Β)Υμνολογικός σχολιασμός των τροπαρίων της Εορτής

Ο Υμνολογικός σχολιασμός των τροπαρίων της Εορτής – προσόμοια 1 και

2
ιδιόμελα - θα γίνει ανά ακολουθία, δηλ. Μικρός Εσπερινός, έπειτα
Μεγάλος Εσπερινός και τέλος ακολουθία του Όρθρου με σημείο
αναφοράς το νόημα του περιεχομένου των ύμνων κατά πρώτον και τον
ήχο μελοποιΐας τους, καθώς και μετρική και ποιητικό ύφος τους.

1) Μικρός Εσπερινός.

Περιεχόμενο: Τα στιχηρά προσόμοια ξεκινούν με την ερώτηση «Ποίοις οι

ευτελοίς χείλεσι μακαρίσωμεν την Θεοτόκον» και απαντά έπειτα
δίνοντας ορισμένα από τα ωραιότερα επίθετα που αφορούν το πρόσωπο
της Παναγίας, ούσα η Τιμιωτέρα, Αγιωτέρα και η σωτηρία του κόσμου 3.
Έπειτα από τα στιχηρά προσόμοια ακολουθεί το Δοξαστικό ιδιόμελο
Θεοτοκίο, το οποίο με τη χρησιμοποίηση των υπερθετικών
χαρακτηρισμών τονίζει την καθαρότητα και την αγιότητα της ψυχής της
Παναγίας.
Τα Απόστιχα προσόμοια έχουν ως θέμα τη συνάθροιση των Αποστόλων
και μαθητών από τη μία4, αλλά και την ξεχωριστή θέση την οποία κατέχει
η Παναγία απέναντι στον Υιό της και Πλάστη5.

Ήχος μελοποιΐας και μετρική: Τα στιχηρά προσόμοια είναι γραμμένα

σύμφωνα με το αυτόμελο «Ποίοις ευφηιών στέμμασι» και τα Απόστιχα
προσόμοια με το αυτόμελο «Οίκος του Εφραθά». Το κοινό χαρακτηριστικό
των παραπάνω είναι ό ήχος β΄που με το συσταλτικό τους ήθος 6
δικαιολογεί τον ικετευτικό και κατανυκτικό τους χαρακτήρα.
Σε ότι έχει σχέση με τη μετρική τους τα Στιχηρά και τα Απόστιχα, είναι
σχεδόν ομότονα και ο αριθμός των συλλαβών τους είναι σχεδόν ίδιος.

1
ΔΕΤΤΟΡΑΚΗ, Υμνογραφία, σ.37,
2
ΔΕΤΤΟΡΑΚΗ, Υμνογραφία, σ.37, & ΑΝΤΩΝΙΟΥ, Μορφολογία, σ.159
3
Βλ. ΜΗΝΑΙΟΝ Αυγούστου ΙΕ΄, σ. 143
4
Βλ. 1ο και 3ο Στιχηρό, σ. 144
5
Βλ. 2ο Στιχηρό και Δόξα των Αποστίχων, σ.144
6
Βλ.ΑΝΤΩΝΙΟΥ , Μορφολογία, σ.73 και ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Θεωρία, σ.130
 2) Μεγάλος Εσπερινός

Περιεχόμενο: Τα στιχηρά προσόμοια ξεκινούν με το αυτόμελο «Ω του

παραδόξου θαύματος»7 τονίζοντας χαρακτηριστικά το παράδοξο γεγονός
της Κοιμήσεως και της μετάστασης της Θεοτόκου. Ο θριαμβευτικός τόνος
δίνεται με τις φράσεις «Εφραίνου Γεθσημανή, Βοήσωμεν οι πιστοί,
παρθένοι του Βασιλέως προς ύψος επάρθητε, Αρχαί Κυριότητες, δυάμεις
και Χερουβίμ».
Ακολουθεί το μοναδικής ποίησης και αισθητικής ιδιόμελο Δοξαστικό
«Θεαρχίω νεύματι»8, το οποίο αναφέρει τη θαυματουργική συνάθροιση
των Αποστόλων, τον σεβασμό τους απέναντι στην Παναγία με τον
ευλαβικό ασπασμό του σκηνώματος της, παρουσία των αγγελικών
δυνάμεων αλλά και του ίδιου του Υιού της. Στη συνέχεια προαναγγέλεται
η είσοδος της Παναγίας στις Ουράνιες πύλες, σώζοντας με αυτόν τον
τρόπο όλο τον κόσμο. Τέλος η ευαισθησία της Παναγίας για τη νεολαία
αποδεικνύεται από την αίτηση για σωτηρία της.
Τα ιδιόμελα τροπάρια της Λιτής του Εσπερινού
Ανάλυση………………………….

