Professional Documents
Culture Documents
Notes On Lagoons - Rogdakis - Kat - 21 PDF
Notes On Lagoons - Rogdakis - Kat - 21 PDF
Notes On Lagoons - Rogdakis - Kat - 21 PDF
υπερ-αλατότητα
υπο-αλατότητα
VI
S%o S%o
VI
V
V
Ροδιά
Λογαρού Τσουκαλιό
IV
IV
III III
II I II
Θαλασσια περιοχή
S%o
Ιζήματα
Εξά
Διαχείριση λιμνοθαλασσών
& υγροτόπων 15
m
30 m
Κρέμαση
4m
Φύλλ
Φύλλα
70
α
m
Πήρες
8m
Μεσολόγγι 2010
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
----------------------------------------------------------------------
Στον φίλο και συνεργάτη Γιαννη
-----------------------------------------------------------------------------
2
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Στόχος / Σκοπός μαθήματος: Η απόκτηση ειδικών γνώσεων και εξειδίκευσης σε θέματα που
σχετίζονται με την παραγωγική και περιβαλλοντική διαχείριση των λιμνοθαλασσών και λοιπών
εσωτερικών νερών (υγροτόπων, λιμνών και ποταμών).
Βιβλιογραφία:
Θ. Κουσουρής. «Το νερό στη φύση, στην ανάπτυξη, στη προστασία του περιβάλλοντος» Εκδ. Εθνικό
Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. Μονογραφίες Θαλασσίων Επιστημών. Αθήνα 1998.
Guelorget,.O & J.P. Perthuisot Paralic ecosystems. Biological organization and functioning. Vie Milieu,
42(2): 1992 :215-251.
Cowx G.Ian Management and Ecology of River Fisheries, Blackwell Science Press, 2000, ISBN
0852382502.
Mann K., Ecology of Coastal Waters, Blackwell Science Press, 2000, ISBN 0865425507.
McLusky D. " The estuarine ecosystem" 2nd Ed. Chapman & Hill 1996
Mason C.F. "Biology of Freshwater Pollution" 3rd Ed. Longman 1996.
Π.Α. Γεράκης « Προστασία και διαχείριση των Ελληνικών Υγροτόπων» Πρακτ. Συνάντησης Θεσσαλονίκη
17-21/4/1989. ΑΠΘ Τμήμα Γεωπονίας.
3
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΠΡΟΛΟΓΟΣ
(Το παρόν σύγγραμμα αποτελεί μια ανανεωμενη έκδοση των σημειώσεων του αείμνηστου
Γιάννη Ρογδάκη, με βελτιώσεις και προσθήκες στις αρχικές διδακτικές σημειώσεις, γεγονός το οποίο
ειχε αρχίσει πριν την απώλεια του συνέπεια πολύωρων συζητήσεων μας. Το μεγαλύτερο τμήμα αυτού
του συγγράμματος ανήκει στην πνευματική ιδιοκτησία του Γιάννη και η συνυπόγραφή του από μένα
φέρει το βάρος της ευθύνης της ανανεωμενης έκδοσης).
Κατσελης Γεώργιος
Επικουρος καθηγητής
4
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
1
ΜΕΡΟΣ
5
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 1ο:
Οικοσυστήματα. Βασικές αρχές οικολογίας
6
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Τροφικές αλυσίδες: Η μεταφορά της ενέργειας που περικλείεται στην τροφή και
που πραγματοποιείται με το πέρασμα της από μια σειρά οργανισμών, όπου
ο ένας τρώει τον άλλον. Παράδειγματα: τροφική αλυσίδα σε μια λίμνη, σε
ένα ωκεάνιο οικοσύστημα, σε ένα παράκτιο θαλάσσιο οικοσύστημα (δες
Θαλάσσια Βιολογία και Λιμνολογία).
Τύποι τροφικών αλυσίδων: Διακρίνοται δυο βασικοί τύποι.Ανάλογα με το
οικοσύστημα οι τύποι των τροφικών αλυσίδων έχουν διαφορετική
σπουδαιότητα.
Τροφική αλυσίδα βόσκησης: Στο τύπο αυτό, τα φυτά και τα ζώα
καταναλίσκονται ενώ είναι ζωντανά, αυτό συνεπάγεται γρήγορη
και άμεση μεταφορά ενέργειας.
Τροφική αλυσίδα αποσύνθεσης: Στο τύπο αυτό καταναλίσκεται νεκρή
οργανική ύλη (σαπροφάγα). Στη περίπτωση αυτή η μεταφορά
ενέργειας γίνεται με αργούς ρυθμούς. Σε πολλές περιπτώσεις η
νεκρή οργανική ύλη παραμένει για μεγάλο χρονικό διάστημα στο
σύστημα, ενώ συχνά συνδέεται με τη δράση των αποδομητών. Οι
αλυσίδες αυτές είναι πολύπλοκες.
Τροφικά δίκτυα: Παρόλο που οι απλές τροφικές αλυσίδες απαντώνται σε όλους
τους τύπους των οικοσυστημάτων, οι τροφικές σχέσεις είναι συνήθως
ιδιαίτερα πολύπλοκες καθώς η πλειοψηφία των ζώων καταναλώνουν
μεγάλη ποικιλία τροφών. Το σύνολο των τροφικών σχέσεων αποτελεί το
τροφικό δίκτυο. Ο προσδιορισμός των τροφικών δικτύων προσδιορίζεται
με την ανάλυση των στομαχικών περιεχομένων.
Τροφικά επίπεδα: Οι οργανισμοί που τρέφονται από τον ίδιο αριθμό βαθμίδων
σε μια τροφική αλυσίδα ή δίκτυο λέμε ότι ανήκουν στο ίδιο τροφικό
επίπεδο. Έτσι οι αυτότροφοι (φωτοσυνθέτες) οργανισμοί βρίσκονται στο
7
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
8
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
9
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
αποσυνθέτουν την οργανική ύλη και επαναφέρουν την ανόργανη μορφή του
άνθρακα.
Η υπερπαραγωγή οργανικού άνθρακα (κυρίως στο ίζημα) συχνά έχει σαν
συνέπεια τη δημιουργία ανοξικών συνθηκών, λόγω της μεγάλης ποσότητας
άνθρακα και την κατανάλωση του οξυγόνου που απαιτείται για τη διάσπαση του.
Το «μπλοκάρισμα» αυτό της τροφικής αλυσίδας ενεργοποιεί αναερόβια βακτήρια,
τα οποία διασπούν την οργανική ύλη και παράγουν άλλα αέρια όπως υδρόθείο,
μεθάνιο κ.λ.π.
10
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
11
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Βρες περισσότερα για το κύκλο του φωσφόρου και το ρόλο του στον ευτροφισμό
των παράκτιων νερών.
12
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
13
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Σκεφτείτε:
• Τι σχέση έχει η πρωτογενής παραγωγή με το γεωγραφικό πλάτος
• Ποίος είναι ο ρόλος της παρουσίας θερμοκλινούς στη πρωτογενή
παραγωγή μιας λίμνης.
• Επηρεάζεται και πώς η πρωτογενής παραγωγή μιας λίμνης από το τύπο
των καλλιεργειών στη λεκάνη απορροής;
• Η θολορότητα των νερών σε μια λίμνη πώς συνδέεται με τη πρωτογενή
παραγωγή.
• Η έντονη πρωτογενής παραγωγή μπορεί να προκαλέσει προβλήματα στη
λειτουργία ενός υδάτινου οικοσυστήματος. Ποία είναι αυτά και πώς
συνδέονται με τη λειτουργία του οικοσυστήματος.
14
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5. Ευτροφισμός υδάτων
15
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ωκεανό, λόγω της επάρκειας του φωτισμού και των θρεπτικών συστατικών
ευνοείται η ανάπτυξη των βενθικών κυανοφυκών τα οποία μπορούν να δεσμεύουν
μοριακό άζωτο και να το εισάγουν στην τροφική αλυσίδα του συστήματος. Εκτός
όμως των κυανοφυκών ορισμένα αζωτοδεσμευτικά βακτήρια που συμβιώνουν με
τα θαλάσσια φανερόγαμα (στις ρίζες και στο φύλλωμα) μπορούν να επιτελέσουν
την ίδια εργασία.
Από την άλλη πλευρά η διάσπαση των πρωτεϊνών στο ίζημα έχει σαν
αποτέλεσμα την τελική παραγωγή αμμωνιακού αζώτου υπό μορφή αμμωνιακών
ιόντων ή αμμωνίας. Τα ίδια προϊόντα μπορούν να ελευθερωθούν από τα κατάλοιπα
του μεταβολισμού των ζώων (ουρία). Μέρος των παραγόμενων αμμωνιακών
ιόντων απορροφάται σχετικά γρήγορα από φυτοπλαγκτονικούς οργανισμούς
εφόσον υπάρχει στο σύστημα υπό μορφή αμμωνίας. Το υπόλοιπο εισέρχεται στη
λεγόμενη διαδικασία νιτροποίησης με τη συμμετοχή αερόβιων μικτροοργανισμών
(Nitrosomonas και Nitrobacter) από την οποία διαδικασία παράγονται ως τελικό
προϊόν νιτρικά ιόντα με ενδιάμεσο προϊόν νιτρώδη ιόντα. Τα νιτρικά ιόντα λόγω
της υψηλής κινητικότητας που έχουν επανέρχονται στο βιολογικό κύκλο σαν
θρεπτικά συστατικά και υποστηρίζουν εκ νέου τη πρωτογενή παραγωγή.
16
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
17
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΕΡΓΑΣΙΕΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΑΞΗΣ
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
18
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 2ο:
Αρχές διαχείριση περιβάλλοντος-υγρότοποι
Φυσικοί πόροι. Κάθε τι που λαμβάνεται από το φυσικό περιβάλλον για την
ικανοποίηση των αναγκών ή επιθυμιών του ανθρώπου.
Τύποι φυσικών πόρων. ανανεώσιμοι και μη ανανεώσιμοι.
Αστείρευτοι Μη Ανανεώσιμοι
Ανανεώσιμοι
Καθαρό νερό
Γονιμο εδαφος
Καθαρός αέρας
Φυτά & ζώα
(Γενετική ποικιλότητα)
19
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2. Βιοποικιλότητα (Β.Π.)
20
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
3. Υγρότοποι
21
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Άξιες υγροτόπων
• Βιολογική
• Υδρευτική
• Αρδευτική
• Αλιευτική
• Κτηνοτροφική
• Αντιπλημμυρική
• Βελτίωσης ποιότητας νερών
• Αναψυχής
• Θηρευτική
• Πολιτισμική
• Κλιματική
• Επιστημονική-εκπαιδευτική
Απειλές υγροτόπων
• Ανθρώπινες πιέσεις στις παράκτιες ζώνες
• Απόδοση καλλιεργήσιμης γης
• Οικιστική δόμηση και τουρισμός
• Βιομηχανική ανάπτυξη
• Σταβλισμένη κτηνοτροφία
• Αγροτική βιομηχανία
• Γεωργικές εκμεταλεύσεις – φράγματα – εκτροπές ποταμών
• Αλιεία και υδατοκαλλιέργειες
• Θήρα
22
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
4. Προστατευόμενες περιοχές
23
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
24
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Β. Νόµος 2742/1999
«Χωροταξικός σχεδιασµός και αειφόρος ανάπτυξη»
25
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
26
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Συνθήκη Ραµσάρ
Σηµαντική για την προστασία των υγροτόπων είναι η Συνθήκη Ραµσάρ, η
οποία υπογράφηκε στο Ιράν το 1971. Η συνθήκη επικυρώθηκε από την Ελλάδα το
1974 και προέβλεπε την οριοθέτηση Υγροτόπων Διεθνούς Σηµασίας. Έτσι
ορίστηκαν οι 10 ελληνικοί υγρότοποι Ραµσάρ. Η συµφωνία προέβλεπε επίσης την
ακριβή οριοθέτηση των υγροτόπων Ραµσάρ, τη σύνταξη διαχειριστικών σχεδίων
και την προστασία των οικοσυστηµάτων και της ορνιθοπανίδας τους και άλλων
µεταναστευτικών ειδών.
Στην εξέλιξή της η Συνθήκη Ραµσάρ ζητά τη «συνετή χρήση των
υγροτόπων» (wise use of wetlands), κάτι που περιλαµβάνει όλους τους
υγροτόπους µιας χώρας, ανεξάρτητα από το αν είναι διεθνείς ή όχι.
Με στόχο την οµοιογενή εφαρµογή της Συνθήκης έχουν εκδοθεί οδηγίες
για τη «συνετή διαχείριση των υγροτόπων» (wise use guidelines). Η ίδια η
Συνθήκη Ραµσάρ δεν διαθέτει όργανο για την επιβολή κυρώσεων. Αυτή καθίσταται
δυνατή µέσα από το εθνικό νοµικό σύστηµα και αποτελεί υποχρέωση της κάθε
χώρας.
27
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ:
Ν. 1650/86
Ν. 2742/99 παρ. 2 άρ. 15
Κοινοτικές οδηγίες 79/409, 92/45
Κ. Κασιούμης (1995) Διαχείριση Εθνικών Δρυμών και Προστατευόμενων
Περιοχών .ΙΝ: Επιλεγμένα Θέματα Διαχείρισης Περιβάλλοντος. Μουσείο Γουλανδρή
476-512.
ΕΚΒΥ (1994) Απογραφή Ελληνικών Υγροτόπων ως Φυσικών Πόρων.
Μ. Κουτράκης (1995): Ελληνικοί Υγρότοποι. ΙΝ: Επιλεγμένα Θέματα Διαχείρισης
Περιβάλλοντος. Μουσείο Γουλανδρή 390-401.
ΕΡΓΑΣΙΕΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
1. Βρείτε στοιχεία και πληροφορίες για προστατευόμενες περιοχές που
περιλαμβάνουν λιμνοθάλασσες ή λίμνες.
2. Μελέτη χαρακτηριστικών, χρήσεων και απειλών ενός υγρότοπου.
3. Βρείτε τις περιοχές της χώρας που έχουν ενταχθεί στη συνθήκη Ramsar.
4. Δώστε τα γενικά χαρακτηριστικά ενός σχεδίου διαχείρισης μιας
προστατευόμενης περιοχής
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
1. Τι είναι φυσικός πόρος. Πότε ένας φυσικός πόρος χαρακτηρίζεται σαν
αστήρευτος, ανανεώσιμος, μη ανανεώσιμος. Δώστε παραδείγματα.
2. Τι ονομάζουμε αειφορική κάρπωση ενός φυσικού πόρου.
3. Αναφέρατε τις βασικές αρχές της παγκόσμιας διαχείρισης των φυσικών πόρων.
4. Ορίσατε την Βιολογική ποικιλότητα. Από πού και πώς απειλείται.
5. Χαρακτηριστικά της βιοποικιλότητας των υδατίνων οικοσυστημάτων
6. Σπάνια και απειλούμενα είδη.
7. Τι είναι υγρότοπος, ποιες οι βασικότερες λειτουργίες των υγροτόπων.
Αναφέρετε παραδείγματα
8. Ποιές είναι οι υγροτοπικές αξίες.
9. Τι είναι προστατευόμενες περιοχές. Τι διαφοροποιεί μια προστατευόμενη
περιοχή από μια άλλη μη προστατευόμενη ίδιας περιβαλλοντικής αξίας.
10. Σε τι αναφέρεται η Οδηγία 79/409/ΕΟΚ και πώς συνδέεται με την προστασία
και διαχείριση των υγροτόπων.
11. Σε τι αναφέρεται η Οδηγία 92/43/ΕΟΚ και πώς συνδέεται με την προστασία και
διαχείριση των υγροτόπων.
12. Σε τι αναφέρεται η συνθήκη Ramsar και πώς συνδέεται με την προστασία και
διαχείριση των υγροτόπων.
28
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2
ΜΕΡΟΣ
Οι Λιμνοθάλασσες
29
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 1ο:
Το οικοσύστημα των λιμνοθαλασσών
30
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
πεδία (Ananiades 1984, Kapetsky 1984, Ardizzone et al. 1988, Peja et al.1996,
Pesca 2001).
31
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
32
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
33
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Η μορφολογία μιας
λιμνοθάλασσας
εξαρτάται από τον
τρόπο σχηματισμού
της. Για παράδειγμα οι
λιμνοθάλασσες που
δημιουργούνται με
αποκλεισμό αβαθών
παράκτιων περιοχών
είναι συνήθως μικρού
βάθούς και νησίδα
διαχωρισμού έχει
προσανατολισμό
παράλληλο της
ακτογραμμής. Αντίθετα
οι λιμνοθάλασσες που
σχηματίσθηκαν από
πλημμύρισμα
παράκτιων πεδιάδων
την εποχή της ανόδου
Εικόνα 2.4. Στις εκβολές Αχελώου (1990) ο μηχανισμός σχηματισμού
της στάθμης της
λιμνοθαλασσών, λόγω της δράσης του ποταμού και των παρακτίων
ρευμάτων είναι ενεργός. Ο σχηματισμός των νησίδων στις εκβολές σε
θάλασσας,
συνδυασμό με την μείωση της παροχής του Αχελώου λόγω των παρουσιάζουν
φραγμάτων της εκτροπής του, οδηγεί πολύ γρήγορα στο σχηματισμό ακανόνιστο σχήμα με
νησίδων και λιμνοθαλασσών. διεύθυνση κάθετη στην
ακτογραμμή. Μετά το
σχηματισμό της
λιμνοθάλασσας,
δευτερογενώς
παρατηρείται
μεταφορά και απόθεση
ιζημάτων στο
εσωτερικό της
λιμνοθάλασσας σε
διεύθυνση κάθετη
στον κύριο άξονα της,
με αποτέλεσμα τον
κατακερματισμό της σε
μικρότρες λεκάνες. Σε
κάθε περίπτωση
σημαντικό ρόλο στο
σχηματισμό της
λιμνοθάλασσας παίζει
η κυκλοφορία των
νερών. Δεδομένου ότι
το υπόστρωμα στις
λιμνοθάλασσες είναι
Εικόνα 2.5. Ο σχηματισμός του συμπλέγματος των λιμνοθαλασσών
μαλακό, δηλαδή Μεσολογγίου-Αιτωλικού καθώς και της Δυτικής Πελοποννήσου (Καλογριάς
μετακινούμενο, οι και Μετόχι) οφείλεται στη συνδυασμένη δράση των παρακτίων ρευμάτων
κυκλοφορία των στην έξοδο του Κορινθιακού κόλπου και των ποταμών Αχελώου-Εύήνου (για
νερών συνεχίζει και τις πρώτες) και του ποταμού Λαρισσού για τις δεύτερες.
μετά τον σχηματισμό
34
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
35
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
3.2.1. Η αλατότητα
42
40
38
36
34
32
30
13/8/98 2/9/98 22/9/98 12/10/98 1/11/98 21/11/98 10/12/9
36
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
3.2.2. Η θερμοκρασία
35
Θερμοκρασία νερού ( C)
y = 0.75x + 6.15
o
30
R2 = 0.89
25
20
15
10
10 15 20 25 30
o
Θερμοκρασία αερα ( C)
Εικόνα 2.7. Σχέση της ωριαίων τιμών θερμοκρασίας νερού και θερμοκρασίας αέρα
στη κεντρική λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού τη περίοδο 9/98-12/98
30
27.5
Θερμοκρασία (oC)
25
22.5
20
WTEMP
AIRTEMP
17.5
15
22/9/98 23/9/98 24/9/98 25/9/98 26/9/98 27/9/98
Εικόνα 2.8. Ωριαίες τιμές θερμοκρασίας νερού και αέρα στην κεντρική λιμνοθάλασσα
Μεσολογγίου.
