ΕΡΩΤΗΣΕΙΣ ΜΕ ΠΗΓΕΣ ΓΙΑ ΤΟ ΠΡΟΣΦΥΓΙΚΟ

3.17 Αντλώντας στοιχεία από το παράθεμα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις ,
να αναφέρετε τι γνωρίζετε για τους διωγμούς και τις μορφές καταπιέσεων που
υπέστησαν οι Έλληνες της Μικράς Ασίας κατά τη διάρκεια του Α΄ Π.Π.

Είναι επείγον για πολιτικούς λόγους οι Έλληνες κάτοικοι των ακτών της Μικρας Ασίας να
αναγκαστούν να εκκενώσουν τα χωριά τους, για να εγκατασταθούν στα βιλαέτια του Ερζερουμ
και της Χαλδιας. Ένα αρνηθούν να εγκατασταθούν στα καθορισθέντα μέρη παρακαλώ να
δώσετε προφορικές οδηγίες στους αδελφούς μουσουλμάνους με σκοπό ν αναγκάσουν τους
Έλληνες με κάθε είδους πράξεις να εκπατρισθούν με τη θέληση τους. Μην ξεχάσετε σ’ αυτήν
την περίπτωση να πάρετε απ’ τους μετανάστες πιστοποιητικά ότι εγκαταλείπουν τις εστίες τους
με δική τους πρωτοβουλία.

Χ. Τσιρκινίδης, Επιτέλους τους ξεριζώσαμε γενοκτονία των Ελλήνων του Πόντου της
Θράκης και της Μ. Ασίας μέσα από τα γαλλικά αρχεία. Αφοί Κυριακίδη Θεσσαλονίκη 1999
σελ 113.
3.18 Αντλώντας στοιχεία από τα παραθέματα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις να αναφέρετε τα αίτια του τουρκικού εθνικισμού κατά τις πρώτες δεκαετίες του
20ου αιώνα

Το 1913 ο Ζιγιά Γκοκαλπι ένας από τους σημαντικότερους στοχαστές στην αυγή του τουρκικού
εθνικισμού έφτανε στο σημείο να υποστηρίξει ότι δεν υπήρχε τουρκική αστική τάξη και να
εκφράζει πικρό παράπονο γι αυτό. Έγραψε εκείνο το έτος : «όταν η οικονομική και κοινωνική
εξουσία πέρασε στα χέρια των μη μουσουλμανικών κοινοτήτων, οι Τούρκοι δεν αντιλήφθησαν
ότι οδηγούντο σε απώλεια των πάντων…ησαν απλώς δημόσιοι υπάλληλοι και γεωργοί… η
έλλειψη αποτελεσματικής διακυβερνήσεως της χώρας μας οφείλεται κυρίως στην ανυπαρξία
παραγωγικών τάξεων. Παντού όπου η κυβέρνηση στηρίζεται στις παραγωγικές τάξεις υπάρχουν
αποτελέσματα. Οι επιχειρηματίες οι βιοτέχνες και οι έμποροι θέλουν μια αποτελεσματική
διακυβέρνηση προς όφελος τους»

Νιγιαζι Μπερκες εκδ. Τουρκικός εθνικισμός και δυτικός πολιτισμός. Επίλεκτα δοκίμια του
Ζιγια Γκοκαλπι. Στο Δ. Κιτσικης Συγκριτική Ιστορία Ελλάδος και Τουρκίας στον 20ο αιώνα.
Εκδ. Βιβλιοπωλείο της Εστίας Αθήνα 1998 σελ 987-88.
3.19 Αντλώντας στοιχεία από τα παρακάτω κείμενα και αξιοποιώντας τις ιστορικές σας
γνώσεις, να παρουσιάσετε τα μέσα που χρησιμοποίησε η τουρκική προπαγάνδα για να
δικαιολογήσει τους διωγμούς εναντίον των Μικρασιατών ¨Ελλήνων στη διάρκεια του Α΄
Π.Π.

