کرونا از منظر اسلام

‫ﺎ‬
‫ﻧ‬‫ﻭ‬
‫ﺮ‬‫ﻛ‬
‫ﻡ‬
‫ﺍﺳﻼ‬
‫ﺮ‬‫ﻨﻈ‬
‫ﺯﻣ‬‫ﺍ‬
‫ﻧﻰ‬
‫ﺎ‬‫ﻤ‬
‫ﺜ‬‫ﻡﻋ‬
‫ﺍﺳﻼ‬
‫ﻤﺪ‬‫ﻣﺪﻣﺤ‬
‫ﺎ‬‫ﻮﺣ‬
‫ﺑ‬‫ﺍ‬‫‪:‬‬
‫ﻟﻒ‬‫ﺆ‬
‫ﻣ‬
‫بسمم‪A‬‬
‫شناسنامه کتاب‬
‫کرونا ازمنظر اسالم‬ ‫نام کتاب‪:‬‬
‫ابوحامد محمد اسالم عثمانی‬ ‫نویسنده‪:‬‬
‫احمد مسلم عثمانی‬ ‫برگ آرا‪:‬‬
‫انتشارات امام مسلم‪ ،‬بلخ ‪ -‬افغانستان‬ ‫ناشر‪:‬‬
‫‪ 0555‬نسخه‬ ‫شمارگان‪:‬‬
‫‪A0‬‬ ‫قطع‪:‬‬
‫اول‬ ‫نوبت چاپ‪:‬‬
‫حمل ‪9911‬‬ ‫سال چاپ‪:‬‬

‫‪1‬‬ ‫کرونا از منظر اسالم‬
‫فهرست موضوعات‬
‫مقدمه ‪7 ............................................................................................‬‬
‫فصل اول‬
‫تعریف وبا و طاعون ‪01 ...................................................................................‬‬
‫دستۀ اول ‪01 ...............................................................................................‬‬
‫دستۀ دوم‪00 .............................................................................................. :‬‬
‫تأیید نظریۀ دستۀ دوم به احادیث و طب قدیم ‪01 ......................................................‬‬
‫فرق میان وبا و طاعون ‪01 ........................................................................‬‬

‫خالصۀ کالم ‪01 ...........................................................................................‬‬
‫فصل دوم‬
‫اطالعاتی در باره ویروس کرونا ‪01 .............................................................‬‬
‫بیماری کرونا چیست؟ ‪01 ................................................................................‬‬
‫عالم بیماری کرونا چیست؟ ‪01 ..........................................................................‬‬
‫بیماری کرونا چگونه پخش می شود؟‪01 ...............................................................‬‬
‫چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتال به کرونا هستند؟ ‪07 ............................................‬‬
‫چه درمانی برای کرونا وجود دارد؟ ‪07 .................................................................‬‬
‫چگونه می توان سرعت انتشار بیماری کرونا را کاهش داد؟ ‪07 ......................................‬‬
‫آیا ویروس کرونا در حقیقت طاعون داخل است؟‪01 .................................................‬‬
‫علت پیدایش طاعون ‪01 ..........................................................................‬‬

‫تفسیراول‪01 .............................................................................................. :‬‬
‫تفسیردوم‪11 .............................................................................................. :‬‬

‫فصل سوم‬
‫کرونا عذاب یا امتحان الهی؟ ‪11 .........................................................................‬‬
‫حکمت ابتالی مسلمان به کرونا وا مثال آن ‪11 .........................................................‬‬
‫شبهه تعارض احادیث سرایت و جواب آن ‪11 .........................................................‬‬
‫روایاتی که سرایت امراض را نفی می کند ‪11 .........................................................‬‬
‫احادیث دال بر سرایت امراض ‪11 .......................................................................‬‬
‫بررسی لغات مهم ‪10 ......................................................................................‬‬
‫قول راجح در جمع بین روایات ‪11 ......................................................................‬‬
‫میان نفی وجود و نفی تاثیر فرق است ‪11 ...............................................................‬‬
‫قرینۀ اول‪11 ...............................................................................................:‬‬
‫قرینۀ دوم‪11 .............................................................................................. :‬‬
‫قرینۀ سوم‪11 .............................................................................................. :‬‬
‫قرینۀ چهارم‪11 ........................................................................................... :‬‬
‫قرینۀ پنجم‪11 ............................................................................................. :‬‬
‫قرینۀ ششم‪17 ............................................................................................. :‬‬
‫فصل چهارم‬
‫مسئله اول‪ :‬حکم خروج از منطقه طاعون ‪11 ............................................................‬‬
‫مسئله دوم‪ :‬حکمت منع فرار از طاعون ‪11 ..............................................................‬‬
‫مسئله سوم‪ :‬حکم داخل ورود به منطقه طاعون ‪11 .....................................................‬‬
‫مسئله چهارم‪ :‬حکمت نهی از دخول در منطقه طاعون ‪10 .............................................‬‬
‫مسئله پنجم‪ :‬علت نهی از خروج و دخول در منطقه طاعون ‪10 .......................................‬‬
‫مسئله ششم‪ :‬حکم خروج از منطقه وبا به قصد فرار ‪11 ................................................‬‬
‫مسئله هفتم‪ :‬حکم خروج از منطقه طاعون به نیت غیر فرار ‪11 ........................................‬‬
‫مسئله هشتم‪ :‬حدود و ضابطۀ منطقه ای طاعون ‪11 ......................................................‬‬
‫مسئله نهم‪ :‬عودت آنکه از طاعون فرار کرده چگونه است؟‪11 .......................................‬‬
‫مسئله دهم‪ :‬آیا وبا و طاعون در مدینه منوره داخل می شود؟ ‪11 .....................................‬‬
‫مسئله یازدهم‪ :‬آیا وبا و طاعون در مکه مکرمه داخل میشود؟ ‪11 .....................................‬‬
‫راهکار های مواجهه با کرونا ‪17 .................................................................‬‬

‫توکل بر اهلل و رضا به قضا و قدر او ‪11 ..................................................................‬‬
‫تـوبـه ‪11 ...................................................................................................‬‬
‫انجام فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر ‪11 ..........................................................‬‬
‫نماز با خشوع ‪11 ..........................................................................................‬‬
‫استغفار‪11 ..................................................................................................‬‬
‫همکاری به نیازمندان ‪11 ..................................................................................‬‬
‫پرهیز از تبلیغات منفی ‪11 .................................................................................‬‬
‫قنوت نازله ‪11 .............................................................................................‬‬
‫عمل به توصیه های مفید صحی ‪11 ......................................................................‬‬
‫درمان کرونا با طب نبوی ‪11 .................................................................. %‬‬

‫نتیجه بحث ‪11 .....................................................................................‬‬
‫فهرست منابع‪71 ...................................................................................‬‬
‫قصیدۀ سراسر سوز و درد و گریه آلود تارشیِ دردمند‪ ،‬تحت عنوان‬
‫« کرونا سپاه الهی »‬

‫حرف همگی درهمـــــــه جا حرف کروناست‬ ‫هرسو نگری واهمه وشورش وغـوغاست‬
‫بگرفته جــــهان را وکنون حاکم دنــــــــیاست‬ ‫این لـشکرکوچک که به چشمش نتوان دید‬
‫محکوم و اسیرش ز حد افزون و به هرجاست‬ ‫از کشــــته بسی پشته به پا کرده به هرسو‬
‫برقی است شــــتابنده و طـــوفان زده دریاست‬ ‫هر معرکه را فتــح کند پیــــش رود پــیش‬
‫نـــه چـــــارهء آن در گــــرو مردم داناســــت‬ ‫نه زورحریفـــــــش بود و نی زر و تزویر‬
‫وان کــــرگس آهن که اجـــــــل ریز زباالست‬ ‫آن تانک که خــون ضعفا ریخت به هرجا‬
‫وان ارتش خونخوار که شغلــش هـمه یغماست‬ ‫آن تـــوپ که ویــرانه کند خــــــانهء مردم‬
‫او را چه کسـی کرده روان وین چــه معماست‬ ‫خوردند شکست اینهمه زین لشکر کوچک‬
‫دارد چـــه ســــپاهی و چــــــه اندازه تواناست‬ ‫فـــرماندهء او کیســـت‪ ،‬کجاهســت دیارش‬
‫جز آن کـــه ورا عــقل به سرنیست به پاهاست‬ ‫اکنــون ز کسی نیســــت نهان و همه دانند‬
‫حقــــا سپـــــهء مقـــتد ر خــــــــالق یکـــتاست‬ ‫کاین آفــت آدمکش خونخوار جهــــــانگرد‬
‫اورا نه رقـــیب است ونه مانند ونه همتـــاست‬ ‫ذاتی که بود پـــــادشهء عالـــــــم هـــــستی‬
‫او خــــالق این خــــلقت پهنـــــاور زیــــباست‬ ‫او قادر مطــــلق بود و مالــــک برحــــــق‬
‫ازقـــــدرت او گـــــسترش گنــــــبد میـــــناست‬ ‫طی پای تصــــور نکــــــند وسعت ملکش‬
‫مخـــلوق همه برده و او حضـــــرت موالست‬ ‫کــــــو آنکه بگیـــــرد جلو خـــــواستهء او‬
‫فــــرمانبـــــر او ذره الی عــــرش معـــــالست‬ ‫برگی ز درخـــتی نفــــتد گر که نــــخواهد‬
‫آن کیـــــست بگـــوید که نه این گفتهء بیجاست‬ ‫جز وی همه محتاج وفقیراند وضـعیف اند‬
‫آن چیز که اوراست به کـــف واقعا اوراست ؟!‬ ‫آن کیـــست بگوید که بود مالـــــک چیزی‬
‫درعـــالم هــــــــستی همه درویزه گر ماست‬ ‫آن کـــــــیست بگوید که منم خالق و رازق‬
‫ایجــــاد شو آن چـــیز همان لحظه مهــیاست‬ ‫آن کیــــــست بگوید که چوگفـتیم به چیزی‬
‫کو صاحـــب دنیــــــــا بود و مالک عقباست‬ ‫آن کیــــست بهجز خــــــالق یکتای دوعالم‬
‫در قبـــضهء اوهـست چه پنهان وچه پیداست‬ ‫او هست تصـــــــــرف گر هر ذرهء هستی‬
‫دارای صـــفــت های دل انگــــیز ودآلراست‬ ‫هرچند که قــــــــهار بود نیز رحیــــم است‬
‫دنیــاست ازان بهره ور و عالـــم باالســــت‬ ‫گـــسترده بود رحمت او بر همهء خـــلق‬
‫درمعــرض نابودی ودر چنــــــگ بالهاست‬ ‫بربادشـــــود هرکه شد از رحمــت او دور‬
‫تنـــها به خود ذات وی این نکــــته هویداست‬ ‫اوراســت ســــپاهی که شمارش نتوان کرد‬
‫باید که ازو خواسـت کمک باز صف آراست‬ ‫با لشــــــــــکر او کس نتواند که ستـــــیزد‬
‫این راه نجـات است و فالح است ورۀ راست‬ ‫بایــــــد که به او برد پنـــــاه از ســــپهء او‬
‫اینـگــونه فقـــط اوست که دارای مــداواست‬ ‫بیماری ازو هست و فقط از طرف اوست‬
‫با قـــوت و قـــدرت همه جا معــرکه آراست‬ ‫این ارتش او هـــست کــه آورده تــــــهاجم‬
‫هـــرجــا که روی زمـــزمهء بارخـــــدایاست‬ ‫از هیــــــــبت آن لرزه بر اندام جهان است‬
‫چــه عالــــم وچه جاهل وچه پیر چه برناست‬ ‫یارب شده مغــــلوب سپاهت هـــــــمه عالم‬
‫از بهــر نجــاتــــــش بشــــریت به تــــقالست‬ ‫دنیاست سراسیــــمه و گم کرده رهء خویش‬
‫پنــــداشت سر قـــدرت او تا به ثریـــــــاست‬ ‫آنکس که سخن گفت چو فرعون ز زورش‬
‫کافتــــادگی و ذلـــــت او جای تمــــــاشاست‬ ‫امروز چنـــــان خوار و ذلیلست و پریشان‬
‫با عــــجز و تضـــرع ز تو اینگونه تمناست‬ ‫یارب ز جهان دور کن این آفــت خونخوار‬
‫ازســــینهء آنکــــس که ترا عاشـــق شیداست‬ ‫یــــارب به دعایی کـــــــه برآید ز دل پاک‬
‫از دیدهء آنکـــس که ترا عاشـــــــق شیداست‬ ‫یارب به سرازیری سیــــــــــالب سرشکی‬
‫درنـــــیمهء شب زان که به درگاه تو تنهاست‬ ‫یارب به یکـــــــــی نالهء پر درد غم انگیز‬
‫از گــــریه نیـــاساید و در شعـــــله سراپاست‬ ‫یارب به کــسی کو زغم مســـــــجد مسدود‬
‫پیوسته دلش در گرو یثــرب و بطحاست‬ ‫یارب به کســــی کز غم حج سوخته جان‬
‫درمانده و بیچاره وافــتاده به صحراست‬ ‫یارب به یتـــــــیمی که ز کف داده دیارش‬
‫بردار بال را که بســـــی واهمه افزاست‬ ‫یارب به همه رحـــــم کن از خاطر نیکان‬
‫بگذار کسی را که ازین شیـــوه مبراست ‪.‬‬ ‫برگیر کــــــسی را که بود ظــالم خونخوار‬
‫عبداالحد تارشی‬
‫مقدمه‬
‫الحمد هلل رب العالمنی و العاقبة للمتیقنی والصلواة والسالم عیل رسوله محمد و من‬
‫تبعهم باحسان ایل یوم الدین‪.‬‬
‫اما بعد‪ :‬دین مبین اسالم دین زیبایی هاست که به انسانیت شعور زندگی بخشیده‬
‫است‪ .‬پیش از اسالم انحراف در زندگی اجتماعی کمتر از زندگی امروزی غربی نبود؛‬
‫تا جایی که حتی کسی حاضر نبود مردم حجاز را به عنوان رعییت بپذیرد‪ ،‬اما اسالم به‬
‫آنان بهترین روش زندگی را آموخت وباعث شد که این مردم به رهبری و سیادت دنیا‬
‫برسند‪.‬‬
‫اسالم برای هر بخش از زندگی بشر آموزه ها ورهنمود های کلی واساسی دارد که‬
‫کشف جزئیات وتفصیالت آنها بر عهدۀ صاحبان علم وبصیرت است‪ .‬در پرتوِ این‬
‫رهنمودها‪ ،‬خردمندان هر عهد ودوران با مد نظر قرار دادن اوضاع وشرائط زمان راه حلی‬
‫برای مشکالت و مسائل روز جامعه می یابند‪.‬‬
‫در احکام اسالم معامالت واشیای حالل وحرام مشخص شده اند اهلل متعال در قرآن‬
‫َض ِِب‬ ‫ات َما َر َزقْ َنا ك ُْم َو ََل َت ْط َغ ْوا ِفی ِه ف ََیح َِّ‬
‫ِل عَل َْیك ُْم غ َ‬ ‫کریم فرموده است ‪ « :‬كُل ُوا مِن َط ِ ِّي َب ِ‬
‫َو َمن َی ْحل ِْل عَل َْی ِه غ َ‬
‫َض ِِب فَق َْد َه َوى» " بخورید از روزیهای پاکیزهای که به شما دادهایم؛‬
‫و در آن طغیان نکنید‪ ،‬که غضب من بر شما وارد شود و هر کس غضبم بر او وارد شود‪،‬‬
‫سقوب میکند! " همچنین در آیات واحادیث متعددی بر غذای حالل تأکید شده است‪.‬‬
‫تمام غذاهایی که شریعت خوردن آن را حالل قرار داده ‪ ،‬دارای فوائد معنوی فراوانی‬
‫استند ودر کنار آن فواید طبی و طبیعی بیشماری برای جسم انسان دارند‪.‬‬
‫ویروس مهلک کرونا این روزها تمام دنیا را به وحشت انداخته که ریشه ومبدأ آن‬
‫کشور چین است و نخستین مبتالیان وقربانیان آن نیز چینی ها استند‪ .‬کشورهای دیگر‬
‫نیز از این ویروس در امان نماندند و هر روز بر تعداد قربانیان آن افزوده می شود‪ .‬بنا بر‬
‫اعالم داکتران ومسؤالن چینی این ویروس از خفاش به سگ و گربه ودیگر حیوانات‬
‫منتقل شده وسپس به انسان ها انتقال یافته است‪.‬‬
‫چینی ها بدون در نظر گرفتن حالل وحرام و پاکی وناپاکی غذا هرچیزی از جمله‬
‫سگ‪ ،‬گربه موش وانواع حشرات را می خورند تا جایی که برخی می گویند‪ :‬هیچ‬
‫جنبنده روی زمین از دست آنان در امان نیست ؛ در نتیجه‪ ،‬شیوع این ویروس خطرناک‬
‫ومرگبار‪ ،‬خواب را از چشمان چینی ها ربوده است کشوری پیشرفته و با اقتصاد قوی‬
‫مانند چین در مهار این ویروس مبتنی بر عدم ساخت واکسن مؤثر در مقابله با کرونا‬
‫شکست خورده به نظر می رسد‪.‬‬
‫نکته ای دیگر که در همین موضوع بر حقانیت اسالم داللت دارد اینکه بعد از شیوع‬
‫این ویروس در چین‪ ،‬دولت شهرهای مبدأ را قرنطینه واکثر خطوط هوایی خودرا مسدود‬
‫ساخته وبه کسی اجازه ورود و خروج را نمی دهد و عالوه بر این‪ ،‬تمام کشور ها‬
‫شهروندان خودرا از سفر به چین باز می دارند وشهروندان ومسافران مقیم چین را توصیه‬
‫می کنند که در همان شهر ها بمانند تا آزمایش ها ی الزم از آنها گرفته شود وبعد ازآن‬
‫چین خارج شوند‪ .‬این امر اثبات عملی ارشاد پیامبر معظم اسالم ص است که فرمودند‪:‬‬
‫در هر سرزمینی که طاعون و وبا منتشر شد‪ ،‬به آن سرزمین نروید و همچنین ( بخاطر‬
‫ترس از مرگ) از آنجا فرار نکنید‪ .‬از دید گاه برخی علماء طاعون نوعی از بیماری‬
‫خاصی است حدیثی مذکور بر آن داللت می نماید اما از نظر بسیاری دیگری از علماء‬
‫آن است که طاعون نوعی از ویروس موذی است که به سرعت منتشر شده و واگیر دار‬
‫است ودر هر سرزمین وشهر ی که شیوع بیابد‪ ،‬نه رفتن به آن شهر جایز است ونه به‬
‫خاطر تر س از مرگ فرار کردن از آن دیار جایز میباشد‪.‬‬
‫برای اثبات درست آیین اسالم شاید دو مثال مذکور بسیار کم باشند‪ ،‬اما عالوه بر‬
‫آن در عصر جدید مباحث ودالیلی بسیاری وجود دارد که بر حقانیت اسالم داللت می‬
‫کنند امر مهم وضروری آن است که ما مسلمانان به هر طیق ممکن تعلیمات اسالم را به‬
‫غیر مسلمانان برسانیم این امر بر عهدۀ هر مسلمان است تا جایی که صدایش می رسد‬
‫پیام اسالم را به جواجع غیر اسالمی ابالغ کنند تا آنها پیرامون احکام ومزایایی اسالم‬
‫بیندیشند‪.‬‬
‫رساله ای که در دست دارید‪ ،‬در رابطه با وبای مرگبار و همه گیر کرونا و مسائل و‬
‫مباحث متعلق به آن عجالتا نوشته شده است‪ ،‬از خوانندگان گرامی و به خصوص‬
‫پژوهشگران فرهیخته می خواهم دیدگاه های مفید و نظرات سازنده شان را با آدرس‬
‫نویسنده و یا ناشر شریک سازند‪.‬‬
‫در اخیر از عموم کسانی که مرا در نوشتن این رساله همکاری و همیاری فرمودند به‬
‫خصوص از استاد و مربی بزرگوارم حضرت شیخ موالنا ابواالسرار محمد عبدالقاهر‬
‫«حفظه اهلل» و دوست صمیمی و گرامی ام دکتر عبدالقیوم ترابی صمیمانه ابراز سپاس و‬
‫امتنان می نمایم‪.‬‬
‫ابوحامد محمد اسالم عثمانی‬
‫بلخ – افغانستان‬
‫بهار ‪0111‬‬
‫فصل اول‬
‫تعریف وبا و طاعون‬
‫علماء و دانشمندان دینی در رابطه با تعریف وبا و طاعون به دو دسته تقسیم شده اند‬
‫که در ذیل به شرح و تفصیل هر دو دیدگاه پرداخته می شود‪:‬‬
‫دستۀ اول‬
‫این دسته از محدثان و عالمان برجسته‪ ،‬طاعون را به بیماری واگیردار و کشنده تعریف‬
‫نموده اند‪ ،‬اما تعبیرات شان اندکی از هم تفاوت دارد؛ مثالً‪ :‬ابن اثیر‪ ،0‬ابن منظور‪ 1‬و‬
‫صاحب المصباح المنیر‪ 1‬از طاعون به بیماری واگیر دار و عام تعبیر نموده اند‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫ابن العربی می گوید‪ :‬طاعون بیماری غالبی است که نور زندگی را خاموش می سازد‪.‬‬
‫جوهری‪ ،1‬ابن الملقن‪ ،1‬کرمانی‪ ،7‬قرطبی‪ ،1‬داودی‪ ،1‬فیروز آبادی‪ 01‬و عینی‪ 00‬طاعون را‬
‫‪1‬‬
‫النهایه ج‪ ،1‬ص ‪017‬‬
‫‪2‬‬
‫لسان العرب ج‪ ،01‬ص ‪117‬‬
‫‪3‬‬
‫المصباح المنیر ج‪ ،1‬ص ‪171‬‬
‫‪4‬‬
‫المسالک فی شرح موطا مالک‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪171‬‬
‫‪5‬‬
‫الصحاح ج‪ ،1‬ص ‪1011‬‬
‫‪6‬‬
‫التوضیح‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪111‬‬
‫‪7‬‬
‫الکوکب الدراری ج‪ ،1‬ص ‪ ،11‬ج‪ ،1‬ص ‪11‬‬
‫‪8‬‬
‫المفهم ج‪ ،1‬ص ‪717‬‬
‫‪9‬‬
‫بذل الماعون ص ‪11‬‬
‫‪11‬‬
‫القاموس المحیط ص ‪0101‬‬
‫عمدة القاری ج‪ ،1‬ص ‪070‬‬ ‫‪11‬‬
‫به معنی وباء دانسته اند‪ .‬ابن حزم ظاهری می گوید‪ :‬طاعون بیماری واگیردار و کشنده‬
‫ای است که در بعضی اوقات سرایت و کشندگی اش از حد معمول می گذرد‪ 0.‬صاحب‬
‫عون المعبود‪ 1‬و شیخ ابن عثیمین‪ 1‬نیز با نظر و تعبیر ابن حزم موافق اند‪.‬‬
‫دستۀ دوم‪ :‬این دسته از محدثان چیره دست جهان اسالم‪ ،‬طاعون را به نوع خاصی از‬
‫وباء های کشنده ای که به صورت زخم و آبله و انتفاخ غده ها ظاهر می شود‪ ،‬تعریف‬
‫نموده می گویند‪ :‬زخم ها و آبله های ناشی از طاعون معموالً در عقب گوش و کشالۀ‬
‫ران و زیر بغل و جاهای نرم بدن پدیدار می شوند‪.‬‬
‫در رأس دستۀ دوم‪ ،‬شخصیت هایی چون‪ :‬ابن عبدالبر‪ ،1‬امام نووی‪ ،1‬قاضی عیاض‪،1‬‬
‫ابن قیم‪ ،7‬ابن حجر عسقالنی‪ ،1‬ابن نجیم مصری‪ ،1‬خرشی مالکی‪ ،01‬زرقانی‪ ،00‬امام‬
‫غزالی‪ ،01‬بندنیجی‪ 01‬و ابراهیم حربی‪ 01‬قرار دارد‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫المحلی باآلثار ج‪ ،1‬ص ‪111‬‬
‫‪2‬‬
‫عون المعبود و حاشیه ابن القیم‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪111‬‬
‫‪3‬‬
‫شرح ریاض الصالحین ج‪ ،1‬ص ‪111‬‬
‫‪4‬‬
‫االستذکار ج‪ ،1‬ص ‪11‬‬
‫‪5‬‬
‫تهذیب االسماء و اللغات‪ ،‬ج‪ ،1‬ص ‪017‬‬
‫‪6‬‬
‫اکمال المعلم ج‪ ،7‬ص ‪011‬‬
‫‪7‬‬
‫الطب النبوی البن القیم‪ ،‬ص ‪10‬‬
‫‪8‬‬
‫فتح الباری البن حجر ج‪ ،01‬ص ‪011‬‬
‫‪9‬‬
‫ضبط اهل النقل ص ‪1‬‬
‫‪11‬‬
‫شرح مختصر خلیل ج‪ ،1‬ص ‪011‬‬
‫‪11‬‬
‫شرح الموطا‪ ،‬ج‪ ،0‬ص ‪111‬‬
‫‪12‬‬
‫بذل الماعون ص ‪11‬‬
‫‪13‬‬
‫همان ص ‪11‬‬
‫‪14‬‬
‫همان ص ‪11‬‬
‫قاضی عیاض‪ ،0‬ابن حجر عسقالنی‪ 1‬و ابن حجر هیتمی‪ 1‬که از طرفداران نظریۀ دوم‬
‫اند‪ ،‬می گویند‪ :‬هرچند طاعون حقیقتاً عبارت از زخم و آبله و غده هاست‪ ،‬مگر به سبیل‬
‫مجاز بر تمام بیماری های مهلک و خطرناک (وباء) اطالق می شود و علت اش تشابهی‬
‫است که با همدیگر در سرایت و کشندگی دارند‪.‬‬
‫تأیید نظریۀ دستۀ دوم به احادیث و طب قدیم‬
‫روایات زیادی دیدگاه دستۀ دوم را در زمینۀ تعریف طاعون تأیید می کند که اینک‬
‫به حیث نمونه دو حدیث را می آورم‪:‬‬
‫‪ – 0‬در مسند احمد به روایت عایشۀ صدیقه & آمده است که پیامبر خدا‪ %‬فرمودند‪:‬‬
‫اّلل َهذَ ا ا َِّ‬
‫لط ْع ُن ق َْد َع َرفْ َنا ُه‪ ،‬فَ َما‬ ‫ون قَا ل َْت‪ :‬فَ ُقل ُْت َیا َر ُسو َل َِّ ِ‬ ‫«فَ َنا ُء أ ُ َِّم ِِت ِبا َِّ‬
‫لط ْع ِن ‪َ ،‬و َِّ‬
‫الطا ُع ِ‬
‫ل»‪« 1‬فنای امت من به وسیله طعن و طاعون است‪ ،‬گفتم ای رسول‬ ‫ون؟ قَا َل‪ :‬غ َُِّدةٌ َك ُغ َِّد ِة ْ ِ‬
‫اْل ِب ِ‬ ‫َِّ‬
‫الطا ُع ُ‬
‫خدا ‪ !%‬طعن را می شناسیم‪ ،‬اما طاعون چیست؟ فرمود‪ :‬غده ای مانند غده شتر است» در این حدیث‬
‫طاعون به غده ای مانند «غدة اإلبل» تعریف شده است‪ ،‬این عین همان تعریفی است که‬
‫دستۀ دوم محدثان برای طاعون در نظر گرفته اند‪.‬‬
‫‪ – 1‬باز هم در مسند احمد به روایت عرباض بن ساریه ^ آمده است که پیامبر خدا‪%‬‬
‫الش َه َدا ُء َوال ُْم َت َوفَِّ ْو َن ع ََیل فُ ُر ِش ِه ْم إِ َیل َر ِبِّ َنا َع َِّز َو َج َِّل ِِف ال َِّ ِذی َن ُی َت َوفَِّ ْو َن‬
‫فرمودند‪َ « :‬ی ْخ َت ِص ُم ُِّ‬
‫الش َه َدا ُء‪ :‬إِ ْخ َوا ُن َنا قُ ِتل ُوا ك ََما قُ ِتل ْ َنا‪َ ،‬و َیقُو ُل ال ُْم َت َوفَِّ ْو َن ع ََیل فُ ُر ِش ِه ْم‪:‬‬ ‫ون‪ ،‬ف ََیقُو ُل ُِّ‬ ‫م َ‬
‫ِن َِّ‬
‫‪1‬‬
‫اکمال المعلم ج‪ ،7‬ص ‪011‬‬
‫‪2‬‬
‫فتح الباری البن حجر ج‪ ،01‬ص ‪011‬‬
‫‪3‬‬
‫الفتاوی کبری ج‪ ،1‬ص ‪17‬‬
‫‪4‬‬
‫مسند احمد شمارۀ حدیث ‪ ،11011‬این حدیث را البانی در االرواع رقم ‪ ،0111‬حسن دانسته است‪.‬‬
‫إِ ْخ َوا ُن َنا َما ُتوا ع ََیل فُ ُر ِش ِه ْم ك ََما ِم ْت َنا ع ََیل فُ ُر ِش َنا‪ ،‬ف ََیقُو ُل َربُِّ َنا َع َِّز َو َج َِّل‪ :‬ا ْن ُظ ُروا إِ َیل‬
‫َ‬
‫اح ُه ْم‬ ‫ِنی‪ ،‬ف َِإنَِّ ُه ْم م ْ ُ ْ‬
‫ِهْن َو َم َع ُه ْم‪ ،‬ف َِإذَا ِج َر ُ‬ ‫اح ُه ْم ِج َراحَ ال َْم ْق ُتول َ‬‫ِج َرا ِح ِه ْم‪ ،‬ف َِإ ْن أ ْش َب َه ْت ِج َر ُ‬
‫َ‬
‫م»‪« 0‬شهداء با کسانی در بستر بیماری (مرگ طبیعی) وفات یافته اند‪ ،‬پیرامون‬ ‫اح ُه ْ‬‫ق َْد أ ْش َب َه ْت ِج َر َ‬
‫قربانیان طاعون در محضر خدای تعالی مخاصمه می نمایند؛ شهداء می گویند‪ :‬قربانیان طاعون‪ ،‬برادران‬
‫ما اند و همانند ما کشته شده اند و آنانی که در بالین بیماری فوت کردند‪ ،‬می گویند‪ :‬این ها برادران‬
‫ما اند و همانند ما وفات یافته اند‪ .‬اهلل تعالی [به منظور فیصله] می فرماید‪ :‬به زخم های آنها نگاه کنید‪،‬‬
‫اگر شبیه زخم شهداء باشد‪ ،‬از جملۀ آنان به حساب می روند‪ ،‬آنگاه می بینند که زخم قربانیان طاعون‬
‫همانند زخم شهداء است»‪ .‬در این حدیث‪ ،‬زخم قربانیان طاعون به زخم شهداء تشبیه شده‬
‫است و این‪ ،‬صراحتاً دیدگاه دستۀ دوم محدثان را در زمینۀ تعریف طاعون تأیید و تقویت‬
‫می نماید‪.‬‬
‫امام ذهبی و ابن قیم جوزیه در دو کتاب طب نبوی‪ 1‬تعریفی را که از اطباء برای‬
‫طاعون نقل می نمایند‪ ،‬عین همان تعریفی است که دستۀ دوم محدثان برای طاعون در‬
‫‪1‬‬
‫نظر گرفته بودند و تعریف ابن سینا برای طاعون نیز موافق با تعریف آنان است‪.‬‬
‫‪1‬‬
‫مسند احمد شمارۀ حدیث ‪ ،07011‬سنن نسائی شمارۀ حدیث ‪ ،1011‬این حدیث را البانی در صحیح‬
‫الجامع رقم ‪ ،1111‬حسن دانسته است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫الطب النبوی للذهبی ص ‪ 111‬و الطب النبوی البن القیم ص ‪11‬‬
‫‪3‬‬
‫القانون فی الطب ج‪ ،0‬ص ‪011‬‬
‫فرق میان وبا و طاعون‬

