Pregled istorijskog razvoja zdravstva

Od pleistocena, kada se prvi put spominje postojanje ljudskih bica kroz sve faze postanka ljudskog roda, preko
pojave homo-sapijensa, pa sve do dana danasnjeg a najvise na Crnom kontinentu (kolijevka čovječanstva) pominju se
metode lecenja. Medicina je, ako se taj naziv i moze upotrijebiti za ono sto je tada postojalo, koracala uporedo sa
religijom ili magijom. Bolesti se za taj stepen spoznaje mogu podijeiti na :
- Bolesti vezane za covjekovu djelatnost – rad, borbu i lov, pri kojima je moglo biti ranjavanja
- Bolesti nastale zbog same disfunkcije u covjekovom organizmu, koje se prepisivale opsjednutosti zlim
duhom, bogom, a istjerivale su se lijekom ili jos cesce molitvama i zrtvama

Bavilonsko-asirska kultura razvijala se u Mesopotamiji. Predstavnici te zemlje Sumeri, poznavali su pismo, računanje,
mjerenje vremena i astronomiju. To je narod sa bezbroj bozanstava koji je vrlo rano poceo da se bavi medicinom.
Biblioteka asirskog kralja Asurbanipala, pronadjena u iskopinama drevne Ninive (oko 22000 glinenih plocica ispisanih
klinastim pismom) daje uvid u razvoj mesopotamijske medicine iz 7 v.p.n.e. Dakle od teurgije (magija, vidovnjaštvo,
caranje) do empirije. Liječenje se sastojalo iz dvije komponente magijsko-religijske i racionalne.

Egipatska medicina takodje je bila čvrsto vezana za religiju, premda su se njome bavili ne samo svjestenici nego i
laici. U Heliopolisu, Memfisu i Saisu još 3000.godine p.n.e. medicina se proučavala u hramovima. Među brojnim
božanstvima neka su bila posebno vezana za medicine, npr.Tot bog sveg znanja pa I medicine; Izida boginja magije za
koju su vjerovali da je utemeljila medicine; posebnu ulogu je imao Imphotep, arhitekta I ljekar farona Zosera. U
Egipatskoj medicini hirurgija je bila posebno razvijena. Iz tog doba datiraju počeci razvoja anestezije i farmakologije. I
danas se upotrebljavaju ljekovi koje su oni poznavali: opijum, piperit, metvica, kamilica, sredstvo za ciscenje
organizma. Vještina mumificiranja je očigledno uticala na razvoj hirurgije i farmacije. U Saisu su iskopane četiri
operacione dvorane sa instrumentarijem i upustvima o obavljanju pojedinih hirurških zahvata. Postojali su zakoni o
seksualnoj higijeni, o njezi dojenčadi, uklanjanju izmeta.

Starojevrejska-palestinska medicina
U njoj se ne sprovodi terapija već je teziste na sprovodjenju higijensko-profilaktičkih postupaka, a razlog je nomadski
nacin zvota tog naroda u najranijoj istoriji. Starojevrejska medicina nije kurativna već preventivna. Najstariji izvor iz
kojeg možemo ustanoviti stepen medicinske zaštite jeste zavjet (Biblija). Biblijskim Levitskim zakonikom bili su
regulisani propisi za porodilje I različite zarazne bolesti (šugu, kugu, osip, polne bolesti). Salamon jevrejski kralj, sin
Davida dao je da se u Jerusalimu sagradi hram u cijem sklopu se nalazila i bolnica.

Staropersijska medicina
Slična starojevrejskoj, imala izrazito teurgičko obilježje, teziste je na preventive.

Indijska kultura a sa njom i medicina počela se razvijati oko 1500 g.p.n.e. u Vedskom razdoblju tj. doba doseljavanja
Arijskih plemena. Novija istraživanja su pobila te tvrdnje. Naime, ustanovljeno je da je već mnogo prije (u IV i III
v.p.n.e.) bila organizovana visokorazvijena civilizacija koja se odrazila i u području higijene. To potvrđuju najstariji
arheološki nalazi grada Mohendzo-Dara (oko 2900.godine p.n.e.). U najstarijim vedama 1500. Godine p.n.e.
spominju se doktori i hirurzi. Navedene su bolesti poput raznih apscesa, tumori, crijev kolike, prolivi, ikterično stanje
(žutica), reumatizam, srčane bolesti, venerične, očne bolesti.

Starokineska medicina nastaje 3000 g.p.n.e. Uvodjenjem budizma počinje snažan uticaj Indije. Ustanovljeno je da su
kineski ljekari prvi otkrili metodu lijecenja boginja. Najpoznatija djela iz tog perioda su koja su uticala i na druge
kulturne sfere:
- Mik-Ching – prirucnik o pulsu

1
 - Nei-Ching – prirucnik iz medicine
Staroamerička medicina
Znanje se ogranicava na poznavanje medicine starih Asteka, Inka i Maja kao i sjevernoamerickih Indijanaca. Sve su
one prilično podudarne, a kreću se od humoralne (ono što je u vezi s tečnostima u organizmu-s krvlju i limfom)
medicine do inkantacije (zazivanje, zaklinjanje) .