Κείμενο Α

Κήρυξαν λοιπόν εναντίον τους γενικό μποϊκοτάζ και έκαναν αφισοκολλήσεις στα σχολεία και
στα τζαμιά. Το περιχεόμενο των αφισών καλούσε τους μουσουλμάνους να εξοντώσουν τους
Οθωμανούς Έλληνες. Την ίδια εποχή οι τουρκικές εφημερίδες δημοσίευσαν πύρινα άρθρα κατά
των ίδιων των υπηκόων τους, ξεσηκώνοντας τους αναγνώστες τους εναντίον των Ελλήνων
Οθωμανών και υποκινώντας τους σε πράξεις βίας και σε σφαγές… τα εμπρηστικά άρθρα του
τουρκικού τύπου άρχισαν να δημοσιεύονται εντελώς ξαφνικά και χωρίς καμιά φανερή αφορμή.
Ήταν τόσο οφθαλμοφανές πως ήταν «παραγγελία» της κυβέρνησης που μου φαίνεται απίστευτο
ότι δεν το κατάλαβαν ακόμα και οι πιο αμόρφωτοι Τούρκοι. Την ίδια εποχή έκαναν την
εμφάνιση τους και κάτι ευτελείς λιθογραφίες κατασκευασμένες στο πόδι τρομερά κακότεχνες
προφανώς αποτελούσαν «έργα τέχνης» ντόπιων «καλλιτεχνών». Οι λιθογραφίες αυτές
απεικόνιζαν Έλληνες να σφάζουν τουρκακια και να ξεκοιλιάζουν εγκύους μουσουλμάνες
καθώς και άλλες φανταστικές σκηνές που δεν στηρίζονταν σε κανένα πραγματικό περιστατικό
ούτε καν σε στημένες κατηγορίες. Οι εικόνες αυτές αναρτήθηκαν έξω από τζαμιά και σχολεία.
Η προπαγάνδα αυτή απέφερε αμέσως καρπούς και ξεσήκωνε τους Τούρκους κάτι μάλλον
εύκολο για την επιθετική ιδιοσυγκρασία τους.

G. Horton Αναφορικά με την Τουρκια εκδ. Νεα Συνορα –Α.Α. Λιβανη Αθηνα 1992 σελ 80-
81.

Κείμενο Β

Από το 1912 υπό το ψευδές πρόσχημα πως ήταν πλέον αδύνατο να γίνονται εκφορτώσεις
πλοίων, τα πλοια υπό ελληνική σημαία απεκλεισθησαν από τα οθωμανικά λιμάνια. Επίσης
απαγορεύθηκε στους ιθαγενείς μουσουλμάνους να ψωνίζουν από τα ελληνικά μαγαζιά.
Αλητοσυμμοριες παρέλυσαν το πιο ανθηρό εμπόριο. Αυτή η τακτική δεν απέδωσε παντού
κυρίως δεν πέτυχε στη Φώκαια όπου βρέθηκα το 1913 και στα χωριά της Κύμης τα οποία
επισκέφτηκα την ίδια εποχή όπου το ιθαγενές τουρκικό στοιχείο ζούσε από την παραγωγή και
τη βοήθεια των Ελλήνων. Οι μουσουλμάνοι της μεγάλης πόλης Ναζλί στην κοιλάδα του
Μαιάνδρου ήρθαν στη Σμύρνη για να κάνουν εμπόριο με τους Έλληνες παρά τις κατάρες που
τους εκτόξευε η τουρκική εφημερίδα του Keulu. Τις απόπειρες αυτές ακολούθησαν
παρενοχλήσεις και προκλήσεις. Στη συνέχεια μια φιλολογία μίσους, εκκλήσεις στον
θρησκευτικό φανατισμό και στον ιερό πόλεμο κατέκλυσαν τις πόλεις και την ύπαιθρο. Τέλος
αφαιρέθηκαν τα όπλα από όλο τον ελληνικό πληθυσμό. Όποιος κρατούσε κυνηγετικό όπλο ή
μαχαίρι ακόμα και από τα πιο ακίνδυνα που είναι απαραίτητα σε όποιον εργάζεται στη ύπαιθρο
τον συνελαμβαναν τον παρέπεμπαν στο Συμβούλιο του πολέμου και τον φυλάκιζαν μετά από
άγριο ξυλοκόπημα. Από την άλλη μεριά οι μουσουλμάνοι ήταν οπλισμένοι και επίσημα
καταταγμένοι.

F. Sartiaux, Η Ελληνική Μικρασία εκδ. Ιστορητης Αθήνα 1933 σελ 155-156

3.21 Να εξηγήσετε τις αιτίες μετακίνησης των προσφύγων από τις συγκεκριμένες
περιοχές που αναφέρονται στον παρακάτω πίνακα, μεταξύ των ετών 1919 έως και 1923.
Να αναφερθείτε επίσης στις σχετικές διεθνείς συμφωνίες όπου υπάρχουν.

