τηλ. 82.20.207). Aυγ. Στρίντμπεργκ «O Xορ ς του ΘEATPAKI (Aδμήτου 54, τηλ. 86.41.322, 86.52.505). Γ. Zέριγγα «Περίσκεψη». ΠOPTA (Mεσογείων 59, τηλ. 77.11.333). Σ. Xιλ - Σ. Mάλατρατ «H γυναίκα με τα μαύρα». Aλ.
Θανάτου». M. Ξενουδάκη. ΘEATPIKH ΣKHNH (Nάξου 84 - Πλ. Kολιάτσου, τηλ. 22.36.890). Nτέιβιντ Mάμετ «Tέρμα τα Aλεξανδράκης, Δ. Kατρανίδης. MIKPH ΠOPTA Ξένιας Kαλογεροπούλου. Pάινερ Xάχφελ-
AΠΛO ΘEATPO (X. Tρικούπη 4, Kαλλιθέα, πίσω απ το Πάντειο, τηλ. 92.29.605, 92.32.118). γκάζια». Aντ. Aντωνίου, N. Aσίκη. ντ «O Mορμ λης» (Σαβ. 3 μ.μ., Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).
Γιώργου Διαλεγμένου «Λ γω Φάτσας». Aλέκα Παΐζη, Nτενίζ Mπαλτσαβιά, Σπύρος Kαλο- ΘEMEΛIO (Λέσβου 3, τηλ. 86.43.310). K. Γκολντ νι «O Iμπρεσάριος απ τη Σμύρνη». N. Bα- PIAΛTO - ΘIAΣOΣ ’81 (Kυψέλης 54 & Aγ. Mελετίου, τηλ. 82.18.973, 88.27.000). Γκολντ νι «Kα-
γήρου. σταρδής. βγάδες στην Kι τζα». N. Δαφνής, Γ. Γεωγλερής, N. Nικολάου. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θίασος
AYΛAIA (Kουντουριώτου και 2ας Mεραρχίας, Πασαλιμάνι, τηλ. 42.96.414). K. Παπαπέτρου ΘYMEΛH (Mοσχονησίων 32 πλ. Aμερικής, τηλ. 86.57.677). T. Oυίλλιαμς «Γυάλινος K σμος». ’81. «Oι περιπέτειες του Bαρ νου Mινχάουζεν» (Kυρ. 11 π.μ.-3 μ.μ.).
«Πέτα τη μαμά απ’ το παράθυρο». M. Λεζές, N. Γκίνη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Eταιρεία Θεά- Eλλη Bοζικιάδου. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Γ. Σπίρι «Xάιντι, η μικρούλα των βουνών» (Σαβ. 4 μ.μ., POEΣ (Eυμολπιδών 39, Kεραμεικ ς, τηλ. 34.79.426). Δ. Kεχαΐδη «Tο τάβλι». Γ. Συμεωνίδης,
τρου «Προσωπείο». Mιούζικαλ «Tο νησί του Mάγου Πρ σπερου». Kώστας Aβραμιώτης Kυρ. 11.15 π.μ.- 4 μ.μ.). M. Mαυροματάκης (σκην. Aρης Pέτσος).
(Kυριακή 11 π.μ.- 3μ.μ.) IΛIΣIA (Παπαδιαμαντοπούλου 4, τηλ. 72.16.317). Aλαν Eϊκμπορν «Συνέβη και του χρ νου». ΣHMEIO (Xαρ. Tρικούπη 10, πίσω απ το Πάντειο, τηλ. 92.29.579). Bασίλη Zιώγα «O Δον Kι-
AX MAPIA (Σολωμού 20, τηλ. 36.39.217, 36.30.086). Aλ. Δουμά, υιού «H κυρία με τας καμε- Aντ. Kαφετζ πουλος, Γ. Bούρος. χώτης σε νέες περιπέτειες». Iωάννα Mακρή, Xρήστος Γαλάνης.
λίας». T. Xρυσικάκος, Π. Xατζηκουτσέλης. KAΛOYTA (Πατησίων 249, τηλ. 86.75.888 - 86.11.311). N. Kαμπάνη - B. Mακρίδη «Kαι μαζί και... ΣOYΠEP ΣTAP (Aγ. Mελετίου και Πατησίων, τηλ. 86.42.888). Eπιθεώρηση «Δώσε τούρτα στο
BEAKH (Στουρνάρη 32, τηλ. 52.23.522). Eναλλάξ: Δ. Kεχαΐδη - E. Xαβιαρά «Δάφνες και Πι- μ νος». B. Tσιβιλίκας, Aννα Kαλουτά. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Θίασος «Θεατρικοί Oρίζοντες». λα ». Nτίνος Hλι πουλος, Nίκος Pίζος, Zωζώ Σαπουντζάκη.
κροδάφνες». Στ. Φασουλής, Γ. Mπέζος, M. Xρυσομάλλης, K. Pηγ πουλος. ***«Kαπέλα». Στ. Σπυρ πουλου «Σαλτσογιαουρτοπ λεμος στο σούπερ μάρκετ» - μιούζικαλ (Σάβ., Kυρ.
K. Zαχαράκης, Xρ. Στέργιογλου. 3 μ.μ.). ΣTOA (Mπισκίνη 55 Zωγράφου, τηλ. 77.02.830). Mποστ «Mήδεια». Λ. Πρωτοψάλτη, Θ. Παπα-
BEMΠO (Kαρ λου 18, τηλ. 52.29.519, 52.21.767). Nιλ Σάιμον «Sweet Charity».Σμαρούλα Γιού- KAΠΠA (Kυψέλης 2, τηλ. 88.31.068). «Tο Hμερολ γιο της Aννας Φρανκ». Δημ. Παπαμιχαήλ, γεωργίου.
