Professional Documents
Culture Documents
MTKP Thuzir 2012.p65 PDF
MTKP Thuzir 2012.p65 PDF
MTKP Thuzir 2012.p65 PDF
ZIRLAI 1 - NA
Kohhran leh ringtu nun chu ‘Mission’ nên hian a inzawm tlat
tûr a ni a, Chanchin |ha la hre lote hnêna puan darh hi a hna
pawimawh ber a ni. Chanchin |ha hril tluka thil pawimawh dang
Kohhran leh ringtu tân a awm chuang lo. Lal Isuan Mission hna
thawk tûrin Kohhran hote min thlang a, chu chu kan tih ngei ngei
tûra thupêka a neih tlat a ni. A thu min pêk chu kan hlenchhuah
theih nân Thlarau Thianghlim min pe bawk a. Pa leh Fapa leh
Thlarau Thianghlim hna ngaih pawimawh ber chu Mission Chanchin
|ha hril hi a ni a, chuvângin Kohhran leh ringtute pawhin hei hi
ngaih pawimawh berah kan nei tûr a ni.
Mission awmzia:
‘Mission’ tih hi Latin \awng ‘Mitto’ tih a\anga lâk chhuah a ni
a, Greek \awngin ‘Apostello’ tih a ni a, a awmzia chu ‘Tirh’ tihna
ve ve a ni. Apostello tih hi Thuthlung Tharah vawi sawmriat aia
tam sawi lan a ni. Engemaw hun a\ang khân ‘Missio’ (God’s Mis-
sion) tia uar taka sawi fiah a ni bawk. Latin \awng a\anga la chhuakin
Sap hovin Missionary an ti a, chu chu ‘Tirhkoh’ tihna a ni. Bible-
ah hian Pathianin mi thlan leh koh tam tak a nei a, chung a mi thlan
leh kohte chu a hna thawk tûrin a tîr chhuak \hîn.
Baptistu Johana chu Pathian mi tirh a ni a, Lal Isua ngei pawh
Pathian mi tirh niin amah ngeiin Pain a tirh thu vawi tam tak a sawi
a ni (John 1:6; 17:8,21) Amah Lal Isua ngei pawhin Zirtîr
sawmsarihte chu thiltihtheihna nên a tîr chhuak a, chutiang bawkin
Zirtîr sawm leh pahnihte thlangin Chanchin |ha hril tûrin a tîr
chhuak bawk a ni. Antiokei Kohhran pawhin Barnaba leh Saula
2 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
chu an lu chunga kut nghatin Chanchin |ha hril tûrin an tîr chhuak
bawk (Tirh 13:2,3).
Mizoram Baptist Kohhran chuan ‘Mission’ chu ‘Ramthim
rawngbâwlna a ni’ tih hi kan sawi fiah dân a ni deuh ber âwm e.
BCM Mission rawngbâwlnain a tum ber chu (a) Mizoram chhûng
leh pâwna hnam dang Chanchin |ha la hre lote hnêna Chanchin
|ha hril a, thiltih leh nun dân \haa lantîr, (b) Kohhran la din lohnaa
Kohhran din, (c) Mizoram chhûng leh pâwnah Kohhran din tawhna
pawh ni mahse, mahni la inenkawl thei lote hnêna thawh a, \anpui
hi a ni.
Mission \obul:
Mission hi Pathian hmangaihna a\anga lo chhuak a ni a, Mis-
sion hnathawk tûrin a Fapa mal neih chhun Isua Krista chu
khawvêlah a rawn tîr a (Joh3:16). Isua Krista chuan Mission hna
chu thawk zovin a taksa, thisen leh nunna chu khawvel tân a hlân
a, amah ring apiangten chhandamna changin Chatuana nunna an
lo nei ta. Hei hi Kohhran innghahna lungphum (foundation) chu a
ni (Mat16:18). Lal Isua chu Missionary hmasa ber a lo ni ta. A
thisen leh nunna sênga a lei Kohhran hote, amah ringtute chu he a
Mission hna chhunzawma Chanchin |ha hril tûrin khawvêlah hian
min dah a (Mat28:29). Chutichuan Mission \obul chu Pathian a ni
a, Mihringte siam leh din a ni lo va; Pathian siam leh din a ni.
Pathianin a Mission chu thawhpui tûrin Kohhran leh ringtute hi
khawngaihna avângin min thlang a ni zâwk.
Mission, Pathian thua a lan dân:
Kohhran leh ringtute hnapui ber chu ‘Mission’ Chanchin |ha
hril hi a ni a, chu chu Pathian thuin min hrilh dân leh Pathian thua a
lan dân hetiang hian i lo zirho dâwn teh ang.
(1) Mi tin ta tûr a ni:
Chanchin |ha hi mi zawng zawng tâna pêk a ni
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 3
a, mi zawng zawng leh thilsiam zawng zawng huapa pêk a ni. Lal
Isuan, “Khawvêl zawng zawngah kal ula, thilsiam zawng zawng
hnênah Chanchin |ha hi hril rawh u. Hnam tina mi zirtîrahte siam
ula. Kâwlkil thleng pawhin ka thuhretute in ni ang” tiin min hrilh
(Matt 28:19; Marka 16:15; Tirh 1:8). Khawvêlin a mamawh ber
chu Damna kim a ni a, Chanchin |haah chauh damna kim a awm
a, chu chu hnam tinreng leh thilsiam zawng zawngte mamawh a nih
avângin an hnênah kan hrilin kan pe chhuak tûr a ni.
Miin Chanchin |ha hi a neih chuan a nun a hlimin a thlamuang
\hîn. Nun dân a thiam a, tlâwm taka awm dân a thiam a, hausaa
awm dân a thiam a, thil tinrengah leh thil zawng zawngah tlai leh
ril\ama awm dân, hausa leh retheia awm dân thurûk chu a hre
chhuak \hîn.(Phil 4:12).
Mission hian Lal Isua Thupêk thar: inhmangaihtawnna te,
inpumkhatnate pawh a huam tel vek a, chutiangin dikna leh felnaa
rorêlnate, mi tinte dân hmâa intluk tlanna te, ram leh khawtlâng
hmasawnnate pawh a tel vek a; Chanchin |ha thlenna apiangah
chungte chu a thleng tel \hîn. Chuvângin khawvêl hnam tin zîngah
zalênna, thlamuanna leh remna a lo awm a; thilsiam zawng zawngten
Pathian fate zalênna ni ropui, nghâkhlel taka an thlir chu a taka an lo
chan ve theih nân Mission hna hi chak taka kan thawh a ngai a ni.
Tin, Mission hian thutiam ropui tak a keng tel bawk a ni tih
Pathian thu-ah kan hmu. Lal Isuan Chanchin |ha hril tûra thupêk
a pêkna tinrengah hian thutiam ropui takin a delhkilh deuh zêl a, a
thutiam chuan a huam zau hle bawk a ni. Khawiah pawh, eng
hunah pawh, khawvêl tawp thleng pawhin kan hnêna awm a tiam
a, a thlamuan thlâk hle a ni. Chu mai a la ni lo, thuneihna ropui tak
a Kohhran hote leh ringtute chu min pe bawk a, Vân ram chabi
min kawltîr a, Mitthi Khaw kulh kawngkhar pawhin a ngam loh
thuneihna leh thiltihtheihna min pe a, thilmak ropui tak tak tih theihna
pawh min pe tel bawk a ni (Mat 16:18; 28:20; Mak 16:17,18).
He hna ropui tak leh rohlu tak kawltu Kohhran leh ringtute hi
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 5
tûrin an ngaihtuahna leh rilru pawhin a pha tawh bawk hek lo.