Grcka civilizacija bila je poznata po bogatstvu medicinskih ustanova. Prema namjeni objekata i vidu njege postojale
su sanktuariji, iatreji i asklepiji.
- Sanktuariji – hramovi, bolnice ili sklonista za starce, a Homer u svojim tekstovima spominje i vojne bolnice.
- Latrei - gradjeni kao samostalne zgrade u sklopu hrama
- Asklepijevi hramovi su originalni grcki bolnicki oblici, oblicno gradjeni kraj izvora mineralnih ili termalnih
voda. Uz hram su se nalazili prostrani atrijumi sa spavaonicama, orjentisani prema unutrašnjem dvorištu đe
je bio smješten čudotvorni izvor i oltar bogova.
*Hipokratova zakletva, najveća osoba starogrčke medicine, prikupio je sva dostignuća medicinske nauke onoga
vremena.

Rimska kultura je gotovo u svemu bila nastavak grcke, uz eskulpije i iatreje postojale su i ambulantno-poliklinicke
ustanove za besplatno lijecenje
 Kult Asklepija  kult Eskulapa
 Hipokratova recenica – 'Rat je jedina prava skola hirurga'
 U doba osvajanja pocela je izgradnja vojnih medicinskih ustanova u svim strateskim tackama: - Asklepij na
otocicu Tiberino (Rim)
 Cloaca maxima – mjesto ulivanja kanalizacijskog sistema u Tibar
 Rekonstrukcija Karakalinih termi u Rimu

Hriscanstvo – srednji vijek

Hrišćanstvo je svojom ideologijom oblikovalo novu koncepciju milosrđa I brige za bolesne, nemoćne I siromašne. U
srednjem vijeku osnivane su zdravstvene ustanove koje nijesu bile od prije poznate I to su:
- Dijakoniji ili hospiciji - prijem i njega hodocasnika
- Orfanatrofij – sirotiste
- Ksenodohiji – utocista za starce (ksenodohij u Ostiji)
- Gerontokomiji – prihvatilista za starce
- Nosokomij – utocista za bolesne

Arapska medicina
U svojoj najranijoj fazi ima demonističkih obilježja, a nakon Muhameda ušla je u sastav islamske vjerske doktrine. U
Bagdadu je Harun Al Rasid osnovao prvu bolnicu vec 729 god., a 727 god. preuredio je stari bimaristan (osnovan
707g)  bimar – bolest, ustan – kuca (briga i smjestaj bolesnika kao i medicinsko obrazovanje). Samo u Bagdadu
1160 god bilo je 60 bolnica. Oko 900.g arapske bolnice postaju drzavne ustanove, centralizuje se njihova uprava i
uvode se inspekcijske sluzbe. Zaduzbina Bajazita II gradjena je 1484.g u blizini grada Jedren u Turskoj pored rijeke.
Islamski socijalni centar u Minassi

Srednji vijek
Prvi srednjevjekovni hospitali (gostinjci) osnovani su u samostanima, posebno nakon skupa u Aachenu 816-817.
godine. 850.g donesen je crkveni propis da upravu i nadzor nad svim uboznicima i hospitalima mora imati biskup. U
vrijeme krstaskih ratova utemeljen je red jovanovca ili hospitalaca(templari) sa zadatkom da osnivaju sklonista,

2
prihvatilista i bolnice u Svetoj zemlji. Glavna bolnica tog reda bila je u Jerusalimu. U ovom periodu razlika izmedju
crkve i bolnice je veoma mala. Osnovna funkcija srednjevjekovnih hospitala nije bilo lijecenje vec spas duse.
Novi vijek
Izdvajaju se 3 tipa funkcionalne organizacije osnova svih bolnickih objekata i to :
- Kruzna osnova
- Atrijumski tip
- Koridorski ili blokovski tip
Veliki raskol i previranja u 16. vijeku smanjili su povjerenje u crkvu, pa su zahtjevi za odvajanje hospital iz ruku crkve i
pretvaranje u javne ustanove bili sve snazniji, sto ce se u buducem vremenu desiti. Time se javljaju gradske bolnice :
- Ospedale degli innocenti, Firenca
- Ospedale maggiore, Milan (tlocrt, ulicno procelje)
- Hospital des invalids, Pariz
- Rojal naval hospital, Ston haus Grinvic

Moderno doba
Francusko burzoarska revolucija 1789.godine – ukidanje feudalizma i dolazak građanskog društva na vlast. Ukinula je
oltare u prostorima bolnickih soba i od osoba koje su njegovale bolesnike zahtjevala strogu zakletvu. Bolnica postaje
javna ustanova
Razvoj medicinskih nauka pred kraj 19.v rezultirao je specijalizacijom i odcjepljenjem pojedinih medicinskih
usmjerenja u autonomne grupe. Ovo rezultira pojavom paviljonskog tipa izgradnje bolnica. To je rezultiralo da se u
okviru bolničkog kruga grade posebne autonomne kliničke ustanove, poput interne bolnice ili bolnice hirurgije. Novi
tip paviljonske bolnice – poznat još kao i kompleks decentralizovanih paviljona –poliblokovski tip. svaki paviljon je
imao svoju funkciju. U međuratnom periodu XX vijeka uz paviljonske bolnice grade se i sanitorijumi, tj. specijalističke
bolnice, smještene izvan gradova. Krajem 19. vijeka dolazi do napustanja paviljonskog tipa gradnje bolnica i
pojavljuje je monoblokovski tip kasnije poznat kao američka bolnica, za čije je održavanje i funkcionisanje dokazano
potrebno 40% manje sredstava od paviljonskog tipa. Funkcija i organizacija umjesto horizontalno razvija se I u
vertikalnom pravcu, zauzima se manje prostora I ekonomska rentabilnost je veća. Koncentracijom bolničkih objekata
takvog vertikalnog monobloka ili polibloka stvoreni su kompleksi bolnica nebodera.