37
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
10
Wlevel
110 και συχνά
8
100 υπερκορεσμός του
6
90 νερού σε οξυγόνο.
4 Αυτό συμβαίνει κατά τη
80
2 διάρκεια της ημέρας,
0 70 ενώ αντίθετα κατά τη
0:05 1:07 2:03 3:05 4:07 5:03 6:05 7:07 20:03 21:05 22:07 23:03 διάρκεια της νύκτας η
1/7 2/7 3/7 4/7 5/7 6/7 7/7 8/7 11/7 12/7 13/7 14/7 συγκέντρωση του
οξυγόνου μειώνεται
1999 σημαντικά και σε
ορισμένες περιπτώσεις
Εικόνα 2.9. Ωριαία διακύμανση του διαλυμένου οξυγόνου (DO) και της λόγω του εύτροφου
στάθμης της θάλασσας (Wlevel) σταθμού ιχθυοτροφείου Βασιλάδι
χαρακτήρα των
Κεντρικής λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου- Αιτωλικού το διάστημα που
παρατηρήθηκαν μαζικοί θάνατοι ψαριών στις ιχθυοσυλληπτικές λιμνοθαλασσών
εγκαταστάσεις (Δημητρίου et al., 2000). Ανοξικές συνθήκες παρατηρούνται
καταγράφονται τις πρωϊνές ώρες και συνδέονται με την πτώση της ανοξικές συνθήκες που
στάθμης του νερού, η οποία οφείλεται στην άμπωτη. Κατά την άμπωτη, μπορεί να οδηγήσουν
τα νερά της Κεντρικής λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού με και σε δυστροφικές
ελάχιστο διαλυμένο οξυγόνο κινούνται προς τον Πατραϊκό. Αντίθετα κρίσεις. Τα ελάχιστα
κατά την πλήμμη (αύξηση της στάθμης της θάλασσας) καλά οξυγόνου εμφανίζονται
οξυγονομένα νερά του Πατραϊκού κινούνται προς την Κεντρική συνήθως νωρίς το
λιμνοθάλασσα με αποτέλεσμα αύξησης των επιπέδων του διαλυμένου
πρωί, πριν την
οξυγόνου.
ανατολή του ήλιου και
τα μέγιστα αργά το απόγευμα. Ανοξικές συνθήκες που μπορεί να οδηγήσουν σε
δυστροφικές κρίσεις παρουσιάζονται προς το τέλος του καλοκαιριού λόγω των
υψηλών θερμοκρασίων και την αυξημένη πρωτογενή παραγωγή.
Η μείωση του οξυγόνου είναι παροδική και συχνά αποτελεί τοπικό
πρόβλημα σε όλες τις λιμνοθάλασσες. Ο άνεμος, και η κυκλοφορία των νερών που
προκαλείται είτε από τον κυματισμό είτε από την υδραυλική ανταλλαγή περιορίζει
σημαντικά το φαινόμενο και μειώνει τους κινδύνους ανοξίας (Εικόνα 2.9) . Από
την άλλη μεριά, η αύξηση της βιομάζας και ο ευτροφισμός των νερών αυξάνει την
ένταση του φαινομένου και τους κινδύνους ανοξίας. Τέλος η διαλυτότητα του
οξυγόνου μειώνεται με την αύξηση της θερμοκρασίας και της αλατότητας.
38
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
39
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
χρονικό διάστημα που αυτός υπάρχει. Με την πτώση του ανέμου, λόγω του μικρού
βάθους και της τριβής, το αποτέλεσμα του ανέμου αναστέλλεται γρήγορα.
dV
= P−E + D+G+ A (α)
dt
όπου V, ο όγκος του νερού της λεκάνης, P: η βροχώπτωση, E: η
εξάτμηση, D: η ποσότητα των γλυκών νερών που εισρέουν από τη λεκάνη
απορροής, G: η ποσότητα των υπογείων νερών μέσω της διαπερατότητας του
πυθμένα και A: το νερό που εισέρχεται ή εξέρχεται από τα στόμια επικοινωνίας
(Εικόνα 2.10).
Οι όροι της εξίσωσης (α) δεν είναι σταθεροί, παρουσιάζουν έντονη χρονική
μεταβολή, διαφορετική για κάθε όρο. Η βροχόπτωση και η εξάτμισης
παρουσιάζουν μια εποχικότητα και ημερήσια μεταβολή, αλλά σε ετήσια βάση
εμφανίζουν μια περιοδικότητα. Εν τούτοις, τόσο η βροχόπτωση όσο και η
εξάτμιση, επηρεάζουν την ποσότητα των υπογείων νερών (G) που εισρέουν στη
λιμνοθάλασσα μέσω της διαπερατότητας του εδάφους από την λεκάνη απορροής,
αλλά και την ποσότητα των γλυκών νερών (D) που εισρέουν, οι οποίες όμως
παρουσιάζουν μια χρονική καθυστέρηση σε σχέση με την βροχόπτωση.
Τέλος η ποσότητα του νερού που διακινείται μέσω των στομίων (Α) και
προσθέτει ή αφαιρεί νερό εξαρτάται από τη κυκλοφορία των νερών που είναι
ιδιαίτερα μεταβλητή χρονικά και χωρικά και καθορίζεται από την παλίρροια, τους
40
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
41
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
θάλασσα και προκαλούν πρόσθετη ροή του νερού στους διαύλους με κατεύθυνση
που συνδέεται με την διεύθυνση του ανέμου και την επίδραση της δύναμης
coriolis. Τέλος πολύ σημαντικό ρόλο παίζει η γεωμετρία του διαύλου επικοινωνίας.
Στους ρηχούς και στενούς διαύλους επικοινωνίας, η μεταβολή της στάθμης μεταξύ
λιμνοθάλασσας και θάλασσας (είτε λόγω παλίρροιας είτε λόγω ανεμογενών
παρακτίων ρευμάτων) είναι κυρίαρχη για την ροή που προκαλείται σ’ αυτούς.
42
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
επίπεδα 20-30ο/οο) έχουν σαν συνέπεια μείωσης της δαπάνης ενέργειας για
ωσμορύθμιση και την χρησιμοποίηση της για την αύξηση.
Πίνακας 2.1. Κατάλογος των ψαριών που έχουν καταγραφεί στη περιοχή της
λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού
43
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
την διάρκεια της πλήμμης. Το σύμπλεγμα των εκτάσεων που δημιουργείται και
κυρίως η ανάπτυξη της βενθικής χλωρίδας άλλα και η θολορότητα, εκτός της
διατροφής, προσφέρει και σημαντική προστασία στα νεαρά άτομα τόσο των
πουλιών όσο και των ψαριών. Οι μεγαλύτεροι πληθυσμοί των πουλιών έρχονται
στις Μεσογειακές λιμνοθάλασσες, τον χειμώνα για διαχείμανση, ενώ οι
μεγαλύτεροι πληθυσμοί των ψαριών έρχονται την άνοιξη και το καλοκαίρι.
Ενδιαφέρον από οικολογικής άποψης παρουσιάζουν τα πουλιά, κυρίως ως προς τις
προσαρμογές που έχουν αναπτύξει για την διατροφή τους για τον διαμερισμό του
πόρου διατροφής. Τα πουλιά διακρίνονται σε θηρευτές του νερού και σε θηρευτές
της λάσπης. Τα πρώτα, έχουν την δυνατότητα να κολυμπούν και να εξειδικεύονται
στη σύλληψη ψαριών ή γαριδών. Τα δεύτερα, θηρεύουν κατά την άμπωτη στη
λάσπη με μεγάλη εξειδίκευση στα θηράματα.
44
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
45
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Για τις λιμνοθάλασσες της Μεσογείου, και γενικότερα για την παράκτια
ζώνη, έχει προταθεί το μοντέλο των Geulorget & Perthuisot (1983), σύμφωνα με
το οποίο αναγνωρίζονται έξ (6) βιολογικές ζώνες που ορίζονται με βάση τον
βαθμό αποκλεισμού ή απομόνωσης τους από την επίδραση της θάλασσας, δηλαδή
46
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
την δυνατότητα και την συχνότητα ανανέωσης των νερών από την θάλασσα.
(Εικόνα 2.12.). Οι ζώνες διακρίνονται με τους λατινικούς αριθμούς I-VI, που
αντιστοιχούν στους βαθμούς απομόνωσης 1-6. Η κλίμακα απομόνωσης ή ο βαθμός
αποκλεισμού στηρίζεται στο τύπο της βενθικής πανίδας που συναντιέται σε κάθε
περιοχή. (Πίνακας 2.4).
υπερ-αλατότητα
υπο-αλατότητα
Η επιλογή των
οργανισμών του βένθους
Περιοχή εσωτερικών υδάτων για να προσδιορισθεί ο
βαθμός αποκλεισμού,
VI συνδέεται με το γεγονός
S%o o S%
VI
ότι οι βενθικοί
V οργανισμοί, μην έχοντας
V
τη δυνατότητα
Ροδιά
Τσουκαλιό
μετακίνησης, συνδέονται
Λογαρού
IV
άμεσα με το σύνολο των
IV περιβαλλοντικών
συνθηκών και
III III
II
χαρακτηρίζουν το
II I
οικοσύστημα. Οι
Θαλασσια περιοχή
oS% βιολογικές ζώνες,
Ιζήματα μπορούν να
Εξάτμηση προσδιοριστούν, εκτός
Εικόνα 2.12. Χαρακτηριστικές βιολογικές ζώνες των από τον προσδιορισμό
μεσογειακών λιμνοθαλασσών κατά Geulorget & Perthuisot των οργανισμών-
(1983), δεικτών, και με τον
προσδιορισμό της
βιομάζας του φυτοπλαγκτού (χλωροφύλλη ανά τετρ. Μέτρο) και τον προσδιορισμό
της βιομάζας του βένθους. Η σχέση των μετρήσεων αυτών με τον βαθμό
αποκλεισμού παρουσιάζονται στην εικόνα 2.13.
Εικόνα 2.13: Ποσότητες βένθους και φυτοπλαγκτού στις διάφορες ζώνες αποκλεισμού
47
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Α: Περιβάλον γλυκών Στο περιβάλλον των γλυκών νερών, είδη γλυκού νερού και είδη
VI 5-6 νερών λιμνοθαλασσών ζώνης 4-5, Αντίθετα στο περιβάλλον των
Β: Περιβάλλον υπεράλμυρό δεν υπάρχουν οργανιςμοί στον πυθμένα.
υπεραλμυρο. Χαρακτηριστικά είναι τα «χαλιά» φυκών.
48
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
49
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
50
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
51
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΑΞΗΣ
52
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 2ο:
Χαρακτηριστικά λειτουργίας του οικοσυστήματος
1. Γενική θεώρηση
53
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
(G-Z)t
Η παραγωγή (Ρ) μπορεί να περιγραφεί από το τύπο: Ρ = Β (Miller et al.,
1990)
:όπου (Ρ) : η παραγωγή μιας χρονικής περιόδου σαν αύξηση του βάρους της
βιομάζας, (Β): η βιομάζα, (G) και (Z): οι ρυθμός αύξησης και θνησιμότητας σαν
ποσοστά. Η υδραυλική κυκλοφορία, μπορεί να επιδράσει στην παραγωγή,
επιδρώντας στους παράγοντες της βιομάζας, του ρυθμού αύξησης και
θνησιμότητας.
54
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
55
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
56
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
57
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
και βενθικών φυκών. Και τα δυο αυτά προσφέρουν κάλυψη από τους θηρευτές
είτε στο στάδιο των νεαρών είτε στο στάδιο των ενηλίκων μειώνοντας την
πιθανότητα συνάντησης των οργανισμών με τους θηρευτές και έτσι αυξάνοντας
την επιβίωση τους.
58
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Από την μετακίνηση και την αφθονία του γόνου στις ακτές εξαρτάται σε
σημαντικό βαθμό η παραγωγή αυτών των ψαριών στη λιμνοθάλασσα. Η είσοδος
όμως ή όχι των νεαρών ιχθυδίων σε μεγάλους ή μικρούς αριθμούς στη
λιμνοθάλασσα εξαρτάται άμεσα από την υδραυλική των διαύλων επικοινωνίας της
με τη θάλασσα. Κατά συνέπεια ενδιαφέρον έχει το πώς επιδρά η υδραυλική των
διαύλων των λιμνοθαλασσών στον αριθμό των νεαρών που εισάγονται στη
λιμνοθάλασσα στην διασπορά τους και αποίκιση τους μέσα σ’ αυτή. Ο αριθμός
αυτός συνδέεται με την αρχική βιομάζα και καθορίζει το ύψος της παραγωγής.
Το πέρασμα και ο αριθμός των νεαρών ιχθυδίων από τους διαύλους προς τη
λιμνοθάλασσα, εξαρτάται από το πώς αντιμετωπίζουν τα νεαρά ιχθύδια την
υδραυλική κίνηση μέσα στους διαύλους. Αν μεταναστεύουν παθητικά, η είσοδο
τους εξαρτάται από τον βαθμό που εντοπίζουν τα ρεύματα της πλήμμης και
παραμένουν σ’ αυτά. Αν μεταναστεύουν ενεργητικά, η είσοδο τους εξαρτάται από
την δυνατότητα τους να προσανατολισθούν κοντά στα ρεύματα της άμπωτης. Στην
υπόθεση της παθητικής μετανάστευσης, τα νεαρά ιχθύδια κινούνται με το νερό
θαλάσσιας προέλευσης, παραμένοντας σε αυτό θα μεταφερθούν στη
λιμνοθάλασσα, τότε τα ψάρια θα είχαν τη τάση να παραμείνουν στα φρέσκα και
μεγαλύτερης αλατότητας νερά θαλάσσιας προέλευσης. Στη περίπτωση της ενεργής
μετανάστευσης, θα πρέπει να επιλέξουν το νερό που έχει τα χαρακτηριστικά της
λιμνοθάλασσας (αλατότητα, θερμοκρασία, θολότητα, θρεπτικά συστατικά κλπ) και
να είναι ικανά να κινηθούν αντίθετα προς το αυτό γιατί αν δεν το κάνουν τότε η
πιθανότητα να βρεθούν στη λιμνοθάλασσα είναι πολύ μικρή. Ανάλογα με το
μέγεθος και το είδος και δυο τύποι μεταναστεύσεων μπορεί να συμβούν, καθώς και
η ενδιάμεση μετακίνηση, τόσο δηλαδή η παθητική όσο και η ενεργητική,
επιλέγοντας τις περιοχές με μικτή ροή (στις άκρες των διαύλων). Το σχήμα της
διατομής του διαύλου, έχει σημαντικό ρόλο στην μετακίνηση, μια τετραγωγνισμένη
διατομή για παράδειγμα δεν επιτρέπει την δημιουργία πολλών ταχυτήτων όπως μια
διατομή με μεγάλη κλίση των πρανών της. Η μεγάλη κλίση των πρανών,
διαμορφώνει μια μεγάλη γκάμα ταχυτήτων ροής κατά μήκος της κλίσης τις οποίες
μπορούν να εκμεταλευτούν τα ιχθύδια ανάλογα με τις κολυμβητικές τους
ικανότητες.
59
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
εν τούτοις δεν αποκλείεται για ορισμένα είδη, όπως η τσιπούρα η μετακίνηση προς
το εσωτερικό της λιμνοθάλασσας να είναι παθητική.
Σημαντικό ρόλο στην μετακίνηση των ψαριών μέσω των διαύλων, έχει η
διαφοροποίηση του νερού της θάλασσας που εισέρχεται με εκείνο που εξέρχεται.
Κατά συνέπεια αναμένεται αποδοτικότερη μετανάστευση και διατήρηση μέσα στη
λιμνοθάλασσα αν είναι σημαντική η παρουσία γλυκών νερών. Αυτό θα αύξανε τη
ποσότητα του νερού που εξέρχεται και εκ πρώτης όψεως φαίνεται ότι δυσκολεύει
την μετακίνηση, γιατί αυξάνει την ροή κατά την άμπωτη σε σχέση με τη πλήμμη.
Αλλά, η παρουσία του γλυκού νερού, αυξάνει τη πιθανότητα στρωμάτωσης η οποία
διευκολύνει τόσο τον προσανατολισμό της κίνησης, όσο και αυτή την ίδια τη
κίνηση, δημιουργώντας περιοχές με διαφορετική ταχύτητα ροής σε όλη τη διατομή
του διαύλου.
Η αποίκιση και η διασπορά των εισερχομένων ιχθυδίων στη λιμνοθάλασσα,
εκτός της άμεσης επίδρασης των ρευμάτων που δημιουργεί η παλίρροια,
επηρεάζεται σημαντικά από την κυκλοφορία που δημιουργούν οι τοπικοί άνεμοι,
την παρουσία ή όχι γλυκών νερών, την παροχή προστασίας από την βενθική
χλωρίδα και την ανακατανομή και διανομή των θηραμάτων. Η ανακατανομή των
οργανισμών μέσα στη λιμνοθάλασσα είναι συνεχής και συνδέεται με το είδος του
βιότοπου, την προστασία των οργανισμών, τη διαθεσιμότητα των θηραμάτων και
γενικά με όλους εκείνους τους παράγοντες που διαμορφώνουν ευνοϊκές συνθήκες
διαβίωσης.
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
60
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 3ο:
Αρχές διαχείρισης του οικοσυστήματος των
λιμνοθαλασσών
1. Γενικές αρχές
61
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
62
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
63
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
αλλά είχε σαν αποτέλεσμα τη μείωση της αλιευτικής παραγωγής από 250 σε 150
kg/ha/year (Ardizzone 1984), πιθανόν λόγω της μείωσης της εισόδου των νεαρών
σταδίων μέσω του ποταμού.
64
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Όσο αφορά, την πρωτογενή παραγωγή, η αύξηση της ροής του θαλασσινού
νερού, θα μειώσει τη συγκέντρωση των θρεπτικών συστατικών, και θα προκαλέσει
μείωση της φωτοσύνθεσης. Στην περίπτωση των λιμνοθαλασσών που
παρουσιάζουν στρωμάτωση, η διεύρυνση των διαύλων επιδρά περισσότερο έντονα
στην απώλεια θρεπτικών συστατικών και απώλειας πρωτογενούς παραγωγής του
πλαγκτού.Από την άλλη μεριά, η καλύτερη διαύγεια του θαλασσινού νερού
(μειωμένο ανόργανο αιωρούμενο υλικό), θα βελτιώσει την διεύλευση του φωτός
και κατά συνέπεια τη φωτοσύνθεση κυρίως στον πυθμένα. Επομένως, η
πρωτογενής παραγωγή μπορεί είτε να αυξηθεί είτε να μειωθεί με την αύξηση της
εισροής θαλασσινών νερών.
65
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
66
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
67
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 4ο:
Η αλιεία στις λιμνοθάλασσες
1η: Όταν οι περιβαλλοντικές συνθήκες γίνουν δυσμενείς για τα ψάρια (χειμώνα και
καλοκαίρι).