‫در صحیح بخاری و مسلم از ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪:‬‬
‫َ‬
‫َال‪« 0‬بر شکاف ها و راه های مدینه‬ ‫ون‪َ ،‬وَل َ َِّ‬
‫الد ِّج ُ‬ ‫الم ِدی َن ِة َمالَئِ َك ٌة َل َ َی ْد ُخل َُها َِّ‬
‫الطا ُع ُ‬ ‫«ع ََیل أ ْنق ِ‬
‫َاب َ‬
‫طیبه فرشتگانی هستند که آنرا از طاعون و دجال محافظت می کنند‪ ،‬که داخل این شهر شوند‪ ».‬و در‬
‫ْ‬
‫الم ِدی َن ُة َیأتِ َ‬
‫یها‬ ‫روایت انس بن مالک ^ آمده است که پیامبر خدا ‪ %‬فرموده‪َ « :‬‬
‫ون إِ ْن َشا َء‬
‫الطا ُع ُ‬ ‫المالَئِ َك َة َی ْح ُر ُسو َن َها‪ ،‬فَال َ َیق َْر ُب َها َِّ‬
‫الد ِّجَا ُل» قَا َل‪َ « :‬وَل َ َِّ‬ ‫َِّ‬
‫الد ِّجَا ُل‪ ،‬ف ََی ِج ُد َ‬
‫َِّ ُ‬
‫اّلل‪« 1‬دجال به سوی مدینه می آید و می بیند که فرشتگان از آن پاسداری می کنند‪ ،‬دجال به آن‬
‫نزدیک نمی شود‪ ،‬و طاعون نیز به آن نزدیک نمی شود‪ ،‬ان شاء اهلل‪».‬‬
‫از هر دو روایت فوق معلوم می شود که طاعون و دجال وارد مدینه منوره شده نمی‬
‫الم ِدی َن َة‬
‫توانند‪ ،‬اما در صحیح بخاری به روایت عایشه صدیقه ^ آمده است‪َ « :‬وقَ ِد ْم َنا َ‬
‫ج انا ‪« 1‬وقتی به مدینه‬ ‫ان َی ْج ِري َن ْج اال َت ْع ِِن َما اء آ ِ‬
‫ان بُ ْط َح ُ‬ ‫َو ِه َي أ َ ْوبَأ ُ أ َ ْر ِض َِّ‬
‫اّللِ‪ ،‬قَا ل َْت‪ :‬فَك َ َ‬
‫آمدیم اینجا یکی از پر وبا ترین سرزمین های خدا بود‪ ،‬و در آن رود بُطحان جاری بود که آب آن‬
‫اندک بود یعنی متغیر و بد طعم بود‪».‬‬
‫از این حدیث به صراحت ثابت شد که سرزمین مدینه طیبه در هنگام ورود پیامبر‬
‫خدا ‪ %‬یکی از پر وبا ترین سرزمین های خدا بود‪ ،‬اگر وبا و طاعون را مرادف هم‬
‫بدانیم‪ ،‬در میان روایات مذکور تعارض به وجود می آید‪ ،‬لذا حافظ ابن حجر می فرماید‪:‬‬
‫‪ 0‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،0111‬صحیح مسلم رقم حدیث ‪111‬‬

‫‪1‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪7011‬‬
‫طاعون خاص و وبا عام است‪ ،0‬یعنی هر طاعون را می توان وبا نامید‪ ،‬ولی هر وبا را نمی‬
‫توان طاعون نامید‪.‬‬
‫خالصۀ کالم‬
‫خالصۀ اقوال علماء و دانشمندان در فرق میان مرض‪ ،‬وبا و طاعون این است‪ :‬هر‬
‫فکتوری که موجب اختالل و بی نظمی در وظایف بدن انسان گردد‪ ،‬مرض نامیده می‬
‫شود‪ .‬بیماری به مسری و غیر مسری منقسم می شود و بیماری مسری نیز دو نوع است‪:‬‬
‫یکی این که سرایت اش محدود است و فقط افراد معدودی را می تواند مصاب سازد و‬
‫دیگرش اینکه سرایت آن سریع و گسترده است که از آن در علم لغت و طب به وباء‬
‫یاد می شود‪ 1.‬و اگر سرعت سرایت آن‪ ،‬با کشندگی گسترده همراه باشد‪ ،‬از نظر اهل‬
‫لغت و طب به نام طاعون یاد می شود و قبالً به تفصیل تعریف طاعون از نظر دو دسته از‬
‫محدثان و دانشمندان را به بحث گرفتیم که نظریۀ دوم مورد تأیید احادیث و طب قدیم‬
‫قرار گرفت‪.‬‬
‫هرچند تعریف طب معاصر و اعالمیۀ سازمان صحی جهان با دیدگاه و تعریف دستۀ‬
‫اول منطبق و برابر است که طاعون را نوعی بیماری واگیردار و عفونی باکتریال مشترک‬
‫بین انسان و حیوانات می دانند که توسط جوندگان به سایر حیوانات منتقل می شود‪ ،‬اما‬
‫دیدگاه دستۀ دوم چون مورد تأیید احادیث موثق است‪ ،‬مثالً پیامبر خدا‪ %‬طاعون را‬
‫غده ای مانند غدة االبل دانست‪ ،‬لذا از قوت و ارجحیت برخوردار است‪.‬‬
‫‪1‬بذل الماعون‪ ،‬ص ‪011‬‬

‫‪1‬‬
‫تعریف وباء را در این کتاب ها می توانید بخوانید‪ :‬العین ج‪ ،1‬ص ‪ ،101‬المحیط ج‪ ،1‬ص ‪ ،11‬النهایه‪،‬‬
‫ج‪ ،1‬ص ‪ ،011‬التعریفات‪ ،‬ص ‪ ،11‬لسان العرب‪ ،‬ج‪ ،0‬ص ‪ ،011‬مفاتیح العلوم‪ ،‬ص ‪ ،011‬المجموع‬
‫المغیث ج‪ ،1‬ص ‪ ،177‬معجم لغۀ الفقهاء ص ‪ ،111‬مختار الصحاح‪ ،‬ص ‪.111‬‬
‫فصل دوم‬
‫اطالعاتی در باره ویروس کرونا‬

‫بیماری کرونا چیست؟‬
‫‪ ، COVID - ‬بیماری ناشی از یک نوع جدید ویروس کرونا است‪ ،‬این بیماری‬
‫در ابتدا با عبارت ویروس کرونای جدید سال ‪ 1101‬یا «‪ »COVID ‬معرفی شد‪،‬‬
‫این ویروس از خانواده ویروس های سندروم تنفسی حاد (سارس) و برخی از انواع سرما‬
‫خوردگی عادی می باشد‪.‬‬
‫عالم بیماری کرونا چیست؟‬
‫عالیم این بیماری تب‪ ،‬سرفه و نفس تنگی می باشد‪ .‬در موارد جدی تر عفونت‬
‫ممکن است باعث ذات الریه و یا مشکالت تنفسی شود این عالیم به آنفوالنزا یا سرما‬
‫خوردگی عادی مشابهت دارد که بیماری های رایج تر از بیماری کرونا هستند به دلیل‬
‫این شباهت و رواج بیشتر‪ ،‬دادن آزمایش برای اطمینان از تشخیص ابتالی فرد به بیماری‬
‫کرونا ضروری است‪.‬‬
‫بیماری کرونا چگونه پخش می شود؟‬
‫ویروس بیماری کرونا از طریق تماس مستقیم با قطرات تنفسی فرد مبتال (سرفه و‬
‫عطسه) منتقل می شود‪ .‬و همچنین از طریق تماس با سطوح آلوده به ویروس و لمس‬
‫صورت (چشم ها‪ ،‬بینی و دهان) قابل انتقال است‪ .‬ویروس کرونا می تواند چند ساعت‬
‫روی سطوح باقی بماند‪ ،‬اما با ضد عفونی ساده می توان آنرا از بین برد‪.‬‬
‫چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتال به کرونا هستند؟‬

‫به اساس پژوهش سازمان صحی جهان به نظر می رسد سالمندان و افرادی که دارای‬
‫بیماری های مزمن مانند دیابت و بیماری های قلبی هستند‪ ،‬بیشتر در معرض خطر بروز‬
‫عالیم شدید این بیماری قرار می گیرند‪.‬‬
‫چه درمانی برای کرونا وجود دارد؟‬
‫در حال حاضر هیچ واکسنی برای درمان بیماری کرونا موجود نیست‪ .‬با این وجود‪،‬‬
‫بسیاری از عالیم بیماری قابل درمان هستند و با دریافت مراقبت های اولیه توسط ارائه‬
‫دهندگان خدمات سالمت‪ ،‬می توان خطر این بیماری را کاهش داد‪.‬‬
‫چگونه می توان سرعت انتشار بیماری کرونا را کاهش داد؟‬
‫همانند دیگر بیماری های عفونی‪ ،‬تنفسی مثل آنفوالنزا یا سرماخوردگی عادی‪،‬‬
‫اقدامات بهداشتی عمومی برای کند کردن انتشار این بیماری از اهمیت خاصی برخوردار‬
‫است‪ ،‬اقدامات بهداشت عمومی شامل این کار های پیشگرانۀ روزانه می شود‪:‬‬
‫‪ ‬ماندن در منزل هنگام بیماری‪.‬‬
‫‪ ‬پوشاندن بینی و دهان در زمان عطسه و سرفه‪.‬‬
‫‪ ‬استفاده از ماسک‪.‬‬
‫‪ ‬شستشوی مرتب دستها با آب و صابون‪.‬‬
‫‪ ‬پاک کردن مرتب سطوح و اشیایی که زیاد لمس می شوند‪.0‬‬
‫‪0‬برگرفته شده از صفحه رسمی یونیسف برای همه کودکان تحت عنوان پیام ها و اقدامات کلیدی برای‬
‫پیشگیری از بیماری کرونا و کنترول آن در مدارس‬
‫آیا ویروس کرونا در حقیقت طاعون داخل است؟‬

‫با توجه به تعریف طاعون از منظر دو دسته از محدثان و محققان جهان اسالم که قبالً‬
‫گذشت‪ ،‬دیدگاه دانشمندان معاصر جهان اسالم این است ویروس کرونا عین طاعون‬
‫نیست‪ ،‬بل از وبا های مسری و وحشتناک این عصر است که در حکم طاعون داخل‬
‫است ؛ زیرا حدیث « غ َُِّدةٌ َك ُغ َِّد ِة ْ ِ‬

‫اْل ِب ِل»‪ 0‬که حقیقت طاعون از منظر پیامبر خدا اسالم ‪%‬‬
‫را بیان نموده‪ ،‬بر ویروس کرونا یا کووید ‪ 01‬صدق و انطباق ندارد‪.‬‬
‫دیدگاه جناب شیخ موالنا ابواالسرار محمد عبدالقاهر که از دانشمندان و محققان‬
‫برجسته و چیره دست جهان اسالم به شمار می رود‪ ،‬این است که ویروس کرونا یا‬
‫کووید ‪ ، 01‬حقیقتاً طاعون نیست‪ ،‬اما بنابر تشابه و مشترکاتی که با طاعون در سرعت‬
‫انتشار‪ ،‬واگیردار بودن و کشندگی دارد‪ ،‬در حکم آن داخل است‪ .‬و علمای زیادی در‬
‫جهان اسالم نظیر شیخ عبدالمحسن العباد البدر‪ ،‬شیخ سلیمان الرحیلی و دیگران با نظریۀ‬
‫فوق موافق اند‪ ،‬چنانچه شیخ عبدالمحسن العبیکان‪ ،‬آنفوالنزای خوکی را در حکم‬
‫طاعون دانسته و فتوی داده بود‪ :‬هر مسلمانی که در اثر آنفلونزای خوکی بمیرد‪ ،‬به درجۀ‬
‫شهید نایل می گردد ‪.1‬‬
‫و دلیل دیگر بر اثبات مدعای ما مبنی بر اینکه ویروس کرونا حقیقتا طاعون نبوده‪ ،‬بلکه‬
‫َ‬
‫الم ِدی َن ِة َمالَئِ َك ٌة َل َ‬ ‫وبا می باشد این حدیث پیامبر خدا‪ %‬است که فرمودند‪« :‬ع ََیل أ ْنق ِ‬
‫َاب َ‬
‫‪1‬‬
‫مسند احمد شمارۀ حدیث ‪ ،11011‬این حدیث را البانی در االرواع رقم ‪ ،0111‬حسن دانسته است‪.‬‬
‫‪2‬‬
‫همه گیری جهانی آنفوالنزای خوکی در اپریل سال ‪ 1111‬م مصادف با ‪ 0111‬ه‪.‬ش با ظهور سویۀ‬
‫جدیدی از آنفوالنزای خوکی آغاز شد‪ ،‬این اپیدمی ابتداء در مکزیک آغاز گشت‪ ،‬ولی پس از آن در‬
‫مناطق مختبلف جهان گسترش یافت‪ .‬سازمان های بین المللی صحت با اعالن مرحلۀ ‪ 1‬وضعیت هشدار‬
‫را اعالن کردند که شیوع جهانی آنفلوآنزای خوکی امر حتمی خواهد بود‪.‬‬
‫ون‪َ ،‬وَل َ َِّ‬

‫الد ِّجَا ُل»‪« 0‬به وسیلۀ فرشتگان حفاظت می شوند‪ ،‬در آن نه دجال‬ ‫َی ْد ُخل َُها َِّ‬
‫داخل شده می تواند و نه طاعون»‪.‬‬
‫علت پیدایش طاعون‬

‫برای علت ومنشا پیدایش طاعون دو گونه تفسیر و تحلیل وجود دارد‪ ،‬یکی بالی‬
‫عمومی و نوعی از عذاب یا بقیه ای از عذاب امت های پیشین‪ .‬و دیگری تأثیر جن که‬
‫اینک به کمک و توفیق پروردگار مهربان به شرح کوتاه هر دو تفسیر می پردازم‪.‬‬
‫تفسیراول‪ :‬نخستین روایت از اسامه بن زید ^ در باره سابقه طاعون به عنوان یک‬
‫عذاب در بنی اسرائیل و یا در امت های پیشین است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪:‬‬
‫َ‬ ‫الطاعون رجز أَو عذَ ُ‬
‫ُم‪« 1‬طاعون رجز و‬ ‫اب أ ْر ِس َل ع ََیل بَ ِِن إِ ْس َرائِی َل أ ْو ع ََیل َم ْن ك َ‬
‫َان ق َْبلَك ْ‬ ‫« َِّ ُ ُ ِ ْ ٌ ْ َ ٌ‬
‫عذابی است که بر بنی اسرائیل و یا امت های پیشین نازل گردید‪ ».‬در مسند احمد به روایت اسامه‬
‫َ‬
‫بن زید ^ این چنین آمده است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪« :‬إِ َِّن َهذَ ا ال َْوبَا َء ِر ْج ٌز أ ْهل َ‬
‫َك‬
‫ب أ َ ْح َیا انا‪ ،‬ف َِإذَا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫اّلل ِب ِه ْاْل َم َم ق َْبلَك ُْم‪َ ،‬وق َْد بَ ِق َي ِم ْن ُه ِِف ْاْل ْر ِض َش ْي ٌء َی ِجي ُء أ ْح َیا انا‪َ ،‬و َیذْ َه ُ‬ ‫َِّ ُ‬
‫ض‪ ،‬ف ََال َتأ ْ ُتو َها‪« 1‬این وبا رجزی است که‬ ‫َوقَ َع ِبأ َ ْر ٍض‪ ،‬ف ََال َت ْخ ُر ُجوا ِم ْن َها‪َ ،‬وإِ َذا َس ِم ْع ُت ْم ِب ِه ِِف أ َ ْر ٍ‬
‫خداوند برخی از امت ها را با آن هالک کرد و اندکی از آن روی زمین باقی ماندکه احیانا ظاهر می‬
‫شود و یا نمی آید و چون به سرزمینی طاعون بیاید (و شما در آنجا باشید) از آنجا بیرون نشوید‪ ،‬و اگر‬
‫شنیدید که در منطقه ای طاعون آمده است‪ ،‬بدانجا نروید‪».‬‬
‫‪0‬‬
‫صحیح بخاری شمارۀ حدیث ‪ ،0111‬صحیح مسلم شمارۀ حدیث ‪0171‬‬
‫‪1‬صحیح مسلم‪ ،‬رقم حدیث ‪11‬‬
‫‪1‬مسند احمد‪ ،‬رقم حدیث ‪10111‬‬
‫ماحصل دو روایت فوق این است که طاعون نوعی عذاب است که در یک مقطع‬
‫زمانی بر بنی اسرائیل و یا دیگر امت های پیشین نازل شده و بقایای آن در میان انسان ها‬
‫باقی مانده است که احیانا ظاهر شده و دوباره ناپدید می شود‪.‬‬
‫تفسیردوم‪ :‬عنوان دیگری در باره طاعون و علت پیدایش آن مطرح می شود و آن این‬
‫است بر اساس حدیث منسوب به رسول خدا ‪ %‬ازطاعون به عنوان «وخز من الجن» یا‬
‫من «اعدائکم من الجن» آمده است‪ ،‬چنانچه در مسنداحمد به روایت ابوموسی اشعری‬
‫ون ‪ .‬فَ ِقی َل‪َ :‬یا‬ ‫^ آمده است که پیامبرخدا ‪ %‬فرمودند‪« :‬فَ َنا ُء أ ُ َِّم ِِت ِبا َِّ‬
‫لط ْع ِن َو َِّ‬
‫ِن الْ ِج ِِّن َو ِِف ك ُ ٍ ِّل‬ ‫َ‬ ‫اّللِ‪َ ،‬هذَ ا ا َِّ‬
‫ون؟ قَا َل‪َ :‬و ْخ ُز أعْ َدائِك ُْم م َ‬ ‫لط ْع ُن ق َْد َع َرفْ َناهُ‪ ،‬ف ََما َِّ‬
‫الطا ُع ُ‬ ‫َر ُسو َل َِّ‬
‫ُش َه َدا ُء»‪« 0‬فنای امت من به طعن و طاعون است‪ ،‬گفته شد ای رسول خدا ‪ %‬طعن را می شناختیم‪،‬‬
‫پس طاعون چیست؟ فرمود‪ :‬تأثیر دشمنان تان از جن است و مردگان هر دو از شهدا است‪».‬‬
‫وخز به معنای طعن آمده اما در شرح آن گفته شده است‪ :‬طعن تاثیر ظاهر در ظاهر‬
‫است‪ ،‬اما وخز تاثیر باطن در ظاهر است‪ ،‬چون جن ناپیدا و باطن است و وقتی در بدن‬
‫انسان می خواهد تاثیری بگذارد‪ ،‬تاثیر از باطن به ظاهر است که گاه اثرش در ظاهر می‬
‫آید و گاه خیر‪ ،‬بنابرین با طعن فرق دارد‪ .1‬در هر حال علت طاعون در این عبارت‪ ،‬به‬
‫عنوان طعن و تأثیر جن در انسان آمده است‪.‬‬
‫‪0‬مسند احمد‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،01111‬الزم به ذکر است که در بعضی روایات «وخز اخوانکم من‬
‫‪0‬ص ‪ 01191‬شماره ‪ 17‬یم گوید‪« :‬وأما لهظ‬ ‫الجن» آمده‪ ،‬شیخ آلباین رر سلسله اَلحاری الضعیهه‬
‫إخوانكم فإنما هو ِف حدی آخر‪ ،‬وهو قوله فال تستنجوا بهما یعِن العظم والبقر فإنهما طعام إخوانكم‬
‫من الجن‪ ،‬رواه مسلم وغريه فكأنه اختلط عیل بعضهم هذا باْلول»‬
‫‪1‬ما رواه الواعون فی اخبار الطاعون للسیوطی ص ‪ 011‬ـ ‪011‬در کتاب شرح الزرقانی علی المواهب اللدنیۀ‬
‫ج ‪ 1‬ص ‪ 110‬در تفسیر و توضیح وخز اینگونه آمده است‪« :‬قال أهل اللغة‪ :‬الوخز الطعن إذا كان غرينا‪ ،‬فذو‬
‫در باره تاثیر جن یا همان وخز الجن در باره طاعون‪ ،‬ابن قیم تحلیلی دارد که در‬
‫اساس سعی می کند وجه صحتی برای آن از بابت تعلیل این که جن به انسان چه کار‬
‫دارد که او را با طاعون بیازارد‪ ،‬بیابد‪ .‬به نظر وی‪ ،‬خداوند گویی این قدرت را به جن‬
‫داده است تا وقتی انسان به بیراهه می رود او این طعن را به وی وارد کند‪ .‬این ماحصل‬
‫توجیهی است که او برای وخز الجن دارد‪  .‬‬
‫جزئیات دیگری هم در اینجا وجود دارد و آن اینکه در روایت آمده که در رمضان‬
‫این طعن وارد می شود و این خود سبب این پرسش شده است که چرا رمضان؟ گویی‬
‫این ماه که مقدس است‪ ،‬برای این کار مناسب نیست‪ .‬ابن قیم از قول سُبکی در رساله‬
‫ای که در باره طاعون تالیف کرده‪ ،‬نقل می کند که شاید جن قبل از رمضان این طعن‬
‫را وارد می کند اما در رمضان اثرش ظاهر می شود‪ .0‬البته توضیحات و پاسخ های دیگری‬
‫هم داده شده است‪ .‬مثل این که این اثر گروهی از جن است که در زمره شیاطین هستند‬
‫نه همه آنها‪ .‬این نظر بدرالدین زرکشی است که در رساله خود در باره طاعون آن را‬
‫آورده است‪.1‬‬
‫وصف طعن الجن بأنه وخز؛ ْلنه یقع من الباطن إیل الظاهر‪ ،‬فیؤثر ِف الباطن ا‬
‫أوَل‪ ،‬ثم یؤثر ِف الظاهر‪ ،‬وقد َل ینهذ‪،‬‬
‫وهذا بخالف طعن اْلنس‪ ،‬فإنه یقع من الظاهر إیل الباطن‪ ،‬فیؤثر ِف الظاهر ا‬
‫أوَل‪ ،‬ثم یؤثر ِف الباطن‪ ،‬وقد َل ینهذ‪».‬‬
‫‪1‬همان‬
‫‪2‬ما رواه الواعون‪ ،‬ص ‪ 011‬ـ ‪011‬‬
‫فصل سوم‬
‫کرونا عذاب یا امتحان الهی؟‬
‫بیماری ها وبال های طبیعی امور نسبی هستند که در بسیاری موارد داراری ابعاد‬
‫مختلف هستند که نگاه تک بعدی به آنها ممکن است ذهنیت نا درستی برای جامعه‬
‫ایجاد کند‪ ،‬چنانکه وقتی ویروس کرونا از سرزمین چین سر بر آورد‪ ،‬عده در صفحات‬
‫مجازی خوشحالی می کردند‪ ،‬اما وقتی کشورهای اسالمی به این ویروس گرفتار‬
‫گردید‪ ،‬زبان طعن وانتقاد دگر اندیشان وملحدان در برابر مسلمان ها گشوده شد‪ ،‬درپاسخ‬
‫به ایراد آنها باید گفت‪ :‬ویروس کرونا ودیگر بالهای فراگیر همان گونه که برای کافران‬
‫وگنهکاران عذاب الهی است‪ ،‬برای مسلمانان امتحان وآزمونی است که جهت شگفته‬
‫شدن ظرفیت های بندگی وکمال انسانی به آن مبتال شده اند‪ ،‬چنانچه پیامر خدا ‪ %‬در‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اّلل ع ََیل َم ْن َی َشا ُء‪َ ،‬وأ َِّن َِّ َ‬
‫اّلل َج َعل َ ُه َر ْح َم اة‬ ‫مورد طاعون فرمودند‪« :‬أنَِّ ُه عَذَ ٌ‬
‫اب َی ْب َعثُ ُه َِّ ُ‬
‫نی‪« 0‬طاعون عذابی است که اهلل متعال آن را به هرکس که بخواهد می فرستد وطاعون را‬
‫لِل ُْم ْؤ ِم ِن َ‬
‫رحمتی برای مومنان قرار داده است»‪.‬‬
‫امروز انتشار ویروس کرونا وفراگیری آن‪ ،‬در سطح جهان در صورتی که پدیده‬
‫طبیعی باشد (چون برخی آن را حمله بیولوژیکی می دانند اما برای اثبات آن سند ومبنایی‬
‫ارائه نکرده اند) برای کافران وستمگران عذاب الهی است که به سبب کفر وظلم وترویج‬
‫فحشا وفساد در جامعه به آن مبتال شده اند‪.‬‬
‫جنایت هایی که در جهان علیه مسلمانان صورت می گیرد وبسیاری از مجامع بین‬
‫المللی وملت ها ونهاد های مدافع حقوق بشر در مقابل آن سکوت می کنند‪ ،‬به خودی‬
‫‪1‬صحیح البخاری رقم حدیث ‪1111‬‬

