MAŠINSKI FAKULTET U ZENICI

MEHANIČKE OSOBINE DRVETA

SEMINARSKI RAD

Mentor: Prezime i ime,br. Indexa:

___________________ Sarajlić Kanita T/541-19

Zenica,januar 2020
 SADRŽAJ

Contents
UVOD...........................................................................................................................................2
1. TVRDOĆA DRVETA............................................................................................................3
1.1. Tvrdoća po Janki.......................................................................................................3
1.2.Tvrdoća po Janki.............................................................................................................3
2. ČVRSTOĆA DRVETA..........................................................................................................6
2.1. Čvrstoća na pritisak.......................................................................................................6
2.1.1. Čvrstoća na pritisak u pravcu toka vlakanaca.............................................................6
2.1.2. Čvrstoća na pritisak okomito na vlakanca...................................................................6
2.2. Čvrtoća na zatezanje.....................................................................................................7
2.3. Čvrstoća na savijanje.....................................................................................................8
2.3. Čvrtoća na smicanje......................................................................................................8
2.4. Čvrstoća na sukanje (torziju).........................................................................................9
2.5. Čvrstoća na cijepanje.....................................................................................................9
3. ELASTIČNOST DRVETA....................................................................................................10
4. ŽILAVOST DRVETA..........................................................................................................10
 SAŽETAK

Sposobnost drveta da se suprotstavi djelovanju vanjskih mehanickih sila koje nastoje da

mu promijene prirodni oblik i dimenzije, odreduje njegova mehanicka svojstva.
Promjene dimenzija i oblika zovu se deformacije. Razlicite deformacije razlicito djeluju
na drvo sto mozemo i vidjeti iz opisanog u narednom tekstu. Kroz razna ispitivanja doci
cemo do novih saznanja o vise vidova cvrstoce drveta.

UVOD
Da bismo saznali koliko je drvo otporno moramo izvrsiti razna testiranja. Neka od
bitnijih su: čvrstoća na pritisak, čvrstoća na zatezanje i torzija. Takode zbog važnosti
teme govorit ćemo i o žilavosti drveza kao i o tvrdoći drveta. Pod mehaničke osobine
drveta ubrajamo: tvrdoću, čvrstoću drveta, elasticitet, žilavost i otpornost protiv
habanja.