68
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Λιμνοθαλασσα Θαλασσα
εξοδος
Για αναπαραγωγή ή οι εισόδευση
συνθήκες δεν ευνοούν την παραμονή Συνθήκες ευνοικές
για αναπτυξη
Ιχθυοσυλληπτικές
2. Ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις
69
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Ρευμα νερού
Κίνηση ψαριού
Ρευμα νερού
Β Κίνηση ψαριού
70
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
71
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Παγίδα
Γέφυρα
Σχάρα
Κολώνα
ς
ση
ίω
ε λε
εμ
ςθ
κό
Δο
72
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
αυτή για το νέο κύκλο πάχυνσης. Μ΄ αυτό τον τρόπο γίνεται καλύτερη διαχείριση
της λιμνοθάλασσας και αυξάνει σημαντικά η στρεμματική τους απόδοση. Η αύξηση
όμως της στρεμματικής απόδοσης της
λιμνοθάλασσας στη προκειμένη
περίπτωση προέρχεται από δύο
κυρίως αιτίες:
• Τη βελτίωση των
συνθηκών αλιείας.
• Την εκμετάλλευση των
υπομεγεθών ψαριών.
Έτσι
στην ουσία αυτός ο
τύπος διαχείρισης μιας
λιμνοθάλασσας δεν αποτελεί μια
μορφή εξελιγμένης ιχθυοκαλλιέργειας
αφού η εσόδευση του γόνου είναι
φυσική και μη ελεγχόμενη, δεν
λαμβάνονται ιδιαίτερα μέτρα για την
προστασία του από τους θηρευτές
του, δεν ελέγχονται οι συνθήκες
Εικόνα 2.24. Από την κατασκευή συγχρόνων εκτροφής και τέλος η εξαλίευση είναι
ιχθυοσυλληπτικών εγκασταστάσεων. Διακρίνεται ένα εποχιακό φαινόμενο που
η «δρομίδα» και το «πλέγμα», καθώς και ο πραγματοποιείται χωρίς ανθρώπινη
τρόπος θεμελίωσης τους. πρόκληση.
73
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ανάλυση των μεγεθών στα κεφαλοειδή και στη τσιπούρα έδειξε ότι τα υπομεγέθη
ψάρια σε βάρος αποτελούν το 66% και 88% αντιστοίχως, ενώ σε αριθμούς ατόμων
και των δύο ειδών το 95% των αλιευομένων από τις ιχθυοσυλληπτικές
εγκαταστάσεις είναι μεγέθους μικρότερο των 100 gr. (Dimitriou & Rogdakis, 1994,
εικόνα 2.24). Αυτό οφείλεται στο γεγονός ότι, οι περιβαλλοντικές συνθήκες των
λιμνοθαλασσών, τόσο το χειμώνα, όσο και το καλοκαίρι, αναγκάζουν συχνά να
αναζητήσουν τα σταθερότερα από περιβαλλοντική άποψη νερά της θάλασσας με
αποτέλεσμα τη μαζική τους σύλληψη στις ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις, πρίν
αποκτήσουν ένα ικανοποιητικό εμπορεύσιμο μέγεθος. Στον Πίνακα 2.1,
παρουσιάζονται τα μέσα βάρη των διαφόρων ειδών κεφαλοειδών και της
τσιπούρας στην 1η, 2η και 3η τροφική περίοδο. Με απλούς υπολογισμούς, μπορεί
να αντιληφθεί κανείς πώς, τα ψάρια της πρώτης τροφικής περιόδου, αν
αξιοποιηθούν θα αποδώσουν την 2η τροφική περίοδο βιομάζα αυξημένη κατά 200-
350% ενώ η αξία τους θα είναι τουλάχιστο διπλάσια ανά κιλό παραγωγής, που
σημαίνει τουλάχιστο πενταπλασιασμό των εσόδων. Η παρατήρηση αυτή σημαίνει
ότι η αξιοποίηση των υπομεγεθών ψαριών, από μόνη της, είναι ικανή να αυξήσει
θεαματικά τις παραγωγικές αποδώσεις των Ελληνικών λιμνοθαλασσών.
Προϋποθέσεις για αυτή την κατεύθυνση είναι η κατάλληλη χρησιμοποίηση
των συγχρόνων ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων, όπου αυτές υπάρχουν και η
ανάπτυξη ανάλογων έργων υποδομής όπου δεν υπάρχουν, ώστε τα υπομεγέθη
ψάρια να οδηγούνται στη τάφρο διαχείμανσης ή τα καταφύγια των υπομεγεθών
ψαριών, ώστε την επόμενη αλιευτική περίοδο να εμπλουτίσουν την λιμνοθάλασσα
και να προστεθούν στην εμπορεύσιμη παραγωγή.
Ατομα Βιομάζα
5%
Τσιπούρα
34%
66%
95%
4%
12%
Κεφαλοειδή
Υπομεγέθη
74
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
1-2 gr.
0
1 έτος
2 έτος
3 έτος
Σεπτ-Δεκ.
Mugil cephalus 60-65 gr. 200-250 gr. 350-450 gr.
Ιαν-Μαρτ.
Liza aurata 25-30 gr. 120-150 gr. 280-300 gr.
75
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
76
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Εικόνα 2.27
77
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5.1. Διβάρια
Η αλιεία των
διβαριών στηρίζεται
στην παλίρροια. Τα
ψάρια όπως ξέρουμε
κινούνται αντίθετα στο
ρεύμα του νερού,
εκτός βέβαια από το
χέλι. Έτσι όταν έχουμε
πλημμυρίδα (μπασιά)
τα νερά κινούνται από
την θάλασσα προς την
λιμνοθάλασσα με
συνέπεια τα ψάρια να
Εικόνα 2.28: Φωτογραφία Μεσολογγίτικου Διβαριού μπαίνουν στο διβάρι
και τα περισσότερα να πιάνονται στις πήρες. Όταν έχουμε άμπωτη (ρήχη) τα νερά
κινούνται από την λιμνοθάλασσα προς την θάλασσα, έτσι τα ψάρια κινούνται προς
το εσωτερικό της λιμνοθάλασσας. Ένας υπεύθυνος από το διβάρι κλείνει την
κρεμαστή με πόρτα από πλαστικό πλεγμα πριν την άμπωτη. Ενώ αντίθετα όταν
πλησιάζει να τελειώσει η άμπωτη και να ανοίγει η πλημμυρίδα, ανοίγει η κρεμαστή.
78
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Έτσι κατά την κάθοδο τους προς τη θάλασσα τα ψάρια πιάνονται στις
πήρες. Πιο συγκεκριμένα το ψάρεμα στα διβάρια αρχίζει από τον Ιούνιο. Μέχρι
τέλος Ιουλίου ψαρεύουν ψάρια όλων των ειδών. Μετά αρχίζει η αλιεία των
κεφάλων όπου διαρκεί μέχρι αρχές Σεπτεμβρίου. Τότε βγαίνει και το αυγοτάραχο.
Στα μέσα του Οκτώβρη αρχίζει η αλιεία της τσιπούρας και των λαυρακιών.
79
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5.2. Βολκοί
Οι βολκοί (Εικόνες 2.31, 2.32) είναι επαγγελματικά αλιευτικά εργαλεία, που
χρησιμοποιούνται σε λίμνες, λιμνοθάλασσες, ακτές και εκβολές ποταμών για την
αλιεία χελιών. Πρόκειται για μεγάλους κωνικούς δικτυακούς σάκους οι οποίοι είναι
χωρισμένοι σε διαμερίσματα, συγκοινωνώντας όμως μεταξύ τους μ΄ ένα μικρό
άνοιγμα. Εσωτερικά είναι στερεωμένα με μεταλλικά στεφάνια. Η μεγαλύτερη τους
άκρη είναι ανοικτή, ενώ η μικρότερη είναι κλειστή.
Το όλο σύστημα στερεώνεται στο βυθό έτσι ώστε το ρεύμα του νερού να το
διαπερνά από την μία άκρη ως την άλλη. Τα ψάρια μπαίνουν μέσα, προχωρούν
από τμήμα σε τμήμα για να καταλήξουν τελικά στο τελευταίο τμήμα, όπου και
παγιδεύονται. Στην πίσω άκρη του σάκου υπάρχει ένα στόμιο δεμένο με σχοινί.
Όταν ο ψαράς θέλει να πάρει το αλίευμα τοποθετεί μπροστά στο στόμιο μία απόχη
και στη συνέχεια ανοίγει το στόμιο, λύνοντας το σχοινί.
Το ψάρεμα πραγματοποιείται ορισμένες βραδιές του χειμώνα, όταν τα χέλια
μετακινούνται προς την ανοικτή θάλασσα λόγω άσχημων καιρικών συνθηκών.
Τότε τα χέλια πιάνονται στους βολκούς ή στις πήρες και μεταφέρονται στους
χελοκλωβούς που διατηρούνται ζωντανά μέχρι την αποστολή τους στην αγορά της
Ευρώπης.
80
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5.3. Σταφνοκάρι
Το σταφνοκάρι (Εικ. 2.33) είναι ένα αλιευτικό εργαλείο το οποίο
χρησιμοποιούσαν οι ελεύθεροι ψαράδες, κυρίως της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-
Αιτωλικού από τα παλιά χρόνια για την αλιεία των κεφάλων και των λαβρακιών.
Για να λειτουργήσει αυτό το αλιευτικό εργαλείο, απαραίτητο είναι ένα ειδικό
σκάφος το οποίο ονομάζεται πριάρι. Στο μπροστινό μέρος του σκάφους
τοποθετείται μια διχάλα και πάνω σε αυτή ένας ξύλινος δοκός στην άκρη του
οποίου κρέμεται ένα σχοινί όπου εκεί δένεται η απόχη. Η απόχη είναι ουσιαστικά
ένα δίχτυ 16 τ.μ. που μένει τεντωμένο με τη βοήθεια δύο κεκομένων τοξοειδών
πασσάλων οι οποίοι είναι τοποθετημένοι σταυροειδώς. Το ψάρεμα με το
σταφνοκάρι αρχίζει με την τοποθέτηση μιας δίχτυνης σακούλας με μαλάγρα για
δόλωμα στο κέντρο του διχτυού. Στη συνέχεια η απόχη βυθίζεται και μένει στο
βυθό10-15 λεπτά και μετά ο άνθρωπος που είναι στο σκάφος αρχίζει να το
σηκώνει σιγά σιγά στην αρχή και στη συνέχεια απότομα, αιχμαλωτίζοντας έτσι τα
ψάρια που έχουν μαζευτεί στο κέντρο του.
Με το σταφνοκάρι ψαρεύουν σε περιοχές που το νερό είναι θολό, βάθους
1-2 μέτρα και όταν επικρατούν ισχυροί άνεμοι.
Εικόνα 2.33.:Σταφνοκάρι
81
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5.5. Γυροβολιά
Είναι ένας τρόπος ψαρέματος ο οποίος έχει εκλείψει. Γυρίζοντας οι ψαράδες
τα μέρη όπου βοσκούσαν τα ψάρια, τα έκλειναν με καλαμωτές και «πασσάλους».
Το κλείσιμο των γυροβολιών αρχίζει το Μάρτιο. Όταν έκλεινε η γυροβολιά
μετακινούσαν τις καλαμωτές, ώστε να οδηγήσουν τα ψάρια σ΄ ένα σημείο και μετά
το έπιαναν. Η εργασία αυτή διαρκούσε 2-3 μήνες. Το χειμώνα δεν έφτιαχνα
γυροβολιές.
5.6. Τράϊνα
Η τράϊνα είναι ένας παλιός τρόπος ψαρέματος του κέφαλου κυρίως την
εποχή της αναπαραγωγής του.
Η αλιεία με τράϊνα γίνεται ως εξής: Δένουν με ένα γερό σχοινί μια μπάφα
(θηλυκός Κέφαλος) ζωντανή, από τα βράχια και την ουρά και την σέρνουν για
μικρή απόσταση πίσω από τη βάρκα. Τότε τα στιράδια (αρσενικοί κέφαλοι)
μαζεύονται πίσω από τη βάρκα και περικυκλώνουν το θηλυκό. Όταν μαζευτούν
αρκετά στιράδια ο ψαράς που βρίσκεται στη βάρκα ρίχνει το πεζόβολο και τα
συλλαμβάνει. Ο πεζόβολος είναι ένα κυκλικό δίχτυ διαμέτρου 3 μέτρων περίπου
και στη περιφέρεια του φέρει βαρίδια. Το εργαλείο αυτό ρίχνεται με τα χέρια σε
περιοχές που υπάρχουν συγκεντρωμένα αρκετά ψάρια.
82
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
83
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
84
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
85
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κατσέλης Γ., 1996. Βιολογία και δυναμική του ιχθύος Liza saliens (Pisces:
Mugilidae) στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Διδακτορική διατριβή,
Τομέας Ζωολογίας, Τμ. Βιολογίας, Παν. Πατρών. 193 σελ
Koutrakis E., Sinis A. & Economides P., 1994. Seasonal occurrence,
abundance and size distribution of gray mullet fry (Pisces, Mugilidae) in the
Porto-Lagos laggon and lake Vistonis (Aegean sea, Greece). Bamidgeh,
46(4):182-196
Κλαδάς Ι. & Ι. Ρογδάκης, 1988. Εποχιακή εμφάνιση των ιχθυδίων των
ευρύαλων ειδών στις ακτές της ΝΔ. Αιτωλ/νίας. Πρακτ. 4ου Πανελ. Συνεδρίου
Ιχθυολόγων Υπουργείου Γεωργίας,: 26-33.
Lasserre P., 1979. Les laguns cotieres. Ecosystemes refuges, foyers de culture
et cibles d’ expansion economique.Nature et ressources. XV (4):1-21
Lasserre G., P.J. Labourg & T. Do Chi, 1976. Alevinage et explooitation des
etangs saumatre de la region d’ Arcachon. Vie Milieu, 26:2-13.
Miller, J. M. 1988. Physical processes and the mechanisms of coastal migrations
of immature marine fishes. Am. Fish. Soc. Symp. 3:68–76.
Miller, J. M., L. B. Crowder and M. L. Moser. 1985. Migration and utilization of
estuarine nurseries by juvenile fishes: an evolutionary perspective. Contrib.
Mar. Sci. Suppl. 27:338–352.
Miller J., Pietrafesa L., and Smith N. 1990. Principles of hydraulic
management of coastal lagoons for aquaculture and fisheries. FAO Fisheries
Technical paper No 314 FAO 88p.
Μίνος Γ., 1996. Βιολογία και δυναμική του ιχθύος Liza ramada (Pisces:
Mugilidae) στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Διδακτορική διατριβή,
Τομέας Ζωολογίας, Τμ. Βιολογίας, Παν. Πατρών.272 σελ.
Nixon, S. W. 1982. Nutrient dynamics, primary production and fisheries yields
of lagoons. Oceanologica Acta Suppl. 4:357–372.
Okuda, T. 1965. Consideraciones generales sobre las condiciones ambientales
de la Laguna y el Rio Unare. Bol. Inst. Oceanoqr. Univ. Oriente 4(1):36–54.
Pesca, 2001. Μελέτη οργάνωσης & λειτουργίας αλιευτικής εκμετάλλευσης
λιμνοθαλασσών. Υπ.Γεωργίας Δ/ση Υδατοκαλ/γειών & Εσωτερ. Υδάτων.
ΙΧΘΥΚΑ, τελική έκθεση έργου. 165 σελ.
Pearce, F. and A.J. Crivelli -1994. Characteristics of Mediterranean wetlands.
MedWet Publications, Tour du Valat, Arles, France.
Peja, N., A. Vaso, A. Miho, N. Rakaj and A.J. Crivelli -1996. Characteristics
of Albanian lagoons and their fisheries. Fishery Research, 27:115-125.
Pickett G.D. & M.G. Pawson, 1994. Sea Bass. Biology, exploitation and
concervation. Ed. Chapman & Hall. London ISBN 0 412 40090 1.
Quignard, J. P. 1984. Les characteristiques biologiques et environmentales des
lagunes en tant que base biologique de l'amanagement des pecheries. Stud.
Rev. GFCM/Etud. Rev. CGPM 61(1):3–38. FAO, Rome.
Ρογδάκης Ι. & Π. Κασπίρης, 2000. Εποχιακή εμφάνιση και διατροφή των
ιχθυδίων λαβρακιού κατά την είσοδο τους στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-
Αιτωλικού. Πρακ. 6ου Πανελ. Συμπ. Ωκεαν.& Αλιείας : 262- 267
Ρογδάκης Ι., Ε. Δημητρίου, Π. Κασπίρης & Ι. Όντριας, 1995. Εποχιακή
εμφάνιση του γόνου λαβρακιού (D.labrax) και τσιπούρας (S. auratus) στις
ακτές της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Πρακτικά 17ου
Πανελληνίου Συνεδρίου Ε.Ε.Β.Ε., Πάτρα 1995: 126-128.
Rογδάκης I. και συν. (2003) «Πειραματικοί εμπλουτισμοί της Λ/Θ Πάππας με
ιχθύδια τσιπούρας από Εκκολαπτήριο. Σύγκριση της ανάπτυξης των
μορφομετρικών και μεριστικών χαρακτήρων των παραγομένων ψαριών με τα
ιχθύδια φυσικών πληθυσμών και καθορισμός μοντέλων ανάπτυξης και
διαχείρισης της λ/θ με εμπλουτισμούς". Τελική έκθεση Έργου ΓΓΕΤ κωδ.
ΠΑΒΕΤ-ΝΕ 01 ΠΒΝ-11. Αλιευτικός Συνεταιρισμός «Ο ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΣ»
Επιτροπή Ερευνών ΤΕΙ Μεσολογγίου. Μάιος 2003. 70 σελ.
86
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
87
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
3
ΜΕΡΟΣ
88
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 1ο:
Αρχές διαχείρισης λιμνών
89
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Σημαντικό ρόλο στη πελαγική ζώνη μιας λίμνης έχει η μεταβολή της
θερμοκρασίας του νερού της λίμνης με το βάθος ειδικότερα στις εύκρατες περιοχές
κατά τους θερινούς μήνες (εικόνα 3.2, 3.3)
Διακρίνουμε:
- Επιλίμνιο, το ανώτερο θερμότερο στρώμα του νερού με σχετικά
ομοιόμορφη θερμοκρασία
- Μεταλίμνιο, η περιοχή όπου καταγράφεται θερμοκλινές
- Υπολίμνιο, η περιοχή με το κατώτερο και ψυχρότερο στρώμα νερού.
Πολύ σημαντικό ρόλο στα γλυκά νερά έχει το ρΗ του νερού, οι τιμές του
οποίου εξαρτώνται από τη θερμοκρασία και τη συγκέντρωση του διοξειδίου του
άνθρακα. (Πίνακας 3.1.). Η αύξηση του ρΗ συνδέεται με τη φωτοσυνθετική
δραστηριότητα (μείωση του διοξειδίου άνθρακα), ενώ η μείωση του με την
90
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Πίνακας 3.1.:
91
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
92
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Εικόνα 3.4:
93
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
3. Ευτροφισμός λιμνών
94
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
95
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
της στάθμης της λίμνης, όποτε έχουμε συμπύκνωση των θρεπτικών στο
υπολίμνιο.
4. Μεταφορά των ιζημάτων ή οξυγόνωση τους με μηχανικά μέσα.
5. Πρόσθετος αερισμός στο υπολίμνιο.
ΕΡΓΑΣΙΑ-ΑΣΚΗΣΗΣ ΠΡΑΞΗΣ:
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
96
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
13. Ποια τα χαρακτηριστικά της τροφικής κατάστασης μιας λίμνης και πώς αυτή
καθορίζεται. (κριτήρια τροφικής κατάστασης)
14. Αναφέρατε διαδικασίες με τις οποίες είναι δυνατόν να ελεχθεί ο
ευτροφισμός μιας λίμνης.