‫خود کافی است که خداوند قهار عذاب عالم گیر ووحشتناکی را به نام ویروس کرونا‬
‫یا کوید ‪ 01‬بفرستد که ابتدا کشور کمونیستی چین وسپس تمام کشورهای جهان را‬
‫درگیر خود کند‪ ،‬پرواز ها را متوقف‪ ،‬ملیارد ها انسان را قرنطینه وخسارات مالی وجانی‬
‫بزرگی را متوجه جهانیان نماید‪.‬‬
‫قتل عام مردم مظلوم آیغور چین‪ ،‬هتک حرمت وکشتار مسلمانان هند ومیانمار‪ ،‬قتل‬
‫عام افغان ها وسوری ها توسط بم افگن های آمریکایی وروسی وصد ها ظلم وجنایت‬
‫بین المللی دیگر قطعا اسباب غضب وسخط پروردگار عالم را فراهم نموده است‪ .‬اما‬
‫شکی نیست که این بیماری برای مومنان ومسلمانان دنیا امتحان ورحمت است؛ زیرا‬
‫مومنان همواره در معرض ابتالها وآزمون هایی بوده اند که از یک سو صبر وایمان آنها‬
‫مورد آزمون اهلل متعال قرار می گیرد واز طرف دیگر ظرفیت های بندگی آن ها را شگوفا‬
‫تر می سازد وپس از صبر در مقابل همچو مصائب‪ ،‬آنها را به مدارج باالتری بندگی می‬
‫رساند‪.‬‬
‫واما کرونا که دامنگیر مسلمانان جهان شده ودروازه خیلی از مساجد را بر رخ‬
‫مسلمانان مسدود نموده وحشت واضطراب عجیبی را در میان مردم پخش نموده است‪،‬‬
‫قطعا ناشی از گناهان ومفاسد بی شماری است که اهل فساد وفحاشی خود را به آن آلوده‬
‫کرده اند وتوده های دیگر مردم در مقابل آن سکوت کرده اند‪ ،‬پیامبرخدا ‪ %‬می‬
‫اّلل أ َ ْن ُت ْد ِركُوه َُِّن‪ :‬ل َْم‬ ‫فرماید‪َ « :‬یا َم ْع َش َر ال ُْم َها ِج ِر ی َن َخ ْم ٌس إِ َذا ا ْب ُتلِي ُت ْم ِب ِه َِّن‪َ ،‬وأ َ ُعو ُذ ِب َِّ ِ‬
‫ون‪َ ،‬و ْاْل َ ْو َجاعُ ال َِّ ِِت ل َْم‬ ‫الطا ُع ُ‬ ‫ِِهي َِّ‬ ‫َت ْظ َه ِر الْهَا ِح َش ُة ِِف ق َْو ٍم ق َُِّط‪َ ،‬ح َِّّت ُی ْعلِ ُنوا ِب َها‪ ،‬إِ ََِّل ف ََشا ف ِ ُ‬
‫ان‪ ،‬إِ ََِّل أ ُ ِخذُ وا‬ ‫یز َ‬ ‫ض ْوا‪َ ،‬و ل َْم َی ْنق ُُصوا الْ ِمك َْیا َل َوالْ ِم َ‬ ‫ض ْت ِِف أ َ ْس َال ِف ِه ُم ال َِّ ِذی َن َم َ‬ ‫ك ْن َم َ‬ ‫َت ُ‬
‫ِهي‪َ ،‬و ل َْم َی ْم َن ُعوا َزك َاةَ أ َ ْم َوال ِِه ْم‪ ،‬إِ ََِّل ُم ِن ُعوا‬
‫ان عَل َ ْ ِ ْ‬ ‫نی‪َ ،‬و ِش َِّد ِة ال َْم ُئو َنةِ‪َ ،‬و َج ْو ِر ُِّ‬
‫السل َْط ِ‬ ‫الس ِن َ‬
‫ِب ِِّ‬
‫اّللِ‪َ ،‬و َع ْه َد َر ُسولِهِ‪ ،‬إِ ََِّل‬

‫ُضوا َع ْه َد َِّ‬ ‫الس َما ِء‪َ ،‬و ل َْو ََل ال َْب َهائِ ُم ل َْم ُی ْم َط ُروا‪َ ،‬و ل َْم َی ْنق ُ‬ ‫ِن َِّ‬ ‫الْ َق ْط َر م َ‬
‫َ‬
‫یه ْم‪َ ،‬و َما ل َْم َت ْحك ُْم أئِ ِّم ُ ُ ْ‬
‫َُت‬ ‫َ‬
‫ض َما ِِف أ ْی ِد ِ‬ ‫َري ِه ْم‪ ،‬فَأ َ َخذُ وا بَ ْع َ‬
‫ِن غ ْ ِ‬ ‫ِهي عَ ُد ِّاوا م ْ‬ ‫َسل َِّ َط َِّ ُ‬
‫اّلل عَل َ ْ ِ ْ‬
‫اّلل‪ ،‬إ ََِّل جعل َ ْ‬ ‫َ‬
‫هْن‪« 0‬ای گروه مهاجران! پنج‬ ‫اّلل َبأ َس ُه ْم َب ْي َ ُ ْ‬
‫ريوا ِم ِّمَا أ ْن َز َل َِّ ُ ِ َ َ َ ِّ ُ‬ ‫اّللِ‪َ ،‬و َی َت َخ َِّ ُ‬‫اب َِّ‬ ‫ِب ِك َت ِ‬
‫خصلتی است که چون به آن مبتال شوید وپناه بر خدا از اینکه به آن گرفتار شوید‪:‬‬
‫‪ -0‬هرگز در مردمی زنا پیدا نشود‪ ،‬چنانکه آن را آشکارا مرتکب شوند‪ ،‬مگر اینکه در ایشان طاعون‬
‫ودرد هایی که در گذشتگان آنها سابقه نداشته پدیدار گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬از پیمانه وترازو کم نکنند‪ ،‬جز اینکه به قحطی وسختی مخارج زندگی وستم سلطان گرفتار‬
‫شوند‪.‬‬
‫‪ -1‬از دادن زکات منع نکنند‪ ،‬جز اینکه آمدن باران آسمان بر آنها ممنوع گردد واگر به خاطر چهار‬
‫پایان نبود هیچ بارانی بر آنها نمی بارید‪.‬‬
‫‪ -1‬پیمان خدا ورسولش را نشکنند‪ ،‬جز اینکه خداوند دشمنان شان را بر ایشان مسلط کند وبرخی‬
‫اموالشان را بگیرد‪.‬‬
‫وبه غیر آنچه اهلل متعال نازل کرده حکم نکنند‪ ،‬جز اینکه خداوند کشمکش وستیزه را در میان‬ ‫‪1‬‬
‫آنها به وجود آورد‪.‬‬
‫از آنجایی که تنها ماده اول این حدیث مورد نظر ما میباشد‪ ،‬تنها به تفسیر همان بخش‬
‫می پردازم‪:‬‬
‫الف‪ :‬منظور از فاحشه در «ل َْم َت ْظ َه ِر الْهَا ِح َش ُة » عمل زنا است‪ ،‬برای زمانی است که عمل‬
‫زنا گسترده شده ومیان افراد زیادی شیوع پیدا کند وشیوع این عمل تنها توسط عده‬
‫معدودی نیست‪ ،‬بلکه تبدیل به رفتار روزانه وحتی شغل برای برخی شده باشد‪ ،‬چنانکه‬
‫امروز تعداد زیادی از مسلمانان به این عمل زشت مبتال شده اند‪.‬‬
‫‪1‬سنن ابن ماجه‪ ،‬رقم حدیث ‪1101‬‬

‫ب‪ :‬از جمله «لم تظهر» این تعبیر به دست نمی آید که لزوما همه آنهایی که زنا می‬
‫کنند به این بالی دنیایی دچار می شوند‪ ،‬بلکه این بال در میان جامعه ظاهر می شود وبا‬
‫بیمار شدن عده ای‪ ،‬این ظهور صدق می کند‪ .‬هرچند ممکن است اکثر افراد به جهت‬
‫پیشگیری از بیماری و‪ ...‬از این نوع بیماری ها رهایی یابند‪.‬‬
‫ج‪ :‬اگر چند کلمه طاعون در نگاه اول‪ ،‬اسمی برای بیماری خاصی از وبا است‪ ،‬اما به‬
‫جهت کثرت استعمال در مورد بیماری های واگیر دار وبا توجه به دیدگاه دو دسته از‬
‫علما ومحدثان که در اول کتاب گذشت میتوان احتمال داد که این کلمه در بیان تمام‬
‫بیماری های واگیر دار از قبیل‪ :‬آنفوالنزای خوکی‪ ،‬ایبوال‪ ،‬ویروس کرونا و‪ ...‬بوده است‪.‬‬
‫ض ْت ِِف أ َ ْس َال ِف ِه ُم ال َِّ ِذی َن َم َ‬

‫ض ْوا» امروزه می‬ ‫د‪ :‬با توجه به عبارت « ْاْل َ ْو َجاعُ ال َِّ ِِت ل َْم َت ُ‬
‫ك ْن َم َ‬
‫بینیم که بیماری هایی مانند ایدز به وجود آمده وعلت اصلی گسترش این بیماری‪ ،‬انجام‬
‫مقاربت جنسی است که قریب به اتفاق از طریق اعمال منافی عفت شیوع پیدا کرده است‬
‫وهمچنین کلمه «اَلوجاع» جمع میباشد واشاره به چندین درد ومرض دارد که قطعا ایدز‬
‫یکی از آنهاست وهمانگونه که برخی از آنها تا به امروز به وجود آمده‪ ،‬ممکن است‬
‫برخی نیز در آینده به وجود آید‪.‬‬
‫هـ ‪ :‬این روایت در واقع پیشبینی پیامبر خدا اسالم ‪ %‬می باشد که اگر در میان جامعه‬
‫ای عمل زنا شیوع پیدا کند‪ ،‬خواه نا خواه برخی بیماری ها در میان آنها شکل می گیرد‬
‫وامروزه می بینیم در بسیاری کشورهای که هرزگی وتن فروشی به امر عادی تبدیل‬
‫شده‪ ،‬آمار ایدز نیز افزایش یافته است ودر این روزها شیوع وحشتناک ویروس کرونا‬
‫که قطعا ناشی از اعمال زشت ونا روا است‪ ،‬روح وروان جهانیان را تهدید نموده وروزانه‬
‫صدها تن را به کام مرگ می کشاند‪.‬‬
‫حکمت ابتالی مسلمان به کرونا وا مثال آن‬

‫قبال عرض کردم که طاعون‪ ،‬کرونا و هر وبای دیگر به کافران عذاب و به مسلما نها‬
‫آزمون و رحمت است‪ ،‬مسلمانی که به همچو بیماری ها مصاب گردد در صورتی که‬
‫صبر نماید اجر و پاداش و رفع درجات نصیبش می گردد‪ .‬منافع و فوائد معنوی بیماری‬
‫ها به بیش از یکصد فایده می رسدکه اینک به بیان شمار معدودی از آنها اکتفا می کنم‪:‬‬
‫‪ -0‬از جلمه منافع بیماری در انسان‪ ،‬پرورش و تهذیب و پاکیزه داشتن آن از شرارت‬
‫َ‬
‫های موموجود می باشد‪ .‬اهلل تعالی می فرماید‪َ « :‬و َما أ َصا َبكُم ِِّمن ُِّم ِص َ‬
‫يب ٍة ف َِب َما‬
‫َ‬
‫ك ََس َب ْت أ ْی ِدیك ُْم َو َی ْعهُو َعن َك ِث ٍ‬
‫ري‪« 0‬هر مصیبتی به شما رسد به خاطر اعمالی است که انجام‬
‫دادهاید‪ ،‬و بسیاری را نیز عفو میکند!»‬
‫‪ -1‬بیماری ها سبب کفاره گناهان مسلمان می گردد‪ ،‬چنانچه از ابوهریره ^ روایت‬

‫ب‪َ ،‬و ََل‬
‫ب‪َ ،‬و ََل َن َص ٍ‬ ‫ِن م ْ‬
‫ِن َو َص ٍ‬ ‫یب ال ُْم ْؤم َ‬
‫است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪َ « :‬ما ُی ِص ُ‬
‫َسق ٍَم‪َ ،‬و ََل َح َز ٍن َح َِّّت ال َْه ِِّم ُی َه ُِّم ُه‪ ،‬إِ ََِّل ُك ِ ِّه َر ِب ِه م ْ‬
‫ِن َس ِ ِّي َئاتِ ِه ‪« 1‬هیچ خستگی و مرض‪ ،‬غم و‬
‫اندوه‪ ،‬و اذیت و شکنجه به مسلمان نمی رسد حتی خاری که به پایش می خلد مگر اینکه اهلل‬
‫الم ْؤم ِ‬
‫ِن‬ ‫البال َ ُء ِب ُ‬
‫تعالی در برابر آن گناهانش را می آمرزد‪ ».‬و نیز می فرماید‪َ « :‬ما َی َزا ُل َ‬
‫خ ِطي َئ ٌة‪« 1‬مردان و زنان مومن‬ ‫الم ْؤ ِم َن ِة ِِف َنه ِْس ِه َو َولَ ِد ِه َو َما لِ ِه َح َِّّت َیل ْ ََق َِّ َ‬
‫اّلل َو َما عَل َْی ِه َ‬ ‫َو ُ‬
‫همیشه در جان و فرزند و مال خویش مورد آزمایش خداوند قرار می گیرند‪ ،‬تا به خدا بپیوندند‪،‬‬
‫در حالیکه گناهی ندارند‪».‬‬
‫‪ 0‬الشوری آیت ‪11‬‬

‫‪1‬به روایت ابوهریره ‪ ،‬سنن ترمذی‪ ،‬رقم حدیث ‪1111‬‬
‫‪ -1‬یکی دیگر از فواید پریشانی های ناشی از مرض حصول قرب و نزدیکی بنده با اهلل‬
‫تعالی است‪ ،‬چنانچه از ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪ :‬اهلل‬
‫ت‬ ‫َ‬
‫تعالی در روز قیامت به کسانی که از مریض عیادت نکردند می فرماید‪ « :‬أ َما عَلِ ْم َ‬
‫ض فَل َم َتعده‪ ،‬أَما علِم َ‬
‫أ َ َِّن َع ْب ِدي ف َُال انا َم ِر َ‬
‫ج ْدت َِِن ِع ْن َد ُه ‪« 0‬ای فرزند‬ ‫ت أ َِّن َ‬
‫ك ل َْو عُ ْد َت ُه ل ََو َ‬ ‫ْ ُ ْ ُ َ َ ْ َ‬
‫آدم‪ ،‬بنده ام فالنی مریض شده و تو به عیادتش نرفتی‪ ،‬ولی تو اگر او را عیادت می کردی‪ ،‬حتما‬
‫مرا نزدش میافتی‪».‬‬
‫‪ -1‬فایده دیگر ابتال به بیماری برای انسان اینست که با آن‪ ،‬میزان صبر و شکیبایی فرد‬
‫سنجیده می شود‪ ،‬چنانچه از انس بن مالک ^ مرفوعا روایت است که پیامبر خدا‬
‫الر َضا‪َ ،‬و َم ْن َس ِخ َط‬ ‫اّلل إِذَا أ َ َح َِّ‬
‫ب ق َْو اما ا ْب َتال َ ُه ْم‪ ،‬ف ََم ْن َر ِض َي فَل َ ُه ِِّ‬ ‫‪ %‬فرمودند‪َ « :‬وإِ َِّن َِّ َ‬
‫خ ُط ‪« 1‬و چون خداوند قومی را دوست بدارد‪ ،‬آنها را آزمایش می کند و آنکه به [‬ ‫فَل َ ُه َِّ‬
‫الس َ‬
‫ابتالی خداوند] راضی شود‪ ،‬خدا از او راضی می شود و هرکه ناخشنود شود خداوند از او‬
‫ناخشنود می شود‪».‬‬
‫‪ -1‬یکی دیگر از فایده های معنوی مرض اینست که خداوند به سبب آن‪ ،‬تکبر‪ ،‬غرور‬
‫و خود پسندی را از انسان دور می کند و عجز و ناتوانی او را در برابر قدرت بی‬
‫انتهای الهی نمایان می سازد‪ ،‬چنانچه امروز همه قدرت های اتمی و اقتصادی‬
‫بزرگ دنیا در برابر کوچک ترین مخلوق خداوند به نام ویروس کرونا یا کووید‬
‫‪ 01‬درمانده و ناتوان گردیده اند‪ .‬شاید ویروس کرونا هشداری به جهانیان و به‬
‫خصوص طغیان گران و ستمگران و کسانی که با سرپیچی و سرکشی های مختلف‬
‫‪0‬صحیح مسلم رقم حدیث ‪1111‬‬

‫‪1‬سنن ترمذی‪ ،‬رقم حدیث ‪1111‬‬
‫از آغاز و پایان زندگی و عجز و ناتوانی بشر و عظمت قدرت خالق یکتا غافل مانده‬
‫بودند باشد‪ ،‬تا بدین وسیله به عظمت قدرت اهلل تعالی ایمان بیاورند‪ ،‬به او توکل‬
‫کنند و از او کمک و یاری بطلبند‪.‬‬
‫‪ -1‬یکی دیگر از مصالح و منافع بیماری انتظار بیمار برای گشایشی از جانب اهلل تعالی‬
‫است و یکی از لذیذ ترین صحنه ها‪ ،‬صحنه انتظار گشایش بنده از جانب پروردگار‬
‫است؛ حالتی که قلب بنده را به خدای یگانه اش پیوند می دهد‪.‬‬
‫‪ -7‬از فواید دیگر بیماری‪ ،‬نشانۀ اراده خیر خداوند بر فرد مبتال است‪ ،‬از ابوهریره ^‬
‫روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪َ « :‬م ْن ُی ِر ِر َِّ ُ‬

‫‪1‬‬
‫ب ِم ْن ُه «کسی‬
‫ريا ُی ِص ْ‬
‫اّلل ِب ِه َخ ْ ا‬
‫را که خدا اراده خیر به او داشته باشد او را به مریضی گرفتار می سازد‪».‬‬
‫‪ -1‬فایده دیگری بیماری اینست که انسان بدین وسیله قدر عافیت و صحت را بیشتر‬
‫می داند‪.‬‬
‫شبهه تعارض احادیث سرایت و جواب آن‬
‫جمله «ال عدوی» که سرایت امراض را نفی می کند‪ ،‬جزء چندین روایت صحیح و‬
‫معتبر است‪ .‬این حدیث ظاهرا از یکسو با مسلمات تجربی و طبی و از سوی دیگر‪ ،‬با‬
‫برخی روایاتی که دال بر مسری بودن مرض اند در تعارض است؛ از اینرو مورد توجه‬
‫محدثان و پژوهشگران علوم حدیث قرار گرفته و نظرات متعددی را پیرامون توضیح و‬
‫شرح و جمع میان روایات بیان نموده اند‪ ،‬برای ارائه پاسخ به شبهه مذکور نخست روایاتی‬
‫را می آورم که بیانگر عدم سرایت امراض است‪ ،‬و بعد از آن به ذکر روایاتی می پردازم‬

‫که مثبت سرایت و تعدی امراض است و سپس سخن راجح‪ ،‬قوی و اقرب به صواب‬
‫شارحان حدیث در این زمینه را ذکر می کنم‪.‬‬
‫روایاتی که سرایت امراض را نفی می کند‬
‫ريةَ‪َ ،‬وَل َ َها َم َة َوَل َ َصه ََر »‪« 0‬نیست سرایت بیماری (بدون اراده اهلل تعالی) و‬
‫‪َ« -0‬ل َ عَ ْد َوى َوَل َ ِط َ َ‬
‫نه بدفالی در پرندگان و نه شومی بوم و نه نحوست در ماه صفر و از جذام چنان بگریز که از شیر‬
‫می گریزی‪».‬‬
‫َ‬ ‫اب ِر ْب ِن َع ْب ِد اهللِ‪ ،‬أ َ َِّن َر ُسو َل ا ِ‬
‫اّلل عَل َْی ِه َو َسل َِّ َم أ َخذَ ِب َی ِد َم ْجذُ ٍ‬
‫وم‬ ‫هلل َص َِّیل َِّ ُ‬ ‫‪َ « -1‬ع ْن َج ِ‬
‫فَأ َ ْر َخل َ ُه َم َع ُه ِِف الق َْص َعةِ‪ُ ،‬ث َِّم قَا َل‪ :‬ك ُ ْل بِ ْس ِم اهللِ‪ ،‬ثِ َق اة بِ َِّ‬
‫اّللِ‪َ ،‬و َت َوكُِّال ا عَل َْی ِه ‪« 1‬از جابر بن‬
‫عبداهلل روایت است که پیامبر خدا ‪ : %‬دست مجذومی را گرفت و در کاسه خود داخل کرد و‬
‫سپس فرمود‪ :‬به نام اهلل و با اعتماد و توکل بر او بخور‪».‬‬
‫ان َیأْك ُ ُل ِِف ِص َح ِاِف َو َی ْش َر ُب ِِف أَق َْدا ِ‬

‫حي»‪« 1‬از‬ ‫وم فَك َ َ‬
‫‪َ « -1‬و َع ْن عَائِ َش َة قَا ل َْت َم ْو ایل َم ْجذُ ٌ‬
‫عایشه صدیقه روایت است که گفت‪ :‬برده مجذومی داشتیم در کاسه ام غذا می خورد و در پیاله‬
‫ام آب می نوشید‪».‬‬
‫احادیث دال بر سرایت امراض‬
‫الم ْجذُ ِ‬
‫وم ك ََما‬ ‫ِن َ‬‫‪ -0‬از ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪َ « :‬و ِف َِّر م َ‬
‫ِن اْل َ َس ِ‬
‫د ‪« 1‬از فرد جذامی فرار کن‪ ،‬آنگونه که از شیر فرار می کنی‪».‬‬ ‫َت ِه ُِّر م َ‬
‫‪0‬صحیح البخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪1717‬‬

