KOLEHIYO NG EDUKASYON

Inihanda ni: G. Reymond S. Cuison

Asignatura: Content and Pedagogy for the Mother Tongue (CONPED)

Mga Titulo ng Modyul:

Modyul 2: ANO ANG WIKA AT ESTRAKTURA NITO?

Deskripsyon ng Modyul: Ang modyul na ito ay nakapokus sa nilalaman at mga paraan ng pagtuturo
ng Mother Tongue. Kasama sa nilalaman ng modyul ang pagtalakay sa istraktura ng Mother Tongue
bilang isang wika, Ang panitikang gagamitin, mga pamamaraan at materyales na magagamit sa
pagtuturo ng wika at pagtatasa dito.

Layunin:

Natutukoy kung ano ang wika at inilarawan ang mga sangkap nito

Nahahambing ang phonemic at syntactic na istruktura ng mga wika

Naiiba-iba ang isang wika mula sa isang diyalekto.

Nailalarawan ang mga tampok ng isang kinilala mother tongue.

Nakikilala ang alpabeto ng isang wika ng isang ina sa ibang kilalang mga wika;

Naihahambing ang istraktura ng ponema ng wika ng isang ina sa iba pang mga kilalang wika; at

Nalalaman ang mga istrukturang ponema sa iyong mother tongue at ang tamang pagbigkas ng bawat
isa.

Nasusuri ang pagbaybay ng mga salita sa sariling mother tongue

Nakiilala ang mga patakaran sa pagbaybay sa sariling wika ng ina

Nakasusulat nang wasto ang mga salitang sumusunod sa wastong mga patakaran sa pagbaybay

Nakikilala ang mga salitang pangalan bilang mga bahagi ng pagsasalita sa mother tongue
Nagagamit ang mga salitang pangngalan sa mga pangungusap

Batis/Sanggunian: Alcudia Fina Felisa et. Al., Mother Tongue: for Teaching and Learning.
LORIMAR Publishing, Inc. 2016.

Title of the Lesson Reading Task Time Frame/Date Assessment

Time of Submission on-
line

ANO ANG WIKA AT 45- 60 Sagutan at March 30, 2020 Rubriks

ESTRAKTURA NITO? mins. gawin ang
sumusunod na
gawain.

Modyul 2: ANO ANG WIKA AT ESTRAKTURA NITO?

Module 2 - Ano ang Wika?

Sa araling ito, ipapakilala sayo ang pangkalahatang konsepto tungkol sa wika, ang bahagi nito, at ilan
pang kalikasan ng wika. Ito ay hakbang na gagabay sayo na magkaroon ng mas malawak na pananaw
ukol sa wika na gamit sa pakikipagkomunikasyon upang magamit mo din ito sa pagpapahayag sa inyong
komunidad.

Bilang tao, nabubuhay tayo sa daigdig na nakikipag-ugnayan at nakikipag-usap sa ating kapwa.

Kailangan nating makipag-usap sa

pamamagitan ng wika na komon sa iba.
ibigsabihin, nagagamit ng bawat isa na
wika sa pang-araw araw.

MGA ISTRUKTURA NG WIKA

Ang araling ito ay idinisenyo upang maunawaan mo kung ano ang wika at ang mga sangkap na
bumubuo nito. Ipakikilala sayo ang mayamang linggwistika na kultura ng Pilipinas sa iyong mother
tongue sa konsepto ng ponema nito at sintaktik na istruktura, orthography, at iba pang kaibihan nito.
Upang palakasin pa ang ang iyong pagpapahalaga sa sariling unang wika..
NILALAYON NA RESULTA:

✓ Natutukoy kung ano ang wika at inilalarawan nitong mga sangkap

✓ Naihahambing ang mga ponemik at sintaktik na istruktura ng wika

Ipahayag ang iyong mga saloobin sa mga sumusunod na konsepto.

• Naiisip mo ba kung paano ang mundo kung wala tayong isang wika na nagagamit sa pakikipag-usap?
Paano mo ito ilalarawan?

• Nakapanood ka na ba ng isang programa sa TV sa isang wikang banyaga at patuloy mo itong

pinapanood nang hindi naunawaan ang sinasabi ng nagsasalita? Paano mo nakayanan ang sitwasyon.?

Ang pagkakaroon ng isang wika ay marahil isang pangunahing katangian na ginagawang naiiba sa tao
ang mga hayop. Upang maunawaan ang ating sangkatauhan, kailangan nating maunawaan ang likas na
katangian ng ating wika para sa atin ay gawing tao. Ang pag-alam ng isang wika at paggamit nito upang
makipag-usap ng isang 'pag-iisip, sentimento, kagustuhan, takot, bukod sa iba ay isang kinakailangang
tool upang mabuhay sa ating lipunan.

Kilalanin natin ang higit pa tungkol sa wika.

PANGUNAHING GINAGAMIT ANG WIKA

Ano ba talaga ang eksaktong kahulugan ng wika? Ang wika ay isang sistema ng komunikasyon ng tao
na binubuo ng maayos na balangkas ng mga pinagsama samang tunog (o ang kanilang nakasulat na
simbolo) na pinagsama upang bumuo ng isang code. Itong label na ito ay isang konsepto o isang bagay
na maaaring mailagay sa mas malaking yunit tulad ng mga salita at pananalita. (Richards, 1993) Maaari
itong maging anumang partikular na sistema ng komunikasyon tulad ng wikang ingles, wikang Filipino,
wikang Hiligaynon, o wikang Kapampangan.

Sa mga nagdaang taon, ang mga guro na katulad mo, na maaaring hindi maharlika sa linggwistika, ay
nagsisikap na maunawaan ang mga teknikal na termino ng mga lingguwista kapag nag-aaral ng wika. Ito
ay lubos na kapaki-pakinabang upang magpatibay ng mga term na ito upang ilarawan ang mga elemento
o sangkap ng sistemang linguistik.

Ang isang wika bilang isang sistemang lingguwistiko ay may mga sangkap: Ponolohiya, Morpolohiya at
sintaks.

Ang wika ay isang bahagi ng pakikipagtalastasan na ginagamit araw-araw. Kalipunan

ito ng mga simbolo, tunog, at mga kaugnay na bantas upang maipahayag ang nais
sabihin ng kaisipan. Tinatayang nasa pagitan ng 6,000 hanggang 7,000 ang mga wika
sa daigdig, depende sa kung gaano katiyak ang pangahulugan sa "wika", o kung paano
ipinag-iiba ang mga wika at mga diyalekto. Ang siyentipikong pag-aaral ng wika ay
tinatawag na lingguwistika. Nag-ugat ang salitang wika mula sa wikang Malay.
Samantalang nagmula naman sa Kastila ang isa pang katawagan sa wika: ang salitang
lengguwahe. Tinatawag ding salita ang wika. Katulad ng language - tawag sa wika sa
Ingles - nagmula ang salitang lengguwahe sa salitang lingua ng Latin, na
nangangahulugang "dila", sapagkat nagagamit ang dila sa paglikha ng maraming
kombinasyon ng mga tunog, samakatuwid ang "wika" - sa malawak nitong kahulugan -
ay anumang anyo ng pagpaparating ng damdamin o ekspresyon, may tunog man o
wala, ngunit mas kadalasang mayroon.

MGA ANTAS
Kabilang ang mga sumusunod sa mga kaantasan ng wika:

Kolokyal/pambansa - ordinaryong wika na ginagamit ng mga kabataan sa kanilang

pang-araw-araw na pakikipag-usap na kadalasang malayang pinagsasama ang
mga wikang Ingles at Filipino

Kolokyalismong karaniwan - ginagamit na salitang may "Taglish"

Kolokyalismong may talino - ginagamit sa loob ng silid-aralan o paaralan

Lalawiganin/Panlalawigan - wikang ginagamit ng isang partikular na lugar o pook.

Pabalbal/balbal (salitang kalye) - pinakamababang uri ng wikang ginagamit ng tao,

na nabuo sa kagustuhan ng isang partikular na grupo na nagkakaroon ng sariling
pagkakakilanlan. Ito rin ay maaring nabuo sa pag-baliktad ng mga salitang
Kolokyal/pambansa.

Pampanitikan/panitikan - wikang sumusunod sa batas ng balarila at retorika.

Mga Kagamitan
Ito ang pitong kagamitan ng wika:

Isang proseso ng pagpapalitan ng impormasyon na kadalasan na ginagawa sa

pamamagitan ng karaniwang sistema ng mga simbolo ang komunikasyon. Ang
araling pangkomunikasyon ang disiplinang pang-akademya kung saan pinag-
aaralan ang pakikipagtalastasan.
 Ginagamit ang wika sa pagpapahayag ng pangungusap. Madaling maunawaan ang
pangungusap kahit gaano pa kahaba o ano man ang anyo nito. Malinaw ito kaya
madaling naiintindihan ng bumabasa o nakikinig ang kahulugan nito.