97
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Κεφάλαιο 2ο:
Αρχές διαχείρισης ρεόντων υδάτων
Είναι προφανές, πώς ο ρόλος του φυτοπλακτού στα ρέοντα ύδατα δεν έχει
την αξία που έχει στις λίμνες ή τη θάλασσα. Η πρωτογενής παραγωγή που
υποστηρίζει την πανίδα των ρεόντων υδάτων προέρχεται κυρίως από την παρόχθια
βλάστηση όπου αυτή μπορεί να αναπτυχθεί λόγω της ταχύτητας ροής και κυρίως
προέρχεται από τη χερσαία βλάστηση. Κατά συνέπεια τα περισσότερα είδη
σαρκοφάγα ή σαπροφάγα. Τα δεύτερα έχουν πολύ σημαντικό ρόλο καθώς στα
ρέοντα ύδατα όπου μεταφέρεται πολύ οργανικό από την λεκάνη απορροής.
Χαρακτηριστικές προσαρμογές χαρακτηρίζουν τους ασπόνδυλους οργανισμούς,
όπως άγκιστρα, βεντούζες, κολλώδεις επιφάνειες, μυζητήρες με τις οποίες
αποφεύγουν την παράσυρση από τη ροή του νερού.
Όσον αφορά την ιχθυοπανίδα, αυτή γίνεται πλουσιότερη από τις πηγές
προς τις εκβολές. Με βάση την σύνθεση της ιχθυοπανίδας τα ρέοντα ύδατα
διακρίνονται σε τέσσερις ιχθυολογικές ζώνες, που η ονομασία τους στηρίζεται στα
είδη ψαριών που είναι χαρακτηριστικά κάθε ζώνης . Οι ζώνες αυτές είναι:
2. Ζώνη Thymallus: Είναι ζώνη των μεγάλων ρευμάτων και των ποταμών με
μεγάλη ροή. Κυριαρχούν πέστροφες και Thymallus, ενώ στις περιοχές μείωσης της
ροής εμφανίζεται και ο κυπρίνος η μπριάνα, και το συρτί. Ο πυθμένας έχει και
λεπτόκοκο και χοντρόκοκκο υλικό, και μερικές φορές υδρόβια βλάστηση. Το
οξυγόνο είναι λιγότερο σε σχέση με την προηγούμενη ζώνη, κυρίως το καλοκαίρι
και οι θερμοκρασίες λίγο μεγαλύτερες.
98
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
4. Ζώνη λεστιάς: Η ζώνη χαρακτηρίζεται από νερά πολύ χαμηλής ροής, σχεδόν
στάσιμα με πλούσια πανίδα, πυθμένα ιλυώδη και πλούσια βλάστηση. Οι
θερμοκρασίες φθάνουν 25-30ο C και το οξυγόνο ορισμένες εποχές φθάνει σε πολύ
χαμηλά επίπεδα. Από ψάρια κυριαρχούν τα λιμνόφιλα είδη όπως η λεστιά, ο
κυπρίνος, το γληνί, αλλά και η πέρκα, το χέλι, τα τσιρώνια και η τούρνα.
99
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Εικόνα 3.6.
Εικόνα 3.7
1. Έλεγχος της ρύπανσης και της ποιότητας του νερού που αποσκοπεί στη
βελτίωση των συνθηκών διαβίωσης
2. Αύξηση της ταχύτητας του νερού που αποσκοπεί κυρίως στην ενθάρρυνση των
ψαριών να οδηγηθούν στους τόπους αναπαραγωγής.
100
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Τα διάφορα εμπόδια στα ρεύματα και στα ποτάμια είτε αυτά είναι τεχνητά
φράγματα διαχείρισης των νερών είτε προέρχονται από διαβρώσεις των όχθων ή
άλλου είδους μεταφορές, προκαλούν σημαντικά προβλήματα στις μεταναστεύσεις
των ψαριών.
Ειδικότερα η παροχή ή η ροή του νερού επηρεάζει την μετανάστευση καθώς:
1. Η χαμηλή παροχή γενικά αποθαρρύνει τα ώριμα ψάρια να φθάσουν
στις θέσεις αναπαραγωγής.
2. Η ποιότητα του νερού τροποποιείται λόγω της αύξησης της
θερμοκρασίας με την μείωση της ροής και την αύξηση του βάθους
3. Η τυχόν διαφοροποιήση της ροής και η ποικιλομορφία που
δημιουργείται από τα διάφορα φράγματα μπορεί να οδηγήσει τα
ώριμα ψάρια σε αδιέξοδα ή να αναστείλει την μετανάστευση τους.
4. Η μείωση του νερού προκαλεί καταστροφή των τόπων
αναπαραγωγής, ενώ αυξάνει την θνησιμότητα των νεαρών.
101
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Εικόνα 3.8.
102
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΚΑΤΑΝΟΗΣΗΣ-ΑΝΑΚΕΦΑΛΑΙΩΣΗΣ
ΕΡΓΑΣΙΕΣ-ΑΣΚΗΣΕΙΣ ΠΡΑΞΕΙΣ
103
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
4
ΜΕΡΟΣ
Διαχείριση εσωτερικών
υδάτων με εμπλουτισμούς
ψαριών
104
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Σ’ αυτό το τμήμα δίδονται για μελέτη και θα συζητηθούν στο μάθημα οι παρακάτω εργασίες :
105
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
-1-
EΙΣΑΓΩΓΗ ΚΑΛΛΙΕΡΓΟΥΜΕΝΩΝ ΥΔΡΟΒΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ
ΣΤΑ ΥΔΑΤΙΝΑ ΟΙΚΟΣΥΣΤΗΜΑΤΑ
Kαθηγητής Π. Σ. ΟIKONOMIΔHΣ
Τομέας Ζωολογίας, Τμήμα Βιολογίας, Aριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσ/νίκης
Ταχ. Θυρ. 134, 540 06 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ, e-mail: psecon@bio.auth.gr
ΠPOΛOΓOΣ
OPIΣMOI
106
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
107
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
108
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ήταν άγνωστα πριν, ως αποτέλεσμα της επικοινωνίας μεταξύ υδάτινων μαζών που
ως τότε ήταν χωρισμένες (π.χ. Mεσόγειος και Eρυθρά Θάλασσα διαμέσου της
διώρυγας του Σουέζ, Λουδίας και Aλιάκμονας διαμέσου της τάφρου 66, κλπ.). Mια
άλλη ομάδα αφορά στα είδη εκείνα που ως λαθρεπιβάτες απρόσεκτων μεταφορών
ή ενεργειών (π.χ. μεταφορά αβγών ή γόνου ανεπιθύμητου είδους από ένα
σύστημα σε ένα άλλο με μεταφορά νερού, με ή χωρίς ψάρια, ή φυτών, άδειασμα
ενυδρείων με εξωτικά ψάρια στο γειτονικό ποτάμι, διαφυγή γόνου από δήθεν
κλειστά συστήματα, κλπ.).
Oι νεότερες περιπτώσεις. Aρκετά παραδείγματα έχουν ήδη αναφερθεί σε
προηγούμενες δημοσιεύσεις (Oικονομίδης 1986, 1988). Yπάρχουν όμως και πιο
πρόσφατα. Kαι πρώτα-πρώτα οι υδρόβιοι οργανισμοί, συμπεριλαμβανομένων και
των ψαριών, που συνεχώς φτάνουν στη Mεσόγειο από την Eρυθρά Θάλασσα
διασχίζοντας τη διώρυγα του Σουέζ. Yπενθυμίζεται ότι οι μετανάστες αυτοί
ονομάστηκαν Λεσσεψιανοί, από το όνομα του Γάλλου μηχανικού Ferdinand de
Lesseps, που πρωτοστάτησε στη διάνοιξη της διώρυγας. Σήμερα στη θαλάσσια
περιοχή της Δωδεκανήσου έχουν σημειωθεί 15 περίπου τέτοια είδη ψαριών
(Corsini & Economidis, 1999) ενώ ο κατάλογος συνεχώς μεγαλώνει. Tο δεύτερο
αφορά στην εμφάνιση στο Θρακικό πέλαγος και τα γειτονικά εκβολικά συστήματα
του εξωτικού (από τον Eιρηνικό Ωκεανό) κεφάλου Mugil soiuy, που αναμφίβολα
διέφυγε από εκκολαπτήρια και εγκαταστάσεις εκτροφής της πρώην EΣΣΔ στη
Mαύρη Θάλασσα και αφού διέσχισε τα Στενά και την Προποντίδα έφτασε ως τη
Mεσόγειο (Koutrakis & Economidis, 2000).
Στα γλυκά νερά έχουμε αρκετά παραδείγματα τυχαίας εισαγωγής.
Aναφέρουμε δύο περιπτώσεις, μάλλον παλιές, που όμως παρουσιάζουν
ενδιαφέρον. H πρώτη αφορά στο Aμερικάνικο είδος Lepomis gibbosus (ηλιόψαρο)
που εμφανίστηκε ξαφνικά στον Έβρο, στον Aξιό, στο Στρυμόνα και αλλού, χωρίς
να ξέρει κανείς, ούτε οι Bούλγαροι που ρωτήθηκαν, πως. H δεύτερη αναφέρεται
στον μικρό Aσιατικό Kυπρινίδη Pseudorasbora parva (ψευτορασμπόρα) που
εμφανίστηκε πριν 10-13 χρόνια εντελώς τυχαία και σήμερα έχει κατακλύσει όλα τα
εσωτερικά νερά από τον Έβρο ώς τη Θεσσαλία.
OI ΔIATAPAXEΣ
109
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
εξαιτίας της εισαγωγής άλλων συγγενικών τους από αλλού. Kλασσικό είναι επίσης
και το παράδειγμα από την εισαγωγή του γλανιδιού της Tριχωνίδας στη Bόλβη
όπου υπήρχε ο αυτόχθονας γουλιανός (βλέπε πιο πάνω, καθώς και Oικονομίδης,
1988).
Oι πληθυσμιακές εκρήξεις. Στην παγκόσμια βιβλιογραφία είναι γνωστή
από τη δεκαετία του 1930 η πληθυσμιακή έκρηξη του πετρόμυζον (Petromyzon
marinus) όταν εισέβαλε στις άνω Mεγάλες Λίμνες της Aμερικής και είχε πολύ
δυσμενείς επιπτώσεις στην αλιευτική παραγωγή τους, εξαιτίας του έντονου και
καταστροφικού παρασιτισμού, ιδίως στους ευγενείς Σολομίδες (πέστροφες και
σολομοί) (Oικονομίδης, 1986).
H αρπακτικότητα. H αρπακτικότητα και η θήρευση είναι επίσης μια συχνά
παρατηρούμενη διαταραχή όταν ένα αρπακτικό είδος ψαριού εισαχθεί σε ένα
σύστημα όπου πριν ήταν άγνωστο. Ένα από τα καλύτερα παραδείγματα μας δίνει η
εισαγωγή του περκιού (Perca fluviatilis) στην Oρεστιάδα λίμνη (Kαστοριάς). Kατά
κανόνα το σύστημα ανακάμπτει, ύστερα από κάποια χρόνια έκδηλης διαταραχής,
με την ενσωμάτωση του εισβολέα στο πανιδικό του σύμπλοκο.
O υβριδισμός. O υβριδισμός είναι μια από τις πλέον δυσμενείς και μη
αναστρέψιμες επιπτώσεις μιας άστοχης εισαγωγής ξενικού είδους σε συστήματα
όπου ζει άλλο συγγενικό του ή πληθυσμός. Tο πιο κλασικό παράδειγμα αποτελεί ή
εισαγωγή στους παραποτάμους του Nέστου γόνου άγριας πέστροφας του
Aχελώου. H εισαγωγή αυτή και ο υβριδισμός αποδείχτηκαν γενετικά πολλά χρόνια
μετά σαν μια αστυνομική ιστορία (Aποστολίδης, κ.ά., 2000).
Oι ασθένειες. O κατάλογος των διαταραχών είναι μακρύς, αλλά δεν έχει
κανένα νόημα να τον επεκτείνουμε. Ωστόσο, κρίνεται σκόπιμο να αναφερθεί ότι η
εισαγωγή ξενικών ειδών η πληθυσμών έχει και μια άλλη δραματική συνέπεια αν
δεν παρθούν τα κατάλληλα μέτρα. Eίναι η περίπτωση της μεταφοράς παρασίτων
και οι ασθενειών. Oι ασθένειες που μετέδωσε το γιαπωνέζικο χέλι στο ευρωπαϊκό,
είναι αρκετά γνωστές και χαρακτηριστικές.
110
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
παραπάνω. Δεν έγιναν εμπλουτισμοί σε μεγάλη κλίμακα και συνεχείς, γι' αυτό ίσως
και δεν παρατηρήθηκαν δραματικές αλλαγές στα φυσικά οικοσυστήματα, ούτε
κάποιο είδος εξαφανίστηκε ή αλλοιώθηκε, εκτός από την περίπτωση του γουλιανού
της Bόλβης και της πέστροφας του Nέστου.
Ωστόσο, μεγάλος κίνδυνος ελλοχεύει από την έντονη και ενίοτε άκριτη
πίεση που ασκούν διάφοροι ειδικοί και μη, ιδιαίτερα σε τοπικό επίπεδο, και από την
χαλάρωση της επαγρύπνησης από τους υπεύθυνους φορείς. Ίσως δεν θα ήταν
άσκοπο να τονιστεί για μια ακόμα φορά το αυτονόητο: ουδείς δικαιούται να παίζει
με το Eλληνικό Περιβάλλον και την φυσική του κατάσταση, γιατί δεν είναι
ιδιοκτησία κανενός. Eξάλλου δεν πρέπει να ξεχνάμε, ιδίως οι νεότεροι, την
επιγραμματική εντολή ότι: "το Περιβάλλον δεν το κληρονομήσαμε από τους
πατεράδες μας αλλά το δανειζόμαστε από τα παιδιά μας".
OΙ ΕΝΤΑΤΙΚΕΣ ΕΚΤΡΟΦΕΣ
111
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ρωτούσαν που θα ήταν, τέλος πάντων, το κατάλληλο μέρος για μια τέτοια
εγκατάσταση, θα έλεγα: ένα ξερονήσι! Θα μπορούσα να πω και άλλα, αλλά δεν
είναι του παρόντος και άλλωστε κανείς δεν με ρωτάει. Ωστόσο, επιφυλάσσω στον
εαυτό μου το δικαίωμα να οδηγήσω στον εισαγγελέα μερικούς από τους
παραπάνω, αν τυχόν τα ψάρια τους εμφανιστούν στα φυσικά νερά. Στην ίδια
κατηγορία κατατάσσω και τον "παραγωγό" που μόνος του χωρίς να ρωτήσει
κανέναν, απ' ό,τι φαίνεται, εισήγαγε για εντατική εκτροφή το αμερικάνικο
ραβδωτό λαβράκι (striped bass ή παραπλήσιο) (Morone saxatilis). Όσο για τον
αμερικάνικο βάτραχο (bullfrog) (Rana caterspiana) εδώ οι ένοχοι είναι
περισσότεροι, δυστυχώς.
H θάλασσα και οι θαλασσοκαλλιέργειες. H επιτυχία που είχε η χώρα μας
στην εντατική εκτροφή της τσιπούρας και του λαβρακιού σε κλωβούς, δηλαδή
αυτό που όλοι χαρακτηρίζουμε ως θαλασσοκαλλιέργειες, ήταν πράγματι
πρωτοφανής. Έχουν πολύ συζητηθεί τα αίτιά της, τη στιγμή που η επιστημονική
κοινότητα της Eλλάδας, στην αρχή τουλάχιστο, δεν είχε να παρουσιάσει καμιά άξια
λόγου ερευνητική προσπάθεια. Oι ερευνητικοί φορείς της, δηλαδή, δεν παρήγαγαν
την κατάλληλη τεχνογνωσία για τις θαλασσοκαλλιέργειες. Aυτό έγινε αργότερα.
Ωστόσο, οι Έλληνες παραγωγοί εκμεταλλεύτηκαν εμπορικά, κατά τον καλύτερο
τρόπο, τη γνώση άλλων, προσθέτοντας μετά και τις δικές τους επινοήσεις στο
παραγωγικό πλέγμα. Eίναι αλήθεια ότι η διαμόρφωση των ακτών της χώρας
βοήθησε αποφασιστικά. Όμως, αυτό δεν σημαίνει ότι οι ελληνικές θάλασσες, και
κατ' επέκταση η Mεσόγειος, πρέπει να πληρώσουν ακριβά αυτή τη δραστηριότητα.
Oι αναπόφευκτες διαφυγές ατόμων από τις εγκαταστάσεις στο ελεύθερο
περιβάλλον έχουν ήδη μειώσει την ποικιλομορφία των άγριων πληθυσμών
τσιπούρας και λαβρακιού. H έκδηλη ανθρωποφιλία των ατόμων που έχουν
διαφύγει, ώστε να ζητούν τροφή από τις σκιές που τους πλησιάζουν, η γενετική
ρύπανση που επιτυγχάνεται με τη διασταύρωση τους με άγρια άτομα, ο γενετικός
εκφυλισμός που ήδη παρατηρείται από την υπερβολική χρήση των γεννητόρων, η
έντονη ρύπανση που καταγράφεται κάτω από τους κλωβούς, ο επαπειλούμενος
κίνδυνος από παράσιτα και ασθένειες και ενδεχόμενη επιζωοτία, είναι μερικά από
τα πιο σοβαρά προβλήματα που σχετίζονται με τη σημερινή κατάσταση του κλάδου
και με την υγεία του φυσικού περιβάλλοντος που τον στηρίζει. Θα είναι μωρία να
κλείνουμε τα μάτια στα προβλήματα αυτά εν ονόματι της δόξας του λαμπρότερου
παραγωγικού μας κλάδου, όπως και θα ήταν βλακεία να ετοιμαζόμαστε να
δεχτούμε διάφορες δικαιολογίες για μια ενδεχόμενη κατάρρευση και να
συνηγορήσουμε να πληρώσει ο ελληνικός λαός τη ζημιά.
Tα νέα είδη. Aνήκω σε εκείνους που δεν πιστεύουν στη χρησιμότητα της
εκτροφής σε εμπορική κλίμακα νέων μεσογειακών ειδών, ιδίως επιβενθικών
παράκτιων, όπως είναι τα διάφορα Sparidae, Serranidae, κλπ. (βλέπε Oικονομίδης,
2000: υπό έκδοση στη Nέα Oικολογία). Oύτε, φυσικά, της εισαγωγής και εκτροφής
ξενικών θαλάσσιων ειδών (ψάρια ή γαρίδες ή μαλάκια). Σχετικά με το θέμα αυτό
είχα διατυπώσει πριν μερικά χρόνια (Oικονομίδης, 1995) τις παρακάτω σκέψεις:
"Δεν είναι μόνο τα προβλήματα όχλησης ή ρύπανσης που, δικαίως ή αδίκως,
αποδίδονται στις ιχθυοκαλλιέργειες, κυρίως είναι η ανεξέλεγκτη μεταφορά και ο
εγκλιματισμός των ξενικών ειδών σε περιοχές όπου δεν ζούσαν πριν. Eκεί πιθανώς
να προκαλέσουν διαταραχές και ανταγωνισμούς με ορισμένα από τα τοπικά είδη,
σε μια εποχή που η προστασία και η διατήρηση της άγριας πανίδας αποτελεί
πρώτιστο καθήκον κοινωνιών και διεθνών οργανισμών". Yπάρχουν ωστόσο ιδέες
για το τι πρέπει να γίνει ώστε να αναπτυχθεί ορθολογικά αυτή η δραστηριότητα,
χωρίς να διαταράξει το περιβάλλον. Όμως αυτές απαιτούν ερευνητικές
πρωτοβουλίες και αυτό είναι μια άλλη ιστορία που δυστυχώς δεν φαίνεται να
ενδιαφέρει πολλούς. Πάντως, είναι προτιμότερο να συνεχιστούν οι έρευνες στην
τσιπούρα και στο λαβράκι, των οποίων οι φυσικοί άγριοι πληθυσμοί, έτσι ή αλλιώς,
έχουν ήδη αλλοιωθεί, μολυνθεί ή ρυπανθεί γενετικά και συνεχώς ρυπαίνονται από
τις αδιάκοπες διαφυγές ατόμων από τους κλωβούς. Oι έρευνες αυτές καλό θα ήταν
να καταλήξουν το συντομότερο δυνατό σε μεθόδους παραγωγής που θα κάνουν
την τσιπούρα και το λαβράκι να είναι ό,τι και το κοτόπουλο για τις εκτροφές
112
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
OI ΠPOOΠTIKEΣ
113
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
νερά και κατά συνέπεια δεν πρόκειται να εγκατασταθούν μόνιμα σε μια λίμνη και
να αλλοιώσουν το πανιδικό της σύμπλοκο. H καλή κατάσταση των πληθυσμών
τους εξαρτάται άμεσα από τους εμπλουτισμούς που σε περίπτωση κάποιας
διαταραχής μπορούν να διακοπούν.