Chuvângin khawvêl finna, thiamna leh changkanna man
chhuak zung zung thei \halaite hi Lal Isuan a Mission hna thawk
tûrin min thlang a, min ko va, min tîr a ni tih hria ila. Mi tin ta tûr
Chanchin |ha, khawvêl hnam tinte leh thilsiam tinrengte damna
tûra pêk hi Lal Isuan thu min pêk ang takin khawvêl thim tiêng zêl
tûra kan hril a ngai a ni. Kan chakna leh theihna te, kan thiamna
leh finnate hi Mission hna thawh nân hmanga kan thutiam anga
‘Krista leh Kohhran tân’ ti chung zêlin Krista hnênah mi dangte
hruai tûrin theihtawp i chhuah \heuh ang u.
Zawhnate.
1. Mission tih lo chhuahna \awng bul kha eng nge ni? Eng
nge a awmzia?
2. Mission hi khawi a\anga lo chhuak nge a nih a, Mission
\obul kha eng nge ni?
3. Mission Pathian thua a lan dân kawng li Thuzir buin a
sawite kha engte nge ni?
4. BCM mission rawngbâwlnain a tum ber kha eng nge ni?
5. Khawvêlin eng nge a mamawh ber ni a, khawiah nge
chu chu a awm?
Sawiho tûrte:
1. Mission rawngbâwlnaah Mizoram Baptist Kohhran hi
nasa lehzuala hmâ kan sawn theih nân engtin nge \an kan
lâk ang?
2. |halaite hian Mission pawimawhna hi kan hre chiang
tâwkah kan inngai em? Mission rawngbâwlna lamah tam
zâwka kan inhman dân tûr sawiho ni se.
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 7
ZIRLAI 2 - NA
thlarau a ni. Bon Jovi hla ‘It’s my life’ chuan thlipui ang maiin
\halaite thinlung a nuai vel a. Tuma thununna hnuaia kun duh lo,
kun \ul ti lo, siam \hat tuma zilhtute pawisa lo, ‘Ka nun a nia, ka
duh dân dânin ka hmang ang chu’ titu, Kohhran leh khawtlâng
tâna mi hnawksak an pung tual tual mai a ni. Chapona thlarauvin
mihring a luhchilh tawh chuan nun dân kawng \ha inzirtîr a harsa
tawh a, sual lam panin chak takin an tlan tawh \hîn a ni. Heti ang
mite hi Paula’n, “...intivei te, chapo te, Pathian sawichhetu te, nu
leh pa thu awih lo te, \ha duh hauh lote, etc” (2 Tim 3:2-4) a tihte
kha an ni.
2. Mit châkna thlarau – Media thiltihtheihna:
Hmasawnna kawnga khawvêl \hantîrtu langsâr tak chu
Media lama hmasawnna hi a ni a, malsâwmna tam tak thlentîrtu a
ni. Thil \angkai tak ni mahse mi tam tak nun ei chhe tûr zâwngin
Setanan a her kawi nasa hle a, tam takin sual kawng an zawh phah
mek a ni. Media hi hlawm hnih: Print Media leh Electronic Media-
ahte \hen a ni. Print Media – Chanchinbu leh lehkhabute hian
\angkaina tam tak an neih mek laiin mi tam tak nun tikhawlotu an
ni. Lehkhabu lar tak Harry Potter leh Da Vinci Code chhûngahte
hian ‘hruaibona thlaraute leh ramhuaite zirtîrna’ chu a inphûm tlat
a ni. Mizorama lehkhabu leh Magazine tam tak pawh hian \halai
nun hruai khawlo thei an târlang tam sâwt hle a ni.
Electronics Media - Television, Video, Computer, Mobile
phone, Internet te hi thil \angkai tak vek ni mahse hêng hmanraw
phêna Setana inphûm ru hian min ei chhe mek a ni. Sex hman
khawlohna tipungtu, ruihhlo bawih leh Setana biakna thlengin mi
tam tak hruai luhna hmanrua an ni. Serial Film, internet leh Face
book avângtein \ul lovah hun tam tak kan khawhral \hîn. |halai
nun ei chhetu, chhûngkaw hawlh buaitu leh Pathian thutak min
ngaihtuahtîr thei lotu atân Setana’n a hmang mek a ni. Kan mithmuh
leh benga kan hriatte hian sual lamah min hruai lût mek a ni.
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 9
chuti ang dinhmuna din ve châkna chuan min luhchilh \hîn. Setana
a inrawlh thiam êm avângin ngaihtuahna fîm hmang hman lovin
sual kawng zawh phah nân kan hmang ta \hin a ni. |henkhatin rûk
an ru a, mi an bum a, nulaten an thianghlimna an hralh a, a pawi hle
a ni. Jakoba’n, “Tin, châkna chuan no a pai a, sual a hring \hîn a;
sual chuan a lo puitlinin thihna a hring \hîn” (Jak 1:15) a tih angin
mi tam takin rualawhna thinlung an neih chu thihna kawng zawh
phah nân an hmang mek a ni. Mahni dinhmun leh theihnain a tlin
bâk neih tumna (consumerism) hi Kristian nuna thil hnawksak berte
zînga mi, sual kawng min zawhtîrtu a ni.
Hnam naupang tê kan la nih avângin hnam changkang
zâwkte ngaihsân hluah hluahnain min thunun tlat a, an tihdân
entawnin, an neih ang neih ve tumin kan hmanhlel a, a \ha lo lam
kan lachhawng chak si a, nun dân kawng dik ber pawh hriat hleih
theih tawh lohna ramah kan zuang lût mek a ni. Inchimralna (as-
similation) tia kan sawi fo \hin hi intam hneh ngawt a ni lova, nunzia
leh khawsakphung hmanga inchimralna hi a thleng mek a, kan tuar
nasa hle tawh a ni.
6. Tûn lai dân alâwm: Hriat thiam har sual hmanrua:
Tûn lai khawvêla Setana’n mi tam tak nun a tihchhiatna
hmanrua chu ‘tûn lai dân alâwm’ tih hi a ni. Zu in te, ruihhlo khawih
te, sex hman te, incheina maksak leh uchuak tak inbel te, vah theu
leu mai maite hi mi tam tak chuan ‘tûn lai dân’ a ngaiin an pawisa
hauh lo va, a sawiseltute pawh, ‘tûn lai dân alâwm’ tiin kan inkhap
fo va, ‘tûn lai’ tak chunga hremhmun hmachhawn tûr hi kan pung
tual tual a ni. Sâpho, Kristianna tlansan mektute hi tûn lai khawvêlah
a sulsutu an ni a, an tih dân entawnin tûn lai taka chêt kan tum a,
an nun dân leh khawsak dân apiang kha kan nun dân tûr emaw kan
tih tawh avângin mi tam takin sual kawng kan zawh phah mek a ni.
7. Pathian thutak tlûksanna, hruaibona thlarau:
Paula chuan Isua Krista lo lan hmain tlûksanna a lo thlen
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 11
tûr thu min hrilh a (2 Thes 2:3). Tlûksanna chuan Pathian thuin min
zirtîrna kawng tluang pangngai zawh peih lohna, Pathian laka helna,
mahni nuam tih zâwng leh \ha tih zâwnga nun leh Pathian ngaihsak
âwm taka langa thinlung taka pawm chuan si lohnate hi a huam
thei ang. Pathian thutak a\anga pen bona hi Kristiante tân a
hnawksak êm êm a ni. Paula vekin, “Dân bawhchhiatna thurûk
chuan tûnah pawh a thawk mek a ni si a,” (2 Thes 2:7) tiin min
hrilh a. Tûn lai hian Setana biakna (Setanism) hi a lar sâwt hle a.
Dr Anton Szander Lavey-a’n April 30, 1966-a a din Setana
kohhran thupui chu ‘Nuam i tih ang angin nung rawh’ tih a ni tawp
mai. He thupui hian \halai a hip ruih ruih a, Film, Music, incheina
(Fashion) leh tattoo hmangtein hmâ an la a, \halai tam tak an bum
thlu a, ‘Thurûk’ a la nih avângin mi tam takin kan hrethiam lo va,
hruai bovin an awm mek a ni.