λη, Xρήστος Πολίτης, Mαριάννα T λη. Eλένη Kούρκουλα. ΣYΓXPONO ΘEATPO (Nορντάου 12–14, Πλ. Γκύζη, τηλ. 64.58.222). Πέτερ Bάις «H ανάκρι-
BEPΓH (Bουκουρεστίου 1, τηλ. 32.35.235). Zαν Kοκτώ «Tα ιερά τέρατα». Xρ. Φράγκος, Tζ. KAPAΓKIOZHΣ KOYKΛOΘEATPO Θ. ΣΠYPOΠOYΛOY (Λαμπρινής – Eρσης 9, πλ. Λαμπρινής, ση». Bασίλης Διαμαντ πουλος, Mαρίνα Γεωργίου.
Pουσέα. τηλ. 26.29.046, 29.32.000). (Kυρ. 11.00 π.μ.–5.30 μ.μ.) ΣΦENΔONH (Mακρή 4 και Διον. Aρεοπαγίτου, Mακρυγιάννη, τηλ. 92.35.296). Mορφές απ το
BPETANIA (Πανεπιστημίου 7, τηλ. 32.21.579). Yβ Zαμιάκ «O κύριος Aμιλκάρ». N. Tσακίρο- KAPAΓKIOZHΣ TOY AΘANAΣIOY (Πν. Kέντρο Δήμου Mοσχάτου, Πλ. Mεταμορφώσεως, τηλ. έργο του Bιζυηνού. Aννα Kοκκίνου.
γλου, Xρ. Διαβάτη, Π. Xαϊκάλης. 41.31.226, 90.11.636). Παραστάσεις Kαραγκι ζη (Kυρ. 11.30 π.μ.) TEXNOXΩPOΣ (Πρώην εργοστάσιο Φιξ, Πατησίων 307, στάση Kλωναρίδη). Oμάδα Θέαμα.
ΓKΛOPIA (Iπποκράτους 7, τηλ. 36.09.400). Σαίξπηρ «Tο ημέρωμα της στρίγγλας». Γ. Kιμού- KNΩΣΣOΣ (Kνωσσού 11, τηλ. 86.77.070, 86.24.463). K. Γκολντ νι. «H ερωτευμένη υπηρέ- «Στο βάθος ...βάθος αμέτρητο».
λης, M. Παπακωνσταντίνου. τρια». Λ. Tσάγκας, Eλ. Nαζλίδου. TZENH KAPEZH (Aκαδημίας 3, τηλ. 36.36.144, 36.25.520). Aρθουρ Mίλλερ «O θάνατος του
ΔHMOTIKO ΘEATPO KAΛΛIΘEAΣ (Kρέμου & Φιλαρέτου, τηλ. 95.87.715, 95.84.832). Φραντς ΛAMΠETH (Λ. Aλεξάνδρας 106, τηλ. 64.63.685). Γουίλιαμ Nτ. Xιουμ «Πρ σεξε το σκαλοπάτι». Eμποράκου». K. Kαζάκος, Δ. Mπεμπεδέλη, Γ. Kυρίτσης. Παιδική Σκηνή: «Παιδική Aυλαία»
Kάφκα «Στην απουσία των καταδίκων» (έως 16/2). Γρ. Bαλτιν ς, K. Kαράντη, Φ. Σοφιαν ς. Γ. Kαλατζ πουλου. Aριστοφάνη «Eιρήνη» (Kυρ. 11 π.μ. - 3 μ.μ.).
ΔIANA (Iπποκράτους 7, τηλ. 36.26.956). A. Σακελλάριου - Z. Γιαννακ πουλου. «Oι Γερμανοί ΛHΔPA (Kέκροπος 12, Πλάκα, τηλ. 32.29.440). Xουρμούζη «O χαρτοπαίκτης». Γ. Mάζης, Γ. XATZHXPHΣTOY (Πανεπιστημίου 38, τηλ. 36.27.248, 36.10.171). Λ. Mιχαηλίδη - B. Mακρίδη
ξανάρχονται». Σ. Mουστάκας, M. Mπονέλλου. Zώη. ΠAIΔIKH ΣKHNH. Mάνου Kοντολέοντος «O EE απ τ’ άστρα». «Tο ...κορ ιδο της χρονιάς». Π. Mιχαλ πουλος, Γ. M ρτζος.

22 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

OINOΣ O AΓAΠHTOΣ
Παλαίωση και ωρίμανση
Tου Δημήτρη Xατζηνικολάου
AΠO TH ΣTIΓMH που τελειώνει η αλκοολική ζύμω-
ση αγαπητοί μου αναγνώστες, μέχρις του το κρασί φθάσει
στον τελικ καταναλωτή, μεσολαβεί συχνά μια φάση ωρίμαν-
σης, η διάρκεια της οποίας εξαρτάται απ τον τύπο του οίνου.
Eτσι, ενώ τα πρώιμα και φρέσκα κρασιά εμφιαλώνονται γρή-
γορα, στην περίπτωση των οίνων παλαίωσης χρειάζεται να πε-
ριμένουμε πολλούς μήνες ή ακμη και χρνια πριν φθάσουμε
στο επιθυμητ γευστικ στάδιο. Παράλληλα λοιπν με τις ποι-
κίλες κατεργασίες που υφίσταται το κρασί (ψύξη, διαύγαση,
σταθεροποίηση, φιλτράρισμα, κ.λπ.) η φάση της ωρίμανσης
στην κατηγορία των ερυθρών κρασιών παλαίωσης, θεωρείται
απαραίτητη, εκλεπτίζοντας τα χαρακτηριστικά του κρασιού
που αναδεικνύονται καλύτερα, μέσα στο ειδικ ποτήρι.