Tο βουρί είναι ένα παραπροϊόν που μειώνει την αξία της παραγωγής της
λιμνοθάλασσας Mεσολογγίου (Δημητρίου κ.ά., 1997). Eίναι βέβαιο ότι με
κατάλληλους χειρισμούς, κυρίως με εισαγωγή γόνου λαβρακιού, θα μπορούσε να
αυξηθεί η θήρευση πάνω σε αυτό και να ευνοηθεί η αλιεία μεγάλων ατόμων. Για
την εισαγωγή της αθερίνας στη φραγμαλίμνη του Tαυρωπού έγινε αναφορά
παραπάνω.
Oι χειρισμοί. Eίναι αυτονόητο ότι απαιτείται προσεκτική αντιμετώπιση και
μεγάλη περίσκεψη προκειμένου για την εισαγωγή ενός νέου είδους. Tρία πράγματα
έχουν μεγάλη σημασία και πρέπει να λαμβάνονται υπόψη: η γνώση της βιολογικής
συμπεριφοράς του ξενικού είδους στον τόπο της φυσικής του εξάπλωσης, η γνώση
της λειτουργικότητας του οικοσυστήματος του αποδέκτη και η εκτίμηση της
πιθανής δράσης του νεόφερτου στο νέο περιβάλλον.
Eίναι γνωστό, λίγο ως πολύ, ότι τα σύγχρονα δόγματα και οι αρχές συχνά
χαρακτηρίζονται ως αντιφατικά και αλληλοσυγκρουόμενα. Στο θέμα που μας
απασχολεί θα μπορούσε σχηματικά να διακρίνει κανείς δυο ακραίες καταστάσεις,
που ας μου επιτραπεί να τις χαρακτηρίσω ως ο ρομαντισμός και ο ρεαλισμός.
O ρομαντισμός και ο ρεαλισμός. Στο ένα άκρο, λοιπόν, φαίνεται να έχει
εγκατασταθεί ο ρομαντισμός που εκφράζουν οι οικολόγοι και το οικολογικό κίνημα
και θέλουν τη διατήρηση της Kαθαρής Φύσης και φυσικά όλοι αυτοί σχεδόν πάντα
λένε OXI σε κάθε είδους παρέμβαση. Στο άλλο άκρο βρίσκεται ο ρεαλισμός και οι
αναπτυξιολόγοι, που επικαλούνται το φάσμα της πείνας ή τη ζητούμενη από όλους
ευημερία. Aυτοί σχεδόν πάντα λένε ΝΑΙ στις παρεμβάσεις στη φύση, ώστε να
αυξηθεί η παραγωγικότητα και η παραγωγή. Θέλουμε το ρεαλισμό των δεύτερων
αλλά μας συγκινεί και ο ρομαντισμός των πρώτων. Yπάρχουν ακόμα οι
αναπόφευκτοι περιορισμοί που θέτουν οι διεθνείς οργανισμοί και οι έλεγχοι που
ασκούν, ο σεβασμός προς τη φυσική κληρονομιά και η οικολογική διάσταση. Mε
απλά λόγια όλα αυτά σημαίνουν ότι σε αυτό το πλέγμα, ως οργανισμοί κι εμείς,
δεν είμαστε απέξω, αλλά μέσα και συνεπώς επηρεαζόμαστε άμεσα με ό,τι
επηρεάζει το περιβάλλον, γιατί αυτό έχει να κάνει με την ψυχική μας ισορροπία
μας, την υγεία μας, την επιβίωσή μας. Tι να την κάνουμε την ευημερία όταν γύρω
μας όλα είναι σε αποσύνθεση;
Tελικά τι γίνεται. Kατ' αρχήν η σοβαρή έρευνα πείθει πάντα. Έπειτα όλα
αλλάζουν γύρω μας και στον πλανήτη επίσης. Kαι φυσικά στα νερά. Tίποτε δεν
είναι ίδιο με πριν και όλο νέες καταστάσεις εμφανίζονται. Σε ένα προηγούμενο
άρθρο μου (Oικονομίδης, 1999) έγραψα το αυτονόητο, ότι δηλαδή η
λιμνοθάλασσα του Mεσολογγίου δεν πρόκειται ποτέ να γίνει ξανά όπως ήταν πριν,
όσα χρήματα και να δαπανήσουμε. Για να καταλάβουμε, λοιπόν, με ανοιχτά μάτια
τι γίνεται με αυτή, όπως και με κάθε άλλο παρεμφερές σύστημα που έχει
προβλήματα, χρειάζονται νέες ιδέες και όχι στείρα άρνηση.
Δεν έχει νόημα να μην συμφωνούμε και πάντα να λέμε: εμείς διαφωνούμε
και γι' αυτό ποτέ δεν θα πούμε NAI σε τέτοιες παρεμβάσεις, ή, το αντίθετο, να
συμφωνούμε πάντα και να λέμε: εμείς ποτέ δεν θα πούμε OXI σε τέτοιες
παρεμβάσεις (π.χ. εισαγωγές ειδών που υπόσχονται καλά λεφτά), γιατί επιτέλους
πρέπει να επιβιώσουμε. Ίσως, λένε άλλοι, θα πρέπει κάποτε να λέμε NAI και
κάποτε OXI. Tο δύσκολο όμως είναι: πότε πρέπει να λέμε NAI και πότε OXI; Kαι
είναι δύσκολο γιατί η απάντηση στο ερώτημα αυτό θέλει έρευνα και μόνο έρευνα.
Mερικές απαντήσεις. Συνοψίζοντας και τα παραπάνω ας επιχειρήσουμε
μερικές πρόχειρες απαντήσεις που ενδεχόμενα να έχουν κάποια αξία. Kαι πρώτα-
πρώτα φαίνεται ότι δεν είναι άστοχες οι ήπιες λύσεις για τις εκτατικές εισαγωγές
που αποβλέπουν στην ενίσχυση των φυσικών πληθυσμών, όπως και η ελεγχόμενη
114
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
χρήση ορισμένων ξενικών ειδών. Aκόμη, οικολογικά αποδεκτό ρόλο στα εσωτερικά
νερά μπορεί να παίξουν και τα ευρύαλα είδη, όπως π.χ. η αθερίνα, ο κέφαλος, το
λαβράκι και το χέλι. Όμως πρέπει να είναι απόλυτη η άρνηση στην εισαγωγή
ξενικών ειδών στη θάλασσα
Eπίσης, μπορούν να χρησιμοποιηθούν σωστές λύσεις για τις εντατικές
εκτροφές (στα γλυκά νερά και στη θάλασσα) όπως είναι η συχνή αλλαγή των
γεννητόρων, η χρησιμοποίηση γεννητόρων από ολόκληρη την περιοχή εξάπλωσης
του είδους, ώστε να αυξάνεται η ποικιλομορφία των εκτρεφόμενων ατόμων, αλλά
και αυτών που διαφεύγουν. Θα ήταν επίσης επιθυμητή η ένταση της προσπάθειας
για τη βελτίωσης της παραγωγής αλλά, κυρίως, της ποιότητας για τα δύο είδη της
Mεσογείου (τσιπούρα, λαβράκι). Oι όποιοι πειραματισμοί και οι εντατικές έρευνες
θα πρέπει να έχουν ως στόχο μόνο αυτά τα είδη ή έστω δύο-τρία ακόμα, κυρίως
κάποιο από τα μεγάλα πελαγικά (τόνος, ξιφίας ή μαγιάτικο). Tέλος, επιβάλλεται η
διακοπή κάθε ερευνητικής προσπάθειας ή πειραματισμού των αμφίβολης
αποδοτικότητας νέων βενθικών ειδών που δοκιμάζονται σήμερα.
Δεν υπάρχουν άλυτα προβλήματα. Kατά την πορεία προς τη λύση τους,
όμως, μπορούν ενδεχόμενα να παρουσιαστούν εμπόδια είτε εξαιτίας της αμάθειας
ή της χειρότερής της ημιμάθειας, είτε από τον άκρατο βερμπαλισμό, τις
μεγαλοστομίες και τις κούφιες ωραιολογίες. Όλα αυτά που ενδεχόμενα κρύβουν
και πονηρά συμφέροντα, οδηγούν συχνά σε αποτυχίες, τις οποίες συνήθως
πληρώνει το κοινωνικό σύνολο. Δεν θα έπρεπε επομένως να έχουν θέση σε ένα
χώρο με επιστημονικές απαιτήσεις, όπου μόνο η γνώση και η εμπειρία πρέπει να
μετρούν και φυσικά η σοβαρότητα.
Kλείνοντας αυτή τη μακριά, είναι αλήθεια, έκθεση που ίσως χρησιμεύσει σε
κάποιους, θέλω να δηλώσω ότι η εγγενής αισιοδοξία μου, δυστυχώς αδυνατίζει
συνεχώς και τείνει να καταρρεύσει. Aυτό οφείλεται σε ό,τι βλέπω στα ταξίδια μου
στο εξωτερικό και με κάνουν να μελαγχολώ και να ζηλεύω. Δεν είναι τόσο τα
επιτεύγματα και οι έξυπνες λύσεις που προωθούν οι μελετητές. Eίναι κυρίως ο
απλός τρόπος συνεργασίας και η αποτελεσματικότητά τους. Mακάρι να το κάναμε
κι εμείς κάποτε σε τέτοια κλίμακα.
BIBΛIOΓPAΦIA
115
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
116
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
-2-
ΠΑΡΑΤΗΡΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΗΝ ΕΙΣΑΓΩΓΗ ΥΔΡΟΒΙΩΝ ΟΡΓΑΝΙΣΜΩΝ ΣΤΑ
ΕΣΩΤΕΡΙΚΑ ΝΕΡΑ
Dr. Ι. ΠΑΣΧΟΣ
Τμήμα Ιχθυοκομίας-Αλιείας, Παράρτημα Ηγουμενίτσας, ΤΕΙ ΗΠΕΙΡΟΥ
461 00 ΗΓΟΥΜΕΝΙΤΣΑ, e-mail: paschosi@otenet.gr
117
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
συνέπειες ,πράγμα όμως που σήμερα μπορεί να συμβεί και με την παρουσία ή
συσσώρευση χημικών ουσιών ή άλλων παραγόντων.
Η δημιουργική αντιμετώπιση του θέματος είναι σίγουρο ότι επιβάλλει
κριτήρια τα οποία αν δεν εξειδικεύονται σε κάθε περίπτωση πιθανόν να
δημιουργούν μία νέα νομότυπη βάση αρνητικών παρεμβάσεων και αποτυχιών.
Κατ’ αρχάς οι εμπλουτισμοί όπως και εισαγωγικά αναφέρθηκε είναι
διαδικασία ενεργοποίησης και όχι αποκατάστασης.
- Ενεργοποίηση πεδίων φυσικής αναπαραγωγής τα οποία παρέμειναν
αδρανή, υποβαθμίστηκαν ή καταλήφθηκαν από άλλα ανεπιθύμητα είδη.
- Ενεργοποίηση κρίκων τροφικής αλυσίδας και διαφοροποίησης στην ροή
ενέργειας του οικοσυστήματος.
- Ενεργοποίηση της κοινωνικής παρουσίας και φιλικής προσέγγισης του
ανθρώπου στο οικοσύστημα.
Η διαδικασία των εμπλουτισμών δεν μπορεί να είναι μία παντοτινή και
συνεχής παρέμβαση. Είναι αναγκαίο όμως να έχει μακροχρόνιο και ενιαίο
χαρακτήρα, με αρχή, μέση και τέλος. Όσο πιο μικρός είναι ο χρόνος
παρέμβασης που επιφέρει μετρήσιμα αποτελέσματα και όσο πιο σύντομος είναι
ο χρόνος αντίδρασης του οικοσυστήματος τόσο πιο κοντά βρισκόμαστε στην
πιθανότητα ικανοποίησης των στόχων μας.
Οι εμπλουτισμοί πρέπει να θεωρούνται μετριοπαθής και συντηρητική
παρέμβαση. Το πλαίσιο σχεδιασμού και κριτηρίων είναι έτοιμο, το μαρτυρά η
ιστορία του κάθε οικοσυστήματος και της ευρύτερης περιοχής. Η τάση που θα
πρέπει να αναπτυχθεί είναι αυτή, που θα τείνει σε μια λίμνη ή έναν ποταμό που
υπήρχε και άλλαξε. Η εικόνα αυτή θα πρέπει να παραμείνει ζωντανή σε όλη την
διαδικασία, ανεξάρτητα αν ποτέ ή πολύ δύσκολα θα την προσεγγίσουμε έστω
και στο ελάχιστο.
Είναι σαφές λοιπόν ότι οι εμπλουτισμοί εντάσσονται σε ένα ολοκληρωμένο
σχέδιο αποκατάστασης που σταδιακά, αργά ή γρήγορα θα συμπληρώνονται τα
κενά του.
Η ποικιλία των υδάτινων πόρων της χώρας μας αλλά και ο διαφορετικός
βαθμός εμφάνισης των προβλημάτων απαιτεί ακόμη μεγαλύτερη προσοχή στο
σχεδιασμό των εμπλουτισμών. Παράδειγμα, μία εύτροφη αβαθής λίμνη,
θεωρείται περισσότερο ευαίσθητη από ένα ολιγότροφο φράγμα. Αν και είναι
λάθος να θεωρήσουμε πού υπάρχει πιθανότητα μεγαλύτερου σφάλματος,
φαίνεται ότι στην εύτροφη λίμνη η εξέλιξη των αντιδράσεων θετικών ή
αρνητικών, θα είναι περισσότερο έντονη, από ό,τι σε ένα ολιγότροφο φράγμα ή
ακόμη η πιθανή εναλλαγή των ειδών εμπλουτισμού να είναι πιο γρήγορη ή
τουλάχιστον να απαιτεί μεγαλύτερη προσοχή σε μία εύτροφη λίμνη από ό,τι σε
ένα ολιγότροφο φράγμα.
Πέραν όσων αναφέρθηκαν, ας δούμε κριτήρια κοινής αποδοχής για
εμπλουτισμούς, όπως για παράδειγμα, να υπάρχει δυνατότητα ελέγχου της
αναπαραγωγής ή αδυναμία φυσικής αναπαραγωγής του εισαγόμενου είδους, να
μην ανταγωνίζεται τα υπάρχοντα είδη κλπ., Θα συμπληρώναμε ακόμη, να μην
παρουσιάζει τάσεις για υπερπροσαρμογή, να έχει υψηλή εμπορική αξία, κ.α.
Τα κριτήρια όμως αυτά και όσα άλλα αναφέρθηκαν, είναι αναγκαίο και να
εξειδικεύονται κατά περίπτωση, αλλά και να “κρίνονται” για την ορθότητά τους.
Για παράδειγμα, μία μέθοδος παραγωγής στείρων ατόμων για εμπλουτισμούς
είναι η τριπλοειδία. Τα τριπλοειδή άτομα δεν αναπαράγονται αλλά η όλη
διαδικασία είναι επίπονη και ποτέ δεν επιτυγχάνεται ποσοστό τριπλοειδών
100%, ακόμη πολλά τριπλοειδή άτομα εμφανίζουν χαρακτηριστική τεμπέλικη
συμπεριφορά που επηρεάζει και τον ρυθμό ανάπτυξής τους, αλλά και τις
διατροφικές τους συνήθειες. Είναι επίσης γεγονός ότι υπάρχουν είδη που έχουν
την δυνατότητα να προσαρμόσουν ως ένα βαθμό, αν υπάρχει ανάγκη τις
διατροφικές τους συνήθειες ανάλογα του μέσου που βρίσκονται, χάνοντας έτσι
την επιλεκτικότητα που διαθέτουν, εξελισσόμενα σε εν δυνάμει ανταγωνιστές.
Επίσης βασικό είναι να κατανοηθεί ότι τα είδη που επιλέγουν ζωοπλαγκτόν
ή φυτοπλαγκτόν ή φύκη δεν είναι περισσότερο φιλικά από τα σαρκοφάγα είδη
118
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
στο βαθμό, που επηρεάζουν την βάση της τροφικής αλυσίδας καθορίζοντας
αλυσιδωτές αντιδράσεις μέχρι την κορυφή της.
Είναι φανερό ότι τα κριτήρια εμπλουτισμού δεν μπορούν να καλύψουν
ούτε να αποτελούν το άλλοθι για πιθανά λάθη ή για άρνηση εφαρμογής
προγραμμάτων εμπλουτισμού. Απλά αποτελούν μία βάση για ανάλυση και
εκτίμηση της συγκεκριμένης κατάστασης για το συγκεκριμένο οικοσύστημα,
ώστε το πρόγραμμα να διασφαλίζει μεγαλύτερες πιθανότητες επιτυχίας, να
περιορίζονται τυχόν λάθη και να παραμένουν περιθώρια για βελτιωτικές
κινήσεις.
Μερικά από τα γνωστότερα είδη ψαριών που χρησιμοποιούνται για
εμπλουτισμούς στα εσωτερικά νερά είναι:
1. Ιριδίζουσα πέστροφα (Oncorhynchus mykkis)
Ο γόνος της διασφαλίζεται εύκολα από τις μονάδας ιχθυοκαλλιεργειών.
Θεωρείται όμως θηρευτής των μεγάλων κλαδοκεραιωτών. Δεν αναπαράγεται
στους ποταμούς της χώρας μας.
2. Άγρια πέστροφα (Salmo trutta m. fario)
Από τα πιο γνωστά είδη των ποταμών μας. Εμφανίζει έντονο γενετικό
πολυμορφισμό. Δεν θεωρείται ιδανικός θηρευτής του ζωοπλαγκτού.
Αναπαράγεται και με τεχνητό τρόπο. Υποχωρεί και σταδιακά εξαφανίζεται από
την παρουσία της τούρνας (Esox lusius).
3. Τούρνα (Esox lusius)
Η τούρνα θεωρείται βασικό ψάρι στους υδάτινους πόρους που δεν έχουν
Σολομοειδή. Είναι θηρευτής διαφόρων κυπρινοειδών και παίζει ουσιαστικό ρόλο
στην ισορροπία του οικοσυστήματος. Ο υπερπληθυσμός της πολλές φορές
προκαλεί την εμφάνιση της “ερυθροθυμιτίτιδας της τούρνας” η οποία υποχωρεί
μετά την εξισορρόπηση. Αναπαράγεται στη φύση.
