ნაწყვეტი წიგნიდან
ტექსტი: ანა მარ­გ ­ვ ე­ლ აშ­ვ ი­ლ ი
„გაქცევის დღი­ურ­ ე­ბი“
„ამ სტრი­ქო­ნებს რომ ვწერ, ახ­ლაც მახ­რ­ჩობს ცრემ­ლე­ბი...
სი­ნა­ნუ­ლი – რათ მარ­გუ­ნა ბედ­მა გად­მოხ­ვე­წი­ლე­ბა უცხო
მხა­რე­ში და მო­მაკ­ლო მშობ­ლი­ურ
­ ი ალერ­სი – სით­ბო – სიყ­
ვა­რუ­ლი...“
ამ სიტყ­ვე­ბით იწყებს თა­ვი­სი ცხოვ­რე­ბის მო­ყო­ლას ემიგ­
რან­ტი ქა­ლი, ქრის­ტი­ნე (ბადუ) თო­დუ­ა-­წუ­ლუ­კი­ძე.
„ჩემი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი და ზო­გი­ერ­თი მო­გო­ნე­ბა­ნი“ 1950-
60-იან წლებ­ში, ბერ­ლინ­ში და­ი­წე­რა და დღემ­დე ბერ­
ლინ­ში, წუ­ლუ­კი­ძე­ე­ბის სა­ო­ჯა­ხო არ­ქივ­ში­ა. ჩა­ნა­წე­რებს ჯერ
ქრის­ტი­ნე (ბადუ) თო­დუ­ა-­წუ­ლუ­კი­ძე
© საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია
ქრის­ტი­ნეს შვი­ლი, გო­გი და შემ­დეგ შვი­ლიშ­ვი­ლი, თენ­გი­ზი
სა­გულ­და­გუ­ლოდ ინა­ხავ­დ­ნენ. იქ­ვე აღ­მოჩ­ნ­და ქრის­ტი­ნეს
ძმის, იონა თო­დუ­ას დღი­უ­რი და ქრის­ტი­ნეს ქმრის, მი­ხე­ილ
წუ­ლუ­კი­ძის ლი­ტე­რა­ტუ­რუ­ლი, კრი­ტი­კუ­ლი და სა­ზო­გა­დო­
ებ­რივ­-­პო­ლი­ტი­კუ­რი ში­ნა­არ­სის ჩა­ნა­წე­რე­ბი. წუ­ლუ­კი­ძე­ე­ბი
ბერ­ლინ­ში 1922 წლის იან­ვარ­ში ჩა­ვიდ­ნენ, თუმ­ცა მა­ნამ­დე,
თით­ქ­მის ერ­თი წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში, 1921 წლის მარ­ტის
და­საწყი­სი­დან, გზა­ში იყ­ვ­ნენ.
„ბელაგორთ მი­დის ბრძო­ლა? მა­შა­სა­და­მე, სუ­რა­მის უღელ­
ტე­ხი­ლი გად­მო­ლა­ხეს. იმე­დე­ბი აღარ არის. სამ­ტ­რე­დი­ას
35
 მოკ­ლე ხან­ში საფ­რ­თხე მო­ელ
­ ის. მი­შა­საც გა­და­უწყ­ვე­ტია
ბა­თო­მის­კენ წას­ვ­ლა. ბა­დუც თან უნ­და წა­იყ­ვა­ნოს. მა­რი
ქუ­თა­ის­ში­ა. ჩარ­ჩე­ბა უეჭ­ვე­ლი­ა, თუ დღეს ვერ მი­ვაწ­ვ­დი­
ნეთ წე­რი­ლი ან სამ­გ­ზავ­რო. ჩე­მი საქ­მე ვერ გა­და­მიწყ­ვე­
ტი­ა. დავ­რ­ჩე, თუ მეც წა­ვი­დე ბა­თომ­ში. ნი­ნას გა­დაწყ­ვე­ტი­
ლი აქვს ჩე­მი წას­ვ­ლა და მი­სი დარ­ჩე­ნა, მაგ­რამ მე ძლი­ერ
მეძ­ნე­ლე­ბა ამის გა­დაწყ­ვე­ტა. სუ­ლი­ე­რად და­ცე­მუ­ლი ვარ,
მაგ­რამ თავს ძა­ლას ვა­ტან და ვმაგ­რ­დე­ბი. მი­შაც გვირ­ჩევს
წას­ვ­ლას, თვი­თონ ბა­დუ­ლიც უკ­ვე ემ­ზა­დე­ბა“, – წერ­და იონა
თო­დუა 1921 წლის 8 მარტს თა­ვის დღი­ურ­ში.
ბე­ლა­გო­რი მა­შინ ხა­რა­გა­ულს ერ­ქ­ვა, რო­მელ­საც წი­თე­ლი
არ­მია მოს­დ­გო­მო­და. სო­ცი­ალ­-­დე­მოკ­რა­ტი იონა თო­დუა
სამ­ტ­რე­დი­ის რკი­ნიგ­ზა­ში მუ­შა­ობ­და. ბა­დუ (ასე ეძახ­დ­ნენ
ქრის­ტი­ნეს სახ­ლ­ში), რო­მე­ლიც სო­ხუ­მის ქალ­თა ეპარ­ქი­ულ
სას­წავ­ლე­ბელ­ში ქარ­თულს ას­წავ­ლი­და, ახ­ლა ქმარ­თან,
ასე­ვე სო­ცი­ალ­-­დე­მოკ­რატ, აფხა­ზე­თის ეროვ­ნუ­ლი საბ­ჭოს
წევრ მი­ხე­ილ წუ­ლუ­კი­ძეს­თან ერ­თად, ჯერ ბა­თუ­მის­კენ მი­
დი­ო­და, და იქი­დან კონ­ს­ტან­ტი­ნო­პოლ­ში გა­ხიზ­ვ­ნით აპი­
რებ­და ბოლ­შე­ვი­კე­ბის­გან გაქ­ცე­ვას. იონაც მათ გაჰ­ყ­ვა და
ორი თვის მან­ძილ­ზე, ანუ 1921 წლის 8 მარ­ტი­დან 28 აპ­რი­
ლამ­დე წერ­და დღი­ურს, რო­მე­ლიც ზედ­მი­წევ­ნით ასა­ხავს ამ
მოკ­ლე და თან უსაშ­ვე­ლოდ გრძელ პე­რი­ოდს, რო­მე­ლიც
ქრის­ტი­ნე თო­დუ­ას (და არა მარ­ტო მი­სი) ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი ემიგ­
რა­ცი­ის და­საწყი­სი­ცა­ა.
უახ­ლე­სი ის­ტო­რი­ის კვლე­ვი­სას, საკ­მა­ოდ იშ­ვი­ა­თად
გვხვდე­ბა ასე­თი „გაქცევის დღი­უ­რე­ბი“ – რო­გორც მნიშ­ვ­ნე­
ლო­ვა­ნი ის­ტო­რი­უ­ლი მო­მენ­ტის პირ­ველ­წყა­რო, რო­მე­ლიც
ერ­თი ჩვე­უ­ლებ­რი­ვი ადა­მი­ან
­ ის გა­მოც­დი­ლე­ბა­სა და გან­ც­
დებ­ზე დაყ­რ­დ­ნო­ბით, ამ თა­ვი­სი ხაზ­გას­მუ­ლად ინ­ტი­მუ­რი
თხრო­ბით, ბევ­რი გაქ­ცე­უ­ლის ამ­ბავს ჰყვე­ბა. 1921 წელს გზა
ჯერ ბა­თუ­მამ­დე და შემ­დეგ ბა­თუ­მი­დან კონ­ს­ტან­ტი­ნო­პო­
ლამ­დე ხომ არა­ერ­თ­მა პო­ლი­ტი­კურ­მა ემიგ­რან­ტ­მა გა­ი­ა­რა.
„ამინდმა გა­მო­ი­და­რა. დღეს მზე­ა. იქ­ნებ გა­მათ­ბოს, მაგ­რამ
რას გა­ათ­ბობს და­ჩაგ­რულ გულს! სევ­და და გა­მო­ურ­კ­ვე­ვე­
ლი მდგო­მა­რე­ო­ბა. სიძ­ვი­რე დღი­თიდღე იზ­რ­დე­ბა. დღე­საც
პუ­რი არ არის. ჭა­დი თუ­კი იშოვ­ნე – 350 მან. გირ­ვან­ქა. სა­
დი­ლი 750-დან 1500-მდე გაზ­დი­ლა. ნა­სა­დი­ლევს ოთახ­ში
წა­ვე­დი. მი­შამ სთქვა უთუ­ოდ ხვალ მოგ­ვიხ­დე­ბა წას­ვ­ლა ბა­
თუ­მი­და­ნო. მას გა­დაწყ­ვე­ტი­ლი აქვს წას­ვ­ლა. მე ისევ რყე­ვა­
ში ვარ, მი­უ­ხე­და­ვად ვი­ზის აღე­ბი­სა. ასე მგო­ნია ყვე­ლა­ფერს
ვკარ­გავ. მო­ვიკ­რი­ფე გო­ნე­ბა და მი­სი ახ­ს­ნა-­გან­მარ­ტე­ბის ან
უკა­ნას­კ­ნე­ლი რჩე­ვის შემ­დეგ – დავ­თან­ხ­მ­დი, მაგ­რამ გულ­ში
ვერ დავ­რ­წ­მუ­ნე­ბუ­ლი­ყავ რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო უნ­და და­მე­ტო­
ვე­ბი­ნა. სა­ღა­მოს და­წო­ლის წინ დავ­წე­რე წე­რი­ლი ნი­ნას­
თან, რო­მელ­შიც ვწერ­დი უცხო­ეთ­ში წას­ვ­ლის შე­სა­ხებ შე­საძ­
ლებ­ლო­ბა­ზე. წე­რი­ლის ყო­ვე­ლი სიტყ­ვა იყო ამო­ხეთ­ქი­ლი
სევ­და, ნაღ­ვე­ლი და ყელ­ზე ბოღ­მა მად­გა წე­რის დროს“.
იონამ, ქრის­ტი­ნემ და მი­შამ 17 მარტს ბა­თუ­მიც და­ტო­ვეს
და სტამ­ბუ­ლის­კენ გა­ემ­გ­ზავ­რ­ნენ. იონა, რო­მე­ლიც თით­ქოს
შემ­თხ­ვე­ვით მოხ­ვ­და ემიგ­რა­ცი­ის ამ ტალ­ღა­ში, უკ­ვე გემ­ზე
36
მყო­ფი, ბა­თუ­მის და­ტო­ვე­ბის ამ­ბებს დღი­ურ­ში აღ­წერ­და:
„17. მარ­ტი – მზი­ა­ნი დღე­ა, მაგ­რამ გულ­ში წვიმს. ვცდი­ლობ
გა­მაგ­რე­ბას. ხმე­ბი­ა, მთავ­რო­ბამ არ­ჩია ისევ ბოლ­შე­ვი­კებ­მა
და­იპყ­როს სჯობს ბა­თო­მის ოლ­ქი, ვი­ნემ ის ქე­მა­ლის შერ­
ჩეს. რად­გა­ნაც ასე ტე­რი­ტო­რია მთლი­ა­ნი დარ­ჩე­ბა და რო­
ცა აღ­ს­დ­გე­ბა სა­ქარ­თ­ვე­ლო – მთლი­ა­ნი აღ­ს­დ­გე­ბა­ო. გა­მოს­
წორ­და ამით ცო­ტა არ იყოს პერ­ს­პექ­ტი­ვე­ბი და მთლი­ა­ნი
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ოდეს­მე აღ­დ­გე­ნის იმე­დი კვლავ და­ი­ბა­და
ჩემს გულ­შიც. მა­შა­სა­და­მე, მთავ­რო­ბა და ზო­გი­ერ­თი მოღ­
ვა­წე­ე­ბი წავ­ლენ საზღ­ვარ­გა­რეთ. წე­რი­ლის გა­და­სა­ცე­მათ
წა­ვე­დი სად­გუ­რის­კენ. ვნა­ხე ოლია ლეკ­ვე­იშ­ვი­ლი (ს.რკ.
გზ.უმ. დაწყ. სასწ. მას­წავ­ლე­ბე­ლი), რო­მე­ლიც აპი­რებ­და
სამ­ტ­რე­დი­ის­კენ რო­გორ­მე წას­ვ­ლას. რად­გა­ნაც ქა­ლი იყო,
მით უფ­რო შე­ეძ­ლო მას სამ­ტ­რე­დი­ა­ში მომ­ხ­და­რი­ყო და ამ
იმე­დით და მი­სი­ვე შე­პი­რე­ბით გა­და­ვე­ცი წე­რი­ლი. მითხ­რა
თუ ცოცხა­ლი ჩა­ვე­დი უეჭ­ვე­ლად გა­დავ­ცე­მო. წა­მო­ვე­დი სახ­
ლ­ში და­ღო­ნე­ბუ­ლი ... ოთახ­ში რომ მო­ვე­დი, ხი­ბა­კიც ჩე­მი
შეკ­რუ­ლი დამ­ხ­ვ­და. შეკ­რუ­ლი იყო აგ­რეთ­ვე მი­შას და ბა­დუს
ხი­ბა­კე­ბი. გუ­ლი მო­მიკ­ვ­და, ნუ­თუ მივ­დი­ვართ, სა­ქარ­თ­ვე­
ლოს საყ­ვა­რელს ვტო­ვებთ თქვა...
... მაშ დღეს წა­ვალთ. მი­შამ მო­ი­ტა­ნა ნე­ბარ­თ­ვა მგზავ­რო­
ბი­სა ან „მარია“ ან „ვესტა“-ზე (გემების სა­ხე­ლი­ა). ავ­კი­დეთ
ხი­ბა­კე­ბი მუ­შას და გავ­ს­წი­ეთ ნავ­სად­გუ­რის­კენ. „მარია“ უკ­ვე
დაძ­რუ­ლი­ყო, დაგ­ვაგ­ვი­ან­და. ვრჩე­ბით. სთქვეს „მარია“
რე­იდ­ზე გა­ჩერ­დე­ბა და „შლუპკებზე“ შე­იძ­ლე­ბა მის­ვ­ლა­ო.
უცებ გე­მის ერ­თი ნა­წი­ლი კვლავ მო­ად­გა ნა­პირს. გა­ვი­ქე­
ცით იქით­კენ, შევ­ყა­რეთ ხი­ბა­კი და ავ­ტოტყ­დით ძლივს გემ­
ზე. მო­ვას­წა­რით მად­ლო­ბა ღმერთს. საკ­მა­რი­სი სურ­სა­თის
უქონ­ლო­ბა გვა­წუ­ხებს, მაგ­რამ სხვებს ექ­ნე­ბაო და ამის იმე­
დით ვართ. სხვებ­საც ნაკ­ლე­ბათ აღ­მო­აჩ­ნ­და. ზო­გი ამ­ბობს
გზა­ში ვიქ­ნე­ბით ხუ­თი დღე­ო, ზო­გი ამ­ბობს ერ­თი კვი­რა ან
მე­ტი­ცო. რა ვქნათ? უკ­ვე შიმ­ში­ლის აჩ­რ­დი­ლია ზღვა­ში. იმ
ღა­მეს რე­იდ­ზე ვი­ყა­ვით გა­ჩე­რე­ბუ­ლი, 8-9 სა­ა­თი­დან ქა­ლაქ­
ში უკ­ვე ატყ­და სრო­ლა. ეს ალ­ბათ ად­გი­ლობ­რი­ვი ქურ­დ­-­ბა­
ცა­ცე­ბი და ყა­ჩა­ღე­ბი არი­ან, რომ უფ­რო ად­ვი­ლათ გა­ა­კე­
თონ თა­ვი­სი ბნე­ლი საქ­მე­ე­ბი. ბოლ­შე­ვი­კე­ბი ჯერ არ არი­ან
შე­მო­სულ­ნი. მთე­ლი ღა­მე ის­მო­და სრო­ლა. ღა­მე ბა­დუ­ლის
უშო­ვეთ და­სა­წო­ლი ად­გი­ლი და მე და მი­შას დამ­ჯ­და­რი
გვე­ძი­ნა გაწ­ვა­ლე­ბუ­ლათ. ად­გი­ლე­ბი კა­ი­უ­ტებ­ში აღარ იყო.
18 მარ­ტი, პა­რას­კე­ვი – იალონ­ზე სრო­ლა გაძ­ლი­ერ­და და
ტყვი­ის მფრქვე­ვე­ლით და­იწყო მუ­შა­ო­ბა. გა­მო­ირ­კ­ვა ქე­მა­
ლის­ტებს და ჩვე­ნებს შო­რის სწარ­მო­ებს ბრძო­ლა. ბოლ­შე­
ვი­კე­ბიც ქე­მა­ლის­ტებს მოცხე­ბენ, რო­ცა მო­ა­წე­ვენ. ზარ­ბაზ­ნე­
ბის ხმაც ხში­რად ის­მის. ვდგე­ვართ და ვუ­ყუ­რებთ ამ სუ­რათს
ზღვი­დან, მო­შო­რე­ბით. ჯერ­ჯე­რო­ბით და­ვახ­წი­ეთ თა­ვი. შიმ­
ში­ლის მო­ლო­დი­ნი მა­ინც გვა­წუ­ხებს. ჩაი დავ­ლი­ეთ ჭა­დით
და კონ­სერ­ვი. ამ­ხა­ნა­გებ­მა მოგ­ვ­ცა (ჭადში გა­ვუც­ვა­ლეთ).
ჯერ კი­დევ აქ ვდგე­ვართ. სთქვეს კონ­სერ­ვებს დაგ­ვი­რი­გე­
ბე­ნო და პურ­საც, შა­ქარ­საც და ჩა­ი­სა­ცო. იმე­დი მოგ­ვე­ცა.
მა­შა­სა­და­მე, შიმ­ში­ლით არ და­ვი­ხო­ცე­ბით გზა­ში­ო. დაგ­ვი­
რი­გეს. ნა­შუ­ადღევს, უკ­ვე და­იძ­რა გე­მი. მშვი­დო­ბით ბა­თუ­
მო! მშვი­დო­ბით სა­ქარ­თ­ვე­ლო! მშვი­დო­ბით ნი­ნა, ეთე­რი,

