See

discussions, stats, and author profiles for this publication at: http://www.researchgate.net/publication/275339795

APPLICATION OF TYROLEAN WEIR IN SMALL

HYDRO POWER SYSTEMS

CONFERENCE PAPER · FEBRUARY 2010

READS

45

2 AUTHORS:

Goran Sekulić Ivana Cipranic

University of Montenegro University of Montenegro
15 PUBLICATIONS 2 CITATIONS 9 PUBLICATIONS 2 CITATIONS

SEE PROFILE SEE PROFILE

Available from: Goran Sekulić

Retrieved on: 07 November 2015
Sekulić Goran 1, Ivana Ćipranić 2

PRIMJENA TIROLSKIH ZAHVATA U SISTEMIMA MALIH

HIDROELEKTRANA

Rezime
Izgradnja malih hidroelektrana predstavlja veliku razvojnu šansu Crne Gore, posebno
trenutno nerazvijenih područja. Među elementima sistema malih hidroelektrana posebno
mjesto zauzimaju zahvati na vodotocima. Od njihovog rješenja u velikoj mjeri zavisi
efikasnost budućeg sitema. U radu je data analiza primjene Tirolskih zahvata. Daju se
dosadašnja praktična iskustva i preporuke u projektantskoj praksi.

Ključne riječi
Mala hidroelektrana, Tirolski zahvat

APPLICATION OF TYROLEAN WEIR IN SMALL HYDRO POWER

SYSTEMS
Summary
Construction of small hydropower development is a great chance of Montenegro, in
particular the currently undeveloped areas. Among the elements of small hydropowers
important place belongs to Tyrolean weir . Since their solutions to a large extent depends on
the efficiency of future systems. In this paper the analysis of application Tyrolean
procedures. They give the previous practical experiences and recommendations for design.
Keywords
small hydropower , Tyrolean weir

1
doc, dipl.građ. inž.,Građevinski fakultet,Cetinjski put bb,Podgorica, s_goran_2000@ yahoo.com
2
dipl.građ. inž., Građevinski fakultet,Cetinjski put bb,Podgorica, ivananik78@yahoo.com.
1. UVOD
U posljednjih nekoliko godina u Crnoj Gori se provode sve intenzivnije aktivnosti na
istraživanju potencijala razvoja mHE. Izučeni tehnički iskoristivi hidroenergetski potencijal
malih vodotoka Crne Gore, koji je uglavnom obrađen na nivou studija u prethodnom razdoblju,
izuzev malog dijela dokumentacije koja je obradila određene lokacije na većem nivou,
procjenjuje se u iznosu od 643 GWh/god. Prema rezultatima podloga za izradu Strategije
razvoja malih hidroelektrana u Crnoj Gori identifikovano je ukupno 70 mogućih lokacija za
njihovu izgradnju. Ukupna instalisana snaga mHE iznosi 231,72 MW. Iskorišćenje maksimalne
instalisane snage iznosi 31,7 % ili 2780 sati godišnje.
Kod izgradnje malih hidroelektrana (mHE) česta je primjena vodozahvata u dnu,
Tirolskog vodozahvata, koji se uglavnom primenjuje na planinskim rijekama, na rijekama sa
bujičnim režimom oticaja. U radu su izložene osnovne karakteristike i principi projektovanja
ovog vodozahvata, sa ciljem prezentiranja dimenzionisanja na osnovu poznatih empiriskih i
teorijski zakonitosti i upoređivanje tih rezultata.
Kod vodozahvata u dnu (Tirolskog zahvata) voda se upušta u sabirni kanal kroz
horizontalnu ili nagnutu rešetku. Tirolski zahvat je prvi put upotrijebljen u južnom Tirolu, gdje
su ga mještani koristili za zahvat vode iz potoka. Bitne karakteristike: može da kaptira i
najmanje proticaje riječnog toka, radi bez prisustva radnika u toku eksloatacije...