4. Γουλιανός (Silurus glanis)
Είναι θηρευτής πολλών ειδών ψαριών που κινούνται στην επιφάνεια ή
στον πυθμένα. Αναπαράγεται με δυσκολίες στη φύση. Ιδανικό για μεγάλα
υδάτινα οικοσυστήματα.
5. Ασημοκυπρίνος (Hypophthamichlus molitrix)
Τυπικό είδος ψαριού με δυνατότητες επιλεκτικής διατροφής κυρίως
φυτοπλαγκτού. Ιδανικό για εύτροφα με στρωμάτωση υδάτινα οικοσυστήματα.
Δεν αναπαράγεται με φυσικό τρόπο στη χώρα μας.
6. Μαρμαροκυπρίνος (Aristichthus nobilis)
Τυπικό είδος επιλεκτικής διατροφής κυρίως ζωοπλαγκτού. Ανταγωνίζεται
σε μεγάλο ρυθμό τον κοινό κυπρίνο (C. carpio). Δεν αναπαράγεται με φυσικό
τρόπο στην χώρα μας. Χρειάζεται προσοχή στα εύτροφα, αβαθή υδάτινα
οικοσυστήματα.
7. Χορτοφάγος κυπρίνος (Ctenopharyngodon idella)
Τυπικό είδος επιλεκτικής διατροφής αποκλειστικά της υδροχαρούς
βλάστησης. Δεν αναπαράγεται με φυσικό τρόπο στην χώρα μας. Χρειάζεται
προσοχή στα φυσικά υδάτινα οικοσυστήματα και συνεχή παρακολούθηση.
Αλιεύεται με δίκτυα. Ιδανικό για αρδευτικά κανάλια ή τεχνητά φράγματα.
8. Κοινός κυπρίνος (Cyprinus carpio) και γλήνι (Tinca tinca)
Κύριοι καταναλωτές βενθικών και ζωοπλαγκτονικών οργανισμών.
Αναπαράγονται στη φύση και απαιτείται προσοχή στην χρήση τους σε αβαθείς
εύτροφες λίμνες, που το νερό τους προορίζεται και για ύδρευση.
9. Πέρκα (Perca fluviatilis)
Θηρευτής του ζωοπλαγκτού. Αναπαράγεται στην φύση. Χρειάζεται
προσοχή στους εμπλουτισμούς.
10. Χέλι (Anguilla–anguilla)
Χρειάζεται ενίσχυση και προστασία.
11. Στουργιόνια (Acipenser sp.)
Τα είδη που υπάρχουν στην χώρα μας απειλούνται ή έχουν εξαφανιστεί.
Σημαντικός αλιευτικός στόχος χρίζει ενίσχυσης και προστασίας.
119
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
120
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Είναι φανερό ότι η λίμνη δεν μπορεί να μοιάσει με την παλιά λίμνη
Παμβώτιδα, ούτε ενδιαφέρει ένα κακέκτυπό της, η ανάγκη ανασύνταξης των
πληθυσμών με μεθόδους εκτατικών ιχθυοκαλλιεργειών είναι προσιτή στο
πλαίσιο όμως που ορίζει η ιστορία και η βιολογική της εξέλιξη. Πιθανόν αυτό να
είναι το δύσκολο και ευαίσθητο σημείο της όλης διαδικασίας.
Σύμφωνα με όλα τα πρόσφατα δεδομένα φαίνεται ότι σχεδόν όλοι οι
υδάτινοι πόροι στα εσωτερικά νερά διεθνώς αλλά και στην χώρα μας, έχουν
υποστεί σημαντικές αλλαγές, η πίεση από τη βιομηχανική, οικιστική και
αγροτική ανάπτυξη έχει μεταβάλλει το χαρακτήρα των λιμνών και των
ποταμών.
Οι Λίμνες παρουσιάζουν φαινόμενα υπερευτροφισμού και πολλά είδη
έχουν περιορισθεί, απειλούνται ή έχουν εξαφανισθεί. Αρχίζει πλέον να γίνεται
αντιληπτό ότι μιλάμε για υδάτινους πόρους που λίγο μοιάζουν με αυτούς της
προηγούμενης εικοσαετίας.
Στη σύγχρονη πραγματικότητα πιθανόν να είναι ρεαλιστικό μέσω των
εμπλουτισμών να επιδιώκεται: η προστασία των ενδημικών ειδών, η γενετική
ιδιαιτερότητα και ο πολυμορφισμός, η ποικιλομορφία, η ανασύνταξη των
πληθυσμών με κριτήρια εκτατικών ιχθυοκαλλιεργειών ή βιοδιαχείριση υδάτινων
οικοσυστημάτων για συγκεκριμένους σκοπούς.
Κάθε ένας από τους παραπάνω στόχους για κάθε οικοσύστημα, έχει
διαφορετικό ειδικό βάρος και σε πρώτη ματιά φαίνονται αντικρουόμενοι, η
αναζήτηση και εξέταση όλων των παραγόντων όμως, μπορεί να οδηγήσει στην
ιεράρχηση των ενεργειών και στην κατηγοριοποίηση των υδάτινων πόρων.
Από πρακτική πάντως άποψη καλά θα είναι ο γόνος εμπλουτισμού να
παράγεται με ειδικές μεθόδους, πιθανόν για την χώρα μας από ενιαίο Κέντρο ή
Σταθμό και η Τράπεζα γενετικού υλικού δεν θα πρέπει να αποτελεί πλέον στόχο
για το απώτερο μέλλον.
Οι εμπλουτισμοί είναι μία δημιουργική, συλλογική και ενδιαφέρουσα
παρέμβαση, οι εμπειρίες είναι πολλές και σημαντικές, η κατάλληλη προσέγγιση
και ρεαλιστική ανάλυση των κριτηρίων μπορεί να οδηγήσει σε θετικά
αποτελέσματα.
121
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
-3-
ΓΕΝΕΤΙΚΕΣ ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΩΝ
ΠΕΣΤΡΟΦΑΣ, ΣΟΛΟΜΟΥ & ΑΣΤΑΚΟΚΑΡΑΒΙΔΑΣ. ΠΡΟΒΛΗΜΑΤΙΣΜΟΙ -
ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Καθηγητής Κ. ΤΡΙΑΝΤΑΦΥΛΛΙΔΗΣ
Τομέας Γενετικής, Ανάπτυξης και Μοριακής Βιολογίας, Τμήμα Βιολογίας
Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης, 540 06 ΘΕΣΣΑΛΟΝΙΚΗ
Τηλ. 30-31-998309 και 998378, Fax: 30-31- 998374, e-mail: triant@bio.auth.gr
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Α. ΣΚΟΠΙΜΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ
122
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ – ΕΠΙΠΤΩΣΕΙΣ
Β. ΤΥΧΑΙΕΣ ΕΙΣΑΓΩΓΕΣ
Μια από τις κύριες φροντίδες των ερευνητών είναι και η αποφυγή τυχαίας
απελευθέρωσης φυσικών ή διαγενετικών ψαριών στο περιβάλλον. Αυτό συμβαίνει
123
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Δ. ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
124
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
125
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
-4-
ΕΜΠΕΙΡΙΕΣ & ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ ΑΠΟ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΥΣ ΛΙΜΝΩΝ ΜΕ
ΚΕΦΑΛΟΕΙΔΗ
Ι. ΡΟΓΔΑΚΗΣ (M.Sc.)
Τμήμα Ιχθυοκομίας-Αλιείας, ΤΕΙ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ, Νέα Κτίρια 302 00 ΜΕΣΟΛΟΓΓΙ
Τηλ 0631-58202, e-mail: yrogdak@teimes.gr
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
126
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
127
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
των ψαράδων, αλλά κυρίως για λόγους που έχουν σχέση με την εμπορευσιμότητα
των ψαριών. Τα εργαλεία που χρησιμοποιούνται είναι δίχτυα 75-85 mm για τον
κυπρίνο (Νοέμβριο-Μάρτιο), 21-22 mm για την δρομίτσα (Φεβρουάριο-Απρίλιο),
65-75 mm για την τσερούκλα (Μάρτιο-Μάϊο) και 40-50 mm για το γλανίδι
(Απρίλιο-Μάϊο). Η μέση ετήσια παραγωγή της λίμνης εκτιμήθηκε σε 20 ΤΝ. Η λίμνη
Αμβρακία επιλέχθηκε για τον πειραματικό εμπλουτισμό από το γεγονός και μόνο
πως είναι η μόνη λίμνη του νομού που δεν επικοινωνεί, τεχνητά ή φυσικά, άμεσα
ή έμμεσα με την θάλασσα και έτσι αποκλείεται η εμφάνιση κεφαλοειδών από άλλη
πηγή πλην του εμπλουτισμού.
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ-ΣΥΖΗΤΗΣΗ
128
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2 50
W gr
2 00
1 50
1 00
50
0
ΙΟ ΥΛ ΑΥΓ ΣΕΠ ΟΚΤ ΝΟΕ ΔΕΚ ΙΑΝ ΦΕ Β ΜΑΡ ΑΠΡ ΜΑΗ ΙΟ ΥΝ ΙΟ ΥΛ ΑΥΓ
Συγκρίνοντας τέλος την ανάπτυξη των ειδών στην λίμνη Αμβρακία με την
αντίστοιχη ανάπτυξη στις Ελληνικές λιμνοθάλασσες (Γ. ΜΙΝΟΣ, 1996, Ε.
ΚΟΥΤΡΑΚΗΣ, 1994) και τα δυο είδη έχουν ιδιαίτερα καλύτερη ανάπτυξη στη λίμνη.
Τέλος, αξίζει να αναφερθεί ότι ανάλογα εντυπωσιακά αποτελέσματα έχουν
καταγραφεί και στην λίμνη Παμβώτιδα από εμπλουτισμό με βελάνισσα (D.
BOBORI, I. ROGDAKIS & P. S. ECONOMIDIS, 1998).
Είναι προφανές πως στη λίμνη Αμβρακία, όπως και σε άλλες λίμνες που
δοκιμάστηκε ο εμπλουτισμός με κέφαλο, υπάρχουν τροφικά διαθέσιμα που είναι
κατάλληλα για την ανάπτυξη του είδους. Σε συνδυασμό με το γεγονός ότι το είδος
δεν αποτελεί απειλή για το οικοσύστημα της λίμνης, αφού δεν είναι σαρκοφάγο,
δεν αναπαράγεται σε γλυκά νερά και είναι απίθανο να μεταφέρει ασθένειες αφού
προέρχεται από τη θάλασσα, προσδίδουν στο είδος μια ιδιαίτερη σημασία για την
αύξηση της παραγωγής των λιμνών.
129
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ-ΠΡΟΤΑΣΕΙΣ
Από τις μέχρι σήμερα προσπάθειες για την ανάπτυξη των κεφαλοειδών σε εντατική
ή ημιεντατική καλλιέργεια (ΡΟΓΔΑΚΗΣ κ.α., 1996, 1997) φαίνεται ιδιαίτερα
ενδιαφέρουσα η περίπτωση εμπλουτισμού των λιμνών με αυτά τα είδη και όχι μόνο
από βιολογικής άποψης. Η ανάπτυξη των κεφάλων στην πελαγική ζώνη των
λιμνών ευνοείται ιδιαίτερα, αξιοποιώντας τα χαρακτηριστικά του τρόπου διατροφής
τους και την απουσία αξιόλογων ανταγωνιστών, χωρίς να είναι απειλή για το
οικοσύστημα. Επομένως μια σημαντική βιομάζα με ικανοποιητική εμπορική αξία,
μπορεί να παραχθεί από της λίμνες, η οποία θα ενισχύσει τις τοπικές οικονομίες.
Αυτή η βελτίωση της οικονομικής δραστηριότητας στις παραλίμνιες κοινότητες, θα
συγκρατήσει σε αυτές το ενεργό δυναμικό απασχόλησης δημιουργώντας
προϋποθέσεις διατήρησης και ανάδειξης της φυσιογνωμίας αυτών των οικολογικά
σημαντικών περιοχών. Ο συνδυασμός αυτής της δυνατότητας με την ανάπτυξη
σχετικών δραστηριοτήτων, όπως οικοτουρισμός και αλιεία αναψυχής, είναι σίγουρο
πως θα αποφέρουν έσοδα στην τοπική κοινωνία ικανά να αναδείξουν την
προτεινόμενη πολιτική προστασίας και διατήρησης πιο ανταγωνιστική άλλων
δραστηριοτήτων, δημιουργώντας έτσι τις προϋποθέσεις εξασφάλισης της
αειφορίας, χωρίς την εφαρμογή περιοριστικών ή αστυνομικών μέτρων. Οι μέχρι
σήμερα προσπάθειες στηρίχθηκαν στην αλιεία και τον εγκλιματισμό άγριου γόνου,
μια μεθοδολογία και τεχνική που έχει αναπτύξει το ΙΧΘΥΚΑ την περίοδο 1995-98,
από την οποία είναι δυνατόν να εξασφαλίζονται ιδιαίτερα καλής ποιότητας ιχθύδια
1-2 gr, με κόστος περίπου 50 δρχ/ιχθύδιο (ΡΟΓΔΑΚΗΣ Ι., 1997). Η τεχνολογία
αυτή είναι διαθέσιμη, αλλά ανάλογες εγκαταστάσεις σαν αυτές του ΙΧΘΥΚΑ μέχρι
στιγμής είναι μοναδικές και ως εκ τούτου, σε καμιά περίπτωση δεν μπορούν αυτές
οι εγκαταστάσεις να διαθέσουν ικανοποιητικές ποσότητες ιχθυδίων για αυτό το
σκοπό, λόγω των περιορισμών που θέτει η ίδια η τεχνολογία. Από την άλλη
πλευρά, έχουν επιτευχθεί παραγωγές γόνου κεφάλων από Ελληνικά εκκολαπτήρια,
όμως τόσο η υψηλή τιμή διάθεσής του, όσο και η ποιότητά του δεν είναι ακόμα
ενθαρρυντικές για την χρησιμοποίηση του κέφαλου σε εκτροφή, πολύ περισσότερο
για εμπλουτισμούς των λιμνών. Για όλα αυτά, κατά την γνώμη μας επιβάλλεται να
διαμορφωθεί μια συγκεκριμένη Εθνική στρατηγική με την οικονομική στήριξη του
Υπ. Γεωργίας για την ανάπτυξη μιας δραστηριότητας εμπλουτισμών με κεφαλοειδή,
είτε από άγριο γόνο, είτε από εκκολαπτήρια, ενισχύοντας την εφηρμοσμένη
έρευνα αφενός προς την κατεύθυνση τόσο αυτών των εμπλουτισμών, όσο και
προς την κατεύθυνση σταθεροποίησης της παραγωγής γόνου ιδιαίτερα καλής
ποιότητας από εκκολαπτήρια. Η ποιότητα του γόνου από τα εκκολαπτήρια έχει
ιδιαίτερη σημασία, καθώς τα ιχθύδια ελευθερώνονται στο φυσικό περιβάλλον και
είναι δύσκολο να ελεχθεί από το αποτέλεσμα της εκτροφής, όπως συμβαίνει στις
εντατικές ιχθυοκαλλιέργειες. Χρειάζεται επομένως ιδιαίτερη προσοχή στην όλη
προσπάθεια ώστε να αποκλειστεί η περίπτωση να μετατραπούν τα φυσικά
130
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
131
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΡΟΓΔΑΚΗΣ Ι., 1997. Η σημασία των κεφαλοειδών για την παραγωγική διαχείριση
των λιμνών και λιμνοθαλασσών της χώρας. Αλιευτικά Νέα, Φεβρουάριος 1997.
ΡΟΓΔΑΚΗΣ Ι., 1994. Αυγοτάραχο Μεσολογγίου. Ενα αλιευτικό προϊόν με
προστατευόμενη
-5-
ΠΡΩΤΕΣ ΕΚΤΙΜΗΣΕΙΣ ΑΠΟ ΤΟΝ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟ ΤΗΣ ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑΣ
ΠΑΠΑΣ (Ν.Ο. ΑΡΑΞΟΥ, Ν. ΑΧΑΪΑΣ) ΜΕ ΤΣΙΠΟΥΡΑ (SPARUS AURATUS,
LINNAEUS 1758).
ABSTRACT
Rogdakis Υ., Aggelis I., Vavarouta B., Koutra I., Margaritis O. and G.
Katselis : Estimations of an enrichment of Papas lagoon, with gilthead
seabream (Sparus auratus, Linnaeus 1758)
The first estimations of an experimental enrichment, during 2001, at the
PAPAS lagoon with 32000 fry of gilthead seabream are reported in the present
study. The increase in the fishery production of gilthead seabream was 19% for
the respective fishing period, whereas the reported contribution of the individuals
related to the enrichment was of the order of 38%.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
Οι εμπλουτισμοί των λιμνοθαλασσών με ιχθύδια και ιδιαίτερα με τσιπούρες,
έχουν προταθεί από καιρό, σαν μια από τις σημαντικότερες ενέργειες για την
αύξηση της παραγωγής τους (Ρογδάκης & Δημητρίου 2000). Από το 1994
περισσότερα από 1.100.000 ιχθύδια τσιπούρας έχουν ελευθερωθεί στο 30% των
Ελληνικών λ/θ. (Ανώνυμος 2001). Εν τούτοις τα αποτελέσματα μέχρι στιγμής δεν
είναι πλήρως αποσαφηνισμένα. Δεν έχει καθορισθεί ακριβώς ένα μοντέλο
διαχείρισης των εμπλουτισμών στις λ/θ, δεν έχει αξιολογηθεί πλήρως η απόδοση
τους, που σε ορισμένες περιπτώσεις είναι τουλάχιστο αντιφατική (Δημητρίου
2000), καθώς αυτή συνδέεται με τον χρόνο εισαγωγής των ψαριών, την ποιότητα
και το μέγεθός των ιχθυδίων, την διαχείριση κλπ. Παράλληλα έχει εκτιμηθεί ότι
πιθανόν να υφίσταται έντονη επίδραση στην παραγωγή των λιμνοθαλασσών σε
περιοχές που γειτνιάζουν με εντατικές μονάδες ιχθυοκαλλιέργειας, λόγω των
διαφυγών ιχθυδίων από αυτές (Δημητρίου et al. 2001). Τα προβλήματα τιμών
διάθεσης της τσιπούρας, που αντιμετωπίζει η εντατική ιχθυοκαλλιέργεια, πιθανόν
να αγγίξουν και τιμές της παραγωγής των λ/θ, που ήδη υφίστανται σημαντική
πίεση (Δημητρίου 1996) αν αυτές στα πλαίσια των εμπλουτισμών, μετατραπούν
ανεξέλεγκτα, σε αποδέκτες των προϊόντων ή και υποπροϊόντων της εντατικής
ιχθυοκαλλιέργειας (Δημητρίου 2000). Σε κάθε περίπτωση με την προϋπόθεση της
εφαρμογής των κανόνων ηθικής στην ιχθυοκαλλιέργεια του FAO μπορεί να
διαμορφωθεί ένα εξαιρετικά ενδιαφέρον νέο πεδίο εκτροφής και ενίσχυσης των
παραγωγικών αποτελεσμάτων των ιχθυοτρόφων υδάτων. Όλα αυτά, κρατούν
ιδιαίτερα επίκαιρο και ενδιαφέρον το θέμα των εμπλουτισμών στις λιμνοθάλασσες.