თე­ზი­კო, დე­და, მა­მა. მშვი­დო­ბით ყვე­ლა. გტო­ვებთ დარ­წ­
მუ­ნე­ბუ­ლი, რომ მა­ლე ისევ გნა­ხავთ ყვე­ლას. ოხ, არ ვი­ცი
მა­ინც რამ­დე­ნი ხნით მივ­დი­ვარ ან რო­გორ დაგ­ვხ
­ ­ვ­დე­ბით.
გა­მაგ­რ­დი გუ­ლო! გა­უ­ძელ ჭირს! გე­მი ძლი­ერ ნე­ლა მი­დი­
ო­და, რად­გა­ნაც სა­მი მი­ყავ­და ბუქ­სირ­ზე....“
ამ ან მომ­დევ­ნო, ან სუ­ლაც წი­ნა დღის ნა­კადს, ბა­თუ­მი­დან
სტამ­ბუ­ლი­სა­კენ უამ­რა­ვი ადა­მი­ა­ნი გაჰ­ყ­ვა. ზო­გი, მათ შო­
რის იონა თო­დუ­ა, რამ­დე­ნი­მე თვე­ში დაბ­რუნ­და უკან. ზო­გი
კი სტამ­ბუ­ლი­დან სხვა ქვეყ­ნებ­ში მი­ემ­გზ
­ ავ­რე­ბო­და იმ იმე­
დით, რომ ეს გაქ­ცე­ვაც დრო­ებ
­ ი­თი იქ­ნე­ბო­და.
… ლი­ა. გან­სა­კუთ­რე­ბით ცო­ტა რამ არის ცნო­ბი­ლი ქა­ლებ­ზე,
იმ ადა­მი­ა­ნე­ბის შე­სა­ხებ, რომ­ლე­ბიც 1921 წლის საბ­ჭო­თა
ოკუ­პა­ცი­ის შემ­დეგ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან წა­ვიდ­ნენ, ძი­რი­თა­
დად ვი­ცით მხო­ლოდ ქარ­თუ­ლი ემიგ­რა­ცი­ის პო­ლი­ტი­კუ­რი
ცენ­ტ­რი­დან – საფ­რან­გე­თის ქარ­თუ­ლი სათ­ვის­ტო­მოს ის­
ტო­რი­ი­დან. გა­ცი­ლე­ბით მწი­რია ცოდ­ნა სხვა ქვეყ­ნებ­ში გა­
დახ­ვე­წი­ლი ქარ­თ­ვე­ლი ემიგ­რან­ტე­ბის შე­სა­ხებ, რო­მელ­თაც
უცხო სა­ზო­გა­დო­ე­ბას­თან შე­გუ­ე­ბი­სა და თვით­დამ­კ­ვიდ­რე­ბის
პრო­ცეს­ში ხში­რად უფ­რო მძი­მე წი­ნა­აღ­მდ
­ ე­გო­ბა­თა გა­და­
ლახ­ვა უწევ­დათ. ასე­თი ად­გი­ლია გერ­მა­ნი­ა, სა­დაც ქარ­თუ­
ლი ემიგ­რა­ცი­ის პო­ლი­ტი­კუ­რი ცენ­ტ­რი 1921-1945 წლებ­ში
იყო ბერ­ლი­ნი, მოგ­ვი­ა­ნე­ბით კი მი­უნ­ხე­ნი გახ­და.
გერ­მა­ნია თავ­შე­საფ­რად აირ­ჩი­ეს ძი­რი­თა­დად მათ, ვინც
მა­ნამ­დე, სწო­რედ ამ ქვეყ­ნის უნი­ვერ­სი­ტე­ტებ­ში სწავ­ლობ­
და. ბერ­ლინ­ში, 1921 წლი­დან ცხოვ­რობ­დნ
­ ენ პო­ლი­ტი­კუ­რი
ემიგ­რან­ტე­ბი და სტუ­დენ­ტე­ბი, რომ­ლე­ბიც სა­ქარ­თ­ვე­ლოს
დე­მოკ­რა­ტი­ულ
­ ი რეს­პუბ­ლი­კის სამ­თავ­რო­ბო სტი­პენ­დი­ით
ან მის გა­რე­შე იღებ­დ­ნენ გა­ნათ­ლე­ბას. 1922 წელს ბერ­ლი­
ნის ქარ­თვ
­ ელ­თა რი­გებს მი­ხე­ილ წუ­ლუ­კი­ძე და ქრის­ტი­ნე
თო­დუ­აც შე­უე
­ რ­თ­დ­ნენ. მი­ხე­ილს სწო­რედ გერ­მა­ნი­ა­ში ჰქონ­
და მი­ღე­ბუ­ლი უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბა და ახა­ლი, ემიგ­რან­
ტუ­ლი, ცხოვ­რე­ბის დაწყე­ბაც აქ გა­დაწყ­ვი­ტა.
„ბერლინში იყო სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ყო­ფი­ლი მთავ­რო­ბის მი­ერ
გა­მოგ­ზავ­ნი­ლი ელ­ჩი, გან­სვ
­ ე­ნე­ბუ­ლი ვლა­დი­მერ ახ­მე­ტე­
ლი ... პირ­ვე­ლი მსოფ­ლიო ომის წა­გე­ბით და­ზა­რა­ლე­ბუ­ლი
გერ­მა­ნია და მი­სი მთავ­რო­ბა ვე­რა­ვი­თარ დახ­მა­რე­ბას ვერ
უწევ­და სა­ქარ­თ­ვე­ლოს ყო­ფილ მთავ­რო­ბის სა­ელ­ჩოს, რო­
მელ­საც სა­მი წლის კარ­გი ცხოვ­რე­ბის შემ­დეგ, არა­ვი­თა­რი
თან­ხა უკ­ვე აღარ გა­აჩ­ნ­და, რომ დახ­მა­რე­ბა გა­ე­წია ახალ
ჩა­მო­სულ ქარ­თ­ველ ლტოლ­ვი­ლე­ბის­თ­ვის. პირ­ვე­ლად
ჩვენც მი­ვე­დით სა­ელ­ჩო­ში. აქ ტი­რო­დენ შე­წუ­ხე­ბუ­ლი ხალ­
ხი, ბევ­რის სა­ხე­ზე წა­ი­კითხავ­დი აღელ­ვე­ბას, უიმე­დო­ბას.
სუ­რა­თი­ა: ყო­ფი­ლი მთავ­რო­ბის სტი­პენ­დი­ან­ტე­ბი, რო­მელ­
თაც სწავ­ლის გაგ­რ­ძე­ლე­ბა უფუ­ლო­ბის გა­მო არ შე­ეძ­ლოთ.
ლტოლ­ვი­ლე­ბი, ჯერ კი­დევ მო­უწყო­ბელ­-უ­ბი­ნა­ო. მას­თან
შეხ­ვ­დე­ბო­დი ორი­ო­დე ქარ­თ­ველს, მდიდ­რუ­ლად გა­მოწყო­
ბილს, თა­მა­მად სა­ელ­ჩო­ში შე­მო­დი­ო­და და დროს და­უ­
კითხა­ვად ელ­ჩის ოთახ­ში შე­დი­ო­და....
ნაწყვეტი წიგნიდან
... ჩვენ რო­გორც იყო დავ­ბი­ნავ­დით. დავ­რ­წ­მუნ­დით, რომ
ასეთ ყვე­ლა­სათ­ვის გა­ჭირ­ვე­ბულ დროს, შე­სამ­ჩ­ნე­ვი დახ­მა­
რე­ბა არ­სა­ი­დან არ იქ­ნე­ბო­და“, – იხ­სე­ნებ­და ქრის­ტი­ნე თო­
დუ­ა-­წუ­ლუ­კი­ძე.
1940 წლი­დან ბერ­ლი­ნის სათ­ვის­ტო­მო­ში შე­დი­ოდ­ნენ ის
ქარ­თ­ვე­ლი სამ­ხედ­რო ტყვე­ე­ბიც, რომ­ლებ­მაც სხვა ქარ­
თ­ვე­ლი ემიგ­რან­ტე­ბის მეშ­ვე­ო­ბით და­აღ­წი­ეს თა­ვი ტყვე­თა
ბა­ნა­კებს. ასე რომ, ბერ­ლი­ნის სათ­ვის­ტო­მო საკ­მა­ოდ წარ­
მო­მად­გენ­ლო­ბი­თი უნ­და ყო­ფი­ლი­ყო. მხო­ლოდ ეგა­ა, ამ
მრა­ვალ­ფე­როვ­ნე­ბის ასახ­ვა ვერ მო­ხერ­ხ­და, ზოგ­ჯერ არა­თუ
ბი­ოგ­რა­ფი­ე­ბის, ადა­მი­ა­ნე­ბის ვი­ნა­ო­ბის დად­გე­ნაც კი რთუ­
რომ­ლე­ბიც ემიგ­რა­ცი­ა­ში გაჰ­ყ­ვ­ნენ სა­ზო­გა­დო­ებ­რი­ვად და
პო­ლი­ტი­კუ­რად აქ­ტი­ურ ქმრებს, მა­მებს, ძმებს. ემიგ­რან­ტი
ქა­ლე­ბის შე­სა­ხებ ხში­რად არც ის ვი­ცით, რას საქ­მი­ა­ნობ­დ­
ნენ, რო­გორ უმ­კ­ლავ­დე­ბოდ­ნენ სიძ­ნე­ლე­ებს, რით ირ­ჩენ­
დ­ნენ თავს და, სა­ერ­თოდ, რა ბე­დი ეწი­ათ. იმ­დე­ნად ცო­ტა
რამ ვი­ცით მათ შე­სა­ხებ, რომ ხან­და­ხან იქ­მ­ნე­ბა შთა­ბეჭ­დი­
ლე­ბა, თით­ქოს, ამ უჩი­ნარ ქა­ლებს არა­ფე­რი და­უ­კარ­გავთ,
უარი არა­ფერ­ზე უთ­ქ­ვამთ, თით­ქოს არც არ­სე­ბუ­ლან.
„ჩემი მშობ­ლე­ბი, ძმე­ბი და დე­ბი დარ­ჩ­ნენ სამ­შობ­ლო­ში.,
თა­ვი­ანთ ად­გი­ლებ­ზე, თა­ვი­ანთ სახ­ლ­-­კარ­ში. მე კი მოვ­წყ­დი
მათ და ბრმად გავ­ყე­ვი სა­ბე­დის­წე­რო გზას. არ ვი­ცო­დი სა­
ით, ან რა­ტომ მივ­დი­ო­დი, რამ­დე­ნი ხნით ან რა მო­მავ­ლით.
მხო­ლოდ ეს კი ვი­ცო­დი, რომ ჩე­მი ქმა­რი საზღ­ვარ­გა­რეთ
მი­დი­ო­და და მე, რო­გორც მი­სი მე­უღ­ლე, ძა­ლა­უ­ნე­ბუ­რად,
თან უნ­და გავ­ყო­ლო­დი. ... ერ­თი წე­ლი­წა­დი ვცხოვ­რობ­
დით კონ­ს­ტან­ტი­ნე­პოლ­ში, უცხო ხალ­ხ­ში, ჩემ­თ­ვის უც­ნობ
წრე­ში, უსაქ­მოდ, უმუ­შევ­როდ. ეს მდგო­მა­რე­ო­ბა აუტა­ნე­ლი
იყო ჩემ­თ­ვის. სუ­ლი­ე­რად ავად გავ­ხ­თი – დავ­ნაღ­ვ­ლი­ან­დი.
ვე­ძებ­დი საშ­ვა­ლე­ბას სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბი­სას, მაგ­რამ
ვერ ვა­ხერ­ხებ­დი. პი­რი­ქით, სა­ბე­დის­წე­რო გზა კი­დევ მე­ტად
გაგ­რ­ძელ­და, კი­დევ მე­ტად დავ­შორ­დი საყ­ვა­რელ სამ­შობ­
ლოს...“
ქრის­ტი­ნე თო­დუ­ა-­წუ­ლუ­კი­ძე ამ მხრივ იშ­ვი­ა­თი გა­მო­ნაკ­ლი­
სი­ა; მი­სი ძმის, იონას, „გაქცევის დღი­უ­რე­ბი­სა“ არ იყოს,
ქრის­ტი­ნეს მო­გო­ნე­ბე­ბიც სცდე­ბა ერ­თი ადა­მი­ა­ნის, ერ­თი
ოჯა­ხის და ბე­დის­წე­რის ფარ­გ­ლებს და სხვა უამ­რა­ვი ემიგ­
რან­ტის მდგო­მა­რე­ო­ბას გვი­ზი­ა­რებს პირ­და­პირ თუ ირი­ბად.
იმათ შე­სა­ხე­ბაც ჰყვე­ბა, ვი­სიც არც დღი­უ­რი შე­მორ­ჩა, არც
წე­რი­ლი და, რიგ შემ­თხ­ვე­ვებ­ში – არც სა­ხე­ლი.
„მთელი დღე მში­ე­რი ვი­ყა­ვი. უც­დი­დი მი­შას, რა­ი­მე საჭ­მე­
ლი მო­ე­ტა­ნა. მი­შა მო­ა­ბი­ტის ხიდ­თან შემ­ხ­თა. არა­ვი­თა­რი
საჭ­მე­ლი არ ქონ­და. მი­შამ მითხ­რა: „ერთი წუ­თი აქ და­მი­ცა­
დე“ – მე გა­დავ­წყ­ვი­ტე ხი­დი­დან გა­და­ვარ­დ­ნა, ავი­წი­ე... მა­
ში­ნათ­ვე ვიგ­რ­ძე­ნი ბავ­ში გა­ინ­ძ­რა მუ­ცელ­ში... ვი­დე­ქი, გაქ­ვა­
ვე­ბუ­ლი... პა­ტა­რა ტირ­გარ­ტენ­ში შე­ვე­დი და სკამ­ზე დავ­ჯე­ქი.
მი­შამ ბევ­რი მე­ძი­ა, მნა­ხა მთლად გა­ფით­რე­ბუ­ლი... ამო­ი­ღო
37
 ჯი­ბი­დან ორი იტა­ლი­ურ
­ ი ლი­რა და რა­მო­დე­ნი­მე ფე­ნი­გე­ბი
და მითხ­რა: ეს მომ­ცა სან­დ­რო კორ­ძა­ი­ამ. სა­ნო­ვა­გე, ყვე­ლა­
ფე­რი და­კე­ტი­ლი იყო. მე, შიმ­შილ­ზე აღარ ვფიქ­რობ­დი...
მი­შას გა­უ­ნა­წი­ლე ჩე­მი სა­სო­წარ­კვ
­ ე­თი­ლე­ბა... ბევ­რი ვი­ტი­
რეთ... წა­ვე­დით სახ­ლ­ში...“
სი­ღა­ტა­კე და სა­სო­წარ­კვ
­ ე­თა მხო­ლოდ წუ­ლი­კი­ძე­ე­ბის ხვედ­
რი კი არა, ზო­გა­დად ემიგ­რა­ცი­ის უდი­დე­სი ნა­წი­ლის ყო­
ველ­დღი­უ­რო­ბა იყო. 1922 წელს ქრის­ტი­ნე და მი­ხე­ილ წუ­
ლუ­კი­ძე­ებს შვი­ლი, გო­გი წუ­ლუ­კი­ძე გა­უჩ­ნ­დათ. იმის გა­მო,
რომ მეტ­როს ორი ბი­ლე­თის ყიდ­ვა ვერ შეძ­ლეს, ქრის­ტი­ნე
სამ­შო­ბი­ა­რო­ში მარ­ტო წა­ვი­და.
„ქართველ მან­დი­ლოს­ნებ­მა: პე­ლა­გია გე­გე­ლაშ­ვი­ლის­მა
და თა­მარ პა­პა­ვას­მა მნა­ხენ სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­ში. მო­მი­ლო­ცენ
და მო­მი­ტა­ნენ ბავ­შ­ვის­თ­ვის სა­ჭი­რო თეთ­რე­უ­ლი და ჩა­საც­
მე­ლი, რო­მე­ლიც მე დამ­ზა­დე­ბუ­ლი არ მქონ­და. დამ­პირ­დენ
ცო­ტა­ო­დენ დახ­მა­რე­ბას და სა­კე­რა­ვი სა­მუ­შა­ოს შოვ­ნას. ათი
დღის შემ­დეგ გა­მო­ვე­წე­რე სა­ა­ვად­მ­ყო­ფო­დან და მა­ლე და­
ვიწყე კერ­ვა და ქარ­გ­ვით ფუ­ლის შოვ­ნა. მი­შაც მუ­შა­ობ­და
ხან­დის­ხან, მაგ­რამ ცხოვ­რე­ბა მა­ინც ძნე­ლი იყო ქა­ლაქ­ში…“
„...ამასობაში უკ­ვე სა­ღა­მოს ათი სა­ათ
­ ი შეს­რულ­და და ჩემ­
მა უმოწყა­ლო დი­ა­სახ­ლის­მა მა­გი­დის ელექ­ტ­რო­ნის სა­ნა­თი
თან წა­ი­ღო. მე კი უსა­თუ­ოდ დი­ლით ად­რე ჩე­მი სა­მუ­შაო უნ­
და ჩა­მე­ბა­რე­ბი­ნა პატ­რო­ნის­თ­ვის, მაგ­რამ ჯერ გა­თა­ვე­ბუ­ლი
არ მქონ­და. სხვა ძა­ლა აღარ იყო, ხერ­ხის­თ­ვის უნ­და მი­მე­
მარ­თა: ჩემს ოთახ­ში ერთ ჭერ­ზე ჩა­მო­კი­დე­ბუ­ლი სი­ნათ­ლის
მე­ტი არა­ფე­რი სხვა სი­ნათ­ლე აღარ იყო. ზედ დავ­ჯე­ქი მა­
ღალ მა­გი­და­ზე სი­ნათ­ლის ქვეშ და თავ­გან­წი­რუ­ლი სიჩ­ქა­
რით და­ვიწყე ქარ­გ­ვა. თან გა­ხა­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი, რომ გო­
გია წყნა­რად სუნ­თ­ქავ­და. თან ვოც­ნე­ბობ­დი: „ხვალ დი­ლას
ფულს რომ ავი­ღებ, ჩემს გო­გი­ას ბევრ ხილს და ნამ­ცხ­ვარს
უყი­დი-­თქ
­ ო“. შუ­ა­ღა­მეს უკ­ვე გა­დას­ცილ­და. მი­შა სადღაც
დრო­ე­ბით მუ­შა­ობ­და და ყო­ველ წუთს უნ­და მო­სუ­ლი­ყო,
მაგ­რამ ჯერ არ სჩან­და. ძა­ლი­ან დაღ­ლი­ლო­ბას ვგრძნობ­
დი, მაგ­რამ ჩე­მი სა­მუ­შაო კი­დევ არ იყო გა­თა­ვე­ბუ­ლი. ჩა­მე­
ძი­ნა სა­კე­რავ­ზე. მე­სიზ­მ­რა: ვი­თომ ჩე­მი სა­ქარ­გა­ვი პე­რან­გი
იზ­დე­ბა­-იზ­დე­ბა, იმას კი­დევ სხვა პე­რან­გე­ბი ემა­ტე­ბა... ჩემს
გარ­შე­მო თოვს მო­უ­თა­ვე­ბე­ლი პე­რან­გე­ბით... მე კი ყვე­ლა
უნ­და მოვ­ქარ­გო, წა­სა­ღე­ბად მო­ვამ­ზა­დო. თან ვგრძნობ, მე­
ტი არ შე­მიძ­ლია და უცებ, არა­ად
­ ა­მი­ა­ნუ­რი ხმით და­ვიყ­ვი­რე:
„მეტი არ შე­მიძ­ლი­ა!“ და თან ში­შით გა­მო­მეღ­ვი­ძა! აბ­რე­შუ­
მის ძა­ფი­ან
­ ი ნემ­სი ხელ­ში მე­ჭი­რა. სულ გა­ცი­ე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი
და მჩხვლე­ტა­ვი ტკი­ვი­ლი ვიგ­რ­ძე­ნი გვერ­დებ­ში...“
ბერ­ლინ­ში ცხოვ­რე­ბა უფუ­ლო­ბის გა­მო ბევ­რ­მა ვერ შეძ­
ლო და იქ­ვე, ქა­ლა­ქის გა­რე­უ­ბან­ში, ად­ლერ­ს­ჰო­ფის წი­თე­
ლი ჯვრის ლტოლ­ვილ­თა ბა­ნაკ­ში (ბარაკები) გა­და­ვი­და
საცხოვ­რებ­ლად, მათ შო­რის წუ­ლუ­კი­ძე­ე­ბიც. ქა­ლე­ბი მუ­
შა­ობ­დ­ნენ ხელ­საქ­მე­ზე, კა­ცე­ბი კი ბავ­შ­ვებს უვ­ლიდ­ნენ და
საჭ­მელს ამ­ზა­დებ­დ­ნენ; ასე­ვე ნა­ქარ­გ­-­ნაქ­სო­ვი მიჰ­ქონ­დათ
ბერ­ლინ­ში და დამ­კ­ვე­თებს აბა­რებ­დნ
­ ენ.
38
„ვმუშაობდი გა­ნუწყ­ვეტ­ლივ. მაგ­რამ ამ ფუ­ლით გო­გი­ას
ფეხ­საც­მელ­საც ვერ ვყი­დუ­ლობ­დი. ბავ­შ­ვი და­ხე­უ­ლი ფეხ­
საც­მე­ლით მუ­დამ ცივ­დე­ბო­და. ხში­რად გო­გია და­ყავ­დათ
სა­სე­ირ­ნოდ, ხან ერთ, ხან მე­ო­რეს მა­მუ­ლიშ­ვი­ლებს. ერ­
თხელ გო­გია მხარ­ზე შე­ი­ჯი­ნა ვიქ­ტორ ნო­ზა­ძემ და წა­ვი­დენ
სა­სე­ირ­ნოდ. ამ კე­თილ­მა ადა­მი­ან­მა ფეხ­საც­მე­ლი უყი­და
გო­გი­ას. შე­იძ­ლე­ბა თა­ვის უკა­ნას­კ­ნე­ლი ფუ­ლით. გო­გია
სულ მაჩ­ვე­ნებ­და თა­ვის ახა­ლი ფეხ­საც­მელს. უსიტყ­ვოდ
მად­ლო­ბა გა­და­ვუ­ხა­დე ვიქ­ტორს და ჩუ­მად ვი­ტი­რე...“
1922 წლი­დან, ანუ ბერ­ლინ­ში ჩას­ვ­ლი­დან მო­ყო­ლე­ბუ­ლი –
ქრის­ტი­ნე არ კარ­გავ­და სამ­შობ­ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის იმედს.
ეს სა­კითხი არა­ერ­თხელ გამ­ხ­და­რა ქმარ­თან უთან­ხ­მო­ე­ბის
მი­ზე­ზიც. მრა­ვალ­წ­ლი­ა­ნი იმე­დი­სა და მო­ლო­დი­ნის შემ­დეგ,
ოცი­ა­ნი წლე­ბის ბო­ლოს, მან გა­აც­ნო­ბი­ე­რა, რომ სამ­შობ­
ლო­ში ვერ ბრუნ­დე­ბო­და და სწო­რედ ეს მო­მენ­ტი აღ­მოჩ­ნ­და
მის­თ­ვის გარ­დამ­ტე­ხი. რე­ა­ლო­ბის გა­აზ­რე­ბამ მოქ­მე­დე­ბის­
კენ უბიძ­გა და გა­დაწყ­ვი­ტა სწავ­ლა და­ეწყო.
„ჩემი თხოვ­ნა-­ვედ­რე­ბა იყო ჩე­მი მე­უღ­ლე­სად­მი სამ­შობ­
ლო­ში დაბ­რუ­ნე­ბის. მით უმე­ტეს, ჩე­მი მშობ­ლე­ბი კარგ
წე­რი­ლებს იწე­რე­ბო­დენ, რომ ყვე­ლა­ნი, ახ­ლო და შო­რი
ნა­თე­სა­ვე­ბი კარ­გად არი­ან და გვთხოვ­დ­ნენ, რომ მა­ლე
ჩა­მოვ­სუ­ლი­ყა­ვით. მი­შაც თა­ნახ­მა იყო სამ­შობ­ლო­ში დაბ­
რუ­ნე­ბის, მაგ­რამ ამი­სათ­ვის სა­ჭი­რო სამ­გ­ზავ­რო ფუ­ლის
შოვ­ნა შე­უძ­ლე­ბე­ლი შე­იქ­ნა. ... იან­ვ­რის 22 წელს ბერ­ლინ­
ში ჩა­მოს­ვ­ლის შემ­დეგ მე „საელჩოში“ არ ვყო­ფილ­ვარ და
არც ვი­ცი, რა ხთე­ბო­და იქ. მხო­ლოდ მი­შა იყო ხან­დის­ხან
ფუ­ლის სა­სეს­ხებ­ლად და თით­ქ­მის ყო­ველ­თ­ვის შე­წუ­ხე­ბუ­
ლი ბრუნ­დე­ბო­და შინ. ჩემს საყ­ვე­დურ­ზე, რომ სამ­შობ­ლო­ში
წა­სას­ვ­ლე­ლად არა­ფე­რი კეთ­დე­ბო­და, მე­უბ­ნე­ბო­და, რომ
სა­ში­ნელ მდგო­მა­რე­ო­ბა­შია ქარ­თუ­ლი ემიგ­რა­ცია და ჩვე­
ნის­თა­ნა გა­ჭირ­ვე­ბუ­ლე­ბი მათ­ში ბევ­რ­ნი არი­ა­ნო. ჩემს სა­სო­
წარ­კ­ვე­თი­ლე­ბას საზღ­ვა­რი არ ქონ­და. რა უნ­და მექ­ნა და
სად უნ­და წავ­სუ­ლი­ყა­ვი ბავ­შ­ვით ხელ­ში?! ... მე რო­გორც
სუ­ლი­ერ
­ ად, ისე ფი­ზი­კუ­რად ავად გავ­ხ­დი. ვხე­დავ­დი, რომ
არა­ფე­რი მო­მა­ვა­ლი რო­გორც მე, ისე ჩემს შვილს, არ ქონ­
და. რა უნ­და გა­მო­სუ­ლი­ყო ჩე­მი გო­გი­ა­სა­გან. ხში­რად იყო
ჩემ და ჩემ მე­უღ­ლეს შო­რის უკ­მა­ყო­ფი­ლე­ბა... ერ­თხელ
ერთ გერ­მა­ნე­ლის ოჯახ­ში ბავ­შ­ვი­ა­ნად გა­ვი­ხიზ­ნე და სა­მი
დღე არ მოვ­სულ­ვარ სახ­ლ­ში. მი­შა ამ შემ­თხ­ვე­ვით ძა­ლი­ან
და­ში­ნე­ბუ­ლი­ყო და რომ დავ­ბ­რუნ­დით, სა­მი­ვემ ბევ­რი ვი­ტი­
რეთ. თვი­თო­ნაც იტი­რა და მითხ­რა; „ბადუ, შენ არ გეს­მის
ემიგ­რა­ცი­ის მდგო­მა­რე­ო­ბა. ჩვენ­სა­ვით რამ­დენს უნ­და დაბ­
რუ­ნე­ბა, მაგ­რამ ვერ ბე­და­ვენ და მეც ვერ ვბე­დავ, რად­გა­ნაც
ცხა­დი­ა, რომ ემიგ­რან­ტო­ბას არ გვა­პა­ტი­ე­ბე­ნო“. მახ­სოვს
გუ­ლი კი­ნა­ღამ გა­მის­კ­და, სა­სო­წარ­კ­ვე­თი­ლე­ბით წა­მო­ვიყ­ვი­
რე: „მითხარი, რა მო­მა­ვა­ლი აქვს ჩემს შვილს?!“ – უპა­სუ­
ხოდ, ორი­ვე გა­ფით­რე­ბუ­ლი, ერ­თ­მა­ნეთს მივ­ჩე­რე­ბო­დით,
თით­ქოს გა­მო­სა­ვალს ვე­ძებ­დით, მაგ­რამ გა­მო­სა­ვა­ლი არ­
სად იყო. ჯან­მ­რ­თე­ლო­ბაც რომ არ შეგ­ვ­წევ­და! ნათ­ლად
ვხე­დავ­დი, რომ სა­მი­ვეს და­ღუპ­ვა მოგ­ვე­ლო­და. დავ­ფიქ­
რ­დი, გა­მო­ვერ­კ­ვიე და ამ სა­ღა­მოს­ვე გა­დავ­წყ­ვი­ტე, მე­დი­
კურ ფა­კულ­ტეტ­ზე სწავ­ლის დაწყე­ბა. რო­გორ ყო­ველ­მ­ხ­რივ