Για τα κρασιά αυτά η περίοδος της παλαίωσης, δεν έχει κα-
μιά σχέση με την αποθήκευση ή κοινώς το οστοκάρισμα του οί-
νου στην κάβα. O ρος παλαίωση σε δρύινο βαρέλι ή στη φιάλη,
χρησιμοποιείται για να περιγράψει ακριβέστερα τις μεταβολές
που υφίσταται το κρασί, καθώς και την επίδρασή τους στη βελ-
τίωση της ποιτητάς του. Ωστσο, οι συνθήκες είναι τελείως
διαφορετικές στις δύο περιπτώσεις.
Kατά την διάρκεια της παλαίωσης σε βαρέλι, το κρασί βρί-
σκεται σε διαρκή επαφή με τον αέρα και υφίσταται μια μεθο-
δευμένη οξυγνωση. Για να περιγράψουμε λοιπν αυτ που
συμβαίνει στον οίνο κατά την παρατεταμένη παραμονή του σε
βαρέλια ή γενικτερα κατά τη φάση που προηγείται της εμφιά-
λωσης, θα πρέπει να χρησιμοποιούμε εκφράσεις πως ωρίμαν-
ση, η μεταμρφωση της σύνθεσης του κρασιού.
Aντίθετα, εντς της φιάλης το κρασί αναπτύσσεται και εξε-
λίσσεται απουσία αέρος. O ρος παλαίωση λοιπν θα πρέπει να
χρησιμοποιείται αποκλειστικά στις περιπτώσεις που οι μεταβο-
λές στον οίνο γίνονται με ιδιαίτερα αργ ρυθμ πως συμβαίνει
στη δεύτερη περίπτωση.
H περιεκτικτητα σε αλκολη ενς κρασιού και η υψηλή ο-
ξύτητά του (χαμηλ pH) δίνουν στο κρασί μια σχετική σταθε-
ρτητα χωρίς ωστσο να αποκλείουν την προσβολή του απ σματα, λγου χάρη τα ξεθυμασμένα και σε πλα-
διάφορους μικροοργανισμούς ή βαρετές ξένες προς αυτ ο-
σμές. Aπαραίτητη λοιπν προϋπθεση για την παρουσία του εί-
ναι η αυστηρή τήρηση των καννων υγιεινής και καθαριτητας,
τσο στους χώρους παραγωγής σο και στις δεξαμενές αποθή-
κευσης του οίνου. Oλα τα σκεύη που έρχονται σε επαφή με το
κρασί αλλά και οι γύρω απ αυτά χώροι, πρέπει να είναι πεντα-
κάθαροι για να αποφεύγουν επιμολύνσεις και εμφάνιση δυσά-
ρεστων οσμών.
Παράλληλα, το κρασί πρέπει να προστατεύεται απ τις οξει-
δώσεις. Bέβαια, στα ερυθρά κρασιά επιδιώκουμε μια σχετική ο-
ξείδωση, απαραίτητη για την εξέλιξή τους (βελτίωση). Ωστσο,
ο υπερβολικς αερισμς θα πρέπει να αποφεύγεται γιατί ευνο-
είται ο σχηματισμς αιθανλης που οδηγεί στο ξύδιασμα του οί-
νου. Παράλληλα, δημιουργούνται ευνοϊκές για τα μικρβια
συνθήκες ανάπτυξης, με αποτέλεσμα συχνά την αύξηση της
πτητικής οξύτητας του οίνου.
Συστηματικ απογέμισμα των δοχείων, των βαρελιών και
των δεξαμενών αποθήκευσης του οίνου σε συνδυασμ με αερο-
στεγές κλείσιμο, μπορούν να δράσουν προστατευτικά κατά των
οξειδωτικών αλλοιώσεων. Tο απογέμισμα συνιστάται να γίνε-
ται δύο φορές την εβδομάδα, αν και η συχντητά του εξαρτάται
σε σημαντικ βαθμ απ τις συνθήκες αποθήκευσης.
Ωστσο, η διατήρηση γεμάτων δεξαμενών δεν είναι πάντα ε-
φικτή. Kατά την εμφιάλωση π.χ. μέρος του οίνου μιας δεξαμε-
νής που μπαίνει στα μπουκάλια, δημιουργεί κεν χώρο στο αρ-
χικ δοχείο που γεμίζει με αέρα και ο κίνδυνος είναι άμεσος. Σε
τέτοιες περιπτώσεις και εφσον δεν είναι δυνατή η μετάγγιση
του οίνου σε μικρτερα δοχεία ενδείκνυται η χρήση αδρανούς
αερίου και συνήθως αζώτου σε μίγμα με CO2 για να αποφεύγε-
ται η απώλεια των αρωμάτων στο κρασί.
H χρήση εξάλλου θειώδους ανυδρίτη κατά την επαφή του οί-
νου με τον ατμοσφαιρικ αέρα θεωρείται απαραίτητη για την
προστασία του. Ως βέλτιστη δση θεωρούνται τα 25 ml/l ελεύ-
θερου θειώδους. Συνδυαζμενο δε με το ασκορβικ οξύ (βιτα-
μίνη C) αποτελεί άριστο αντιοξειδωτικ υλικ κατά την εμφιά-
λωση. Aντίστοιχη πρέπει να είναι η προστασία του οίνου, κατά
τις μεταγγίσεις, οπτε αποχωρίζεται ο οίνος απ τις οινολάσπες
του και παράλληλα απαλλάσσεται απ τυχν δυσάρεστες ο-
σμές. Ωστσο, και εδώ ο παρατεταμένος αερισμς, ιδίως στην
περίπτωση των λευκών κρασιών αποτελεί πηγή προβλημάτων.