Nordijski tip bolnice karakterise veza pejzaza, konfguracijske plasticnosti, besprekorno funkcionisanje koji stvaraju
prijatan ugodjaj koji u pacijentima budi bolnicki objekat, jednostavno i brzo snalaženje u prostoru, čist i jednostavan
oblikovni izraz, uravnoteženje proporcije volumena, visok komfor i savršena gradnja.

Zadatak zdravstvenih objekata je da vrše preglede i liječenje bolesnika i pružaju im potrebnu medicinsku pomoć, da
proučavaju bolesti i pronalaze metode i sredstva za njihovo suzbijanje i liječenje, i da rade na podizanja zdravstvenog
stanja, zdravstvene kulture i zaštite zdravlja stanovnika. Zdravstveni objekti koji obavljaju više vrsta usluga, tada se
javljaju i ustanove kao što su:
- medicinski centar
- kliničko-bolnički centar
- poliklinike
- specijalizovana liječilišta
- laboratorije
- hemijski i drugi zavodi
- instituti
- obrazovne ustanove

3
Sve ove ustanove mogu biti samostalne ili neke mogu biti u zajedničkom kompleksu. Usljed velikog broja funckija
koje objedinjuju, mnoštva medicinske i tehničke opreme, uredjaja i kadrova, zdravstvene zgrade spadaju u
najsloženije objekte arhitektonskog stvaralaštva. A time i objekte koji iziskuju veoma velika finansijska sredstva i
predstavljaju djelatnost od posebnog društvenog interesa. Prirodno je da broj, vrsta i veličine pojedinih ustanova
zavise od:
- populacije
- gustine naseljenosti
- blizine privrednih objekata
- većih anglomeracija stanovništva

Da vi se postiglo jedinstvo sistema u obezbjedjivanju zdravstvene zaštite, efikasan i racionalan rad, zdravstvene
službe se zasnivaju na planskim osnovama i studijama kojima se definišu:
- broj, vrste i veličine zdravstvenih ustanova
- prostornom organizacijom na bazi prostornih planova, te programskim zadacima. Programski zadaci
obuhvataju: sadržaj i detaljnu analizu potreba za izgradnju odredjenog zdravstvenog objekta i zdravstvene
ustanove. Analizom se obuhvataju svi potrebni podaci, statistički podaci o postojećem stanju do potreba za
budući razvoj. Zatim slijedi medicinski program sa ukupnim funkcionalnim medicinskim sadržajem, pratećim
funkcijama, potreba za mogući razvoj i mogućnost rekonstrukcija u sadržaju.

Treći dio programa je arhitektonski program, odnosno program sa svim prostornim potrebama u objektu sa
pojedinačnim površinama opisom funkcija pojedinih službi sa medjusobnim odnosima i vezama. Sastavni dio ovih
programa su i programi za obezbjedjenje kadrova: stručnih, medicinskih, tehničkih i pomoćnih. Zavisno od programa
i veličina gustine i populacije lociraju se i grade odgovarajuće zdravstvene ustanove odgovarajućeg karaktera koje
prepoznajemo u vidu sljedeće organizacije zdravstvene zaštite i to:
- Primarna-osnovna (preventiva) zdravstvena zaštita
- Stacionarna zdravstvena djelatnost (kurativa-sekundarna)
- Specijalizovana-tercijalna zdravstvena djelatnost
- Farmaceutska zdravstvena djelatnost

Primarna – osnovna (preventiva) zdravstvena zaštita odvija se u domovima zdravlja i njihovim isturenim
zdravstvenim stanicama i ambulantama i dispanzerima
- Zdravstvena djelatnost koja se obavlja na primarnom nivou zdravstvene zaštite obuhvata:
- Aktivnost na unepredjenju zdravlja gradjana
- Zdravstvenu edukaciju i obrazovanje
- Promovisanje zdravstvenog načina života, uključujući i zdravu hranu
- Saradnju sa sdrugim organima, organizacijama u cilju zaštite i unapredjenja
- Zdravstvenu zaštitu majke i djeteta i planiranje porodice
- Otkrivanje, prevenciju i kontrolu malignih bolesti
- Otkrivanje, prevenciju i kontrolu endemskih bolesti
- Otkrivanje, sprečavanje i liječenje bolesti usta i zuba
- Zdravstvenu zaštitu i unapredjenje mentalnog zdravlja
- Patronazne posjete, liječenje i rehabilitaciju u kući
- Prevenciju i liječenje najčešće bolesti i povreda
- Hitnu medicinsku pomoć
- Zdravstvenu rehabilitaciju djece i mladih sa poremećajem u tjelesnom razvoju
- Obezbjedjenje odgovarajućih lijekova

4
Stacionarna zdravstvena djelatnost (kurativa – sekundarna) je specijalizovana zdravstvena zaštita koja obezbjedjuje
stacionarno – bolničko liječenje, njegu i rehabilitaciju obolelih i povrijedjenih lica i obuhvata složenije mjere i
postupke u pogledu dijagnostičkihh analiza u cilju rješavanja kompleksnih zdravstvenih problema.
Stacionarna zdravstvena djelatnost odvija se uglavnom u bolnicama koje mogu biti opšte i specijalne.