Στη παρούσα εργασία, θα παρουσιαστούν τα πρώτα αποτελέσματα που
αφορούν την απόδοση των εμπλουτισμών που πραγματοποιήθηκαν το 2001 και
2002 στα πλαίσια ενός προγράμματος, που εφαρμόζεται με συγχρηματοδότηση της
ΓΓΕΤ και του Αλιευτικού συνεταιρισμού ΄΄ΠΡΩΤΟΚΛΗΤΟΣ΄΄ (ΠΑΒΕΤ-ΝΕ) στην λ/θ
132
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
133
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Πίνακας Ι: Μέση αλιευτική παραγωγή της λ/θ ΠΑΠΑΣ για τις περιόδους 1995-99
& 2000-02
Table I. : Medium Fishery production of Papas lagoon for periods 1995-99 and
2000-02
Όσο αφορά το ποσοστό της τσιπούρας, είναι προφανές πώς αυτό οφείλεται στο
διαφορετικό αριθμό ιχθυδίων με τα οποία έγινε ο εμπλουτισμός καθώς και την
διαχείριση του (Πιν. Ι). Ο εμπλουτισμός του 2001, προκάλεσε αύξηση της
παραγωγής κατά 19,1 % σε τσιπούρες μεγεθών Β & Γ (δηλαδή μικρότερες των
250 gr) (Πιν. ΙΙ). Στο σημείο αυτό, πρέπει να αναφερθεί, ότι ο Συνεταιρισμός την
περίοδο μετά τους εμπλουτισμούς, ανέστειλε την αλιευτική του προσπάθεία με
δίχτυα, την περίοδο Ιούλιο-Οκτώβριο, το γεγονός αυτό εκφράσθηκε στην σύνθεση
των μεγεθών του αλιεύματος (Πίν. ΙΙ). Τα δεδομένα από άλλες περιοχές στις
οποίες πραγματοποιήθηκε εμπλουτισμός είναι αντιφατικά καθώς συνδέονται με την
ποιότητα των ιχθυδίων, το μέγεθός τους κατά τον εμπλουτισμό, την εποχή
πραγματοποίησης του (Δημητρίου 2000).
Πίνακας ΙΙ.: Η παραγωγή τσιπούρας (Β & Γ) πριν και μετά τους εμπλουτισμούς
στη λ/θ ΠΑΠΑΣ
Table II. : The production of gilthead sea bream (B and C) before and afterwards
the enrichments at Papas lagoon.
2000- 2001-02 %
01 Μεταβολή
134
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
135
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
Ανώνυμος, 2001. Μελέτη Οργάνωσης & Λειτουργίας Αλιευτικής εκμετάλλευσης
Λιμνοθαλασσών. ΥΠ. ΓΕΩΡΓΙΑΣ Δ/ση Υδατοκαλ/γειών & Εσωτερ. Υδάτων.
ΙΧΘΥΚΑ ΤΕΛΙΚΗ ΕΚΘΕΣΗ ΕΡΓΟΥ.
Βιδάλης, Κ., Α. Μπαλτας & Ι. Ρογδάκης, 2000 Εκτιμήσεις από τις επανασυλλήψεις
μαρκαρισμένων ατόμων τσιπούρας (Sparus auratus, L.) στη λ/θ «Μπουκα»
του ΙΧΘΥΚΑ. Πρακτ. 9ου Πανελ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων σελ. 101-104.
Δημητρίου, Ε., Α. Λαχανάς & Ι. Οντριας, 1995. Προκαταρκτικά αποτελέσματα από
το μαρκάρισμα τσιπούρας στη λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Πρακτ. 17ου
Πανελλ. Συνέδρ. Ε.Ε.Β.Ε. Πάτρα 1995.
Δημητρίου Ε., 2000. Αποτελέσματα σκόπιμων και τυχαίων εισαγωγών ευρυάλων
ψαριών σε υδάτινα παράκτια οικοσυστήματα. Πρακτ. Διημερίδας «Εισαγωγή
καλλιεργούμενων υδροβίων οργανισμών στα υδάτινα οικοσυστήματα»
ΙΧΘΥΚΑ ΑΕ, σελ. 49-54.
Δημητρίου Ε., Α. Καπαρελιώτης, Κ. Ακοβιτιώτης, Α. Αθανασόπουλος, Ι. Ρογδάκης,
Κ. Μπαταργίας, Κ. Κουτσικόπουλος, 2001. Διαφοροποιήσεις στην
παραγωγή της τσιπούρας του φυσικού οικοσυστήματος του συμπλέγματος
λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Πρακτ. 10ου Πανελ. Συνεδρίου
Ιχθυολόγων σελ. 273-276.
Δημητρίου Ε., 1996 Συρρίκνωση του εισοδήματος των ψαράδων. Η περίπτωση των
ιχθυοτροφείων των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου Αιτωλικού. Αλιευτικά Νέα
Ιούλιος Αύγουστος 1996 σελ. 68-72
Ρεϊζοπούλου Σ., Θ. Ζούλιας & Κ. Πάγκου 2000. Επίδραση των δυστροφικών
κρίσεων στις Βιοκοινωνίες της Λιμνοθάλασσας Πάππα/Αράξου. Πρακτ. 9ου
Πανελ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων σελ. 73-76.
Ρογδάκης, Ι. 2000. Προοπτικές εφαρμογής νέων μεθόδων διαχείρισης των
Ελληνικών Λιμνοθαλασσών. Πρακτ. 9ου Πανελ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων σελ.
189-192.
Ρογδάκης Ι., Ι. Κούτρα, Γ. Κατσέλης, Ι. Αγγελής, 2002. Αξιολόγηση εμπειρικών
κριτηρίων αναγνώρισης φυσικών πληθυσμών Τσιπούρας και εμπλουτισμού.
1ο Διεθνές Συνέδριο Υδατοκαλλιεργειών, Αλιευτικής Τεχνολογίας και
Περιβαλλοντικής Διαχείρισης, ΕΚΕΠ, Αθήνα, 2002.
136
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
-6-
ΣΕ ΠΟΙΟ ΒΑΘΜΟ ΟΙ ΕΜΠΛΟΥΤΙΣΜΟΙ ΜΕ ΤΣΙΠΟΥΡΑ ΣΤΙΣ
ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΕΣ ΜΠΟΡΟΥΝ ΝΑ ΕΠΗΡΕΑΣΟΥΝ ΤΗΝ ΕΜΦΑΝΙΣΗ ΚΑΙ ΤΗΝ
ΤΙΜΗ ΔΙΑΘΕΣΗΣ ΤΗΣ ΑΓΡΙΑΣ ΤΣΙΠΟΥΡΑΣ ΠΟΥ ΑΛΙΕΥΕΤΑΙ Σ’ΑΥΤΕΣ.
ΕΙΣΑΓΩΓΗ
137
Πίνακας I : Χαρακτηριστικά των τριών πληθυσμών τσιπούρας που συγκρίθηκαν μορφομετρικά .
ΑΠΟΤΕΛΕΣΜΑΤΑ
Από τη βηματική ανάλυση διαχωρισμού, προέκυψε ότι ο ολική
μεταβλητότητα των χαρακτήρων που μελετήθηκαν επιμερίζεται σε δυο άξονες.
O πρώτος άξονας ερμηνεύει το 96.1% και ο δεύτερος το 3.9% της ολικής
μεταβλητότητας. Το μεγαλύτερο βάρος διαχωρισμού έχουν χαρακτήρες που
συνδέονται με το μήκος πτερυγίων, διαστάσεις κεφαλιού, μήκος κορμού, το ύψος
και το πάχος σώματος του ψαριού.
Με βάσει τους χαρακτήρες που έχουν την μεγαλύτερη βαρύτητα στο
διαχωρισμό το 84.8% των ατόμων μπορούν να ταξινομηθούν σωστά στους
αντίστοιχους πληθυσμούς. (Πίνακας II).
Ο πληθυσμός της εντατικής καλλιέργειας διαχωρίζεται πλήρως από τους
άλλους δύο, ενώ μια επικάλυψη της τάξεως 26% παρατηρείται μεταξύ του άγριου
πληθυσμού και του πληθυσμού της τσιπούρας εμπλουτισμού (Εικόνα 2).
138
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
του πληθυσμού εμπλουτισμού είναι περίπου τρεις φορές μικρότερη από την
απόσταση μεταξύ άγριου και εκτρεφόμενου πληθυσμού.
0
-8 -6 -4 -2 0 2 4 6
-1
-2
-3
-4
Άξονας διαχωρισμού 1(96.1%)
Πίνακας ΙΙ: Ταξινόμηση των ατόμων της τσιπούρας ανά πληθυσμό με βάση των
αποτελεσμάτων της ανάλυσης διαχωρισμού.
ΣΥΖΗΤΗΣΗ-ΣΥΜΠΕΡΑΣΜΑΤΑ
Είναι γνωστό ότι παρατηρείται έντονη διακύμανση στο μήκος σώματος και
στο μήκος των πτερυγίων στις νυμφικές καλλιέργειες του λαβρακιού, η οποία
συνδέεται με τη θερμοκρασία, επηρεάζοντας την οντογενετική εξέλιξη και τη
διατροφή των ψαριών (Koumoundouros et al. 2001). Κατά την φάση της πρώτης
διατροφής (μετά την απορρόφηση του λεκιθικού σάκου), οι προνύμφες των
περισσοτέρων θαλάσσιων ειδών, είναι ουσιαστικά ανατομικά και λειτουργικά
139
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Στα ψάρια, έχει διαπιστωθεί η ύπαρξη μιας άμεσης σχέσης μεταξύ της
κολυμβητικής συμπεριφοράς και της μορφολογίας τους (Keast & Webb 1966).
Έτσι το πιο συμπαγές σώμα (μεγάλα ύψη σώματος αναλογικά με το μήκος) στους
εκτρεφόμενους πληθυσμούς της τσιπούρας σε σχέση με τους άγριους αποδίδεται
στην περιορισμένη κίνηση σε συνδυασμό με τη διαφορετική θρεπτική αξία της
τροφής των δύο πληθυσμών (Sato et al. 1986).
Από την εργασία αυτή, η απάντηση στο ερώτημα που τίθεται είναι, ότι προς
το παρόν τουλάχιστον, δεν διαφαίνεται σοβαρή μορφολογική διαφοροποίηση
μεταξύ της τσιπούρας εμπλουτισμού και της άγριας. Σε καμία δε περίπτωση δεν
μπορεί να ταυτισθεί μορφολογικά η τσιπούρα του εμπλουτισμού με την εντατικά
εκτρεφόμενη (κλουβίσια). Το γεγονός αυτό απομακρύνει σημαντικά τον κίνδυνο
ταύτισης του προϊόντος του εμπλουτισμού με εκείνο που παράγει η εντατική
ιχθυοκαλλιέργεια και κατά συνέπεια τη διαμόρφωση τιμών διάθεση της τσιπούρας
εμπλουτισμού στα επίπεδα της εντατικής ιχθυοκαλλιέργειας.
140
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
141
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
142
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
143
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
5
ΜΕΡΟΣ
Η λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-
Αιτωλικού
144
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Η ευρύτερη περιοχή της μελέτης, δηλαδή το Νότιο Δυτικό άκρο της Στερεάς
Ελλάδας, το οποίο Διοικητικά ανήκει στο Νομό Αιτωλοακαρνανίας και τμήμα του
Νομού Κεφαλληνίας (Εχινάδες Νήσοι), αποτελούν χωρίς αμφιβολία μια από τις
πλέον ενδιαφέρουσες περιοχές της χώρας, από αλιευτική, ιχθυοτροφική και
περιβαλλοντική άποψη.
Από αλιευτική-ιχθυοτροφική άποψη το σύνολο της αλιευτικής παραγωγής
εκτιμάται σε 8000 tn αλιεύματα (στοιχεία από Τμήμα Αλιείας Αιτωλοακαρνανίας
1994). Η παραγωγή αυτή αποτελεί περίπου το 7% της παραγωγής της χώρας,
συνολικής εκτιμούμενης αξίας της τάξης των 11δις δραχμών (33 εκ. ευρώ). Η
παραγωγή προέρχεται από 750 σκάφη, κυρίως παράκτιας αλιείας, την αλιευτική
διαχείριση 150000 στρεμμάτων λιμνοθαλασσών, 20 μονάδων εντατικής
θαλασσοκαλλιέργειας, 135000 στρέμματα λιμνών και 4 μονάδων
πεστροφοκαλλιέργειας (Ρογδάκης 1994).
Από περιβαλλοντική άποψη, η περιοχή είναι ενταγμένη στο Εθνικό Πάρκο
Αιτωλοακαρνανίας-Κεφαλληνίας και αποτελείται από την υδάτινη λεκάνη του
Κάτω Αχελώου και το σύμπλεγμα των Εχινάδων Νήσων. Η λεκάνη του Κάτω
Αχελώου, συνολικής έκτασης 1979 km2, χαρακτηρίζεται από την παρουσία δυο
μεγάλων τοπικών βυθισμάτων χωριζόμενα από ένα ενδιάμεσο λοφώδες έξαρμα και
από επτά (7) επιμέρους ημιαυτόνομες υδρολογικές λεκάνες, οι οποίες φιλοξενούν
χείμαρρους, ποταμούς, λίμνες και λιμνοθάλασσες στο 15% της έκτασης της
λεκάνης.
Η συγκέντρωση μιας τόσο μεγάλης ποικιλίας φυσικού περιβάλλοντος, σε
μια τόσο μικρή έκταση, κάνει τη λεκάνη του Κάτω Αχελώου μοναδική στον
Ελληνικό και Ευρωπαϊκό χώρο (Ψιλοβίκος et al. 1997). Αυτός είναι ο λόγος για
τον οποίο η περιοχή έχει υπαχθεί στη σύμβαση RAMSAR ως υγροβιότοπος διεθνούς
σημασίας, για την οποία πρόσφατα (2003) θεσμοθετήθηκε και ειδικός φορέας
διαχείρισης της (Ν.Π.Ι.Δ.). Στην περιοχή αυτή έχουν επισημανθεί 36 είδη ψαριών
από τα οποία τα 20 είναι αποκλειστικά είδη γλυκού νερού και τα 16
μεταναστευτικά-διάδρομα (Οικονομίδης & Βογιατζής 1996), ενώ έχει σχηματισθεί
ένας κατάλογος με ιδιαίτερα σπάνια και απειλούμενα είδη ορνιθοπανίδας,
θηλαστικών και ερπετών (Μπαλή et al. 1986, Μποναζούντας et al.1993, Pesca
2001).
Η περιοχή του συμπλέγματος των Εχινάδων Νήσων και των Δυτικών ακτών
του Νομού Αιτωλοακαρνανίας από τις εκβολές του Αχελώου έως την περιοχή της
Βόνιτσας, δημιουργούν ένα ιδιαίτερα ευνοϊκό περιβάλλον για την ανάπτυξη
εντατικών θαλασσοκαλλιεργειών, από το 1989 και μετά (Eικόνα 3), καθόσον
προσφέρουν ιδιαίτερα καλής ποιότητας νερά, περιοχές καλά προστατευμένες από
τον υψηλό κυματισμό, σχετικά καλή υποδομή πρόσβασης και επικοινωνίας με τα
μεγάλα αστικά κέντρα της περιοχής (Πάτρα και Αγρίνιο), (Ρογδάκης 1992). Τα
χαρακτηριστικά αυτά υποστήριξαν ιδιαίτερα την ανάπτυξη της εντατικής
ιχθυοκαλλιέργειας στην περιοχή, όπου σήμερα, σύμφωνα με τα στοιχεία του
Υπουργείου Γεωργίας (Δ/ση Υδατοκαλλιεργειών Υπ. Γεωργίας, προσωπική
επικοινωνία 2002) λειτουργούν 34 μονάδες πάχυνσης ευρύαλων ψαριών με το
σύστημα των ιχθυοκλωβών με παραγωγή 6600 tn ψαριών (12% της χώρας) και
έξι (6) ιχθυογεννητικοί σταθμοί, δυναμικότητας 36 εκατ. ιχθύδιων λαβρακιού,
τσιπούρας και μυτακιού (15% της χώρας).
145
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
40 Αριθμός ΤΝ 8000
Μονάδων
35 7000
ΜΟΝΑΔΕΣ ΤΝ
30 6000
25 5000
20 4000
15 3000
10 2000
5 1000
0 0
1989 1990 1991 1992 1993 1994 1995 1996 1997 1998 1999 2000 2001
2. Η ΛΙΜΝΟΘΑΛΑΣΣΑ ΜΕΣΟΛΟΓΓΙΟΥ-ΑΙΤΩΛΙΚΟΥ
2.1.Γεωμορφολογικά χαρακτηριστικά.
146
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
147
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
βάθους 0.8 m, ενώ το μέγιστο βάθος της είναι 1.5 m. Χαρακτηρίζεται από πλήθος
εγκάρσιων αναχωμάτων που κατασκευάστηκαν με σκοπό την αύξηση της
αλατότητας για τροφοδοσία των αλυκών Μεσολογγίου.
148
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
21E05
38N30
38N15
21E35
149
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2.2.3.ΑΛΑΤΟΤΗΤΑ.
Θερμοκρασία αέρα
Μήνας Βροχόπτωση Ένταση ανέμου (1ος-6ος1994 Κύρια Δ/νση
1984 1995 & 7ος-12ος1995) Ανέμου
Μέσ. Μέγ. Ελάχ. Μέσ. Μέγ. Ελάχ. Μέσ. Μέγ. Ελάχ.
Ιανουάριος 86 9.9 ΒΑ-ΒΔ
Φεβρουάριος 94 10.6 ΒΑ-ΒΔ
Μάρτιος 50 12.8 ΝΔ-Δ
Απρίλιος 61 16.2
Μάιος 25 20.2
Ιούνιος 15 24.1 ΒΔ
Ιούλιος 5 1.7 8.3 0.4 26.6 38 17 ΒΔ
Αύγουστος 7 1.9 11.9 0.0 25.7 35 13 ΒΔ
Σεπτέμβριος 25 1.8 11.5 0.0 21.9 30 13
Οκτώβριος 106 1.5 6.0 0.0 16.6 27 5 ΒΔ-ΝΔ
Νοέμβριος 171 1.6 9.4 0.0 12.1 21 2
Δεκέμβριος 142 2.3 7.5 0.0 12.9 21 3 ΒΑ-ΒΔ
150
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2.2.4.Διαλυμένο οξυγόνο.
2.3.2. Το πλαγκτόν.
151
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
2.3.3. Η ορνιθοπανίδα.
Η περιοχή έχει πολύ μεγάλη σημασία από ορνιθολογική άποψη, καθώς ένας
μεγάλος αριθμός πουλιών έχει καταγραφεί, τόσο για διαχείμαση, όσο και για
φώλιασμα ή και μετανάστευση (Γεράκης et al. 1994). Στον πίνακα 5 δίδεται ένας
κατάλογος των απειλούμενων ειδών της ορνιθοπανίδας (Pesca 2001).
2.3.4. Η ιχθυοπανίδα.
