AKARSULARDA

DEBİ ÖLÇÜM
YÖNTEMLERİ
Akım Ölçümleri
GİRİŞ
„ Bir akarsu kesitinde belirli bir zaman dilimi
içerisinde geçen su parçacıklarının hareket
doğrultusunda birçok kesitten geçerek, yol
alarak ilerlemesi ve bir noktaya ulaşması
süresince gerçekleşen olaya akış adı verilir.
„ Akış ölçümleri; bir akarsu yatağından geçen
toplam su miktarının belli bir zaman periyodu
boyunca değişimi hakkında bilgi edinmek
amacıyla yapılmaktadır.
„ Birimler m3/h veya lt/sn olarak ifade edilebilir.
Ölçüm Yöntemleri
„ Çok çeşitli yöntemler kullanılmaktadır.
„ Üzerinde tesis bulunan akarsularda bu
tesislerin hidrolik özelliklerinden
yararlanılmaktadır.
Ölçüm Yöntemleri
„ 1. Hız Ölçme Esasına Dayanan Yöntemler
ƒ Yüzerlerle debi tayini
ƒ Pitot borusu ile debi tayini
ƒ Elektro-kimyasal yolla debi tayini
ƒ Boyar maddelerle debi tayini
ƒ Mulinelerle debi tayini
ƒ Elektromanyetik yolla debi tayini
ƒ Akustik yolla debi tayini
„ 2.Hacim Ölçme Esasına Dayanan
Yöntemler
ƒ Geçici depolama ile debi tayini
ƒ Kimyasal yolla debi tayini
ƒ Konsantrasyonu arttırıcı maddeler
ƒ Boyar maddeler
ƒ Radyoaktif izotoplarla debi tayini
„ 3.Kontrol Kesitleri Yardımı ile Debi Tayini

ƒ Oluklar

ƒ Savaklar
Hız Ölçme Esasına Dayanan
Yöntemler
„ Hız ile enine kesit alanı arısındaki bağıntıdan yararlanılır.
„ Akarsu yatağının zamanla değişim göstermediği bir en
kesit seçilir.
„ Akarsuyun değişik noktalarındaki hız dağılımı farklı
olduğundan, ölçüm yapılacak en kesit değişik alanlara
ayrılarak ortalama hız tespit edilmektedir.

„ Debi formülü: Q=A.V’dir.

Yüzerlerde Debi Tayini
„ Flatör veya yüzgeç olarak tanımlanan
yüzerlerle diğer yöntemlerin
kullanılamadığı durumlarda kullanılır.
„ Prensip; akarsuyun düzgün seyrettiği
kısmında aralarında uzaklık farkı bilinen
kesitler arasında geçiş süresini saptamak,
bu mesafeyi zamana bölerek akış hızını
hesaplamaktır.
Pitot Borusu İle Debi Tayini
„ Basınç esasına göre çalışan bu yöntemde;
borunun bir ucu, ağzı akış doğrultusuna dik
olacak şekilde suya daldırıldığında akış sonucu
kazanılan hız yükü nedeniyle kıvrımlı uçta bir
miktar su yükselecek ve seviye değişikliği (h)
meydana gelecektir.
„ Hız ile su seviyesi arasındaki ilişkiden
yararlanılarak hız ölçümü yapılır.
„ Düşük hızlarda hassasiyeti kaybolur.
Elektrokimyasal yolla debi tayini
„ Kimyasal maddelerin sudaki
konsantrasyonu ve iletkenliği arttırışı
sayesinde elektriksel olarak akış hızının
saptanmasını sağlar.
„ Akarsu üzerinde iki kesit üzerine belli
aralıklarla elektrod çifti yerleştirilerek
milivolt kaydediciye bağlanır.
„ Elektrodlara akım verilir.
„ Akarsuya enjekte edilen kimyasal madde
konsantrasyonu yüksek bir kütle halinde
suyun akış hızına (V) uyarak hareket eder.
„ Bu sayede elektrodlardan akımın
geçmesine sebep olur.
„ Kaydedicide belli zaman aralıklarında (t)
iki etkime görülür.
„ En kesitler arasındaki uzaklıklardan (L)
faydalanılarak V=L/t bulunur.
Boyar Maddelerle Debi Tayini
„ Akarsu üzerine boyar madde enjekte edilir.
„ Boyar madde su yüzeyinde suyun akış
hızına göre hareket eder.
„ Akarsu üzerindeki belli uzaklıktaki iki kesit
arasındaki mesafeyi kat ediş süresi
belirlenir.
„ Mesafe ve süreden suyun hızı bulunur.
Mulinelerle Debi Tayini
„ Hız ölçüm istasyonlarında sıklıkla
kullanılır.
„ Ana parçalar bir eksen etrafında kolayca
dönebilen bir pervane sistemi ile
pervanenin yaptığı devir adedini sayan bir
sayaçtan oluşur.
„ Dönme eksenleri suyun akışına dikey veya
paralel olarak iki grupta toplanır.
„ Mulinenin pervanesi suyun oluşturduğu
kuvvetin etkisiyle döner.
„ Pervaneni devir adedi mekanik veya
elektriksel olarak saptanarak cihaz içinde
oluşturulmuş devir-hız bağıntısından
faydalanılarak suyun akış hızı hesaplanır.
„ Tek ölçüm ve iki ölçüm yapılabilir.
„ 60 cm’ye kadar olan derinliklerde tek,
daha fazla derinliklerde iki ölçüm yapılır.
„ Tek ölçümde muline su derinliğinin 0,6’sı
kadar derinlikte yerleştirilir.
„ İki ölçümde ise biri su deriliğinin 0,2’sine,
diğeri 0,8’sine gelecek şekilde ölçümler
yapılır. Bu ölçümlerin ortalaması alınarak
hız belirlenir.
 0,80 hi
0,20 hi
0,60 hi

