UNIVERZITET U NIŠU

FAKULTET ZAŠTITE NA RADU

PREDMET: INDUSTRIJSKI OBJEKTI I URBANIZACIJA

SEMINARSKI RAD

Tema: Analiza problema urbanog plana grada Niša i predlog mera akcionog
plana za održivi razvoj

Profesor: Student:
Dr Slobodan Milutinović Cvetkovic Milan
Br. indeksa 06181

NIŠ, 2007.
 1. Razvijanje Niša kroz istoriju

Šire područije Niša bilo je naseljeno još u rano bronzano doba. Bilo je
naseljeno Dardanima, a kasnije Keltima, koji su mu i dali ime NAISSUS. U Nišu
je rodjen rimski car Komstanti Veliki u IV veku, koji je grad uzdigao u važan
ekonomski, administrativni i vojni centar.

U sklopu Madjarske i Vizantije, za vreme Jovana Komnina, Madjarske

snage su 1128. godine, prodrele i opustošile Niš. Manojlo Komnin obnavlja
utvrdjenje Niša. Veliki župan Nemanja u savezu sa Madjarskim kealjem Belom
III, zauzeo je Niš 1183. godine. Pod srpsku vlast Niš ponovo potpada za vreme
kralja Milutina. U okviru srpske države bio je sve do 1386. godine kada su ga
Turci, posle 25 dana opsade, zauzeli i stanovništvo pobili. U Nišu su turci
koncentrisali snage i sredstva za dalja napredovanja prema Dunavu i Savi, po
Niš postaje značajan trgovački grad, koj se širi i na levu obalu Nišave.za vreme
Turske vlasti Niš je središte vojne i upravne vlasti (srediste vialeta). Tokom XV i
XVI veka Turci dosta ulažu na razvoj grada, sve do osvajanja Budima, kada u
razvoju stagnira, jer je izgubio strategiski značaj.

Iz austriskih planova s kraja sedamnaestog veka vidi se da su Austrijanci

radili na utvrdjivanju grada. Kada su Turci 1690. godine povratili Niš nastavili su
sa radovima na obnovi tvrdjavskih zidina, koje su Austrijanci otpočeli. Niš je
oslobodjen od Turaka decembra meseca 1877. godine.

Pre oslobodjenja, Niš se razvio kao naselje sa trideset mahala, trinaest

velikih i šest malih džamija i 1507 dućana. Imao je četri vojne kasarne, jedan
zatvor, dve crkve i jednu sinagogu. Posle oslobodjenja pristupilo se uredjenju

1
grada. Uradjen je prvi regulacioni plan koji je uradio Nemac Vinter, poznat kao
''Vinterov plan'' 1878. godine.

Izgradnjom železničke pruge

1884. godine, grad počinje
industriski da se razvija. Izgradjena
je železnička radionica, da bi se
odmah razvijale i druge industrijske
grane. Grad se naglo razvija
početkom XX veka. Radi se i novi
regulacioni plan 1907. godine poznat
kao ''Andonovićev plan'' i Niš dobija konture modernog grada. Gradi se i prva
hidroelektrana u Sićevu.

Niš je bombardovan 8. 4. 1941. godine, da bi Nemci već 9. 4. 1941.

godine okupirali grad. U toku rata Niš je bio sedište armiske oblasti , pete
vazduhoplovne baze i konjičke divizije. Januara 1942. godine izvršeno je prvo
streljanje od 24 logoraša iz Kruševca na Bubnju, od kada Bubanj postaje jedno
od najvećih stratišta u zemlji. Borbe za oslobodjenje Niša počele su 8. oktobra
1944. godine da bi snažnim napadom 14. oktobra 1944. godine Niš bio
oslobodjen.

2.Problemi

Prvi značajni napori na planiranju urbane regulative javljaju se u Nišu pre

više od sto godina. Sadašnja organizacija prostora, a posebno saobraćajna
mreža centralnog dela grada, u velikoj meri je rezultat obimnih regulacionih
radova planiranih i izvedenih zadnjih godina prošlog veka. Prvi regulacioni plan
Niša, Vinterov plan (1879) bio je osnov otvaranja mnogih širokih ulica, javnih
česmi, trgova, gradnju mostova i izgradnju mnogih javnih objekata.