Specijalizovana – Tercijalna zdravstvena djelatnost pruža visoko specijalizovanu zaštitu obavljanjem najsloženijih
oblika zaštite, organizuje laboratorijsku ekspertizu i pruža podršku drugim nivoima zdravstvene zaštite. Na
specijalizovanom nivou zaštite sprovodi se naučno istraživačka naučna djelatnost. Nastava za potrebe fakulteta
zdravstvenog usmjerenja. Sačinjavaju ih:
- klinika
- kliničko – bolnički centar
- instituti
- specijalne bolnice
- centar za onkologiju
- centar za farmaceutsku zaštitu
- druge specijalizovane ustanove

Farmaceutska zdravstvena djelatnost javlja se u vidu ustanova na primarnom i stacionarnom vidu zdravstvene zaštite
koja obavlja farmaceutsku zdravstvenu djelatnost u vidu ljekova i drugih potreba za liejčenje i njegu bolesnika. U
zavisnosti od vida zdravstvene zaštite koju pruža kai i vrste poslova zdravstvene djelanosti koju obavlja, organizacije
zdravstvene zaštite mogu se organizovati kao:
- ambulante
- laboratorije
- apoteke
- zdravstvene stanice
- domovi zdravlja
- bolnice
- zavodi
- klinike
- prirodna liječilišta
- medicinski centri
- klinički centri
- kliničko bolnički centar

Nosioc osnovne i sveobuhvatne zdravstvene zaštite je dom zdravlja u čijem sastavu ambulanta i zdravstvene stanice.
Zdravstvena ambulanta – Isturena medicinska ustanova doma zdravlja, najčešće rejonskog karaktera ili ambulanta u
ustanovi ili preduzeću. Funkcija ambulante je pregled i ukazivanje prve pomoći kao liječenje pokretnih bolesnika
kojima nije potrebna bolnička njega i ležanje.
Za rad ambulanti mora se obezbijediti sljedeći medicinski prostor:
- Čekaonica 24m2
- Administracija 10m2
- Ljekarska ordinacija 20m2
- Garderoba sa toaletima 10m2
- Kabinet ljekara 16m2
- Zubna ordinacija 20m2
- Soba za intervencije 20m2
- Čisto i nečisto 6m2

5
 - Toaleti za pacijente
- Odmor osoblja i garderoba 12m2

Zdravstvena stanica je zdravstvena ustanova koja gradjanima obezbjedjuje medicinsku pomoć ljekara opšte
medicine i drugih zdravstvenih radnika radi liječenja i njege bolesnika. Pored toga ima zadatak da sprečava bolesti i
unapredjuje zdravstveno stanje stanovništva o kojem se brine. U organizaciji zdravstvene službe u organizacionom i
administrativnom pogledu, zdravstvena stanica se javlja kao samostalna, nezavisna ustanova ili kao lokalna jedinica
doma zdravlja odnosno medicinskog centra. Zdravstvena stanica vrlo često se pojavljuje kao rejonska, seoska ili
industrijska lokalna zdravstvena jedinica bez stalnog ljekara. U tom slučaju povremeno dva do tri dana u sedmici i
dolazi u stanicu iz njegove matične ustanove – doma zdravlja, medicinskog centra ili zdravstvene stanice na višem
nivou.

Zdravstvena stanica ima:

- ordinacije opšte medicine
- savjetovalište za žene i djecu
- organizuje kućnu njegu
- priručni laboratorij i rengen
- prostoriju za intervencije
- zubnu ordinaciju sa rengenom
- jedinicu za obavljanje higijensko – epidemioloških poslova
Mreža zdravstvena stanica predvidja se prostornim i urbanističkim planovima grada ili područja opštine na svakih 5
do 10 000 stanovnika. Sadržaj pojedinih grupa zdravstvene stanice pojedinačno sadrže u osnovnom sadržaju:

Radne medicinske prostorije:

- ordinacija 20m2
- kabinet ljekara 16m2
- zubna ordinacija 20m2
- rengen 20m2
- laboratorija 16m2
- intervencije 16m2
- ostave za čisto i nečisto

U ordinaciju medicinska sestra prima bolesnike, vodi administraciju, previja bolesnike, daje inekcije u upućuje
bolesnike u kabinet ljekara. Kabinet ljekara mora biti povezan sa ordinacijom, čekaonicom i rengenom i sobom za
pregled. Zubna ordinacija je vezana sa čekaonicom i sobom za administraciju.