იონა თოდუა და მისი ოჯახი
© საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია
სიძ­ნე­ლეს ეს გა­მო­იწ­ვევ­და, ამა­ზე სრუ­ლი წარ­მოდ­გე­ნა არ
მქონ­და და არც ბევ­რი მი­ფიქ­რია და შე­იძ­ლე­ბა იმი­ტო­მაც
გავ­ბე­დე ამ დი­დი ნა­ბი­ჯის გა­დად­გ­მა. ... მე­ო­რე დღეს მი­შას
გა­უ­ნა­წი­ლე ჩე­მი გა­დაწყ­ვე­ტი­ლე­ბა. ავად­მ­ყო­ფი, დაღ­ლი­ლი
სა­ხე გა­უპ­რ­წყინ­და და გა­ხა­რე­ბულ­მა მითხ­რა: „ბადუ, შენ
შეძ­ლებ ამ საქ­მეს. და მე რი­თაც შე­მეძ­ლე­ბა, ხელს შე­გიწყო­
ბო“. ახ­ლა კი ბევ­რად უფ­რო გავ­თა­მამ­დი“.
ასე და­იწყო ქრის­ტი­ნე (ბადუ) თო­დუ­ა-­წუ­ლუ­კი­ძის კი­დევ
ერ­თი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი – 1927 წელს მან ბერ­ლი­ნის უნი­
ვერ­სი­ტეტ­ში, სა­მე­დი­ცი­ნო ფა­კულ­ტეტ­ზე ჩა­ა­ბა­რა, რო­გორც
უცხო­ელს, სწავ­ლის პრო­ცეს­ში გან­სა­კუთ­რე­ბით დი­დი ჯა­ფა
და­ად­გა, თუმ­ცა შე­უ­პო­ვა­რი და მი­ზან­ს­წ­რა­ფუ­ლი ხა­სი­ა­თის
წყა­ლო­ბით 1935 წლის­თ­ვის ძი­რი­თა­დი კურ­სი წარ­მა­ტე­ბით
და­ას­რუ­ლა და დოქ­ტო­რან­ტუ­რა­ში გა­ნაგ­რ­ძო სწავ­ლა.
„1927 წელს, ჩე­მი სიმ­წი­ფის მოწ­მო­ბით მი­მი­ღეს ბერ­ლი­ნის
უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში მე­დი­კურ ფა­კულ­ტეტ­ზე იმ პი­რო­ბით, რომ
ოთხი სე­მეს­ტ­რის შემ­დეგ უცხო­ე­ლის­თ­ვის და­მა­ტე­ბი­თი გა­
მოც­დე­ბი შვიდ სა­გან­ში უნ­და ჩა­მე­ბა­რე­ბი­ნა და მხო­ლოდ მა­
შინ შე­მეძ­ლო ფი­ზი­კუ­მი­ას ეგ­ზა­მე­ნის ჩა­ბა­რე­ბა. მე იმ­დე­ნად
გა­ხა­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვი, რომ არა­ვი­თა­რი სიძ­ნე­ლის არ მე­ში­
ნო­და. ... ასე მი­დი­ო­და დღე­ებ
­ ი და თვე­ე­ბი თავ­და­ვიწყე­ბა­ში,
ოღონდ რო­გორ­მე ჩე­მი და­სა­ხუ­ლი მიზ­ნის­თ­ვის მი­მეღ­წი­ა.
უსა­თუ­ოდ სა­ჭი­რო იყო სი­ბე­ჯი­თის ეგ­ზა­მე­ნის ჩა­ბა­რე­ბა ანა­
ტო­მი­ა­ში, რომ მი­მე­ღო ალექ­სან­დ­რე ჰუმ­ბოლ­დტ
­ ის სტი­პენ­
დი­ა, რო­მე­ლიც ინიშ­ნე­ბო­და ნი­ჭი­ე­რი უცხო­ე­ლე­ბი­სათ­ვის
[აღნიშნულ სტი­პენ­დი­ას ქრის­ტი­ნე რამ­დე­ნი­მე წე­ლი იღებ­
და - ა.მ.]. 1930 წელს გა­ზაფხულ­ზე ჩა­ვა­ბა­რე გა­მოც­თე­ბი
„სიმწიფის მოწ­მო­ბის“. ამა­ვე წლის შე­მოდ­გო­მა­ზე ჩა­ვა­ბა­რე
წი­ნაკ­ლი­ნი­კუ­რი გა­მოც­თე­ბი ე.ი. ფი­ზი­კუ­რი მე­დი­კუ­რი ფა­
კულ­ტე­ტის. რო­გორც მე, ისე მი­შა და ჩე­მი ახ­ლო მე­გობ­რე­ბი
ძა­ლი­ან გა­ხა­რე­ბუ­ლი ვი­ყა­ვით.
ეს ამ­ბა­ვი გახ­მა­ურ­და ქარ­თულ კო­ლო­ნი­ა­ში. მო­დი­ო­და მი­
ნაწყვეტი წიგნიდან
ლოც­ვის წე­რი­ლე­ბი სი­ხა­რუ­ლის და გაკ­ვირ­ვე­ბის ში­ნა­არ­
სით, თით­ქოს სას­წა­უ­ლი მო­მეხ­დი­ნა. ასეთ ჩემ წინ­ს­ვ­ლა და
გა­მარ­ჯ­ვე­ბა­ში პირ­ვე­ლი ღვაწ­ლი მი­უძღო­და მი­შას ერ­თ­გულ
დახ­მა­რე­ბას და ჩემს მე­გობ­რებს – გერ­და და ილ­ზეს. თან
ჩემს პრო­ფე­სო­რებს, რომ­ლე­ბიც სა­მარ­თ­ლი­ა­ნად აფა­სებ­
დენ ჩემს შრო­მას. პა­ტი­ვის­ცე­მა და კე­თი­ლი სურ­ვი­ლი ქონ­
დათ ჩემ­და­მი, რაც მე მამ­ხ­ნე­ვებ­და და შრო­მის უნარს მი­მა­
ტებ­და...“
წლე­ბის მან­ძილ­ზე სწავ­ლი­სა და მუ­შა­ო­ბის შე­დე­გად ქრის­
ტი­ნემ მო­ა­ხერ­ხა, თა­ვი და­ეღ­წია უკი­დუ­რე­სი გა­ჭირ­ვე­ბის­
თ­ვის. ჰუმ­ბოლ­დ­ტის სტი­პენ­დი­ამ, რო­მელ­საც ის, რო­გორც
ბე­ჯი­თი სტუ­დენ­ტი რამ­დე­ნი­მე წე­ლი­წადს იღებ­და, გა­ცი­ლე­
ბით შე­ამ­სუ­ბუ­ქა წუ­ლუ­კი­ძე­ე­ბის მდგო­მა­რე­ო­ბა. 1930-იანი
წლე­ბის ბო­ლოს ად­ლერ­ს­ჰო­ფის ლტოლ­ვილ­თა ბა­ნა­კე­ბიც
და­ტო­ვეს და ბერ­ლინ­ში გა­და­ვიდ­ნენ. ბი­ნა ბერ­ლინ­ში 1943
წელს, და­ბომ­ბ­ვის დროს და­ეწ­ვათ; ხან­ძ­რის დროს მი­ხე­ი­
ლი ავად გახ­და, ავად­მ­ყო­ფო­ბა გა­ურ­თულ­და და ოპე­რა­ცია
დას­ჭირ­და. პოს­ტო­პე­რა­ცი­უ­ლი რე­ა­ბი­ლი­ტა­ცი­ის პრო­ცე­სი
რამ­დე­ნი­მე თვეს გაგ­რ­ძელ­და, თუმ­ცა 1944 წლის აგ­ვის­ტო­
ში მი­ხე­ილ წუ­ლუ­კი­ძე გარ­და­იც­ვა­ლა.
„ვფიქრობ მი­შა­ზე: უკა­ნას­კ­ნე­ლად... მი­სი გა­სო­ცარ ლა­მა­
ზად მო­ღი­მა­რი სა­ხით... რო­მე­ლიც მას სიკ­ვ­დი­ლის შემ­დეგ
კი­დევ შერ­ჩე­ნო­და. ამ მშვე­ნი­ე­რი ღი­მი­ლით სა­მუ­და­მოთ
გა­მოგ­ვეთხო­ვა... ჩვე­ნი მი­შა, ჩე­მი ახალ­გაზ­რ­დო­ბის მე­გო­
ბა­რი, ჩე­მი მას­წავ­ლე­ბე­ლი, ჩვე­ნი ოჯა­ხის მე­თა­უ­რი, ჩვე­ნი
ერ­თ­გუ­ლი – მო­სიყ­ვა­რუ­ლე. დაგ­ვ­ტო­ვა და­ობ­ლე­ბუ­ლი მარ­
ტოდ ამ უცხო­ეთ­ში... და თან წა­ი­ღო ჩე­მი ახალ­გაზ­რ­დო­ბა,
ჩე­მი სუ­ლი­ე­რი სიმ­შ­ვი­დე. ჩვენს მწუ­ხა­რე­ბას საზღ­ვა­რი არა
აქვს! მას შემ­დეგ, გო­გია ვერ მე­ცა­დი­ნე­ობს, ცხად­ში და სიზ­
მარ­ში სულ მა­მას ხე­დავს: ხში­რად ღა­მე გა­მო­იღ­ვი­ძებს და
სიზ­მარს მიყ­ვე­ბა: „ვნახე მა­მა, ჩვენს კა­რებ­თან ახ­ლო მო­
მა­ვა­ლი, და­სუს­ტე­ბუ­ლი... გო­გი­ა, მო­მეშ­ვე­ლე, მარ­ტო კი­ბე­
ზე ვერ ამო­ვა­ლო. მი­ვეშ­ვე­ლე მა­მას გა­ხა­რე­ბულ­მა და უცებ
39
ნაწყვეტი წიგნიდან
გა­მო­მეღ­ვი­ძა…“
მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომ­მა ბერ­ლინს ძლივს შეჩ­ვე­უ­ლი არა­ერ­
თი ადა­მი­ა­ნი აქ­ცია ხელ­მე­ო­რედ ემიგ­რან­ტად. ზო­გი ომის
დროს­ვე გა­ექ­ცა ბომ­ბებს, ზო­გი ომის ბო­ლოს­კენ ქა­ლაქს
მო­ახ­ლო­ე­ბულ წი­თელ არ­მი­ას. ბერ­ლი­ნის ემიგ­რა­ცი­ის დი­
დი ნა­წი­ლი პა­რიზ­ში გა­და­ვი­და, მცი­რე ნა­წი­ლი არ­გენ­ტი­ნა­
ში, ხო­ლო ნა­წი­ლი მი­უნ­ხენ­ში, სა­დაც ომის შემ­დეგ ქარ­თუ­
ლი ემიგ­რა­ცის ახა­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი ცენ­ტ­რი ჩა­მო­ყა­ლიბ­და.
ცო­ტა­ნი დარ­ჩ­ნენ ბერ­ლინ­ში, მათ შო­რის დე­და-­შ­ვი­ლი წუ­
ლუ­კი­ძე­ე­ბი და ე.წ. საბ­ჭო­თა ზო­ნა­ში, აღ­მო­სავ­ლეთ სექ­
ტორ­ში აღ­მოჩ­ნ­დ­ნენ. ქრის­ტი­ნეს ხელ­მ­ძღ­ვა­ნე­ლი, ცნო­ბი­
ლი გერ­მა­ნე­ლი კარ­დი­ო­ლო­გი, პრო­ფე­სო­რი ზა­უ­ერ­ბ­რუ­ხიც
აქ­ვე რჩე­ბო­და და აქ­ვე იყო მი­ხე­ილ წუ­ლუ­კი­ძის საფ­ლა­ვიც.
ერ­თხელ უკ­ვე ახ­ლი­დან დაწყე­ბუ­ლი და ძლივს შე­კო­წი­წე­ბუ­
ლი, აწყო­ბი­ლი ცხოვ­რე­ბი­დან გაქ­ცე­ვა და ახალ ად­გი­ლას
ისევ ახა­ლი ცხოვ­რე­ბის დაწყე­ბა ქრის­ტი­ნე წუ­ლუ­კი­ძემ ვე­
ღარ შეძ­ლო.
„როგორც იყო, გა­თავ­და ომი... ჩვენ ცოცხ­ლე­ბი გა­დავ­რ­
ჩით... ბევ­რი ქარ­თ­ვე­ლი თუ რუ­სი მო­დი­ო­და ჩემ­თან, რო­
მე­ლიც მსუ­ბუ­ქად იყო დაჭ­რი­ლი. პირ­ველ დახ­მა­რე­ბას მე
და გო­გია ვუ­კე­თებ­დით. 1945 წელს გა­და­ვე­დით მე და გო­
გია ახალ ბი­ნა­ში. მე მინ­დო­და „შინაგანი ავად­მ­ყო­ფო­ბის“
პრაქ­ტი­კა გა­მეხ­ს­ნა. პროფ. შტა­გის მე­უღ­ლე აქი­რა­ვებ­და ხუ­
თო­თა­ხი­ან ბი­ნას.
ყვე­ლა­ფე­რი, ავე­ჯიც იაფ ფა­სად მომ­ყი­და. თვი­თონ გათხო­
ვილ ქა­ლიშ­ვილ­თან აპი­რებ­და გა­დას­ვ­ლას. პროფ. ზა­უ­ერ­
ბ­რუ­ხი, იმ დრო­ე­ბით, სა­ე­ქი­მო და­წე­სე­ბუ­ლე­ბის თავ­მ­ჯ­დო­მა­
რედ იყო. მან მომ­ცა თა­ნამ­დე­ბო­ბა Fachertztin fuer innere
Krankheiten [შინაგან სნე­უ­ლე­ბა­თა ექი­მი - ა.მ.]. ჩვე­ნი დი­
დი ხნის მე­გო­ბა­რი ელი­სა­ბედ ბლან­კი ავიყ­ვა­ნე თა­ნა­შემ­წეთ
და გავ­ხს
­ ე­ნი ში­ნა­გა­ნი ავად­მყ
­ ო­ფო­ბის პრაქ­ტი­კა. მთე­ლი
დღე მუ­შა­ო­ბის შემ­დეგ ღა­მის თორ­მეტ სა­ათ­ზე ჩემს გო­გი­ას,
რო­მე­ლიც ჯერ კი­დევ სა­წერ მა­გი­დას­თან იჯ­და და მუ­შა­ობ­
და, უსურ­ვე ღა­მე მშვი­დო­ბი­სა და დავ­წე­ვი. სა­მამ­დე ჩა­მე­
ძი­ნე­ბო­და, რო­გორც ყო­ველ­თ­ვის ოც­ნე­ბა­ში ვეს­ტუმ­რე ჩემს
საყ­ვა­რელ სამ­შობ­ლოს კუთხეს, სა­დაც და­ვი­ბა­დე და ბედ­
ნი­ე­რი ბავ­შო­ბა გა­მი­ტა­რე­ბი­ა, ჩემ საყ­ვა­რელ მშობ­ლებ­თან,
ძმებ­თან და დებ­თან და ნა­თე­სა­ვებ­-­მე­გობ­რებ­თან... გუ­ლი
და­მი­ღონ­და, რომ დე­და და მა­მა ცოცხა­ლი არ მე­გულ­ვე­
ბა!!“
ეს გა­მორ­ჩე­ულ
­ ი ხა­სი­ა­თი­სა და ში­ნა­გა­ნი ძა­ლის ქა­ლი სი­
ცოცხ­ლის ბო­ლომ­დე ვერ მო­ე­რია სახ­ლი­დან, სამ­შობ­ლოს­
გან, ოჯა­ხის­გან შორს ყოფ­ნის სევ­დას. ბო­ლო წლებ­ში მის
ჩა­ნა­წე­რებ­ში სა­ქარ­თ­ვე­ლოს­თან და­კავ­ში­რე­ბუ­ლი მო­გო­ნე­
ბე­ბი ყვე­ლა­ფერს ფა­რავს:
„ვზივარ ჩემ სა­წერ მა­გი­დას­თან და ვი­გო­ნებ ჩემს ბედ­ნი­ერ
ბავ­შო­ბას, საყ­ვა­რელ სამ­შობ­ლო­ში. თვალ­წინ მიდ­გას მა­მა,
რო­გორ შეხ­ვდ
­ ე­ბო­და მზის ამოს­ვ­ლას, რო­გორ გა­ნიც­დი­და
ბუ­ნე­ბის გა­მოღ­ვი­ძე­ბას, რო­გორც მი­სი ნამ­დ­ვი­ლი შვი­ლი.
40
ბულ­ბუ­ლის ტკბი­ლი გა­ლო­ბით და სხვა­დას­ხ­ვა ჩი­ტე­ბის ჟრი­
ა­მუ­ლით სტკბე­ბო­და დი­ლას! დი­ლას ხში­რად გა­მი­გო­ნია
მა­მის სიმ­ღე­რა: „დილა იყო მშვე­ნი­ე­რი. შაშ­ვ­მა აჯო­ბა კა­
კაბ­სა, შაშ­ვი მგა­ლო­ბე­ლი­ა“ და სხვა. ... მა­მა, ძვირ­ფა­სო მა­
მავ, დღეს შე­ნი გარ­დაც­ვა­ლე­ბის დღე­ა! წუ­ხელ ავად ვი­ყა­ვი,
კი­ნა­ღამ მოვ­კ­ვ­დი... დღეს უკეთ ვარ, თუმ­ცა ძა­ლი­ან სი­სუს­
ტეს ვგრძნობ – ვფიქ­რობ შენ­ზე, საყ­ვა­რელ დე­და­ზე – თქვენ
არ ხართ ამ ქვეყ­ნად, მაგ­რამ ჩემს გულ­ში ორი­ვე­ნი ცოცხ­
ლობთ. ყო­ველ გა­ჭირ­ვე­ბა­ში ვგრძნობ თქვენს სი­ახ­ლო­ვეს.
თუნდ ერ­თხელ მე­ღირ­სოს სამ­შობ­ლო კუთხის ნახ­ვა, უთ­ქ­ვე­
ნოდ ვერ გა­ვი­ხა­რებ... გა­ნის­ვე­ნეთ მშვი­დათ, ჩე­მო საყ­ვა­რე­
ლო დე­და და მა­მა – და მა­პა­ტი­ეთ, მე უბე­დურს, რომ მთე­ლი
სი­ცოცხ­ლე გა­გიმ­წა­რეთ, თქვენ­გან მო­შო­რე­ბით. ... მახ­სოვს
ათი წლი­სამ მა­მას­თან ბაღ­ში მუ­შა­ო­ბის დროს ერ­თი ლეღ­
ვის ხე დავ­რ­გი, რო­მე­ლიც ისე დი­დი გა­ი­ზარ­და ჩე­მი იქ ყოფ­
ნის დროს, რომ შე­მეძ­ლო ზედ ას­ვ­ლა და გემ­რი­ე­ლი ნა­ყო­
ფის შექ­ცე­ვა. ახ­ლაც მახ­სოვს, რო­გორ ფრთხი­ლად... რომ
ხეს არ სტკე­ნო­და... ზედ და­ვა­წე­რე ჩე­მი სა­ში­ნაო სა­ხე­ლის,
პირ­ვე­ლი ან­ბა­ნი „ბ“. ჩე­მი­ა­ნე­ბი და­ტან­ჯუ­ლი და გულ­მოკ­
ლულ­ნი ჩე­მი იქ არ­ყოფ­ნის გა­მო, ხში­რად მწერ­დენ: „ბადუ,
შე­ნი ლეღ­ვის ხე იმ­ხე­ლა გა­ი­ზარ­და, რომ იმის ჩრდილ­ქ­ვეშ
შე­ვექ­ცე­ვით სა­დილს და მის ტკბილ ნა­ყოფს. – შე­ნი ხე­ლით
და­ნა­წე­რი „ბ“ კი­დევ კარ­გად აჩ­ნი­ა­ო...“
ქრის­ტი­ნე წუ­ლუ­კი­ძე 1981 წელს გარ­და­იც­ვა­ლა ბერ­ლინ­ში
ისე, რომ სა­ქარ­თ­ვე­ლო­ში ჩა­მოს­ვ­ლა ვე­ღარ შეძ­ლო. მი­სი
მო­გო­ნე­ბე­ბი საბ­ჭო­თა წარ­სუ­ლის კვლე­ვის ლა­ბო­რა­ტო­რი­
ი­სათ­ვის, რო­მე­ლიც გერ­მა­ნი­ა­ში ქარ­თუ­ლი პო­ლი­ტი­კუ­რი
ემიგ­რა­ცი­ის ის­ტო­რი­ას წლე­ბი­ა, იკ­ვ­ლევს, მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვან
წყა­როდ იქ­ცა. ამ ჩა­ნა­წე­რე­ბის დახ­მა­რე­ბით გერ­მა­ნი­ა­ში
ქარ­თუ­ლი ემიგ­რა­ცი­ის კვლე­ვაც წინ წავ­წი­ეთ და ბერ­ლინ­
ში რამ­დე­ნი­მე ქარ­თ­ვე­ლი ემიგ­რან­ტის საფ­ლა­ვიც ვი­პო­ვეთ.
მათ შო­რის, ქრის­ტი­ნე და მი­ხე­ილ წუ­ლუ­კი­ძე­ე­ბის საფ­ლა­ვის
მო­ნა­ხუ­ლე­ბაც შევ­ძე­ლით.
იონა თო­დუ­ას „გაქცევის დღი­უ­რი“ და ქრის­ტი­ნე წუ­ლუ­
კი­ძის „ჩემი თავ­გა­და­სა­ვა­ლი და ზო­გი­ერ­თი მო­გო­ნე­ბა­
ნი“, ჩვე­ნი თა­ნა­მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის ფი­ნან­სუ­რი მხარ­და­ჭე­რით,
ცოტა სნის წინ გა­მო­ი­ცა. სოვ­ლა­ბის სა­გა­მომ­ცემ­ლო სე­რი­ა,
„აკრძალული მეხ­სი­ე­რე­ბა“, ცდი­ლობს, ის­ტო­რი­ას და­უბ­
რუ­ნოს და სა­ზო­გა­დო­ე­ბამ­დე მი­ი­ტა­ნოს ჩვე­ნი ქვეყ­ნის უახ­
ლე­სი ის­ტო­რი­ი­დან საბ­ჭო­თა ტო­ტა­ლი­ტა­რუ­ლი სის­ტე­მის
„ძალისხმევით“ უკ­ვა­ლოდ გამ­ქ­რა­ლი ადა­მი­ა­ნე­ბის ბე­დის­
წე­რა, მა­თი ამ­ბე­ბი, ხმე­ბი... ამ ამ­ბებს შო­რი­საა ბოლ­შე­ვი­კუ­
რი ოკუ­პა­ცი­ის გა­მო, სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან პო­ლი­ტი­კურ ემიგ­
რა­ცი­ა­ში წა­სუ­ლი ოჯა­ხე­ბის შე­სა­ხებ ცოდ­ნაც.
წიგნს, სოვ­ლა­ბი 1921 წელს ემიგ­რა­ცი­ა­ში წა­სუ­ლი ქა­ლე­
ბის ხსოვ­ნას უძღ­ვ­ნის, რო­მელ­თა სა­ხე­ლე­ბი და ბი­ოგ­რა­ფია
ის­ტო­რი­ამ ან სა­ერ­თოდ ვერ შე­მოგ­ვი­ნა­ხა, ან ისე მწი­რედ,
რომ ამ­ბის აღ­დ­გე­ნა რთუ­ლი­ა. თით­ქოს არც კი ყო­ფი­ლან,
არც კი უარ­სე­ბი­ათ.
 ესე