H προσοχή λοιπν σε λα τα στάδια της παραγωγής του
κρασιού, αλλά και η γνώση των πολύπλοκων μηχανισμών της
παλαίωσης, απ παλιές καλές συνήθειες, έχουν καταλήξει σή-
μερα καθοριστικές πλέον προϋποθέσεις για την επιτυχία ενς
κρασιού στον στίβο της ανταγωνιστικτητας.
ΓEYΣEIΣ
Mια πράσινη μαγιονέζα
Tης Mαρίας Xαραμή
TO CREDO μας λέει πως εκ των πραγμάτων, αλλά
και de jure, η έντιμη κουζίνα είναι οικολογική.
Πώς άλλιώς; Aντλώντας τα υλικά της στον καιρ
τους και με ήπιες μεθδους, απ τη φύση ευγνώ-
μων αντιπροσφέρει τη φιλία της. Θέσει δε συμ-
μαχεί με τους φυσιολάτρεις.
Aρχής γενομένης απ το μέρος απ την ατομι-
κή καθημερινή του πρακτική, ο μερακλής μάγει-
ρας αποτάσσεται τα βιομηχανοποιημένα σκευά-
στική συσκευασία μυριστικά του μπακάλη. Kαι
στο περβάζι του θάλλουν νικηφρως αριζμαρί και
βασιλικς. Oπτε κινώ παρέα μ’ έναν αγαπημένο
φίλο μου, για την ετήσια προμήθεια των μυριστι-
κών απ τα φυτώρια της ΦIΛOΔAΣIKHΣ εκεί στο
άλσος της Kαισαριανής «της ποιητικωτάτης των
γειτνων εξοχών, επί συνδέδρου πλάτης του
Yμηττού» καθώς έγραφε ο Pοΐδης. Nα, κυττάξτε
απ τούτο το ξέφωτο καλοί μου αναγνώστες, την
καθαρή σιλουέττα της Aκρπολης μέσα σε τούτο
το (μοναδικ ίσως;) κρύο χειμωνιάτικο πρωϊν.
Aς χαϊδέψει η ματιά σας το Bυζαντιν Mοναστήρι
του 15ου αι. Aς μαντέψουμε ποιά υπήρξε κάποτε
η αρμονία του αττικού τοπίου. Tην πρσμιξη του
πρασίνου κυπαρίσσια, πεύκα, δρυς, κουτσουπιές
απετίμησε η EOK και συμπεριέλαβε μεταξύ 54
ευρωπαϊκών την Kαισαριανή στα «αισθητικά δά-
ση». Δεξιά μας ο Bοτανικς κήπος με τα σπάνια
άνθη. Kαι οσφρανθείτε τώρα, τρίφτε στα δάχτυ-
λα τα φυτά και βοτάνια του δεύτερου, του Aρω-
ματικού κήπου της Φιλοδασικής. O αφοσιωμένος
φύλακας κύριος Nίκος θα σας ενημερώσει κατα-
λεπτώς: ονματα χρήσεις, περιποίηση. Θυμάρι,
ρίγανη, θρούμπι, μέντα, δυσμος, λεβάντες
ciboulette. Στα σχολειά που επισκέπτονται τα φυ-
τώρια χαρίζουν απ ένα φυτάκι στο κάθε παιδί.
Στρατηγική αγάπης στο πράσινο απ την τρυφε-
ρή ηλικία. Θα απιθώσουμε για λίγο τα κασονάκια
μας στην τεκνοδτειρα βρύση με την κεφαλή
κριού προκειμένου να απολαύσουμε την Δημο-
σθένεια ευγλωττία του επί 10ετία προέδρου της
Φιλοδασικής κυρίου Mίκη Mελά. Bαδίζοντας απ
το ημέτερο μυριστικ κομματάκι στο γενικτε-
ρου ενδιαφέροντος Oλου.
Tο σωματείο ιδρύθηκε το 1904. Σκοπς η ανα-
δάσωση αρχικώς των πέριξ της Aθήνας λφων:
Aρδηττού, Φιλοπάππου, Λυκαβηττού, Yμηττού.
Συντηρείται αποκλειστικώς εξ ιδιωτικών πρων.
Tο πολύτιμο έργο κατεδείχθη στα μετακατοχικά
χρνια. Διαρκούντος του Δευτέρου Πολέμου η
Kαισαριανή κατήντησε φαλακρ βουν. H Kαίτη
Aργυροπούλου με σθεναρή επιμονή γυρεύει απ
το υπ. Γεωργίας την ανάθεση στην Φιλοδασική
στρέμμα - στρέμμα, της επαναφύτευσης. Θελη-
ματική, ακαταπνητη, η κ. Aργυροπούλου δεν υ-
πήρξε η προεδρίνα του γραφείου που αφ’ υψη-
Tου Hλία Δελλγλου
λού έδινε ρντινο. Mε την καθημερινή της πα-
ρουσία πλάι στους κηπουρούς ξαναπρασίνησε ο
τπος. Δημιουργήθηκε αυτ που καμαρώνουμε.
Eργω υπερνικήθηκε η καταρχήν γραφειοκρατική
επιφύλαξη του Δημοσίου έναντι μιας γυναίκας -
εκπροσώπου ιδιωτικού φορέως. Aκριβώς αυτ:
στην πατρίδα μας οι σεβαστοί θεσμοί σύγκεινται
εξ ορισμένων ιδιωτικών φορέων και ατμων.
Διτι, πλην εξαιρέσεων χάριτι επίσης κάποιων
ατμων, η Tοπική Aυτοιδιοίκηση κατέστη θεσμς
αφερέγγυος μιας πεπερασμένης, μικροπολιτικής
διαψεύδοντας τις μεταπολιτευτικές προσδοκίες.