Pagpapaliwanag o pagpapaunawa ang tawag sa gawaing pangkaisipan upang

matugunan ang pakikipagugnayang ginagamitan ng mga pananalita o mga hudyat o
senyas ng kamay, maaaring kasabayan ng taong nakikipagugnanayan, o matapos
ang bawat bahagi ng paglalahad ng taong nakikipagugnayan. Nagaganap ang
pagpapaunawa sa pagitan ng dalawa, tatlo, o higit pang bilang ng mga
tagapagsalita o tagapaglahad na hindi nakapagsasalita o nakasesenyas mula sa
pinagmumulang wika.

Kategorya ng paggamit ng wika

Ang dalawang kategorya ng paggamit ng wika ay pormal at impormal o di-pormal.
Pormal
Ang pormal ay ang mga salitang istandard, karaniwan, o pamantayan dahil kinikilala,
tinatanggap at ginagamit ng higit na nakararami lalo na mga nakapag-aral ng wika.
Ginagamit ito sa mga usapang pormal. Narito ang mga uri nito:

Pambansa o karaniwan - mga karaniwang salitang ginagamit sa mga

aklat pangwika o pambalarila sa mga paaralan, gayundin sa pamahalaan.

Pampanitikan o panretorika - mga salitang ginagamit sa mga akdang

pampanitikan, karaniwang matatayog, malalalim, makulay, at masining.
Impormal o di-pormal
Ang impormal o di-pormal ay mga salitang karaniwang palasak at madalas gamitin
sa pang-araw-araw na pakikipagusap. Ginagamit ito sa mga hindi pormal na
usapan. Narito ang mga uri nito:

Lalawiganin - mga bokabularyong diyalektal. Gamitin ito sa mga partikular

na pook o lalawigan lamang.

Balbal - mga salitang nahango lamang sa pagbabago o pag-usod ng

panahon, mga salitang nabuklat sa lansangan.

Kolokyal - mga salitang ginagamit sa mga pagkakataong inpormal. Ang

pagpapaikli ng isa, dalawa, o higit pang salita ay mauuri rin sa antas na
ito.
Halimbawa: mayroon=meron ayaw ko= ayoko nasaan=nasa'n

 ↑ "Wika, salita, diyalekto, lingo [Ingles]". English, Leo James. Tagalog-English Dictionary
(Talahulugang Tagalog-Ingles). 1990.
Mga Istruktura ng Wikang Filipino
Wika  Ito ay isang mahalagang instrumento na ginagamit ng tao upang ipahayag ang kaisipan
at damdamin. Ito ay ginagamit sa lahat ng larangan ng disiplina at sa lahat na gustong
paunlarin, tuklasin at pagyamanin.

Ito ay binubuo ng masistemang balangkas; a. Makahulugang tunog o pasalita. b.

Masistemang kayarian kung pasulat.

 Ito ay may kapangyarihan na manghikayat, mag-utos, manira, manggulo, makiusap,

magpaalaala, magturo, magtanong, manakit at iba pa.

Ang palatunugan o ponolohiya

Ponolohiya Ito ay pag-aaral ng set ng mga tunog na bumubuo ng isang salita sa isang wika. 
Ang tunog ay binubuo at nagiging daan upang makapagsalita nang maayos at mabisa ang isang
tao.

Ponema Ito ang pinakamaliit na makabuluhang yunit ng tunog. 2 uri ng ponema a. Segmental
b. Suprasegmental

Ang pagbigkas na malumi, maragsa at impit na tunog o glottal stop ay napadagdag sa katinig
dahil nakapagbabago ng kahulugan ng salita.

mga saklaw: a. Ponema (tunog) b. Diin (stress) c. Pagtaas o pagbaba ng tinig (pitch) d.
Pagpapahaba ng tunog (lengthening) e. Paghinto(juncture)

salik ng ponema upang makapagsalita ang isang tao ng maayos 1. Ang hangin  Ito ang nagiging
midyum o pahatiran ng mga alon ng tunog na siya nating naririnig. 2. Ang enerhiya  Ito ang
presyong nalilikha ng pagpapalabas ng hiningang galing sa baga.

salik ng ponemaupang makapagsalita ang isang tao ng maayos 3. Ang nalikhang tunog na
namodipika ng bibig-patunugan o resonador  Ang itinuturing na resonador ay ang bibig at
guwang ng ilong.

Mga bahaging kailangan sa pagbigkas ng tunog: 1. Dila at panga (sa ibaba) 2. Ngipin at labi (sa
unahan) 3. Matigas na ngalangala (sa itaas) 4. Malambot na ngalangala (sa likod)

Paraan ng artikulasyon: 1. Pasara o hinto  Sarado o harang ang daanan ng hangin/p/ at /b/, /t/
at /d/, /k/ at /a/. 2. Nasal o pailong  Sa ilong lumalabas ang hangin na harang at hindi na sa
bibig: /m/,/n/,at /ng/.

Paraan ng artikulasyon: 3. Pasutsot  Ang hanging tumatakas ay nagdaraan sa pagitan ng dila

ng ngalangala o babangtingang tinig: /s/, /h/. 4. Pagilid o lateral  Ang dulo ng dila ay nakadikit
sa harap ng gilagid kaya ang hangin ay lumalabas sa gilid ng dila:/l/
Paraan ng artikulasyon: 5. Pakatal o trill  Ang hangin ay hinaharang at pinapalabas sa
pamamagitan ng mabilis na paggalaw ng dulo ng naka-arkong dila: /r/ 6. Malapatinig o
glayd(glide)  Ang dila ay nagkakaroon ng galaw mula sa posisyon sa ibang posisyon:/w/,/y/

Patinig: malapatinig a. Sa /h/, /k/ at /g/ ay hindi ginagamitan ng gitling Halimbawa: pangkatok
singkapal panghalo singganda

Patinig: malapatinig b. Sa a, e, i, o, u ginagamitan ng gitling kung ginagamit ng panlaping pang,

sing. Halimbawa: pang-umaga sing-ingay pang-inom mang-akit

Patinig: malapatinig c. Malapatinig na /w/ at /y/ ay hindi na rin ginagamitan ng gitling sa

paglalapi. Halimbawa: pangwalis pangyaya pangwasak pangyarda

Digrapo, pares minimal, diptonggo

Digrapo Ito ay kombinasyon ng dalawang letrang pinagsama para katawanin o bigkasin ang
isa. Gamitin ito sa mga letrang /ch/,/sh/,/ng/.

Mga halimbawa: unahan gitna hulihan Chinelas- tsinelas langoy sumbong Shampoo-syampu
langit sabong nguya pangit ilong

Mga halimbawa: unahan gitna hulihan Chart- tsart bangin daing ngiti hinga piling ngunit panga
baitang

Mga pares minimal Ito ay mga pares na salita na magkatulad maliban sa isang ponema
nagbabago ang kahulugan ng salita. Halimbawa: abo-apo basa-pasa lapad-lapat bakas-bakat
sanay-panay hipag-sipag

Diptonggo Ito ay ang aw, iw, oy, uy, ay, iy. Anumang patinig na sinusundan ng /w/ at /y/ sa
loob ng pantig ay itinuturing na diptonggo.

Diptonggo Halimbawa: buhay baliw biloy sisiw sampay kahoy .

Kung ang /y/ at /w/ ay napapagitnaan ng dalawang patinig at napasama sa sumusunod na

pantig ay hindi na diptonggo. Halimbawa: kawayan gulayan aliwin babuyan

https://www.slideshare.net/airezmhist143/istruktura-ng-wikang-filipino

SANGKAP NG WIKA

Ponolohiya

Morpolohiya
 SEMANTIKA PRAGMATIKA

Sintaks

PORMA NILALAN GAMIT

Ano man ang wikang sinasalita, ito ay binibigkas muna at saka isinusulat sa lahat ng wika sa daigdig.
anumang sistemang linggwistika ay nagkaroon muna ng pag-aaral at natutuhan batay sa kung paano ang
tunog ay nabubuo. Tignan natin ang mga kahulugan ng bawat salita.

Ponetiks - Tinitingnan dito kung paano ginagawa ang aktwal na tunog ng isang wika. Tinitingnan dito
ang mga hilaw na materyales na gamit sa paglikha ng isang salita.

Ponolohiya - ito naman, sa kabilang banda, ay patern ng tunog. Tumutukoy ito sa kung paano
pinagsama-sama ang bawat tunog upang makabuo ng isang string ng mga tunog upang makabuo ng
salita.

sintaks - Kung paano ang mga strings ng tunog na ito ay magkakasama, sa isang malawak na termino, ay
tinatawag na syntax. Ito ang pag-aayos at anyo ng mga salita. Ito ay ang bahagi ng wika na nag-uugnay
sa mga pattern ng tunog at ang kahulugan.

semantiks - Ang mga semantika ay tumutukoy sa kahulugan ng mga salita o kung paano ang mga
salitang ito ay ginagamit sa isang pamayanan sa pagsasalita.

pragmatiks - Ang isa pang lumalagong disiplina sa pag-aaral ng wika ay mga pragmatiko. Ito ay
tumutukoy sa kung paano ginagamit ang wika ng mga miyembro ng isang komunidad upang makipag-
usap sa mga paraan na hindi agad mahulaan gamit lamang ang kaalaman sa lingguwistika. Ito ang ideya
na sumusuporta sa katotohanan na higit kahulugan ang dala kung paano ipinahahayag kaysa sa kung
ano ang maaaring sinasabi ng mga salita.