Engtin nge tûn lai khawvêl chu kan hmachhawn tâk ang?
Tawpna nî a thlen hmâ chuan he khawvêl hi kan chênna tûra
Pathian min pêk a ni. Tlanbosan theih a nih loh avângin sualna
pung mek kâra kan dinkhawchhuah theihna tûrin tûn lai khawvêl
hmachhawn tûra kan inbuatsaih dân tûr kan thlîrho dâwn a ni.
1. Ni tina thil thleng mekte hi kan ngaihven tûr a ni:
Petera chuan, “Ngaihven ula, fimkhur rawh u; in khingpui
Diabola chu sakeibaknei rûm \hîn angin a ei theih tûr zawngin a
phi ruai \hîn,” a ti a (1 Pet 5:8). Ni tina thil lo thleng \hînte hi ‘Kan
tân a \ha êm, a him em, tel vena chi a ni em, kan nun atâna \angkai
a ni em?’ tihte hi kan ngaihven reng tûr a ni. Thlêmna a lo thlen
ruala tlan chhuahna kawng Pathianin min siamsak hi kan ngaihven
reng tlat chuan Setana’n min hneh ngai lo vang. (cf I Kor 10:13)
2. Kan insum thei tûr a ni:
Suala kan tlûk \hin chhan chu kan insum theih loh vâng a
ni fo mai. Thufing chuan, “I ril a \am hle chuan insûm deuh ang
che”. (Thuf 23:2) tiin min fuih a, kan nuna thil thleng tinrengah hian
12 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
a tâwk chin, a him chin kan ngaihtuah \hîn tûr a ni. |halai tâna
tawktarh îtawm tak tak lo chhuak zêl \hîn mahse insum theihna
nêna kan hmachhawn chuan sualah kan tlu ngai lo vang. Paula
chuan khawvêl tawp hun a hnaih tawh avâng leh chatuan khua a
vâr dâwn tawh avângin Lal Isua Kristaa inthuam tûr leh tisa châkna
puitlin tura engmah insiam lo tûrin min hrilh a ni. (cf Rom 13:12-14)
Hei hian suala tlu lo tûra kan invena kan insum theih a pawimawhzia
a târlang chiang hle a ni.
3. Thlarau Thianghlim hruai theihin kan awm ang:
Paula chuan tisa châkna kan hneh theihna chu Thlarauva
awm a ni tih min hrilh a ni (cf Gal 5:16). Thlarau Thianghlim hruaia
awm chu Pathian thuin min kaihhruai ang zêla nun hi a ni. Sual
hneh thei tûra min pui theitu a nih avângin Thlarau Thianghlim hruaia
awm hi tûn lai khawvêl hmachhawn tûra kan mamawh leh tih ngei
tûr a ni. Hlaphuahtu chuan, “Thlarau Thianghlimin min hruai a,
Hnehna chu ka chang ngei ang,” a ti hial a ni.
4. Media hmanruate a \ha zawngin kan hmang tûr a ni:
Mi tam tak boral phahna Media hmanruate hi kawng dika
mite hruaina atân leh chanchin \ha hrilhna atân kan hmang uar
sauh sauh tûr a ni. A \ha zawnga mihring nun kaihruai thei lehkhabu
leh film tam tak a awm a, \halaiten kan hmang \angkai thiam tûr a ni.
5. Kan phâk ang tâwkah changkan kan tum ve tûr a ni:
Thiamna a san tawh avâng leh ni tina thil thar a thlen reng
avângin |halai Kristiante hi kan ban phâk chinah chuan ‘mi
changkang’ mite tâna entawntlâk (model) ni tûrin kan inbuatsaih
ve ang a, \hing (out-dated) takin kan nung tûr a ni lo. Changkang
tûr chuan thawhrim a ngai a, chu chu taimâkna nên chauhva neih
theih a ni. Kristian kan nih avângin kan taima tûr a ni a, kan intodelh
ang a, awhna sual lakah kan invêng thei dâwn bawk a ni.
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 13
ZIRLAI 3 - NA
chak lutuk hian khawvêl ram tin mai hi a tibuai ta hle a. He harsatna
tih kian dân tûr ngaihtuah hian Denmark ram khawpui Copenhagen-
ah khawvêl huap inkhâwmpui lian an nei zo chauh a ni.
3 Pathian Thu a\anga bihchianna:
Environment humhalh \ulnate hian sawi a hlawh ta hle
chungin hmasawnna erawh a chak thei lo hle. Sawi mai duh tâwk
lova a taka mahni hmazawn \heuhah ke pen ngam a \ul a ni.
Mizoram, Kristian ramah hian \halai duhawm tak takte zîngah pawh
Pathian thilsiam dangte chunga rilru put dân dik nei thiam lo kan la
tam hle mai a, Pathian thu min zirtîrnate hi ngun takin zir peih ila
chuan hma kan sawn theih ngei a beiseiawm hle a ni.
3.1 Thilsiamte Lalpa thlirnaa thlirpui
Bible hi Pathian thilsiam chungchâng ziaknain bul \an
a ni. Pathian rilru leh chatuan thil tum ril tak leh mak tak chu târlan
a ni. A tîra lei, chhia leh ruak ngawt, thim mup(Gen 1:2) chu
Pathian chuan Lei mawi leh duhawm tak, \ha takah a duang chhuak
a, Amah Siamtu Pathian ngei pawhin thilsiamte chu \ha a ti hle a
ni( Gen 1:31). Pathian thil siam dân, a ni khat nî a\anga a indawt
chhoh dân leh inchhawp chhoh dân felzia leh dikzia hi tûnlai
Scientist leh mithiamte chuan mak an ti a, a rilzia hi chhui tham a ni
an ti. Thisiam zawng zawngte hi Siamtu thinlungah leh thlirnaah
chuan an pawimawhin an hlu hle a, hmun sang tak an luah phâk a
ni (Kol 1:15-17). Thilsiam dangte chungchânga Pathian rilru put
dân kan hriat chian theih nân Bible thu tlêm chauh lo tarlang ila:
* Pathianin Nova thu a pêk ang khân Sa thiang zînga
mi pawh, leia bawkvâka kal tinreng zînga mi pawh, a nu leh pa
\heuh, a tuak zêlin Nova hnênah Lawngah chuan an lût ta a. (Gen
7:8-9)
* Ramhnuaia sa tinrengte hi ka ta a ni si a, Tlâng
sangkhat lai chunga ran awmte pawh chu. Tlânga sava zawng
zawng ka hre vek a, Ramsate pawh ka ta a ni. ( Sam 50: 10-11)
16 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
dangte chu kan thuhnuaia awm an nih anga engti hawi zawng pawha
an chunga hriam lek chu thil thiangah kan ngai a, kan kuthlei hle a
nih hlawm hi! Hei hi a pawi êm êm a, ngun takin Pathianin
mawhphurhna min pêk hi kan zir chiang zâwk tûr a ni.
3.3 “Thuneihtîr”emaw “thu nei rawh u” tih awmzia
Genesis 1:26-a ‘thuneihtîr’ tih hi mithiamte sawi dânin
Hebrai \awngah chuan “radah(v)” hman a ni. A awmzia chu
“Zah tak leh duat taka enkawl” tihna a ni. Genesis 1:28-a ‘thu
nei rawh u’ tih hi Hebrai \awngah chuan “kavash (v)” hman a ni
a, a awmzia ber chu pakhatnaah chuan, ‘kawngkal nei, rah
chhuah ngei tûra hnathawk (effective way of labour)’ tihna a
ni a, a dang lehah chuan, ‘Lei tâna inpe(submitting oneself to
the Earth)’ tihna a ni (Ref.Jeff.A.Benner, Biblical Hebrew
E- Magazine). Chuvângin, Lalpa Isua ringtute chuan thilsiam dangte
chu zah tak leh duat takin, kawngkal nei, rah \ha chhuah ngei tûra
enkawl tûrin mawh kan phur a ni. Rev H.Hrangêna chuan,
“Thilsiam dangte laka mawhphurhna chu Pathian laka
mawhphurhna a ni,” a ti hial. German Pathian thu thiam Huns
Kung chuan, “Pathian ram chu a thilsiam tihdam hi a ni” tiin
a sawi. St Francis te, Martin Luther te chuan, “Naktukah thi
dâwn ila, vawiinah thing ka la phun cheu ang,” an ti.