Eν προκειμένω απ το 1985 η Φιλοδασική αμύνε-
ται στα δικαστήρια απ τον Δήμο Kαισαριανής.
Kαταπατήσεις, η μονομερής εκμετάλλευση του
νερού απ τον Δήμο προς φελος λίγων αυθαι-
ρέτων και σε βάρος του δάσους - πνεύμονα οξυ-
γνου για λους μας, κατασυκοφάντηση, κλε-
φτοπλεμος νεύρων. Aποκορύφωμα η σύλληψη
και τριήμερη κράτηση του προέδρου. Xαλκογρα-
φία του Pώσου καλγερου Barski (αρχές 18ου
αι.) δείχνει τον αμπελώνα «του παρακείμενου δά-
σους του οποίου απέμειναν μναι οι ελαίαι). Για
τις ελιές που ξαναφύτεψαν οι 19 εργαζμενοι της
ΦΔ κατηγορήθηκαν τι εμπορεύονται το λάδι!!
Aς παραμερίσουμε πια το πούσι του λαϊκισμού.
Tο Eλληνικ Kράτος με προεδρ. διάταγμα εμπι-
στεύεται την προστασία απ αυθαίρετη δμηση
και διαχείριση του χωρίς φράχτες δάσους στη
ΦΔ. Tο Aμερικανικ Plant your roots in Greece
χρηματοδοτεί και της αναθέτει την αναδάσωση
του ακριτικού Aιγαίου. 1994 - 1904 = 90 χρνια κι
εν τούτοις η παλαιού αρώματος αντιρητορική Φι-
λοδασική παραμένει το (μοναδικ ίσως) φυσιολα-
τρικ σωματείο με μετρήσιμο πρακτικ έργο.
Yλικά
3 κρκους + 1 κρκο βραστού, 2 φλ. τσαγιού η-
λιέλαιο (μισ κιλ), χυμ ½ λεμονιού, χυμ και
ξύσμα ½ πορτοκαλιού, 1 κ.κ. ξύδι, 1 κ.σ. φρεσκο-
κομμένους κκκους μουστάρδας, 1 κ.κ. άσπρο πι-
πέρι, 1 σκελίδα σκρδου χωρίς την πράσινη ουρί-
τσα, φρέσκο θυμάρι, ciboulette, ματζουράνα, ά-
νηθο κ.λπ. αλάτι χοντρ.
Eκτέλεση
Bράζουμε την σκελίδα σκρδου σε λίγο νερ
επί 5΄ και στραγγίζουμε. Διαλύουμε το αλάτι στο
ξύδι. Aναμιγνύουμε το σκρδο με το πιπέρι, μου-
στάρδα, ξύσμα, μυριστικά και ξύδι. Xτυπάμε στο
μίξερ τους κρκους με το μίγμα των μυριστικών
και προσθέτουμε το λάδι και τον χυμ λεμονιού -
πορτοκαλιού λίγο - λίγο και εναλλάξ. Mε την πρά-
σινη και αρωματική μαγιονέζα μας θα συνοδεύ-
σετε βραστά πουλερικά, κρύο κρέας και ζεστ
βραστ ή ψητ ψάρι.
«Xτύπα τα πδια σου πράσινη Kινέζα, για να
μην κψει η μαγιονέζα...».
KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994 - H KAΘHMEPINH 23
 T HΛEOPAΣH

Eκπομπή ποιτητος
Tο «Mετρ» με τον Παύλο Tσίμα στην τηλεραση του ΣKAΪ
Tης Ππης Διαμαντάκου
THN IΔIA ώρα που «βουτηχτές» τη-
λε-αστέρες αλιεύουν με «δυναμί-
τες» ποσοστά θεαματικτητας αδια-
φορώντας για τις καταστροφές που
επιφέρουν στο τηλεοπτικ περιβάλ-
λον, υπάρχουν και ορισμένοι –ελάχι-
στοι– που προτιμούν να κολυμπή-
σουν στα τηλεοπτικά κανάλια, με το
πείσμα και την αγωνιστικτητα ενς
αθλητή, να διερευνήσουν το χώρο
της τηλερασης, να μετρήσουν τις
δυνάμεις και τις δυναττητές τους
με το ανοιχτ πνεύμα ενς ερευνη-
τή. Eίναι εκείνοι που καταφέρνουν
να αποδείξουν τι το πραγματικά ευ-
χάριστο δεν είναι απαραίτητα προ-
κλητικ ή ανάγωγο και μπορεί θαυ-
μάσια να είναι ψυχαγωγικ, διδακτι-
κ, ενημερωτικ, να ενεργοποιεί τη
μνήμη και να κεντρίζει τη σκέψη, υ-
πηρετώντας τον επικοινωνιακ ρλο
–σο μπορεί να υπάρξει– της τηλε-
ρασης. Aπ τις εκπομπές που ανή-
κουν σε αυτή την κατηγορία είναι και
το «Mετρ» του Παύλου Tσίμα.
Διαδρομές
O τίτλος της εκπομπής είναι συμ-
βολικς και εκφράζει απολύτως την
άποψη και το ρλο της. Eίναι ένα τη-
λεοπτικ «χημα», που κάνει υπγει-
ες διαδρομές, κάτω απ την επιφά-
νεια της επικαιρτητας, της καθημε-
ριντητας, πίσω απ τα γεγοντα και
τους πρωταγωνιστές τους. Kαλεί πο-
λιτικούς χι για να τους βάλει να ξε-
θηκώσουν τα σπαθιά τους και να
«σφαχτούν» πάνω απ τα μικρφωνα
πληγώνοντας την κοινωνική και πολι-
τική μας συνείδηση, αλλά για να ανα-
ζητήσει τις αιτίες της διαφοράς και
–γιατί χι– τα σημεία της συμφωνίας.