‫‪1‬سنن ترمذی رقم حدیث ‪0107‬‬
‫‪1‬شرح النووی علی مسلم‪ ،‬جزء ‪ 01‬ص ‪111‬‬
‫ض ع ََیل‬
‫ور َر َِّن ُم ْم ِر ٌ‬
‫‪ -1‬از ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪َ« :‬ل َ ُی ِ‬
‫ص ٍحِّ ‪« 0‬و هرگز شتران بیمار بر شتران سالم وارد نشود‪».‬‬
‫ُم ِ‬
‫َ‬
‫اب َر ِض َي َِّ ُ‬
‫اّلل َع ْن ُه َخ َر َ إِ َیل‬ ‫‪ -1‬از عبداهلل بن عامر ^ روایت است‪« :‬أ َِّن ُع َم َر ْب َن ال َخ َِّط ِ‬
‫الر ْح َم ِن ْب ُن‬ ‫َ‬ ‫الشأ ْ ِم‪ ،‬فَل َمَا جا َء ِبسرغَ‪َ ،‬بل َ َغ ُه أ َ َِّن الو َبا َء وقَ َع ب َِّ ْ‬ ‫َِّ‬
‫َب ُه َع ْب ُد َِّ‬
‫الشأ ِم‪ ،‬فَأ ْخ َ َ‬ ‫َ ِ‬ ‫َ‬ ‫َ ْ‬ ‫ِّ َ‬
‫هلل عَل َْی ِه َو َسل َِّ َم قَا َل‪ :‬إِ َذا َس ِم ْع ُت ْم ِب ِه ِبأ َ ْر ٍض فَال َ َتق َْد ُموا‬ ‫َع ْو ٍف‪ :‬أ َ َِّن َر ُسو َل َِّ ِ‬
‫اّلل َص َِّیل ا ُ‬
‫َ‬ ‫قَ َ‬
‫ارا ِم ْن ُه‪« 1‬عمر^رهسپار شام گردیدو‬ ‫عَل َْیهِ‪َ ،‬وإِذَا َو َع بِأ ْر ٍض َوأ ْن ُت ْم ِب َها فَال َ َت ْخ ُر ُجوا ِف َر ا‬
‫چون به منطقه سرغ رسید‪ ،‬اطالع یافت که بیماری وبا در شام پیدا شده است‪ .‬عبدالرحمن بن‬
‫عوف ^ برایش خبر داد که رسول خدا ‪ %‬فرمودند‪ :‬هر گاه شنیدید که در جایی وبا واقع شده‬
‫در آنجا وارد نشوید و هر گاه در جایی واقع گردید که شما در آنجا بودید به نیت فرار از آنجا‬
‫بیرون نشوید‪».‬‬
‫وم فَأ َ ْر َس َل‬

‫یف َر ُج ٌل َم ْجذُ ٌ‬
‫َان ِِف َوفْ ِد َث ِق ٍ‬
‫‪ -1‬از عمر بن شرید و پدرش روایت است‪« :‬ك َ‬
‫َار ِج ْ‬
‫ع‪« 1‬در ترکیب نمایندگان ثقیف‬ ‫ای ْع َناكَ ف ْ‬ ‫ِب َص َِّیل ا ُ‬
‫هلل عَل َْی ِه َو َسل َِّ َم " إِنَِّا ق َْد بَ َ‬ ‫إِل َْی ِه ال َِّن ِ ُِّ‬
‫فردی مصاب به جذام وجود داشت [که اراده بیعت با رسول خدا ‪ %‬را داشت] رسول اهلل ‪%‬‬
‫کسی را به سوی وی فرستاد [که به او بگوید] ما با تو بیعت کردیم برگرد‪».‬‬
‫یموا ال َِّن َظ َر إِ َیل‬

‫‪ -1‬از ابن عباس ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪ََ « :‬ل ُت ِد ُ‬
‫ال َْم ْجذُ و ِم َ‬
‫نی‪« 1‬نگاه تان را به افراد جذام دار ادامه ندهید»‬

‫‪ 1‬سنن الکبری للبیهقی رقم حدیث ‪01111‬‬
‫‪ 1‬سنن ابن ماجه‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1111‬الطب النبوی البی نعیم االصفهانی‪ ،‬رقم حدیث ‪110‬‬
‫‪ -1‬از عبداهلل بن ابی اوفی ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪« :‬كلم المجذوم‬
‫وبينك وبينه قید رمح‪ ،‬أَو رمحنی‪« 0‬به شکلی با مجذوم صحبت کن که در میان تو و او‬
‫به اندازه یک یا دو نیزه فاصله باشد‪».‬‬
‫َ‬
‫َان بِ ِه َهذَ ا ال َْو َج ُع‪ :‬ال ُْجذَ ُ‬
‫ام‪،‬‬ ‫‪ -7‬از خارجه بن زید بن ثابت ^ روایت است‪« :‬أ َِّن َر ُج اال ك َ‬
‫ام إِ َیل ُع َم َر َو ِع ْن َد ُه َذ ل َ‬
‫ِك‬ ‫اب‪ ،‬قَا َل‪ :‬ف َِإذَا أ ُ ِت َ ِب َِّ‬
‫الط َع ِ‬ ‫ُل ع ََیل ُع َم َر ْب ِن الْ َخ َِّط ِ‬ ‫َان َی ْدخ ُ‬ ‫َوك َ‬
‫ك أ َ ْو ِب ِه ال َِّ ِذي‬
‫َريكَ ِب ِه َما ِب َ‬
‫َان غ ْ ُ‬ ‫َای ُم َِّ ِ‬
‫اّلل ل َْو ك َ‬ ‫یك‪ ،‬ف ْ‬‫الر ُج ُل‪ ،‬قَا َل‪َ « :‬یا ف َُال ُن ك ُ ْل ِم ِّمَا َیلِ َ‬ ‫َِّ‬
‫س ُرم ٍْح ‪« 1‬مردی مبتال به جذام در نزد عمربن خطاب ^‬ ‫َ‬
‫ِن ق َْي ِ‬ ‫ك َما ق ََع َد م ِ ِِِّن ع ََیل أ ْر َین م ْ‬‫بِ َ‬
‫وارد می شد‪ ،‬چون برای عمر ^ غذا آورده شد و آن مرد در آنجا حضور می داشت می فرمود‪:‬‬
‫ای فالنی! از پیش رویت غذا بخور‪ ،‬به خدا سوگند اگر آنچه تو بدان مبتال هستی فردی دیگری‬
‫بدان مبتال می بود نمی توانست به اندازه یک نیزه به من نزدیک بنشیند‪».‬‬
‫بررسی لغات مهم‬

‫‪« -0‬العدوی» مثل تقوی اسم مصدر اعداء است و به معنی سرایت بیماری از کسی به‬
‫فردی دیگر است‪ .‬معنی نفی از عدوی اینست که اعتقاد داشتن به مسری بودن‬
‫بیماری ها درست نیست‪ ،‬چیزی که ظاهرا از یکسو با مسلمات تجربی و طبی و از‬
‫جانب دیگر با خیلی از روایات متعارض به نظر می رسد‪.‬‬
‫‪َ« -1‬لطرية» به معنی بد فالی و شوم دانستن چیزی است‪.‬‬
‫‪« -1‬الهامه» نام پرنده ای است که اعراب جاهلی بدان فال بد می زدند معتقد بودند‬
‫هرکسی کشته شود و برای او خونخواهی صورت نگیرد روحش درقالب پرنده ای‬
‫‪ 0‬الطب النبوی البی نعیم اصفهانی‪ ،‬ج ‪ ،0‬ص ‪111‬‬

‫‪1‬‬
‫الجامع البن وهب‪ ،‬رقم حدیث ‪111‬‬
‫به نام هامه وارد می گردد و می آید و فریاد می کشد «اسقونی اسقونی» «سیرابم‬
‫کنید‪ ،‬سیرابم کنید» وچون انتقام او گرفته شد باز می گردد‪.‬‬
‫‪« -1‬ال صفر» برای آن احتماالت متعددی نقل کردند از جمله‪ :‬عرب تصور داشتند که‬
‫در شکم ماری است به نام صفر که چون انسان گرسنه می شود او را می گزد‪،‬‬
‫برخی گفته اند مقصود پیامبر خدا ‪ %‬از این عبارت نفی هموم و نحوست ماه صفر‬
‫است که در جاهلیت معروف بوده است‪.‬‬
‫قول راجح در جمع بین روایات‬
‫شارحان حدیث در بیان وجوه جمع میان دو نوع روایاتی که ظاهرا متعارض معلوم‬
‫می شوند اقوال و توجیهات زیادی دارند‪ .‬اما قول راجح و قوی که توسط حافظ‬
‫بدرالدین عینی‪ ،0‬امام نووی‪ ،1‬شاه انورشاه کشمیری‪ 1‬و ‪ ...‬مطرح شده و مورد تایید اکثر‬
‫‪1‬عمده القاری شرح البخاری‪ ،‬ج ‪ 10‬ص ‪ 117‬حافظ عینی در جمع میان روایات شش جواب را نقل نموده‬
‫است جواب سوم آن همان قول راجح و قوی است که من در باال ذکر کردم‪ .‬مجموع جواب های عینی‬
‫َ‬ ‫ُ‬
‫الح ِدی ََل ُیقَاوم َح ِدی ال َْباب‪،‬‬ ‫را برای اهل تحقیق اینجا می آورم‪« :‬قلت‪ :‬أ ِجیب بأجوبة‪ِ :‬م ْن َها‪ :‬أن َهذَ ا َ‬
‫اِن‪ :‬أَن ال َِّن ِِب صیل اهلل عَل َْی ِه َوسلم لم َیأْكُل َم َعه‪َ ،‬وإِنَِّ َما أذن لَ ُه بِ ْاْل َك ْ ِل‪ ،‬ذكره‬‫َ‬
‫اوي‪ .‬الثِّ ِ‬ ‫والمعارضة ََل تكون إَل َِّ َم َع ال ِّتَ َس ِ‬
‫الطة ال َْم ِر یض‬
‫ایل جعل ُم َخ َ‬ ‫الكالباذي‪َ .‬والثَِّا لِ ‪ :‬عیل َت ْق ِدیر أكله َم َعه أَن َه ِذه ْاْل َ ْم َراض ََل تع ِدي بطبعها‪َ ،‬و لَ ِكن اهلل َت َع َ‬
‫الح ِدی اْلول نهي َما‬ ‫ثم قد ی َت َخلَِّف َذ لِك َعن َسببه ك ََما ِِف َسائِر ْاْل َ ْس َباب‪ .‬فَهِي َ‬ ‫بها للصحیح َسببا ْلعدائه َمرضه‪َِّ ،‬‬ ‫َ‬
‫َان َی ْع َت ِقد ُه الجاهلي من أَن ذَ لِك یعدي بطبعه‪َ ،‬و ل َِهذَ ا قَا َل‪ :‬فَمن أعدى اْلول؟ َو ِِف ق َْوله‪ :‬ففر من المجذوم أعلم أن‬
‫َ‬
‫ك َ‬
‫الض َرر الَِّ ِذي یغلب وجوره ِع ْند وجوره ِبهعل اهلل عز َوجل‪»....‬‬ ‫ایل جعل ذَ لِك َسببا‪ ،‬فحذَِّ ر من َِّ‬ ‫اهلل َت َع َ‬
‫ب ال َْج ْم ُع بَ ْ َ‬
‫نی َهذَ ْی ِن‬ ‫ور ال ُْعل ََما ِء َی ِج ُ‬
‫متن جواب امام نووی را جهت استفاده اهل علم اینجا می آورم‪« :‬قَا َل ُج ْم ُه ُ‬
‫‪2‬‬
‫ان قَا لُوا َو َط ِر ی ُق ال َْج ْم ِع أن حدی َلعدوى ال ُْم َرا ُر ِب ِه َن ْه ُي َما ك َا َن ِ‬

‫ت ال َْجا ِهلِ َِّی ُة ت َْز ُع ُم ُه وتعتقده‬ ‫یح ِ‬
‫َنی َو ُه َما َص ِح َ‬
‫ال َْح ِدیث ْ ِ‬
‫أن المرض والعاهة تعدى بطبعها َلبهعل اهلل تعایل فشرح النووی علی مسلم ج ‪ ،01‬ص ‪)101‬‬
‫‪3‬العرف الشذی شرح سنن الترمذی ج ‪ 0‬ص ‪ : 101‬فأقول‪ :‬إن أحسن ما قیل ِف شرح حدی الباب ما ذكره‬
‫ا بن قیم ِف كتاب الرو ح ص ف‪ 91‬أن ا لمنهي ِف حدی الباب العدوى وهو ما یكون بناؤه عیل اْلوهام الباطلة ‪....‬‬
‫محدثان برجسته قرار دارد‪ ،‬این است‪ :‬منظور پیامبر خدا ‪ %‬از «ال عدوی» رد بر عقیده‬
‫جاهلیت بود که می پنداشتند طبیعت و ذات امراض‪ ،‬خود به خود گسترش می یابد و از‬
‫یکی به دیگری سرایت می کند‪ ،‬لذا رسول خدا ‪ %‬این عقیده جاهلی را رد کرد و به‬
‫آنها فرمود‪ :‬سرایت اینگونه امراض بر مبنای توان ذاتی و طبیعت آنها نیست‪ ،‬بلکه وابسته‬
‫به مشیت و تقدیر الهی است‪.‬‬
‫پس از این روایت و مبانی عقیدتی ما سرایت نکردن امراض بدون اذن و مشیت اهلل‬
‫تعالی ثابت می شود نه مطلق مرض‪ .‬به تعبیر دیگر‪ ،‬این روایت و روایات امثال آن نمی‬
‫گویند که اهلل تعالی اصال مرض مسری را در بین امراض نیافریده است‪ ،‬بلکه می گویند‬
‫بیماری مسری بدون مشیت و اراده اهلل تعالی هیچ تاثیری نمی گذارد‪ .‬لذا وقتی اعرابی‬
‫ْ‬ ‫الر ْم ِل ك َأَنَِّ َها ِّ ِ‬
‫ري‬
‫الب ِع ُ‬
‫الظ َبا ُء‪ ،‬ف ََیأ ِت َ‬ ‫اّللِ‪ ،‬ف ََما بَا ُل إِ ِبلِي‪َ ،‬تك ُ‬
‫ُون ِِف َِّ‬ ‫ای گفت‪َ « :‬یا َر ُسو َل َِّ‬
‫ُل َب ْي َن َها ف َُی ْج ِر ُب َها؟ «یا رسول اهلل ! پس چه حال است شتران مرا که در ریگستان‬ ‫اْل َ ْج َر ُب ف ََی ْدخ ُ‬
‫همچو آهو می نمایند‪ ،‬سپس شتری گرگین می آید و در میان شان وارد می شود و آنها را گرگین می‬
‫گرداند‪ »،‬پیامبر خدا ‪ %‬در جواب وی فرمود‪« :‬ف ََم ْن أ َ ْع َدى اْل َ َِّو َل؟‪ 0‬شتر اول را کی گرگین کرده‬
‫است؟» لذا بسیاری موارد دیده شده است‪ ،‬افراد سالم و تندرستی که همواره با بیماران‬
‫مسری سروکار و ارتباط داشته اند‪ ،‬اما مرض آنها بر وی تأثیری نداشته و گاه یک آدم‬
‫سالم که از اسباب مرض دوری می کند با آنهم بیمار می گردد‪ .1‬و با دو حدیث «َل َ‬
‫وم» و دیگر روایاتی که در باال ذکر کردیم در تعارض‬ ‫ِن َ‬‫ض» « َو ِف َِّر م َ‬
‫ور َر َِّن ُم ْم ِر ٌ‬
‫ُی ِ‬

‫‪www.bayanelislam.net 1‬‬
‫قرار ندارد‪ ،‬زیرا منظور پیامبر خدا ‪ %‬از این دو حدیث بیان این مطلب است که برخی‬
‫امراض به اساس اراده و قدر الهی دارای خصوصیت اپیدمی یا سرایت هستند‪.‬‬
‫میان نفی وجود و نفی تاثیر فرق است‬
‫در اینجا به بیان این مطلب می پردازم حدیث «ال عدوی‪ »...‬که به وسیله عبداهلل بن‬
‫عمر‪ ،0‬ابوهریره‪ 1‬و انس بن مالک‪ ^ 1‬روایت شده است از لحاظ قاعده نحوی حرف‬
‫«ال» مقتضی اسم و خبر است که لفظ «عدوی» اسم «ال» و خبرش محذوف است اگر‬
‫اظهار کنیم اینگونه می شود‪َ« ،‬ل عدوی مؤثرة بطبعها» یا «ال عدوی تضر بذاتها» یا «ال‬
‫عدوی تنتقل بذاتها» یعنی هیچ مرضی به اساس طبیعت و استعداد خود مؤثر‪ ،‬مضر و‬
‫مسری نیست هرکه به زبان عربی و قواعد آن آشنایی داشته باشد میداند که در بین « َل‬
‫عدوی مؤثرة بطبعها» و «ال وجود للعدوی» تفاوتی به فاصله زمین و آسمان است‪ .‬به تعبیر‬
‫دیگر‪ ،‬حدیث «ال عدوی» تأثیر ذاتی و طبیعی و مستقل مرض را که همان عقیده جاهلیت‬
‫بود رد کرد نه اصل تأثیر و یا وجود و سرایت آنرا‪.‬‬
‫در ادامه حدیث «ال عدوی» و روایات دیگر‪ ،‬شواهد و قراینی وجود دارد ما را در‬
‫اثبات آنچه گفتیم که میان نفی وجود و نفی تاثیر فرق است‪ ،‬کمک می کند اینک به‬
‫ذکر برخی از این شواهد و قراین می پردازم‪:‬‬
‫قرینۀ اول‪ :‬در روایات «ال عدوی» بدفالی که یکی از خرافات و شرکیات جاهلت بود‪،‬‬
‫نفی شده است‪ ،‬در حالی که مردمان بسیاری تا آمدن اسالم بدان معتقد بودند‪ ،‬پس معلوم‬
‫‪0‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1771‬صحیح مسلم ‪1111‬‬

‫‪1‬صحیح بخاری رقم حدیث ‪ ،1771 ،1717‬صحیح مسلم‪1111 ،‬‬
‫می شود که از «وَل طرية» نفی وجود آن مراد نیست‪ ،‬بلکه نفی عقیده جاهلیت یا نفی‬
‫تاثیر «تطري» مراد است‪.‬‬
‫ريةُ‬
‫الط َ َ‬
‫ابن مسعود ^ روایتی در مورد «تطیر» دارند که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪ِ ِّ « :‬‬
‫اّلل ُیذْ ِه ُب ُه ِبال َِّت َوك ُِّ ِ‬
‫ل‪« 0‬بدفالی شرک است‪ ،‬یعنی‬ ‫ريةُ ِش ْركٌ ‪َ ،‬ث َال اثا‪َ ،‬و َما ِم َِّنا إِ ََِّل َو لَ ِك َِّن َِّ َ‬ ‫ِش ْركٌ ‪ِ ِّ ،‬‬
‫الط َ َ‬
‫بدفالی ای که منجر به ترک چیزی یا عملی گردد از شرک به شما می رود‪».‬‬
‫قرینۀ دوم‪ :‬بعد از «العدوی» «هامه» نیز نفی شده است در حالیکه هامه دارای وجود‬
‫خارجی بود و اعراب جاهلیت معتقد بودند هرکس بمیرد وروح او به شکل پرنده‬
‫کوچک در می آید و همواره به نزد اقارب و محل اقامت حیات خود رفت و آمد می‬
‫کند‪ ،‬اما اگر کشته شود و بازماندگانش انتقام خون او را نگیرند این پرنده کوچک‬
‫همواره در اطراف قبر و قتل گاه او ناله ای دلخراشی «اسقونی اسقونی» «سیرابم کنید‪،‬‬
‫سیرابم کنید» سر می دهد و این ناله ادامه دارد تا خون او گرفته شود‪ .‬و این پنداشت‬
‫جاهلی موجب ادامه کشتار و قتل بود به خیال اینکه هر قدر کشتار ادامه یابد هامۀ مقتول‬
‫سیرابم می شود و این عقیده خرافی به حدی رسیده بود که به افکار ادباء و شعراء برای‬
‫خود جا باز کرده بود‪ ،‬اسالم آمد و آنرا باطل اعالم کرد‪.‬‬
‫قرینۀ سوم‪ :‬اقتران «العدوی» به «و ال صفر» نیز از مؤیدات دعوای ماست‪ ،‬یعنی در‬
‫این حدیث ماه صفر نفی شده است‪ ،‬در حالیکه اعراب جاهلی آنرا ماه شوم می پنداشتند‬
‫پس معلوم شد که در این حدیث نفس عدوی و هامه و صفر منتفی نشده بلکه اعتقادات‬
‫جاهلی در مورد آنها منتفی شده است‪ ،‬که بدفالی و ماه صفر را در زندگی خود مؤثر‬
‫‪0‬سنن ابی داود‪ ،‬رقم حدیث ‪1101‬‬

‫می دانستند‪ ،‬چنانچه ابن عثیمین ‪ ‬می گوید‪« :‬وهذا النهي ِف هذه اْلمور اْلربعة ليس‬
‫نهیا للوجور; ْلنها موجورة ولكنه نهي للتأثري; فالمؤثر هو اهلل‪« 0....‬نفی در این چهار چیز‬
‫به معنی نفی وجود نیست‪ ،‬زیرا این ها دارای وجود خارجی اند‪ ،‬بلکه به معنی نفی تاثیر است‪ ،‬یعنی‬
‫مؤثر حقیقی اهلل است‪».‬‬
‫ِن اْل َ َس ِ‬
‫د ‪« 1‬از فرد جذامی فرار کن‪،‬‬ ‫وم ك ََما َت ِه ُِّر م َ‬
‫ِن َ‬‫قرینۀ چهارم‪ :‬جمله « َو ِف َِّر م َ‬
‫آنگونه که از شیر فرار می کنی‪ ».‬که در اخیر حدیث «العدوی» آمده است و همچنان حدیث‬
‫دست ندادن پیامبر خدا ‪ %‬با فرد جذامی از وفد ثقیف که قبال در بخش اثبات سرایت‬
‫امراض ذکر گردید بدین معناست تماس گرفتن با مجذوم از اسبابی است که به اساس‬
‫اذن و مشیت اهلل تعالی وسیله انتقال مرض می گردد‪ .‬اما به گونۀ ذاتی و مستقل هیچ‬
‫تاثیری در انتقال مرض ندارد‪ ،‬چون مؤثر حقیقی فقط اهلل است‪.‬‬
‫قرینۀ پنجم‪ :‬روایت انس بن مالک ^ است که گفت‪ :‬پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪َ« :‬ل َ‬
‫ريةَ‪َ ،‬و ُی ْع ِج ُب ِِن الهَأ ْ ُل قَا لُوا‪َ :‬و َما الهَأ ْ ُل؟ قَا َل‪ :‬كَلِ َم ٌة َط ِ ِّي َب ٌة‪ 1‬به دو وجه بیانگر‬
‫عَ ْد َوى َوَل َ ِط َ َ‬
‫آنست که از «العدوی» نفی وجود سرایت مراد نیست‪ ،‬بلکه نفی عقیده جاهلی مراد‬
‫است‪:‬‬
‫‪ -0‬اقتران «العدوی» به «الطیرۀ» که در قراین قبلی به تفصیل بیان کردیم‪.‬‬
‫‪ -1‬ذکر فال نیک بعد از «العدوی و ال طیر» یعنی ذکر فال نیک بعد از نفی «العدوی»‬
‫و «طیره» داللت بر این امر دارد که مقصود از نفی این دو‪ ،‬رد بر اعتقاد اهل جاهلیت‬
‫‪1‬القول المفید البن عثیمین‪ ،‬ج ‪ ،0‬ص ‪111‬‬

‫است نه نفی وجود؛ زیرا اعتقاد خطا در سرایت و بدفالی نوعی سوءظن نسبت به‬
‫پروردگار است‪ ،‬اما فال نیک در مقابل این هر دو قرار دارد و حاوی این پیام است‬
‫که اهلل تعالی قادر مطلق است و هر چه بخواهد انجام می دهد که در واقع یک نوع‬
‫بشارت و مسرت را در قلب مسلمان ایجاد می کند‪.‬‬
‫اّلل َص َِّیل‬
‫قرینۀ ششم‪ :‬روایت ابوهریره ^ است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪« :‬إِ َِّن َر ُسو َل َِّ ِ‬
‫َ َ‬ ‫اهلل عل َی ِه وسلَِّم قَا َل‪َ« :‬ل َ عدوى» فَق َ‬
‫ال‬
‫الر َم ِ‬‫ُون ِِف ِِّ‬ ‫اْل ِب َل‪َ ،‬تك ُ‬ ‫َام أ ْع َر ِاب ٌِّ فَقَا َل‪ :‬أ َرأ ْی َت ِ‬ ‫َ‬ ‫َْ َ‬ ‫ُ َ ْ َ َ َ‬
‫ْ‬ ‫أ َ ْمثَا َل ِّ ِ‬
‫ِب َص َِّیل ا ُ‬
‫هلل عَل َْی ِه َو َسل َِّ َم‪« :‬ف ََم ْن‬ ‫ري اْل َ ْج َر ُب فَ َت ْج َر ُب؟ قَا َل ال َِّن ِ ُِّ‬
‫الب ِع ُ‬
‫یها َ‬
‫الظ َبا ِء‪ ،‬ف ََیأتِ َ‬
‫أَعْ َدى اْل َ َِّو َ‬
‫‪1‬‬
‫ل «پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪ :‬سرایت مرض نیست‪ ،‬بادیه نشینی برخواست و گفت‪ :‬آیا نمی‬
‫بینی که شتری در ریگستان به سان آهو می نماید و شتر گرگین بر آن می آید و آنرا گرگین می سازد‬
‫پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪ :‬شتر اول را چه کسی گرگین ساخته است؟» این حدیث از دو جهت دال بر‬
‫آنست که منظور پیامبر خدا ‪ %‬از «ال عدوی» نفی وجود سرایت نیست‪ ،‬بلکه نفی عقیده‬
‫جاهلیت است‪:‬‬
‫وجه اول‪ :‬پیامبر خدا ‪ %‬سخن اعرابی در مورد گرگین ساختن شتر را رد نکرد این به‬
‫معنای اثبات وجود سرایت است‪.‬‬
‫وجه دوم‪ :‬پیامبر خدا ‪ %‬با پرسش «فمن اعدی االول؟» بر عقیده جاهلی که طبیعت و‬
‫ذات مرض را مؤثر در انتقال می پنداشتند رد کرد‪ .‬و بیان نمود که شتر اولی به اراده و‬
‫مشیئت اهلل تعالی گرگین شده بود و بیماری آن به شتر دومی نیز به خواست و اراده‬
‫پروردگار منتقل شده است‪.‬‬