4. Tlângkawmna:
Kan Thupui, ‘Bible leh Environment’ tih hian a huam
zau hle mai a, sawi kim sen rual a ni lova, Pathian Thu(Bible)
a\anga kan mawhphurhna tawite chauhin kan han târlang a ni e. A
tawp berah chuan keini Zofate tân Pathianin ram Sq.Km 21,081
zeta zau min pe a. Kan mamawh boruak thianghlim, thing leh mau,
nungcha tinreng min pe a. Hêngte hi kan khawih miah loh tûr tihna
lam ni lovin kan tu leh fate thlenga kan mamawh ang zêla kan
hman \angkai theih nân awmze nei leh renchem zâwkin kan hmangin
kan enkawl tûr a ni kan tihna a ni.
Kan dinhmun azirin kan mawhphurhna leh tih theih pawh
18 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
ZIRLAI 4 - NA
Reilotê kan chênna tûr atâna Pathianin min siam sak kan
chênna lei hi kum tlûklehdingawn li leh a chanve vela upa a ni tawh
a. Pathianin a siam tirha thil awmdân leh tûna kan hmuh leh hriat
mek danglam nasat tawh dân tûr chu a nasa hle ang. Mihring kan
pung tual tual a, thil siam chhuah leh hman a tam tual tual a, a \ha
siama kan inhriat rualin a chhia a chhuak ve zêl bawk. Hmasawnna
leh changkânnain namenlovin min tuam a, ram changkangte thil
neih leh awmphungte phei chu kan suangtuah thiam phâk bâk tak
tak a ni. Amaherawhchu chutianga khawvêl a kal mek lai chuan
khaw awmdân, tui, lei, ei leh in tûr a danglam tial tial a, natna a
pung tual tual a, a kum telin kan hriat ngai loh harsatna kan tawng
mek a ni. Khawvêlin harsatna a tawh tam ber hi kan environment
chhiat zêl vâng a ni kan ti lo thei lo vang.
Environment chu enge ni ?
Environment chu chhehvel tihna a ni mai a. Chu chuan thil
nung leh nung lo: boruak, tui leh leilung, vân boruak zau tak leh lei
hnuai thûk tak, rannung mita hmuh tham loh a\anga a lian ber
thlengin a huam a ni. Environment huam chhûnga awmte chu inbuk
tâwk tak leh intichhe lova an awm chuan harsatna a awm ngai lo.
In zawm vek, lâk hran theih loh kan ni a, pêng pakhat a chhiat
chuan a dangin a tuar \hîn. He kan inrintawnna inbuk tâwk hi
‘ecological balance’ an ti a, a chhiat zawh poh leh environment
chu a chhia tihna a ni a, chu chuan nasa takin mihringte min nghawng
mek a ni.
Environment \ha lovin min nghawng dân azawng azain kan
sawi hman dâwn lo va, a tlângpui chauh kan tarlang ang.
20 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
ii) Mut theih lohna: Nghet leh tui taka mut a tibuai a, chu
chuan taksaah harsatna a siam \hîn.
iii) Intih buaina: Hmun bengchheng taka chêngte chu ring
tak taka inbiak a ngai a, mi a tichau a, a tithinchhe bawk. Mithiamten
an chhût dânin hmun fianriala thawkte aiin hmun bengchhenga
thawkte zîngah intihbuaina a thleng nasa zâwk.
iv) Thisen sang a siam a, lung lam a khawih pawi thei a, nu
pum chhûnga naute insiam ti\huanawpin naute zang lutuk a thlen
thei. Airport bul hnaia nute hian naute pian fel lo an hring tih hmuh
chhuah a ni bawk.
6. Bawlhhlawh sakhat(solid waste), rannung thahna hlo etc:
Hêng bawlhhlawh, entîr nân \in ruak, plastic, polythen, news
paper, khawl part chhia, battery etc. te hi bawlhlawh sakhat chu
an ni a, \ha taka sawngbâwla paih an nih loh chuan min rawn rûn
leh ngei ngei. Khawpui tam takin ni tin ton sing tam tak an paih
chhuak \hîn. Kum 1942-1953 khan Niagara Falls-a Love Canal-
ah khuan bawlhhlawh tam tak an paih \hîn a, a hnu kum 25 velah
chuan chhûngkaw 200-in an rauhsan hial a ni. Delhi-a Kardampuri
Colony-ah pawh kum 1994 khan heng bawlhlhawh avâng hian
boruak rimchhia, thak leh hrawk na, luak leh chauh nghulhna a
thleng tawh bawk. Kan thawhlâwm cheng 4/5 lek lek tling khâwm
sang tam tak a ni \hîn ang hian chhûng tin bawlhlawh, bazar,
workshop leh office-a mite hi tling khâwmin nat na leh harsatna
min thlen thei a ni.
Duhna hmun hmuna workshop din, bawlhhlawh paih, ui, ar
leh vawk nêna chengho, \henawmte tâna rimchhe tûr pawh
ngaihtuah lote kan ni a. Lui lam sa kan man theih nân leh kan
thlaiin a \hatpui dâwna kan hralh theih dâwn phawt chuan rannung
thahna hlote pawh kan hmang mai zêl a nih hi. Zawi zawiin kan
harh ve hret hret a, a lâwmawm hle. Hêng rannung thahna hlo
(pesticides,insecticides), leh lei tih\hatna (chemical fertilisers ) te
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 25
hian asthma, cancer, vun leh thluak natna, luak, santen, thlan tlak
bawrh bawrhna, tihrawl sil \hem \hum leh chaklohna chi hrang a
thlen thei a ni. Mizoramin natna tam tak kan vei \hinte hi zûk leh
hmuam vâng chu a ni pakhat ang a, kan ei leh ina thil \ha lo tam
lutuk vângte pawh hi a ni ngei ngei ang.
Tin, kan zun leh êk thua invawn fimkhur loh vângin natna tam
tak kan vei \hîn. Natna pu darhtu tho hi hmun \awp apiangah a
tam a. Tho tuak khat hian thla 6 chhûngin no 335,923,200,000,000
an hring hman a ni. Kan êk 15%-30% hi bacteria a ni a, puitling
êk 200gm ah hian bacteria tlûklehdingawn 2 vel a awm a, naupang
êkah a tam bîk. India ram thingtlânga cheng 65%, duh duhna hmuna
ê te hian ni khatah metric ton nuai hnih lai an ê a ni. Santen, tuihri,
pumpui nâ, khawsikpui, thinlian etc. natna thlentu hrikte hi zun leh
êk inthlahdah a\angin a awm awl êm êm a ni. Zun leh êk,
bawlhhlawh paih thua inthlahdah khua apiang a \awp a, natna a
tam bîk \hîn.
Thing leh mau tichereu zâwng te, duhdah taka bawlhhlawh
paih leh luantîr te, boruak tichhe zawnga a \ul lova hal mai mai te,
ri bengchheng siam te, etc. hian min hual veltu nasa takin a tichhia
a, a tichhuaktu mihring bawkin kan tuar leh \hîn. Hêng harsatna
tam tak hi Pathian min pêk ni lovin keimahni insiam chawp mai a
ni. Environment chhiat pawi ti lova keimah ni chauh kan inngaihtuah
chuan kan thlahte kan sawisa tihna a ni ang. Environment \ha leh
hrisel nei tûrin \halaite i harh ang u.