Tingnan natin ang mga tiyak na bahagi ng isang wika.

Ang Sistemang Ponolohikal

Ang sistemang ponolohikal ay isang sistema ng wika na binubuo ng mga tunog sa pagsasalita na
tinatawag na ponema. Ang mga ito ay nahahati sa ponemang segmental at ponemang suprasegmental.
Ang Ponemang Segmental ay ang mga tunong ng patinig, katinig, at diptonggo. Sa Kabilang banda,
Kasama sa ponemang suprasegmental ang stress, intonasyon pagbaba at pagtaas ng boses, paghinto at
punto. Mayroong mga panuntunan na pinagsasama ang mga ponema upang makabuo ng mga salita at
upang ipahiwatig ang isang bagay batay sa "tune o tunog" ng pagbigkas, lahat ng ito ay maaaring
makaapekto sa kahulugan na nilalayon ng nagsasalita.
Ang pag-aaral ng mahalagang yunit ng tunog o ponema ay binubuo ng mga segmental at
suprasegmental.

Segmental ang mga tunay na tunog at ang bawat tunog ay kinakatawan ng isang titik sa ating alpabeto.

Ang suprasegmental ay pag-aaral ng diin (stress), pagtaas-pagbaba ng tinig (tune o pitch), paghaba
(lenghtening) at hinto (juncture).

Ponemang Segmental

Ang Filipino ay may 28 ponemang segmental - 23 sa mga ito ay katinig at 5 naman ang patinig. Mga
Katinig - /b, c, d, f, g, h, j, k, l, m, n, ñ, ng, p, q, r, s, t, v, w, x, y, z, ?/

Sa ating palabaybayan ang /?/ ay hindi binigyan ng katumbas na titik. Sa halip, isinama ito sa
palatuldikan at tinumbasan ng tuldik na paiwa /'/ sa dahilang ito'y hindi normal na tulad ng ibang
ponema.

Mahalaga ang /?/ o tuldik na paiwa /'/ sapagkat nakapagpapaiba ito ng kahulugan ng salita kapag
inilagay sa huling pantig ng salitang nagtatapos sa patinig, Ang tawag sa /?/ ay glotal o impit na tunog.

Ang impit na tunog o glotal ay itinuturing na isang ponemang katinig sa Filipino bagama't hindi ito
ipinakikita sa ortograpiya ng ating wika. Mahalaga ito sa isang salita sapagkat nakapagbabago ito ng
kahulugan ng dalawang salita na pareho ang baybay.

Hal: bata/h/ = robe, bata/'/ = child

Mga Patinig - /a, e, i, o, u/

Itinuturing ang mga patinig na siyang pinakatampok o pinakaprominenteng bahagi ng pantig. Walang
pantig sa Filipino na walang patinig.

Halimbawa: ba - hay, ba-ba-e, u-lo, di - la

May kani-kaniyang tiyak na dami o bilang ng makabuluhang tunog ang bawat wika. Makabuluhan ang
isang tunog kapag nag iba ang kahulugan nito sa sandaling alisin o palitan ito. Halimbawa'y mag-iiba ang
kahulugan ng salitang baso kapag inalis ang /s/ at ito'y nagiging bao. Kapag pinalitan naman ang /s/ ng
/l/, ito'y nagiging balo. Samakatwid, ang /s/ ay makabuluhang tunog sa Filipino at tinatawag itong
ponemang segmental o ponema.

PONEMANG SUPRASEGMENTAL

Ang Diin, bilang ponemang suprasegmental, - ay lakas, bigat o bahagyang pagtaas ng tinig sa pagbigkas
ng isang pantig sa salitang binibigkas. Halimbawa: sa salitang /kamay/, ang diin ay nasa huling pantig
na /may/.

- ay isang ponema sapagkat sa mga salitang may iisang

tunog, ang pagbabago ng diin ay nakapagbabago sa kahulugan nito.
Halimbawa:

1. Hiram lamang ang /Buhay/ ng tao.

2. Sila /LAmang/ ang /buHAY/ sa naganap na sakuna, kaya masasabing /laMANG/siya.

Tono o intonasyon - pagtaas at pagbaba ng tinig na iniuukol sa pagbigkas ng pantig ng isang salita,
parirala o pangungusap upang higit na maging mabisa ang ating pakikipag-usap sa kapwa.

- Parang musika ang pagsasalita nang may tono

- may bahaging mababa, katamtaman at mataas.

- Maaaring makapagpahayag ng iba't ibang damdamin, makapagbigay ng kahulugan o makapagpahina

ng usapan ang pagbabago ng tono/tinig.

Hinto o Antala - saglit na pagtigil ng ating pagsasalita upang higit na maging malinaw ang mensaheng
ibig nating ipahayag sa ating kausap.

Ang hinto ay paghahati ng salita na gumagamit ng sumusunod na mga pananda.

Panloob

Maikling hinto: /I/ = , (kuwit), /+/ = isang krus na pananda

Mahabang hinto: ; = tuldok-kuwit, : = tutuldok, ________ = isang mahabang guhit, // = dalawang guhit
pahilis, > = palaso, - = gitling, ... = tulduk-tuldok.

Halimbawa:

Padre, Martin, ang tatay ko. (Ipinakikilala mo ang iyong ama sa isang pari at sa kaibigan mo.)

Hindi, si Cora ang may sala. (ipinaalam na si Cora ang may kasalanan.

Magalis (puno ng galis)

mag-alis (maghubad, magtanggal at iba pa)

Haba - paghaba o pag-ikli ng bigkas ng nagsasalita sa patinig ng isang pantig sa salita. Ginagamit ang
ganitong notasyon /./ at /:/ na siyang nagsasaad ng kahulugan ng salita

1. Likas na haba

Halimbawa:

/asoh/ - usok

/a:soh/ - isang uri ng hayop

/pitoh/ - bilang na 7

/pi:toh/ - silbato

2. Panumbas na haba

a. /'aywan/ - /e.wan/ C. /tayo nah/- /te.nah/

b. /taingah/ - /te.nga/ d. /kaunti/ - /kon.ti/

3. Pinagsama na haba

a. magsasaka = /magsasa : ka/ = magbubukid

magsasaka = /magsa . sa : ka) = magtatanim

b. Mananahi = /manana : hi/ = modista

mananahi = /mana. na: hi = magtatabas at bubuo ng kasuotan.

makikita ang buong ppt. sa : https://www.slideshare.net/mobile/VanessaRaeBaculio/ponema

Anu-anong mga bahagi ang sangkot o ginagamit sa pagsasalita?

Baga

Babagtingang tinig

Laringhe

Epiglotti

Paringhe

Uvula o titilaukan Guwang ng bibig

Velum o malambot na ngalangala

Guwang ng ilong

Palate o matigas na ngalangala

Alveolae o punung gilagid

Labi

Ngipin

Dila

MGA PONEMANG PATINIG

Ayos ng Dila BAHAGI NG DILA

HARAP SENTRAL LIKOD

Mataas i u
 Gitna e o

Mababa a

Sa pagbigkas ng mga ponemang patinig, may pagkakataon na napapalitan ang ponemang e ng i at ang o
ng u subalit hindi nagbabago ang kahulugan ng salita.

Mga Halimbawa:

• bibe-bibi • doon-duon

• babae-babai • noon-nuon

• Subalit may pagkakataon na kapag napapalitan ng e ng i at ang o ng u, nagbabago ang kahulugan ng

salita. Kapag naganap ang pagpapalit at pagbabago ng kahulugan, ang e ng i at ang o ng u ay dalawang
magkahiwalay o magkaibang ponema na.

Halimbawa:

• mesa-table

• misa-mass

MGA PONEMANG KATINIG

• Ang mga ponemang katinig ay maiiayos ayon sa tagpuan-bigkasan at paraan ng pagbigkas at kung may
tinig at walang tinig ng pagbigkas sa mga ito katulad ng makikita sa tsart na nasa ibaba. Samakatuwid, sa
pagsasalita, ang paglikha ng ponema ay mailalarawan sa tagpuan-bigkasan o punto ng artikulasyon at
paraan ng pagbigkas / artikulasyon. Itinituring na digrapo ang ch at sh sapagkat ang ponemang ito ay
binubuo ng dalawang letra subalit kumakatawan sa isang makabuluhang tunog. Samakatwid, ang
digrapo ay pangkat ng dalawang magkasunod na titik na iisang tunog lamang ang
halagang ponetiko. Halimbawa: digrappong ch, digrapong sh

PARAAN NG Labi Ngipin Gilagid Ngala- Lalamuna Glottal

ARTIKULASYO Ngala- ngal n
N ngal
Velar
Palatal
 Pasara (Stop) '
Walang tinig
p t k
may tinig
b d g

Pailong (nasal)

may tinig m n ŋ.