Grupa prostorija za prijem bolesnika:

- Ulaz sa vjetrobranom
- Prostorija za administraciju – recepcija 16m2
- Čekaonica 20m2
- Toaletne prostorije za pacijente
- Patronažna služba 16m2
- Soba za intervecije 16m2

Prostorije za osoblje:
Garderobe, toaletne prostorije

6
Ordinacija opšte prakse:
- Kartoteku 4m2
- Ordinaciju sa kabinama za garderobu pacijenta 2x2m2
- Soba medicinske sestre 16m2
- Soba za intervencije
- Garderoba 2m2
- Toaleti 2m2
- Čisto i nečisto 2m2

Savjetovalište za žene i djecu:

- Poseban ulaz sa vjetrobranom
- Trijaža 6m2
- Čekaonica 20m2
- Kartoteka 10m2
- Boksovi za izolaciju 6m2
- Sobe za pripremu i pregled 20m2
- Kabinet ljekara 20m2
- Toaletna grupa za pacijente i osoblje
- Uzimanje materijala 8m2
- Laboratorija 16m2
- Ostave za čisto i nečisto

Zubna ordinacija, oslonjena na čekaonicu i sobu za administraciju, sadrži:

- Zubnu ordinaciju 24m2
- Administraciju 10m2
- Toalete, čisto i nečisto
- Zubni rengen 6m2

Rengen ordinacija, obično je u sobu ljekara, sadrži:

- Prostoriju za rengen 16m2
- Registraciju i trajažu 12m2
- Komoru za filmove 4m2
- Toalet 4m2
- Garderobu 2m2

Laboratorija, povezana sa čekaonicom i prilazom spolja, sadrži:

- Prostorija za uzimanje uzoraka 10m2
- Registracija 4m2
- Laboratorija 24m2
- Toaleti 6m2

U malim gradovima koji nemaju dom zdravlja a udaljeni su od centralnih medicinskih ustanova, pored navedenog
programa mogu u sastavu zdravstvene stanice imati i neke druge ordinacije i službe:
- Porodilište
- Rengen
- Kabinet
- jedinicu za dezinfekciju

7
 - dezinfekciju i deratizaciju
A izuzetno i specijalističke ordinacije i bolesničke krevete za smještaj i liječenje bolesnika – stacionar, a u nekim
manjim područjima i isturene ordinacije opšte medicine.

Dom zdravlja je medicinska ustanova koja obavlja osnovnu zdravsvenu zaštitu stanovnika po pravilu za teoriju grada,
regiona, opštine ili više opština za veličinu od 20 000 do 50 000 stanovnika.
Dispazerskim metodom rada dom zdravlja prati i proučava zdravstveno stanje, higijenske prilike i uslove života i rada
stanovništva, sprovodi mjere opšte zdravstvene zaštite sa pratećim dijagnostičkim službama i to:
- opšte medicine
- zdravsvena zaštita žena
- zdravstvene zaštite predškolske i školske djece i omladine
- polivalentne zaštite
- stomatološke zdravstvene zaštite
- laboratorijske dijagnostike
- rentgen dijagnostike
- centralna sterilizacija
Dom zdravlja može, uskladjeno sa propisima, obavljati i djelatnost snabdijevanja sa medicinskim ljekovima i
priborom. Ako u području za koje dom zdravlja obezbjedjuje zdravstvenu zaštitu postoje zdravstvene organizacije za
neku od navedenih oblasti i zadovoljavaju potrebe stanovništva i područja, tada dom zdravlja nema potrebe da
obezbjedjuje tu vrstu zdravstvene zaštite. Isto tako ako dom zdravlja nije u mogućnosti da obezbijedi neku od
navedenih zdravstvenih zaštita, ta zaštita se obezbjedjuje preko druge zdravstvene organizacije.

Minimum obima zdravstvene zaštite koju mora u svakom slučaju da obezbijedi svaki dom zdravlja je obezbjedjenje
zdravstvene zaštite iz opšte medicine, zdravstvene zaštite žena i djece, laboratiorije, rendgena, stomatološke službe
kao i polivalentne petronaže
U cilju efikasnog obezbjedjenja zdravstvene zaštite, dom zdravlja u rezidentnim prostorima, većim i udaljenim
stambenim zajednicama može se organizovati istureni medicinski sadržaji kao ogranci doma zdravlja:
- zdravstvene stanice
- zdravstvene ambulante
- jedinice Medicine rada
Pored medicinskih radnih prostora u mnogim slučajevima gdje je Dom zdravlja udaljen od stacionarnih medicinskih
prostora i kada su u pitanju epidemije gripa, porodjaji, benigni slučajevi i sl. u objekat se grade mali stacionari sa 20-
30 postelja.

Veličina Doma zdravlja bez stacionara kreće se od 8 000 do 10 000, zavisno od veličine programa. Locira se na
osnovu generalnih i detaljnih urbanističkih planova i planova medicinske zdravstvene organizacije u samim
centralnim zonama grada ili naselja kojaima su namijenjeni.
Kod programiranja domova zdravlja potrebno je uraditi detaljne analize medicinskih potreba, na osnovu: medicinske
statistike o patologiji područnog stanovništva, budućeg razvoja područja, detaljnih medicinskih programa, higijenskih
uslova područja, gradjevinski programski zadatak, programski zadatak instalacija i nivo opremljenosti objekta
medicinskom opremom.