2
 Već prema analizama dostignutog razvoja, Niš je medjuregionalni centar
prvog reda, u kategoriji 250 000 - 400 000 stanovnika (odmah posle Beograda).
Kao medjuregionalni centar područije Niš-Leskovac-Zaječar i gravitacioni centar
subregiona Pirot i Prokuplje, Niš treba da i dalje širi svoj uticaj i intenzivira razvoj
posebno u oblasti sekundarnih, tercijarnih i kvartarnih delatnosti, zdravstva,
kulture i obrazovanja.
Prema oceni, u odnosu na područije Srbije , Niš ima nedovoljnu tehničku
opremljenost, povoljnu razvijenost društvenih funkcija, nedovoljno izraženu
koncentraciju aktivnosti i povoljan geopolitički položaj, nivo urbanizacije i urbane
opreme. Povoljnosti u stanovništvu i iradnoj snazi, primarnoj energiji, mineralnim
sirovinama, vodnim rezervama, šumarstu i poljoprivredi, prdstavljaju dobre
osnove za planiren razvoj.
Područije Niškog regiona ima veoma razvijenu privrednu aktivnost o
društvene delatnosti, ali i raspolaže sa niz prirodnih resursa od značaja za razvij
kao što su kvalitetno zemljište, vodne i mineralne resurse, saobraćajne i
infrastrukturne potenciale itd.

2.1. Gradska parkirališta

Razvojem stepena modernizacije, treba očekivati dalji razvoj

infrastrukture. To sa druge strane povlači pitanje koje Niš, ali i svi svetski gradovi
ne mogu u dovoljnoj meri da reše. Naime Niš ima veliki problem se parking
mestima u odnosu na potrebe blokova i naselja. Tako izražen manjak
nadoknadjuje se uglavnom parkiranjem vozila na trotoarima, zemljištu, duž
saobraćajnica, što remeti planiranu organizaciju prostora i svakako utiče na
smanjenje nivoa konfora u naselju. Ali rešenje nedostataka parking prostora ne
može da se realizuje bez uvodjenja naplate parkiranja kao i bez obezbedjenja
novih površina za parkiranje bilo izgradnjom javnih garaža ili urdjenjem parkinga
u okviru blokova. Najbolje rešenje bi možda bilo izgradnja ukopanog
višespratnog parkinga.

3
 2.2. Pešačka kretanja

Nekako analogno prethodnom poglavlju, postavlja se pitanje pešačkih

kretanja. Najintenzivnija pešačka kretanja odvijaju se u Obrenovićevoj tj. glavnoj
ulici, koja je inače pešačka. Medjutim stiče se utisak da postojeću pešačku zonu
treba proširiti na veći deo gradskog centra. Veličina pešačkih tokova duž
Obranovićeve ulice nalazi se na granici svetskih kriteriuma za pešačke ulice.
Veoma negativna karakteristika urbanog planiranja Niša je ta da nije dovoljno
pačnje posvećeno pešačkim kretanjima, pa da je veliki broj ulica pa čak i naselja
gradjen bez trotoara! Opšti zaključak o tretmanu pešačkog saobraćaja u Nišu je
da nema dovoljno elemenata ni smernica za razrešavanje pešačkog kretanja u
gradu. Daljim planiranjem treba posebnu pažnju posvetiti proširenju pešačke
zone van sadašnjih granica i povećanju bezbednosti kretanja pešaka.

2.3. Zelezniči saobraćaj

Saobraćajnice u gradu zauzimaju oko 4%, a taj nizak procenat u odnosu

na površinu, rezultat je velike površine poljoprivrednog zemljišta. Od ukupnih
površina pod saobraćajnicama železnica sa svojim pratećim objektima zauzima
oko 36% svih saobraćajnih površina, što je veoma značajan udeo. Me|utim,
negativna strana i nedostatak je što se železnički saobraćaj ne koristi dovoljno.
Posebno je mana što se železnica ne koristi više u smislu transporta robe ili kao
dopuna gradskog i prigradskog saobraćaja. U trenutku izgradnje železničkih
pravaca, pruga je prolazila periferno u odnosu na grad. Me|utim danas kada se
grad prostorno veoma razvio, železnička pruga prema Dimitrovgradu prolazi kroz
uži gradski prostor što predstavlja problem drumskog saobraćaja kao i razvoj
novih grdadskih funkcija.

4
 2.4. Vodotokovi

Vodotokovi u Nšu zauzimaju

veoma mali prostor i površinu.
Najznačajniji vodotokovi su reka
Nišava sa pritokama (Kutinska i
Gbrovačka reka) i deo toka reke
Morave. Nišava prolazi kroz centar
grada i njen položaj omogućuje
njeno mnogo značajnije korišćenje. Prema postojećem stanju deo toka reke
Nišave je neure|en. Usled nedostatka mostova Nišava i njena pritoka često
predstavljaju prepreke za funkcionalno povezivanje mnogih namena. Ona tako|e
predstavlja osnovni hidrografski potencial, od Sićevačke klisure do njenog ušća u
Južnu Moravu. Niš, na žalost nema sistem za prečišćavanje odpadnih voda, što
bi svakako trebalo da bude prioritetni problem u daljem razvoju grada.