152
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
153
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
154
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
155
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
πλαίσια της φυσικής λειτουργίας του οικοσυστήματος και των μετακινήσεων των
ιχθυοπληθυσμών. Τα διβάρια αποτελούν τις μόνες μισθωμένες θέσεις από το
Ελληνικό Δημόσιο, όπως ακριβώς συνέβαινε και επί της κυριαρχίας του
Οθωμανικού κράτους, η διαφορά είναι στο γεγονός νομιμοποίησης της ελεύθερης
αλιείας στη λιμνοθάλασσα. Μετά τη σύσταση του Ελληνικού Κράτους, η νομική
κωδικοποίηση του καθεστώτος διαχείρισης που δημιουργήθηκε, λαμβάνει υπόψη
της, τη λειτουργία του οικοσυστήματος όσον αφορά τις μετακινήσεις των
ιχθυοπληθυσμών, την προστασία των ιχθυοφραγμών οριοθέτησης του
συστήματος, την εξασφάλιση παραγωγής στα διβάρια από τα οποία προέρχονται τα
μοναδικά έσοδα του Δημοσίου, και την ικανοποίηση του πληθυσμού της περιοχής,
να έχει το δικαίωμα να ψαρεύει στη λιμνοθάλασσα. Οι ρυθμίσεις αυτές όπως είναι
προφανές, αποσκοπούν ουσιαστικά στο μοίρασμα των αλιευμάτων μεταξύ των
ελεύθερων και συνεταιρισμένων ψαράδων και συχνά οδηγούν σε έντονες
αντιθέσεις μεταξύ τους (Στασινόπουλος 1925, Dimitriou & Rogdakis 1997).
Παρόλα αυτά, αν και στην περιοχή έχουν αναπτυχθεί υποδομές και έχει
αποκτηθεί και συνεχίζεται η απόκτηση σημαντικής πληροφορίας σχετικά με τη
λειτουργία του οικοσυστήματος, το σύστημα αλιευτικής διαχείρισης είναι μάλλον
αναχρονιστικό και αναποτελεσματικό. Η τροποποίηση του φαίνεται να προσκρούει
στην αδυναμία των αρμόδιων αρχών να τολμήσουν μια ουσιαστική αλλαγή
156
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
157
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Οι αυξομειώσεις της παραγωγής που καταγράφονται, τόσο από έτος σε έτος, όσο
και από ιχθυοτροφείο σε ιχθυοτροφείο οφείλονται στην ένταση της διαχείρισης,
στις καιρικές συνθήκες, αλλά μερικές φορές και στις τιμές των προϊόντων στην
αγορά.
Η ένταση της διαχείρισης συνδέεται με τη καλή ή όχι συντήρηση των
ιχθυοφραγμών του μετώπου με τον Πατραϊκό κόλπο και στις καλές ή όχι σχέσεις
μεταξύ των συνεταιρισμένων και ελευθέρων ψαράδών ή ακόμα στις σχέσεις
συνεργασίας των συνεταιρισμών με τις τοπικές αρχές. Οι καιρικές συνθήκες
επιδρούν στην εσόδευση αλλά και στην αποτελεσματική αλιεία. Η ζήτηση των
προϊόντων στην αγορά, σε ορισμένες περιπτώσεις ειδικά τους χειμερινούς μήνες,
συνδέεται με την ένταση της αλιείας. Αυτό το τελευταίο συνδέεται με τις
παραγωγές που καταγράφονται τις εποχές κατά τις οποίες η διακίνηση των
ψαριών παρουσίαζε δυσκολίες (Στασινόπουλος 1925).
ΒΙΒΛΙΟΓΡΑΦΙΑ
158
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Guelorget O., 1987. Πρόγραμμα ανάπτυξης υδατοκαλλιεργειών θαλασσίων και εσωτερικών υδάτων
στην Ελλάδα. UNEP FAO, Ρώμη, 22 σελ.
Guest-Papamanoli A., 1979. La pêche dans la lagune de Missolongi en Grèce occidendale. Ethno-
technol. Milieu aquat., 4:1-11.
Hatzikakidis A., 1952. Rougissement periodique des eaux de la lagune d’ Aitolikon. Contribution à l’
etude des Sulfobactères. Prakt. Acad. Athens, 27:452-501.
Katselis G., G. Minos, A.Marmages, G. Hotos & I. Ondrias 1994. Seasonal distribution of
Mugilidae fry and juveniles in Messolonghi coastl waters, Western Greece. Bios (Macedonia,
Greece) 2:101-108
Κατσέλης Γ., 1996. Βιολογία και δυναμική του ιχθύος Liza saliens (Pisces: Mugilidae) στη
λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Διδακτορική διατριβή, Τομέας Ζωολογίας, Τμ. Βιολογίας,
Παν. Πατρών. 193 σελ.
Katselis G., C. Koutsikopoulos, E. Dimitriou & Y. Rogdakis 2003. Spatial and temporal trends in
the fishery Landing of the Mesolongi- Etoliko lagoon system (western Greek coast). Sci. Mar.,
67 (4) : 501-511
Κλαδάς Ι. & Ι. Ρογδάκης, 1988. Εποχιακή εμφάνιση των ιχθυδίων των ευρύαλων ειδών στις ακτές
της ΝΔ. Αιτωλ/νίας. Πρακτ. 4ου Πανελ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων Υπουργείου Γεωργίας,: 26-33.
Κλαουδάτος Σ. & Ι. Αποστολόπουλος, 1984. Μελέτη της βιολογίας και αλιείας των σημαντικοτέρων
ψαριών της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Πρακτ. 2ου Παν. Συμπ. Ωκεαν. Αλιειας :
621-634.
Κλαουδάτος Σ. Ι. Ρογδάκης, Α. Μπαλτας & Α. Ζόγολος 1990. Οικολογική μελέτη των ιχθυδίων
των ευρύαλων ειδών στην Περιοχή της ΝΔ Αιτωλ/νιας. Τεχνική Εκθεση Ερευνητικού Εργου
ΙΧΘΥΚΑ, ΠΑΒΕ 1987 ΚΩΔΙΚΟΣ 87ΒΕ.
Κλαουδάτος Σ., Ι. Ρογδάκης, Ν. Φριλίγκος, Ο. Γκότση, Α. Ζόγολος, Α. Μπαλτάς, Κ. Μπόγδανος
& Σ. Μπαρμπατσέας, 1990. Μελέτη προστασίας και Αλιευτικής Αξιοποίησης της λιμνοθάλασσας
Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Τεχνική Έκθεση. Εθνικό Κέντρο Θαλασσίων Ερευνών. 101 σελ.
Klaoudatos, S. and J. Apostolopoulos, 1986. Food intake, growth, maintenance and food
conversion efficiency in the gilthead sea bream (Sparus aurata).. Aquaculture 51:217-224
Koutrakis E., Sinis A. & Economides P., 1994. Seasonal occurrence, abundance and size
distribution of gray mullet fry (Pisces, Mugilidae) in the Porto-Lagos laggon and lake Vistonis
(Aegean sea, Greece). Bamidgeh, 46(4):182-196
Λεονάρδος Ι., 1996. Δυναμική πληθυσμών της Ζαμπαρόλας (Aphanius fasciatus Nardo, 1827) στις
λιμνοθάλασσες Μεσολογγίου και Αιτωλικού. Διδακτορική Διατριβή. ΑΠΘ 198 σελ.
Μίνος Γ., 1996. Βιολογία και δυναμική του ιχθύος Liza ramada (Pisces: Mugilidae) στη λιμνοθάλασσα
Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Διδακτορική διατριβή, Τομέας Ζωολογίας, Τμ. Βιολογίας, Παν.
Πατρών.272 σελ.
Μπαλή Φ., Α. Κοροβέτση, Λ. Διονυσοπούλου, Φ. Περγαντής, Δ. Διανιηλίδης, Κ. Μακρής & Σ.
Μπαλιώτας, 1986. Πρόγραμμα οριοθέτησης υγροβιο-τόπων Σύμβασης RAMSAR. Α΄ Φάση.
Υγροβιότοπος: Μεσολόγγι. Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. Δ/νση Περιβάλλοντος.
Μπόγδανος Κ. & Α. Διάπουλης, 1984. Συμβολή στη μελέτη του Ζωοβένθούς και φυτοβένθους της
λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Thalassographica, 7:39-52.
Μποναζούντας Μ., Δ. Καλλιδρομίτου, Φ. Περγατής & Συνεργάτες, 1993. Ολοκληρωμένη
διαχείριση συμπλέγματος υγροτόπων Αιτωλικού-Μεσολογγίου Ν. Αιτωλοακαρνανίας. Οριστική
Μελέτη. Ε.Μ.Π., Τομέας Υδατικών Πόρων, Υδραυλικών & Θαλάσσιων ΕργωνΣύμβαση ACE-
2242/87/10-1, Επιτροπή Ευρωπαι-κών Κοινοτήτων, ΓΔ ΧΙ, Βρυξέλλες.
Μπουργουτζάνη Φ., 1983. Συμβολή στη μελέτη των μαλακίων των λιμνοθαλασσών Μεσολογγίου και
Αιτωλικού. Διπλ. Εργασία Επαγγελματικού Ενδεικτικού Ωκεανογραφίας. Πανεπ. Αθηνών. 108
σελ.
Οικονομίδης Π.Σ., 1999. Η λιμνοθάλασσα του Μεσολογγίου: ένα περίπλοκο πρόβλημα. Αλιευτικά
Νέα, τ. 213: 65-70.
Οικονομίδης Π.Σ., & Β.Π. Βογιάτζης, 1996. Ιχθυοπανίδα, ιχθυοπληθυσμοί και αλιευτική παραγωγή
της λεκάνης τοτ κάτω Αχελώου. Εκδ. Εργ. Ιχθυολογίας τμήμα Βιολογίας ΑΠΘ. 36 σελ.
Παγώνη Ρ., 2000. Η κατάσταση της διαχείρισης των Ελληνικών Λιμνοθαλασσών. Πρακτικά 9ου
Συνεδρίου Ιχθυολόγων, 173-176.
Παναγιωτόπουλος Π., 1916. Θαλάσσια ιχθυοτροφία και οι ιχθύες της λιμνοθαλασσης Μεσολογγίου-
Αιτωλικού. Υπ. Εθνικής Οικονομίας Δελτίο Υδροβιολογικού Σταθμού. Αθήνα. 117 σελ.
Παπαθεοδώρου Γ., Π. Μουρελάτος, Κ. Βουτσινάς & Κ. Ξένος, 2000. Μορφολογικά
χαρακτηριστικά του πυθμένα της λιμνοθάλασσας του Αιτωλικού, σχετιζόμενα με διαφυγές
αερίων. Προκαταρτικά αποτελέσματα. Πρακτικά 9ου Πανελλ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων : 181-184.
Panagiotopoulos P., 1916. Piscifacture marine et les poissons de la lagune de Missolonghi. Bull.
Stn. Biol., No 1: 329-392.
Papageorgiou P.A., 2000. Marketing development for new Mediterranean aquaculture species:
enterprise strategies. pp. 11–24. In: Recent Advances in Mediterranean Aquaculture Finfish
Species Diversification. Proceedings of the Seminar of the CIHEAM Network on Technology of
Aquaculture in the Mediterranean (TECAM). Zaragoza, Spain: Cah. Options Mediterr., 47
Pesca, 2001. Μελέτη οργάνωσης & λειτουργίας αλιευτικής εκμετάλλευσης λιμνοθαλασσών.
Υπ.Γεωργίας Δ/ση Υδατοκαλ/γειών & Εσωτερ. Υδάτων. ΙΧΘΥΚΑ, τελική έκθεση έργου. 165 σελ.
Ravagnan G., 1988. Elementi di vallicoltura moderna. Edagricole, 2a Ed. Bologna.
Ravagnan G., 1984. L’elevage du loup et de la daurade en valliculture. IN: L’ aquaculture du bar et
des sparides, G. Barnabe et R. Billard eds., INRA puplication, Paris, 435-446.
159
Ρογδάκης Γ. & Κατσέλης Γ. (2007). Διαχείριση λιμνοθαλασών & υδροβιοτόπων
Ρογδάκης Ι., 1992. Η κατάσταση της θαλάσσιας ιχθυοκαλλιέργειας στον νομό Αιτωλ/νιας.
Δυνατότητες και προοπτικές ανάπτυξης. Αλιευτικά Νέα. Τεύχος 137 : 106-112.
Ρογδάκης Ι., 1994. Εξέλιξη της Θαλαςσοκαλλιέργειας στην Αιτωλ/νια. Παρούσα κατάσταση,
προβλήματα και προοπτικές. ΙΝ: . ΙΝ: Πρακτικά Ημερίδας ΓΕΩΤΕΕ Δ. ΕΛΛΑΔΑΣ « ΑΛΙΕΙΑ &
ΥΔΑΤΟΚΑΛΛΙΕΕΡΓΕΙΕΣ» Πρακτικά Ημερίδας ΓΕΩΤΕΕ Δ. ΕΛΛΑΔΑΣ. Μεσολόγγι 14.12.94.
Ρογδάκης Ι., 1995. Σύγχρονος τρόπος προσέγγισης παρακτίων οικοσυστημάτων με
υδατοκαλλιέργειες. 2ο Συνέδριο Σ.Ε.Θ., Θεσ/νίκη, 1995.
Ρογδάκης Ι., 1997a. Λιμνοθάλασσες: Αύξηση της παραγωγής με την εφαρμογή νέων Μεθόδων
διαχείρισης. Αγροτικός Συνεργατισμός τευχ. 2-3/Μαρτ-Απριλ. : 28-31
Ρογδάκης Ι., 1997b. “ Έλεγχος του βαθμού τόνωσης των φυσικών ιχθυοπληθυσμών ευρυάλων
ειδών, μέσο ελεγχόμενων εμπλουτισμών της λ/θ Μπουκας και ανάπτυξη εκτατικής μορφής
πολυκαλλιέργειας με κλειστού τύπου διαχείριση. Τελική Τεχνική Εκθεση Ερευνητικού έργου
ΠΑΒΕ 94. Κωδικός έργου 94ΒΕ-22. 72 σελ.
Ρογδάκης Ι., 1998 Αλιεία και εγκλιματισμός άγριου γόνου κεφαλοειδών. Εγκαταστάσεις, διαχείριση
και αποτελέσματα 8ο Πανελλήνιο Συνέδριο Ιχθυολόγων Υπ. Γεωργίας. Θεσσαλονίκη 1997.
Ρογδάκης Ι., 1999. Νέες Τεχνικές και Μέθοδοι διαχείρισης των Λιμνοθαλασσών. ΙΝ: Ημερίδα :
Λιμνοθάλασσα Μεσολογγίου. Το παρόν και το Μέλλον. Μεσολόγγι 7/299 Αλιευτικά Νέα, 213:
71-75.
Ρογδάκης Ι., 2000. Προοπτικές από την εφαρμογή νέων μεθόδων και τεχνικών διαχείρισης των
Ελληνικών λιμνοθαλασσών. Πρακτικά 9ου Πανελλ. Συνεδρίου Ιχθυολόγων. : 189-192.
Ρογδάκης Ι. & Ι. Κλαδάς, 1988. Αλιευτική διαχείριση Λ/Θ. Ένα σύγχρονο σύστημα
ιχθυοσυλληπτικών εγκαταστάσεων. Πρακ 4ου Πανελ. Συν. Ιχθυολόγων : 11-21.
Ρογδάκης Ι. & Ε. Δημητρίου, 1994. Σύγχρονες ιχθυοσυλληπτικές εγκαταστάσεις στις
λιμνοθάλασσες. Εμπειρίες από την κατασκευή και λειτουργία τους στο Μεσολόγγι. Αλιευτικά Νέα,
Μάιος 1994.
Ρογδάκης Ι. & Μπαλτάς Α., 1994. Δυνατότητες και προοπτικές τόνωσης της παραγωγής
λιμνοθαλασσών με την χρησιμοποίηση άγριου γόνου. Εγκαταστάσεις και τεχνικές εγκλιματισμού.
Πρακτ. Ημερίδας ΓΕΩΤΕ Δυτ. Ελλάδος Αλιεία-Υδατοκαλλιέργειες,.14/12/1994.
Ρογδάκης Ι., Ι. Λεονάρδος & Α. Κοκκινίδου, 1996. «Διαχείριση της Παράκτιας Ζώνης με
Υδατοκακλλιέργειες. Η Περίπτωση των Λιμνοθαλασσών». Πρόγραμμα Γεν. Γραμ. Ερευνας &
Τεχνολογίας, ΕΠΕΤ-ΙΙ/ΑΝΟΙΚΤΕΣ ΘΥΡΕΣ. Εκδ. ΙΧΘΥΚΑ ΑΕ 1996 , 80 σελ.
Ρογδάκης Ι., Ε. Δημητρίου, Ε. Κουτράκης, Α. Καπαρελιώτης, και συν. 2001. " Γενικά
χαρακτηριστικά και στοιχεία υποδομών των Ελληνικών Λιμνοθαλασσών." Πρακτ. 10ου Πανελ.
Συνεδρ. Ιχθυολόγων : 289-293.
Ρογδάκης Ι., Β., Βαβαρούτα, Ι., Αγγελής, Ι., Κούτρα & Γ. Κατσέλης, 2003. Μορφολογική μελέτη
τσιπούρας (Sparus aurata) από τρεις τύπους καλλιέργειας στην Δυτική Ελλάδα. Περιλ. Πρακτ .
7ου Πανελ. Συμπ. Ωκεανογρ. & Αλιείας : 342.
Ρογδάκης Ι. 2003. «Μελέτη της βιολογίας του πληθυσμού των λαβρακιών Dichentrarchus labrax
(Linneaeus, 1758) της λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Σύγκριση με εντατικά
εκτρεφόμενους πληθυσμούς του είδους» Διδακτορική Διατριβή. Βιολογικό Τμήμα Πανεπιστημίου
Πατρών 2003, 280 σελ.
Στασινόπουλος Κ.Α., 1925. Το Μεσολόγγι. Τόμος Α Η Λιμνοθάλασσα. Εκδ. Τζαβελλα, Αθήνα
Siokou-Frangou I., 1986. Contribution à l’ étude du zooplancton de la lagune de Messologui.
Thalassographica, 9(2): 29-38.
Τσελεμπί Ε., 1991. Ταξίδια στην Ελλάδα. Εκδ. ΕΚΑΤΗ, Αθήνα 1991.
Χατσικακίδης Α., 1951. Εποχιακές υδρολογικές έρευνες εις τας λιμνοθάλασσας Μεσολογγίου και
Αιτωλικού. Πρακτικά Ελληνικού Υδροβιολογικού Ινστιτούτου, (5) 1: 85-130.
Χώτος Γ., 1995. Μελέτη των μεταβολών θερμοκρασίας, BOD και φυσικής παραγωγικότητας στη
λιμνοθάλασσα Κλείσοβα Μεσολογγίου. Πρακτικά 17ου Συνεδρίου Ε.Ε.Β.Ε
Χώτος Γ., 1999. Βιολογία πληθυσμών του μυξιναριού, Liza aurata (Risso, 1810) (Pisces: Mugilidae)
στη λιμνοθάλασσαw Μεσολογγίου-Αιτωλικού. Διδακτορική διατριβή, Τομέας Ζωολογίας, Τμ.
Βιολογίας, Πανεπιστημίου Πατρών.414 σελ.
Ψιλοβίκος Α., Ε. Βαβλιάκης, Χ. Μπαλαφούτης, και συνεργάτες 1997. Ερευνα εκτίμησης και
διαχείρισης του υδατικού δυναμικού της λεκάνης του κάτω Αχελώου για την ανάπτυξη και την
περιβαλλοντική αναβάθμιση του δέλτα των λ/θ του και του συνόλου της περιοχής. Ερευνητικό
Πρόγραμ-μα Α.Π.Θ., Υ.ΠΕ.ΧΩ.Δ.Ε. - Γεν. Γραμ. Δημ. Εργων - Δ/νση Εγγειοβελτιωτι-κών Εργων
(Δ7) - Τμ. Τεχνικής Υποστήριξης & Υδρολογίας.
160