MKPTS

Mjerila sa nonijusom, mikrometri,

mjerenje i kontrola uglova

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 1

 Mjerila sa nonijusom
• Spadaju u grupu višestrukih mjernih srestava
koja su najstarija, ali i najčešće korištena. Tu
spadaju:
• Pomično mjerilo
• Mikrometri
• Komparatori

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 2

 Univerzalno pomično mjerilo
• Univerzalno pomično mjerilo izrađuje se sa
različitim opsegom mjerenja i sa različitim
skalama nonijusa.
• Podjela na nonijusu se izrađuje kao podjela
jednog mm skale na deset, dvadeset ili
pedeset dijelova,. To zavisi kolika se tačnost
želi postići mjerenjem sa pomičnim mjerilom

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 3

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 4
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 5
 Glavni dijelovi pomičnog kljunastog mjerila:
• A Lenjir,
• B Klizač,
• C Mjerni kraci za spoljašnja mjerenja,
• D Mjerni kraci za unutrašnja mjerenja,
• E Šipka za mjerenje dubina,
• F Milimetarska skala,
• G Colovna skala,
• H Colovna skala nonijusa,
• I Milimetarska skala nonijusa,
• L Kočnica klizača,
• M Oštrice krakova za mjerenje uzanih proreza, rupa, navoja itd.,
• N Suženi kraj šipke za mjerenje dubine uzanih procijepa, rupa itd.,
• O Vijci za učvršćivanje vođice klizača na zadnjoj strani lenjira,
• P Mali vijci za korekciju eventualne greške paralelnosti krakova.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 6

 Pomična mjerila
• Pomična kljunasta mjerila koja se koriste u metaloprerađivačkoj
industriji imaju opsege mjerenja od 130 do 500, pa i više mm. Dužina
krakova raste proporcionalno dužini mjerila i obično se kreće od 40 do
150 mm.
• U odnosu na nonijuse kojim su opremljena pomična kljunasta mjerila
se dijele na :
• Mjerila sa nonijusom od deset podjeljaka. Nonijus sa deset podjeljaka
(jednostavan ili dvostruki) tačnost mjerenja 1/10=0,1 mm.
• Mjerila sa nonijusom od dvadeset podjeljaka. Nonijus sa dvadeset
podjeljaka(jednostavan ili dvostruki) tačnost mjerenja 1/20=0,05 mm.
• Mjerila sa nonijusom od pedeset podjeljaka. Nonijus sa pedeset
podjeljaka, tačnost mjerenja 1/50=0,02 mm.
• Izbor mjerila zavisi prvenstveno od zahtijevanog stepena tačnosti
mjerenja, odnosno praktično od dozvoljene tolerancije izrade
predviđene crtežom predmeta koji se mjeri.
• Koriste se za mjerenje vanjskih i unutrašnjih dimenzija, a tačnost zavisi
od podjele na skali nonijusa. Mogu biti sa analognom skalom ili
digitalnim očitavanjem.
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 7
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 8
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 9
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 10
 Konstrukcija pomičnog mjerila

• Svestranost pomičnih mjerila je učinila da su to najraširenija

mjerila u proizvodnoj mjernoj tehnici.
• Konstruktivna jednostavnost izvedbe, jednostavna i brza
upotreba pri mjerenju spoljnih, unutrašnjih, stepenastih i
dubinskih mjera su glavni razlozi za njihovu veliku upotrebu.
• Sastoje se iz jednog lenjira (sa glavnom podjelom), fiksnog
mjernog kraka i pokretnog mjernog kraka sa nonijusom i
uređaja za fiksiranje (vijak ili uređaj za pritezanje).
• Prema izvedbi pomičnih mjerila svaki mjerni krak nosi jednu
ili dvije mjerne površine.
• Mjerena vrijednost se očitava pomoću glavne podjele i
nonijusa. Vrijednosti nonijusa su 1/10, 1/20 i 1/50 mm.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 11

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 12
ABBeov princip za pomično mjerilo
• Pomična mjerila pokazuju mjernu vrijednost
na skali ili brojčano, pa zavisno od toga mogu
biti sa ugrađenim mehaničkim-analognim ili
digitalnim očitavanjem.
• Nedostatak pomičnih mjerila jeste činjenica da
nije zadovoljen Abee-ov princip. Zakretanjem
pokretnog kraka nastaje greška prvog reda,
koja ulazi direktno i u punoj veličini u mjerni
rezultat.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 13