Τα Απόστιχα είναι ιδιόμελα

Τέλος το Απολυτίκιον της Εορτής ξεκινώντας με τη Γέννηση της Θεοτόκου

και συνεχίζοντας με το τέλος της ζωής, ο ποιητής υπογραμμίζει και
τονίζει αυτό που θέλει να υμνήσει. 9

Ήχος μελοποιΐας και μετρική: Τα στιχηρά προσόμοια είναι γραμμένα

σύμφωνα με το αυτόμελο «Ω του παραδόξου», το οποίο μάλιστα είναι το
πρώτο από τα τρία στιχηρά και το περιεχόμενο τους συνάδει με το
διασταλτικό ήθος του α΄Ήχου, θριαμβευτικό και μεγαλοπρεπές10 .
Σε ότι έχει σχέση με τη μετρική τους τα Στιχηρά είναι ομότονα και
ισοσύλλαβα, εκτός μίας εξαίρεσης στο β΄ προσόμοιο «Βαβαί των σων
μυστηρίων αγνή», όπου η μουσική επένδυση διορθώνεται με το φαινόμενο
της τονής11 και αποκαθίσταται η ισοσυλλαβία.

7
Βλ.ΜΗΝΑΙΟΝ Αυγούστου ΙΕ΄, σ.144
8
0π. π., σ.145
9
Θ. ΞΥΔΗ, Βυζαντινή υμνογραφία,σ.319,
10
Βλ.ΑΝΤΩΝΙΟΥ , Μορφολογία, σ.73 και ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Θεωρία, σ.130
11
Α.ΕΥΘΥΜΑΔΗ. Μαθήματα Βυζαντινής Εκκλησιαστικής Μουσικής, Θες/νίκη, 1997, σ.26,
υποσμ.2
Τα Ιδιόμελα τροπάρια της Λιτής του Εσπερινού είναι μελοποιημένα σε
αρκετούς ήχους (α΄, β΄, γ΄και πλ.α΄), θέλοντας με αυτόν τον τρόπο να
εξάρει το σύνολο των ανθρώπινων συναισθημάτων. Σε ότι αφορά τη
μετρική τους δεν υπακούν σε ποιητικούς κανόνες ομοτονίας και
ισοσυλλαβίας.
Τα Απόστιχα είναι και αυτά ιδιόμελα και έχουν μελοποιηθεί σε Δ΄ήχο,
και η επιλογή αυτή ανταποκρίνεται περίφημα στο θριαμβευτικό και
πανηγυρικό περιεχόμενο τους, από τη στιγμή που ο Λέγετος έχει
μεγαλοπρεπή, στιβαρό και σοβαρό χαρακτήρα12. Ως προς την μετρική
τους, παρατηρείται ότι και στα ιδιόμελα της Λιτής, δηλαδή διαφορετική
πρωτότυπη στιχουργία το καθένα, όπως και το Δοξαστικό των
Αποστίχων.
Τέλος το Απολυτίκιον της Εορτής είναι μελοποιημένο σε Α΄ήχο
πανηγυρικό και μεγαλοπρεπή, εξάροντας το θριαμβευτικό του
περιεχομένου του, καθώς ο συγκεκριμένος ήχος είναι ο πιο διασταλτικός
της Οκταηχίας13.

3) Ακολουθία του Όρθρου

Τα σημαντικότερα μέλη της ακολουθίας του Όρθρου είναι τα καθίσματα,

οι δύο κανόνες, του Κοσμά Μαϊουμά και του Ιωάννη Δαμασκηνού, το
Πεντηκοστάριον Στιχηρόν ιδιόμελον, το αυτόμελον κοντάκιον, το
εξαποστειλάριον και τέλος τα στιχηρά προσόμοια των Αίνων και το
δοξαστικό.