ტექ­ს ­ტ ი: ირაკ­ლ ი ხვა­დ ა­გ ი­ა ­ნ ი

ორი გაქ­ცე­ვა
„რკინის ფარ­დის“ მიღ­მა
პარ­ტ­ბი­ლე­თი №3217
1933 წელს კრემ­ლ­ში, ბერ­ლი­ნი­დან სპე­ცი­ა­ლუ­რი
დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი პა­კე­ტი მი­ვი­და ამხ. სტა­ლი­ნის
სა­ხელ­ზე. პა­კეტ­ში კონ­ვერ­ტი იდო, კონ­ვერ­ტ­ში –
პარ­ტ­ბი­ლე­თი N3217, ზედ კი ეწე­რა:
– „შეიკვეხე უკან“.
1933 წლის ზაფხულ­ში, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ ნო­მი­
ნა­ლუ­რი „პრეზიდენტის“ – სახ­კომ­საბ­ჭოს თავ­მ­ჯ­
დო­მა­რის მო­ად­გი­ლის, ძვე­ლი ბოლ­შე­ვი­კის – კი­
რი­ლე კა­კა­ბა­ძის გერ­მა­ნი­ა­ში „გაქცევამ“ დი­დი
თავ­სა­ტე­ხი გა­უჩ
­ ი­ნა საბ­ჭო­თა კავ­ში­რის უშიშ­რო­ე­
ბის მან­ქა­ნა­სა და პრო­პა­გან­დის სამ­სა­ხურს.
მარ­თა­ლი­ა, „გაქცევების“ სე­რია კა­კა­ბა­ძით არ
დაწყე­ბუ­ლა, თუმ­ცა ამ რან­გის პარ­ტი­ულ ­ ი მუ­შა­კის,
თა­ნაც ბე­ლა­დის თა­ნა­მე­მა­მუ­ლის დე­მონ­სტ­ ­რა­ცი­უ­
ლი არ­დაბ­რუ­ნე­ბა სა­ინ­ტე­რე­სო სიგ­ნა­ლი იყო და­
სავ­ლე­თის­თვ
­ ის.
კა­კა­ბა­ძე კი­რი­ლე დი­მიტ­რის ძე
და­იბ­ ა­და 1888 წელს, ქუ­თა­ი­სის მაზ­რის და­ბა ხონ­ში,
გლე­ხის ოჯახ­ში. და­ამ­თავ­რა 6-კლასიანი სა­ქა­ლა­ქო
სკო­ლა. შემ­დეგ სწავ­ლობ­და რკი­ნიგ­ზის უმაღ­ლეს
კურ­სებ­ზე. 1905 წლი­დან იყო სო­ცი­ალ­-­დე­მოკ­რა­
ტი­უ­ლი მუ­შა­თა პარ­ტი­ის წევ­რი. 1917 წლამ­დე მუ­
შა­ობ­და რკი­ნიგ­ზის სის­ტე­მა­ში. 1917 წელს აქ­ტი­უ­
რად მო­ნა­წი­ლე­ობ­და პეტ­როგ­რა­დის ბოლ­შე­ვი­კურ
გა­დატ­რი­ა­ლე­ბა­ში, მე­თა­უ­რობ­და გან­სა­კუთ­რე­ბუ­ლი
და­ნიშ­ნუ­ლე­ბის რაზმს კა­რე­ლი­ის ფრონ­ტზ ­ ე. იყო
ბოლ­შე­ვი­კუ­რი პარ­ტი­ის პეტ­როგ­რა­დის კო­მი­ტე­ტის
წევ­რი, პეტ­როგ­რა­დის დაც­ვის სა­გან­გე­ბო კო­მი­სი­
ის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე ტრან­ს­პორ­ტის რე­მონ­ტის ხა­ზით.
შემ­დ­გომ წლებ­ში მუ­შა­ობ­და სხვა­დას­ხ­ვა თა­ნამ­
დე­ბო­ბა­ზე რკი­ნიგ­ზის სის­ტე­მა­ში; რკი­ნიგ­ზელ­თა
პროფ­კავ­ში­რებ­ში. 1921 წელს, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს საბ­
ჭო­თა რუ­სე­თის მი­ერ ოკუ­პი­რე­ბის შემ­დეგ, მუ­შა­ობ­
და „ცეკავშირის“ სის­ტე­მა­ში, იყო რკი­ნიგ­ზელ­თა
პროფ­კავ­ში­რის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე, სა­ქარ­თ­ვე­ლოს სსრ

საბ­ჭო­ე­თის მო­ქა­ლა­ქე კო­მუ­ნის­ტი ჩი­ნოვ­ნი­კე­ბის

ევ­რო­პა­ში დარ­ჩე­ნა, სამ­შობ­ლო­ში არ­დაბ­რუ­ნე­ბის
პირ­ვე­ლი დი­დი ტალ­ღა 1927-1928 წლებ­ში და­
იწყო – კომ­პარ­ტი­აშ ­ ი მომ­ხ­და­რი გან­ხეთ­ქი­ლე­ბის
შე­დე­გად „ტროცკისტებსა“ და „სტალინელებს“
შო­რის გა­ჩა­ღე­ბუ­ლი ოპო­ზი­ცი­ურ ­ ი ბრძო­ლის პე­
რი­ოდ­ში. ამ უკა­ნას­კ­ნელ­თა ტრი­უმ­ფის შემ­დეგ,
გა­მარ­ჯ­ვე­ბუ­ლებ­მა, „ტროცკისტების“ წმენ­დის მიზ­
ნით, საზღ­ვარ­გა­რე­თი­დან დიპ­ლო­მა­ტე­ბის შერ­
ჩე­ვი­თი გა­მოწ­ვე­ვა და­იწყეს, პარ­ტი­ულ ­ ი შე­მოწ­მე­
ბე­ბის გა­სა­ტა­რებ­ლად. ბევ­რ­მა მათ­გან­მა მა­შინ­ვე
თავ­შე­სა­ფა­რი ითხო­ვა მას­პინ­ძელ ქვეყ­ნებ­ში, რად­
გან ხვდე­ბოდ­ნენ, რომ შინ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლებს შო­
რე­უ­ლი გა­და­სახ­ლე­ბის (შუა აზი­ა, ციმ­ბი­რი) ცხა­დი
პერ­სპ­ ექ­ტი­ვა დახ­ვ­დე­ბო­დათ. ანა­ლო­გი­ურ­ ად მო­
იქ­ც­ნენ სა­გა­რეო დაზ­ვერ­ვის რი­გი აგენ­ტე­ბიც.

მაგ­რამ, რას უნ­და შე­ეშ­ფო­თე­ბი­ნა პრი­ვი­ლე­გი­რე­

ბუ­ლი ქარ­თ­ვე­ლი კო­მუ­ნის­ტი 1933 წელს? რა ლო­ კირილე კაკაბაძე.
გი­კა იდ­გა მი­სი მო­უ­ლოდ­ნე­ლი დე­მარ­შის უკან? საზოგადოებრივი არქივი. ლიდია და ენდრიუ კაკაბაძეების კოლექცია.