1. TVRDOĆA DRVETA
Tvrdoća drveta je otpor kojim se drvo suprotstavlja prodiranju nekog drugog tijela u
njega. Tvrdoća drveta predstavlja jedan od značajnijih indikatora kvalitete drveta i
samim time upotrebe u građevinarstvu. Pod tim se prvenstveno podrazumijevaju drveni
podovi odnosno parketi. Zapravo vrlo često nailazimo na podatke o tvrdoći drveta, ti
podaci predstavljaju otpor koje drvo pruža prilikom utiskivanja nekog drugog tvrđeg
materijala u njegovu površinu. Sama tvrdoća može biti poprečna, bočna.. Za ispitivanje
tvrdoće drveta danas se većinom koriste dvije osnovne metode: tvrdoća po Brinelu i
tvrdoća po Janki.Prilikom ispitivanja Europskih vrsta najviše se primjenjuje Brinelov
način ispitivanja, dok u ostalim dijelovima svijeta se prvenstveno koristi Janka.
1.1. Tvrdoća po Janki
Tvrdoća po Brinellu (oznaka: HB) je otpor što ga materijal pruža prodiranju zakaljene
čelične kuglice promjera D (mm), tlačene silom F (N). U ispitivanom materijalu nastaje
otisak u obliku kuglične kalote promjera baze d i dubine h. Ispitivanje tvrdoće po
Brinellu spada u grupu ispitivanja materijala bez razaranja (oštećenja površine su
neznatna) i to je postupak utiskivanjem (penetracija). Ovaj postupak ispitivanja tvrdoće
materijala predložio je švedski inženjer Johan August Brinell 1900., i to je bio prvi
široko prihvaćeni i standardizirani postupak ispitivanja tvrdoće materijala u znanosti o
materijalima. Kod ispitivanja tvrdoće po Brinellu utiskivač je zakaljena čelična kuglica
promjera 10; 5; 2,5; 2 i 1 mm, a sila se bira prema predviđenoj tvrdoći materijala. Sila
se određuje iz formula: 294,2 D2 za tvrdi, 98,07 D2 za srednje tvrdi i 49,03 D2 za meki
materijal. Mjerenje je valjano ako promjer utisnute kalote d iznosi od 0,25 do 0,5
promjera kuglice. Trajanje povećanja sile do konačne vrijednosti iznosi 15 sekundi, a
njeno djelovanje traje 15, 30 ili 60 sekundi, da se omogući uspostava ravnoteže između
utiskivača i plastično deformiranog uzorka. Što je materijal mekši to ispitivanje traje
dulje. Promjer kuglice (utiskivač) ovisi i o debljini uzorka koji se ispituje, pa tako za
debljinu uzorka veću od 6 mm, koristi se kuglica promjera 10 mm; za debljinu uzorka
od 3 do 6 mm, koristi se kuglica promjera 5 mm; za debljinu uzorka manju od 3 mm,
koristi se kuglica promjera 2,5 mm. Osim toga mora vrijediti da debljina uzorka treba
biti barem 8 puta veća od dubine utisnute kuglične kalote h. Ta su ograničenja potrebna
da se na materijalima različitih tvrdoća i na uzorcima različitih debljina dobiju
usporedivi rezultati, jer se može dogoditi da je udubljenje kuglice jedva vidljivo ili da
kuglica sasvim probije uzorak. Tada su rezultati nepouzdani. Ako je promjer otiska d
manji od 0,25 D znači da je primijenjena premala sila, odnosno ako je d > 0,5 D znači
da je sila bila prevelika. Tvrdoća po Brinellu (oznaka: HB) iskazuje se kao naprezanje
na površini udubljenja:
HB = F / A = F / (π D h)
gdje je: h – dubina udubljenja kuglične kalote (mm), D – promjer zakaljene čelične
kuglice (mm), F – tlačna sila utiskivanja (N). Dubinu udubljenja h teško je mjeriti.
Jednostavnije i znatno se točnije mjeri promjer kalote udubljenja d, pa se tvrdoća po
Brinellu dobija iz izraza:

1.2.Tvrdoća po Janki

Postupak ispitivanja po Janki sastoji se u određivanju sile koja je potrebna da se čelična

kuglica promjera 11,284 mm utisne u drvo do polovine svog promjera (5,642 mm).
Na taj se način ostvaruje otisak na površini drva od 1 cm2 . Konstantna brzina
utiskivanja kuglice kreće se u granicama od 3 do 6 mm/min. Ispitivanje se vrši na
uzorcima 50x50x30 mm. Vrijednosti za tvrdoće po Janki dobiju se iz jednačine:
HWc = K ∙ P , [N]
gdje je:
K - koeficijent koji ovisi o dubini prodora kuglice
P - sila utiskivanja na propisanu dubinu
JANKINA PODJELA VRSTA DRVA PO TVRDOĆI:
a) vrlo meko drvo (broj tvrdoće do 35,0 N/mm2)
b) meko drvo (broj tvrdoće od 35,1 do 50,0 N/mm2)
c) srednje tvrdo drvo (broj tvrdoće od 50,1 do 65,0 N/mm2)
d) tvrdo drvo (broj tvrdoće od 65,1 do 100 N/mm2)
e) vrlo tvrdo drvo (broj tvrdoće od 100,1 do 150,0 N/mm2)
f) tvrdo drvo kao kost (broj tvrdoće veći od 150,0 N/mm2)
TVRDOĆA DRVA ČETINJAČA
ARIŠ- Larix decidua Mill. 22,0... 38,0... 70,0
BOR OBIČNI- Pinus sylvestris L. 19,0... 30,0... 50,0
JELA- Abies alba Mill. 18,0... 34,0... 53,0
SMREKA- Picea abies Karst. 14,0... 27,0... 46,0
TVRDOĆA DRVA LISTAČA
BAGREM- Robina pseudoacacia L. 45,0... 59,0... 77,0
BREZA- Betula verrucosa Ehrh. 37,0... 49,0... 63,0
BUKVA- Fagus sylvatica L. 54,0.. 78,0... 110,0
HRAST- Quercus robur L. 28,0... 65,0... 101,0
JASEN- Fraxinus excelsior L. 41,0... 76,0... 115,0
LIPA- Tilia platyphyllos Scop. 26,0... 33,0... 39,0
Iz Jankinih istraživanja došlo se do spoznaje da što je veća težina drveta to je veća i
njegova tvrdoća. Tvrdoća je različita i prema dijelu debla iz kojeg se uzima uzorak.
Pošto su donji dijelovi debla najteži, prema tome se da zaključiti da to drvo bude i tvrđe.
Isto tako kasno drvo nekog goda je tvrđe od ranog. Iz toga slijedi, da je tvrdoća drveta
veća kod većeg učesća kasnog drva. Kod četinjaća uskih godova veća je koncentracija
kasnog drva pa su četinjaće uskih godova u pravilu tvrđe od onih sa širokim godivima.
Kod listaća povećanjem širine goda raste i učešće kasnog drva, iz toga slijedi da su
listaće s večim godovima tvrđe od onih s uskim godovima.
Slika1. Ispitivanje tvrdoće drveta