Funkcija – Kod pristupanja projektovanju Doma zdravlja od velike je važnosti postići odredjene funkcije objekta koji
će biti neposredno i funkcionalno najpristupačniji bolesnom čovjeku. Taj sadržaj se prvenstveno odnosi na lociranje
onih službi koji su po funkciji u službi prihvata bolesnika u dolasku i prijavljivanju, a odnose se na administrativni dio
– sestrinski punkt kojim se prihvataju bolesnici i evidentiraju, zatim odgovarajuće po postranstvu čekaonice, jednog
broja ordinacija opšte medicine, prostorija za intervencije i sl. sa mogućnostima lociranja u blizini ulaza.

8
Za pacijente službe stomatologije obzirom da su to manje više zdravi pacijenti, prilaz ovoj službi je potrebno
projektovati izdvojeno kako se pacijenti ne bi miješali sa ostalim bolesnicima. Isto to treba primijeniti i za službu
oftamologije. Važno je izdavanje odredjenih službi koje po svom sadržaju moraju biti izdvojene od drugih službi kao
što su predškolska i školska djeca, odjeljenja bolesne i zdrave djece, i njihovo povezivanje za laboratorijom,
rentgenom i oftamologijom.

Za mala područja do 20 000 stanovnika služba za zdravstvenu zaštitu djece organizuje se kao zajednička za
predškolsku i školsku djecu sa posebnim ulazima za bolesnu djecu dok za područja sa većim brojem stanovnika
projektuju se izdvojene službe sa posebnim ulazima za bolesnu djecu.
Zatim služba ginekologije kao specijalistička ordinacija u službi zdravstvene zaštite žena u sastavu tih službi, treba
izdvojiti sobe za intervencije i savjetovalište za trudnice zbog podložnosti infekcijama i moraju imati poseban ulaz.

Laboratorija i rengen ordinacije moraju biti locirani u neposrednom susjestvu sa dobrim vezama u odnosu na
odredjene medicinske službe koje koriste njihove usluge. Potrebno je čekaonice analizirati po veličini za dio
masovnom priliva pacijenta kao što je osnovna medicinska zaštita, centralna laboratorija, rengeni, zdrava školska
djeca i sl.

Služba hitne pomoći ako je predvidjena u sklopu doma zdravlja mora biti pristupačna direktno spolja obzirom da
služba radi svih 24h, subotomi nedjeljom onda kada ostale službe doma zdravlja ne rade. To uslovljava i posebnu
autonomiju u pogledu servisiranja službe sa potrebnim instalacijama i uredjajima.
Ako se uz to dom zdravlja projektuje i stacionar, treba ga izdvojiti u poseban objekat sa službom neodložne ljekarske
pomoći i dobrim vezama sa domom zdravlja posebno njegovim specijalističkim ordinacijama, laboratorijom i
rengenom. Uz stacionar treba predvidjeti malu kuhinju za doradu hrane. Treba imati u vidu da je u ovim uslovima
bolesnik pod nadzorom kućnjeg ljekara koji poznaje bolesti bolesnika i njegove uslove života što daje prednost
ovakvom načinu osnove zdravstvene zaštite. Neophodno je predvidjeti posebne ulaze za dolazak medicinskog
osoblja na posao kao i njihovo presvlačenje u centralnoj garderobi. Takodje je potrebno projektovati posebne prilaze
za Ekonomske prostore, garaže i vozila.

Radne medicinske prostorije:

Osnovni vid vrste i broja prostorije za bilo koje službe zdravstvene zaštite doma zdravlja su ljedeće:
- ordinacija sa kabinama za garderobu
- prostorija za intervencije
- čekaonice za pacijente
- toaleti
- prostorije za čisto i nečisto
Ostale prostorije koje ulaze u sastavu ovih prostorija odredjeju se i prilagodjavaju vrsti i potrebama obezbjedjenje
medicinske zaštite pacijenata za pojedine oblasti.

Oblasti opšte medicine

- Čekanoca – 1m2 po osobi u vrijeme najveće posjete
- Ordinacija ljekara – 12 do 16 m2
- Soba za intervencije – 16 do 20m2
- Kartoteka 12m2
- Toaletni prostori m+ž
- Ostave za čisto i nečisto
Poželjna je da prostorije budu locirane u blizini ulaza i sa dobrim vezama sa laboratorijom i rengen dijagnostikom.

9
Zdravstvena zaštita djece
Predvidjaju se odvojene prostorije za rad sa zdravom djecom i odvojene za rad sa bolesnom djecom. Za domove
zdravlja koji opslužuju područje do 20 000 stanovnika organizuju se službe za zdravstvenu zaštitu djece organizuju se
zajedničke službe za djecu predškolskog i školskog uzrasta dok za područja sa većim brojem stanovnika odvojene
službe. Za slučaj kada su službe izdvojene predvidjaju se:

Za predškolsku bolesnu djecu:

- izdvojen ulaz sa vjetrobranu
- trijaža
- čekaonica
- tri boksa za izolaciju
- kartoteka
- soba za pripremu
- soba za pregled
- soba za intervencije
- toaleti za djecu
- toaleti za pratioce
- ostave za čisto i nečisto
- garderobe
- tolaeti za osoblje
Ljekar mora biti povezan sa izolacijom boksovima interno preko sanitarnog propusnika a ne samo preko čekaonice.
Zidovi na boksovima iznad parapeta su zastakljeni kao i vrata.