41
 სა­გეგ­მო კო­მი­სი­ის თავ­მ­ჯდ­ ო­მა­რე, ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის
წყალ­თა­მე­ურ­ნე­ობ ­ ის თავ­მჯ­ ­დო­მა­რე, რუ­სე­თის კომ­
პარ­ტი­ის ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის კო­მი­ტე­ტის წევ­რი, სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს სსრ სა­სოფ­ლო კავ­ში­რის თავ­მ­ჯ­დო­მა­რე,
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კომ­პარ­ტი­ის ცენ­ტ­რა­ლუ­რი სა­კონ­
ტ­რო­ლო კო­მი­სი­ის წევ­რი. 1925, 1927 და 1929
წლებ­ში ამი­ერ­კავ­კა­სი­ის კო­ო­პე­რა­ცი­უ­ლი კავ­ში­რის
თავ­მ­ჯდ
­ ო­მა­რის სტა­ტუ­სით იგ­ზავ­ნე­ბო­და ევ­რო­
პა­ში კო­ოპ ­ ე­რა­ტორ­თა ყრი­ლო­ბებ­ზე. 1931 წლის
ივ­ლის­ში, მო­რიგ მივ­ლი­ნე­ბა­ში გა­ემ­გ­ზავ­რა ბერ­
ლინ­ში, სა­კავ­ში­რო „რუდოექსპორტის“ თავ­მ­ჯ­დო­
მა­რის სტა­ტუ­სით, სა­დაც პა­რა­ლე­ლუ­რად იკა­ვებ­და
„მარგანეცექსპორტის“ დი­რექ­ტო­რის თა­ნამ­დე­ბო­
ბას.
1933 წლის აგ­ვის­ტოს დამ­დეგს, სსრკ სა­ვაჭ­რო წარ­
მო­მად­გენ­ლო­ბის კად­რე­ბის გან­ყო­ფი­ლე­ბის გამ­გემ
კა­კა­ბა­ძეს ში­ნა­უ­რუ­ლად „ურჩია“ – სა­ზაფხუ­ლო შვე­
ბუ­ლე­ბა სამ­შობ­ლო­ში გა­ე­ტა­რე­ბი­ნა, რა­ზეც კა­კა­ბა­ძე
აფეთ­ქ­და და არამ­კითხე მრჩე­ვე­ლი და მთე­ლი კომ­
პარ­ტია სა­ში­ნე­ლი სიტყ­ვე­ბით გა­მო­ლან­ძღა. კა­კა­ბა­
ძის გა­მოხ­ტო­მის შე­სა­ხებ შეტყო­ბი­ნე­ბა კომ­პარ­ტი­ის
ცენ­ტ­რა­ლურ სა­კონ­ტ­რო­ლო კო­მი­სი­ას გა­ეგ­ზავ­ნა.
ამა­სო­ბა­ში კი კი­რი­ლემ 23 სექ­ტემ­ბერს გერ­მა­ნი­ას
თავ­შე­სა­ფა­რი სთხო­ვა და „მარგანეცექსპორტში“
საქ­მე­ე­ბის გა­და­სა­ბა­რებ­ლა­დაც არ გა­მოცხად­და,
მე­ტიც – ოქ­ტომ­ბერ­ში სა­სა­მარ­თ­ლო­ში სარ­ჩე­ლი
შე­ი­ტა­ნა სამ­სა­ხუ­რის წი­ნა­აღ­მ­დეგ კუთ­ვნ
­ ი­ლი 5 000
მარ­კის მი­სა­ღე­ბად, პირ­ველ მოს­მე­ნა­ზე კი გა­ნაცხა­
და, რომ – „თავს სსრკ-ის მო­ქა­ლა­ქედ კი არა, თა­
ვი­სუ­ფა­ლი, ეროვ­ნუ­ლი სა­ქარ­თ­ვე­ლოს მო­ქა­ლა­ქედ
თვლი­და, რო­მე­ლიც საბ­ჭო­ეთს ჰყავ­და და­მო­ნე­ბუ­
ლი“. სა­სა­მარ­თ­ლომ კა­კა­ბა­ძის სარ­ჩე­ლის გან­ხილ­
ვა­ზე უარი თქვა.
თუმ­ცა ეს მხო­ლოდ და­საწყი­სი იყო – კა­კა­ბა­ძეს ევ­
რო­პე­ლი ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბის არ­მია და­ეხ­ვია და მა­ნაც
ექ­ს­კ­ლუ­ზი­უ­რი წე­რი­ლე­ბის სე­რია ბრი­ტა­ნულ და
გერ­მა­ნულ გა­მო­ცე­მებს და­უთ­მო. მწვა­ვე სა­თა­უ­რე­
ბით და­ბეჭ­დი­ლი სკან­და­ლუ­რი წე­რი­ლე­ბი საბ­ჭო­
ე­თის ში­და­პო­ლი­ტი­კურ სამ­ზა­რე­უ­ლოს ეძღ­ვნ ­ ე­ბო­
და – კო­ლექ­ტი­ვი­ზა­ცი­ის კა­ტას­ტ­რო­ფას და სსრკ-ის
ეკო­ნო­მი­კის კრახს, ინ­ტ­რი­გებს კომ­პარ­ტი­ის მა­ღალ
ეშე­ლო­ნებ­ში, პო­ლი­ტი­კურ რეპ­რე­სი­ებს, ოპო­ზი­ცი­ო­
ნერ­თა დევ­ნას და, რაც მთა­ვა­რია – ამ­ხა­ნაგ სტა­ლი­
ნის ხა­სი­ა­თის მძი­მე შტრი­ხებ­სა და პი­რა­დი ცხოვ­რე­
ბის ბნელ მხა­რე­ებს.
სსრკ სა­გა­რეო საქ­მე­თა სა­ხალ­ხო კო­მი­სა­რი­ა­ტი ევ­
რო­პულ მხარ­დამ­ჭერ პრე­სა­ში სა­პა­სუ­ხო სტა­ტი­ე­ბის
გან­თავ­სე­ბი­სა და დიპ­ლო­მა­ტი­უ­რი ნო­ტე­ბის მო­სამ­
ზა­დებ­ლად მო­ბი­ლიზ­და, თუმ­ცა სტა­ლი­ნის გა­დაწყ­
ვე­ტი­ლე­ბით პო­ლე­მი­კა შე­ჩერ­და; მან წაყ­რუ­ე­ბის
ტაქ­ტი­კა აირ­ჩია და გა­უმ­ არ­თ­ლა კი­დე­ვაც. კა­კა­
42
ბა­ძის გუ­ლახ­დი­ლი სტა­ტი­ე­ბი – საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში
გა­მე­ფე­ბუ­ლი ტე­რო­რი­სა და სი­ღა­ტა­კის შე­სა­ხებ,
პირ­ველ ხა­ნებ­ში პო­პუ­ლა­რო­ბით სარ­გებ­ლობ­და,
შემ­დ­გომ კი ინ­ტე­რეს­მა იკ­ლო, „ექსპერტთა“ სკეპ­
ტი­ციზ­მ­მა იმა­ტა, ახალ­მა სკან­და­ლებ­მა გა­და­ფა­რა
და მომ­დე­ვო წლის მან­ძილ­ზე პრე­სის ყუ­რადღე­ბის
ფო­კუ­სი­დან გაქ­რა. მხო­ლოდ ალაგ­-ა­ლაგ, მო­რი­გი
გამ­წ­ვა­ვე­ბი­სას ჟურ­ნა­ლის­ტე­ბი კვლავ იხ­სე­ნებ­დ­ნენ
„ოქროს წყა­როს“ კომ­პარ­ტი­ის მა­ღა­ლი ეშე­ლო­ნე­
ბი­დან და კი­რი­ლეც დე­ტა­ლუ­რად ჰყვე­ბო­და სა­ვაჭ­
რო და ეკო­ნო­მი­კუ­რი წარ­მო­მად­გენ­ლო­ბე­ბის ქვეშ
მოქ­მე­დი საბ­ჭო­თა სა­გა­რეო დაზ­ვერ­ვის სას­ტიკ მე­
თო­დებ­ზე.
1930-იანი წლე­ბის ბო­ლოს­კენ კი­რი­ლე კა­კა­ბა­ძემ
დიდ ბრი­ტა­ნეთს შე­აფ ­ ა­რა თა­ვი. ალ­ღომ მას აქაც
არ უღა­ლა­ტა – „კუნძულებზე“ საბ­ჭო­თა დაზ­ვერ­ვის
სას­ტი­კი შუ­რის­მა­ძი­ე­ბე­ლი ხე­ლი ძნე­ლად თუ მის­წ­
ვ­დე­ბო­და, გერ­მა­ნი­ა­ში კი უკ­ვე ნა­ციზ­მი მძვინ­ვა­რებ­
და…
„სამშობლოში“ კი მი­სი „გაქცევიდან“ სულ რა­ღაც
3 წე­ლი­წად­ში უკ­ვე სრუ­ლი მას­შტ ­ ა­ბით და­იწყო ის,
რის­მა სა­ფუძ­ვლ ­ ი­ან­მა მო­ლო­დინ­მაც კი­რი­ლე კა­კა­
ბა­ძეს სა­მუ­და­მოდ ათ­ქ­მე­ვი­ნა უარი სა­კუ­თარ სახ­ლ­
ში დაბ­რუ­ნე­ბა­ზე – საბ­ჭო­თა უშიშ­რო­ებ ­ ა კომ­პარ­ტი­ის
„ძველ გვარ­დი­ას“ და­ე­რია და 1937 წლი­სათ­ვის კი­
რი­ლეს ამ­ხა­ნაგ­-­მე­გობ­რე­ბი უკ­ვე გულ­მოდ­გი­ნედ იყ­
ვ­ნენ წაშ­ლი­ლი ძვე­ლი გა­ზე­თე­ბის ფურ­ც­ლე­ბი­და­ნაც.
„ლელო“
1959 წლის 6 იან­ვარს სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კომ­პარ­ტი­ის
ცე­კას ბი­უ­როს სხდო­მა­ზე, მე-18 სა­კითხად რთვე­ლი­
აშ­ვი­ლის მოხ­სე­ნე­ბა მო­ის­მი­ნეს. ბი­უ­რომ და­ად­გი­ნა:
სა­ქარ­თ­ვე­ლოს კომ­პარ­ტი­ის რი­გე­ბი­დან გა­ი­რიცხოს
– ჭე­იშ­ვი­ლი ალექ­სან­დ­რე ნი­კო­ლო­ზის ძე, სკკპ წევ­
რი 1928 წლი­დან, პარ­ტ­ბი­ლე­თი N06461785 – სამ­
შობ­ლოს ღა­ლა­ტის გა­მო.
თუმ­ცა, თბი­ლის­ში ჭო­რე­ბი უკ­ვე 1958 წლის ბო­
ლოს და­ირ­ხა – ცნო­ბი­ლი პრო­ლეტ­მ­წე­რა­ლი,
„სოციალისტური სოფ­ლის“ იდე­ურ­-­მ­ხატ­ვ­რუ­ლი
გან­დი­დე­ბის ფრონ­ტ­ზე მოღ­ვა­წე, სტა­ლი­ნუ­რი პრე­
მი­ის ლა­უ­რე­ა­ტი ალი­ო­შა ჭე­იშ­ვი­ლი, გერ­მა­ნი­აშ
­ი
მივ­ლი­ნე­ბი­დან აღარ დაბ­რუ­ნე­ბუ­ლა და გერ­მა­ნი­ის
ფე­დე­რა­ცი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კის­თ­ვის უთხოვ­ნია თავ­
შე­სა­ფა­რი­ო.
თბი­ლის­ში დარ­ჩე­ნი­ლი ოჯა­ხის­თ­ვის, მე­უღ­ლის – ქე­
თო ჭე­იშ­ვი­ლის, შვი­ლე­ბის – გი­ორ­გის და რე­ვა­ზის­თ­
ვის გა­ურ­კ­ვევ­ლო­ბის კოშ­მა­რი და­იწყო. და­ბა­რე­ბე­ბი
 ესე

და და­კითხ­ვე­ბი КГБ-ში, გა­უთ­ლე­ლი კა­ვა­ლე­რის­ტის
– ალექ­სი ინა­უ­რის უზ­რ­დე­ლი გა­მოხ­ტო­მე­ბით, ოჯა­
ხის მე­გობ­რე­ბი­სა­გან სრუ­ლი უარ­ყო­ფა-­ბო­ი­კო­ტით,
გა­ზე­თე­ბი­დან – ალი­ო­შას, რო­გორც „სამშობლოს
მო­ღა­ლა­ტის“ წყევ­ლით და მთე­ლი წლის გან­მავ­
ლო­ბა­ში გა­მოკ­რუ­ლი ფუ­თით ჯდო­მით – და­პა­ტიმ­
რე­ბა-­გა­და­სახ­ლე­ბის მო­ლო­დინ­ში.
თუმ­ცა, ამ ყვე­ლა­ფერს ერ­თი უც­ნა­ურ ­ ო­ბაც ახ­ლ­
და – და­სავ­ლეთ გერ­მა­ნი­ი­დან, „მოღალატედ“ გა­
მოცხა­დე­ბუ­ლი მწერ­ლის წე­რი­ლე­ბის ნა­კა­დი არ
წყდე­ბო­და. მათ ოჯა­ხი, ГОКС-იდან იღებ­და (რა თქმა
უნ­და, КГБ-ს გავ­ლით) თან გად­მო­ცე­მუ­ლი ამა­ნა­თე­
ბით – სხვა­დას­ხვ ­ ა მო­სა­კითხი სა­ჩუქ­რი­თა თუ მე­
დი­კა­მენ­ტე­ბით შვი­ლი­სათ­ვის. ალი­ო­შა წე­რი­ლებ­ში
მე­უღ­ლეს აიმე­დებ­და, რომ „ქვეყნისთვის ძა­ლი­ან
მნიშ­ვ­ნე­ლო­ვა­ნი საქ­მის“ გა­მო მო­უწ ­ ია ამ ნა­ბი­ჯის
გა­დად­გ­მა, გაკ­ვირ­ვე­ბას გა­მოთ­ქ­ვამ­და ოჯა­ხის შე­
ვიწ­რო­ე­ბის გა­მო და მე­უღ­ლეს ურ­ჩევ­და – ვა­სილ
პავ­ლო­ვი­ჩი­სა და ირაკ­ლი აბა­ში­ძის­თ­ვის მი­ე­მარ­თა,
მათ ხომ ყვე­ლა­ფე­რი იცი­ან ჩე­მი აქ დარ­ჩე­ნის მნიშ­
ვ­ნე­ლო­ბის შე­სა­ხე­ბო.
თან ერ­თად, რო­გორც ენე­ბის სა­უ­კე­თე­სო მცოდ­ნე
და თარ­ჯი­მა­ნი. 1958 წლი­სათ­ვის იგი უკ­ვე სა­ქარ­
თ­ვე­ლოს სსრ მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა აკა­დე­მი­ის ლი­ტე­რა­
ტუ­რის ინ­ს­ტი­ტუ­ტის უფ­რო­სი მეც­ნი­ერ­-­თა­ნამ­შ­რო­
მე­ლი, ფი­ლო­ლო­გი­ურ მეც­ნი­ე­რე­ბა­თა კან­დი­და­ტი
და თსუ­-ის დო­ცენ­ტი იყო.
ალექ­სან­დ­რე ჭე­იშ­ვი­ლი 1957 წელ­საც გერ­მა­ნი­ა­
ში მივ­ლი­ნე­ბით იყო; ეს­წ­რე­ბო­და და­სავ­ლეთ­გერ­
მა­ნე­ლი თა­ნა­მედ­რო­ვე მწერ­ლე­ბის შეკ­რე­ბებს,
მო­ნა­წი­ლე­ობ­და დის­კუ­სი­ებ­ში და სამ­შობ­ლო­ში
შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბე­ბის ამ­სახ­ველ კო­რეს­პონ­დენ­ცი­
ებს აგ­ზავ­ნი­და. მთე­ლი ამ წლე­ბის გან­მავ­ლო­ბა­
ში გერ­მა­ნი­ის დე­მოკ­რა­ტი­უ­ლი რეს­პუბ­ლი­კა­ში და
უკ­ვე გფრ-შიც მას ფარ­თო სა­ნაც­ნო­ბო და სა­მე­
გობ­რო წრე გა­უჩ­ნ­და მწერ­ლებ­სა და ხე­ლო­ვან­თა
შო­რის. 1958 წელ­საც ხან­გ­რ­ძ­ლი­ვი ვა­დით გა­ემ­
გ­ზავ­რა გერ­მა­ნი­ის ფე­დე­რა­ცი­ულ რეს­პუბ­ლი­კა­ში.
წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში ლა­მის მთე­ლი რეს­პუბ­ლი­კა
მო­ი­ა­რა და შე­მოდ­გო­მა­ზე ფრან­კ­ფურ­ტის წიგ­ნის
ბაზ­რო­ბა­ზეც ჩა­ვი­და, სა­ი­და­ნაც მოგ­ზა­უ­რო­ბამ მო­უ­
ლოდ­ნე­ლი მი­მარ­თუ­ლე­ბა მი­ი­ღო.

ჭე­იშ­ვი­ლის „გაქცევის“ სა­ი­დუმ­ლო უახ­ლო­ე­სი ადა­ 1958 წლის დე­კემ­ბერ­ში შე­ერ­თე­ბუ­ლი შტა­ტე­ბის
მი­ა­ნე­ბი­სათ­ვი­საც კი დღემ­დე ამო­უხ­სნ
­ ე­ლი დარ­ჩა. ცენ­ტ­რა­ლურ­მა სა­დაზ­ვერ­ვო სამ­მარ­თ­ვე­ლომ (CIA)
გა­ურ­კ­ვე­ვე­ლია – რა სა­ი­დუმ­ლო კომ­ბი­ნა­ცი­ა­ში გა­
იხ­ლარ­თა საბ­ჭო­თა მწე­რა­ლი და რა­ტომ აღ­მოჩ­ნ­და
ყვე­ლა კა­რი და­ხუ­რუ­ლი მის­თ­ვის ამ სა­ბე­დის­წე­რო
ნა­ბი­ჯის გა­დად­გმ ­ ის შემ­დეგ?

ჭე­იშ­ვი­ლი ალექ­სან­დ­რე ნი­კო­ლო­ზის ძე

და­ი­ბა­და 1903 წლის 17 მარტს, ოზურ­გე­თის მაზ­
რის სო­ფელ ას­კა­ნა­ში. ქუ­თა­ი­სის რე­ა­ლუ­რი სას­
წავ­ლებ­ლის დამ­თავ­რე­ბის შემ­დეგ სწავ­ლობ­
და ტფი­ლი­სის სა­ხელ­მ­წი­ფო უნი­ვერ­სი­ტე­ტის
სიბ­რ­ძნ­ ის­მეტყ­ვე­ლე­ბის (შემდგომში ფი­ლო­სო­ფი­
ა-­ფ­სი­ქო­ლო­გი­ის) ფა­კულ­ტეტ­ზე. 1924 წლამ­დე
იყო სა­ქარ­თვ ­ ე­ლოს სო­ცი­ა­ლის­ტ­-­ფე­დე­რა­ლის­ტ­თა
სა­რე­ვო­ლუ­ციო პარ­ტი­ის ახალ­გაზ­რ­დუ­ლი (1921
წლი­დან – არა­ლე­გა­ლუ­რი) ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ის წევ­რი.
1924-1926 წლებ­ში მსა­ხუ­რობ­და წი­თელ არ­მი­ა­
ში, სა­დაც შე­ვი­და კომ­კავ­შირ­ში. 1926 წლი­დან
იყო ას­პი­რან­ტი თა­ვის­სა­ვე ფა­კულ­ტეტ­ზე. 1928
წელს მი­იღ ­ ეს კომ­პარ­ტი­ა­ში. ამ დრო­იდ ­ ან იყო მწე­
რალ­თა კავ­ში­რის წევ­რი. იყო ჟურ­ნალ „ჩვენი თა­
ო­ბის“ რე­დაქ­ტო­რი. ფლობ­და 7 ევ­რო­პულ ენას.
1930-1932 წლებ­ში ცხოვ­რობ­და და სწავ­ლობ­და
ბერ­ლინ­ში. 1938 წელს და­იბ ­ ეჭ­და მი­სი რო­მა­
ნი „ლელო“, რო­მელ­მაც 1951 წელს სტა­ლი­უ­რი
პრე­მია მი­იღ ­ ო. მე­ო­რე მსოფ­ლიო ომის შემ­დეგ
ჭე­იშ­ვი­ლი ხში­რად იგ­ზავ­ნე­ბო­და მივ­ლი­ნე­ბებ­ში
ევ­რო­პა­ში რო­გორც – მარ­ტო, ისე სხვა მწერ­ლებ­ ალექსანდრე ჭეიშვილ. საზოგადოებრივი არქივი. ლალი ჭეიშვილის კოლექცია.