Vi = V0, 60

V0, 20 + V0,80
Vi =
2 Q = ∑Vi × Ai
Elektromanyetik Yolla Debi
Tayini
„ Belli uzunluktaki elektromanyetik alan
içersinde indüklenen akımın bu akımın
içinden geçen iletkenin hızına bağlı olarak
değişiminden yararlanılarak geliştirilen
cihazlardır.
„ Çalışma prensibi Faraday kanunlarına
göredir.
Akustik Yolla Debi Tayini
„ Akarsu üzerinde birbirinden belli uzaklıkta
kurulan akustik sensörler kurularak akışın
ses üzerindeki etkisinden yararlanılır.
„ Aynı anda gönderilen ses dalgaları akış
hızı yönünde artacak, tersi yönde
yavaşlayacaktır.
Hacim Ölçme Esasına Dayanan
Yöntemler
„ En basit olarak, doğrudan doğruya debinin
ölçüldüğü yöntemlerdir.
„ Teknik cihazlara ihtiyaç duyulmaz
Geçici Depolama İle Debi Tayini
„ Yöntemin esası, gelen suyu belli bir
zaman periyodunda belli bir hacim içinde
toplamaktır.
„ Bilinen bir hacmim dolduruluş süresinden
debi belirlenir.
Kimyasal Yolla Debi Tayini
„ Konsantrasyon arttırıcı maddeler

„ Boyar maddeler
Konsantrasyonu Arttırıcı
Maddeler
„ Ölçüm yapılacak kesitte dozlama ve
örnekleme yapmak üzere iki nokta seçilir.
„ Dozlama notasından sürekli olarak belli
konsantrasyonda ve miktarda kimyasal
madde enjeksiyonu yapılır.
„ Suya homojen olarak karışan kimyasalın
konsantrasyon değişiminden debi
hesaplanır
Boyar Maddeler
„ Konsantrasyon attırıcı maddelerdeki
kullanılan yöntemle aynıdır.
„ Kimyasal madde yerine boyar maddeler
kullanılmaktadır.
Radyoaktif İzotoplarla Debi
Tayini
„ Kimyasal maddeler ile yapılan ölçüm
yöntemine benzerdir.
„ Konsantre halde radyoaktif izotop enjekte
edilmektedir.
„ İzotopun yansıtacağı gama ışınlarından
yararlanılarak hesaplama yapılır.
„ Cam kafes içindeki çözelti kırılarak dereye
homojen dağılımı sağlanır.
Kontrol Kesitleri Yardımı ile
Debi Tayini
„ Akarsu üzerinde sürekli ve hassas ölçüm
yapmak için akarsu üzerinde hidrolik
karakteristikleri bilinen sabit su yapıları
oluşturularak ölçüm yapılabilir.
„ Bu yapılara savak, oluk veya flume adı
verilir.
Savaklarla Debi Tayini
„ Akarsu yatağına yerleştirilen içinden veya
üzerinden su akan düzgün şekilli boşluğa
savak denir.
„ Debi ile seviye arasındaki ilişkiden
faydalanılarak sadece seviye ölçmekle
debi hesaplanabilir.
„ Üçgen, dikdörtgen, yamuk gibi şekillerde
yapılabilir.
„ Su akan yüzey: eşik veya krep
„ Eşik üzerinden akan su hüzmesi: nap veya
su perdesi
„ Yan kenarlar: yanak
„ Sediment havuzu
„ Durgunlaştırma, dinlendirme havuzu
„ Dinlendirme kuyusu
„ Savak gövdesi
„ Q=CLhm
„ Q: debi
„ C: eşik tipine göre katsayı
„ L: eşik genişliği
„ h: eşik üzerindeki su yüksekliği
„ m: savak boşluğunun geometrik şekline
göre değişen üs
Oluk veya Flumlarla Debi Tayini
„ Kullanılışları basit ve kolaydır.
„ Ölçme yapısının tipine göre belirlenmiş
olan cetvel veya abaklardan yararlanılır.
„ Darlaşın kısmın üstündeki su seviyesi
ölçülür ve buna karşılık gelen debiler
bulunur.