α) Καθίσματα
β) Κανόνες
γ) Πεντηκοστάριον Στιχηρόν Ιδιόμελον
δ) Κοντάκιον
ε) Εξαποστειλάριον
στ)Στιχηρά προσόμοια
ζ) Δοξαστικό

12
ΑΝΤΩΝΙΟΥ , Μορφολογία, σ.75 και ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Θεωρία, σ.202
13
ΑΝΤΩΝΙΟΥ , Μορφολογία, σ.73 και ΠΑΝΑΓΙΩΤΟΠΟΥΛΟΥ, Θεωρία, σ.157
β) Κανόνες

Στον ά κανόνα, ποίημα του Κοσμά Μαϊουμά, η Παρθένος Μαρία τιμάται

και δοξάζεται, αφού αξιώθηκε από τον Θεό να γίνει η μητέρα του Κυρίου.
Δοξάζεται και τιμάται στη γη από τη στρατευομένη Εκκλησία και στους
Ουρανούς από τη Θριαμβεύουσα Εκκλησία. Είναι η Βασίλισσα των
Ουρανών, αλλά και του κόσμου14. Οι Χριστιανοί συγκεντρώνονται με την
ευκαιρία της μνήμης της Θεοτόκου και δοξολογούν τον Μονογενή Υιό της
Παρθένου «μετά χορών και τυμπάνων», δηλαδή πνευματικών χορών και
τυμπάνων, όπως γράφει ο Ιωάννης Δαμασκηνός «Συν Μαριάμ τη
Προφήτιδι, ω νεάνιδες ψυχαί, μετά τυμπάνων χορεύσωμεν νεκρούντες τα
μέλη τα επί της γης. Τούτο γαρ το μυστικόν τύμπανον»15.

Στην γ΄ωδή ο Κύριος λέγεται και είναι σοφία και δύναμις του Θεού
Πατρός, ο οποίος συγκρατεί με την πρόνοια Του τα πάντα για να
λειτουργούν σύμφωνα με τον σκοπό για τον οποίο τα δημιούργησε. Ο
ποιητής ζητά από το πρόσωπο του Κυρίου να στηρίξει την Εκκλησία μέσω
της πίστης μακριά από οτιδήποτε την κλυδωνίζει.

Στην δ΄ωδή αναφέρονται οι προρρήσεις των προφητών. Πρόσωπα της

Παλαιάς Διαθήκης υποδήλωναν με έναν μυστήριο τρόπο τις αλήθειες της
Καινής Διαθήκης, δηλαδή την ενσάρκωση του Υιού του Θεού από την
Παρθένον. Η άβυσσος αναφέρεται στα διάφορα έθνη που πίστεψαν στον
Χριστό και στο φως του Ευαγγελίου16.

Στην ε΄ωδή ο ποιητής αναφέρεται στο κάλλος των αρετών του Χριστού και
στην Γέννηση του και την Θεία ενανθρώπιση Του και φώτισε τους
ανθρώπους που ζούσαν «τοις εν σκότει και σκιά», δηλαδή στην αμαρτία.

Στην ς΄ωδή γίνεται αναφορά στην περιπέτεια του Προφήτη Ιωνά, η οποία
προεικονίζει την τριήμερη Ταφή του Κυρίου και την Ανάστασή Του.

14
ΑΡΧΙΜ. Σ. ΚΟΥΤΣΑ, Οι καταβασίες των Δεσποτικών και Θεομητορικών εορτών,
Κατερίνη, 1994, σσ. 96 - 97
15
ΙΩΑΝΝΗ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Λόγος εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου 16, P.G. 96, 744D.
16
ΚΥΡΙΛΛΟΣ ΑΛΕΞΑΝΔΡΕΙΑΣ, Εις τον Προφήτην Αββακούμ 52, P.G. 71, 925BC.
Στην ζ΄ωδή γίνεται αναφορά στους τρεις παίδες όπου με την αγάπη του
Θεού και την υμνωδία που τους ενέπνε η πίστη τους, δροσίζονταν από το
καμίνι της φωτιάς.

Στην η΄ωδή συνδυάζεται η όγδοη βιβλική ωδή των τριών παίδων με την
Κοίμηση της Θεοτόκου. Η Παναγία παρέμεινε άφθορη και μετά τρεις
μέρες μετέστη στους Ουρανούς νικώντας τον Θάνατο, δίνοντας το
παράδειγμα στους πιστούς.

Τέλος στην θ΄ωδή η Παναγία νίκησε τους νόμους της φύσης, ούσα
Παρθένος συνέλαβε τον Υιό του Θεού 17. Σώζει μετά τον θάνατο της δια
μέσου Του Υιού της όλους τους Χριστιανούς «την κληρονομίαν σου».

17
ΙΩΑΝΝΗ ΔΑΜΑΣΚΗΝΟΥ, Λόγος εις την Κοίμησιν της Θεοτόκου 2, P.G. 96, 724C