Zawhnate:
1. Environment awmzia sawi rawh.
2. Eng nge ni Ecological Balance an tih kha?
3. Bengchheng vânga bengchhet kha eng nge an tih?
4. Khawvêl lum zêl thlentu i hriatte sawi rawh.
5. Ramngaw \hiahin a nghawngte kha engte nge?
26 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
Sawiho tur:
1. Environment \ha neih dân tûr sawho ila.
2. Kan khua/vêng \heuhva kan bawlhlawh paih dânah kan
lungawi tawk em? Bawlhhlawh paih chung changah hian
mipui mawhphurhna nge sang ang sawrkar mawhphurhna?
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 27
ZIRLAI 5 - NA
Thuhmahruai:
Khawvêlah hian mihring tâna hlu leh mawi a tam mai. Ngaihhlut
zâwng hi mihring nun kaihruaitu leh khalh kaltu a nih avângin mi
mal leh khawtlâng, ram leh hnam rilru put hmang pawh an ngaihhlut
zâwng a\angin a lang fiah \hîn. Ngaihhlut tûr dik ngaihhlut nachâng
hriat hi tisa leh thlarau tân malsâwmna hnâr a ni. Nicolai Hartmann
chuan, “Hlimna zawngtu chuan a hmu ngai lo vang a, ngaihlut
tûr bulpui zawngtu hnênah hlimna chu a inpuang zâwk ang,”
a ti. Ngaihhlut tûr dik chu Pathian a\anga chhuak a ni. Chumi
zârah chuan mihringin nun thlamuang leh lungawi, nung chang mawi
leh rintlâk a nei \hîn.
1. Khawvêl mita thil ngaihhlutawmte:
Khawvêl thiamna leh zirna pêng hrang hrangte hian ngaihlut
tûr dik nia an sawite a inang vek lo. Hedonism zirtîrna chuan,
“Tisa châkna phuhrûk thei thil apiang chu hlimna thlentu a nih
avângin a hlu a ni” a ti. Eudaemonist-hote pawhin, “Lei hlimna
leh ham\hatna hi mihring damchhan a nih avângin a hlu a, mihring
nun tinuamtu leh hlimna thlentu hi thil \ha a ni, natna leh lungngaihna
thlentu erawh thil sual a ni”, an ti bawk. Utilitarianism pawmtute
tân chuan mi tam berte hlimpui ber hi thil hlu ber chu a ni mai.
Ethicist \henkhat, Schleiermacher, Wundt leh mi dangte erawh
chuan, “Khawtlâng leh hnam nunphung changkanna leh
hmasawnna hi thil dang zawng aiin a hlu a, mihring nun laipuia dah
tûr,” an ti thung.
Kum 1930 chho a\anga lo piang Secular Humanism zirtîrna
vuantute chuan thlarau lam thil leh thih hnu piah lam thilte hnawlin,
28 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
Pathianin mihring tâna hlu ber a tih chu amah Pathian leh a
mizia hi a ni. Pathian mizia leh \ha tihzâwng chu a thupêkah a hriat
theih. Mihring hmasa ber Adama hnênah puan chhuaha awmin,
Isua Kristaah a famkima lantîr a ni. Pathian duhzâwng leh \ha
tihzâwng, mihringin ngaihlu se a tihte chu; thupêk, thuthlung,
thurâwn, dân leh thutiam angtein mihring hnênah hriattîr a ni \hîn.
Hê’ng thupêk leh hriattîrnate hi a zâwmtu tân malsâwmna a nih
laiin a zawm duh lotu tân erawh tuarna thlentu a ni. Pathian thuin
mihringte ngaihhlut tûr leh zawm tûr atâna a kawhhmuhte hian
ngaihpawimawh leh tinzawn a nei \hîn. Chungte chu: Thianghlimna,
Dikna, Felna, Rinawmna leh Hmangaihnate an ni.
2.1. Thianghlimna
Hebrai-ho chuan thianghlimna an tih hian a nawlpui
a\anga Pathian tâna serhhran nihna dinhmun an kawhtîr \hîn.
Thianghlimna hi Pathian mizia leh nihphung a ni. Lalpa Thlarau chu
a thianghlim a, Vân Jerusalem thar pawh khawpui thianghlim a ni;
chu khawpuiah chuan thil bawlhhlawh rêng rêng a lût dâwn lo.
Thianghlim hi mihring nih phâk loh leh nunpui phâk loh a ni lo va,
Krista thisena sil fai tawh ringtute nun dân tûra Lalpa’n a target
sak a ni. Chuvângin, “Nangni in thianghlim tur a ni, kei ka
thianghlim si a,” (cf. I Pet 1:15f; Lev 11: 44; Isaia 57: 15) a tih
hi mihringin a ngaihpawimawh tûra Pathian thupêk a ni.
Thianghlimna hi mihring chhunglam leh pâwn lam,
thinlung, thlarau leh taksa huap a ni. Kan taksa, Pathian Thlarau
Thianghlim In hi thianghlim leh fel taka vawng tûrin Pathianin min
duh (cf. Rom 6:13). Paula chuan Kohhranho chu bawlhhlawh kai
lo leh zur lo, thianghlim leh hmêlhem lova Krista hnêna inpe tûr
kan ni tih min hrilh (Eph 5:27).
2.2. Dikna
Zâwlnei Jeremia chuan Lalpa chu Dikna khurpui a ti (Jer
50:7). Isaia’n Lal Isua, Lal lo piang tûra chuan dik tak leh fel takin
30 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
ro a rêl dâwn tiin a sawi lâwk a (Isaia 9:7). Chu Isua ngei chuan a
lan ang ngawta thil thlîr lovin dik tak leh fel taka ngaihtuah zâwk
tûrin a zirtîr (cf. John 7: 24).
Mihringte kan khawsakhonaah mi tinte dikna leh chanvo
inzahsakna hi ram leh hnam damna a ni. Khua leh tuiten an chanvo
dik tak an chan loh chuan ram leh hnamin harsatna leh buaina a
tâwk \hîn. Zâwlnei Amosa hun laiin Israel faten mahni hmasialna
leh hlemhlêtna avângin an mihringpuite; a bîk takin miretheite
hnehchhiahin an dikna an rap bet a. Tlachhamte chanpual pe phal
lovin an chhuhsak a, thamna lain mi fel an tiduhdah \hîn. An
nundânin Pathian hming thianghlim a tihbawlhhlawh avângin an
lakah Pathian a lungni lo. An sakhaw thilhlan leh rawngbâwlnaah
pawh Pathian a lâwm lo. Amosa hmangin Pathianin an nundân tûr
a hrilh, “Rorêlna dik chu lui angin luang sela, felna chu luipui
kang ngai lo angin luang rawh se”, a ti (Amosa 5: 24).
Mizote hi sakhaw mi viauin rawngbâwlna ngaisâng hnam
ni mah ila Israel fate ang maia kan rorêlnate thamna beiseinain a
tihbawlhhlawh a (cf. Mika 3:11), hnathawktute kawlawm(pen)
pawh kawlawm dawthei (cf. Jer 8: 8) a nih tlat chuan thuvawn
ropui leh thlaraumina hian Lalpa thinurna lakah min chhanhim hauh
lo vang. “Bukna dik lo hi Lalpa mithmuhin thil tenawm a ni a,
khin dik chiah erawhchu a lâwmzâwng a ni,” (Thuf 11:1) tih hi
kan nun kaihruaituah kan hmang ngam takzet a nih erawhchuan
kan society-ah Pathian ram a lang fiah ang. Philosopher ropui Aristotle
pawhin, “Sakhaw mi tak nihna hian dikna chu \hian ai pawha
zah tûrin min phût a ni,” a ti.