43
 და გფრ-ის კონ­სტ ­ ი­ტუ­ცი­ის დაც­ვის ფე­დე­რა­ლურ­
მა სამ­სა­ხურ­მა (BVF) ერ­თობ­ლი­ვი, სპე­ცი­ალ ­ უ­
რი ოპე­რა­ცია ჩა­ა­ტა­რეს ალექ­სან­დ­რე ჭე­იშ­ვი­ლის
„ევაკუაციისათვის“.
და­სავ­ლურ­გერ­მა­ნუ­ლი პრე­სის­თ­ვის ეს ამ­ბა­ვი სენ­
სა­ცი­ად იქ­ცა – „სტალინური პრე­მი­ის“ ლა­ურ ­ ე­ა­ტი
კო­მუ­ნის­ტუ­რი სამ­შობ­ლო­დან და­სავ­ლეთ­ში გა­იქ­
ცა! ჭე­იშ­ვი­ლის პი­როვ­ნე­ბის გარ­შე­მო ინ­ტე­რე­სი
ძა­ლი­ან მა­ღა­ლი იყო, თუმ­ცა პრე­სის ენ­თუ­ზი­აზ­მი
საგ­რ­ძ­ნობ­ლად ჩაქ­რა მას­თან პირ­ვე­ლი­ვე კონ­
ტაქ­ტის შემ­დეგ – ჭე­იშ­ვი­ლი არ ჰგავ­და სსრკ-დან
გა­მოქ­ცე­ულ ტი­პურ დევ­ნილს, არ აკ­რი­ტი­კებ­და
კო­მუ­ნის­ტურ რე­ჟიმს და თავს მსხვერ­პ­ლად არ
წარ­მო­ა­ჩენ­და, მე­ტიც – იგი კულ­ტუ­რულ მი­სი­ა­
ზე, და­სავ­ლე­თის­თ­ვის საბ­ჭო­თა, „აღმოსავლელი
ადა­მი­ა­ნის“ გაც­ნო­ბის სა­ჭი­რო­ე­ბებ­სა და თა­ნამ­შ­
რომ­ლო­ბა­ზე სა­უბ­რობ­და.
ამან ჭე­იშ­ვი­ლის გარ­შე­მო ეჭ­ვე­ბის და ინ­ტ­რი­გე­
ბის აბ­ლა­ბუ­და გა­ა­ჩი­ნა. ფე­დე­რა­ლუ­რი და აშ­შ­-ის
სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბი მას მხედ­ვე­ლო­ბის არე­დან არ
უშ­ვებ­დ­ნენ; „მშობლიური“ სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბი კი
კონ­ტაქ­ტის აღ­დ­გე­ნას ცდი­ლობ­დ­ნენ – ოჯა­ხი­დან
დაბ­რუ­ნე­ბის თხოვ­ნის წე­რი­ლებს გა­დას­ცემ­დ­ნენ
და მუ­ქა­რა­საც არ ერი­დე­ბოდ­ნენ.
თავ­და­პირ­ვე­ლად მწე­რალს და­სავ­ლეთ­ში დამ­კ­
ვიდ­რე­ბა გა­უჭ ­ ირ­და; დახ­მა­რე­ბის ხე­ლი მას რიგ­
მა ემიგ­რან­ტ­მა ქარ­თ­ვე­ლებ­მა და გერ­მა­ნელ­მა
მწერ­ლებ­მა გა­უ­წი­ეს. ჭე­იშ­ვილს გან­სა­კუთ­რე­ბით,
ცნო­ბი­ლი მწე­რა­ლი – ჰა­ინ­რიხ ბი­ოლ ­ ი ეხ­მა­რე­ბო­
და მა­ტე­რი­ა­ლუ­რად და მო­რა­ლუ­რა­დაც. თან­და­
თა­ნო­ბით ალი­ოშ ­ ამ უნ­დობ­ლო­ბის კედ­ლის გარ­
ღ­ვე­ვა შეძ­ლო – კითხუ­ლობ­და სა­ჯა­რო ლექ­ცი­ებს,
მი­სი სტა­ტი­ე­ბი­სა და მცი­რე მოთხ­რო­ბე­ბი­სათ­ვის
პრე­სის კა­რიც გა­იხ­სნ ­ ა. საქ­მი­ან­მა შე­მო­თა­ვა­ზე­
ბებ­მა იმა­ტა. ალექ­სან­დ­რე ცდი­ლობ­და აქ­ტი­უ­რი
კონ­ტაქ­ტი შე­ე­ნარ­ჩუ­ნე­ბი­ნა ოჯახ­თან – გზავ­ნი­და
წე­რი­ლებს, პირ­ვე­ლა­დი სა­ჭი­რო­ე­ბის ნივ­თებ­საც
კი და კვლა­ვინ­დე­ბუ­რად ვერ მა­ლავ­და გა­ო­ცე­ბას
– თუ რა­ტომ გა­მო­აცხა­დეს სამ­შობ­ლო­ში სა­ჯა­როდ
მო­ღა­ლა­ტედ და ყო­ველ­გ­ვა­რი რე­გა­ლი­ე­ბი ჩა­მო­
არ­თვ ­ ეს, მი­სი პრე­მი­რე­ბუ­ლი რო­მა­ნი აკ­რ­ძა­ლეს
და ოჯა­ხიც ტო­ტა­ლუ­რი იგ­ნო­რი­რე­ბის პი­რო­ბებ­ში
მო­აქ­ცი­ეს. საბ­ჭო­თა რე­ჟი­მი ამ მი­მო­წე­რა­საც სა­კუ­
თა­რი სარ­გებ­ლი­სათ­ვის იყე­ნებ­და – მონ­დო­მე­ბით
ინიშ­ნავ­და წე­რი­ლე­ბი­დან პა­სა­ჟებს – სა­დაც ავ­ტო­
რი დეპ­რე­სი­ულ ფონ­ზე, და­სავ­ლუ­რი სამ­ყა­როს
ღი­რე­ბუ­ლე­ბით გან­სხ ­ ­ვა­ვე­ბებ­ზე ჩი­ო­და, საბ­ჭო­თა
ადა­მი­ა­ნი­სათ­ვის უჩ­ვე­უ­ლო ურ­თი­ერ­თო­ბის კულ­
ტუ­რა აკ­ვირ­ვებ­და და ა.შ.
ჭე­იშ­ვი­ლის­თ­ვის ბო­ლო გა­და­უ­ლა­ხა­ვი დაბ­რ­კო­
44
ლე­ბა, და­სავ­ლუ­რი სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბის უნ­დობ­
ლო­ბის გა­მო, მი­სი მო­ქა­ლა­ქე­ო­ბის ჰა­ერ­ში დარ­
ჩე­ნი­ლი სტა­ტუ­სი იყო. აქაც, მას პრობ­ლე­მის
მოგ­ვა­რე­ბა­ში გერ­მა­ნე­ლი მე­გობ­რე­ბი და­ეხ­მარ­ნენ
და გფრ-ის გავ­ლე­ნი­ა­ნი სო­ცი­ალ­-­დე­მოკ­რა­ტი პო­
ლი­ტი­კო­სის და მეც­ნი­ე­რის – კარ­ლო შმი­დის ხელ­
შეწყო­ბით 1961 წელს პო­ლი­ტი­კუ­რი თავ­შე­სა­ფა­
რი და ბი­ნად­რო­ბის უფ­ლე­ბა მი­ი­ღო.
ამ დრო­ი­დან, ალი­ო­შა პა­ტა­რა ქა­ლაქ ალ­ს­ფელ­
დ­ში და­სახ­ლდ ­ ა, სა­დაც გერ­მა­ნელ, რუ­სუ­ლის
მას­წავ­ლე­ბელ ქალს – ევ­გე­ნია ცი­ტერ­მანს და­უ­ახ­
ლოვ­და. ალექ­სან­დრ ­ ე დი­დი დატ­ვირ­თ­ვით მუ­შა­
ობ­და „ახალი ცხოვ­რე­ბის“ მთა­ვა­რი ჩა­ნა­ფიქ­რის,
თა­ვი­სი რო­მა­ნის – „ლელოს“ სა­ფუძ­ვლ ­ ი­ა­ნად გა­
და­მუ­შა­ვე­ბა­სა და გერ­მა­ნუ­ლად გა­მო­ცე­მა­ზე. თუმ­
ცა, ყვე­ლა­ფე­რი ისე­ვე სწრა­ფად და მო­უ­ლოდ­ნე­
ლად დას­რულ­და, რო­გორც და­იწყო – 1962 წლის
6 სექ­ტემ­ბერს, ევ­გე­ნი­ას­თან ერ­თად სა­ღა­მოს გა­
სე­ირ­ნე­ბის შემ­დეგ, მან შე­უძ­ლოდ იგ­რ­ძ­ნო თა­ვი
და გუ­ლის შე­ტე­ვით გარ­და­იც­ვა­ლა.
მწერ­ლის გარ­დაც­ვა­ლე­ბის ცნო­ბამ სსრკ-ში, და­
სავ­ლუ­რი პრე­სის ნეკ­რო­ლო­გე­ბით – 1963 წელს
ჩა­მო­აღ­წი­ა. კო­მუ­ნის­ტურ­მა პრე­სამ ჩვე­უ­ლი ღვარ­
ძ­ლით შე­ამ­კო მწერ­ლის ხსოვ­ნა და იგი გზა­აბ­ნე­
ულ, და­კარ­გულ „უძღებ შვი­ლად“ წარ­მო­ა­ჩი­ნა.
ალექ­სან­დ­რე ჭე­იშ­ვი­ლის სა­ხე­ლი კვლავ ამო­ტივ­
ტივ­და ერ­თი წლის შემ­დეგ – გფრ-ში მომ­ხ­და­რი
პო­ლი­ტი­კუ­რი სკან­და­ლის დროს, რო­დე­საც გა­მო­
ირ­კ­ვა, რომ კონ­ს­ტი­ტუ­ცი­ის დაც­ვის ფე­დე­რა­ლუ­რი
სამ­სა­ხუ­რი არა­სან­ქც
­ ი­რე­ბუ­ლად და ინ­ტენ­სი­უ­რად
უს­მენ­და რი­გი მო­ქა­ლა­ქე­ე­ბის, მათ შო­რის, პო­
ლი­ტი­კუ­რი პი­რე­ბის სა­ტე­ლე­ფო­ნო სა­უბ­რებ­სა და
მა­თი მი­მო­წე­რის პერ­ლუს­ტ­რა­ცი­ას ახ­დენ­და. მათ
შო­რის, ჭე­იშ­ვი­ლის­თ­ვის პო­ლი­ტი­კუ­რი თავ­შე­საფ­
რის მი­ნი­ჭე­ბის გარ­შე­მო არ­სე­ბუ­ლი მი­მო­წე­რის
არა­სან­ქ­ცი­რე­ბუ­ლი გა­და­სინ­ჯ­ვაც და­დას­ტურ­და.
ჭე­იშ­ვი­ლის „გაქცევის“ სა­ი­დუმ­ლო კვლავ გა­უ­
შიფ­რა­ვი რჩე­ბა. რუ­სუ­ლი წყა­რო­ე­ბი მას დღემ­დე
„მოღალატე საბ­ჭო­თა აგენ­ტე­ბის“ სი­ებ­ში ათავ­სე­
ბენ (მტკიცებით, რომ თით­ქოს ის 1936 წლი­დან
შინ­სახ­კო­მის აგენ­ტი იყო), მი­სი გარ­დაც­ვა­ლე­ბი­
სას კი და­სავ­ლურ პრე­სა­ში – „სავარაუდო ძა­ლა­
დობ­რი­ვი სიკ­ვ­დი­ლის“ შე­სა­ხე­ბაც სა­უბ­რობ­დნ ­ ენ.
სსრკ-ის მტრე­ბის და­სავ­ლეთ­ში „გულის მო­უ­ლოდ­
ნე­ლი შე­ტე­ვით“ გარ­დაც­ვა­ლე­ბა ხომ საბ­ჭო­თა
სპეც­სამ­სა­ხუ­რე­ბის ბრენ­დი იყო და დღემ­დე რჩე­ბა
მი­სი იდე­უ­რი მემ­კ­ვიდ­რე­ე­ბის ან­გა­რიშ­ს­წო­რე­ბის
საყ­ვა­რელ მე­თო­დად.
 ესე

ორ­მა­გი უცხო
ტექ­ს­ტი აგე­ბუ­ლია ქე­თე­ვან სადღო­ბე­ლაშ­ვი­ლის ფილ­მის, „უცხოს” (პირველი არ­ხი და სტუ­
დია „ეპოქა“, 2019 წ.) და SOVLAB-ის ზე­პი­რი ის­ტო­რი­ის მი­ხედ­ვით (გივი მარ­გვ
­ ე­ლაშ­ვილ­
თან 2011 წელს ჩა­წე­რი­ლი ინ­ტერ­ვი­უ. ინ­ტერ­ვი­უე
­ ­რი – ნი­ნო ბე­ქიშ­ვი­ლი).

ფოტო: გივი მარგველაშვილის კოლექცია / საბჭოთა წარსულის კვლევის ლაბორატორია

45

უცხო­ო­ბა ორ­მა­გად მაქვს გა­მოც­დი­ლი. სახ­ლშ
­ი
უცხო და გა­რეთ უცხო ვი­ყა­ვი.
მაქვს ქარ­თუ­ლი გვა­რი და ვხვდე­ბო­დი, რომ ეს
გვა­რი გერ­მა­ნი­ა­ში უც­ნა­უ­რად, უცხოდ ჟღერს, უკ­
ვირ­დათ, მათ­თ­ვის ეს იყო ასო­ე­ბის დი­დი გრო­ვა.
მე ემიგ­რან­ტის შვი­ლი ვარ. ქარ­თუ­ლი ემიგ­რა­ცი­ის
მე­ო­რე თა­ო­ბა. და­ვი­ბა­დე მა­მა­ჩე­მის, ემიგ­რანტ ტი­
ტე მარ­გვ­ ე­ლაშ­ვი­ლის ოჯახ­ში.
6 წლის ასაკ­ში დე­და მო­უკ­ვ­და, ვერ გა­უძ­ლო დევ­ნი­
ლო­ბას, უსამ­შობ­ლო­ბას და ემიგ­რა­ცი­ას, დეპ­რე­სია
და­ეწყო და თა­ვი მო­იკ­ლა. მა­მა მუდ­მი­ვად და­კა­ვე­
ბუ­ლი იყო, უფ­რო­სი და პირ­ველ წლებ­ში კი უვ­ლი­
და, მაგ­რამ რე­ა­ლუ­რად ქარ­თუ­ლი ვე­ღარ ას­წავ­ლა.
დარ­ჩა ქარ­თუ­ლი გვა­რით და ენის გა­რე­შე. გერ­მა­ნი­
ა­ში ქარ­თ­ვე­ლი ემიგ­რან­ტე­ბის შეხ­ვედ­რებ­ზე, რო­ცა
მა­მას მიჰ­ყავ­და ხოლ­მე, იქაც უცხო იყო, არა­ფე­რი
ეს­მო­და, რა­ზე ლა­პა­რა­კობ­დ­ნენ ეს ადა­მი­ა­ნე­ბი. ში, საბ­ჭო­ე­ლე­ბის ზო­ნა­ში. რო­ცა მო­ვიდ­ნენ მა­მას
ანა მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლი
46
ფოტო: გივი მარგველაშვილის კოლექცია / საბჭოთა
წარსულის კვლევის ლაბორატორია
რო­ცა და­იწყო ომი, ამე­რი­კე­ლე­ბი­სა და ინ­გ­ლი­
სე­ლე­ბის სა­ჰა­ერ
­ ო თავ­დას­ხ­მე­ბი ბერ­ლინ­ზე, გერ­
მა­ნე­ლე­ბი სარ­დაფ­ში ჩა­დი­ოდ­ნენ. სარ­და­ფი იყო
იგი­ვე ემიგ­რა­ცია მათ­თ­ვის – გარ­ბოდ­ნენ, ოღონდ
სა­კუ­თარ სარ­დაფ­ში, რომ თა­ვი გა­და­ერ­ჩი­ნათ.
მეც იქ ვი­ჯე­ქი და მა­შინ მივ­ხ­ვ­დი, რომ ადა­მი­ა­ნე­ბი,
თურ­მე, აქე­და­ნაც გარ­ბი­ან. ჩვენც ხომ გა­ვი­ქე­ცით
სა­ქარ­თ­ვე­ლო­დან და მე­რე გერ­მა­ნი­ი­და­ნაც და­
იწყეს გაქ­ცე­ვა. ამ ომ­მა მას­წავ­ლა, რომ გაქ­ცე­ვა
არის სა­ერ­თო მოვ­ლე­ნა.
ემიგ­რა­ცი­ა­ში ვინც მუ­შა­ობ­და, ბევ­რი იყო კო­ლა­ბო­
რა­ცი­ა­ში. ძა­ლი­ან არა­სა­სი­ა­მოვ­ნო ამ­ბა­ვია ესეც,
მაგ­რამ ასე მოხ­და, მა­მა­ჩე­მი და მე აღ­მოვ­ჩ­ნ­დით
საბ­ჭო­ე­ლე­ბის ხელ­ში. ბრალს არ ვდებ არა­ვის
არა­ფერ­ში, შე­იძ­ლე­ბა მა­მა­ჩე­მის დი­დი მე­გო­ბა­
რი და საყ­ვა­რე­ლი ამ­ხა­ნა­გი არც არა­ფერ­ში იყო
დამ­ნა­შა­ვე და ამას მინ­და ხა­ზი გა­ვუს­ვა, რომ შე­
იძ­ლე­ბა აკე­თებ­და იმას, რის აზ­რ­ზეც არც თვი­თონ
ყო­ფი­ლა. გაჩ­ნ­და ჩვენ­თან ეს ბა­ტო­ნი1946 წლის
თე­ბერ­ვალ­ში და და­პა­ტი­ჟა მა­მა­ჩე­მი ქარ­თვ ­ ე­ლებ­
წა­საყ­ვა­ნად, მეც და­მი­ნა­ხეს ბი­ნა­ში და უთხ­რეს მა­