Pasutsot
(Fricative)
(f) s h
Walang tinig
(v) (z)

Pagilid
(Lateral)
l
May tinig

Pakatal (Trill)

may tinig r

malapatinig

may tinig w y

Tagpuan o Punto ng Artikulasyon

Naglalarawan ito kung saan bahagi ng bibig nagaganap ang pagpapalabas ng hangin
sa pagbigkas ng isang katinig o sa pagbuo ng tunog, may pitong punto ng artikulasyon:

a. Panlabi. Ang ibabang labi at labing itaas ay naglalapat; ginagamit ang mga labi sa
pagbigkas ng katinig. /p,b,m,w/

b. Pangngipin. Ang dulo ng dila ay dumidikit sa loob o sa likod ng ngiping itaas. /t,d,n/

c. Panggilagid. Ang punong gilagid ay nilalapitan o dinidiitan ng ibabaw ng dulong

dila. /s,1,r/

d. Palatal (Pangalangala). Dumidiiit sa matigas na bahagi ng ngalangala ang ibabaw ng

punong dila. /y/
 d. Velar (Pangngalangala). Ang velum o malambot na bahagi ng ngalangala ay
dinidiitan ng ibabaw ng punong dila. /k,g, /(ng)/

e. Panlalamunan. Ang pagitan ng dalawang babagtingang tinig na tinatawag na glottis

ay bahagyang nakabukas upang ang hangin sa lalamunan ay makadaan. /h/

f. Glottal. Ang presyur ng papalabas na hangin o hininga ay nahaharang sa

pamamagitan ng pagdidiit ng mga babagtingang tinig at ang nalilikha ay paimpit o
pasusot na tunog. /?/

Paraan ng Artikulasyon o Paraan ng Pagbigkas

• Inilalarawan kung papaanong gumagana ang ginagamit ang nmga bahagi ng

organong pagbigkas o sangkap sa pagsasalita. Sa pagbigkas ng mga katinig,
inilalarawan din nito kung paano pinalalabas ang hangin hininga sa mga resonador.

Samakatuwid, ang paraan ng artikulasyon/pagbigkas ay tumutukoy sa paraan ng

pagpapalabas ng hangin sa bibig o sa ilong na siyang ginagamit sa paglikha ng tunog.

Ang paraan ng artikulasyon o paraan ng pagbigkas ay mapapangkat sa anim, gaya ng

mga sumusunod:

a. Pasara. Hinaharangan ang daanan ng hangin. /p,t,k,?,b,d,g/

b. Pailong. Nahaharang ang hangin na dapat ay sa bibig lumalabas dahil sa pagtikom

ng mga labi, pagtukod ng dulong dila sa itaas ng mga ngipin, o kaya'y dahil sa pagbaba
ng malambot na ngalangala. Ang nangyayari ay hindi sa bibig lumalabas ang hangin
kundi sa ilong. (m,n, /ng/

c. Pasutsot. Sa makipot na pagitan ng dila at ng ngalangala o kaya'y ng mga

babagtingang tinig lumalabas ang hangin. /sh/

d. Pagilid. Dahil sa ang dulong dila ay nakadiit sa punog gilagid, sa mga gilid ng dila
lumalabas ang hangin. /1/

e. Pakatal. Dahil sa ang dulo ng nakaarkong dila ay pumapalag, ang hangin sa loob ng
bibig ay paiba-iba ng direksyon at ito ay nahaharang. /r/

f. Malapatinig. Kapag malapatinig ang ponema, ang galaw ng labi o dila ay mula sa
isang pusisyon patungo sa ibang pusisyon. /wy/
Dahil sa modernisasyon ng wikang Filipino, malaya ng nakakapasok ang mga salitang
katutubo at banyaga sa wikang ito bunga ng malawakang panghihiram ng salita. Ayon
sa ilang dalubwika, ang dating bilang ng mga ponemang Filipino ay nadagdagan na nga
pitong bagong ponema.

Sa pagbubuo ng tunog,ang ponemang patinig at ponemang katinig ay karaniwan nang

pinagsasamasama. Hal.: p+a=pa; h+o=ho, s+i=si. Ang tawag sa nabubuong tunog ng
pinagsamang ponemang katinig at ponemang patinig ay ponemang segmental.

• Kapag ang ponemang katinig na w at y ay sinudlungan ng alinman sa limang

ponemang patinig, ang nabubuong tunog ay tinatawag na diptonggo. Mga halimbawa:
a+w=aw; i+w=iw; i+y=iy; e+y=ey; a+y=ay; 0+y=oy; u+y=uy. Ang mga diptonggo ng
Filipino ay pito lamang: aw, iw, iy, ey, ay, oy, at uy.

Ang dinaglat na ay na karugtong ng salitang nagtatapos sa patinig ay diptonggo. Mga

halimbawa: kami'y, tayo'y, ako'y. Hindi lahat ng dalubwika ay sumasang-ayon na
diptonggo ang mga ito subalit kapag binibigkas ang salitang nagtatapos sa patinig na
may kasamang dinaglat na ay, litaw na litaw ang tunog ng diptonggo.

• Ang mga diptonggo ay karaniwang nasa hulng pantig ng salita, Halimbawa: sawsaw,
nguyngoy, aruy, aliw. Ayon kay Dr. Alfonso Santiago (1985), ang /'/ ay impit na tunog sa
matandang balarila. Ang ponemang ito ay medyo nagpapagulo nang kaunti sa
palabaybayang Filipino sapagkat kahit ito ay isang ponema, hindi ito inirerepresenta ng
titik o letra.

Sa halip inirerepresenta ito sa dalawang paraan:

a. Nakasama ito sa palatuldikan at inirerepresenta ng tuldik na paiwa (') kung nasa

posisyong pinal ng salita. Ang mga salitang may impit na tunog sa posisyong pinal ay
tinatawag na malumi o maragsa.

Malumi-salitang malumay o dahan-dahan kung bigkasin pero may diin sa pantig na

penultima o huling pantig ng salita. Ito ay laging nagtatapos sa patinig. Inirerepresenta
ito ng tandang paiwa (tulad ng nasa itaas na simbolo) na inilalagay sa dulo ng salita. Ito
ay laging nagtatapos sa patinig. Halimbawa: bata, talumpati, dambuhala, kulasisi

• Maragsa - Salitang binibigkas ng tuloy-tuloy mula sa una hanggang sa huling pantig.

Ang diin ay nasa huling pantig. Lagi rin itong nagtatapos sa patinig,. Inirerepresenta ito
ng tandang pakupya (^) na inilalagay sa dulo ng salita. Gaya ng salitang malumi, lagi
ring nagtatapos sa patinig ang salitang maragsa

Mga Halimbawa: kaliwâ, butiki, salitâ, dukhâ

• Ang tuldik na paiwa (') at tandang pakupya (^) ay kapwa kamakatawan sa ponemang
glottal na pasara o impit na tunog.

b. Inirerepresenta ito ng gitling (-) kapag ito ay nasa loob ng salita sa paigitan ng katinig
at patinig. Mga Halimbawa: may-ari, mag-alis, nag-ulat. Kung aalisin ang gitling, mag-
iiba ang kahulugan ng salita . Inilalagay ang gitling sa pagitan ng panlapi na nagtatapos
sa katinig at salitang-ugat na nagsisimula sa patinig. Samakatuwid, ang gitling na nasa
pagitan ng katinig at patinig ay nagrerepresenta sa glottal ng pasara.

Mapapansin na sa pagbigkas ng mga salitang malumi, maragsa at may gitling sa

pagitan ng katinig at patinig, nagdidiit ang mga babagtingang-tinig na siyang dahilan sa
paglikha ng impit na tunog.

makikita ang buong ppt. sa link :

https://www.slideshare.net/mobile/NeilStephen19/ponolohiya-fil-101

GAWAIN1:

Pag-aralan ang mga sumusunod na halimbawa at kumpletuhin ang mga hindi natapos
na mga pangungusap.
* Ang salitang Ingles na /fan/ ay may tatlong letra at tatlong mga ponema ang katinig na
ponema [f], ang patinig na ponemang [ae], at isa pang katinig na ponema [n].

* Ang bersyon sa Tagalog ng fan ay "paypay". Mayroon itong anim na letra at apat na
ponema - ang katinig na ponema [p], diphthong [ay] ng isa pang katinig na ponema [p],
at isa pang diphthong [ay].

• Sa Hiligaynon, ang "fan" ay kilala rin bilang "paypay" o "kuyab. Ang phonemic
transcription ng salitang" kuyab "ay [k], [u], [j], [a], [b]. Sa madaling salita. mayroong
limang ponema.

Batay sa pagsusuri ng mga istruktura ng ponema,

1. Sa palagay ko, ang ponema ng isang salita ay

______________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________________

2. ang pagbigkas ng isang salita ay

___________________________________________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________________

3. kapag nakasulat ang isang salita, paano ito binibigkas ng isang tao
_________________

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
__________________________

SISTEMA NG MORPOLOHIYA O PALABUOAN

MORPOLOHIYA

Ang mopolohya ay ang pag-aaral ng mga ponema ng isang wika at ng pagsasama-

sama ng mga ito upang makabuo ng salita. Anupat kung ang ponolohya ay tungkol sa
pag-aaral ng set ng mga tunog na bumubuo ng mga salita sa isang wika, ang
morpolohya ay ang paga-aral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng iba't ibang
morpema.