2.5. Gradske deponije

Deponije smeća tako|e predstavljaju veliki problem jer nema odgovarajuću

infrastrukturu i ne koristi se u skladu sa sanitarnim
uslovima te u značajnoj meri zaga|uje okolni prostor

Postojeća deponija smeća nalazi se u

jugozapadnom delu područiju Niša. Oslonjena je na
saobraćajni pravac starog puta za Skoplje. Na
područiju grada postoj nekoliko drugih manjih
prostora koji se bespravno koriste za deponovanje
raznog odpadnog materijala (hipodrom, Niška

5
banja...). Ovakve prostore treba sanirati, dovesti u odgovarajuće stanje i privesti
drugoj nameni.

2.6. Prenaseljenost stanovništva

Problem naglog porasta broja stanovnika prati i problem ''prenatrpanosti''

ljudi u odre|enim delovima grada, ali i druge negativne karakteristike. Naime,
pojedini delovi naselja sa objektima visoke sprastnosti zbog visokog stepena
naseljenosti ima niz nedostataka. To je još izraženije zbog loše ure|enosti
slobodnog prostora, igrališta i zelenila, lošeg održavanja, nedostatkom garaža,
prenatrpanost prostora parkiranim vozilima itd.

2.7. Komleks vojske Republike Srbije

Od komleksa u funkciji JNA najznačajniji su aerodrom (u okviru koga je i

civilni aerodrom) i kasarne sa drugim pratećim objektima. Značajno za analizu
ogranizacije i korišćenja prostora je da se ove funkcije nalaze inkorporisane u
tkivu grada, što ne odgovara ni potrebama JNA niti gradu čiji bi interes bio da u
drugom smislu iskoristi ove prostore. Nekoliko kasarni, a posebno prostorni
poligon za obuku, tako|e zauzimaju najkvalitetnije gradske prostore, koji bi se
mogli funkciopnalnije koristiti za potrebe grada.
Postojeća lokacija aerodroma koja je neposredno u gradu zahteva
posebne mere zaštite i stvara ograničenja, kako u funkcionalnom korišćenju
aerodroma, tako i pri razvoju gradskih funkcija. Značajan prostor koji zauzima
aerodrom sa zaštitnom zonom mogao bi se mnogo funkcionalnije iskoristiti za
razvoj drugih gradskih funkcija, jer je ekološki izvanredan i može se lako i jeftino
opremiti komunalnim instalacijama. U tom smislu kao značajna inicijativa može

6
se smatrati analiza uslova za dislokaciju ove funkcija sa postojećih lokaliteta i
omogućavanje korišćenja tog prostora za druge povoljnije namene.
Kazneno popravni dom, koji je lociran na izlaznom pravcu u zapadnom
delu grada zauzima značajan deo naselja ''Milka Protić'' i ima odgovarajuće
proizvodne, servisne, zanatske i druge privredne kapacitete. Lokacija ovog
kompleksa nije sporna, sti što naselje uz KP Dom i pored odgovarajućih uslova
za razvoj stagnira. Podsticaj razvoja naselja ''Milka Protić'' može se očekivati sa
proširenjem zone stanovanja u tom pravcu.

I buka predstavlja veliki problem u gradu, a kao uzrok tome jesu

svakodnevne gra|evinske aktivnosti (pre svega masovnih pojava novoizgra|enih
stambenih zgrada) čiji smo svedoci u poslednje vreme kao nikada do sad.
Trebalo bi porazmisliti o premaštaju nekih objekata zabog rasterećanja
saobraćaja u samopm centru grada, na primer glavna gradska pijaca se nalazi u
neposrednoj blizini tvr|ave a i lepi se sa glavnom autobuskom stanicom što
predstavlja problem kako za drumski tako i za pešački saobraćaj.
Opšta karakteristika postojaćeg stanja teritorijalnog rasporeda i kvaliteta
objekata trgovine, ugostiteljstva i zanatstva je dobra pokrivenost centralnog
gradskog područija ovim objektima, nasuprot prigradskim i van gradskim
naseljima.
Kroz nadgradnju i dogradnju, ranije pretežno prizemnih objekata, vrši se
obnavljanje, ali i povećanje gustine naseljenosti i izgra|enosti. Bespravna
izgradnja u prigradskim naseljima, kao i u širem područiju oko grada, i posle
izrade planova sanacije i legalizacije, ima niz nedostataka (uske, krivudave,
slepe ulice, loš rasplet infrastrukture, nedostatak pratećih funkcija, javnih
površina, zelenila, odsustvo reda i regulative), koji se teško mogu otkloniti i uz
najveće napore i povećane troškove komunalnog opremanja.
Sva naselja kolektivne stambene izgradnje imaju odgovarajuću
komunalnu infrastrukturu ali im nedostaju najčešće prateći objekti snabdevanj,
trgovine, kulturni javni objekti, i centri, koji nisu realizovani. Pojedini delovi
naselja, odnosno blokovi sa objektima visoke spratnosti (najčešće povećane van