‫فصل چهارم‬
‫مسئله اول‪ :‬حکم خروج از منطقه طاعون‬
‫بیرون شدن از منطقه ای که در آن طاعون واقع شده باشد‪ ،‬جایز نیست‪ ،‬چنانچه از‬
‫َ‬
‫اسامه بن زید ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪« :‬إِ َِّن َهذَ ا ال َْو َبا َء ِر ْج ٌز أ ْهل َ‬
‫َك‬
‫ب أ َ ْح َیا انا‪ ،‬ف َِإذَا‬ ‫َ‬ ‫َ‬ ‫ُ‬
‫اّلل ِب ِه ْاْل َم َم ق َْبلَك ُْم‪َ ،‬وق َْد بَ ِق َي ِم ْن ُه ِِف ْاْل ْر ِض َش ْي ٌء َی ِجي ُء أ ْح َیا انا‪َ ،‬و َیذْ َه ُ‬ ‫َِّ ُ‬
‫ض‪ ،‬ف ََال َتأ ْ ُتو َها‪« 0‬این وبا رجزی است که‬ ‫َوقَ َع ِبأ َ ْر ٍض‪ ،‬ف ََال َت ْخ ُر ُجوا ِم ْن َها‪َ ،‬وإِذَا َس ِم ْع ُت ْم ِب ِه ِِف أ َ ْر ٍ‬
‫خداوند برخی از امت ها را با آن هالک کرد و اندکی از آن روی زمین باقی ماندکه احیانا ظاهر می‬
‫شود و یا نمی آید و چون به سرزمینی طاعون بیاید (و شما در آنجا باشید) از آنجا بیرون نشوید‪ ،‬و اگر‬
‫َار‬
‫شنیدید که در منطقه ای طاعون آمده است‪ ،‬بدانجا نروید‪ ».‬و در روایت دیگر می فرماید‪« :‬الْه ُِّ‬
‫ف‪« 1‬فرار از طاعون همانند فرار از صف جهاد است‪».‬‬ ‫َار م َ‬
‫ِن ال ِّز َْح ِ‬ ‫ون‪ ،‬ك َا لْه ِِّ‬ ‫م َ‬
‫ِن َِّ‬
‫بیرون شدن از منطقه طاعون سه حالت دارد‪:‬‬
‫‪ -0‬خروج به نیت فرار از طاعون شرعا ممنوع و ناجائز است‪.‬‬
‫‪ -1‬خروج به نیت کار‪ ،‬تجارت‪ ،‬تداوی و‪ ...‬جایز است‪ ،‬و بنا به قول امام نووی ‪‬‬
‫محدثان کرام به جواز آن اجماع نظر دارند‪.‬‬
‫‪ -1‬اگر به هدف کار‪ ،‬تجارت‪ ،‬تداوی و‪ ...‬بیرون شود و در ضمن‪ ،‬قصد سالم ماندن‬
‫از وباء را نیز داشته باشد‪ ،‬این حالت مورد اختالف علما و محدثان است‪ ،‬از عمل‬
‫عمر فاروق ^ در هنگام طاعون عمواس جواز آن ثابت می شود‪ .‬و مورد تایید‬

‫ِن أ َ ْر ٍض َل َ‬
‫اب َم ْن َخ َر َ م ْ‬
‫امام بخاری ‪ ‬نیز است‪ ،‬چنانچه بابی را تحت عنوان « َب ُ‬
‫ُتال َ ِی ُم ُه » آورده و به حدیث عرینیین‪ 0‬استدالل نموده است‪ .‬او باب یاد شده را قبل‬
‫از حدیث نهی و خروج از فرار از سرزمین طاعون آورده است‪ .‬حافظ ابن حجر‬
‫َ ال َِّ ِذي أ َ ْو َر َر ُه َب ْع َد ُه ِِف ال َِّن ْه ِي‬ ‫ار إِ َیل أ َ َِّن ال َْح ِدی‬ ‫ََ َ‬
‫‪ ‬در ذیل آن می نویسد‪َ « :‬وك َأ ِّن ُه أ َش َ‬
‫َ‬
‫ون‬ ‫ِن ْاْل َ ْر ِض الِّ ِِت َوقَ َع ِف َ‬
‫ل َْي َس ع ََیل ُع ُمو ِم ِه َوإِنَِّ َما ُه َو‬
‫یها َِّ‬
‫الطا ُع ُ‬ ‫َع ِن الْ ُخ ُرو ِ م َ‬
‫وص ِب َم ْن َخ َر َ ِف َر ا‬
‫ارا ِم ْن ُه ‪« 1‬و او به این مطلب اشاره دارد حدیثی را که بعد از آن در‬ ‫َم ْخ ُص ٌ‬
‫نهی از خروج از سرزمین طاعون آورده‪ ،‬به عمومیت خود باقی نبوده‪ ،‬بلکه مخصوص به کسی‬
‫است که به نیت فرار از طاعون خارج شود‪».‬‬
‫مسئله دوم‪ :‬حکمت منع فرار از طاعون‬

‫محدثان کرام موارد آتی را از حکمت های منع فرار از طاعون برشمردند‪:‬‬
‫‪ -0‬چون طاعون یا کرونا ویروس – که از جمله بیماری های وبایی است – وقتی در‬
‫منطقه ای شیوع پیدا کند‪ ،‬به احتمال اغلب همه گیر می شود‪ ،‬پس خوف مصاب‬
‫شدن همگی موجود است و بیرون شدن فرد یا افرادی از منطقه طاعون زده سبب‬
‫‪ 1‬حدیث عرینیین در صحیح بخاری به شماره ‪ 1717‬به روایت انس بن مالک چنین آمده است‪ :‬مردی یا‬
‫مردانی از قبایل عکل و عرینه نزد رسول خدا آمدند و به اسالم اقرار کردند و گفتند ای پیامبر خدا خدا‪،‬‬
‫ما مردم مالدار هستیم و زراعت پیشه نیستیم‪ ،‬آنها هوای مدینه را ناسازگار یافتند‪ ،‬رسول خدا ایشان را‬
‫فرمود که با شتران و شتربان بیرون روند و از شیر و ادرار شتران (داروگونه) بنوشند‪ .‬آنها برآمدند تا آنکه‬
‫به ناحیه حرّه رسیدند‪ ،‬ایشان پس از آنکه اسالم آوردند‪ ،‬کافر شدند و شتربان رسول خدا را کشتندو شتران‬
‫را ربودنداین خبر که به پیامبر خدا رسید‪ ،‬تعقیب کنندگان را در پی شان فرستاد (و آنها را آوردند و به‬
‫مجازات شان امر کرد‪ ،‬چشمانشان را کشیدند و دستانشان را بریدند و آنها را در گوشه حرّه گذاشتند تا‬
‫در همان حال مردند‪.‬‬
‫‪1‬فتح الباری البن حجر عسقالنی‪ ،‬ج ‪ ،01‬ص ‪ 071‬به اساس مکتبه شامله‬
‫گسترش ویروس و مصاب شدن دیگران را فراهم می کند‪ ،‬و ضرر رسانی به‬
‫دیگران شرعا حرام و ناجایز است‪.‬‬
‫‪ -1‬خروج از منطقه طاعون به نیت فرار یک نوع معارضه با تقدیر است‪ .‬آری‪ ،‬خروج‬
‫به اهداف دیگری که قبال عرض شد‪ ،‬اشکالی ندارد‪.‬‬
‫‪ -1‬اگر اجازه فرار از طاعون داده شود‪ ،‬شاید کسی باقی نماند که مریضان را پرستاری‬
‫و مردگان را تکفین و تدفیق و جنازه نماید‪.‬‬
‫‪ -1‬اگر اجازه خروج داده شود‪ ،‬آدم های قوی و نیرومند از منطقه طاعون فرار می کنند‬
‫و فقط بیماران و ضعیفان باقی می ماند‪ .‬و این‪ ،‬باعث تضعیف روحیه و کسر قلوب‬
‫آنها می گردد‪ ،‬مفسران کرام می گویند‪ :‬حکمت وعید و هشدار سخت در فرار از‬
‫صف جهاد این است که سبب تضعیف روحیه مجاهدین و ایجاد ترس و رعب در‬
‫دل آنان می گردد‪.‬‬
‫‪ -1‬یکی دیگر از حکمت های نهی از فرار‪ ،‬جلوگیری از انتشار و سرایت مرض در‬
‫‪0‬‬
‫جاهای دیگر است‪.‬‬
‫مسئله سوم‪ :‬حکم داخل ورود به منطقه طاعون‬
‫داخل شدن به منطقه و یا شهری که گرفتار طاعون شده باشد‪ ،‬بنابر روایتی که در‬
‫مسئله اول ذکر گردید جایز نیست‪.‬‬
‫‪1‬بذل الماعون‪ ،‬ص ‪ 111 - 110‬و سایت موقع اعجاز القرآن و السنه‪ ،‬بحث الهدی النبوی فی التعامل‬
‫مع الطاعون‬
‫مسئله چهارم‪ :‬حکمت نهی از دخول در منطقه طاعون‬

‫حافظ ابن قیم ‪ ‬در رابطه با حکمت نهی از دخول در منطقه طاعون نکات ذیل را‬
‫ذکر نموده است‪.‬‬
‫‪ -0‬عدم دخول به منطقه ای که گرفتار طاعون شده‪ ،‬به معنی پرهیز از اسباب سرایت و‬
‫دور از آن است‪.‬‬
‫‪ -1‬عدم دخول به شهر یا منطقه طاعون به معنی استفاده از نعمت تندرستی و عافیت‬
‫است‪ ،‬که هر پیشرفت دنیوی و اخروی وابسته به نعمت تندرستی می باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬حکمت دیگر نهی از دخول به منطقه ای طاعون آن است که هوای آلوده به مرض‬
‫استنشاق نکند‪ .‬و از آن به دور باشد‪.‬‬
‫‪ -1‬سه مورد فوق از باب سرایت امراض بود‪ ،‬مورد چهارم از باب «سدّا للذریعه» است‪،‬‬
‫یعنی برای آنکه اگر کسی به منطقه ای طاعون وارد شود و بدان مبتال گردد‪ ،‬ممکن‬
‫‪0‬‬
‫است در مورد حدیث «ال عدوی و ال طیره» دچار شبهه شود‪.‬‬
‫مسئله پنجم‪ :‬علت نهی از خروج و دخول در منطقه طاعون‬
‫علما و دانشمندان دینی در بیان علت نهی از دخول به منطقه طاعون و فرار از آن به‬
‫سه دسته تقسیم شدند‪:‬‬
‫الف‪ :‬بعضی موضوع دخول به منطقه طاعون و خروج از آن را یک امر تعبدی پنداشته‬
‫اند که فهم معنی آن از توان ما بیرون است‪.‬‬
‫‪1‬زاد المعاد‪ ،‬ج ‪ 0‬ص ‪11‬‬

‫ب‪ :‬برخی علت دخول و فرار را شرعی دانسته اند که عبارت است از تحقیق صدق‬
‫توکل بر خدا‪ ،‬تفویض اسباب به او‪ ،‬عدم فرار از او و ترس از واقع شدن در شرک‪ .‬و‬
‫تعلق به اسباب به گونه ای که گمان برد که فرار از طاعون او را از مرگ نجات داده و‬
‫داخل شدن در منطقه ای طاعون هالک اش ساخته است‪.‬‬
‫ج‪ :‬عده ای از علما علت نهی از دخول و خروج را به مصلحت بندگان دانسته اند که از‬
‫آن قبال به حکمت یاد آور شدیم و موارد دخول و فرار را ماده وار بیان کردیم‪ ،‬پس‬
‫نیازی به تکرار آن نیست‪.‬‬
‫مسئله ششم‪ :‬حکم خروج از منطقه وبا به قصد فرار‬
‫اختالف علما در این مسئله مبنی بر علت نهی از خروج در حدیث است به اساس‬
‫دیدگاه که خوف انتشار سرایت بیماری طاعون را علت نهی از خروج پنداشتند‪ ،‬امکان‬
‫قیاس وبا به طاعون به خاطر اشتراک هر دو در علت‪ ،‬فراهم است‪ .‬اما مشکل از آنجا بر‬
‫می خیزد که ابن حجر هیتمی ‪ ‬به تأسی از عالمه سیوطی ‪ ‬اجماع علما را به جواز‬
‫فرار از وبا نقل نموده است‪ 0.‬عالمه سیوطی در ادامه می گوید‪ :‬طاعون از خصوصیاتی‬
‫برخوردار است که در دیگر وبا ها یافت نمی شود‪ .‬مثال طاعون رحمت است‪ ،‬فرار از‬
‫آن جایز نیست و کسی که به سبب آن بمیرد به درجه شهادت نایل می گردد‪ ،‬چون‬
‫خصوصیات یاد شده در دیگر وبا ها موجود نیست‪ ،‬لذا فرار از آنها هم جایز است‪.1‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫اع‬ ‫ار م ِْن أ ْر ِض ال َْو َبا ِء ف َِإنِّ ُه َجائِ ٌز ِب ْ ِ‬
‫اْل ْج َم ِ‬ ‫ون الْ ِه َر ُ‬ ‫ار م ِْن َم َح ِ ِّل َِّ‬
‫الطا ُع ِ‬ ‫الفتاوی الفقهیه الکبری « َو َخ َر َ ِبا لْ ِه َر ِ‬
‫‪1‬‬
‫الس ُیو ِط ِّي – ج ‪ ،1‬ص ‪»00‬‬ ‫ك ََما قَا لَ ُه ال َْج َال ُل ُِّ‬
‫‪ 1‬همان‬
‫در صورت اختصاص حکم مذکور به طاعون فتوای بعضی علما این است‪ :‬وقتی وبا‬
‫در منطقه ای شیوع پیدا بکند و تحقق ضرر به سبب دخول و خروج در آن منطقه یقینی‬
‫شود‪ ،‬آنگاه قدوم و دخول نه به دلیل طاعون بودن‪ ،‬بلکه به قاعده «ال ضرر وال ضرار فی‬
‫االسالم» جایز نیست‪ .‬واهلل اعلم‪.‬‬
‫مسئله هفتم‪ :‬حکم خروج از منطقه طاعون به نیت غیر فرار‬
‫بیرون شدن از منطقه طاعون به نیت غیر فرار‪ ،‬مثال به قصد تداوی‪ ،‬طلب علم‪ ،‬تجارت‬
‫و‪ ...‬جایز است‪ .‬اما وقتی کارش تمام شد بیرون شدن از آنجا نیز برایش جایز است؛ زیرا‬
‫منع در حدیث (فال تخرجوا فرارا منه) مقید به فرار شده‪ ،‬علما و محدثان می فرمایند‪:‬‬
‫وقتی خروج و دخول در منطقه طاعون به اغراض و مقاصد غیر فرار جایز است‪ ،‬پس از‬
‫‪0‬‬
‫منطقه ای وبا به طریق اولی جایز می باشد‪.‬‬
‫ب َب ْل ف َِر ا‬
‫ارا‬ ‫اآلداب الشرعیه البن المفلح‪ ،‬ج ‪ ، 1‬ص ‪َ « 171‬و ُم َرا ُر ُه ْم ِِف ُر ُخولِهِ‪َ ،‬والْ ُخ ُرو ِ ِم ْن ُه لِغ ْ ِ‬
‫َري َس َب ٍ‬
‫‪1‬‬
‫ارا» عمده القاری ج ‪ 01‬ص ‪11‬‬ ‫وم عَل َْیهِ‪َ ،‬والْ ُخ ُرو َ ِم ْن ُه ف َِر ا‬ ‫َوإِ ََِّل ل َْم َی ْح ُر ْم‪َ ،‬و َج َِّو َز َب ْع ُ‬
‫ض ال ُْعل ََما ِء الْق ُُد َ‬
‫َ‬
‫رجوا إِذا لم یكن خروجكم إَل ِّ ف َِر ا‬
‫ارا ِم ْن ُه‪ ،‬فأباح الْ ُخ ُرو لغ ََرض‬ ‫اینگونه نوشته است‪َ « :‬و َت ْق ِدیره‪ََ :‬ل ت ْخ ُ‬
‫آخر كالتجارة َو َن ْحو َها»‬
‫مسئله هشتم‪ :‬حدود و ضابطۀ منطقه ای طاعون‬

‫شارحان حدیث در رابطه با تعیین حدود و ضابطۀ منطقه اطاعون می فرمایند‪ :‬مراد از‬
‫لفظ «ارض» در حدیث عبدالرحمن بن عوف و اسامه بن زید ^ محل وقوع طاعون‬
‫است‪ ،‬زیرا تقسیم بندی فعلی شهر ها و کشور ها در صدر اسالم نبود‪.‬‬
‫شهاب الدین رملی در تعیین معنای «ارض» چنین می نویسد‪َ « :‬وال ُْم َرا ُر بِ ْاْل َ ْر ِض ِِف قَ ْولِ ِه‬
‫َ‬
‫َان َبل اَدا‬‫ون َس َوا ٌء ك َ‬ ‫الطا ُع ُ‬ ‫اْلقَا َم ِة ال َْوا ِق ُع ِب ِه َِّ‬ ‫َ‬ ‫‪َ -‬ص َِّیل َِّ ُ‬
‫اّلل عَل َْی ِه َو َسل ِّ َم ‪« -‬إذَا َوقَ َع ِبأ ْر ٍض» َم َح ُِّل ْ ِ‬
‫َ َ‬ ‫َ‬ ‫َ‬
‫یم‪« 0‬مراد از ارض در حدیث محل اقامت است که‬ ‫َري َها ََل َج ِمی ُع ْ ِ‬
‫اْلقْلِ ِ‬ ‫أ ْم ق َْر َی اة أ ْم َم َحل ِّ اة أ ْو غ ْ َ‬
‫طاعون در آن واقع شده خواه شهر باشد‪ ،‬قریه‪ ،‬محله یا غیر آن نه تمام اقلیم‪».‬‬
‫در اینجا سوالی پیش می آید‪ :‬فرد چه اندازه از منطقه طاعون بیرون شود که بر آن‬
‫حکم فرار مرتب گردد‪ ،‬مثال نفس خروج از شهر یا قریه در ترتب حکم فرار کافی است‬
‫یا اینکه از مزارع و آبادی اطراف قریه هم بیرون شود؟ ابن حجر هیتمی ‪ ‬در این رابطه‬
‫ف أ َ ْهلِ َها فَك ُ ُِّل َم َح ٍ ِّل عَ ُِّدوا الْ ُخ ُرو َ إل َْی ِه‬ ‫َ‬
‫می گوید‪َ « :‬وا َلَِّ ِذي َی ْظ َه ُر أنَِّ ُه ُی َِّت َب ُع ِِف َذ ل َ‬
‫ِك ُع ْر ُ‬
‫خ ُرو ُ إل َْیهِ‪َ ،‬وإِ ََِّل ف ََال‪« 1‬بهتر در این مسئله عرف اهل همان محله و قریه است‪ ،‬بیرون‬ ‫ارا َح ُر َم الْ ُ‬
‫ِف َر ا‬
‫شدن از هر محلی را که مردم قریه فرار می پنداشتند‪ ،‬خروج از آنجا حرام است‪ ،‬و اگر فرار نمی‬
‫پنداشتند‪ ،‬حرام نیست‪».‬‬
‫مسئله نهم‪ :‬عودت آنکه از طاعون فرار کرده چگونه است؟‬

‫این مسئله بستگی به علت نهی از خروج دارد‪ ،‬در صورتی که نهی از خروج امر‬
‫تعبدی باشد‪ ،‬برگشت فرد فرار کننده واجب است‪ .‬و اگر علت نهی خوف از انتشار و‬
‫‪1‬فتاوی الرملی ج ‪ ،1‬ص ‪111‬‬

‫‪1‬الفتاوی الفقهیه الکبری‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪11‬‬
‫سرایت مرض باشد‪ ،‬آنگاه اگر فرار کننده مبتال به مرض نشده باشد عودتش الزم نیست‪.‬‬
‫و اگر علت نهی از خروج پرستاری از بیماران باشد‪ ،‬در آن صورت دیده شود اگر بدون‬
‫وی افراد دیگری برای رسیدگی به بیماران و تدفین و تکفین وجود داشته باشد برگشتن‬
‫فرار کننده الزم نیست و اگر نبود باید برگردد‪.‬‬
‫مسئله دهم‪ :‬آیا وبا و طاعون در مدینه منوره داخل می شود؟‬
‫به حدیث صحیح عدم دخول طاعون و دجال در مدینه طیبه ثابت است‪ ،‬چنانچه از‬
‫َ‬
‫الم ِدی َن ِة َمالَئِ َك ٌة َل َ‬ ‫ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪« :‬ع ََیل أ ْنق ِ‬
‫َاب َ‬
‫َال‪« 0‬بر شکاف ها و راه های مدینه طیبه فرشتگانی هستند که آنرا از‬ ‫ون‪َ ،‬وَل َ َِّ‬
‫الد ِّج ُ‬ ‫َی ْد ُخل َُها َِّ‬
‫طاعون و دجال محافظت می کنند‪ ،‬که داخل این شهر شوند‪ ».‬و در روایت انس بن مالک ^‬
‫المالَئِ َك َة‬ ‫یها َِّ‬ ‫ْ‬
‫الد ِّجَا ُل‪ ،‬ف ََی ِج ُد َ‬ ‫الم ِدی َن ُة َیأتِ َ‬
‫آمده است که پیامبر خدا ‪ %‬فرموده‪َ « :‬‬
‫ون إِ ْن َشا َء َِّ ُ‬
‫اّلل‪« 1‬دجال به سوی مدینه می‬ ‫َال» قَا َل‪َ « :‬وَل َ َِّ‬
‫الطا ُع ُ‬ ‫َی ْح ُر ُسو َن َها‪ ،‬فَال َ َیق َْربُ َها َِّ‬
‫الد ِّج ُ‬
‫آید و می بیند که فرشتگان از آن پاسداری می کنند‪ ،‬دجال به آن نزدیک نمی شود‪ ،‬و طاعون نیز به‬
‫آن نزدیک نمی شود‪ ،‬ان شاء اهلل‪ ».‬الزم به ذکر است که این حکم مخصوص طاعون است و‬
‫شامل دیگر امراض وبایی نمی شود‪.‬‬
‫مسئله یازدهم‪ :‬آیا وبا و طاعون در مکه مکرمه داخل میشود؟‬
‫امکان دخول وبا در مکه مکرمه معارض شرعی ندارد‪ ،‬اما در مورد نیامدن طاعون به‬
‫مکه مکرمه روایتی از ابوهریره ^ است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪« :‬ال َْم ِدی َن ُة َو َم َِّك ُة‬
‫‪ 0‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،0111‬صحیح مسلم رقم حدیث ‪111‬‬

‫ون‪« 0‬مکه و مدینه به وسیله فرشتگان‬

‫الطا ُع ُ‬ ‫ان ‪ِ 3‬با ل َْمالئِ َك ِة َل َی ْد ُخل ُُه َما َِّ‬
‫الد ِّجَا ُل َوَل َِّ‬ ‫ُوظ َت ِ‬
‫َم ْحه َ‬
‫حفاظت می شوند و در آن دجال و طاعون داخل شده نمی تواند‪ ».‬برخی براین حدیث ایراد‬
‫گرفتند که در سال ‪ 711‬ه‪.‬ق طاعون وارد مکه گردید؟ حافظ ابن حجر‪ ‬در جواب‬
‫آن می فرماید‪ :‬بیماری که در سال ‪ 711‬ه‪.‬ق وارد مکه گردید‪ ،‬طاعون نبود‪ ،‬یکی از وباء‬
‫ها بود‪ 1.‬اما مدار این روایت بر فلیح ابن سلیمان است که ابن معین‪ ،‬ابوحاتم‪ ،‬ابوداود‪ ،‬نسائی و ابوزرعه‬
‫رازی او را ضعیف خوانده اند‪.1‬‬
‫‪1‬التاریخ الکبیر للبخاری‪ ،‬ج ‪ ،1‬ص ‪011‬‬

‫‪1‬‬
‫موقع االسالم سوال و جواب‪ ،‬شمارۀ سوال ‪.010117‬‬
‫‪1‬تهذیب الکمال فی اسماءالرجال‪ ،‬ج ‪ ،01‬ص ‪ 101‬که عبارت آن اینگونه است و ُم َح ِّمَد ْبن‬
‫فلیح ْبن ُسل َْیمان‪ .‬قال أ َ ُبو ُز ْر َعة (‪ : )1‬ضعیف‪ .‬قال ا ْبن حبان (‪َ : )1‬ل یقبل من َح ِدیثه إَل ما وافق‬
‫الثقات‪ ،‬تهذیب التهذیب‪ ،‬ج ‪ 1‬ص ‪111‬‬
‫راهکار های مواجهه با کرونا‬