Za zdravu predškolsku djecu:

- Izdvojen ulaz sa vjetrobranom
- Čekaonica
Kartoteka
- Soba za pripremu
- Ordinacija
- Savjetovalište
- Demonstraciona kuhinja
- Ostave za čisto i nečisto
- Toaleti za djecu, pratioce i osoblje

Za školsku djecu
Kod školske djece primjena i podjela prostorija je ista kao kod predškolske djece: posebno za bolesnu djecu i
posebno za zdravu djecu.
Za bolesnu djecu:
- Poseban ulaz za bolesnu djecu
- Zajednička kartoteka
- Trijaža
- Dva izolaciona boksa po 6m2
- Soba za pripremu
- Ordinacija
- Soba za intervencije
- Toaleti za djecu, pratioce i osoblje
- Ostave za čisto i nečisto

10
Za zdravu djecu:
- Poseban ulaz
- Čekaonica
- Sobe za pripremu 16-20m2
- Ordinacija
- Ostave za čisto i nečisto
- Garderobe i toaleti za osoblje

Medicina rada – zdravstvena zaštita radnika

Zdravstvena zaštita radnika obaclja se u prostorijama odvojeno za osoblje i odvojeno za zdrave pacijente.

Za osoblje prostorije su:

- Poseban ulaz sa vjetrobranom
- Čekaonica
- Kartoteka 30-40m2
- Ordinacija
- Soba za intervencije
- Soba za renimaciju
- Soba za uzimanje laboratorijskih uzoraka
- Hemijsko toksološka laboratorija
- Perionica laboratorijskog posudja i ambalaže
- Kliničko i biohemijske laboratorije samo ako je izdvojena iz doma zdravlja
- Toaleti
- Ostava za čisto i nečisto

Za zdrave treba imati sljedeće prostorije:

- Poseban ulaz
- Čekaonicu
- Kartoteka
- Ordinacija
- Soba za sanitarnu higijenu
- Prostoriju za funkcionalnu dijagnostiku
- Soba za psihologa
- Soba za socijalnog radnika
- Soba za zdravstveno vaspitni rad
- Toalete
- Ostave za čisto i nečisto

Za isturenu službu medicine rada u organizaciji treba obezbijediti najmanje:

- Čekaonicu
- Ordinaciju
- Sobu za manje intervencije
- Kartoteku
- Toaletni čvor

11
Pneumo-fiziološke zaštite može biti u posebnom objektu locirana ili u sastavu doma zdravlja. Ako je locirana u
sastavu doma zdravlja onda služba ima sljedeće prostorije:
- Poseban ulaz sa vjetrobranom
- Kartoteku
- Čekaonice za djecu i odrasle
- Soba za intervencije
- Sobu za BSZ vakcine
- Priručni laboratorij
- Boks za sterilizaciju 6m2
- Rengen ordinacija sa mračnom komorom i filmotekom
- Garderobe i toalete za osoblje
- Toalete za pacijente
- Ostave za čisto i nečisto

Služba poluvalentne paronaže

Ima jednu radnu prostoriju i ostavu, a kod većih domova zdravlja još i sobu za razgovore i čekaonicu.

Stomatološka zdravstvena zaštita

Objezbjedjuje liječenje dijelom preventivu i dijelom kurativu i stomatološku pretoetiku. Mora imati poseban ulaz i
podjelu na liječenje djece i odraslih s tim što djeca mogu biti u sastavu dječijeg dispanzera.

U dijelu za djecu potrebe su prostorije:

- Čekaonica sa toaletnim prostorijama za djecu 20m2
- Ordinacija za djecu 16m2
- Prostorija za zubni rengen sa mračnom komorom 10m2

U dijelu za odrasle potrebno je:

- Čekaonica sa toaletnim prostorijama 20m2
- Dvije ordinacije, za liječenje i vadjenje zuba po 16m2
- Prostorija za zubni rengen ordinacija sa mračnom komorom 10m2

Prostorije za zubnu proetiku

- Zubno-tehničku laboratoriju, 4m2 po svakom radnom mjestu
- Prostoriju za obradu metala
- Prostoriju za radove u gipsu
- Ostave za materijale
- Toaletne prostorije

Kod većih domova zdravlja službi proetike predvidjaju se kao dodatne prostorije:
- Ordinacija za stomatološku proetiku 20m2
- Prostorija za ortopediju vilice sa djecom i preventivnom stomatologijom
- Ordinacija za bolesti usta i zuba
- Prostorije za oralnu hirurgiju

Laboratorijska dijagnostika treba predvidjeti:

12
 - Čekaonica za odrasle sa toaletnim prostorijama 20m2
- Čekaonica za djecu sa toaletnim prostorijama 16-20m2
- Prostoriju za uzimanje laboratorijskih materijala 12m2
- Prostorija za biotehničku analizu 20m2
- Prostorija za hematološke analize 20m2
- Prostorija za mikrobioloke analie 20m2
- Prostorija za pranje laboratorijskog posudja 12m2
- Tri prostorije za pregled urina, za biohemiju, za hemalogiju, po 12m2
- Toaletne prostorije za osoblje i pacijente

Rengen dijagnostika, treba prevdicjeti prostorije:

- Čekaonica 20m2
- Dvije prostorije za rengen aparaturu 12m2 i 20m2
- Automatska tamna komora za razvijanje i sušenje filmova 6m2
- Filmoteka 10m2
- Propusti po 6m2
- Toaletne prostorije za osoblje i pacijente
- Ostave za čisto i nečisto