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 14
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 15
 Abbeov princip

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 16

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 17
 Uticaj zakrivljenosti na pomično mjerilo
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 18
 Mjerna sila kod pomičnog mjerila
• Uzroci nagnutosti su odstupanje ravnosti i
paralelnosti vodećih površina graduisanih lenjira
pomičnog mjerila. Uticaj ima i odnos radne sile i
otpora trenja, zbog čega se javlja rezultujuća mjerna
sila. Preko zazora nastaje elastična deformacija
njegovog vođenja kao i ugib lenjira.
• Radna sila savlađuje otpor trenja (slika) pri kretanju,
dok mjerna sila djeluje za vrijeme mjernog procesa
na nepokretnom i pokretnom mjernom kraku. Zbog
toga je mjerna sila zbog trenja manja nego radna sila.
• Mjerna sila ima vrijednost između 1 N i 7
N.Uobičajne vrijednosti sile trenja leže u području
između 2.5 N i oko 4.5 N.
16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 19
 Uticaj na pojavu greške mjerenja
pomičnim mjerilom
• Pri mjerenju pomičnim mjerilima također na odstupanja,
odnosno pojavu greške, negativno utiču:
• odstupanje ravnosti i paralelnosti mjernih površina,
• odstupanje podjele utjelovljene mjere,
• odstupanje podešavanja nule i
• nedovoljno integriranje mjernog sata kod mjerila sa
kružnom skalom, ponovljivost mjerne vrijednosti kao i
mjerne vrijednosti pri povratnom hodu.Zahtjevi (granične
greške) pomičnog mjerilu određuju se prema DIN 862.
Posebne izvedbe pomičnih mjerila su dubinomjeri i
visinomjeri. Dubinomjeri se koriste za mjerenje dubina
otvora i žljebova, dok visinomjeri za određivanje i
obilježavanje visina.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 20

 Mikrometri
• Kod mikrometara utjelovljena mjera je vrlo
precizno navojno vreteno. Pored visokih zahtjeva
za izrazito mala odstupanja koraka, osnova
preciznih mikrometara je i uniformnost oblika
profila navoja i prečnika duž cijele dužine navoja.
• Mala hrapavost površina i vrlo malo odstupanje
kružnosti mjernog navoja i cilindričnog djela za
vođenje daju navojnom vretenu zahtjevani
ravnomjerni hod.
• prikazan je mikrometar za mjerenja od 0 do
25mm i skale mikrometra

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 21

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 22
 Tačnost mikrometara
• Mjerno područje mikrometara po pravilu iznosi 25 mm
bez obzira na veličinu otvora njegovog tijela. Granica
od 25 mm je uzeta zato da bi se izbjegle greške pri
izradi mikromerarskog mehanizma, što bi za posljedicu
imalo netačnosti pri mjerenju.
• Na primjer, suviše dugačko mjerno vreteno bi se moglo
kriviti. Mikrometri ostvaruju tačnost mjerenja od 1/100
mm pri mjernom području od 25 mm.
• prikazani su dijelovi mikrometarskog zavrtnja i
mjerenje pomoću mikrometra.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 23

1. mjerno vreteno, 2.vođica mjernog vretena,
3. mjerna površina, 4. cilindrični mjerni navoj,
5. navrtka, 6. korak navoja, 7. čaura sa skalom,
8. doboš sa skalom,
9. podjela i referentna ivica kod brojanja okretanja
mjernog vretena (rastojanje crtica Ta = P),
10. podjela i referentna crta priMjerila
16.12.2019
određivanju dijela okretanja mjernog vretena.
sa nonijusom, mjerenje uglova 24
 Mjerenje i kontrola uglova
Jedinica za mjerenje ugla stepen sa dijelovima minutom i
skundom koristi se za mjerenje uglova .
Prostorna jedinica se jednostavno ostvaruje u prirodi. Podjelom kruga na
odreženi broj dijelova dobiju se uglovi.
Etaloni za uglove su granične mjerke.
Kombinacijom graničnih mjerki može se ostvariti željeni ugao.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 25