Aποφεύγει να σταθεί στην παρουσία-
ση κατεστημένων αντιλήψεων κάνο-
ντας διαλγους κουφών, αλλά ανα-
ζητεί τις ρίζες συμπεριφορών, απ-
ψεων και ιδεών αφήνοντας το θεατή
να τις αποδεχθεί ή να τις απορρίψει,
ενεργοποιώντας έτσι ακμη και δια-
δικασίες ανατροπής τους.
Aυτ που κάνει μως την εκπομπή
να ξεχωρίζει είναι, θα λέγαμε, η απο-
δοχή της υποκειμενικτητάς της.
Aποφεύγει την πολυμαγειρεμένη
σούπα της «αντικειμενικτητας»,
που συνήθως γίνεται και η ευκολία
για εκπομπές τέτοιου είδους, δηλα-
δή, να παρουσιάζονται οι απψεις
των μεν, οι απψεις των δε και ο πα-
ρουσιαστής να μένει σο γίνεται πε-
ρισστερο αμέτοχος και πεισματικά
προσηλωμένος στο ερωτηματολγι
του, παρασυρμενος μνο σε στιγ-
μές έντασης απ τις πολιτικές του
πεποιθήσεις για να πάρει εμφανώς
H εκπομπή «Mετρ» του Παύλου Tσίμα είναι ένα τηλεοπτικ «χημα», που κάνει
υπγειες διαδρομές, πίσω απ τα γεγοντα και τους πρωταγωνιστές τους, υπη-
ρετώντας τον επικοινωνιακ ρλο της τηλερασης.
το μέρος της μιας πλευράς των κα-
λεσμένων του. Στο «Mετρ» είναι
εμφανείς απ την αρχή και οι αφορ-
μές και οι στχοι της εκπομπής και
το επιτελείο των δημιουργών της α-
π τον παρουσιαστή Παύλο Tσίμα,
τον Nίκο Aμανίτη και τη Pούλα Γεωρ-
γακοπούλου, που έχουν τη δημοσιο-
γραφική επιμέλεια, τους ρεπρτερ
Γιώργο Γιουκάκη και Kώστα Bαξεβά-
νη ώς τη Mαρίνα Λεοντάρη, που κά-
νει τη σκηνοθεσία, επιλέγει κάθε φο-
ρά τις κατάλληλες «υπγειες δια-
δρομές», που θα ακολουθήσει ώς
την τεκμηρίωση της άποψής τους.
Συγγραφείς
Oλα αυτά γίνονταν ευδιάκριτα
στην εκπομπή της περασμένης Tε-
τάρτης, που είχε θέμα της τους Bο-
ρειοηπειρώτες και τη δική μας στάση
απέναντί τους. Aφορμή στάθηκε το
βιβλίο του Σωτήρη Δημητρίου «N’ α-
κούω καλά τ’ νομά σου», γραμμένο
στη διάλεκτο των Hπειρωτών, που έ-
γινε «μπεστ σέλερ» και μια ταινία, το
«Aπ’ το χινι» του Σωτήρη Γκορίτσα,
των οποίων η απήχηση σε κοιν και
κριτικούς δεν θα μπορούσε παρά να
ενεργοποιήσει τον προβληματισμ
μας για το πώς αντιμετωπίζει η κοι-
νωνία αυτή την «εισβολή» ανθρώπων
που έχουν δεσμούς ιστορικούς ή και
αίματος με τα μέλη της, αλλά οι δια-
φορετικοί ρυθμοί ανάπτυξης και τα
βιώματά τους, τους κάνουν να μοιά-
ζουν με «ξένα σώματα». Ποιες είναι
οι δυναττητες αφομίωσής τους και
ποιες οι αντιστάσεις.
Xωρίς εθνικιστικές κορώνες και
διεθνιστικές απλοποιήσεις, οι αν-
θρώπινες επαφές των δύο πλευρών,
των Eλλήνων της Bορείου Hπείρου
και των αυτοχθνων, αποκάλυψαν
την πραγματική διάσταση του προ-
βλήματος, που έχει σχέση με βαθιά
ριζωμένες κοινωνικές αντιλήψεις.
Στο στούντιο βρέθηκαν να συζη-
τούν ο συγγραφέας του βιβλίου, ο υ-
πουργς Eξωτερικών Kάρολος Πα-
πούλιας και ο ολυμπιονίκης Πύρρος
Δήμας. H εκπομπή δεν απέφυγε τους
συναισθηματικούς τνους, καθώς -
λοι οι συνομιλητές είχαν ρίζες ηπει-
ρωτικές, ωστσο έψαξε βήμα βήμα
τις αιτίες της αρνητικής συμπεριφο-
ράς των Eλλήνων απέναντι στους
Bορειοηπειρώτες και που δείγματά
της είχε πολλά να αναφέρει απ την
προσωπική του πείρα ο Πύρρος Δή-
μας. Σεμνς, συγκρατημένος, δεν
ξέχασε τι έγινε αθλητής χάρη στην
υποστήριξη των Eλλήνων της Xει-
μάρρας, που του ’στελναν πορτοκά-
λια, μέλι και καρύδια, γιατί με «δυο
κιλά κρέας το μήνα που του επέτρε-
πε το δελτίο, αθλητής δεν γίνεσαι».
Δύο κσμοι
Θυμήθηκε μως και τον πρώτο
καιρ στην Eλλάδα, προτού πάρει το
χρυσ, ταν πήγαινε στο σούπερ
μάρκετ να ψωνίσει και τον έλεγαν
Aλβαν και τον πλήγωνε και μετά ά-
κουγε στις ειδήσεις για «Aλβανούς
που κλέβουν ή σκοτώνουν» και έ-
μπαινε στο τρλεϊ και τον κοίταζαν
λοι και ττε εκείνος κρατούσε τις
χειρολαβές και με τα δυο του χέρια
για να τα βλέπουν λοι, να μη σκέ-
φτονται τι μπορεί να κλέψει.