‫این روزها که شیوع ویروس کرونا عده زیادی از مردم دنیا را مصاب ساخته و بشر‬
‫در عالج آن درمانده است‪ ،‬باید توجه داشت که برای مقابله با این بیماری‪ ،‬برخی اسباب‬
‫ظاهری نظیر قرنطینه‪ ،‬رعایت موارد بهداشتی‪ ،‬استفاده از ویتامین ها و برخی اسباب‬
‫معنوی وجود دارد؛ زیرا اهلل تعالی دنیا را دار اسباب خلق کرده است و همه چیز در این‬
‫دنیا با اسباب آن سروسامان می یابد‪ ،‬به این صورت که سعادت و شقاوت‪ ،‬موفقیت‪،‬‬
‫شکست‪ ،‬صحت‪ ،‬بیماری‪ ،‬بالها و آفت ها همه سبب دارند و رفع بال ها و مصائب نیز‬
‫اسبابی دارد‪.‬‬
‫بیماری کرونا یک آفت و بالی همه گیر است که گریبان جوامع بشری را گرفته و‬
‫آسیب های مهلک روحی‪ ،‬جسمی‪ ،‬اقتصادی و‪ ...‬را بر تمام جهان وارد کرده است‪ ،‬ولی‬
‫ما تنها سبب ظاهری آن را که همان ویروس است می بینیم و از اسباب معنوی آن غافل‬
‫هستیم‪.‬‬
‫شریعت اسالمی به ما توصیه کرده که از اسباب استفاده کنیم‪ ،‬اما هرگز به آن تکیه‪،‬‬
‫توکل و اعتماد نکنیم‪ ،‬بلکه اعتماد و توکل ما بر اهلل تعالی باشد که یگانه خالق و مالک‬
‫و رب االسباب است؛ دین اسالم به ما می گوید که به اسباب ظاهری توجه کنیم‪ ،‬نزد‬
‫طبیب مراجعه کرده و از دارو و درمان استفاده کنیم‪ ،‬اما از اسباب معنوی نیز غفلت نکنیم‬
‫و بدانیم که شفا دهنده حقیقی اهلل است‪ .‬اگر او تعالی بخواهد دارو و درمان اثر می کند‬
‫و اگر نخواهد تاثیری نمی گذارد‪.‬‬
‫ویروس کرونا تنها سبب ظاهری این بیماری وحشتناک وهمه گیر است‪ ،‬اما سبب‬
‫معنوی آن شرک‪ ،‬ظلم‪ ،‬فساد و گناهان بشر است که جامعه بشری را به این وبای مهلک‬
‫و خطرناک مبتال کرده است؛ دنیایی که در آن الحاد و خدا ناباوری‪ ،‬شرک و بت‬
‫پرستی‪ ،‬ظلم و تعدی‪ ،‬فساد و قتل عام انسان های بی گناه به اوج خود رسیده‪ ،‬و حقوق‬
‫انسان های پایمال شود‪ ،‬گرفتار اینگونه بالها می شود‪.‬‬
‫ما مخالف توصیه های داکتران و متخصصان نیستیم‪ ،‬ولی این را بدانند که وبای کرونا‬
‫با قتل و خونریزی‪ ،‬زنا مشروبات الکولی‪ ،‬رقاصه گیری‪ ،‬سرقت‪ ،‬تهمت‪ ،‬اختالس‪ ،‬فساد‬
‫مالی و اخالقی و آلودگی های معنوی نیز در ارتباط است‪ .‬اهلل تعالی می فرماید‪« :‬إِ َِّن َِّ َ‬
‫اّلل‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫م‪(« 0‬امّا) خداوند سرنوشت هیچ قوم (و ملّتی) را تغییر‬ ‫ري َما ِبق َْو ٍم َح ِّّت ُی َغ ِِّ ُ‬
‫ريوا َما ِبأنه ُِس ِه ْ‬ ‫ََل ُی َغ ِِّ ُ‬
‫نمیدهد مگر آنکه آنان آنچه را در خودشان است تغییر دهند!» و در آیۀ دیگر می فرماید‪َ « :‬و َما‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫يب ٍة ف َِب َما ك ََس َب ْت أ ْی ِدیك ُْم َو َی ْعهُو َعن َك ِث ٍ‬
‫ري‪« 1‬هر مصیبتی به شما رسد بخاطر‬ ‫أ َصابَكُم ِِّمن ُِّم ِص َ‬
‫اعمالی است که انجام دادهاید‪ ،‬و بسیاری را نیز عفو میکند!» همانطورکه بیماری های ظاهری و‬
‫جسمی عالج دارند‪ ،‬امراض و آلودگی های معنوی نیز درمان دارند که اینک برخی از‬
‫راهکار های معنوی و اخالقی را در مقابله با وبای کشنده و همه گیر کرونا پیشنهاد می‬
‫نمایم‪.‬‬
‫توکل بر اهلل و رضا به قضا و قدر او‬
‫مسلمان از اسباب استفاده کند‪ ،‬اما عقیده و باور قطعی به اهلل تعالی داشته باشد‪ ،‬در‬
‫همه حال باید به او توکل کند و به قضا و مشیت او راضی باشد؛ زیرا توکل به خدا و‬
‫تکیه به یاری او و اعتماد و تدبیر و تقدیر او تعالی از مهم ترین عوامل موفقیت و‬
‫رستگاری هر دو دنیا است‪ .‬انسانی که به حقیقت توکل دست یافته و دل به دستگیری و‬
‫‪1‬سوره الرعد‪ ،‬آیت ‪00‬‬

‫‪1‬سوره الشوری آیت ‪11‬‬
‫نصرت اهلل تعالی دوخته باشد‪ ،‬هرگز در هنگام بحران ها و مشکالت متزلزل نمی شود‪،‬‬
‫و ضعف و زبونی از خود نشان نمی دهد‪ ،‬قرآن کریم در آیات متعدد‪ ،‬توکل به خدا را‬
‫برای سعادتمندی و حفظ مصالح و منافع انسان کافی دانسته است و او را از چنگ زدن‬
‫به دامان مخلوق ضعیف و ناتوان باز می دارد و به سوی خود فرا می خواند‪ .‬و می فرماید‪:‬‬
‫« َو َمن َی َت َوك َِّ ْل ع ََیل َِّ ِ‬
‫اّلل ف َُه َو َح ْس ُب ُه‪« 0‬و هر کس بر خدا توکّل کند‪ ،‬کفایت امرش را میکند» از ابن‬
‫اج َت َم َع ْت ع ََیل أ َ ْن‬ ‫َ ُ‬
‫عباس ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪َ « :‬واعْل َْم أ َِّن اْل َِّم َة ل َْو ْ‬
‫ض ُِّروكَ‬ ‫اج َت َم ُعوا ع ََیل أ َ ْن َی ُ‬‫َك‪َ ،‬و ل َْو ْ‬ ‫َی ْنه َُعوكَ ِب َش ْي ٍء ل َْم َی ْنه َُعوكَ إَِل َِّ ِب َش ْي ٍء ق َْد َك َت َب ُه َِّ ُ‬
‫اّلل ل َ‬
‫ف‪« 1‬بدان‬ ‫ت اْل َ ْقال َ ُم َو َج َِّه ْت ُِّ‬
‫الص ُح ُ‬ ‫ك‪ُ ،‬ر ِف َع ِ‬ ‫ض ُِّروكَ إَِل َِّ بِ َش ْي ٍء ق َْد َك َت َب ُه َِّ ُ‬
‫اّلل عَل َْی َ‬ ‫بِ َش ْي ٍء ل َْم َی ُ‬
‫که اگر تمام مردم جمع شوند تا به وسیلۀ چیزی به تو نفع برسانند‪ ،‬نمی توانند مگر اینکه خداوند برای‬
‫تو نوشته باشد‪ ،‬و اگر جمع شوند تا به وسیلۀ چیزی به تو ضرر برسانند‪ ،‬نمی توانند مگر اینکه خداوند‬
‫بر توآن را نوشته باشد‪ .‬قلم ها برداشته شده و مصحف ها خشک شده است»‪.‬‬
‫تـوبـه‬
‫نقطه آغازین توبه که نهایت تحول ساز و تربیت آفرین و اثرساز و اعجازگر است‪،‬‬
‫حال توبه کننده می باشد‪ ،‬یعنی همان تحول و انقالب درونی که در دل تائب ایجاد می‬
‫شود و نشان آن قلب پر سوز‪ ،‬اشک های روان و ناله های بی پایان و نفرت و ندامت‬
‫شدید از گذشته تاریک و امید به آینده روشن است و اینکه بداند جز خدا کسی نمی‬
‫تواند این گذشته را جبران کند‪ ،‬بر هر مسلمان الزم است که هر روز و شب ولو به مدت‬
‫چند دقیقه هم که شده‪ ،‬نفس خود را مورد محاسبه قرار داده اراده و عزم خویش را بر‬
‫‪0‬سوره الطالق آیت ‪1‬‬

‫نی‬ ‫ب ال َِّت َِّو ِ‬

‫اب َ‬ ‫توبۀ قاطع و نصوح تجدید نماید‪ ،‬چنانچه اهلل تعالی می فرماید‪« :‬إِ َِّن َِّ َ‬
‫اّلل ُی ِح ُِّ‬
‫ب ال ُْم َت َط ِِّه ِر ی َن‪« 0‬خداوند‪ ،‬توبهکنندگان را دوست دارد‪ ،‬و پاکان را (نیز) دوست دارد»‪ .‬و نیز‬
‫َو ُی ِح ُِّ‬
‫می فرماید‪َ « :‬یا أَیُِّ َها الَِّ ِذی َن آ َم ُنوا ُتوبُوا إِ َیل َِّ ِ‬
‫اّلل َت ْوبَ اة نَِّ ُص ا‬
‫وحا ‪« 1‬ای کسانی که ایمان آوردهاید‬
‫بسوی خدا توبه کنید‪ ،‬توبهای خالص»‪ .‬و از انس بن مالک ^ روایت است که پیامبر خدا‪%‬‬
‫ضا ل َِّ َت ُه ِبا لْه ََال ِة‪« 1‬اهلل تعالی شادمان تر می‬ ‫فرمود‪َّ « :‬لل أَفْرحُ ب َتوب ِة عبد ِه م َ‬
‫ِن أ َح ِدك ُْم َی ِج ُد َ‬
‫َ ِّ ُ َ ِ ْ َ َ ْ ِ ْ‬
‫شود به توبۀ بنده اش از کسی که در بیابان‪ ،‬گم شده اش را می یابد»‪.‬‬
‫انجام فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر‬

‫ترک امر به معروف و نهی از منکر از گناهان و مهلکات است که زیان آن به همه‬
‫می رسد و موجب فساد و عذاب جامعه و فراموش شدن احکام دین و شریعت اسالمی‬
‫می گردد؛ زیرا هر کس به نوبۀ خود می گوید‪ :‬به من چه مربوط است که فالنی چه می‬
‫کند در آیات و روایاتی زیادی از آن مذمت شده است‪ ،‬اهلل تعالی در مذمت علمای یهود‬
‫ت‬ ‫اْل ْث َم َوأَكْلِ ِه ُم ُِّ‬
‫الس ْح َ‬ ‫ار َعن ق َْول ِِه ُم ْ ِ‬
‫الربَِّا نِی َ َ‬
‫ُون َو ْاْل ْح َب ُ‬ ‫چنین می فرماید‪« :‬ل َْو ََل َی ْن َها ُه ُم َِّ ِّ‬
‫ل َِب ْئ َس َما ك َا ُنوا َی ْص َن ُع َ‬
‫ون ‪« 1‬چرا دانشمندان نصاری و علمای یهود‪ ،‬آنها را از سخنان گناهآمیز و‬
‫خوردن مال حرام‪ ،‬نهی نمیکنند؟! چه زشت است عملی که انجام میدادند!» رسول خدا ‪ %‬می‬
‫َ‬
‫ون ع ََیل أ ْن ُی َغ ِِّ ُ‬
‫ريوا‪ُ ،‬ث َِّم ََل ُی َغ ِِّ ُ‬
‫ريوا‪،‬‬ ‫ِِهي ِبا ل َْم َعا ِصي‪ُ ،‬ث َِّم َی ْق ِد ُر َ‬ ‫فرماید‪َ « :‬ما م ْ‬
‫ِن ق َْو ٍم ُی ْع َم ُل ف ِ ْ‬
‫‪0‬‬
‫سورۀ بقره آیۀ ‪111‬‬
‫‪1‬‬
‫سورۀ تحریم آیۀ ‪1‬‬
‫‪1‬‬
‫صحیح مسلم‪ ،‬شمارۀ حدیث ‪1171‬‬
‫‪4‬سوره المائده آیت ‪11‬‬
‫وش َ‬
‫اب ‪« 0‬هیچ گروهی نیست که گناه و معصیت کند و در میان‬
‫اّلل ِم ْن ُه ِب ِع َق ٍ‬ ‫إِ ََِّل ُی ِ ُ‬
‫ك أ ْن َی ُع ِّم َُه ُم َِّ ُ‬
‫آنان کسی باشد که توانایی جلوگیری آنها را داشته باشد‪ ،‬و آنان را منع نکند‪ ،‬مگر بیم آن می رود که‬
‫خداوند عذابی از طرف خود بر همه ی آنان فرو فرستد‪».‬‬
‫حافظ ابن کثیر در البدایه والنهایه‪ 1‬آورده است ‪ :‬در سال ‪ 171‬ه ق در سرزمین شام‪،‬‬
‫حجاز وعراق امراض و وبای مهلک شیوع نمود که تلفات وقربانی بی شماری را در پی‬
‫داشت‪ ،‬حتی در اثر آن جانوران وحشی و چهار پایان اهلی هالک گردیدند وسیاه باد‬
‫وزیدن گرفت وبرگ هارا از درختان به زمین ریزاند‪ .‬خلیفۀ وقت به تجدید امر به‬
‫معروف ونهی از منکر وشکستن آالت فساد وفحشاء دستور داد که در نتیجه اهلل تعالی‬
‫به فضل ومرحمت خویش عذاب را برداشت‪.‬‬
‫از وبای کشنده کرونا تا قتل و خونریزی و صدها مصیبت و بدبختی جهان اسالم همه‬
‫نتیجه بیگانگی مسلمانان از دین‪ ،‬آلوده شدن به منکرات و ترک امر به معروف و نهی از‬
‫منکر است‪ .‬شهر اسپانیا که در جنوب غربی اروپا قرار دارد و از کشور های حاصل خیز‬
‫و خوش آب و هواست‪ ،‬در سال ‪ 700‬میالدی به دست مسلمانان فتح شد و یکی از پایگاه‬
‫های تمدن اسالمی گردید و هشتصد سال در اختیار مسلمانان قرار داشت‪.‬‬
‫در طول این مدت بارها مسیحیان به نبرد با مسلمانان پرداختند و با تمام تجهیزات به‬
‫میدان جنگ آمدند‪ ،‬ولی هر بار با تحمل ضربه ای سخت تر از گذشته مجبور به عقب‬
‫نشینی شدند‪.‬‬
‫‪0‬سنن ابی داود‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1111 ،1111‬سنن ترمذی ‪1011‬‬

‫‪2‬البدایه والنهایه ج ‪ 16‬ص ‪93‬‬
‫سرانجام با ترویج منکرات در بین مسلمانان به هدف شوم خود دست یافتند و آنچه‬
‫را که طی صدها سال با جنگ و دادن تلفات فراوان به دست نیاورده بودند‪ ،‬در زمان‬
‫کوتاه و با تزریق آلودگی های اخالقی به دست آوردند‪ .‬آنها مشروبات الکولی را به‬
‫میزان زیاد و رایگان در اختیار جوانان مسلمان گذاشتند‪ ،‬دختران فاسد اروپایی را وارد‬
‫شهرهای مسلمان نشین کرده و در تفریح گاه های عمومی در کنار جوانان مسلمان قرار‬
‫دادند‪ ،‬سرانجام پس از رواج عیاشی و بی بندوباری‪ ،‬بیگانگی مسلمانان از امر به معروف‬
‫و نهی از منکر و دیگر مزایا و احکام اسالمی‪ ،‬مسیحیان با یک حمله گسترده به حکومت‬
‫و تمدن هشتصد ساله مسلمانان در اسپانیا پایان دادند و مراکز علم و فرهنگ را به آتش‬
‫کشیدند و مسجد قرطبه را تا ایندم به کلیسا مبدل کردند‪ .‬چیزی که امروز در افغانستان‬
‫و دیگر کشور های اسالمی شاهد آن هستیم‪ ،‬آزادی و برنامه های مبتذل تلویزیونی و‬
‫اختالط پسران و دختران به امر عادی در این کشور مبدل شده است‪ ،‬علما‪ ،‬مساجد و‬
‫مدارس را مورد طعن و اتهام قرار می دهند‪ ،‬شعائر و مقدسات اسالمی را به تمسخر می‬
‫گیرند‪ ،‬این وضعیت نه تنها در افغانستان بلکه در تمام کشورهای اسالمی حاکم شده‬
‫است‪.‬‬
‫امام قرطبی در تفسیر الجامع الحکام القرآن می فرماید ‪ :‬هر شهر و جامعه ای که در‬
‫آن چهار گروه وجود داشته باشد‪ ،‬مردم آن سرزمین از آفت ها وبال ها محفوظ خواهند‬
‫ماند‪:‬‬
‫‪ – 0‬حکمران عادل که دست به ظلم وبی عدالتی نزند‪.‬‬
‫‪ – 1‬علمای حقانی که مشعل های هدایت و رهنمایی امت اند‪.‬‬
‫‪ – 1‬مشایخ و دعوتگرانی که رسالت امر به معروف ونهی از منکر را انجام داده ومردم‬
‫را به آموختن علوم دینی وقرآن تشویق نمایند‪.‬‬
‫‪0‬‬
‫‪ – 1‬زنانی با حیاء و با حجاب وبا عفتی که بسان زنان جاهلیت زینت نمایی نکنند‪.‬‬
‫نماز با خشوع‬
‫نماز دومین رکن اسالم است و بعد از کلمه هیچ عملی برتر و ارزشمند تر از نماز‬
‫نیست‪ ،‬چرا که بهترین و مؤثرترین راه برای رسیدن به قرب الهی و کرامت انسانی است‬
‫و بهترین راه برای حل مشکالت فردی و اجتماعی است و تضمین کننده راه سعادت‬
‫دنیا و آخرت انسان است‪ ،‬و لی باید دقت شود که این عبادت بزرگ و ارزشمند با‬
‫شرایط و احکام خاص خودش به جا آورده شود و سفارش اسالم بر این است که نماز‬
‫ها را در اول وقت آن به جماعت خوانده شود‪ ،‬سفارشات و سخنان پیامبر خدا ‪ %‬بیانگر‬
‫این واقعیت است که اگر مسلمان نماز های خویش را به جماعت و آن گونه که شایسته‬
‫است انجام دهند‪ ،‬شکوه نماز جماعت به حدی است که می تواند کاخ های ستم را به‬
‫لرزه در آورده و ریشه حکومت های غیر مشروع را بکند و کرامت جوامع مسلمین را‬
‫فراهم آوردرا فراهم آورد‪ .‬و بیماری ها و پریشانی های مسلمانان را برطرف سازد‪.‬‬
‫استغفار‬
‫از ابوموسی اشعری ‪ ‬روایت است که گفت‪ :‬از ابن عباس ^ روایت است که‬
‫ِن ك ُ ِ ِّل‬
‫ِن ك ُ ِ ِّل ِضی ٍق َم ْخ َر اجا‪َ ،‬وم ْ‬
‫اّلل لَ ُه م ْ‬
‫َار‪َ ،‬ج َع َل َِّ ُ‬ ‫پیامبر خدا ‪ %‬فرمود‪َ « :‬م ْن ل َِز َم ِ‬
‫اَل ْس ِت ْغه َ‬
‫ب‪« 1‬کسی که استغفار را بر خود الزم گیرد اهلل تعالی برای‬ ‫َه ٍِّم فَ َر اجا‪َ ،‬و َر َزقَ ُه م ْ‬
‫ِن َح ْی ُ ََل َی ْح َت ِس ُ‬
‫‪1‬الجامع الحکام القرآن (ج‪ 1‬ص‪)11‬‬

‫او از هر تنگای راه بیرون رفت و از هر غم و اندوه گشایشی نصیب فرموده و او را از جایی که گمان‬
‫نمی برد رزق می دهد‪».‬‬
‫همکاری به نیازمندان‬
‫اسالم به عنوان یک دین جامع که تمام نیازمندی های مادی و معنوی بشر در آن‬
‫پیش بینی شده‪ ،‬توجه خاصی نسبت به فقرا و یتیمان و محرومان جامعه مبذول داشته‬
‫است‪ .‬از اینرو‪ ،‬در آیات زیادی بر تعاون و تأمین نیازمندی های فقرا و بینوایان سفارش‬
‫شده است و در سیرۀ عملی پیامبر خدا اسالم ‪ %‬و صحابه کرام شواهد فراوانی در اقدام‬
‫به دست گیری از فقراء و یتیمان و محرومان جامعه وجود دارد‪ .‬اینکه برخی از ثروتمندان‬
‫افغانستان در اوج بحران کرونا به جای گره گشایی از مشکالت اقتصادی جامعه دست‬
‫به احتکار و قیمت کردن مواد اولیه می زنند‪ ،‬از ضعف ایمان و بی رحمی خود آنان‬
‫است‪.‬‬
‫در این روزها که مدارس و مکاتب و دانشگاه ها به خاطر جلوگیری از شیوع ویروس‬
‫کرونا تعطیل و برخی از شهرها قرنطینه شده اند‪ ،‬عده زیادی از هموطنان ما با مشکالت‬
‫جدی اقتصادی دست و پنجه نرم می کنند‪ ،‬لذا پیشنهادم به علما و دعوتگران امت این‬
‫است در جهت همکاری به فقرا‪ ،‬یتیمان و محرومان جامعه و تأمین نیازمندی های اولیه‬
‫آنها این اقدامات را در دست گیرند‪:‬‬
‫‪ -0‬هشدار دادن به آحاد جامعه از غفلت ورزی نسبت به یتیمان و بینوایان‪.‬‬
‫‪ -1‬ترویج روحیۀ مؤاسات و همدردی در بین مردم‪.‬‬
‫‪ -1‬انفاق به فقرا و یتیمان با حفظ کرامت انسانی و اسالمی آنها‪.‬‬
‫‪ -1‬انفاق پیش از عرض حاجت از طرف آنان‪.‬‬
‫‪ -1‬ترویج روحیۀ ایثار و مقدم داشتن دیگران بر خویشتن‪.‬‬

‫‪ -1‬تبیین اخالص و ریا از منظر اسالم و ترویج خدمات اجتماعی با انفاق مخفیانه‪.‬‬
‫‪ -7‬علمای کرام همانگونه که در خط مقدم دعوت و بیداری قرار دارند‪ ،‬الزم است در‬
‫خط مقدم مساعدت با محرومان جامعه نیز قرار داشته باشند‪ .‬و بخشی از معاش و‬
‫درآمد ماهانۀ خویش را به آنان اختصاص دهند‪ .‬و از طریق تشویق تاجران و خیرین‬
‫دایره مساعدت های مالی را گسترش دهند‪.‬‬
‫‪ -1‬روشنگری روحانیت در چگونگی مقابله با وبای کرونا و نقش آفرینی فعال و تالش‬
‫آنان برای حفظ آرامش جامعه بسیار مهم است‪.‬‬
‫پرهیز از تبلیغات منفی‬
‫امروز متاسفانه همه دنیا و به خصوص جهان اسالم بیشتر از نظر روانی با موضوع‬
‫کرونا در گیر شده است و خبرهای کرونا در رسانه ها و صفحات اجتماعی آنقدر در‬
‫حجم گسترده نشر می شود که یک فضای وحشتناک روانی را در سطح عموم به وجود‬
‫آورده است در حالیکه شاید تعداد زیادی از این خبرها فاقد حقیقت باشند‪ ،‬اما مردم را‬
‫آنچنان وحشت زده و مرعوب ساختند که ممکن است با یک سرفه و چند عطسه روحیۀ‬
‫خود را از دست بدهند‪ ،‬فشارشان سقوط کند و خویشتن را به ناحق تسلیم وحشت و‬
‫رعب کرونا سازند‪.‬‬
‫مردم با ایمان افغانستان باید خطر این فضای روانی و شایعات کرونایی رسانه هارا‬
‫بدتر از خود کرونا تشخیص دهند و قبل از هر چیزی خود را نسبت به خطرات این‬
‫تبلیغات روانی قرنطینه کنند‪ .‬و به تعبیر دیگر‪ ،‬باید روزه خبری بگیرند یعنی از شنیدن‬
‫اخبار و نوشته های ترسناک و پریشان کننده کرونایی که خواندن و نخواندن و دانستن‬
‫و ندانستن آنها هیچ گرهی را در زندگی شما نمی گشاید بپرهیزید‪.‬‬
‫قنوت نازله‬
‫قنوت نازله دعایی است که از نظر فقه حنفی در رکعت دوم نماز صبح بعد از رکوع‬
‫بدون بلند کردن دست ها خوانده می شود‪ ،‬یعنی بعد از بلند شدن از رکوع در رکعت‬
‫دوم دست ها را همین طور دست ها را باز نگه داشته امام با صدای بلند دعا کند و مقتدی‬
‫ها آهسته آمین بگویند‪.‬‬
‫یم ْن َت َول َِّ ْی َت‪َ ،‬وبَ ِ‬

‫ار ْك لَ َنا‬ ‫ت‪َ ،‬و َت َول َِّ ِنا ِف َ‬
‫یم ْن عَا ف َْی َ‬
‫ت‪َ ،‬وعَا ِف ِنا ِف َ‬ ‫«الل َِّ ُه َِّم ا ْه ِدنِا ِف َ‬
‫یم ْن َه َد ْی َ‬
‫ك‪َ ،‬وإِنَِّ ُه ََل َی ِذ ُِّل َم ْن َوال َْی َت‪،‬‬ ‫ِف َ‬
‫ت‪ ،‬إِنَِّ َ‬
‫ك َتق ِْضي َو ََل ُی ْق ََض عَل َْی َ‬ ‫ت‪َ ،‬و ِق ِنا َش َِّر َما ق َ‬
‫َض ْی َ‬ ‫یما أ ْع َط ْی َ‬
‫َ‬
‫ت َو َن ْس َت ْغ ِه ُرك‬ ‫ت «فَل ََك ال َْح ْم ُد ع ََیل َما ق َ‬ ‫ْت َربَِّ َنا َو َت َعا ل َْی َ‬ ‫َو ََل َی ِع ُِّز َم ْن عَا َر ْی َ‬
‫‪1‬‬
‫َض ْی َ‬ ‫ارك َ‬ ‫ت‪َ ،‬ت َب َ‬
‫َ‬
‫ك َوقُ ْل َر ِِّب ا ْغ ِه ْر َو ْ‬ ‫الل َِّ ُه َِّم َو َن ُت ُ‬
‫‪2‬‬
‫نی » «خداوندا! مرا جزء کسانی‬ ‫الرا ِح ِم َ‬‫ري َِّ‬
‫ت َخ ْ ُ‬
‫ار َح ْم َوأ ْن َ‬ ‫وب إل َْی َ‬
‫قرار بده که آنها را هدایت کرده ای‪ ،‬و مرا جزء کسانی قرار بده که آنها را عافیت داده ای‪ ،‬و مرا جزء‬
‫آنانی قرار ده که دوست خود قرار داده ای‪ ،‬و در آنچه که به من عطا کرده ای برکت ده‪ ،‬و از شر‬
‫آنچه که مقدر کرده ای ما را محفوظ بدار‪ ،‬چون تو قضاوت می کنی‪ ،‬و بر تو حکم کرده نمی شود‪،‬‬
‫و کسی را که تو دوست بداری خوار نمی گردد‪ ،‬عزیز نمی گردد کسی که تو با او دشمنی کرده ای‪،‬‬
‫خداوندا ! دارای برکات بسیار و در ذات صفاتت بلند مرتبه هستی!» «بار الها ! از تو آمرزش می خواهیم‬
‫و به تو رجوع می کنیم و بگو [ای محمد!] پروردگارا ! بیامرز و رحم بفرما‪ ،‬چون تو بهترین رحم‬
‫کنندگان هستی‪».‬‬