MORPEMA

• Ang makaagham na pag-aaral ng mga morpema o makabuluhang yunit ng mga salita.

• Ito ay ang pag-aaral sa pagbuo ng mga salita sa pamamagitan ng iba't ibang

morpema.. Ito ay itinuturing na pinakamaliit na yunit ng isang salita na may angking
kahulugan. Ito ay maaring panlapi o salitang ugat.

halimbawa:

ang salitang makahoy ay may dalawang morpema: (1) ang unlaping (ma-) at ang
salitang-ugat na [kahoy). Taglay ng unlaping (ma-) ang kahulugang "marami” na
isinasaad ng salitang-ugat. Sa salitang makahoy, maaaring masabi ang ibig sabihin
nito'y “maraming kahoy".

Uri ng Morpema sa wikang Filipino

1. Morpemang Ponema

2. Mopemang Panlapi

3. Morpemang Salitang-Ugat

Morpemang Ponema /a/ at /o/. Kung nagbabago ang kahulugan (kasarian) dahil sa
pagdagdag ng ponemang /a/ o kontradiksyon ng /o/ sa /a/, ang /a/ o /o/ ay itinuturing na
ponema.
• Halimbawa: - Gobernador Gobernadora

- Konsehal Konsehala

- Kapitan Kapitana

- Abogado Abogada

Morpemang Panlapi

Ito ay uri ng morpema na idinurugtong sa salitang-ugat na maaring makapagpabagong

kahulugan ng salita ngunit hindi nakakatayong mag-isa ang mga panlapi at kailangan
idugtong sa salitang-ugat upang magkaroon ng kahulugan.

• Ang morpemang panlapi ay nagtataglay ng kahulugan.

Ang mga panlaping Filipino ay maaring ikabit sa mga pangngalan at tinatawag itong
panlaping makangalan; sa pandiwa ay tinawatag naman itong panlaping makadiwa at
sa pang-uri ay tinatawag itong panlaping makauri.

Kilala rin ang morpemang panlapi bilang di-malayang morpema. Bagamat't may
kahulugan, hindi makikita ang tiyak na taglay na kahulugan hangga't hindi naisasama
sa isang salitang-ugat.

Morpemang Salitang-Ugat

• Ito ay uri ng morpema na walang panlapi. Ito ay ang payak na anyo ng isang salita.

• Halimbawa :

• Indak sayaw sulat

• Ganda sipag bata

• Buti payat bunso

Morpemang Kahulugan Salitang-ugat Bagong Morpema

Panlapi

Ma- Pagkakaroon ng Bait Mabait

katangiang taglay
ng salitang ugat

Um- Pagganap sa kilos Awit Umawit

 -an Lugar na Aklat Aklatan
Pinaglalagyan

Ma- Nagsasaad ng Pera Mapera

pagkakaroon

• Morpemang Leksikal at Pangkayarian

- Morpemang Leksikal

► May tiyak na kahulugan at kabilang dito ang mga pangngalan, panghalip, pandiwa,
pang-uri at pang-abay.

- Morpemang Pangkayarian

» Walang tiyak na kahulugan at kailangang makita sa isang kayarian o konteksto ang

mga ito upang magkaroon ng kahulugan.

Halimbawa

Naghihintay nang pagkatagal-tagal si Pedro sa kanyang mga kaklase.

- Ang nang, si, sa at mga ay walang tiyak na kahulugan subalit ito ay nag-uugnay sa
mga morpemang leksikal na Pedro, kaklase, naghihintay at pagkatagal-tagal upang
magkaroon ng kahulugan ang pangungusap.

Naghihintay nang pagkatagal-tagal ang mga kaklase ni Pedro.

- Nagbago ang kahulugan ng pangungusap. Sa unang pangungusap. Si pedro ang

naperwisyo samantalang sa pangalawang pangungusap, ang kanyang mga kaklase
ang naperwisyo.

• Distribusyong ng mga Morpema

- Ang mga morpema ng isang wika ay may mga tiyak na kaayusan o distribusyong
sinusunod.

halimbawa:

(1) Nagtatanim ng gulay ang mga mayayaman.

(2) Inani ng masasaka ang mga bungang-kahoy na iyon.

(3) Yaring pinya ang barong Tagalog ng makata.

• Mga Alamorp ng Morpema

- Ang isang morpema ay maaaring magbago ng anyo dahil sa impluwensya ng

kaligiran. Halimbawa, ang morpemang (pang-] ay may tatlong anyo na tatawagin nating
mga alamorp: (pang-], [pam-], at (pan-).

Bawat alomorp ay may sariling distribusyon.

Ginagamit ang alomorp na (pang-) (walang pagbabago sa anyo) kung ang inuunlapiang
salita ay nagsisimula sa alinman sa mga ponemang patinig na /i, e, a, o, u/ o alinman sa
mga ponemang katinig na /k, g, ng, m, n ng, w, y/; ginagamit ang (pam-] kung ang
inuunlapiang salita ay nagsisimula sa /b/ o /p/, at ginagamit na man ang (pan-] kung ang
salitang inuunlapian ay nagsisimula sa alinman sa /d, l, r, s,t/.

Mga Halimbawa:

pampito pangyarda pangngalan

pambansa pangwalis pang-ihaw

pantaksi pangkamay pang-ekonomiya

pandikit panggabi pang-abay

pansampu panghalip pang-opera

panlaro pangmadla pang-uri

panradyo pangnayon pang-araro

Pagbabagong Morpoponemiko

Ito ay ang anumang pagbabago sa karaniwang anyo ng isang morpema dahil sa

impluwensya ng katabing ponemang (panlapi).
Ang mga nakaiimpluwensyang ponema ay maaring yaong sinusundan ng morpema o
yaong sumusunod dito.

Halimbawa:

(pang-] + paaralan = pampaaralan

Limang Uri ng Pagbabagong Morpoponemiko

1. Asimilasyon

2. Pagpapalit ng Ponema

3. Metatesis

4. Pagkakaltas ng Ponema

5. Paglilipat-diin

Assimilasyon

Sakop ng uring ito ang ma pagbabagong nagaganap sa /ŋ/ sa posisyong pinal dahil sa
impluwensya ng ponemang kasunod nito.

• Uri ng Asimilasyon

- Asimilasyong Parsyal o di ganap. Pagbabago sa unang morpema

Halimbawa: pang + bansa = pambansa

sing + bait = simbait

mang + batas = mambabatas

- Asimilasyong Ganap. Pagbabago ng kapwa panlapi at salitang ugat.

Hal: mang + tahi = manahi

pang + palo = pamalo

pang + takot = panakot

Pagpapalit ng Ponema
kapag ang (d) ay nasa pagitan ng dalawang patinig kaya ito'y pinapalitan ng ponemang
r.

hal: ma + damot = maramot

ma + dunong = marunong

Metatesis

pagpapalit ng posisiyon ng panlaping /-in / kapag ang kasunod na ponema ay ang mga
ponemang (1,y, o)

hal: lipadin -nilipad

yakapin -niyakap

Pagkakaltas ng Ponema

mayroong pagkakaltas o pagtatangal ng ponema.

hal: takip + an = takpan

sara + han = sarhan

labahan = labhan

dalahin =dalhin

Paglilipat-diin

• kapag ang salitang-ugat ay nilalagyan ng panlapi, ito ay nagbabago kapag ito'y

nilalapian.

hal: laro + an = laruan -sa laro nasa ikalawang oantug ang diin, ngunit naging pangat
lo ng nalagyan ng panlaping -an.

dugo + an = duguan
KAYARIAN NG MGA SALITA

1. PAYAK - ang salita ay payak kung ito ay salitang-ugat lamang, walang panlapi at
walang katambal na ibang salita (Santiago&Tianco)

halimabawa:

ina anak bata

kapatid ama sulat

2. MAYLAPI -sa pagkakapit ng iba't ibang uri ng panlapi sa isang salitang-ugat,

nakabubuo ng iba't ibang salita na may kani-kaniyang kahulugan (Ampil, Mendoza &
Breva, 2010)

- ang salita ay binubuo ng salitang-ugat at mga panlapi. Ang mga panlapi ay mga
katagang idinaragdag sa unahan, sa gitna, o sa hulihan ng mga salitang-ugat. May

ibat ibang uri ng mga panlapi: Unlapi, Gitlapi at Hulapi, kabilaan at laguhan

Halimbawa:

Ma- + tubig ----------> matubig (maraming tubig)

Pa- + tubig ----------> patubig (padaloy ng tubig)

Tubig + -an ----------> tubigan (lagyan ng tubig)

Tubig + -in ----------> tubigin (pinarusahn sa tubig)

Lakad + -um ----------> lumalakad

Sagot + -in ----------> Sinagot

3. INUULIT -ay maaring ganap, parsyal o magkahalong parsyal at ganap (Ampil, Breva
& Mendoza, 2010)

-inuulit ang kabuuan nito o ang isa o higit pang pantig nito

-may dalawang uri, ang "pag-uulit na Ganap at Di-ganap

a) Pag-uulit na Ganap - inuulit ang salitang-ugat

Halimbawa:

taon ----------> taon-taon

bahay ----------> bahay-bahay

araw ----------> araw-araw

b) Pag-uulit na Parsyal o Di-ganap - ang isang salita ay nasa pag-uulit na PARSYAL

kapag ang bahagi lamang ng salitang-ugat ang inuulit

Halimbawa:

usok ----------> uusok

balita ----------> bali-balita

tahimik ----------> tahi-tahimik

Kanta ----------> kakanta

c) Magkahalong Parsyal at Ganap - kapag ito ay nilalapian at inuulit nang buo ang
salitang-ugat.