მა­ჩემს, შე­ნი ბი­ჭიც წა­მო­იყ­ვა­ნე, ქარ­თვ­ ე­ლებს ნა­
ხავ­სო. მე 18 წლის ვი­ყა­ვი მა­შინ და დი­დად არ
ვი­ყა­ვი და­ინ­ტე­რე­სე­ბუ­ლი, მაგ­რამ გავ­ყე­ვი.
რო­ცა ჩავ­ს­ხე­დით მან­ქა­ნა­ში, უკ­ვე არ მო­მე­წო­ნა
სი­ტუ­ა­ცი­ა, იქ ოთხი კა­ცი დაგ­ვ­ხ­ვ­და, ჩვე­ულ
­ ებ­რი­ვი
სა­მო­ქა­ლა­ქო ტან­საც­მ­ლის ქვეშ სამ­ხედ­რო სამ­ხ­
რე­ე­ბი უჩან­დათ. წაგ­ვიყ­ვა­ნეს ბრან­დე­ბურ­გის თა­
ღის გავ­ლით პირ­და­პირ მთა­ვარ კო­მენ­და­ტუ­რა­ში.
იქ უკ­ვე მა­მა­ჩე­მი წა­იყ­ვა­ნეს მთა­ვარ პირ­თან და
რომ დაბ­რუნ­და კა­მე­რა­ში, რა­ღაც­ნა­ი­რად გა­მოც­
ვ­ლი­ლი იყო უკ­ვე, მივ­ხ­ვ­დი, რომ რა­ღაც ისე­თი
იყო, რა­საც არ ამ­ბობ­და. ერთ მო­მენ­ტშ ­ ი ნერ­ვე­ბი
აეშა­ლა და კარს მი­ვარ­და, მუშ­ტებს ურ­ტყამ­და, გა­
ა­ღეთ, გა­ა­ღეთ, გა­ა­ღეთ! მე ვი­ჯე­ქი და მა­მას ასეთ
მდგო­მა­რე­ობ­ში ვხე­დავ­დი. და­პა­ტიმ­რე­ბუ­ლი დევ­
ნი­ლი – სხვა რა იყო ეს?
ერ­თი ღა­მე გა­ვა­ტა­რე მა­მა­ჩემ­თან ერ­თად. მითხ­
რა, რომ შენ თუ გა­გიშ­ვეს აქე­დან, წა­დიო და და­
მი­სა­ხე­ლა ერ­თი ამე­რი­კე­ლი პოლ­კოვ­ნი­კი და
მითხ­რა, სად მო­მე­ძებ­ნა.
რო­გორც იხ­სე­ნებ­და ხოლ­მე, სწო­რედ ბო­ლო შეხ­
ვედ­რის დროს, ტი­ტემ სა­ა­თი მო­იხ­სნ ­ ა და მას მის­
ცა. სა­ა­თი რამ­დე­ნი­მე თვის წინ ვი­პო­ვე სახ­ლ­ში.
რომ ვა­ნა­ხე, გა­ი­ხა­რა. ვკითხე, ბა­ნაკ­ში რომ გა­და­
გიყ­ვა­ნეს, სა­ა­თი რო­გორ გა­დარ­ჩა-­მეთ­ქი და გა­
მოს­ვლ
­ ი­სას და­მიბ­რუ­ნე­სო. =ასე გაგ­რ­ძელ­და 1948 წლის აგ­ვის­ტომ­დე. მე­რე
ანა მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლი
მე­ო­რე დი­ლას მო­ვიდ­ნენ და სხვა კა­მე­რა­ში გა­
და­მიყ­ვა­ნეს. იქ გა­ვა­ტა­რე ერ­თი კვი­რა. მა­მა­ჩე­მის
შე­სა­ხებ ამ დროს არა­ფე­რი ვი­ცო­დი. მე­რე გა­მო­
მიყ­ვა­ნეს იქი­და­ნაც და რა­ღაც სხვა სახ­ლი იყო,
იქ შე­მიყ­ვა­ნეს ერთ ოთახ­ში, რო­მე­ლიც სავ­სე იყო
ქარ­თვ ­ ე­ლი ჯა­რის­კა­ცე­ბი­თა და ოფიც­რე­ბით, ერ­თი
მე­უბ­ნე­ბა, თუ იცი, რომ მა­მა­შე­ნი გა­ვაფ­რი­ნეთ რუ­
სეთ­ში, მოს­კოვ­ში­ო. ამას მიყ­ვე­ბა, თით­ქოს რა­ღაც
უნ­და გამ­ხა­რე­ბო­და, პა­ტი­ვი იყო, თით­ქოს.
ტი­ტე მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლის სა­სა­მარ­თ­ლო პრო­ცე­სი
1946 წლის გა­ზაფხულ­ზე მოს­კოვ­ში და­იწყო და
რამ­დე­ნი­მე თვე­ში თბი­ლის­ში გად­მო­ამ
­ ი­სა­მარ­თეს.
მას სიკ­ვ­დი­ლით დას­ჯა მი­უს­ ა­ჯეს და 1946 წლის
ოქ­ტომ­ბერ­ში თბი­ლის­ში დახ­ვ­რი­ტეს. რა და მე­რე ნა­თე­სა­ვებს მი­ა­ბა­რა – სა­პატ­რო­ნოდ.
ანა მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლი
ესე
...წამიყვანეს მე­რე ბუნ­კერ­ში. პად­ვა­ლი იყო რა,
ლა­ბი­რინ­თია ბუნ­კე­რე­ბის და ერ­თ­-ერ­თშ ­ ი ჩა­მაგ­
დეს. იქ გა­ვი­ცა­ნი საბ­ჭო­ე­ლე­ბის ტყვე­ე­ბი. ვი­ჯე­ქი
მი­შას­თან, ალექ­სე­ის­თან ერ­თად. და კი­დევ ერ­თი
ტი­პი იყო, მე ხო არ ვი­ცო­დი რუ­სუ­ლი ამ დროს და
მე მე­გო­ნა, რომ მა­გის გვა­რი არის ვეზ­ნა­ეტ ­ ე. ყვე­
ლა ემიგ­რან­ტი იყო. მი­შა ახალ­გაზ­რ­და, რო­გორც
მე, ემიგ­რა­ცი­ა­ში და­ბა­დე­ბუ­ლი, რუ­სი ოღონდ.
ხალ­ხით სავ­სე იყო იქა­უ­რო­ბა, ქა­ლე­ბიც ბევ­რ­ნი
იყ­ვნ
­ ენ, კედ­ლის იქი­დან გვეს­მო­და.
=ორ ბა­ნაკ­ში ვარ ნამ­ყო­ფი, თა­ვი­დან ბერ­ლი­ნის
ბა­ნაკ­ში ვი­ყა­ვი, შემ­დეგ, 1946 წელს ზაფხულ­ში,
საქ­სენ­ჰა­უ­ზენ­ში, სპე­ცი­ალ
­ ურ ბა­ნაკ­ში გა­და­მიყ­
ვა­ნეს და იქ რუ­სე­ბის დრო­ე­ბით საცხოვ­რე­ბელ­ში
მოვ­ხ­ვ­დი. იქ ვსწავ­ლობ­დი რუ­სულს და ფრან­
გულ­საც იმი­ტომ, რომ რუ­სიც იჯ­და იქ, ფრან­გიც,
ბულ­გა­რე­ლიც. ეს ბულ­გა­რე­ლი იყო შე­სა­ნიშ­ნა­ვი
მსა­ხი­ო­ბი, მე­ფის­ტოს რო­ლი შე­ას­რუ­ლა ძა­ლი­ან
კარ­გად. სა­კონ­ცენ­ტ­რა­ციო ბა­ნაკ­ში იყო ეს სპექ­
ტაკ­ლი და „ფაუსტი“ იმი­ტომ დავ­დ­გით, რომ მე­
ფის­ტო ეუფ­ლე­ბა ფა­უსტს და ის შეც­დო­მას შეც­
დო­მა­ზე სჩა­დის, ჩვენ კი ამით, თით­ქოს, სარ­კე­ში
ვა­ხე­დებ­დით გერ­მა­ნელ ტუ­სა­ღებს – თით­ქოს, აი,
ვინ იყა­ვით თქვენ. ეს ბულ­გა­რე­ლი კი იმ­დე­ნად დი­
დი მსა­ხი­ო­ბი იყო, რომ თა­ნაგ­რ­ძ­ნო­ბაც კი აღ­მიძ­
რა ფა­უს­ტი­სად­მი. ფა­უს­ტი წარ­მო­ა­ჩი­ნა რო­გორც შა­
ვი ძა­ლე­ბის მსხვერ­პ­ლი. სხვე­ბიც იდ­გ­ნენ და ტაშს
უკ­რავ­დნ ­ ენ.
ამ ორ­გა­ნი­ზა­ცი­ამ თბი­ლის­ში მო­ნა­ხა ჩე­მი ნა­თე­
სა­ვე­ბი, კერ­ძოდ, მა­მი­და­ჩე­მი. და გა­მო­ი­ძა­ხეს აქ
და უთხ­რეს, რომ ჩვენ გვაქვს თქვენ­თვ ­ ის სი­ურ­პ­
რი­ზი, იმას შე­ე­შინ­და, რა თქმა უნ­და. მე­რე ცო­ტა
ხნით შე­მახ­ვედ­რეს, მე­სა­უბ­რა და წა­ვი­და. ნა­ხე­ვა­
რი წლის მე­რე შე­მო­ვი­და ჯა­რის­კა­ცი, აბარ­გ­დი­ო,
არ მქონ­და ბარ­გი, უბ­რა­ლოდ გავ­ყე­ვი უკან. ასე
გა­თავ­და ჩე­მი ლა­გე­რის ცხოვ­რე­ბა. ჩამ­ს­ვეს თვით­
მ­ფ­რი­ნავ­ში და გა­მაფ­რი­ნეს ჯერ მოს­კოვ­ში, მე­რე
– თბი­ლის­ში.
გი­ვის ხში­რად გა­უხ­სე­ნე­ბია კგბ-ს თა­ნამ­შ­რო­მე­ლი,
ვინ­მე გო­კი­ე­ლი, რო­მელ­მაც ქარ­თუ­ლი გვა­რი აღ­
მო­ა­ჩი­ნა საქ­სენ­ჰა­უ­ზე­ნის ბა­ნა­კის პა­ტი­მარ­თა სი­
ებ­ში და და­ინ­ტერ­ს­და, ვინ იყო. ფაქ­ტი­უ­რად, მან
იპო­ვა თბი­ლის­ში მა­მას ნა­თე­სა­ვე­ბი, მა­მი­და თა­მა­
რა მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლი და მი­სი ქმა­რი ალექ­სან­დ­რე
ლან­დი­ა, ასე­ვე, მა­მი­დაშ­ვი­ლი ნი­კო­ლოზ (კუკური)
ლან­დია და სამ­გ­ზავ­რო თვით­მ­ფ­რი­ნა­ვით წა­მო­იყ­
ვა­ნა გი­ვი თბი­ლის­ში, 1-2 ღა­მე თა­ვის­თან აცხოვ­
ანა მარ­გ­ვე­ლაშ­ვი­ლი
47
ესე
მა­მი­და­ჩემ­მა არ მი­მი­ღო. ეგო­ნა, რომ რა­ღაც იმა­
ლე­ბო­და ამის უკან. და უთხ­რა იმ კაცს, ვინც მი­
მიყ­ვა­ნა მა­მი­დას­თან, და­მი­სა­ბუ­თეთ, რომ ნამ­დ­
ვი­ლად ეს არის ჩე­მი ძმის­შ­ვი­ლი­ო. იძუ­ლე­ბუ­ლი
გახ­და ეს ტი­პი, უკან წა­ვეყ­ვა­ნე. პირ­ვე­ლი ღა­მე
თბი­ლის­ში ამი­ტომ ამ ბა­ტო­ნის სახ­ლ­ში გა­ვა­ტა­
რე. მე­რე გა­მო­იძ­ ა­ხეს მა­მი­და­ჩე­მი და რა­ღაც­ნა­ი­რი
ფორ­მით უთხ­რეს, და­ა­ჯე­რეს, ნამ­დ­ვი­ლად არის ეს
თქვე­ნი ძმის­შ­ვი­ლი და მი­ი­ღე­თო. ამის მე­რე ყვე­
ლა­ფე­რი და­ლაგ­და, შე­ვე­დი მა­მი­დას ოჯახ­ში და
ასე და­იწყო ჩე­მი ცხოვ­რე­ბა საბ­ჭო­თა კავ­შირ­ში.
=ჩა­ვი­რიცხე უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში და პირ­ვე­ლი სი­ურ­პ­
რი­ზი რა იყო, იცით? უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში ყვე­ლა იყო ამ
რე­ჟი­მის წი­ნა­აღ­მ­დე­გი. ფრთხი­ლად ლა­პა­რა­კობ­
დ­ნენ ამა­ზე, მე­გობ­რო­ბა უნ­და გან­ვი­თა­რე­ბუ­ლი­ყო
და მე­რე. ამან იმე­დი მომ­ცა, რომ აქ მე­გობ­რე­ბის
გა­ჩე­ნაც შე­იძ­ლე­ბა.
რამ­დე­ნი­მე­ჯერ გა­მო­მი­ძა­ხეს ენ­კა­ვე­დე­ში და ერ­
თხელ პირ­და­პირ მითხ­რეს, თუ გინ­დათ, ჩვენ­თან
ჩა­ირ
­ იცხე­თო. მე კი ისე მო­ვი­ქე­ცი, რო­გორც და­მა­
რი­გეს – რომ ცო­ტა­თი სუ­ლე­ლი უნ­და ითა­მა­შო და
შე­გეშ­ვე­ბი­ან. მარ­თ­ლა მო­მეშ­ვ­ნენ.
გი­ვი ჯარ­ში რომ მიჰ­ყავ­დათ, ნი­კო­ლოზ ლან­დი­
ამ, უფ­როს­მა მა­მი­დაშ­ვილ­მა და­ა­რი­გა, ექიმ­თან
რომ მიხ­ვალ, თა­ვი მო­ი­გი­ჟი­ა­ნე­ო. გი­ვი მარ­თ­ლა
ასე მო­იქ­ცა, ექიმს უთხ­რა, მე ფან­ქ­რით ვწერ და
მე­რე, ფან­ქა­რი რომ პა­ტა­რავ­დე­ბა, მე­ში­ნი­ა, არ
გა­და­მეყ­ლა­პო­სო და ექიმ­მა იფიქ­რა, არ არის ეს
სა­ჯა­რე კა­ცი­ო.
ანა მარ­გვ­ ე­ლაშ­ვი­ლი
წე­რა 1961 წელს და­ვიწყე. ერ­თო­თა­ხი­ა­ნი ბი­ნა
მი­ვი­ღე სა­ბურ­თა­ლო­ზე და იქ ვწერ­დი „კაპიტან
ვა­კუ­შის“. იმ დრო­ის­თ­ვის ვკითხუ­ლობ­დი თო­მას
მანს, რო­მელ­მაც ძა­ლი­ან დი­დი შთა­ბეჭ­დი­ლე­ბა
მო­ახ­დი­ნა ჩემ­ზე და ერ­თხელ ვუთხა­რი სა­კუ­თარ
თავს – ეს შენც შე­გიძ­ლი­ა! შენც შე­გიძ­ლია თქვა,
რო­გორ აისა­ხე­ბა ეს ში­ნა­გა­ნი ემიგ­რან­ტო­ბა თუ
გა­რე­გა­ნი გაქ­ცე­ვა ადა­მი­ა­ნებ­ზე და რა გავ­ლე­ნას
ახ­დენს მათ ბედ­ზე.
მე ვგმობ მო­საზ­რე­ბას, რომ კა­ცობ­რი­ო­ბის ის­ტო­
რია ომის ის­ტო­რი­ა­ა. მე პა­ცი­ფის­ტი ვარ.
48
გერ­მა­ნე­ლებს რომ სცოდ­ნო­დათ, რა გეგ­მე­ბი
ჰქონ­და ჰიტ­ლერს, ვერ ნა­ხავ­და რა­იხ­ს­ტაგს.
და­წე­რა წიგ­ნი, „ჩემი ბრძო­ლა“, და არა­ვინ კითხუ­
ლობ­და. არა­და, რომ წა­ე­კითხათ, იქ ყვე­ლა­ფერს
წერს, რის გა­კე­თე­ბა­საც გეგ­მავ­და, თუ ძა­ლა­უფ­
ლე­ბას აიღებ­და. ადა­მი­ა­ნე­ბის უმ­რავ­ლე­სო­ბა წი­
ნა­აღ­მ­დე­გი იყო ამის, მაგ­რამ მათ მო­მენ­ტი გა­უშ­
ვეს, რო­ცა წი­ნა­აღ­მ­დე­გე­ბი უნ­და ყო­ფი­ლიყ­ვნ
­ ენ და
მე­რე ყვე­ლა­ნი იყ­ვნ
­ ენ ჩუ­მად.
იმი­ტომ, რომ ადა­მი­ა­ნი არ სწავ­ლობს ის­ტო­რი­ას.
ადა­მი­ა­ნი ივიწყებს მას.
წიგ­ნის გმი­რე­ბის დრო­უ­ლი გა­და­სახ­ლე­ბა
ად­გი­ლი: მა­თეს სა­ხა­რე­ბა, ბეთ­ლე­მი
დრო: ყრმა­თა გაჟ­ლე­ტის წი­ნა დღე
კა­ცი გა­მა­ლე­ბით მი­აქ
­ ა­ნებს აჭ­რი­ა­ლე­ბულ ოთხ­თ­
ვა­ლას ქა­ლა­ქის ჭიშ­კ­რის­კენ. ოთხ­თვ ­ ა­ლა­ზე მო­სას­
ხამ­ში გახ­ვე­უ­ლი, ერ­თი­ა­ნად შე­ბუ­რუ­ლი ქა­ლი ზის.
ესე­ნი სა­ხა­რე­ბის პერ­სო­ნა­ჟე­ბი: იოსე­ბი და მა­რი­ა­
მი არი­ან. მა­რი­ამს შიშ­ნე­უ­ლად ჩა­უკ­რავს მკერ­დშ ­ი
მთვლე­მა­რე მაცხო­ვა­რი, ცხოვ­რე­ბი­სე­ულ­-­წიგ­ნი­სე­
უ­ლი პირ­მ­შო თა­ვი­სი. ისი­ნი ეგ­ვიპ­ტე­ში გარ­ბი­ან.
იმავ­დ­რო­უ­ლად იმავ ად­გი­ლი­დან მათ­რა­ხე­ბის
შხუ­ილ­სა და აღელ­ვე­ბულ შე­ძა­ხი­ლებ­ში სა­წი­ნა­აღ­
მ­დე­გო მი­მარ­თუ­ლე­ბით მი­ის­წ­რაფ­ვის კა­ცე­ბით, ქა­
ლე­ბი­თა და (ორ წლამ­დე) ყრმე­ბით ავ­სე­ბულ სა­
ზი­დარ­თა გრძე­ლი რი­გი. მათ მი­უძღ­ვე­ბი­ან წიგ­ნის
სამ­ყა­როს მმარ­თ­ვე­ლო­ბის მი­ერ წარ­გ­ზავ­ნი­ლი წი­
ნამ­ძღო­ლე­ბი. ესე­ნი რე­ა­ლუ­რი ადა­მი­ან­ ე­ბი და გა­
მოც­დი­ლი მეგ­ზურ­ნი არი­ან, რო­მელ­თაც კარ­გად
იცი­ან წიგ­ნის სამ­ყა­როს სხვა­დას­ხ­ვა მხა­რე­-უბ­ნე­
ბის შე­მა­ერ­თე­ბე­ლი გზა-­ბი­ლი­კე­ბი. მშობ­ლი­უ­რი
კუთხი­დან აყ­რი­ლი მშობ­ლე­ბი და ყრმა­ნი მათ ლუ­
კას სა­ხა­რე­ბა­ში გა­დაჰ­ყავთ, რად­გან აქ არ ხდე­
ბა ყრმა­თა გაჟ­ლე­ტა და უასა­კო ლტოლ­ვი­ლებს
წიგ­ნის სამ­ყა­როს ამ მხა­რის ის­ტო­რია ხი­ფათს არ
უქა­დის.
თარ­გ­მა­ნი: ნა­ი­რა გე­ლაშ­ვი­ლი