Slika 2. Ispitivanje po Janki 1980

2. ČVRSTOĆA DRVETA
Pod čvrstoćom drveta podrazumijeva se otpor što ga drvo pruža nekoj vanjskoj sili koja
nastoji da ga raskine, smrvi, savije ili prelomi. Razlikujemo sljedeće čvrstoće:
-čvrstoća na pritisak
-čvrstoća na zatezanje
-čvrstoća na savijanje
-čvrstoća na smicanje
-čvrstoća na cijepanje
-čvrstoća na sukanje(torziju)
2.1. Čvrstoća na pritisak
Čvrstoća na prpitisak se ispoljava kada neka sila djeluje na tijelo nastojeći da ga
pritiskom deformiše i razori. Osnovna 2 pravca djelovanja sila su:
-pritisak u pravcu toka vlakanaca tj. aksijalno
-pritisak okomito na tok vlakanaca tj. radijalno i tangentno
2.1.1. Čvrstoća na pritisak u pravcu toka vlakanaca
Čvrstoća na pritisak je otpor koji nastajeu drvetu pri maksimalnoj pritisnoj sili koja
djeluje u pravcu toka vlakanaca. Čvrstoća na pritisak u smjeru vlakanaca je 3 do 10puta
veća od čvrstoće na pritisak okomito na vlakanca. Čvrstoća na pritisak se izražava sa
tačnošću do 0,1 MPa. Probe za ispitivanje su standardne dim. 20 mm x 20 mm x 40
mm,rezane paralelno sa tokom vlakanaca, dvije stranice su tangentne s dvije radijalne
na tok godova.
 2.1.2. Čvrstoća na pritisak okomito na vlakanca
Čvrstoća na pritisak okomito na vlakanaca određuje se djelovanjem sile pritiska
tangentno na tok godova, odnosno djelovanjem u radijalnom pravcu. Prosječna čvrstoća
na pritisak okomito na vlakanca dobije se iz prosjeka tangentne i radijalne čvrtoća.
Određivanje se vrši na epruvetama koje su iste kao za određivanje čvrstoiće u smjeru
vlakanaca, osim aksijalne dužine koja je 60 mm za male i 150 mm za velike probe.

Slika 3. Čvrstoća na pritisak

2.2. Čvrtoća na zatezanje
Čvrstoća na zatezanje je otpor koji pruža neko tijelo djelovanju sila suprotnog smjera
koje nastoje da ga rastegnu ili raskinu. Sile mogu djelovati u smjeru drvnih vlakanaca ili
okomito na vlakanca. Čvrstoća na zatezanje nema nekog posebnog značaja. Dolazi do
izražaja kod rude za kola,bunarskih motki..