Halimbawa:

Sigla ----------> masigla-sigla

Saya ----------> masaya-saya

Matuto ----------> matuto-tuto

4. TAMBALAN - ang pagbubuo ng salitang-ugat -dalawang salitang pinagsasama para

makabuo ng isang salita.

-may dalawang uri ng tambalan, ang tambalang ganap at di-ganap

a) Tambalang Di-ganap

-ang taglay na kahulugan ng bawat dalawang salitang pinagtambal ay hindi mawawala

-Tambalang salitang nanatili ang kahulugan

Halimbawa: asal-hayop kulay-dugo

 bahay-ampunan pamatid-uhaw

b) Tambalang Ganap

- ang dalawang salitang pinagtambal ay nakabubuo ng ikatlong kahulugang iba kaysa

isinasaad ng mga salitang pinagsama.

-Tambalang salitang nagbibigay ng bagong kahulugan

Halimbawa: bahaghari hampaslupa

dalagambukid anakpawis

https://www.slideshare.net/mobile/diazbhavez123/morpolohiya-171229101?
qid=6341605e-4f35-44b6-82de-c84ca30b9b06&v=&b=&from_search=1

GAWAIN 2:

Punan ang kahon ng mga salitang hinahanap sa inyong mother tongue. ibigay din ang
nga katumbas na morpema at panlaping ginamit, tambal o may pag-uulit na salita mula
sa salitang -ugat.

SALITANG- SALITA TAMBALAN MAY LAPI MAY PAG- PAGBABAGON

UGAT MOTHER UULIT G MORPEMA
TONGUE

1. Bahay

2. Pera

3.Tubig

4. Sikap

5. takot

6. laro

7. sayaw

8. sipag

9. Indak

10. sulat
ANG SISTEMA NG SINTAKSIS

SINTAKSIS/SINTAKS
(PALAUGNAYAN)

Ang pag-aaral ng pagbubuo ng mga pangungusap o sentens ang tinatawag na sintaks.

Dalawang uri ang pangungusap sa Filipino.

(1) Pagpapanaguri/predikeytib at
(2) Di-pagpapanaguri/non-predikeytib

ANG PAGPAPANAGURI
Tinatawag na pagpapanaguri ang pangungusap na may simuno/sabjek/tapik/paksa at
panaguri/koment/predikeyt. Ang simuno ang pinag-uusapan. Ang panaguri ang nagsasaad ng
tungkol sa simuno.

ANG SIMUNO

Ang ang ay nagpapakilala sa simuno at ipinakita na rin ang mga panghalili sa mga iyon
na mga panghalip panao at pamatlig.

Maaaring pariralang nominal (pangalan at panghalip), pang-uri, pandiwa, pang-abay,

eksistensyal o pang-ukol ang simuno. Pinangungunahan ito ng marker na ang. Parirala ang tawag
sa lipon ng mga salitang walang simuno’t panaguri.

a) Pariralang Nominal
Nagkaisa ang mga taong-bayan. Nagkaisa sila.
Nagkaisa sina Juan. Nagkaisa ang mga ito.
b) Pariralang Pang-uri
Kailangan ang matalino. Hinahangaan ang masisipag.
Si Haring Solomon ang matalino.
c) Pariralang Pang-ukol
Awa ang nasa Diyos. Paglilingkod ang para sa kanya.
Gawa ang nasa tao. Hindi nakalabas ang nasa sa silid.
d) Pariralang Eksistensyal
Mabuti rin ang may sasakyan. Malungkot ang walang kaibigan.
Mainam ang may sariling bahay.
e) Pariralang Pandiwa
 Madali ang magsalita. Nagtatalo ang mga naghuhukay.
Mahirap ang gumawa.
f) Pariralang Pang-abay
Paghandaan natin ang bukas. Kalimutan na natin ang kahapon.
Pangako niya ang paluhod na paglakad.

(Itinuring na ring parirala ang isang salita dahil sa pagbabalangkas ng mga pangungusap
makikita ay pang-ilalim na istruktura noon sa hindi talagang iisang salita iyon.)

ANG PANAG-URI

Maaaring pariralang berbal o di-berbal ang panaguri ng mga pangungusap.

a. Pariralang Di-Berbal
*Tinatawag na pariralang di-berbal ang mga pariralang pangngalan o panghalip,
pang-abay, pang-ukol, at eksistensyal.
1. Pariralang Pangngalan
Anawnser si Rey Langit. 4. Pariralang Pang-ukol
Komenteytor si Louie Beltran. Nasa tao ang gawa.
Presidente si Ginang Reyes. Sa kanila ang parangal.
2. Pariralang Panghalip Ayon sa batas ang naganap.
Ikaw ang may sala. 5. Pariralang Pang-abay
Ito ang katarungan. Patalikod ang lapit niya.
Ang mga iyon ang dalhin mo rito. Bukas ang araw ng paghuhukom.
3. Pariralang Pang-uri Patingkayad ang lakad niya.
Masinop si Demy. 6. Pariralang Eksistensyal
Kapita-pitagan ang dekana. Mayroon nga sila.
Kalunus-lunos ang nangyari sa San Francisco. Mayroon naman pala kayo.
b. Pariralang Berbal Wala na ang pag-asa niya.

Sa pariralang berbal dapat talakaying muli ang tungkol sa pokus at komplemento ng

pandiwa. Naiiba ang pandiwa dahil nababanghay ito, nababago ang anyo batay sa aspeto,
depende sa pokus ang nagiging panlapi nito. Kahit na si Dr. Jose Rizal sa kanyang pag-aaral ng
gramatika, binanggit niyang pinakamahirap na bahagi ng pananalita ang pandiwa at dapat pag-
ukulan ito ng masusing pag-aaral. Sa kasalukuyang panahon hindi na ang tungkol sa tinig na
aktibo o pasibo ang binibigyan-diin kundi ang tungkol sa pokus. Sa Filipino lamang
napakaraming maaaring gawing pokus sa pangungusap na hindi nagbabago ang diwang
ipinahahayag, ang binibigyan-diin lamang ang nababago.

Tinatawag na pokus ang relasyong panggramatika ng pandiwa at ng

komplemento/kaganapan/komplement. Kabilang sa komplemento ng pangungusap ang (1) aktor
na siyang gumagawa ng kilos, (2) gol na siyang tumanggap ng kilos,(3) lokatib na siyang pook
na pinangyayarihan, (4) direksyunal na siyang pinag-uukulan, (5) benepaktib na siyang
pinaglalaanan, (6) instrumental na siyang kagamitan sa pagsasakilos at (7) kawsatib na siyang
kadahilanan ng kilos at (8) resiprokal. Sa Ingles, aktor pokus lang at gol pokus. Higit na
marami ang pokus sa Filipino na talagang mahirap isalin sa Ingles, sapagkat sa pagsasalin sa
Ingles, ang aktor pokus pa rin ang lumalabas.

Muling magbibigay dito ng mga halimbawa ng iba’t ibang pokus, dahil ang naunang
paliwanag ay tungkol lamang sa mga pandiwa. Ngayon ang bibigyan-diin ay tungkol sa
pangungusap na siyang magiging pagsasanay sa susunod na aralin tungkol sa pagpaparirala.

1. Aktor Pokus- ang simuno ang gumaganap ng kilos.

Napapaloob dito ang mga panlaping um-, mag-, mang-, ma-, maka-, makapag-, makipag-,
Aktor Pokus

2. Gol Pokus- ang gol ang siyang simuno ng pangungusap, napapaloob dito ang mga Panlaping
in-, an-, at ma-.

Gol Pokus
Panlapi Pandiwa Aktor Simuno Benepaktib
-in Kinuha ng mananahi ang sinulid para sa kasama.
-an Nilabhan ng labandera ang barong para sa asawa.
-ma Napitas ng hardinero ang bulaklak para sa guro.