2.3. Felna
Mihringte hian kan chunga \hate hi fel kan tih laiin \ha lo
deuh nia kan ngaihte chu a sual kan ti leh mai \hîn. Felna tluantling
chu Pathianah chauh a awm. Pathian chu rinawm, khawlohna nei
lo, fel leh \ha a ni (Deut. 32:4). Pathianin a fapa Isua Krista kan
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 31
rinna leh Lal leh chhandamtua kan pawmna avângin mi felah min
chhiar (Rom 4:5). Ringtute hi Krista hniakhnung zui tûra koh kan
nih avângin kan chêtzia leh rilru puthmang tinrengah fimkhur a ngai.
“In felnain lehkhaziaktute leh Pharisaite felna hi a khum loh
chuan vân ramah in lût tawp lo vang,” Lal Isuan a ti (Matt.
5:20). Fel lohna leh dik lohna laka fihlimin kan taksa ngei pawh
felna hriamhrei ni tûrin Pathian hnêna inpe tûra phût kan ni (Rom
6:13).
Ringtute hian Gnostic-ho anga sualna laka fihlim tuma
inkhurbing mai lovin mite entawn tlâk khawpa sual laka fihlim,
sualna do tûra mite zînga zuang lût ngam kan nih a \ul. Thufingte
lehkhabuah, “Lalpa \ih chu sual huat a ni” tih kan hmu (Thuf.
8:13). Lalpa \ihna chu mahnia sual awm huatnain a in\an a, chu mi
hnuah mi dangte sual laka an chhuah theih nân a \anpui \hîn. Lalpa
tâna dotute hi Lalpa mi felte chu an ni. Chuti ang mite chungah
chuan Lalpa’n a mit a lên a, a beng chuan an au ri hre tûrin a
ngaithla a (Sam 34: 15), an \awng\aina pawh thil nasa tak tithei
tûrin a chhan sak \hîn (Jak 5: 16). Felnaa ril\am tuihalte chu tihtlaiin
an awm ang a (Matt. 5:6), felna avânga tuarte chuan vân ram an
chang ang (Matt. 5:10).
2.4 Rinawmna
Rinawmna hi Pathian mizia leh nihna a ni. Pathian chu a
thuah a rinawm a, amah leh amah a inphat ve ngai lo. Amah ringtu
chu Pathianin a tithlâwn ngai lo. Chuvângin, mihringte hian amahah
rinna nghat tlat tûrin a duh. Mihringin Pathian a rinna chu mi rinawm
leh rintlâk a nihna \obul a ni (cf. I Tim 1:12; Jak 2:17,22). Mahni
hna, mawhphurhna leh nihnaa rinawm lote avângin chhûngkua,
pâwl, kohhran leh sorkar hial pawh a mualpho \hîn. Mi rinawm
leh dikte avângin ram leh hnamin chawimawina a dawng bawk.
Mi rinawmte hi ram tân rohlu an ni. Alexander Pope chuan, “Mi
rinawmte hi Pathian kut chhuak ropui ber an ni,” a ti hial.
Mizoram hian mite man chhuah leh hriat hlauh vâng chauha rinawm
32 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
anga lang ni lo, chan leh tuar huam khawpa Pathian avânga rinawm
tum tlat mi a mamawh. Thih thlenga rinawmte tân Lal Isuan nunna
lallukhum pêk a tiam (Thup 2:10).
2.5 Hmangaihna
“Hmangaihna, Agape hi hmangaihtu’n a hmangaiha
tân thil \ha ber a duhsakna hi a ni e”, an ti. Pathian chu
hmangaihna a ni (I John. 4:16). Pathian Agape chu khawvêl tâna
fapa Isua Krista a pêk hi a ni. Pathian hmangaihna hre chiangtu
chuan hmangaihna vekin a chhâng lêt \hîn (I Jhn 4:19). Chu
hmangaihna chu dân zawh famkimna a ni (Rom 13:10). Paula,
Kristian tiduhdah \hîntu chu Isua Krista hmangaihnain a man chinah
mi dangte hmangaihnain a nun a luah khat a, “Inhmangaih tawnna
ngawt lo chu tuma engmah ba suh u”, a lo ti thei ta a ni (Rom
13: 8). Kristian ethicist hmingthang tak Joseph Fletcher pawhin,
“Eng hun leh hmun atân pawha thil \ha leh thupêk awm chhun
chu hmangaih tûra thupêk hi a ni,” a ti. Tirhkoh Petera chuan
hmangaihna chu ngaihlu tûrin \hahnemngai takin ringtute a fuih a,
“Eng dang zawng aiin inhmangaih tawn uar rawh u,” (I Pet
4:8) a ti. Theologian ropui Reinhold Niebuhr pawhin, “Felna
famkimna chu hmangaihna hi a ni,” a ti hial.
Tlângkawmna:
Mihringte hi nundân leh chêtphung inanglo tak takte kan nih
avângin hnam \henkhat ngaihhlut leh \ha tih êm êm kha hmun dangah
chuan a lo hlu lem lo thei. Taksa tâna \angkai leh pawimawh pawh
thlarau dona a ni thei bawk. Pathian a\anga chhuak thil hlu leh \ha
erawhchu eng hmun leh hun mahin a hlutna a pawlh dal ve ngai lo.
Chu ngei chu a ni mihringin a ngaihhlut ber atâna Pathianin a duhsak
chu.
Zawhnate:
1. I taksa vawn/enkawl dânah nangmah siamtu Pathian a
lâwm ang em?
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 33
2. Eizawnna leh politics-ah ringtu kan nihna kan lan fiahtîr em?
3. Kan Pathian thu sawi leh zir \hinte hian Mizote hi hnam
Rinawm, Dik leh Thianghlim ni tûrin min pui nasain i hria
em?
4. Kan mihringpuite leh thilsiam dangte chunga kan chêt dân
hian Krista kan hmangaihna a lantîr takzetin i hria em?
5. Ngaihhlut tûr dik ngaihlu tûrin engtin nge kan inzirtîr ang?
Sawiho tûrte:
1. Mihring hlutna hi eng hmangin nge kan teh bera i hriat?
Tehfung dik leh dik lo engtin nge kan hriat theih?
2. Chêtphunga thianghlimna kawngah leh kâa lût tûr thlan
chungchângah ringtu kan nihnain awmzia a nei thûk em?
34 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
ZIRLAI 6 - NA
NGAIHHLUT ZAWNGIN MIHRING NUN A
NGHAWNG DAN
Bible chhiar tûr : Ephesi 5:15 - 17
Kan thu zir tûr hi zau taka sawi tûr a awm thei âwm e. Kan
pianphung leh rilru a inanglo ang bawkin kan ngaihhlut zâwng a
inang lo thei hle mai. Mi \henkhat chu kan ngaihhlut zawng avângin
kan nun tichhe \hak khawpin kan tlan a, mi tin hi ni tinin kan
ngaihhlut zâwng angin kan che chhuak a, kan ngaihhlut zâwng ang
hian mihring nun hi a vir vel ti ila kan sawi sual âwm lo ve. Mi tam
takin kan ngaihthah, \ul leh pawimawh ni pawha kan hriat loh leh
kan la chhût ngai miah loh, mahse kan ngaihhlut rûk êm êm lawi si,
min ei chhe ru mektute kan zirho dâwn a ni.