Slika 4. Djelovanje vanjske sile

Slika 5. Čvrstoća na zatezanje po Karahasanoviću,1988

2.3. Čvrstoća na savijanje

Otpor koji pruža neko tijelo, izazito izduženo poduprto na oba kraja ili pričvršćeno
samo na jednom kraju silama koje ga nastoje saviti ili prelomiti nazivamo čvrtoćom na
savijanje. Čvrstoća na savijanje od posebnog je značaja za konstrukcije iz drveta,
najčešće u građevinarstvu,mostogradnji, rudarstvu, brodogradnjii sl., te u
konstrukcijama namještaja i građevinske stolarije.

Slika 6. Čvrstoća na savijanje

 2.3. Čvrtoća na smicanje
Čvrstoća na smicanje je otpor što ga drvo priža vanjskoj sili koja nastoji da makne,
odnosno klizne njegove dijelove paralelno sa vlakancima ili okomito na tok vlakanaca.
U novijw veijeme ova čvrstoća nema posebnog praktičnog značaja, te se istraživanja
vrše isključivo za naučne svrhe.

Slika 7. Čvrstoća na smicanje

2.4. Čvrstoća na sukanje (torziju)
Čvrstoća na sukanje (torziju) je otpor kojim se neko tijelo suprotstavlja dviju sila
suprotnog smjera koje nastoje da to tijelo usuču, odnosno zaokrenu oko njegove
uzdužne osi. Na sukanje je napregnuto drvo drvenih vijaka na stolarskim klupama i
drvenih vijaka na ručnim presama. Ova vrsta naprezanja danas nema praktičnog
značaja, jer se ne koriste drvenih vijkova.

Slika 8. Čvrstoća na sukanje

 2.5. Čvrstoća na cijepanje
Pod čvrstoćom na cijepanje podrazumijeva se otpor koji drvo pruža prodiranju vanjske
sile koja nastoji da ga rastavi u pravcu toka drvnih vlakanca. Za određivanje ove
čvrstoće rade se specijalne probe vanjskih dimenzija 50 mm x 50 mm x 100 mm,
posebno izrezanog valjkastog ležišta. Kod istraživanja čvrtoće na cijepanje, rastavljanje
drveta vrši se djelovanjem dviju jednakih ekscentričnih sila suprotnog smjera okomito
na ravninu cijepanja. Opterećenje se vrši postepeno, ravnomjerno i lagano, a kod mašin
sa dirigovanim pogonom kidalica treba da se kreće brzinom od 2,5 mm/min. Rezultati
istraživanja čvrstoće na cijepljivost se zaokružuju na 0,01 Mpa.

Slika 9. Čvrstoća na cijepanje

3. ELASTIČNOST DRVETA
Elastičnost drveta je granica do koje može neka sila da djeluje na drvo, a da ne nastupe
trajne deformacije drveta. Elastičnost zavisi od unutrašnje građe drveta. Drvo pravilnih
godova; pravilnijeg toka vlakanaca je elasatičnije. Kvrge i kvržice smanjuju elastičnost.
Suho drvo je elastičnije od vlažnog. Elastičnost je upravno srazmjerna gustoći drveta
unutar iste botaničke vrste. Mlado drvo uz isti stepen vlage je elastičnije od starog. Oblo
drvo je elastičnije od učetvrtanog. Veća je elastičnost u smjeru vlaknaca nego okomito
na vlakanca.

4. ŽILAVOST DRVETA
Ako se djelovanjem vanjske sile na drvetu izvrše takve promjene oblika, a da ne dođe
do preloma, niti povratka u prvobitno stanje, već drvo trajno zadržava oblik, na ziva se
žilavost. Što je pravilnije unutrašnje građe, to je veći stepen žilavosti. Usukanost i
ustalasanost žice uvećava žilavost. Sadržaj vlage uvećava žilavost, te je prosušeno drvo
manje žilavosti od sirovog. Drvo korijena je žilavije od drveta debla, a drvo debla od
ovrška. Bjeljika je žilavija od srčike. Žilavost je od značajakod proizvodnje savijenog
namještaja, ručki za kišobrane, kod izrade štapova, kod pletarskih radova, sportskih
rekvizita..