‫‪1‬از فلک الحمد تا اخیر در درر الحکام ج ‪ 0‬ص ‪ 001‬به نقل از امام محمد آمده است‬
‫جناب شیخ التفسیر و الحدیث موالنا ابواالسرار محمدعبدالقاهر «حفظه اهلل» در پاسخ‬
‫به پرسشی که در این زمینه طرح شده بود‪ ،‬مطلبی را به زبان عربی نگاشتند که متن آن‬
‫از این قرار است‪« :‬‬
‫اَلستهتاء‪ :‬ماذا یقول العلماء والمهتون یف قنوت عند النازله‪ ،‬سیما عند الکرونا المهدر للعالم؟‬
‫اَلفتاء یف ضوء الهقه المذاهب اَلربعه‪ :‬اختلف الهقهاء والمحدثون یف حکم القنوت عند‬
‫النوازل عیل اربعة اقوال ‪ :‬اَلول للحنهیه‪ :‬و هو انه َل یقنت یف غري الوتر اَل النازله‪ ،‬کهتنة و بلیة‬
‫فیقنت اَلمام یف صالة الجهریه‪ .‬قال ا بن عابدین یف ذیل «مطلب یف القنوت للنازله» ‪ :‬قال یف‬
‫الصحاح ‪ :‬النازلة الشدیده من شدائد الدهر و َل شک ان الطاعون من اشد النوازل و تحت قول الدر‬
‫«فیقنت اَلمام» ‪ :‬یوافقه ما یف البحر و الشرنباللیه عن شرح النقایه عن الغایه ‪ :‬و ان نزل‬
‫بالمسلمنی نازلة قنت اَلمام یف صالة الجهر‪ .‬و هو قول الثوری و احمد‪ .‬و کذا ما یف شرح الشیخ‬
‫اسماعیل عن البنایه‪ :‬اذا وقعت نازلة قنت اَلمام أه ‪ .‬و ایضا قال ‪ :‬ناقله عن شرح المنیه ‪ :‬فتکون‬
‫شرعيته ‪ ،‬ای شرعیت القنوت یف النوازل مستمرة ‪ ،‬و هو محمل قنوت من قنت من الصحابه بعد وفاته‬
‫صیل اهلل علیه وسلم و هو مذهبنا و علیه الجمهور‪ .‬و نقل قول الطحاوی ایضا‪ ،‬قال الطحاوی‪ :‬انما َل‬
‫یقنت عندنا یف صالة الهجر من رون وقو ع بلیة‪ ،‬فإن وقعت فتنة او بلیة فال بأس به‪ ،‬فعله رسول اهلل‬
‫صیل اهلل علیه وسلم‪.‬‬
‫و هل القنوت للنازلة قبل الرکو ع او بعده؟ فهیه وجهان احتماَل‪ ،‬استظهر الحموی یف حوایش‬
‫اَلشباه و النظاهر کونه قبله‪ ،‬و رجح ا بن عابدین ما ستظهره الشرنبالیل یف مرایق الهالح یف انه بعده‪.‬‬
‫و مع كل ذلک ظن ان اَلختالف كان یف اَلولویه َل یف الجواز ْلنه من اَلمور الموسعه‪َ ،‬ل من‬
‫المضیقه ‪.‬‬
‫المصارر‪ :‬البحر الرائق و حاشيته منحة الخا لق َلبن عابدین الشایم‪ ،‬الدرالمنتَق شرح‬
‫الملتَق‪ ،‬مرقاة المهاتیح لمال عیل القاری‪ .‬رحمهم اهلل‪.‬‬
‫والثاین قول المالکیه یف المشهور و الشافعیه یف غري اَلصح ‪ :‬و هو انه َل یقنت یف غريالصبح مطلقا‬
‫قول الشافعیه یف صحیح المشهور و بعض المالکیه ‪ :‬و هو انه اذا نزلت بالمسلمنی نازلة‪،‬‬ ‫والثال‬
‫کوباء او قحط او مطر یضر بالعمران او الزر ع او خوف عدو او اسرعالم قنت یف جمیع الصلوات‬
‫المکتوبه‪.‬‬
‫قال النووی‪ :‬مقتَض كالم اَل کثر ین ان الكالم و الخالف یف غري الصبح انما هو یف الجواز ا نتیه‪.‬‬
‫فان لم تکن نازلة فال قنوت اَل یف الصبح‪.‬‬
‫المصارر‪ :‬منح الجلیل‪ ،‬و مواهب الجلیل و المجمو ع شرح المهذب‬
‫والرا بع قول الحنابله الراجح عندهم‪ :‬و هو انه یکره القنوت یف غري الوتر اَل عند النوازل‬
‫با لمسلیمن غري الطاعون ْلنه لم یثبت القنوت یف طاعون عمواس و َل یف غريه و َلنه شهارة فال یسئل‬
‫رفعه‪ .‬فيسن لالمام اَلعظم و هو صحیح یف المذهب القنوت یف ما عدا الجمعه من الصلوات المکتوبات‬
‫و هو المعتمد یف المذهب لرفع تلک النازله‪ .‬قال ا بن مهلح‪ :‬و ظاهر كالمهم مطلقا و لو قنت یف النازلة‬
‫كل امام جماعة او كل مصل لم تبطل صالته‪َ ،‬لن القنوت من جنس الصالة ‪ ،‬کما لو قال آمنی یا رب‬
‫العالمنی‪.‬‬
‫المصارر‪ :‬کشف القناع‪ ،‬المبدع‪ ،‬شرح منتیه اَلرارات‪ ،‬المغین‪،‬‬
‫احبّت یف اَلسالم! الوجه و القدر المشرتک المههوم من المصارر المذکور یف اَلغلب هو جواز‬
‫القنوت عندالنوازل‪ ،‬بل استحبابه ایضا‪ ،‬فلهذا ارجوا منکم ان تقنتوا یف جماعات الهجر لنهع‬
‫النازله الکرونا حّت یرحم اهلل عیل المسلمنی‪.‬‬
‫اخوکم یف اهلل‪ ،‬ابواَلسرار محمد عبدالقاهر‬
‫خارم رارالعلوم امام مسلم یف بلخ‬
‫استفتاء‪ :‬علما و مفتیان کرام در مورد خواندن قنوت به هنگام بالء و به خصوص وبای تهدید کننده‬
‫و همه گیر کرونا چه می فرمایند؟‬
‫افتاء در روشنی فقه مذاهب چهارگانه‪:‬‬
‫فقهاء و محدثان در حکم قنوت نازله چهار قول دارند‪:‬‬
‫قول اول‪ :‬دیدگاه احناف) قنوت فقط به هنگام نوازل‪ ،‬مانند فتنه و بال خوانده می شود‪ .‬قنوت‬
‫نازله را امام باید در نماز جهری بخواند‪.‬‬
‫عالمه ابن عابدین شامی در ذیل «مطلب یف القنوت للنازله» به نقل از صحاح می گوید‪ :‬نازله‪،‬‬
‫دشواری ای از دشواری های زمان است و شکی نیست که طاعون از دشوار ترین بال و شدائد زمان به‬
‫شمار می رود و در ذیل این جمله کتاب الدرالمختار‪« :‬فیقنت اَلمام» می گوید‪ :‬سخن او با قول‬
‫صاحب بحر و شرنباللی موافق است که گفتند‪ :‬وقتی بر مسلمان ها بال و آفتی نازل گردد‪ ،‬امام در نماز‬
‫جهر قنوت بخواند‪ .‬سفیان ثوری و امام احمد نیز همین دیدگاه را دارند‪.‬‬
‫و همچنین در شرح الشیخ اسماعیل بر بنایه آمده است‪ :‬چون بال و مصیبتی بر مسلمان ها نازل شود‪،‬‬
‫امام باید قنوت بخواند‪ .‬و به نقل از شرح منیه می افزاید‪ :‬مشروعیت قنوت در هنگام نوازل و بالها امر‬
‫مستمر است و این‪ ،‬محمل عمل صحابه گانی است که بعد از رحلت پیامبر خدا ‪ %‬قنوت نازله خواندند‬
‫و مذهب ما و جمهور علماء نیز همین است و قول امام طحاوی را نقل کرده که گفته‪ :‬از نظر ما (احناف)‬
‫به غیر از وقت نزول بال و آفات در هیچ وقت دیگری در نماز فجر قنوت خوانده نمی شود و اما وقتی‬
‫فتنه و بالیی بر [سرزمین مسلمان ها] واقع شود‪ ،‬خواندن آن از فعل پیامبر خدا ‪ %‬ثابت است‪.‬‬
‫آیا قنوت نازله قبل از رکوع است یا بعد از آن؟‬
‫این موضوع محتمل دو وجه است‪ :‬الف) حموی در حواشی االشباه و النظائر قبل از رکوع را محل‬
‫قنوت پنداشته است‪ .‬ب) عالمه ابن عابدین شامی قول شرنباللی در مراقی الفالح را راجح دانسته که‬
‫بعد از رکوع را محل قنوت گفته است‪ .‬به هر حال باور من این است اختالف این دو دیدگاه در اولویت‬
‫است نه در جواز؛ زیرا خواندن قنوت قبل از رکوع و بعد از آن از امور موسعه است‪ ،‬نه مضیقه‪.‬‬
‫منابع‪ :‬البحر الرائق و حاشيته منحة الخا لق َلبن عابدین الشایم‪ ،‬الدرالمنتَق شرح الملتَق‪ ،‬مرقاة‬
‫المهاتیح لمال عیل القاری‪.‬‬
‫قول دوم‪ :‬قول مشهور فقهای مالکی و قول غیر اصح شافعی ها این است‪ :‬به صورت مطلق در‬
‫غیر صبح قنوت خوانده نشود‪.‬‬
‫قول سوم‪ :‬قول صحیح فقهای شافعی و برخی از فقهای مالکی این است‪ .‬وقتی بر مسلمانان حادثه‬
‫ای چون وبا‪ ،‬قحط سالی‪ ،‬باران زیانبار به آبادی و مزارع‪ ،‬خوف دشمن و یا اسیر شدن عالم دین واقع‬
‫شود باید در همه نماز های فرض قنوت بخوانند‪ ،‬امام نووی می گوید‪ :‬مقتضایی کالم اکثر آنست که‬
‫خالف فقها پیرامون خواندن قنوت نازله در غیر صبح در جواز است [یعنی که در غیر صبح جایز نیست]‬
‫و اگر بالیی دامنگیر مسلمانان گردد جز در نماز صبح قنوت خوانده نشود‪.‬‬
‫قول چهارم‪ :‬قول اصح فقهاء حنبلی این است‪ :‬خواندن قنوت نازله در غیر وتر مکروه است‪ ،‬مگر‬
‫در وقت نزول بالها و آفت های غیر طاعون خواندن آن اشکالی ندارد‪ .‬از آنجایی که خواندن قنوت‬
‫نازله در طاعون عمواس ثابت نیست‪ ،‬لذا به هنگام گرفتار شدن مسلمانان به طاعون نباید قنوت نازله‬
‫بخوانند‪ .‬و از سوی دیگر‪،‬چون طاعون وسیله شهادت مسلمان است ‪،‬لذا نباید به رفع آن دعا شود‪ .‬پس‬
‫قول صحیح در مذهب‪ ،‬مسنونیت خواندن قنوت نازله برای امام اعظم [امیر مؤمنان] در نماز های فرض‬
‫غیر ازجمعه است‪ .‬و قول معتمد در این مذهب برای رفع بال ها همین است‪.‬‬
‫ابن مفلح می گوید‪ :‬ظاهر کالم آنان (فقهای حنبلی) به صورت مطلق این است‪ :‬اگر امام جماعت‬
‫و هر نماز گزاری در هنگام آفت ها و بال ها قنوت نازله بخواند نمازش باطل نمی شود؛ زیرا قنوت از‬
‫جنس نماز است‪ ،‬چنانچه گفتن آمین یا رب العالمین مبطل نماز نیست‪.‬‬
‫منابع‪ :‬کشف القناع‪ ،‬المبدع‪ ،‬شرح منتهی االرادات‪ ،‬المغنی‬
‫قدر مشترک میان اقوال چهار مذهب جواز خواندن قنوت نازله به هنگام وقوع فتنه ها و آفت‬
‫هاست‪ .‬از اینرو‪ ،‬از همۀ شما می خواهم در جماعت های فجر قنوت نازله را جهت رفع وبای کرونا‬
‫بخوانید‪ .‬تا خداوند بر مسلمانان رحم فرماید‪.‬‬
‫برادر دینی تان‪ ،‬ابواالسرار محمد عبدالقاهر‬
‫خادم دارالعلوم امام مسلم در بلخ‬
‫دعاهای مسنون‪:‬‬
‫‪ -0‬خواندن سوره اخالص و معوذتین‪ :‬در سنن ترمذی به روایت عبداهلل بن خبیب و‬
‫پدرش آمده است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪ :‬هر که این سه سوره رادر وقت صبح‬
‫و شام سه بار بخواند برایش کفایت می کند‪».0‬‬
‫لس ِمی ُع‬ ‫اس ِم ِه َش ْي ٌء‪ِِ ،‬ف ْاْل َ ْر ِض‪َ ،‬و ََل ِِف َِّ‬
‫الس َما ِء‪َ ،‬و ُه َو ا َِّ‬ ‫اّلل الَِّ ِذي ََل َی ُ‬
‫ض ُِّر َم َع ْ‬ ‫‪ِ « -1‬ب ْس ِم َِّ ِ‬
‫یم» «به نام خدایی که با او نام چیزی در زمین و آسمان زیانی نمی رساند و اوست شنونده‬
‫ال َْعلِ ُ‬
‫و دانا»‪ .‬در سنن ابی داود و ترمذی به روایت عثمان بن عفان ^ آمده است که پیامبر‬
‫خدا ‪ %‬فرمودند‪:‬هرکه این دعا را سه بار صبح و شام بخواند هیچ چیزی به او زیان‬
‫نمی رساند‪.1‬‬
‫ِن َش ِِّر َما َخل َ َ‬

‫ق «من از شر مخلوقات‪ ،‬به کلمات کامل اهلل پناه‬ ‫هلل ال َِّتا ِّم ِ‬
‫َات م ْ‬ ‫‪« -1‬أ َ ُعوذُ ِبكَلِ َم ِ‬
‫ات ا ِ‬
‫می برم»‪ .‬از ابوهریره ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪ :‬هر که این دعا را‬
‫به هنگام شام بخواند هیچ ضرری به او نمی رسد‪.1‬‬
‫َ‬ ‫َ‬
‫ُك ال َْعه َْو‬‫الد ْن َیا َو ْاْلخ َِر ِة‪ ،‬الل َِّ ُه َِّم إِ ِ ِِّن أ ْسأَل َ‬‫ُك ال َْعه َْو َو ال َْعا ِف َی َة ِِف ُِّ‬‫‪« -4‬أَلل َِّ ُه َِّم إِ ِ ِِّن أ ْسأَل َ‬
‫َ‬
‫ات‪،‬‬ ‫رت َع ْو َر ِت َع ْو َر ِات َوآم ْ‬
‫ِن َر ْوعَ ِ‬ ‫اِل‪ ،‬الل َِّ ُه َِّم ْ‬
‫اس ُ ْ‬ ‫اي َوأ ْهلِي َو َم ِ‬ ‫َوال َْعا ِف َی َة ِِف ِری ِِن َو ُر ْن َی َ‬
‫ِن ف َْو ِِق‪،‬‬ ‫ِن َخل ْ ِهي‪َ ،‬و َع ْن َی ِمي ِِن‪َ ،‬و َع ْن ِش َم ِ‬
‫اِل‪َ ،‬وم ْ‬ ‫ي‪َ ،‬وم ْ‬
‫نی َی َد َِّ‬ ‫الل َِّ ُه َِّم ا ْحه َْظ ِِن م ْ‬
‫ِن َب ْ ِ‬

‫‪1‬سنن ابی داود‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1111‬ترمذی ‪1111‬‬
‫‪1‬صحیح مسلم‪ ،‬الذکر و الدعاء‪ ،‬رقم حدیث ‪1711‬‬
‫وأَعوذُ بع َظم ِت َ ُ‬
‫ك أ ْن أ ْغ َتا َل م ْ‬
‫ِن َت ْح ِِت‪« 0‬الهی! عفو و عافیت در دین‪ ،‬دنیا‪ ،‬خانواده و مالم را‬ ‫َ ُ َِ َ َ‬
‫از تو می خواهم‪ ،‬الهی! عیب های مرا بپوشان و پریشانی رابه امن و آرامش مبدل گردان‪ ،‬بار الها!‬
‫مرا از پیش رو‪ ،‬از پشت سر‪ ،‬سمت راست و چپ و باالی سرم محافظت فرما و از اینکه ناگهان‬
‫از پایین هالک شوم (خسف) به بزرگی و عظمت تو پناه می برم»‪.‬‬
‫ك‪َ ،‬و َج ِمی ِع‬ ‫َ‬

‫ك‪َ ،‬وف َُجا َء ِة نِق َْم ِت َ‬
‫ك‪َ ،‬و َت َح ُِّو ِل عَا ِف َي ِت َ‬
‫ال نِ ْع َم ِت َ‬
‫ِن َز َو ِ‬ ‫الله َِّم إِ ِ ِِّن أ ُعو ُذ ِب َ‬
‫كم ْ‬ ‫‪ُ « -5‬‬
‫ك‪« 1‬بار الهی! از زوال نعمتی که عطا کرده ای و از دگرگونی عافیتی که – به ما‪ -‬بخشیده‬ ‫َس َخ ِط َ‬
‫ای‪ ،‬و از خشم و عذاب ناگهانی تو و از همه خشم و غضب ات به تو پناه می برم‪».‬‬
‫َ‬
‫ِن َس ِِّی ِئ ْاْل َ ْسق ِ‬
‫َام‪« 1‬بار الهی!‬ ‫ام‪َ ،‬وم ْ‬
‫ون‪َ ،‬وال ُْجذَ ِ‬
‫َْب ِص‪َ ،‬وال ُْج ُن ِ‬
‫ِن ال َ َ‬ ‫الله َِّم إِ ِ ِِّن أ ُعوذُ ِب َ‬
‫كم َ‬ ‫‪ُ « -1‬‬
‫من از پیسی و جنون و جذام و بیماری های بد وناگوار به توپناه می برم»‬
‫‪0‬سنن ابی داود‪ ،‬االدب‪ ،‬باب ما یقول اذا اصبح‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1171‬سنن ابن ماجه الدعاء باب ما یدعو به‬
‫الرجل اذا اصبح و اذا امسی‪ ،‬رقم حدیث ‪1170‬‬
‫‪1‬صحیح مسلم رقم حدیث‪1711 ،‬‬
‫‪1‬مسند احمد‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،01111‬سنن ابی داود‪ ،0111 ،‬سنن نسائی‪1111 ،‬‬
‫عمل به توصیه های مفید صحی‬

‫عمل کردن به توصیه های مفید و اثر بخش صحی از قبیل رسیدگی به نظافت شخصی‬
‫و نظافت عمومی‪ ،‬پوشیدن دهان و بینی در هنگام سرفه و عطسه و‪ ...‬در مقابله با ویروس‬
‫کرونا و حفاظت از جان خود و دیگران مفید و اثر بخش است‪.‬‬
‫مردم عزیز افغانستان باید به توصیه ها وسفارشات اثر بخش داکتران ومسؤالن صحی‬
‫که برای جلو گیری از شیوع ویروس کرونا ارائه می دهند‪ ،‬با دقت رعایت کنند و انجام‬
‫دهند و از حضور در اماکن عمومی بپرهیزند‪ .‬از جمله مسائلی که بر هر انسان واجب‬
‫است‪ ،‬حفظ جان وسالمت میباشد و اگر انسان در این زمینه کوتاهی کند در پیشگاهی‬
‫خداوند متعال مسؤلیت دارد‪ .‬اهلل متعال می فرماید ‪َ « :‬و ََل ُتلْقُوا بِأ َ ْی ِدیك ُْم إِ َیل ال َِّت ْهل ُ َك ِة »‬
‫« وخویشتن را به دستان خود به هالکت نیندازید»اگر مردم به وظایف خود از نظر‬
‫بهداشتی به درستی عمل نمایند‪،‬ان شاء اهلل مشکلی نخواهد بود وامید وارم مؤثر‬
‫واقع شود‪.‬‬
‫در اینجا از همه کارمندان صحی کشور اعم از داکتران بزرگوار‪،‬پرستاران و همه‬
‫عزیزانی که در این روز های سخت با مجاهدت و تالش های شبانه روزی و با‬
‫تحمل سختی ها و دوری از خانواده به هموطنان خود‪،‬خدمت رسانی می کنند‪،‬‬
‫سپاس گزاری می کنم و از خداوند متعال توفیقات بیشتر را آرزو دارم‪.‬‬
‫درمان کرونا با طب نبوی ‪%‬‬

‫اّلل َرا اء إِ ََِّل أ َ ْن َز َ‬
‫ل ل َ ُه ِشهَا اء ‪«0‬اهلل تعالی هیچ دردی را فرود‬ ‫َ‬
‫پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪َ « :‬ما أ ْن َز َل َِّ ُ‬
‫نمی آورد‪ ،‬مگر اینکه دوای آنرا فرود می آورد‪».‬‬
‫الشهَا ُء ِِف َثال َ َثةٍ‪ِِ :‬ف َش ْر َط ِة ِم ْح َج ٍم‪ ،‬أ َ ْو‬

‫‪ -0‬عسل و حجامت‪ :‬پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪ِّ ِ « :‬‬
‫ار‪َ ،‬وأ َ َنا أ َ ْن َیه أ ُ َِّم ِِت َع ِن ال َ‬
‫ك ِِّي‪« 2‬شفا در سه چیز است‪ ،‬در نیشتر‬ ‫َ‬
‫َش ْر َب ِة َع َس ٍل أ ْو ك ََِّی ٍة ِب َن ٍ‬
‫حجامتگر‪ ،‬یا خوردن عسل‪ ،‬یا داغ کردن آتش‪ ،‬و من امت خود را از داغ کردن منع می کنم‪».‬‬
‫الح َِّب َة َِّ‬

‫الس ْو َرا َء ِشهَا ٌء‬ ‫‪ -1‬سیاه دانه‪ :‬از پیامبر خدا ‪ %‬روایت است که گفت‪« :‬إِ َِّن َه ِذ ِه َ‬
‫ِن ك ُ ِ ِّل َرا ٍء‪ ،‬إِ ََِّل م َ‬

‫م ْ‬
‫‪3‬‬
‫ام «در سیاه دانه شفای هر مرضی جز مرگ هست‪».‬‬
‫الس ِ‬
‫ِن َِّ‬
‫َ‬
‫الب ْح ِر ُِّ‬
‫ي‬ ‫‪ -1‬قسط بحری‪ :‬از پیامبر خدا ‪« %‬إِ َِّن أ ْمثَ َل َما َت َد َ‬
‫او ْی ُت ْم ِب ِه ال ِح َجا َم ُة‪َ ،‬والق ُْس ُط َ‬
‫«بهترین چیزی که با آن درمان می کنید‪ ،‬حجامت است و قسط دریایی‪».1‬‬
‫َ‬
‫ي‪ ،‬ف َِإ َِّن ِفی ِه َس ْب َع َة أ ْش ِه َیةٍ‪ُ :‬ی ْس َت َع ُط ِب ِه م َ‬
‫ِن‬ ‫اله ْن ِد ِِّ‬ ‫‪ -1‬قسط هندی‪« :‬عَل َْیك ُْم ِب َهذَ ا ُ‬
‫العو ِر ِ‬
‫العذْ َر ِة‪َ ،‬و ُیل َُِّد ِب ِه م ْ‬

‫‪5‬‬
‫ب «با همین عود هندی درمان کنید که در آن هفت شفا‬
‫الج ْن ِ‬
‫ات َ‬‫ِن ذَ ِ‬ ‫ُ‬
‫است‪ ،‬اشتشمام آن بیماری گلو درد را درمان می کند‪ ،‬و اگر در کنار دهن ریخته شود‪ ،‬بیماری‬
‫ذات الجنب را عالج است‪».‬‬

‫‪1‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث‪ 1110 ،‬و ‪1111‬‬
‫‪1‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،1117‬و ‪1111‬‬
‫‪1‬در مورد قسط دریایی از مراکز گیاه درمانی و طب سنتی معلومات حاصل کنید‬
‫ان ال َْبق َِر ف َِإنَِّ َها‬ ‫َ‬

‫‪ -1‬از ابن مسعود ^ روایت است که پیامبر خدا ‪ %‬فرمودند‪« :‬عَل َْیك ُْم ِبأل َْب ِ‬
‫«شیر گاو را به خود الزم بگیرید؛ زیرا شفای هر درد است‪».‬‬
‫‪1‬‬
‫ِن ك ُ ِ ِّل َرا ٍء‬
‫ِشهَا ٌء م ْ‬
‫‪0‬مسند ابن الجعد‪ ،‬رقم حدیث ‪1171 ،1171‬‬