 Univerzalni uglomjer
• Univerzalni uglomjer,se koristi za mjerenje uglova koji treba da
imaju tačnost manju od jednog stepena.
• Uglomjer ima dvije skale, jednu nepokretnu sa podjelom na 360
stepeni i jednu pokretnu lučnu skalu sa 12 podioka od kojih je svaki
po 11 stepeni

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 26

Sinusna prizma za mjerenje uglova
•Za veoma tačna mjerenja uglova i nagiba se koristi
specijalna, precizno izrađena prizma koja se oslanja na
dva identična valjka iste preciznosti obrade.
•Površine sinusne prizme su idealno ravne čime se omogućava
tačnost mjerenja do 10’’. Prava koja prolazi kroz ose valjaka je
savršeno paralelna sa površinom prizme, tako da ona, kada se
valjci oslanjaju na istu ravan, zaklapa sa površinom prizme
ugao od 0.
•Ako se prizma podigne na neku visinu h, onda se obrazuje
ugao nagiba , koji se može izračunati po trigonometrijskoj
funkciji

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 27

 Sinsusni lenjir

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 28

 Sinsusni lenjir
Mjerni sto sa prizmom je mjerni alat koji prvenstveno
služi za postavljanje predmeta na alatne mašine pod
nekim željenim uglom, ali ontakođe nalazi primjenu i za
posredno mjerenje uglova.
Sinusne prizme koje se najčešće koriste imaju
međuosna rastojanja 50-100-150-200-300 mm.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 29

 Libela
• Libela je precizan mjerni instrument za kontrolu
ravnosti, horizontalnosti i vertikalnosti velikih ravnih
površina. Libele se prvenstveno koriste za
pozicioniranje i za kontrolu ravnosti ravnih površina, na
primjer kliznih staza koje se postavljaju na alatne
mašine, i to kako tokom montaže , tako i pri kontroli.

• Libela je izrađena od sivog liva u koji je postavljena

jedna staklena ampula, napunjena fluidom tečnim i
gasom, u položaj paralelan naslonoj površini libele.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 30

 Vrste libela
• Precizna libela za kontrolu i pozicioniranje ravnih
vodoravnih površina. Osim glavnog mjehura za
longitudinalnu kontrolu ima još jedan mjehur,
postavljen upravno na prethodni koji služi za kontrolu
poprečne ravnosti.
• Kvadratna libela oblika rama ima dvije ravne i dvije
prizmatične bočne površine oblika slova V, koji služi za
kontrolu horizontalnosti cilindričnih vratila. Ona
posjeduje dva mjehura (jedan za uzdužnu, a jedan za
poprečnu kontrolu). Naročito je podesna za kontrolu
površina kojima se može prići po vertikali.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 31

 Optički kolimatori ili autokolimatori
• Kolimatori su optički instrumenti za obavljanje
kontrole najviše tačnosti, jer mogu da
registruju nagibe od 0,1 sekunde, što
odgovara vertikalnim pomjeranjima reda
veličine jednog mikrometra.
• Koriste se za kontrolu horizontalnosti,
vertikalnosti, upravnosti i paralelnosti,a mogu
koristiti i za mjerenje uglova uz tačnost koja
leži ispod 1''.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 32

 Princip rada
• Svjetlost iz svjetlosnog izvora I prolazikroz otvor F, odakle se
usmjerava kako u objektiv O, preko optičkog
sistema.Objektiv kolimatora O snopom paralelnih
svjetlosnih zraka projektuje tačku F na jedno refleksno
ogledalo Z. Ako je površina ogledala upravna prema
kolimatoru onda se snop odbijene svjetlosti poklapa sa
snopom emitovane svjetlosti.
• Kada je ogledalo L nagnuto pod nekim malim uglom  zraci
se u odnosu na optičku osu reflektuju pod uglom od 2, a
slika krsta končića dospijeva u okular pomjerena za izvijesnu
vrijednost y koja je srazmjerna uglu . Vrijednost
pomjeranja y, izražena direktno u sekundama, očitava se
direkno na skali mikrometarskog okulara.

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 33

16.12.2019 Mjerila sa nonijusom, mjerenje uglova 34