1. FASHION (Incheina):
Fashion hian incheina lam thil zawng zawng a huam theih laiin
tûnah chuan kan taksaa kan inbel kai chin hi (style lam sawi lovin)
lo thlur bîk ta ila. Fashion hi mihring nuna bet tlat, a lova kan awm
theih loh leh mihring nuna tel zêl tûr a ni. Rethei ber pawhin incheina
mawi leh \ha, changkang chu kan hre êm êm a, kan hmuh rual
rualin mi tam zâwk rilru a luah nghal tlat a, chu chuan ît/awhna
chawplehchilhin a rawn siam a, a nei lo fa pawhin tlin lo chung
chunga neih hram duhna, thawh chhuah leh chhungkaw khawsak
nêna inmil lova incheina a rawn thlen \hîn. Incheina kan ngaihhlut
tlat avângin thawh chhuah nei leh nei lo pawhin leiba rulh hleih
theih loh kan insiam phah fo \hîn. Kan mawipui emaw kan tih leh
mi pangngaiah min siam emaw kan tihte chu harsatna min thlentu
an ni a, thawhchhuah nei mumal ta lo chu leiba rulh nân mi dang
ta pûk leh a ngai a, chumi rulh leh nân mi dang ta bawk pûk a
ngai leh \hîn a, chu chuan rilru hrehawm takin min siam a, a pawi
hle a ni.
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 35
Hemi hmang hian ramhuaite thuhnuaiah kan intât lût zêl tihna a lo
ni. Pathian dodalna rapthlâk tak a nih avângin Lalpa ringtute chuan
kan hnimhnai tûr a ni lo va, chhiar pawh kan chhiar tûr a ni hek lo.
Horoscope ngaisângtu chuan a horoscope chhiarin ‘i lucky colour
chu a dum a ni’ a tih chuan a duma inthuam a tum tlat a, ‘i lucky
day chu monday’ a tih chuan monday-ah khan vânneih beiseiin
hun a hmang nilêng \hak mai a, a nuihzatthlâk hle a ni. Pathian thu
ang ni lovin Horoscope chhiar thlen diktîr tuma hmanhlelte nunah
chuan Pathian rêng rêng a lang pha tawh ngai lo.
3. MUSIC:
Music hi \halaite zîngah a tla na hle a, mipui nawlpuiin kan
ngaihhlut ber chu a ni alâwm, ti pawhin sawi ta ila kan tisual kher
lo vang. A tel lo chuan nun a kim zo lo hial emaw tih tûrin mihring
nunah hmun a chang thûk a ni. Thil \ha a awm rualin a \ha lo a
awm tel zêl ang hian Music pawh hi mihringten kan ngaihhlut êm
êm, nun tinuamtu, tihlimtu, khawhar hnêmtu a ni a, Pathian fak
nâna \angkai tak, ngaihhlut loh theih rual loh nimahse kan fimkhur
loh chuan hman a\anga tûn thleng hian nun hruai khawlotu hmanraw
lian tak a la ni reng tih i hre thar leh ang u.
Kan music ngaihthlâk leh ngainat azir hian nun chhungrîl pawh
hi a lo danglam thei hle. A tîrah lang nghal mai lo mahse a music
ngaithlak hla thuahte lungawilohna thu, thinrimna thu leh
anchhelawhna lam a tam chuan a ngaithlatu rilru chu a chhe zâwngin
a kal nasa thei hle. Music kan ngaisâng a, a thiam leh zaithiamte
pawh kan ngaisang \hîn.
Mahse, gospel artist-te meuh pawh music avânga suala tlu ta
hi kan tam ta hle mai. Tûn laia kan ngaihthlâk tam êm êm Hip hop,
Rock, Pop star teho hian Setana an biak thu leh ama tâna thawk
an nih thu hi an pha lo mai pawh ni lovin an music video-ahte
pawh langsâr taka Pathian duh loh zâwng tihlan an nei tam hle.
Kan music ngaihthlâk pawh fimkhur a ngai ta a ni.
38 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
nge min hruai luh, bumin kan awm mek em tihte hi kan ngaihtuah
chian a hun ta a ni.
(ii) Computer: A hmang thiamte tâna thil \angkai tak a ni a,
tûn a\anga kum 5/6 velah chuan In tin deuhthawah kan hung tawh
ngei ang. Computer changkang leh \ha nei, a nihna tûr ang taka
hmang thiam lo, games khel hnehsawh, tlaivâr \haka khelh pawh
hnehsawh (mitthi lumen thei lo), film pawh en thiam, internet chat
thiam leh zahmawh site pawh lût thiam tak, mahse application
phêk khat pawh type thiam lo a tam zâwk kan la nih dân ngaihtuah
chuan he thil \angkai tak hian kan nunah hian a \ha zâwngin min
nghawng lem lo niin a lang ta tlat mai a, a pawi hle a ni.
(iii) Mobile Phone: Thil \ha leh \angkai, kea kal vak vak
ngai lova kan inbiak pawh zung zung theihna hmanrua a ni a, a
awm lovang tih a hlauhawm hle. Kan hmang \angkai em, kan call
leh sms te hian \anpui ngaite a \anpui em, mi an pian thar phah
tawh em, kan mobile phone hi Kristian Mobile Phone a ni em,
tihte hi kan ngaihtuah chian a ngai ta hle mai. |KP-a inhmang
takte ngei pawh mobile phone zahmawh text-ah kan tawlhthlu mek
a, kan Pathian biak inkhâwm urhsun leh mimal hunserh (private de-
votion) pawh mobile phone hian min ei rûktîr zo ta tlat mai.
A chhûngah zahmawh film leh text kan dah a, Biak Inah kan
inkhâwmpui a, kan \awng\ai lai pawhin kan ak a, hla kan rempui
a, chawnghei \awng\ai kan neihpui a, thu kan sawipui a, kan chair-
man-pui a, Bible kan chhiarpui \hîn. Chuti chung chuan Pathianin
kan thiltihte kha mal a sâwm ang em tih kan chhût chian a ngai ta
hle a ni. A \ul lova sum tihhekna a nih rualin Lalpa lamah kan hek
bawk a, Setana a hlâwk zêl a ni. Pathian thu kan en chuan, “Nangni
in thianghlim tûr a ni, kei ka thianghlim si a,” (I Pet 1:16), “An zîng
ata lo chhuak ula, ahrangin awm rawh u, thil bawlhhlawh rêng rêng
pawh dek suh u,’ Lalpan a ti,” chutichuan, ka lâwm ang che u” (II
Kor 6:17) tih kan hmu a, kan mobile phone hman dân hi Pathian
mithmuhah a thianghlim em tih kan ngaihtuah chian a ngai a ni.
40 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
ZIRLAI 7 - NA
Thuhma
Khawtlâng nun chu Sâp\awnga Society an tih tlukpui hian
kan hmang dâwn a, chu chu vântlâng mipui sawina a ni. Mipuite
phuarkhâwma khalh kaltu thil (agent) chi hrang hrangte chu Hnam
ziarâng, Sakhua, Sorkâr inawpna kalphung, Eibâr zawnna etc. te
an ni. Kan thupui hi a zau avângin he zirlai tawitêah hian sawi vek
sên a ni lo va, a pawimawh zual kan hrût thuak thuak dâwn a ni.
I. Mizo Society Chu:
Kan pipute a\angin hnam inchhuang leh mahni inngaisâng ve
tâwk tak, hnam rinawm, huaisen, taima, a tawi zâwngin –
“Tlâwmngai Hnam” kan ni \hîn. Kum 1894 a\ang khân Kristiannain
kan ramah bu a rawn khuar ta a, chu chuan kan nun mawi tak chu
a timawi zual bawk a ni. Mizo khawtlâng inkaihhruaina \ha (Tribal
ethos) leh Kristian nun \ha inzirtîrna (Christian ethics) kal kawp
chu mawi tak a ni. Chuvângin kum 1920 a\anga 1960 kha Zofâte
tân “Hun Rangkachak” (Golden Age) an lo ti rêng a ni.