7
planom predvi|enih spratnosti), zbog visokog stepena izgra|enosti i naseljenosti
imaju niz nedostataka. To još izraženinj zbog loše ure|enosti slobodnog prostora,
igrališta i zelenila, lošeg održavanja, nedostatka garaža, pretrpanosti svih
prostora parkiranim vozilima i slično. Mnogo povoljnije uslove pružaju blokovi sa
objektima niže spratnosti.
Niška banja se sagledava kao banja od republičkog značaja a područije
Sićevačka klisura-Bovan-Soko banja sagledava se kao značajna zona od
interesa za turizam sa značajnom pošumljenošću.

3.Predlog

Da bi moglo da se ostvari strategija budućeg razvoja opštine Niš bilo bi

potrebno:
 Maksumalna zaštita vode i zemljišta i praćenje svih faktora
ekoloških rizika.
 Ekološki uravnotoženo eksploatisanje prirodnih resursa.
 Snižavanje i potpuno sprečavanje zaga|ivanje vazduha na
područiju grada.
 Poboljšan ekološki pristup prostorima na područiju zonama
stanovanja.

3.1. Prepreke

 Saobraćajni, industriski i komunalni objekti aktivno proizvose zaga|enje

vazduha, zemljišta i vode kao i buku i slične nepovoljnosti.
 Nedovoljno ogranizovanost komunalnih službi i njihovo delovanje i to u
rešavanju odlaganja čvrstih odpadaka i rešavanja prečišćavanja
otpadnih voda.

8
 Neplansko širenje područija grada koje utiče na planerske odnose u
opštini.
 Nedovoljno vo|enje računa o saobraćajnim koridorima na područiju
opštine.
 Tesne i uske ulice kojima nije moguće prići javnim komunalnim
vozilima, nedostatak biciklističkih staza itd.
 Nedovoljno visok kvalitet povezanosti izme|u centralnih delova i
periferija opštine.

3.2. Moguća rešenja

 Donošenje Zakona o zaštiti životne sredine da bi se definisao svaki

zaga|ivač koji direktno ili indirektno ugrožava životnu sredinu.
 Potiskivanje automobila iz centralnih zona ka perifernim područijima.
 Izrada projekata za ekološke prčistače svih vidova.
 Uvo|enje merenja na mestima gde se nalaze potencialna zaga|enja
životne sredine.
 Na minimum smanjeno zaga|enje vazduha, zamljišta i vode (smanjenje
čvrstih odpadnih materjala).
 Dislokacija vozila kojima se prevoze opasne i štetne materije.
 Izmeštanje saobraćaja iz centralnih delova opštine ka perifernim
zonama.
 Primenjivanje prečistača za komunalne, otpadne i druge vode.
 Povećanje zelenila u centralnim područijima stambenih zona.
 Dogradnja vodovoda i kanalizacije, trotoara i drugih javnih površina,
poboljšanje infrastrukturna mreže
 Pažljivo prikupljanje odpadnog materjala po principu selektovanja radi
reciklaže
 Da se u neposrednoj blizini teritorije opštine Niš stvori značajan šumski
fond.

9
 Da se izbace bespravne gradnje slobodne površine namenjene u
druge svrhe (sportski tereni dečija igrališta itd.).
 Sačuvati i zaštititi parkovske površine (^air, Tvrdjava,...).
 Obnoviti i poboljšati put ka Sićevačkoj klisuri kao glavni put ka
graničnom prelazu sa Bugarskom koji je i ujedno i jedini u tom delu
zemlje ( podići benzinske pumpe i motele na neiskorišćenom
prostoru ka Niškoj banji
 Da se ukine veliki broj letnjh
bašti i strogog centra grada
(glavne ulice) i izmeštanje
kafića ka priferiji kako bi se
izbegla gužva u samom
centru grada ( a time i
smanji broj ''uličnih
rasprava'').
 Posebnu pažnju posvetiti proširenju pešačke zone van sadašnjih
granica i povećanju bezbednosti kretanja pešaka.
 Rešavanje problema nedostatka parking prostora izgradnjom javnih
garaža, uve|enja naplate parkiranja ili izgradnja ukopanog
višespratnog parkinga.
 Bespravne deponije smeća treba sanirati i pretvoriti u druge namene.

10
Korišćena literatura:

o Genaralni urbanistički plan grada Niša

o Urbanizacija i održivi razvoj, Dr Slobodan Milutinović, Niš, 2004

o www.ekopolis.co.yu

11
12