3. Lokatib Pokus- ang pook ang siyang simuno ng pangungusap. Napapaloob ang mga
panlaping in-, an-, at pag- an.

Lokatib Pokus
Panlapi Pandiwa Aktor Gol Simuno
-an Kinunan ng mananahi ng sinulid ang makina.
Panlapi
-in Pandiwa
Linangin Simunomo Gol ng araroBenepaktibang bukid.
-pag-an Pinaglutuan ko ng adobo ang kawali.
-um Kumukuha ang mananahi ng sinulid para sa kasama.
-mag Naglaba ang labandera ng barong para sa asawa.
4.-mang
Direksyunal Pokus- ay pinag-uukulan
Namitas ang siyangng
ang hardinero simuno ng pangungusap.
bulaklak para sa guro.
-maka
Napapaloob ditoMakagagawa angan-,
ang mga panlaping eskultor
at in-. ng mural para sa munisipyo.
-makapag Nakapagdala si Denise ng hikaw para kay Ging.
Direksyunal
-makipag Pokus Makikipagkita siya kay Mirasol (direksyunal)
Panlapi Pandiwa Aktor Simuno
 -an Tinawagan ng binata ang kapatid.
5.-in Benepaktib Pokus- Dinalaw
ang pinaglalaanan angngsiyang simuno
doktor ng pangungusap.
ang pasyente.Napapaloob dito
ang mga panlaping i-, ipag-.
Benepaktib Pokus
Panlapi Pandiwa Aktor Gol Simuno
-i Ikinuha ng mananahi ng sinulid ang kasama
-ipag Ipinaglaba ng labandera ng barong ang asawa.

6. Instrumental Pokus- ang kagamitan ang siyang naging simuno ng pangungusap. Napapaloob
dito ang mga panlaping ipang-, maipang-.
Instrumental Pokus
Panlapi Pandiwa Aktor Gol Simuno
-ipang Ipinamingwit niya ng isda ang kawayan.
-maipang Naipangunguha ko ng bulaklak ang gunting.

7. Kawsatib Pokus- ang kadahilanan ang siyang naging simuno ng pangungusap. Napapaloob
dito ang panlaping -ika-.

Kawsatib Pokus
Panlapi Pandiwa Aktor Simuno
-ika ikinalungkot niya ang nangyari.

8. Resiprokal- ang aktor at gol ay simuno ng pangungusap.

Nagmamahalan sila.

Ang Aspekto

Sa makabagong linggwistika, hindi na tinatalakay ang panahunan. Aspekto na ang

binibigyang- diin. Nagpapahayag ito kung nasimulan na, ginaganap at patuloy na ginaganap o
gaganapin pa lang ang kilos. Tinatawag itong 1. Naganap na 2. Ginaganap at 3. Gaganapin.
Katulad din nito sa Ingles na Pangnagdaan, Pangkasalukuyan at Panghinaharap. Kaya lang sa
Filipino ay maaaring magamit ang parehong istruktura kahit na gamitin ang kahapon, ngayon at
bukas di tulad sa Ingles na makikita kaagad ang pagkakaiba. (Hindi magagamit ang isang
istruktura sa lahat ng panahunan tulad ng to eat, ate and eating.)

Halimbawa:
Kumain siya kahapon ng lugaw.
Kumain ka bukas.
Kumain ka ba ngayon?
 1. Komplementong aktor- nagpapakilala ng gumaganap ng kilos, pinangungunahan ng ng/ni.
Gol Pokus Pandiwa Komplementong Aktor Simuno
-in- Binili ni Ana ang kotse.

2. Komplementong Gol- nagpapakilala ng tagatanggap ng kilos, pinangungunahan ito ng -ng.

Aktor Pokus Pandiwa Komplementong Gol Simuno
-um Bumili ng bahay ang asendero.

3. Komplementong benepaktib- nagpapakilala ng pinaglalaanan, pinangungunahan ng para

sa/kay.
Aktor Pokus Pandiwa Simuno Gol Komplementong benepaktib
-um Bumili siya ng laruan para sa anak.
Ang Komplemento
4. Komplementong
Ang iba pang Lokatib- nagpapakilala
pariralang pangngalangngmay
pookkaugnayan
na pinangyarihan, pinangungunahan
sa panaguring pandiwa ayngang
sa.
Aktor Pokus Pandiwa Simuno Gol Komplementong Lokatib
tinatawag na komplemento. Ito ang tinatawag ng mga komplementong aktor, gol, benepaktib,
-um Bumili siya ng laruan sa Rustan’s.
direktib, lokatib, instrumental at kawsatib. Pinangungunahan ito ng mga marker na siyang
nagpapakilala kung anong komplemento ang mga iyon.

5. Komplementong Direksyunal- nagpapakilala ng direksyon o taong tagatanggap ng kilos,

pinangungunahan ng sa/kay.
Aktor Pokus Pandiwa Simuno Komplementong Direksyunal
-um Dumalaw ang binata kay Vilma.
6. Komplementong Instrumental- nagpapakilala ng kagamitang gagamitin sa pagkilos,
pinangungunahan ng sa pamamagitan ng.
Aktor Pokus Pandiwa Simuno Gol Komplementong Instrumental
-mang Namitas siya ng bulaklak sa pamamagitan ng gunting.

7. Komplementong Kawsatib- nagpapakilala ng kadahilanan ng kilos, pinangungunahan ng

dahil sa/ kay.
Aktor Pokus Pandiwa Simuno Gol Komplementong Kawsatib
-um Sumakit ang tiyan niya dahil sa santol.

8. Resiprokal
Nagmahalan ang magkasintahan.

MGA URI NG PANGUNGUSAP

Nauuri ang pangungusap sa Paturol, Pautos, Patanong at Padamdam.

1. Paturol- ang nagpapahayag ng impormasyon at nilalagyan ng bantas na tuldok (.).

 Noong ika-2 ng Pebrero, 1993 pumutok ang bulkang Mayon.
 Si Presidente Fidel V. Ramos ang pumalit kay Presidente Corazon Aquino.
 Si Supremo Soledad Suarez ang namumuno sa Iglesia Mistika.
 Nasa Lecheria, Laguna, ang Watawat ng lahi.
2. Pautos-Pakiusap ang nagpapahayag ng pag-uutos o pakikiusap na karaniwang nilalagyan
ng kuwit (,) kapag may tinatawag at nagtatapos sa tuldok (.). Karaniwang nilalagyan ng
panlaping maki-at paki ang mga salitang-ugat na pandiwa upang magpahayag ng
pakiusap at paggalang.
 Jose, pakikuha mo naman ang baso. Makiraan nga. Ilarawan mo ito.
 Mely, Pakidala naman iti roon. Tumakbo ka na.
3. Patanong- ang nag-uusisa o nagtatanong, nilalagyan ng bas a loob ng pangungusap o
nilalagyan ng tinatawag na panghuling tanong pagkatapos ng pangungusap at nagtatapos
sa pananong (?). Ang ba ang kataga o marker na patanong.
 Anong oras na ba?
 Kailan ba matatapos ang mga brownout? Matatapos din iyon di ba?
 Nanalo ako ng kotse, totoo ba? Dadalhin na rito, tunay ba?
4. Padamdam- ang nagpapahayag ng masidhing damdamin na nagtatapos sa padamdam (!).
 Salamat po Diyos ko! Naku po! Nanalo ako! Talagang mahiwaga!
 URI NG PANGUNGUSAP AYON SA ANYO:
Payak, Tambalan, Hugnayan

1. Payak ang pangungusap kapag nagpapahayag ng isang diwa, maaaring tambalan ang
simuno at panaguri na pinag-uugnay ng at.
 Mega star si Sharon.
 International star si Lea.
 Mang-aawit si Sharon at si Lea.
 Artista ang mang-aawit na si Lea.
 Artista at mang-aawit sina Lea at Sharon.
2. Tambalan ang pangungusap kapag nagpapahayag ng dalawang diwa na pinag-uugnay ng
at, ngunit, datapwat at subalit.
 Mega star si Sharon at international star si Lea.
 Naghihimala ang Birhen sa Agoo at naghihimala rin ang Birhen sa Lipa.
 May kapansanan siya subalit napaglabanan niyang lama ang pagsubok sa buhay.
 Matanda na siya datapwat malakas pa ang tuhod niya.
3. Hugnayan ang pangungusap na binubuo ng malaya at di –malayang sugnay na
pinangungunahan ng kung, kapag, samantala, habang, sapagkat, upang, nang, pagkat,
dahil sa. May simuno at panaguri ang sugnay tulad ng pangungusap ngunit bahagi
lamang ito ng pangungusap.
 Kung may pananalig ka sa sarili, magtatagumpay ka.
 Habang nasa kabundukan pa ang Bundok Pinatubo ang lahar malaking panganib ang
darating.
 Nararapat puntahana ang mga makasaysayang pook upang maisadiwa ang mga
nagawang kabayanihan ng ating kalahi.
 Kilalanin natin ang katangian ng ating bansa nang maipagmalaki natin ito.
 Samantalang nasa isip mo iyon walang mangyayari sa buhay mo.