Kum zabi 19-na tawp lam a\angin Kumpinu chuan khaw tê
tak tê têa inbâwk hranga mahnia ro inrêl \hîn kha min awp
khâwmin India kutah min hlân chhâwng a. Hei hian kan ei bâr
zawnna nasa takin a nghawng a, hlo thlova inpeizâwna intungnung
\hîn khân tangka hlutna kan hre ta a, kâr lovah Market Economy-
ah kan lût dêr mai. Hnam dangten hmasâwn tûrin economic rahbî
hrang hrang pal tlanga ke an chheh rem \hîn laiin keini erawh
chuan chungte chu zuankahlênin hlo thlo economy a\angin rosum
chhêk khâwl leh peipun economy (capitalism)-ah kan per kai
daih mai a. Kum 1972-a Union Territory kan nih khân India
Sorkâr zêmpui zenin Five Year Plan 5-na sum a lo baw lût hawk
42 M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012
40:3-5) a lo lan fiah deuh deuh hun chu a dream a nih thu a han
puang chhuak chu America ram ropuiin a kalsiam a her lawih mai!
Hnehchhiah tuarte chhuahtîrna dân ropui, Civil Rights Act, 1964
a sual chhuak a; a nunnain a tuar a, April 4, 1968 khân Memphis-
ah kahhlum a ni. He Nobel laureate hi khawvêlin a ngaisâng a,
President Barack Obama idol pawh a ni.
Thuthlung Thara Kohhran lo ding chhovin rawng a bâwl
dân kha \huang thum: (i) Thuhril (Kerygma), (ii) Inpâwlho
(Koinonia) leh (iii) Thiltih (Diakonia) in a kal a. Hêng rawngbâwlna
\huang thumte hi lâkhran hleih theih lohvin an inzawm tlat a ni.
BCM pawhin “Mizoram Baptist Kohhran din chhan chu Pathian
Ram he khawvêla a lo zau zêl a, a lo ngheh a, a lo lan fiah deuh
deuh nâna rawngbâwl hi a ni,” tiin kan Mission kan puangchhuak
a ni. BCM chuan he khawvêla Pathian Ram a lo zau zêl nâna
puandarh hna thawk tûrin Mission Committee a nei a, a lo
nghehna tûra inawp khâwmna fawng vuantu Central Committee
leh a lo lan fiah deuh deuh nâna thiltiha rawngbâwl tûrin Service
Departments Committee-te a nei a ni.
BCM hi kan hnam thim atâ ênga pho chhuak tûra Pathian
hmanraw langsâr ber pakhat kan ni. Zirna thu-ah te, ram hruainaah
te, sorkâr hna etc. ahte sûlsutu pawimawh tak kan ni reng \hîn.
Chu mawhphurhna chu kan kovah Lalpan a la nghat reng a, kan
chhunzawm zêl dâwn a ni. Kristianna kan hmêlhriat \antirh kha
chuan lonei mi, intluk tlânga nungho leh inpeizâwn dial dial \hîn
kan ni. Thâwklehkhatah ‘Ro sum chhêk khâwlna’ (capitalist
economy)-ah kan zuang kai a, chu chuan kan tualzâl nun leh
sakhuana thlengin a nghawng a. Kum 100 liam taa BCM hmalâkna
kha vawiina kan ram mamawhnain a khawpkham ta lo. Chu chu
hmu thiamin BCM Assembly 2011 chuan Social Concern
Department a din fel ta bawk a ni. Kan Lalpa Mission chhunzawma
Kohhranin hma a lâkna a ni a, a tihhlawhtlinna kawngah Krista leh
Kohhran tâna ding |KP hian mawh a phur lian hle a ni.
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 45
hmuh thiam a \ûl a. Chu mi hmu thiam tûr chuan thiamna zîktluak
nei mi kan mamawh a ni. Society intuahrem dân leh kalsiam rêl
dân hi kan hre chiang hlê a nih loh chuan society-ah Pathian ram
kan din thei ngai lo vang. Daktorin damlo natna hmu chhuak tûra
diagnosis a neih hmasak zet loh emaw, diagnosis dik lo a neih palh
hlauh chuan damlo a tidam thei lo. “Riangvaite hnênah Chanchin
|ha” thlen kan tum takzet a nih chuan riangvaite riangvaia siamtu
thil hrang hrangte chu kan chhui chhuak hmasa zet tûr a ni ang.
Kan ramah corruption a hluar hle. Hlemhlêtna suala tlû chu mihring,
mimal a ni ngei mai, mahse chu sual do tûr chuan mi hlemhlete
khâwma thu \ha tinrenga chilh chiam ringawt a ni tlat lo. A phênah
hêng mite eiru tûra nawrtu ideology leh structure-te, sam têa
eirûkna kawng hawnsaktu system pawh a inphûm ang.
Mi \henkhatin khawtlâng siam \hat kan tum dân hi chu a
lêra \huai ang a ni a, a kaikuang tak tak an khawih pha meuh lo.
Kan ram hian mithiam inpe a mamawh a; \halaite hi Zoram
nghahfâk chu kan ni. Kan ram siam thei tûra thuneihna chu party
politics-a inbarh lûta lo chawrchhuakte kutah kan hlân reng mai
dâwn em ni le? Kan economic structure leh governance system-
te siam \ha tûrin Lalpa hriak thih rorêltu kan mamawh asin. Pastor
leh missionary tûr chuan mi inpe tam tak kan nei zêl. Politician tûr
emaw, Christian Economist tûra kohna hria leh chhângtu erawh
kan haihchham a nih hi.
2.4. Mi Rinawm Nih a Ngai
Khawtlâng siam \ha tûrin thiamna ril pawimawh mahse
mi tlêmtê chauhvin an nei thei. Eng mi pawh niin eng pawh ti ila,
khawi hmunah pawh awm ila Pathian hmâa kan rinawm hi a
pawimawh a ni. Indopui 2-na lai khân Sâp ram lungalhthei khura
thawkte chuan ram an hmangaih avângin an nunna hial hlan ve an
châk a, Prime Minister Winston Churchill-a hnênah chuan râl
ramah, râl hmatâwnga dah ve tûrin an dil a. Churchill-a chuan,
“Kumpinu sorkâr hian angkhat rengin a mamawh che u. Indo a lo
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 47
Tlângkawmna
Society hi nunna nei ang maia \hang danglam reng a nih avângin
Mizo society pawh hi a la danglam dâwn chauh a ni. Lal Isuan a
hunlai khawvêl lungawipui mai lova siam\hat hna a thawk ang khân
heng danglamna karah hian Kohhranhoten kan bei zêl dâwn a ni.
Khawvêl êng ni tûra kohte kan ni a, kan khawtlâng nun siam \ha
tûra vawiina ka tih nghal tûr thilte ti nghâlin rawngbâwlpuite nên
\ang tlânga pâwlho anga hma kan lâk dân tûrte i duang tlâng ang
u. Chutichuan kan ramah Pathian ram a lo lang fiah deuh deuh ang
a, thihna thim hnuaia \hute tân pawh ênna kan thlen zêl ang.
Zawhna:
1. Engvângin nge kum 1920 - 1960 chhûng kha Zofâte tân
“Hun Rangkachak” (Golden Age) an lo tih?
2. Thuthlung Thar Kohhran lo ding chhovin rawng a bâwl
dân \huang thum (triangular structure) kha han sawi teh.
3. Mizoram Baptist Kohhran din chhan engnge ni?
4. BCM rorêlna sâng, Assembly 2011-in kan khawtlâng
nun siam \ha tûra a din Department thar kha eng Deptt
nge?
5. Bible-a Pathian mi hman langsârte zîngah mithiam a chhâl
theih mi pahnih tal han sawi teh.
Sawiho tûr:
1. Bible-a khawtlâng leh ram rorêlna siam \ha tûra Pathian
mi hmante hming leh chanchin tawi thawhkhâwm nise.
2. “Zonunmawi Beihpui” hian moral reform a hawi deuh
ber a. A phênah hian kan \hangtharte rilru tidepdêa an
nun khalh khawlotu system \ha lo, entîrnân economic
system, governance system etc. awmin kan hria em?
Engte nge ni ang? Engtianga hmalâk chi nge?
M|KP THUZIR Nun hruaitu 2012 49