Προέλευση των προσφύγων που κατέφυγαν στην Ελλάδα

ΧΩΡΕΣ ΑΡΙΘΜΟΣ ΑΤΟΜΩΝ

Τουρκία (σύνολο) 1.104.216
Ρωσία (σύνολο) 58.526
Βουλγαρια 49.027
3.22 Αφού συνδυάσετε τις ιστορικές σας γνώσεις με τις πληροφορίες που παρέχει το
ακόλουθο κείμενο να απαντήσετε : α) με ποιούς τρόπους αντιμετωπίστηκαν οι πρώτες
στοιχειώδεις ανάγκες των προσφύγων αμέσως μετά τη Μικρασιατική καταστροφή. β)
πως αντιμετωπίστηκε ειδικότερα το πρόβλημα της προσωρινής στέγασης των
προσφυγών

[Εξετάσεις 2008]

Κατά τις πρώτες ώρες της μικρασιατικής τραγωδίας, η πρώτη δραστηριοποίηση από πλευράς
ελληνικών αρχών ήταν η συλλογή τροφίμων και χρημάτων για να περιθάλψουν τα ράκη που
αποβιβαζόταν από το «Καρνάκ» και τη «Φρυγία» τα δυο πρώτα ξένα ατμόπλοια που
κατέπλευσαν στον Πειραιά. Όπως ήταν φυσικό εξίσου πρωταρχική ενέργεια υποδοχής ήταν η
παραχώρηση όπου υπήρχαν των υπόστεγων του Πειραιά των προτεσταντικών εκκλησιών της
πόλης και κάποιων αιθουσών του Τζάννειου νοσοκομείου. Και πάρα πολύ σύντομα στις
εφημερίδες της 2ας Σεπτεμβρίου […] διαβάζουμε στα ψιλά γράμματα ότι στο Υπουργείο
Δικαιοσύνης «μελετάται η τροποποίηση του «ενοικιοστασίου» στο σημείο που αφορά στην
υπενοικίαση των δωματίων. Ακόμα στο Ελεύθερον Βήμα παρουσιάζεται από τις πρώτες κιόλας
μέρες «προσφορά δωματίου εντός κατοικίας» αλλά υπό τον εξής όρo : το δωμάτιο προσφέρεται
«για ενοικίαση από οικότροφο προσφυγοπούλα» Τα δείγματα αυτά είναι οι προάγγελοι κατά
κάποιον τρόπο των επικείμενων επιτάξεων, έστω και αν για την ώρα μάλλον δε φαίνεται να
υπάρχει σαφής αντίληψη στο κράτος και στην κοινή γνώμη περί των γεγονότων. Στο μεταξύ οι
καταλήψεις εκτείνονται σε κάθε κενό δημόσιο χώρο.

Βίκα Δ. Γκιζελή «Επίταξις ακινητων κατοικούμενων ή οπωσδήποτε χρησιμοποιουμένων

στον τόμο ο ξεριζωμός και η άλλη πατρίδα. Επιστημονικό Συμπόσιο Εταιρεία Σπουδών
Νεοελληνικού Πολιτισμού και Γενικής Παιδείας
3.23 Αντλώντας στοιχεία από τα κείμενα που ακλουθούν και αξιοποιώντας τις ιστορικές
σας γνώσεις να απαντήσετε στα παρακάτω ερωτήματα: α) τι προέβλεπε η
ελληνοτουρκική Σύμβαση της 30ης Ιανουάριου 1923 για την ανταλλαγή των πληθυσμών
Ελλάδας και Τουρκίας; β) Τι προέβλεπαν όροι της παραπάνω Σύμβασης σε ότι αφορά
τους ανταλλάξιμους; γ) Πως αντέδρασαν οι προσφυγές όταν έγιναν γνωστοί οι όροι της
Σύμβασης και ποια επιχειρήματα επικαλέστηκαν;

[Εξετάσεις 2006]

Κείμενο Α

«Συμβασις Αφορωσα την ανταλλαγήν των Ελληνο-τουρκικων πληθυσμων και Πρωτόκολλον

υπογραφέντα της 30ην Ιανουαρίου 1923. Η κυβερνησις της Μεγάλης Εθνοσυνελεύσεως της
Τουρκίας και η Ελληνική Κυβέρνηση συνεφώνησαν επί των ακολούθων όρων.