‫نتیجه بحث‬
‫از پژوهشی که پیرامون وبای کرونا از منظر اسالم انجام دادیم‪ ،‬نتایج آتی به دست‬
‫می آید‪:‬‬
‫‪ -0‬تعریف طاعون‪:‬‬
‫الف‪ :‬طاعون از نظر ابن اثیر‪ ،‬ابن منظور صاحب المصباح المنیر‪ ،‬کرمانی‪ ،‬عینی و ‪...‬‬
‫عبارت از بیماری همه گیر و کشنده است‪.‬‬
‫ب‪ :‬امام نووی‪ ،‬ابن حجر عسقالنی‪ ،‬ابن حجر هیتمی‪ ،‬ابن نجیم مصری‪ ،‬قاضی عیاض و‪...‬‬
‫طاعون را به مرض خاصی واگیر دار تعریف کردند که به صورت زخم و آبله در کشاله‬
‫ران و زیر بغل و عقب گوش پیدا می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬وبا‪ ،‬عبارت از هر بیماری عام و همه گیری است که در حجم وسیع پخش و منتقل‬
‫می شود‪.‬‬
‫‪ -1‬از نظر دو حافظ ابن حجر و قاضی عیاض وبا عام و طاعون خاص است‪ ،‬یعنی هر‬
‫طاعون را می توان وبا نامید‪ ،‬اما هر وبا را طاعون گفته نمی توانیم و در ادامه می‬
‫گویند‪ :‬اگر چند طاعون حقیقتا عبارت از زخم و آبله و غده هاست که در جاهای‬
‫مخصوص و نرم بدن پدیدار می گردد‪ ،‬اما مجازا بر تمام بیماری های مهلک و‬
‫خطرناک اطالق می شود‪ .‬و علتش تشابهی است که با همدیگر در سرایت گسترده‬
‫و کشندگی دارند‪.‬‬
‫‪ -1‬تعریف اول با طب معاصر و اعالمیه سازمان صحی جهان برابر است که طاعون را‬
‫یک نوع بیماری واگیر دار و عفونی باکتریال مشترک بین انسان و حیوانات می‬
‫دانند‪ ،‬اما تعریف دومی با احادیث انطباق دارد‪ ،‬مثال پیامبر خدا ‪ %‬طاعون را غده‬
‫ای مانند غده شتر تعریف کرد‪.‬‬
‫‪ -1‬کرونا چیست؟‬
‫الف‪ :‬کووید ‪ 01‬یک نوع بیماری است که اخیرا کشف شده و به شدت در حال سرایت‬
‫به همه جهان است‪ ،‬تا قبل از شیوع آن در ماه دسامبر ‪ 1101‬در ووهان چین ناشناخته بود‪.‬‬
‫ب‪ :‬شایع ترین عالیم کووید ‪ 01‬خستگی و تب و سرفه خشک است‪ ،‬برخی بیماران‬
‫ممکن است درد‪ ،‬احتقان بینی‪ ،‬گلو‪ ،‬استفراغ و یا اسهال داشته باشند‪.‬‬
‫‪ -1‬بیماری کرونا وخیلی از بیماری های دیگر از نظر طبی ساری شناخته شده اند‪،‬اما‬
‫احادیث نبوی در این زمینه ظاهرا باهم تناقض دارند‪ ،‬شارحان حدیث در جمع میان‬
‫این احادیث توجیهات زیادی دارند که راجع وقوی آن این است ‪ :‬منظور از احادیث‬
‫نفی سرایت رد بر عقیده جاهلیت و احادیث اثبات سرایت به معنی اثبات سببیت‬
‫است‪.‬‬
‫‪ -7‬مهم ترین راهکار های مقابله با کرونا عبارت از ‪ :‬توکل بر اهلل متعال ورضا به قدر‬
‫وقدر او‪ ،‬توبه ‪ ،‬انجام فریضه امر به معروف ونهی از منکر‪ ،‬پابندی به نماز‪ ،‬استغفار‪،‬‬
‫همکاری به نیازمندان‪ ،‬پرهیز از تبلیغات منفی‪ ،‬عمل به توصیه های اثر بخش صحی‬
‫وخواندن دعاء های مسنون است‪.‬‬
‫تکمیلی‬
‫دیدگاه هایی چند در مورد کرونا‬
‫مناجات پرسوز یکی از دعوتگران‬
‫الهی‪ ،‬ای نهایت رحمت ومهربانی‪ ،‬به واسطه همه اسما وصفاتت از تویاری می خواهم!‬
‫به راستی دنیا را چه شده است؟ فرود گاه ها وبنادر‪ ،‬مدارس ودانشگاها همه تعطیل شده‬
‫اند‪،‬تجارت وکسب وکار از رونق افتاده‪ ،‬شهرهای بسیاری در قرنطینه هستند‪ ،‬آیا جنگ جهانی‬
‫دیگری در راه است‪ ،‬یا باید منتظر بالی دیگری بالی بزرگ تری باشیم؟‬
‫حقیقت این است که اهلل به یکی از سربازانش اجازه داده‪ ،‬تاوارد میدان شده وهشداری‬
‫برای جهانیان با شد؛ سربازی ب سیار کوچک که حتی باچ شم معمولی قابل م شاهده نی ست‪.‬‬
‫آری‪ ،‬ویرو سی به نام کرونا که این چنین دنیا را تکان داده ا ست‪ .‬ما سک ود ستکش ومواد‬
‫ضدعفونی کننده بسیارکمیاب شده ودراین میان‪ ،‬پزشکان ودانشمندان درتالش هستند تا چاره‬
‫ای پیداکنند؛ حقیقتا بالی خانمان سوزی است این کرونا‪.‬‬
‫برادران وخواهران عزیزم!‬
‫اهلل سبحانه و تعالی در سومین آیه ازسوره مبارکه شوری می فرماید‪ « :‬هرمصیبتی به شما می‬
‫رسد به سبب گناهانی است که انجام می دهید ومن بسیاری از آنهارا می بخشم‪».‬‬
‫عزیزان گرامی! آیا وقت آن نرسیده که به وسیله توبه ازگناهان وروی آوردن به طاعت الهی‬
‫به ذات با عظمتش رجوع کنیم‪ .‬تنها اورا به فریاد بخوانیم و بدانیم که غیر از اوهیج فریادرسی‬
‫نداریم که یاری مان کند‪.‬‬
‫ا لهی! تو شب وروز نعمت های خویش را برنازل می کنی وما به جای شکر نافرمانی ات‬
‫می کنیم‪ .‬یا اهلل! ما چه قدرنا سپاسیم که به غیرتو دل بستیم‪ ،‬وبندگانت را شفادهنده‬
‫پنداشتیم؟‬
‫الهی! اگر لحظه ای مارا به حال خودمان رهاکنی نیست نابود می شویم‪ .‬ای بندگان اهلل!‬
‫کاش این مصیبت باعث شود‪ ،‬تا اهلل را بیش تر بشناسیم وبه او توکل کنیم وتنها دل به قدرت‬
‫وعظمت اوتعالی ببندیم‪.‬‬
‫من نمی گویم احتیاط نکن وازماسک ودارو ودیگر وسیله ها نکن؛ بلکه می گویم‪ :‬به اینها‬
‫دل نبند وفکرنکن که این چیزها تورا ازمرگ نجات خواهد داد‪ .‬همه روزه دراخبار می شنویم‬
‫که عده ای ازکرونا مردند وعده ای دیگرشفا پیداکردند ومرخص شدند‪ .‬با آنکه همه آنها‬
‫ازاین دارو ها وتجهیزات استفاده کردند‪ .‬پس به یگانه شفادهنده دل بسپار وتنهاازاو شفا طلب‬
‫کن! مرگ وزندگی در دست اهلل است‪ .‬اهلل در آیه ‪ 011‬سوره مبارکه آل عمران می فرماید‪:‬‬
‫«هیج شخصی نیست که بمیرد‪ ،‬مگر به امرواراده اهلل وزمان مرگ اوباقیدوقت معینی نوشته شده است‪».‬‬
‫بدانید که دراین لحظات بحرانی ‪ ،‬مردم بیش تراز هرچیزدیگری به شناخت اهلل تعالی احتیاج‬
‫دارند‪ ،‬تادرپناه یگانه معبود برحق عالم از این همه بالها به سالمت عبور عبورکنند‪ .‬واین‬
‫شناخت‪ ،‬تنها درسایه فهم قرآن وسنت صحیح رسول اهلل‪ %‬میسرخواهد شد‪.‬‬
‫آگاه باشید! مصیبت برای مومنانی که صبر می کنند وتسلیم قضاوقدر الهی هستند‪ ،‬رحمت‬
‫است‪ ،‬امابرای کسانی که زبان اعتراض دربرابرتقدیر اهلل می گشایند عذابی دردناک خواهد‬
‫بود ‪.‬‬
‫در پایان عرایضم دعایی را که درحدیثی از رسول اهلل ‪ %‬روایت شده برای شما بیان می‬
‫کنم‪ ،‬امیدوارم اهلل تعالی این دعارا ازماوشما بپذیرد‪.‬‬
‫«الهی من از پیسی ودیوانگی وجذام وبیماری های بد به تو‪ .‬پناه می برم‪».‬‬
‫کرونا وبای قرن‬

‫نظر دکتر احمد شعیب مسلمیار‬
‫درآغاز هزاره ی سوم میالدی دانش ژننتیک به اوج رسیده بود و سازمان فضای ناسا بستر‬
‫زندگی در کره مریخ را به نام « سفر بدون بازگشت » تدارک می دید و کشورهای سرمایه‬
‫داری جهان مانند آمریکا‪ ،‬انگلیس‪ ،‬روسیه و چین حرمت مرزهای بین المللی را در هم شکسته‬
‫بودند و هر یک ادعای حاکمیت جهان را به سر داشتند و هیچ کدام نیز کم نمی آوردند‪ .‬کشور‬
‫های اسالمی از جمله ایران به دنبال باز سازی هویت شیعی خود در جهان اسالم بود‪ .‬سعودی‬
‫ها میلیون ها دالر را هزینه ی جنگ های نیابتی خود در سوریه و یمن و سر زمین های منطقه‬
‫می کردند‪ .‬ترکیه به دنبال احیای هویت عثمانی از نوع پانترکیزم در منطقه سرگردان بود و‬
‫کشورهای فقیر و بیچاره ی مسلمان نشین در آسیا و افریقا در آتش نفاق می سوختند و جهان‬
‫پر از رب النوع های قدرت شده بود وخود خواهی برخی ملت های ستمگر چون هندوهای‬
‫گاو پرست و چینایی های ملحد باالی مسلمانها از حد و مرز خود گذشته بود‪ .‬کمپنی های‬
‫چند ملیتی با مدیریت قدرت رسانه ی به دنبال غارت ملت های مغلوب بودند و کمپنی های‬
‫اباح گری – فحشا – با تولید حجم عظیمی از افالم منافی عفت‪ ،‬بشریت را به فحشا و بی بندو‬
‫باری مطلق دعوت می کردند‪ .‬درهمه جای جهان به نحوی جنگ با خدا و مقدسات در جریان‬
‫بود‪ .‬شهوت وخودخواهی آدمیان نزدیک بود بر معنویات و باورهای دینی جوامع غالب شود‬
‫و از شهوت رانی‪ ،‬فساد و بی بند و باری به آزادی تعبیر می شد‪ .‬دقیقاَ درچنین روزگاری‪،‬‬
‫ویروس ناتوانی در شهر اوبی مرکز ایاالت ووهان کشور چین از تناول غذای حیوانی به آدمیان‬
‫سرایت کرد‪ .‬در حدود دو ماه یعنی سرعت خیلی باال ‪ 011‬کشور جهان را در نوردید‪ ،‬پزشکان‬
‫و اطبای عالم عاجز آمدند و کشور های جهان به تقال افتادند‪.‬‬
‫ویروس کرونا با وجود ناتوانی‪ ،‬خیلی زود زنجیرۀ ارتباطات زمینی و هوایی جهان را مسدود‬
‫کرد و تجارت جهانی را به صفر تقلیل داد‪ .‬مردگان در بیمارستان ها انبار شدند و هفت کشور‬
‫صنعتی جهان از ترس کرونا به قرنطینه رفتند‪ .‬آمریکای که به تعبیر رئیس جمهور اش‪،‬‬
‫مرگبارترین تسلحیات نظامی جهان را با گزاف ترین سرمایه در اختیار داشت چنان بیچاره و‬
‫درمانده شد که شهروندانش مغازه ها و سوپر مارکیت ها را به غارت بردند و ایتالیای که شهرت‬
‫جهانی در تولید افالم و وسایل فحاشی و کاباره ها کسب کرده بود شبیه گورستانی شد‪ .‬اسپانیا‬
‫از خشم و قهر کرونا برای نخست بار بعد از پنحصد و اندی اجازه گلبانک محمدی را داد‪.‬‬
‫خالصه ناقوس مرگ در شکل وبای کرونا به فریاد درآمد و بیش از هزار شهر جهان به قرنطینه‬
‫رفت‪ .‬کشور چین که ادعای تسلط بر اقتصاد جهانی را داشت و از جانبی دستانش غرق در‬
‫خون مسلمانان اویغور بود چنان درمانده و بیچاره گشت که به گفته کارشناسان اقتصاد بیش از‬
‫‪ 111‬تریلیون دالر ضربه ی مالی دید‪ ،‬اعتباری تجاری خود را از دست داد و همه کشورهای‬
‫جهان جرأت خریداری کاال های چینایی را از دست دادند‪.‬‬
‫آری کرونا این ویروس ناتوان شبیه به یک زکام ساده است چیزی نیست جز خشم الهی که‬
‫آمده تا جهانیان را از خواب غفلت بیدار کند و نشان دهد که بشریت با وجود ادعای تسلط بر‬
‫کره خاکی(زمین) چقدر در برابر خالق هستی ناتوان اند‪.‬‬
‫کرونا برای مسلمان نشان داد که اگر همچنان غرق در تجمالت و شهوات باشند دیگر اجازه‬
‫ی شرف یابی به بیت اهلل را نخواهند داشت و از فیض نماز جماعت و جمعه محروم خواهند‬
‫گشت‪ .‬کرونا را از جهتی میتوان خشم الهی محسوب نمود و از سوی دیگر می توان رحمت‬
‫الهی تعبیر کرد زیرا عجز بشر را نمایان کرد و بازار شهوات را کساد نمود و بار دیگر هفتاد و‬
‫دو فرقه از گبر و ترسا‪ ،‬یهود و نصارا و مسلمان ‪ ،‬هندو همه خداگویان سر به سجده گذاشتند‬
‫و در اوج درماندگی و ناتوانی از ایزد منان درخواست کمک کردند‪.‬‬
‫بلی جهان بعد از کرونا‪ ،‬جهان کنونی نخواهد بود و دیگر درجهان بعد از کرونا انانیت و طغیان‬
‫گری خریداری نخواهد داشت‪.‬‬
‫خیلی مغرور شده بودیم‪....‬‬

‫دیدگاه دکتر حسین محی الدین الهی قمشه ای‬
‫خیلی مغرور شده بودیم‪ ،‬خیلی مشغول شده بودیم‪ ،‬در تخریب و تصرف طبیعت خیلی بی‬
‫پروا شده بودیم‪ ،‬به چیزی جز منافع خود نمی اندیشیدیم‪ ،‬ضعیف را پامال می کردیم به صاحب‬
‫قدرت و ثروت برای ارتقای مال و موقعیت کرنش می کردیم‪ ،‬باور داشتیم قاعده دنیا همین است‬
‫و اینگونه خواهد ماند‪ .‬آسمان را از دود و سرب و گازهای سمی سیاه کرده بودیم‪ ،‬دریا را از‬
‫ماهی تهی و از زباله و نفت و فاضالب پر کرده کرده بودیم‪ .‬بنام دین‪ ،‬بنام دموکراسی‪ ،‬بنام حقوق‬
‫بشر می کشتیم‪ ،‬اسیر می کردیم‪ ،‬غارت می کردیم و حتی از فروختن زنها و بچه ها شرم نمی‬
‫کردیم‪ .‬تحمل کائنات هم حدی دارد‪ ،‬ظرفیت زمین و آسمان هم حدی دارد‪.‬‬
‫باالخره باید کسی پیدا می شد و به انسان مست و مغرور فرمان بدهد ایست‪!..‬؟ و این ماموریت‬
‫به یک ویروس کوچک غیر قابل رویت واگذار شد تا به معنای واقعی انسان طغیانگر را سر‬
‫جایش بنشاند‪ .‬و بدرستی به او بفهماند که ای انسان‪:‬‬
‫تو خیلی ضعیفی‬
‫تو خیلی تنهایی‬
‫تو خیلی ترسویی‬
‫همه هواپیماها و قطارها را زمین گیر کرد همه تجارتخانه ها و همه بازارهای بورس را تعطیل‬
‫کرد‪ .‬درهای استادیومها ‪ ،‬اماکن تفریحی‪ ،‬رستورانها‪ ،‬کازینوها‪ ،‬سینماها ‪ ،‬پارکها را به دست خود‬
‫انسان بست‪ .‬و به کره زمین گفت حاال نفس بکش ‪ ،‬به آسمان گفت حاال آبی شو ‪ ،‬به خورشید‬
‫و ماه و ستاره ها گفت حاال بچرخید و برقصید و عشوه گری کنید‪ .‬به حیوانات هم گفت حاال‬
‫بدون ترس از شکار شدن بدست انسان آنگونه که در ذات و میل شماست زندگی کنید‪ .‬و به‬
‫انسان دستور داد در خانه بمان و به آنچه داشتی و به آنها ناسپاس بودی بیاندیش شاید هنوز‬
‫فرصتی برای زیستن عاشقانه پیدا کنی‪.‬‬
‫فهرست منابع‬
‫‪ -0‬بخاری‪ ،‬محمد بن اسماعیل ابوعبداهلل‪ ،‬صحیح بخاری‪ ،‬محقق‪ :‬الناصر‪ ،‬محمد زهیر بن ناصر‪ ،‬دار‬
‫طوق النجاه‪.0111 ،‬‬
‫‪ -1‬قشیری نیشاپوری‪ ،‬مسلم بن الحجاج‪ ،‬صحیح مسلم‪ ،‬محقق‪ :‬فاریابی‪ ،‬نظر محمد ابوقطیبه‪ ،‬دار‬
‫الطیبه‪.0117 ،‬‬
‫‪ -1‬ترمذی‪ ،‬ابوعیسی محمد بن عیسی‪ ،‬سنن ترمذی‪ ،‬محقق‪ :‬معروف بشار عواد‪ ،‬دارالغرب االسالمی‪،‬‬
‫‪.0111‬‬
‫‪ -1‬سجستانی‪ ،‬ابوداود سلیمان بن شعث‪ ،‬سنن ابو داود‪ ،‬محقق‪ :‬ارناوود شعیب‪ ،‬دارالرسالة العالمیه‪،‬‬
‫‪.0111‬‬
‫‪ -1‬نسائی‪ ،‬ابوعبدالرحمن احمد بن شعیب ‪ ،‬سنن نسائی‪ ،‬محقق‪ :‬رائد بن صبری بن ابی علقه‪.0111 ،‬‬
‫‪ -1‬ابن حنبل‪ ،‬احمد بن محمد‪ ،‬مسند احمد‪ ،‬محقق‪ :‬ارناوودشعیب‪ ،‬موسسة الرساله‪. 0111 ،‬‬
‫‪ -7‬قزوینی ربعی‪ ،‬ابوعبداهلل ابن ماجه محمد بن یزید ‪ ،‬سنن ابن ماجه‪ ،‬محقق‪ :‬عبدالباقی محمد فواد ‪،‬‬
‫دار إحیاء الکتب العربیه‪.0111 ،‬‬
‫‪ -1‬بیهقی‪ ،‬ابوبکر احمد بن الحسن بن علی بن موسی‪ ،‬السنن الکبری للبیهقی‪ ،‬محقق‪ :‬عطاء‪ ،‬محمد‬
‫عبدالقادر‪ ،‬دارالکتب العلمیه‪.0111 ،‬‬
‫‪ -1‬ابن کثیر‪ ،‬اسماعیل بن عمرو‪ ،‬البدایه و النهایه‪ ،‬مکتبه المعارف – بیروت‪0101 ،‬‬
‫‪ -01‬المصری‪ ،‬ابوالفضل‪ ،‬محمد بن مکرم‪ ،‬المنظور‪ ،‬لسان العرب‪ ،‬دار صادر – بیروت‪0101 ،‬‬
‫‪ -00‬الشافعی المصری‪ ،‬سراج الدین ابن الملقن‪ ،‬التوضیح لشرح الجامع الصحیح‪ ،‬تحقیق دار الفالح‬
‫للبحث العلمی‪ ،‬دار النوادر – دمشق‪0111 -‬‬
‫‪ -01‬الکرمانی‪ ،‬شمس الدین محمد بن یوسف بن علی‪ ،‬الکواکب الدراری فی شرح صحیح البخاری‪،‬‬
‫دار احیاء التراث العربی – بیروت ‪0110‬‬
‫‪ -01‬القرطبی‪ ،‬ابوالعباس احمد بن عمر بن ابراهیم‪ ،‬تحقیق دیب مستو محی الدین – السید احمد محمد‬
‫– بدیوی یوسف علی‪ ،‬بذال محمود ابراهیم‪ ،‬المفهم لما اشکل من کتاب مسلم‪.‬‬
‫‪ -01‬العسقالنی‪ ،‬احمد بن علی بن حجر‪ ،‬بذل الماعون فی فضل الطاعون‪ ،‬تحقیق الکاتب احمد عصام‬
‫عبدالقاهر‪ ،‬دارالعاصمه – ریاض‪.‬‬
‫‪ -01‬الفیروز آبادی‪ ،‬محمد بن یعقوب‪ ،‬القاموس المحیط‪ ،‬محقق العرقسوسی‪ ،‬مؤسسه الرساله ‪0111‬‬
‫‪ -01‬العینی‪ ،‬ابومحمد بدرالدین محمود بن احمد‪ ،‬عمده القاری شرح البخاری‪ ،‬تحقیق محمود عمر –‬
‫عبداهلل محمود‪ ،‬دارالکتب العلمیه ‪0110‬‬
‫‪ -07‬ابن العربی‪ ،‬محمد بن عبداهلل‪ ،‬المسالک فی شرح مؤطا مالک‪ ،‬تحقیق السلیمانی محمد بن الحسین‬
‫السلیمانی عایشه بنت الحسین‪ ،‬دارالمغلب اسالمی ‪0111‬‬
‫‪ -01‬الباجی االندلسی ابوالولید سلیمان بن خلف‪ ،‬المنتقی شرح المؤطا‪ ،‬مطبعه سعاده – مصر‬
‫‪ -01‬االندلسی الظاهری‪ ،‬ابومحمد علی بن احمد بن حزم‪ ،‬المحلی باآلثار‪ ،‬دارالفکر‪ -‬بیروت‬
‫‪ -11‬ابن العثمین محمد صالح‪ ،‬شرح ریاض الصالحین‪ ،‬مدارالوطن ‪0111‬‬
‫‪ -10‬القرطبی‪ ،‬ابوعمر یوسف بن عبداهلل بن عبدالبر‪ ،‬االستذکار‪ ،‬تحقیق سالم محمد عطا – معوض‬
‫محمد علی‪ ،‬دارالکتب العلمیه – بیروت ‪0110‬‬
‫‪ -11‬النووی ابوذکریا محی الدین بن شرف‪ ،‬االسماء و اللغات اداره الطباعه المنیریه‪.‬‬
‫‪ -11‬السبتی الیحصبی‪ ،‬ابوالفضل قاضی عیاض ابن موسی‪ ،‬اکمال المعلم‪ ،‬تحقیق اسماعیل یحیی‪،‬‬
‫دارالوفاء ‪0101‬‬
‫‪ -11‬الهیتمی احمد بن علی بن حجر‪ ،‬الفتاوی الفقهیه الکبری‪ ،‬مکتبه االسالمیه‬

کرونا از منظر اسلام

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like

کرونا از منظر اسلام

Uploaded by

Document Information

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

کرونا از منظر اسلام

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

‫ﺎ‬

‫ابوحامد محمد اسالم عثمانی‬ ‫نویسنده‪:‬‬

‫احمد مسلم عثمانی‬ ‫برگ آرا‪:‬‬

‫انتشارات امام مسلم‪ ،‬بلخ ‪ -‬افغانستان‬ ‫ناشر‪:‬‬

‫اول‬ ‫نوبت چاپ‪:‬‬

‫حمل ‪9911‬‬ ‫سال چاپ‪:‬‬

‫دستۀ اول ‪01 ...............................................................................................‬‬

‫دستۀ دوم‪00 .............................................................................................. :‬‬

‫تأیید نظریۀ دستۀ دوم به احادیث و طب قدیم ‪01 ......................................................‬‬

‫فرق میان وبا و طاعون ‪01 ........................................................................‬‬

‫عالم بیماری کرونا چیست؟ ‪01 ..........................................................................‬‬

‫بیماری کرونا چگونه پخش می شود؟‪01 ...............................................................‬‬

‫چه درمانی برای کرونا وجود دارد؟ ‪07 .................................................................‬‬

‫آیا ویروس کرونا در حقیقت طاعون داخل است؟‪01 .................................................‬‬

‫علت پیدایش طاعون ‪01 ..........................................................................‬‬

‫تفسیردوم‪11 .............................................................................................. :‬‬

‫حکمت ابتالی مسلمان به کرونا وا مثال آن ‪11 .........................................................‬‬

‫شبهه تعارض احادیث سرایت و جواب آن ‪11 .........................................................‬‬

‫روایاتی که سرایت امراض را نفی می کند ‪11 .........................................................‬‬

‫احادیث دال بر سرایت امراض ‪11 .......................................................................‬‬

‫بررسی لغات مهم ‪10 ......................................................................................‬‬

‫قول راجح در جمع بین روایات ‪11 ......................................................................‬‬

‫میان نفی وجود و نفی تاثیر فرق است ‪11 ...............................................................‬‬

‫قرینۀ اول‪11 ...............................................................................................:‬‬

‫قرینۀ دوم‪11 .............................................................................................. :‬‬

‫قرینۀ سوم‪11 .............................................................................................. :‬‬

‫قرینۀ چهارم‪11 ........................................................................................... :‬‬

‫قرینۀ پنجم‪11 ............................................................................................. :‬‬

‫قرینۀ ششم‪17 ............................................................................................. :‬‬

‫مسئله دوم‪ :‬حکمت منع فرار از طاعون ‪11 ..............................................................‬‬

‫مسئله سوم‪ :‬حکم داخل ورود به منطقه طاعون ‪11 .....................................................‬‬

‫مسئله چهارم‪ :‬حکمت نهی از دخول در منطقه طاعون ‪10 .............................................‬‬

‫مسئله هشتم‪ :‬حدود و ضابطۀ منطقه ای طاعون ‪11 ......................................................‬‬

‫راهکار های مواجهه با کرونا ‪17 .................................................................‬‬

‫تـوبـه ‪11 ...................................................................................................‬‬

‫انجام فریضۀ امر به معروف و نهی از منکر ‪11 ..........................................................‬‬

‫نماز با خشوع ‪11 ..........................................................................................‬‬

‫همکاری به نیازمندان ‪11 ..................................................................................‬‬

‫پرهیز از تبلیغات منفی ‪11 .................................................................................‬‬

‫قنوت نازله ‪11 .............................................................................................‬‬

‫عمل به توصیه های مفید صحی ‪11 ......................................................................‬‬

‫درمان کرونا با طب نبوی ‪11 .................................................................. %‬‬

‫« کرونا سپاه الهی »‬

‫فرق میان وبا و طاعون‬

‫‪ 0‬صحیح بخاری‪ ،‬رقم حدیث ‪ ،0111‬صحیح مسلم رقم حدیث ‪111‬‬

‫‪1‬بذل الماعون‪ ،‬ص ‪011‬‬

‫اطالعاتی در باره ویروس کرونا‬

‫چه افرادی بیشتر در معرض خطر ابتال به کرونا هستند؟‬

‫آیا ویروس کرونا در حقیقت طاعون داخل است؟‬

‫است ؛ زیرا حدیث « غ َُِّدةٌ َك ُغ َِّد ِة ْ ِ‬

‫ون‪َ ،‬وَل َ َِّ‬

‫علت پیدایش طاعون‬

‫‪1‬صحیح البخاری رقم حدیث ‪1111‬‬

‫اّللِ‪َ ،‬و َع ْه َد َر ُسولِهِ‪ ،‬إِ ََِّل‬

‫‪1‬سنن ابن ماجه‪ ،‬رقم حدیث ‪1101‬‬

‫ض ْت ِِف أ َ ْس َال ِف ِه ُم ال َِّ ِذی َن َم َ‬

‫حکمت ابتالی مسلمان به کرونا وا مثال آن‬

‫‪ -1‬بیماری ها سبب کفاره گناهان مسلمان می گردد‪ ،‬چنانچه از ابوهریره ^ روایت‬

‫‪ 0‬الشوری آیت ‪11‬‬