Mε αυτά τα χέρια κέρδισε το χρυ-
σ στους Oλυμπιακούς «για την
Eλλάδα», μνο που για καιρ οι
Eλληνες τον αποκαλούσαν Aλβαν,
αλλά και οι Aλβανοί ταν ήταν μι-
κρς στο σχολείο τον φώναζαν
«Γκρέκο μασκαρά». Oταν ήταν στη
Xειμάρρα έβλεπε την Kέρκυρα τα
καλοκαίρια απέναντι και σκεφτταν
τι είναι η πατρίδα του και φέτος το
καλοκαίρι πήγε στην Kέρκυρα διακο-
πές και έβλεπε απ εκεί τη Xειμάρ-
ρα, και αυτή τπος του.
Δυο κσμοι, δυο ζωές, δυο κοινω-
νίες, που μοιάζουν στις αντιδράσεις
τους και στη μέση οι άνθρωποι να
πληρώνουν. Kαι ο Kάρολος Παπού-
λιας δεν βρισκταν εκεί για να κατα-
θέσει την άποψη του πολιτικού, αλλά
του ανθρώπου. Γιατί η εκπομπή αυτ
ακριβώς αναζητούσε. Mακριά απ ι-
δεολογικές διαφορές, απ διπλωμα-
τικά τερτίπια, απ πολιτικές κυβερ-
νήσεων, απ μοίρασμα ευθυνών,
διερεύνησε το αληθιν, το υπαρκτ,
το καθημεριν πρβλημα της συνύ-
παρξης.
Aυτή είναι που πληγώνει πιο πολύ,
αυτή είναι που διδάσκει και που ευ-
χμαστε να καθοδηγεί τις επιλογές
των πολιτικών. Aυτή ήταν και η ου-
σιαστική συμβολή της εκπομπής, κα-
θώς απέδειξε τι ταν τα «τείχη» κα-
ταρρεύσουν, εκείνο που μένει είναι
οι «πληγές» των «δύο πλευρών».

24 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994

 AΦIEPΩMA

Oι φορητές εικνες

Mια συλλογή εικνων έξι αιώνων (14ος - 20ος)
Mονή του Mεγάλου
Mετεώρου. H Πανα-
γία θρηνούσα και ο
Xριστς ως Aκρα Tα-
πείνωση (τέλη IΔ΄
αι.). Φορητές εικ-
νες (άλλοτε δίπτυ-
χο) στο μουσείο της
μονής.

Tου Λάζαρου Δεριζιώτη
Προϊσταμένου 7ης Eφορείας Bυζαντινών
Aρχαιοτήτων
ΣTA TPIA απ τα έξι εν ενεργεία σή-
μερα μοναστήρια διεσώθη ένας α-
ξιλογος αριθμς φορητών εικ-
νων. Tις περισστερες βρίσκει κα-
νείς στη Mονή της Mεταμορφώσε-
ως, την αρχαιτερη απ λες τις
άλλες.
Tο 1990, χρνος επισκέψεως του
Oικουμενικού Πατριάρχου Δημητρί-
ου, στο πλαίσιο της 600ηρίδος της
Mονής της Mεταμορφώσεως το υ-
πουργείον Πολιτισμού διά της 7ης
Eφορείας Bυζαντινών Aρχαιοτήτων
προέβη στην ανανέωση της εκθέσε-
ως των εικνων και ιερών κειμηλίων
της Mονής. Tα ιερά αυτά αντικείμε-
να εκτίθενται, πως και παλαιτε-
ρον, στην άλλοτε Tράπεζα αυτής,
που σήμερα αποτελεί το Σκευοφυ-
λάκειν της.
Oι εικνες που φυλάσσονται εκεί
χρονολογούνται απ τον 14ον έως
τον 19ον αι. H πολυαριθμτερη ομά-
δα αυτών είναι του 16ου αι. και οι
περισστερες απ αυτές προέρχο-
νται απ το «Δωδεκάορτο» του ει-
κονοστασίου πιθανώς της Mονής
αυτής. Oι εικνες αυτές μαζί με την
δεσποτικήν εικνα του σημερινού
τέμπλου αποδίδονται, μάλλον, στον
αξιλογον αγιογράφον του καθολι-
κού του 1552.
«Aκρα ταπείνωση»
Δύο μικρές εικνες, το δίπτυχον
της μονής, χρονολογούνται τον
14ον αι. Πρκειται περί θαυμασίων
δειγμάτων της Παλαιολογείου πε-
ριδου και εικονίζονται στο ένα φύλ-
λο ο Xριστς κατά τον γνωστν τύ-
πον της «Aκρας ταπεινώσεως» και
στο άλλο η θρηνούσα Mητέρα Tου.
Tο δίπτυχο αυτ χαρακτηρίζεται απ
την έκφρασιν της συγκρατημένης
θλίψεως και του πάθους που δεν εκ-
δηλώνεται με δραματικούς τνους
αλλά είναι βουβ. Iσως το δίπτυχον
αυτ ανήκε στον δεύτερον κτίτορα
της Mονής αυτής, τον Iωάσαφ.
O σιος Iωάσαφ ήτο αδελφς της
Mαρίας, Aγγελίνας, Kομνημής, Δού-
καινας, Παλαιολογίνας συζύγου του
Δεσπτου των Iωαννίνων, Θωμά
Πρελιούμποβιτς (1367–1384). H α-
δελφή του δευτέρου κτίτορος της
Mονής αυτής απέστειλε πολλά δώρα
μεταξύ των οποίων και μίαν εικνα,
που στο μέσον εικονίζεται η Πανα-
γία, ρθια και βρεφοκρατούσα με
προτομές αγίων πέριξ αυτής, κάτω-
θεν των οποίων υπάρχει ένα μικρ
κοίλωμα, το οποίον περιείχε τμήμα
λειψάνων του κάθε ενς αγίου.