Αρθρον 1

Από την 1η Μαΐου 1923 θέλει διενεργηθή η υποχρεωτική ανταλλαγή των Τούρκων υπηκόων
Ελληνικού Ορθοδόξου θρησκεύματος εγκατεστημένων επί των τουρκικών εδαφών και των
Ελλήνων υπηκόων Μουσουλμανικού θρησκεύματος εγκατεστημένων επί των ελληνικών
εδαφών. Τα πρόσωπα ταύτα δε θα δύνανται να έλθωσιν ίνα εγκατασταθωσιν εκ νέου εν
Τουρκία ή αντιστοίχως εν Ελλάδι άνευ της αδείας της Τουρκικής Κυβερνήσεως ή αντιστοίχως
της ελληνικής Κυβερνήσεως»

Κείμενο Β

«Οι πρόσφυγες της Μικράς Ασίας, της Ανατολικής Θράκης και του Ευξείνου Πόντου…
θεωρούν ότι η Ανταλλαγή των ελληνικών πληθυσμών της Τουρκίας που ανέρχονται σε ένα
εκατομμύριο διακόσιες χιλιάδες απέναντι σε τριακόσιες χιλιάδες μουσουλμάνους της
Ελλάδας… πλήττει καίρια την παγκόσμια συνείδηση και ηθική… ότι είναι αντίθετη προς τα
ιεροτέρα δικαιώματα του ανθρώπου, της ελευθερίας και ιδιοκτησίας. Ότι το σύστημα της
Ανταλλαγής αποτελεί νέα και κεκαλυμμένη μορφή αναγκαστικού εκπατρισμού και
αναγκαστικής απαλλοτρίωσης που κανένα κράτος δεν έχει το δικαίωμα να θεσει σε εφαρμογή
παρά τη θέληση των πληθυσμών. Ότι οι ελληνικοί πληθυσμοί της Μικρασιας αυτόχθονες από
πανάρχαιους χρόνους στη γη που κατοικούσαν και πάνω στην οποία τα δικαιώματα τους είναι
αναπαλλοτρίωτα και απαράγραπτα, δεν μετανάστευσαν με τη θέληση τους αλλά εκδιώχτηκαν
από τις εστίες τους αντιμετωπίζοντας το φάσμα της σφαγής… Οι αλύτρωτοι Έλληνες
συνταγμένοι εδώ και σε άλλες πόλεις και νησιά της Ελλάδας αποφασίζουν και ψηφίζουν
ομόφωνα να αξιώσουν τη δυνατότητα να παλιννοστήσουν στις πατρίδες τους κάτω από
ουσιαστικές συνθήκες εγγύησης που θα καταστήσουν αυτήν την παλιννόστηση
πραγματοποιήσιμη… Σε αντίθετη περίπτωση καταγγέλλουν την αδικία που τους γίνεται σαν μια
προσβολή δίχως προηγούμενο κατά της ανθρωπότητας και του πολιτισμού.»

Ψήφισμα που εγκρίθηκε από τους πρόσφυγες της Αθήνας στην Ομόνοια στο πάνδημο
συλλαλητήριο που οργανώθηκε για να εκφραστεί η αντίθεση τους στην υποχρεωτική
ανταλλαγή.
3.25 Χρησιμοποιώντας στοιχεία που περιέχονται στα παρακάτω κείμενα και
αξιοποιώντας τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε : α) σε ποια γεωγραφικά
διαμερίσματα δόθηκε προτεραιότητα στην εγκατάσταση των προσφύγων και ποιοι ήταν
οι λόγοι που οδήγησαν σ αυτή την επιλογή. β) για ποιους λόγους η ΕΑΠ επιδίωξε ώστε
οι πρόσφυγες που προέρχονται από τον ίδιο οικισμό ή έστω την ευρύτερη περιοχή του να
εγκατασταθούν μαζί στο ελληνικό έδαφος.

[Εξετάσεις 2007]

Κείμενο Α

Με την ιστορική ανταλλαγή των ελληνοτουρκικών πληθυσμών ενάμιση περίπου εκατομμύριο

Ελλήνων προσφύγων κατακλύζει την Ελλάδα[…] Οι περισσότεροι έλληνες πρόσφυγες από τη
Βουλγαρία, οι οποίοι ως τότε κατοικούσαν τις ακτές του Ευξείνου Πόντου στις αρχαίες
πατρίδες τους, στη Σωζόπολη στον Πύργο, στην Αγχίαλο, Μεσημβρία κ.λ.π. ή στο εσωτερικό
της χώρας , στη Φιλιπουπόλη, Στενίμαχο κ.λ.π. καθώς και οι περισσότεροι από τους πρόσφυγες
της Τουρκίας (ανατολικής Θράκης και Μικράς Ασίας) εγκαταστάθηκαν στους οικισμούς των
Βουλγάρων και των Τούρκων της ελληνικής Μακεδονίας ενώ αυτοί στις ελληνικές περιοχές της
Βουλγαρίας και της Τουρκίας.

Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία 1204-1985 Θεσσαλονίκη 1991 εκδ. Βάνιας σελ
381.

Κείμενο Β

Το έργο της αποκατάστασης των προσφύγων που αρχικά είχε αναλάβει το Ταμείο
Περιθάλψεως Προσφύγων συνέχισε η διεθνής Επιτροπή Αποκαταστάσεως Προσφύγων η
γνωστή ΕΑΠ που σύμφωνα με το Πρωτόκολλο της Γενεύης έργο της ήταν η ένταξη των
προσφύγων στο κοινωνικό σύνολο, αφού εξασφαλιζόταν εκτός από τη στέγη δυνατότητα
επαγγελματικής αποκατάστασης. Η ΕΑΠ εξαρχής βρήκε τη λύση της ταπητουργίας ως
«πανάκεια» και σε κάθε προσφυγικό συνοικισμό χρηματοδοτούσε την ανέγερση ενός ή
περισσότερων μεγάλων οικοδομημάτων ώστε η οικιακή ενασχόληση των προσφύγων να
μετατραπεί σε σύγχρονη βιομηχανική διαδικασία.

Όλγα Βογιατζόγλου. «Η βιομηχανική επανάσταση των προσφύγων στη Νέα Ιωνία-

Παράμετρος της αστικής εγκατάστασης» στο συλλογικό τόμο ο Ξεριζωμός και η άλλη
Πατρίδα Αθήνα 1999 σελ 149.
3.26 Αφού αξιοποιήσετε τις πληροφορίες από το ακόλουθο κείμενο και τις συνδυάσετε
με τις ιστορικές σας γνώσεις να αναφέρετε : α) γιατί δόθηκε προτεραιότητα στην
εγκατάσταση των προσφύγων στη Μακεδονία και τη Δυτική Θράκη. β) ποια μέτρα
πήρε η ΕΑΠ για τη αγροτική αποκατάσταση των προσφύγων.

[Εξετάσεις 2008]

Κείμενο

Οι Ελληνικές κυβερνήσεις εγκαθιστούν τους πρόσφυγες κυρίως στις πιο εύφορες ελληνικές
χώρες στη Μακεδονία και τη δυτική Θράκη είτε αγροτικά είτε αστικά. Επιδιώχθηκε πρώτα ν’
αποκατασταθούν στις περιούσιες που είχαν εγκαταλείψει οι Τούρκοι αλλά επειδή οι οικισμοί
ήταν συγκριτικά λίγοι χτίστηκαν εκατοντάδες νέοι συνοικισμοί ορισμένοι από τους οποίους
αργότερα εξελίχθησαν σε αξιόλογα οικονομικά κέντρα. Οι κυβερνήσεις τους δίνουν γαίες και
τα πρώτα μέσα και ζώα για την καλλιέργεια της γης. Στις χώρες αυτές ιδίως προβαίνουν
ακόμα στην εκτέλεση μεγάλων έργων πολιτισμού ανοίγουν δόμους κατασκευάζουν γέφυρες,
εκτελούν μεγάλα λιμενικά έργα. Επίσης εκτελούν μεγάλα εγγειοβελτιωτικά και αρδευτικά έργα
κυρίως σε τρεις περιοχές, στις πεδιάδες των Σερρών, της Δράμας και της Θεσσαλονίκης :
διευθετούν προς όφελος της γεωργίας κοίτες χειμάρρων και μεγάλων ποταμών, όπως του Αξίου
, του Στρυμόνα κλπ που με τις πλημμύρες τους νέκρωναν τις παρόχθιες γαίες σε μεγάλο βαθμό ,
αποξηραίνουν λίμνες[…] και τις γαίες τις παραδίδουν σε ακτήμονες πρόσφυγες και γηγενείς.
Έπρεπε ακόμη να γίνουν εξυγιαντικά έργα για να καταπολεμηθούν οι ελώδεις πυρετοί, ο τύφος,
η φυματίωση να ιδρυθούν ιατρικοί σταθμοί, φαρμακεία κλπ. Τα μεγάλα αρδευτικά έργα
μεταβάλλουν την ανάγλυφη όψη της Μακεδονίας και προκαλούν τον θαυμασμό των
πολιτισμένων λαών.

Απ. Βακαλόπουλος, Νέα Ελληνική Ιστορία σελ 383-385