Higijensko epidemiološka služba:

- Prostorija za rukodavaoca službe 16m2
- Ostava za sredstva dezinfekcije
- 1-2 prostorije po 12m2

Služba neodložne pomoći – kućna njega i liječenje:

- Dežurne – terenske ljekare 15m2
- Dežurne medicinske sestre 15m2
- Prijem poziva i registracija 12m2
- Sobu za vozače 12m2

Služba hitne medicinske pomoći

- Poseban ulaz sa natkritnim prilazom za ambulantna kola
- Čekaonica sa toaletnim prostorijma 16m2
- Dežurne ljekare 12m2
- Dežurne sestre 12m2
- Sobu za vozače 12m2
- Prostorija za ambulantna kola
- Soba za administraciju i prijem vozila 20m2
- Ordinacija za preglede 16m2
- Ordinacija za hitne intervencije 16m2
- Prostorija za izolaciju i rehabilitaciju sa 2 postelje 20m2
- Ostava za nosila i kolica
- Ostava za čisto i nečisto
- Ostave za medicinske materijale 12m2
- Toaletni prostori za osoblje

13
Socijalna medicina
- Ordinacija ljekara-specijaliste socijalne medicine 16m2
- Sobe za socijalnog radnika 12m2
- Čekaonica 16m2
- Toaletne prostorije
Apoteka
- Oficina za izdavanje ljekova 20-25m2
- Izrada magistalnih ljekova sa boksovima za sterilni rad 25m2
- Materijalka za čuvanje i smještaj ljekova
- Destilacija i redistilacija vode sa boksovima za pranje sudova i pribora
- Prostorije za administraciju 20m2
- Soba za noćno dežurstvo 16m2
- Toalenti prostor sa tušem i WC-ima 10m2
Zdravstvena statistika
- Prostorija za administraciju
- Vodjena i istraživanja područja medicinskih slučajeva
- Arhiva
- Toaletne prostorije
Specijalističke ordinacije
U domu zdravlja mogu stalno ili po potrebi da rade ljekari specijalisti iz drugih oblasti medicine (oftamolog, kardiolog,
hirurg, otorinoralingolog. nefrolog, endrokinoog i dr.) U tom slučaju za njihov rad se obezbjedjuju odgovarajuće
specijalističke radne prostorije.
Kadrovi
Za pravilno koncipiranje doma zdravlja neophodno je sagledati potreban stručni kadar koji treba da opslužuje
funkcije doma. Prema standardima koji predvidjaju da je na odredjen broj stanovnika potrebno je planirati
orijentacioni broj specijalističkog kadra da bi se obezbijedio potreban prostor u domu za njihov rad, a to su:
- Jedan ljekar specijalista opšte prakse na 2 500 stanovnika
- Jedan ljekar specijalista, ginekolog na 700 stanovnika
- Jedan ljekar specijalista, pedijatar na 3000 djece predškolskog i školskog uzrasta
- Jedan ljekar, stomatolog na 35000 stanovnika
- Jedan ljekar, pulmolog na 45000 stanovnika
- Jedan ljekar, rengenolog na 50 000 stanovnika
- Jedan ljekar, fizioterapeut na 50 000 stanovnika
- Jedan diplomiran farmaceut na 8 000 stanovnika
Prostor
Orijentacione veličine potrebne za neke od važnijih prostorija u domu zdravlja:
- Ordinacije ljekara opšte prakse, kardiologa, urologa, ginekologa, pedijatra, pulmologa 16-20m2
- Rengendijagnostika 30m2
- Administracija – sestrinski pult 12-16m2
- Čekaonica 20-25m2
- Prostorija za intervencije 16m2
- Prostorija za davanje inekcija, EKG, psihijatar, psiholoh 16m2
- Pored toga treba imati u vidu i neke druge karakteristike kao što su:
- Širina komunikacija 2-2,4m
- Visina radnih prostorija 2.80-3m
- Visina koridora 2,60m
- Temperatura u radnim prostorijama 22c

14
Materlijale treba primjenjivati prema standardima za izradu medicinskih ustanova, pri čemu treba imati u vidu da
podovi i zidovi budu od materijala koji se mogu lako prati i dezinfikovati. Plafon sa upuštenim svijetlećim tijelima.
Dom zdravlja ne smije biti viši od 4 nadzemne etaže tj. prizemlje i tri sprata. Potrebno je obezbijediti parking prostore
za zaposlene i posjetioce. Na svakih 2 zaposlena 1 parking mjesto dok za posjetioce najviše 50 parking mjesta. Dom
zdravlja urbano treba locirati u samom tkivu grada koje opslužuje, kako bi bio u neposrednoj blizini stanovnicima.
Lokacija na kojoj se gradi dom zdravlja treba da je sklonjen od prometnih gradskih ulica, u mirnoj zoni. Treba imati u
vidu uslove u kojima je potrebno veoma mnogo iskustva u projektovanju zdravstvenih objekata o potrebi da vi se
zadovoljila funkcija objekta. Potrebno je obezbijediti sklad kojim će se zadovoljiti odnosi funkcije, koštanje objekta i
njegova estetska skladnost i ljepota.

15