ტექსტი: ანა კორ­ძ ა­ი ­ა -­ს ა­მ ა­დ აშ­ვ ი­ლ ი
უც­ნა­უ­რად იჩე­ხე­ბა ბან­ქო, დე­დო­ფა­ლო...
1935 წელს, ქა­ლაქ ხარ­ბინ­ში, ერ­თი ახალ­გაზ­რ­და ქა­ლი
გა­ტა­ცე­ბით კითხუ­ლობ­და ალექ­სანდრ დი­უმ
­ ას „დედოფალ
მარ­გოს“, და რო­ცა შე­ატყო­ბი­ნეს, რომ მის დიდ ოჯახ­ში გო­
გო გაჩ­ნდ
­ ა და ამ გო­გოს მარ­გა­რი­ტა და­არ­ქ­ვეს, უმალ­ვე გა­
დაწყ­ვი­ტა: და­ი­ბა­და დე­დო­ფა­ლი მარ­გო.
დი­უმ
­ ას მკითხ­ვე­ლი­სა და დე­დო­ფალ მარ­გოს „ნათლიის“
ცხოვ­რე­ბის გა­რიჟ­რაჟ­ზე ყვე­ლა­ფე­რი ჩი­ნე­ბუ­ლად გა­მო­ი­ყუ­
რე­ბო­და. გო­გო­ნას მა­მა „ამერიკის ბან­კშ
­ ი“ მუ­შა­ობ­და, ბა­
ბუა ვლა­დი­ვოს­ტოკ­ში ვაჭ­რობ­და და შეძ­ლე­ბუ­ლი კა­ცი იყო.
მარ­თა­ლი­ა, გო­გო­ნას აინუნ­ში არ მოს­დი­ო­და, რომ ვლა­
დი­ვოს­ტო­კი რუ­სე­თია – ტრე­პან­გის ყუ­რე­ში ცხოვ­რობ­და,
მაგ­რამ ეს სხვა ამ­ბა­ვი­ა, ძა­ლი­ან გრძე­ლი და სხვე­ბის მი­ერ
მო­სა­ყო­ლი... გო­გო­ნას სა­უკ
­ ე­თე­სო გუ­ვერ­ნან­ტე­ბი ჰყავ­და,
რუ­სუ­ლი არის­ტოკ­რა­ტი­ის შვი­ლე­ბი, და სა­მი მშობ­ლი­უ­რი
ენა ჰქონ­და: ჩი­ნუ­რი, რუ­სუ­ლი, ინ­გ­ლი­სუ­რი, და ეს სუ­ლაც
არ იყო არაჩ­ვე­უ­ლებ­რი­ვი რამ – სხვა თუ არა­ფე­რი, ჩი­ნურ­-­
რუ­სუ­ლი ლექ­სი­კო­ნის ავ­ტო­რის ოჯა­ხის წევ­რი იყო. ამ გო­
გო­ნამ უმაღ­ლე­სი გა­ნათ­ლე­ბა იტა­ლი­ა­ში მი­ი­ღო, და­ო­ჯახ­
და, შვი­ლე­ბი შე­ეძ
­ ი­ნა, და ასე ცხოვ­რობ­და, ადა­მი­ა­ნუ­რად.
მე­რე კი ყვე­ლა­ფე­რი შე­იც­ვა­ლა, და უკ­ვე პე­კი­ნის უნი­ვერ­
სი­ტე­ტის პრო­ფე­სო­რი რო­ცა იყო, სა­ში­ნე­ლი ბრალ­დე­ბე­ბი
წა­უ­ყე­ნეს. გა­ირ­კ­ვა, რომ ის თა­ვის სტუ­დენ­ტებს ბურ­ჟუ­ა­ზი­ულ
ფა­სე­ულ
­ ო­ბებს ახ­ვევ­და თავს. თურ­მე, უხ­სნ
­ ი­და, რომ რო­ცა
ად­გე­ბი, სკა­მი უნ­და გა­ას­წო­რო. თურ­მე, ცუ­დი სიტყ­ვა ას­წავ­
ლა: სან­დ­ლე­ბი. დი­ახ. არა „ბასანოშკები“, რო­გორც წე­სი
და რი­გი­ა, არა­მედ სწო­რედ სან­დ­ლე­ბი – ის, რაც მხო­ლოდ
მის­ნა­ირ არამ­ზა­დებს შე­იძ­ლე­ბა სცმო­დათ.
ბრალ­დე­ბე­ბი სა­ზარ­ლად ჟღერ­და. ქალს, რო­მელ­საც მი­
აჩ­ნდ
­ ა, რომ პრო­ფე­სო­რი კარ­გად უნ­და გა­მო­ი­ყუ­რე­ბო­დეს,
პო­მა­დის გა­მო კრი­ტი­კის ქარ­ცეცხ­ლი და­ა­ტე­ხეს თავს. ამ­
ხე­ლა ქა­ლია და იპ­რან­ჭე­ბა­ო. ტუ­ჩებს შე­ხე­დეთ, აშ­კა­რად
მკვდა­რი ვირ­თხა დაკ­ბი­ნა­ო. აი, ასე­თი ფან­ტა­ზია ჰქონ­დათ.
მო­ნა­ნი­ე­ბა მოს­თხო­ვეს. მან არ და­წე­რა. არაფ­რით არ და­წე­
რა. არ და­წე­რა და მორ­ჩა.
გა­უხ­სე­ნეს, რომ ჯერ ერ­თი ქმა­რი ჰყავ­და, ისიც ხალ­ხის მტე­
რი, მე­რე, ნუ იტყ­ვით და, ვი­ღაც დო­ცენ­ტთ
­ ან ჰქო­ნია საქ­მე,
და ბო­ლოს კი­დევ ერ­თი ქმა­რი ჰყო­ლი­ა, მუ­სი­კო­სი, და სწო­
რედ ამ მუ­სი­კო­სის ფირ­ფი­ტე­ბი დაჰ­ქონ­და უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში,
სტუ­დენ­ტებს ბურ­ჟუ­ა­ზი­ულ მუ­სი­კას ას­მე­ნი­ნებ­და.
ის უნი­ვერ­სი­ტეტ­ში გა­აკ­რი­ტი­კეს. აუდი­ტო­რი­ა­ში, შე­მაღ­ლე­
ბა­ზე მდგომს თითს უშ­ვერ­დ­ნენ და ყვე­ლა­ფერს ეუბ­ნე­ბოდ­
ნენ, ტყუ­ილს და მარ­თალს, ერ­თი­მე­ო­რე­ზე სა­ში­ნელს.
ესე
მკვდარ ვირ­თხას ხრავ­და!
ის გა­დარ­ჩა. არც სცენ­ზე მომ­კ­ვ­და­რა, რაც მრა­ვალს მო­უ­ვი­
და, და არც აუდი­ტო­რი­ი­დან გა­სულს მო­უკ­ლავს თა­ვი.
სხვებ­მა ვერ გა­უძ­ლეს და თა­ვი მო­იკ­ლეს.
თურ­მე, იმა­ვე უნი­ვერ­სი­ტე­ტის ერ­თი პრო­ფე­სო­რი მე­ოთხე
სარ­თულ­ზე იყო დამ­წყ­ვ­დე­უ­ლი. მა­ნამ­დე ინ­გ­ლი­სურ ლი­
ტე­რა­ტუ­რას თარ­გ­მ­ნი­და, ახ­ლა კი, უკ­ვე ხან­ში­შე­სუ­ლი და
ავად­მ­ყო­ფო­ბის გა­მო ძა­ლი­ან გა­სუ­ქე­ბუ­ლი, მო­რი­გი კრი­
ტი­კის და წა­მე­ბის მო­ლო­დინ­ში, სხვა კო­ლე­გებ­თან ერ­თად
იჯ­და მე­ოთხე სარ­თულ­ზე, სა­პა­ტიმ­როდ გა­დაქ­ცე­ულ აუდი­
ტო­რი­ა­ში.
ზა­რი და­ი­რე­კა – სა­დი­ლის დრო­ა. ტუ­სა­ღე­ბი კი­ბის­კენ და­
იძ­რ­ნენ. პრო­ფე­სორს სი­ა­რუ­ლი უჭირ­და, და­ნარ­ჩე­ნებს
ჩა­მორ­ჩა და ამი­ტომ ვე­რა­ვინ შე­უ­შა­ლა ხე­ლი იმას, რომ
პრო­ფე­სო­რი გად­მოხ­ტა. აი, ასე: გა­და­ი­ხა­რა მო­ა­ჯირ­ზე და
მე­ოთხე სარ­თუ­ლი­დან გა­და­ეშ­ვა.
ამ ამ­ბავს მოჰ­ყ­ვა კა­ცი, რო­მე­ლიც მას­თან ერ­თად იჯ­და მე­
ოთხე სარ­თულ­ზე. ის დე­დო­ფა­ლი მარ­გოს უფ­რო­სი ძმა
იყო. მას ერ­ქ­ვა ჰა­რი და ჰა­რი და­არ­ქ­ვეს ერთ უაღ­რე­სად
სიმ­პა­თი­ურ არ­სე­ბა­საც, ჩი­ნუ­რად ამ სა­ხელს ცო­ტა სხვა­ნა­
ი­რად წარ­მოთ­ქ­ვა­მენ და ამი­ტომ ჩვენც ასე ვთქვათ: ხა­ლი.
ასე ერ­ქ­ვა დე­დო­ფა­ლი მარ­გოს ძაღლს.
ხა­ლი გა­და­სა­რე­ვი ძაღ­ლი იყო, იაპო­ნუ­რი ხი­ნი. ხა­ლი ყვე­
ლას ძა­ლი­ან უყ­ვარ­და და ხა­ლიც კუდს აქი­ცი­ნებ­და და მის
ბედს ძაღ­ლი არ ჰყეფ­და, სა­ნამ ჩი­ნეთ­ში ძა­ლი­ან უც­ნა­უ­რი
ამ­ბე­ბი არ აგორ­და. იმ­დე­ნად უც­ნა­უ­რი, რომ ძნე­ლი და­სა­
ჯე­რე­ბე­ლიც კი­ა.
ყვე­ლა­ფე­რი ბუ­ზე­ბით და­იწყო.
ბუ­ზე­ბი, კო­ღო­ე­ბი და ვირ­თხე­ბი აშ­კა­რად სა­ზიზღ­რე­ბი არი­
ან. ბზუ­ი­ან, წუ­ი­ან, იკ­ბი­ნე­ბი­ან, ჭუჭყი და ათას­გ­ვა­რი ავად­მ­
ყო­ფო­ბა გა­და­აქვთ. უნ­და დავ­ხო­ცოთ.
მე­რე ჩი­ტებს, ბე­ღუ­რებს მი­ხე­დეს.
პრო­პა­გან­დის­ტუ­ლი მო­წო­დე­ბე­ბი ლო­გი­კუ­რი იყო. ბე­ღუ­რე­
ბი მარ­ც­ვ­ლე­ულს კენ­კა­ვენ და სა­ხალ­ხო მე­ურ­ნე­ო­ბას დიდ
ზა­რალს აყე­ნე­ბენ. ჩი­ნე­თის ზო­ო­ლო­გი­ის სა­მეც­ნი­ე­რო-­კ­ვ­
ლე­ვი­თი ინ­ს­ტი­ტუ­ტის გა­მოთ­ვ­ლე­ბის თა­ნახ­მად, ბე­ღუ­რე­ბი
წლის გან­მავ­ლო­ბა­ში იმ­დენ მარ­ც­ვ­ლე­ულს კენ­კა­ვენ, რამ­
დე­ნიც ოც­დათხუთ­მეტ მი­ლი­ონ ადა­მი­ანს და­ა­პუ­რებ­და.
49
ესე
ბე­ღუ­რებ­თან ბრძო­ლა ძა­ლი­ან იოლი­ა. მათ და­სა­ხო­ცად
იარა­ღი არ­ცაა სა­ჭი­რო. ბე­ღუ­რა სუს­ტი ჩი­ტი­ა, ჰა­ერ­ში, დი­
დი-­დი­დი, თხუთ­მე­ტი წუ­თი გაძ­ლოს, მე­რე გუ­ლი უს­კ­დე­ბა.
და აი, უნი­ვერ­სი­ტე­ტის სი­ახ­ლო­ვეს აღ­მარ­თუ­ლი ძვე­ლი ტაძ­
რის სა­ხუ­რავ­ზე სტუ­დენ­ტე­ბი აუშ­ვეს. დრო­ზე, დრო­ზე!
ძვე­ლი ტა­ძა­რი იყო, კრა­მი­ტით გა­და­ხუ­რუ­ლი. კრა­მი­ტი ცუ­
რავ­და, იმ­ტვ
­ ­რე­ო­და. ბი­ჭე­ბი გო­გო­ებს სთხოვ­დ­ნენ, კი­დეს
მოს­ცილ­დით, კეხ­ზე და­დე­ქი­თო, კრა­მი­ტი კი ილე­წე­ბო­და
და ხმა­უ­რით ცვი­ოდ
­ ა. და აი, სტუ­დენ­ტებ­მა ალუ­მი­ნის ტაშ­
ტებს ჯო­ხე­ბი დას­ცხეს. ძვე­ლი ტაძ­რი­დან ფრინ­ვე­ლე­ბი წა­
მო­ი­შალ­ნენ: ყორ­ნე­ბი, კაჭ­კა­ჭე­ბი და, რა­საკ­ვირ­ვე­ლი­ა, ბე­
ღუ­რე­ბი.
ადა­მი­ა­ნებს დი­დი ჩი­ტე­ბი ნაკ­ლე­ბად აინ­ტე­რე­სებ­დათ. ისი­
ნი გულ­გა­ხეთ­ქი­ლე­ბი ცვი­ოდ­ნენ მი­წა­ზე, ფხარ­კა­ლებ­დ­ნენ,
იხო­ცე­ბოდ­ნენ, მაგ­რამ მათ ასა­ღე­ბა­დაც კი არა­ვინ დახ­რი­
ლა. მთა­ვა­რი ბე­ღუ­რე­ბის რა­ო­დე­ნო­ბა იყო. ქვე­მოთ, მი­წა­ზე,
ტაძ­რის გარ­შე­მო თავ­შეყ­რი­ლი ხალ­ხი მკვდარ ბე­ღუ­რებს
აგ­რო­ვებ­და და თო­კებ­ზე აც­ვამ­და, რო­გორც გირ­ლან­დებს,
რომ მე­რე, რო­ცა ალაფს და­ით­ვ­ლიდ­ნენ, უნი­ვერ­სი­ტეტს
თა­ვი გა­მო­ე­ჩი­ნა.
დას­ცხეთ ტაშ­ტებს! რას უდ­გა­ხარ, დას­ცხე! გო­გო­ე­ბო, კი­
დე­ებს მო­ე­რი­დეთ! ტა­ძა­რი ძვე­ლი­ა, კრა­მი­ტი იმ­ს­ხ­ვ­რე­ვა,
ფრთხი­ლად იყა­ვით! და დას­ცხეთ!
იქ, უნი­ვერ­სი­ტეტ­თან რომ ტა­ძა­რი იდ­გა, მშვე­ნი­ე­რი ტბო­რის
პი­რას, იმ ტაძ­რის სა­ხუ­რავ­ზე, ტაშ­ტით და ჯო­ხით ხელ­ში,
იდ­გა დე­დო­ფა­ლი მარ­გო, რო­მელ­საც სი­მაღ­ლე დი­დად არ
უყ­ვარს და ძა­ლი­ან უყ­ვარს ბე­ღუ­რე­ბი.
1958 წლის ბო­ლოს, არას­რუ­ლი სტა­ტის­ტი­კის თა­ნახ­მად,
1,96 მი­ლი­არ­დი ბე­ღუ­რა გა­ან
­ ად­გუ­რეს.
1958 წლის ბო­ლოს დე­დო­ფა­ლი მარ­გო უკ­ვე სა­ქარ­თ­ვე­
ლო­ში იყო, მაგ­რამ ის, რომ ბე­ღუ­რე­ბის მე­რე ძაღ­ლე­ბის და
კა­ტე­ბის ჯე­რი დად­გა, უცებ და­ი­ჯე­რა, და ძა­ლი­ან იდარ­და,
იმი­ტომ რომ შორს, ჩი­ნეთ­ში, სახ­ლ­ში დარ­ჩა ხა­ლი.
ძაღ­ლე­ბი ბევრს ჭა­მენ. სავ­სე­ბით საკ­მა­რი­სი ბრალ­დე­ბაა სა­
ი­მი­სოდ, რომ გა­ვა­ნად­გუ­როთ. თუ ძაღ­ლი გყავს და მა­ლავ,
ტყუ­ი­ლად ირ­ჯე­ბი, აუცი­ლებ­ლად და­გა­ბეზღე­ბენ, წა­გარ­თ­მე­
ვენ და მო­გიკ­ლა­ვენ. შე­იძ­ლე­ბა, შენც მი­გა­ყო­ლონ.
არა­და, ხა­ლი ძა­ლი­ან კარ­გი ძაღ­ლი იყო.
მაგ­რამ დე­დო­ფა­ლი მარ­გოს მა­მი­და დიპ­ლო­მა­ტე­ბის
კლუბ­ში ას­წავ­ლი­და, და მა­მი­დამ უნ­გ­რე­თის ელ­ჩის ცოლს
სთხო­ვა შვე­ლა, და ძაღ­ლი უნ­გ­რეთ­ში წა­იყ­ვა­ნეს, და ხა­ლი
გა­დარ­ჩა. ეს კარ­გი ამ­ბა­ვი წე­რილ­ში ეწე­რა, რო­მე­ლიც დე­
დო­ფალ­მა მარ­გომ თბი­ლის­ში მი­ი­ღო. ვინ გა­მოგ­ზავ­ნა და
სა­ი­დან – უც­ნო­ბი­ა, მაგ­რამ წე­რი­ლი მო­ვი­და, და წე­რილ­ში
50
ეწე­რა, რომ ჩი­ნეთ­ში დარ­ჩე­ნი­ლი ოჯა­ხის წევ­რე­ბი კარ­გად
არი­ან და ხა­ლიც კარ­გა­და­ა, უნ­გ­რეთ­შია და მის ბედს კვლავ
ძაღ­ლი არა ჰყეფს.
ივა­ნის შე­სა­ხებ კი არა­ვის არა­ფე­რი მო­უ­წე­რი­ა. უბ­რა­ლოდ,
არა­ვინ იცო­და.
არა­და, ივა­ნი არ იყო უბ­რა­ლო კა­ცი. მი­სი ცხოვ­რე­ბა ისე და­
იწყო, რომ აშ­კა­რად იღ­ბ­ლი­ა­ნი ეთ­ქ­მო­და.
რუ­სეთ­-ი­ა­პო­ნი­ის ომის დროს, ჩი­ნე­თის ტე­რი­ტო­რი­ა­ზე გა­
ჩა­ღე­ბულ ბრძო­ლებ­ში მო­ნა­წი­ლე ერ­თ­მა რუს­მა ჯა­რის­კაც­
მა გულ­გ­რი­ლად ვერ უყუ­რა მოკ­ლუ­ლი დე­დის ცხე­დარ­ზე
მხო­ხავ ჩვილს. მან ბავ­შ­ვი აიყ­ვა­ნა და რუ­სე­თამ­დე ატა­რა,
იქ შვი­ლი­ვით გა­ზარ­და და პრო­ფე­სი­აც კი შეს­ძი­ნა: ბი­ჭი,
რომ­ლის ნამ­დ­ვი­ლი სა­ხე­ლიც უც­ნო­ბი იყო და რო­მელ­საც
ლი ვა­ნი და­არ­ქ­ვეს, ძა­ლი­ან ჩი­ნუ­რად, და ყვე­ლა, ძა­ლი­ან
რუ­სუ­ლად, ივანს ეძახ­და, შე­სა­ნიშ­ნა­ვი მზა­რე­უ­ლი დად­გა.
მე­რე იყო რუ­სე­თი­დან ჩი­ნე­ლე­ბის რე­პატ­რი­ა­ცი­ის გრძე­ლი
და სხვა­გან და სხვის მი­ერ მო­სა­ყო­ლი ამ­ბა­ვი, და ამ ამ­ბის
დას­რუ­ლე­ბის შემ­დეგ პე­კინ­ში, დე­დო­ფა­ლი მარ­გოს სახ­ლ­
ში აღ­მოჩ­ნ­და მზა­რე­უ­ლი ივა­ნი.
ივა­ნი თა­ვის საქ­მის დი­დოს­ტა­ტი იყო. ჯა­დო­ქა­რი. სამ­ზა­
რე­უ­ლო ხე­ლოვ­ნე­ბა­ში ვე­რა­ვინ შე­ედ­რე­ბო­და. სა­უცხოო
კერ­ძებს ამ­ზა­დებ­და. ჯერ მარ­ტო ომ­ლე­ტე­ბი რად ღირ­და:
ლო­რით, ხილ­ფა­ფით და უარაფ­როდ. სა­აღ­დ­გო­მო პას­კას
უმ­შ­ვე­ნი­ე­რე­სი შაქ­რის ბატ­კ­ნე­ბით რთავ­და. ის იყო ძა­ლი­ან
ზრდი­ლი და კე­თი­ლი ზნის კა­ცი.
მე­რე კი, რო­ცა ჩი­ნე­თიც სა­ბო­ლო­ოდ აირი­ა, ივანს სახ­ლის
და­ტო­ვე­ბა მო­უ­წი­ა. ის წა­ვი­და და მი­სი ასა­ვალ­-­და­სა­ვა­ლი
აღა­რა­ვის სცოდ­ნი­ა. ივა­ნი გაქ­რა. ბევ­რ­ნი ქრე­ბოდ­ნენ.
მე­რე კი, მრა­ვა­ლი წლის მე­რე, რო­ცა დრო შე­იც­ვა­ლა,
მოს­კო­ვი­დან პე­კინ­ში მი­მა­ვა­ლი მა­ტა­რებ­ლის ვა­გონ­-­რეს­
ტორ­ნის კა­რი გა­ი­ღო, და ყვე­ლა მგზავ­რ­მა და­ი­ნა­ხა თეთრ
სა­მოს­ში გა­მოწყო­ბი­ლი, თეთ­რ­ჩა­ჩი­ა­ნი, მსუ­ქა­ნი და ამა­ყი
შეფ­-­მ­ზა­რე­უ­ლი. მან თა­ვის სამ­ფ­ლო­ბე­ლოს თვა­ლი მო­ავ­
ლო, ერ­თ­-ერთ მა­გი­დას მი­უ­ახ­ლოვ­და და დე­დო­ფალ მარ­
გოს მი­მარ­თა:
– ყმაწ­ვი­ლო ქალ­ბა­ტო­ნო, ომ­ლეტს ლო­რით ინე­ბებთ, ხილ­
ფა­ფით თუ უარაფ­როდ?..
ეს ამ­ბე­ბი და კი­დევ მრა­ვა­ლი, უთ­ვა­ლა­ვი, აურაცხე­ლი ამ­ბა­
ვი მი­ამ­ბო ჩემ­მა პრო­ფე­სორ­მა, ქალ­ბა­ტონ­მა გუ­ან­ვენ ლი­უ-­
ყან­და­რელ­მა, რომ­ლის ნათ­ლო­ბის სა­ხე­ლიც არის მარ­გა­
რი­ტა. დი­დი მად­ლო­ბა, დე­დო­ფა­ლო მარ­გო!