DI-PAGPAPANAGURING PANGUNGUSAP

May mga pangungusap na walang simuno ngunit may ipinahahayag na buong diwa,
samakatuwid walang ang marker na matatagpuan dito. May mga pangungusap namang walang
panaguri ngunit may diwa rin. (Sa Ingles may simuno ang mga pangungusap na ito maliban sa
padamdam at amenidad.)
 1. Penomenal- na nagsasaad ng kalagayan ng panahong dulot ng kalikasan. Nababanghay
ang nasa unang hanay dahil mga pandiwa ang mga ito.
 Umuulan. Umaaraw. Lumilindol. Bumabaha. Maulap. Kumukulog.
2. Temporal- na nagsasaad ng kalagayang panandalian o panahunan lamang.
 Bukas na. Taglagas na. Tagsibol na. Mayo na. Semana Santa na. Linggo na.
3. May modal- na nangangahulugan ng gusto, nais, ibig.
 Gusto niya ng kapangyarihan.
 Nais ko ng kotse.
 Ibig mo ng katanyagan, di ba?
4. Eksistensyal- Nagpapahayag ng pagkamayroon o wala.
May pangulong babae.
Walang dumating.
5. May ka ang pandiwa- na nangangahulugan ng katatapos na pagganap ng kilos.
Kakakain lang ni Letty.
Katatawag lang ni Annie.
6. Padamdam na pangungusap.
Aray! Naku! Aba! Saklolo! Holdaper!
7. Paghanga- ginagamitan ito ng panlapi para sa kaantasang pasukdol na napaka-, ng kay, at
ng ang na sinusundan ng salitang-ugat.
Napakaganda ni Gemma!
8. Amenidad
Salamat po. Magandang umaga po. Ang bait niya!

TUNTUNIN SA PAGPAPARIRALA SA WIKANG FILIPINO

May mga tuntuning dapat isaalang-alang sa pagpaparirala. May kaugnayan ito sa pagbubuo ng
mga pangungusap.

PP (Pangungusap)= P (Panaguri) + S (Simuno)

P= PD (Pariralang Pandiwa)/ PN (Pariralang Pangngalan)
PH ( Pariralang Panghalip) /PU (Pariralang Pang-uri)
PD= Pd (Pandiwa) +/- K (kaganapan)
Pd= asp. (aspekto) + pl (panlapi) + s.u. (salitang-ugat)
1 2 3
Asp= asp 1 (ginanap) asp (ginaganap) asp3 (gaganapin)
pl=- um-, mag-, mang-, in-, an-, i/ ipang-, ika-,…atb
s.u.= alis, luto, hiram, dala, punta, sama, etc.
K= kg (kaganapang gol), kl (kaganapang lokatib), kb (kaganapang benepaktib), kk (kaganapang
kawsatib), kd (kaganapang direksyunal), ka (kaganapang aktor), ki (kaganapang instrumental).
g
kg = ng + Pn
kl = sa + Pn l pang-uri (pu) pang-angkop (pang-akp)
kb = para + Pn b pang-abay (pa) panghalip (ph)
k pantukoy (pt) pandiwa (pd)
d pangatnig (pgt)
a pandamdam (pdm)
i
kk = dahil sa + Pn
kd = sa + Pn
ka = ng + Pn
ki = sa pamamagitan ng + Pn
PN= M (Marker)/M (m) + Pn
(pangangalan)/ Pn (si) (pangngalang pantanging-ngalan)

M= ang, ng, sa, si, ni, kay

M(m) = ang mga, ng mga, sa mga, sina, nina, kina

Pn= tao, bata, lalaki, babae at iba pa.

Pn(si) = Lorna, Roberto at iba pa.
1 2
PH = M + Ph /Ph /Ph1 p(m) /Ph2 p(m)
Ph1 = ako, ikaw, siya
Ph2 = ito, iyan, iyon
Ph1 (m) = tayo, kami,kayo, sila
Ph2 (m) = ang mga ito, ang mga iyon, ang mga iyan

PU = M + Pu/Pu p
Pu = pl (panlapi) +s.u. (salitang-ugat)
Pu(m) = maramihan
=
Pl = ma-, pala-, mapang-, -an, atbp.
s.u. = ganda, buti, hinhin, atbp.
S = M + PN/PH/PU/PD
PAG-IISTRUKTURA NG PANGUNGUSAP
BATAY SA TUNTUNIN NG PAGPAPARIRALA

Bahagi ng pagkaalam sa wika ang kaalaman kung paanong pinagsama-sama

ang tinatawag ng constituent o mga sangkap at mapangkat-pangkat ang mga ito.
Ang kaalamang ito ang maaaring katawanin ng set ng mga patakarang matatawag
na pagpaparirala. Ito ang kasangkapan sa pag-aaral ng sintaktika ng anumang wika.
Makikitang buhat ito sa simpleng istruktura tungo sa malawak na istruktura.

a. Pangungusap-------- Panaguri + Simuno

PP--------------- P + S
b. Panaguri-------------- Pariralang Pangngalan
P----------------- PN
c. Pariralang Pangngalan- Marker + Pangngalan
PN------------- M + Pn
d. Simuno--------------- Pariralang Pangngalan
S ----------------- PN
 e. Pariralang Pangngalan- Marker + Pangngalan
PN------------ M + pn

Sadyang mabilis ang takbo niya. Kusang naglingkod ang sundalo.

Bahagyang narinig ang sinabi nito. Nanalangin ng paluhod si AnaVictoria.
f. panggaano tulad ng sapat, katamtaman, labis at kulang.
1. Labis magsalita ang mayabang.
2. Katamtamang alat ang gusto niya.
3. Sapat na baon ang kailangan.
4. Kulang magsaing ang katulong.
g. pag-ayaw o pagpapahindi o pagpapatunay tulad ng ayaw, hindi
1. Ayaw kumain ng bilanggo.
2. Totoong mahusay na manunulat si Ricky.
3. Hindi tinanggap ang bisita.
4. Tunay magmalasakit ang gobernador.

4. Kaganapan o Komplemento tulad ng

a. gol na pinangungunahan ng ng
Bumili ng kuwintas ang nars.
Kumain ng lumpia si Gng. Cruz.
b. benepaktib na pinangungunahan ng para sa/kay
Namili ang nars para sa kaibigan.
Nagluto ang kusinero para sa bisita.
c. Kawsatib na pinangungunahan ng dahil sa
Sumakit ang tiyan niya dahil sa santol.
Inatake siya dahil sa init.
d. Instrumental na pinangungunahan ng sa pamamagitan ng
Nangisda siya sa pamamagitan ng bingwit.
Nanahi ang modista sa pamamagitan ng makinang de koryente.

PAGPAPAHABA NG SIMUNO SA PAMAMAGITAN NG PAGPAPAHAYAG NG:

a. Pagmamay-ari na pinangungunahan ng ng/ni.

Matalino ang anak ng propesor.
Iyon ang panukala ni Presidente Quezon.
Malapalasyo ang bahay ng inhinyero.
Malaman ang payo ni Sekretarya Defensor.

b. Paglilinaw o aposisyon na pinag-uugnay ng pang-angkop na ng/na.

Kanya ang bagong kotse.
Nagtatagumpay ang masipag na mag-aaral.
Iyon ang masusing pagtatalakay.
Ginagantimpalaan ang masinop na gawain.
 c. Lokatib na pinangungunahan ng sa
Mahirap ang buhay sa bundok.
Nakalimutan na ba ang Rebolusyon sa EDSA?
Naglipana na ang mandaragit sa lungsod.
Mapakikinabangan ang lupain sa Hapon.

GAWAIN 3:

Pag-aralan ang pangungusap

A. Ang wika ay napakanakamamanghang instrumento

Ang Wika nakamamanghang instrumento

Simuno panag-uri

Kung ito ay isusulat mo sa mother tongue , ano ang pagkakasulat ngnoangungusap na

ito ?
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
________________________________

Magsulat ng (5) limang pangungusap, at tukuyin ang simuno at panag-uri.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________

B. Magsaliksik. ano ang pinagkaiba at pinagkapareho ng balangkas ng pangungusap

ng English at Filipino, at/o ang iyong mother tongue. Ipaliwanag.

______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________________________

GAWAIN 4:

SALUNGGUHITAN HANAY 1. HANAY 2.

ANG SALITA SA
PANGUNGUSAP SA POKUS KAGANAPAN
HANAY 1 AT 2 BATAY
SA:

hal. Kumain ng suman at manggang Ipinagdiwang ni Jubaile ang kanyang

hinog ang bata. ikalabinsiyam na kaarawan.
TAGAGANAP

1. LAYON Kinain ng bata ang suman at Ako ay bibili ng bagong kompyuter.

manggang hinog.

2. GANAPAN Pinagtamnan ng gulay ang aming Sa UMak idinaos ang pambansang

bakuran. seminar ng PSLF.

3. TAGATANGAP Ibinili ko ng bagong aklat si Morales. Nagluto si Amelia ng pansit para kay
 Jubaile.

4. KAGAMITAN Ipinampunas ko ng lababo ang Binungkal ang lupa sa pamamagitan

puting basahan. ng asarol.

5. SANHI Ipinagkasakit niya ang pagpapatuyo Nagtagumpay si JD dahil sa kanyang

ng pawis sa likod. pagsisikap.

6. DIREKSYON Pinagpasyalan namin ang Lungsod ng Naglakbay kami papuntang Baguio.

Davao.

GAWAIN 5:
Bumuo ng mga salita na makapag-uugnay ugnay upang makabuo ng isang diwa o
pangungusap batay sa palaisipan sa ibaba. Bilugan ang mga salita.
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
______________________________________________________________________
____________________