Eνα δίπτυχον εικνων, της Πανα-
γίας και του Xριστού, ακριβώς μοιο
προς την μετεωρίτικην εικνα, υπάρ-
χει σήμερα στην Cuenca της Iσπα-
νίας. Tο δίπτυχον αυτ διατηρείται
σε αρίστην κατάστασιν· διατηρού-
νται οι μεταλλικές επενδύσεις των
φωτοστεφάνων και του βάθους των
εικνων καθώς και οι ημιπολύτιμοι
λίθοι. Eπειδή οι ομοιτητες προς την
εικνα του Σκευοφυλακίου της μο-
νής μας είναι σαφέστατες, θεωρείται
και αυτ το δίπτυχον ως ένα των δώ-
ρων της αδελφής του Iωάσαφ.
Mια ακμη εικνα απ τα δώρα της
Mαρίας Παλαιολογίνας είναι η παρι-
στάνουσα την «Ψηλάφησιν του Θω-
μά» στην οποίαν μεταξύ των μαθη-
τών εικονίζεται και η δωρήτρια. Xρο-
νολογείται και αυτή στον 14ο αι.
Tέλος άλλες δύο εικνες του 14ου
αι., εκτς του Σκευοφυλακίου, ευρί-
σκονται επί των προσκυνηταρίων
του κυρίως ναού. Πρκειται περί των
εικνων του Aγίου Nικολάου και της
Παναγίας Bρεφοκρατούσας. Eίναι
δύο υπέροχα δείγματα και αυτά της
Παλαιολογείου περιδου, 14ου αι.
και μάλλον έχουν εκτελεσθεί απ έ-
ναν ζωγράφον.
Στο σημερινν εικονοστάσιον του
καθολικού, 17ου-18ου αι., ευρίσκο-
νται εξαιρέτου τέχνης εικνες, πως
αυτή του Xριστού, τρεις άλλες του
τέλους του 16ου ή των αρχών του
17ου που δικονίζονται η Παναγία
Bρεφοκρατούσα με μικρές σκηνές
απ την ζωήν της πέριξ αυτής, ο
Aγιος Iωάννης ο Πρδρομος με σκη-
νές εκ του βίου του και οι 24 οίκοι
του Aκαθίστου Yμνου με κεντρικήν
παράστασιν του οίκου Δ’. Kαι οι
τρεις αυτές εικνες ανήκουν σε ί-
διον εργαστήριον και παρουσιάζουν
μέγα ενδιαφέρον απ απψεως ει-
κονογραφίας κυρίως, αφού νέοι τύ-
ποι εμφανίζονται για πρώτη φορά.
Aυτές είναι οι πλέον αξιλογες
φορητές εικνες της Mονής της
Mεταμορφώσεως, οι οποίες μαζί με
τις άλλες του Σκευοφυλακίου, των
προσκυνηταρίων και τις λοιπές του
τέμπλου καθώς και τις τοιχογρα-
φίες αποτελούν τον ακρογωνιαίον
λίθον της διατηρήσεως και της συ-
νεχίσεως της ορθοδξου παραδ-
σεως.
Πολλές επίσης φορητές εικνες
κοσμούν τα Σκευοφυλάκια των δύο
άλλων μετεωρίτικων μονών, του
Bαρλαάμ και αυτής του Aγίου Στεφά-
νου. Στην πρώτη διακρίνουμε μίαν ει-
κνα στον τύπον της «Aκρας Tαπει-
νώσεως» του 17ου αι. έργον του
σπουδαίου ζωγράφου Tζάνε Mπου-
νιαλή καθώς και τις δύο δεσποτικές
του τέμπλου του καθολικού, μεγά-
λων διαστάσεων του 16ου αι. Στο
Σκευοφυλάκιον της Mονής αυτής
φυλάσσονται και εικνες του 17ου αι.
που προέρχονται απ τη Pωσία, δώρα
ίσως προς τη μονή. Eπίσης πολλές α-
νάγονται στον 18ο και 19ο αι.
Eικνα του Tζάνε-Mπουνιαλή δια-
θέτει το προσφάτως ανακαινισθέν
Σκευοφυλάκιον της Mονής του Aγίου
Στεφάνου «εξδοις και κποις των ε-
κεί εγκαταβιουσών μοναχών». Eπί-
σης ικανς αριθμς εικνων του
17ου, 18ου και 19ου αι, διασώζονται
στο μοναστήρι αυτ που συντηρήθη-
καν και εκαθαρίσθηκαν απ την 7η
Eφορεία Bυζαντινών Aρχαιοτήτων
πριν απ δεκαπέντε χρνια.
Aυτές και άλλες, χι τσον αξιλο-
γες εικνες κοσμούν τα εικονοστά-
σια κα τα Σκευοφυλάκια των μονών
των Mετεώρων. Aποπνέουν την αλή-
θεια και το κάλλος που ωμολογήθη
μετά την λαίλαπα της Eικονομαχίας·
η ομολογία αυτή απετέλεσε τον
θρίαμβον της Oρθοδοξίας. Tούτο ε-
ξέφρασε και ο Aγιος Iωάννης ο Δαμα-
σκηνς γράφοντας: «... και τη εικνι
το αρχέτυπον μείγνυται... και ταυτί-
ζεται καθ’ υπστασιν».

32 H KAΘHMEPINH - KYPIAKH 6 ΦEBPOYAPIOY 1994