1-niski prag vodozahvata, 2-rešetka nad galerijom praga, 3-kanal ka taložnici, 4-slapište vodozahvata, 5-
taložnica za nanos, 6-preliv na taložnici, 7-rešetka nad dovodom ka mHE, 8-dovod vode ka mHE, 9-
zatvarač nad ispustom za nanos iz taložnice, 10-zatvaračnica dovodnog kanala ka taložnici, 11-zatvarač
dovodnog kanala ka taložnici, 12-kanal za ispiranje nanosa iz taložnice
Slika 1. Ilustrativni prikaz vodozahvata iz grupe “vodozahvata na dnu” u slučaju mHE
1.1. DEFINISANJE PROPUSNE MOĆI VODOZAHVATA
Razlikujemo tri oblasti koje se odnose na propusnu moć Tirolskog zahvata:
1. Propusnu moć zahvata određuje isključivo rešetka. Sabirni kanal u ovom slučaju je
napunjen do visine koja ne ometa propuštanje vode kroz rešetku.
2. Propusnu moć zahvata određuje isključivo sabirni kanal. Sabirni kanal u ovom slučaju
je napunjen do vrha, i ometa propuštanje vode kroz rešetku.
3. Propusna moć zahvata je određena međusobnim uticajem rešetke i kanala. To je
takozvana prelazna oblast. Dubina u kanalu je manja od one koja se javlja u slučaju 2, a veća od
one koja je u slučaju 1.

1.2. PROPUSNU MOĆ ZAHVATA ODREĐUJE ISKLJUČIVO REŠETKA

U nastavku je izvršeno poredjenje propusnih moći (Q) dobijenih na osnovu poznatih
zakonitosti.
Eksperimentalni rezultati, koje je obradio G.Hajdin [lit.1] za ovaj slučaj zahvata daju
sledeću zakonitost:
Q = 0.54 ⋅ L ⋅ g (εB ) …(1)
3

(Napomena: navedena formula važi za tip rešetke sa kružnim poprečnim presjekom

štapova)
Na osnovu rezultata iz studija čiji su autori Kunzmann i Bouvard propusna moć se može
izraziti preko bezdimenzionalne veličine:
εB
= const
hk
Gdje su :hk- kritična dubina na ulazu u rešetku (slika 2.), ε−stepen otvorenosti rešetke,
B-širina rešetke. Kako je:
2
 Q  3 …(2)
hk =  

L g 

to iz (1) i (2) slijedi:

2
εB  1 3
=  = 1.51
hk  0.54 

Formula koja se koristi za proračun zahvaćene količine vode Q je:

2
Q = cµBL 2 gh …(3)
3

Gdje je: Q -zahvaćeni proticaj (m3/s), c-koeficijent rešetke (zavisi od ugla β i stepena
otvorenosti rešetke).
 3
a …(4)
c = 0.6 cos 2 β
d

a- rastojanje između dva štapa rešetke, d- osno rastojanje između dva štapa rešetke,
µ− koeficijent oblika štapa rešetke, zavisi od oblika poprečnog presjeka štapa rešetke (ima
vrijednost od µ=0.9 (za kružni poprečni presjek) do µ=0.62 (za pravougaoni poprečni presjek)),
B- širina rešetke(m), L- dužina rešetke(m), h- visina ulaznog mlaza upravna na rešetku (m),
računa se iz: h=hkrχ , gdje jeχ koeficijent koji zavisi od nagiba rešetke. Zavisnost je data
sledećom formulom:
2 cos β ⋅ χ 3 − 3χ 2 + 1 = 0 …(5)

Slika 2. Shematski prikaz Tirolskog vodozahvata

Kritična visina hkr koja se ostvaruje na ulazu toka u rešetku iznosi hkr=2/3ho, što slijedi iz
jednačine održanja energije, za presjek prije rešetke i presjek na kom se ostvaruje kritična
dubina (ako se uzme u obzir pretpostavka o konstantnoj liniji energije IE=0).
Na slici 3. dati su uporedni dijagrami zavisnosti propusne moći od dužine rešetke,
sračunate prema jednačini (6) i prema jednačini (7). Proračun proticaja je računat za odnose
dužine i širine L/B=2.5 i 10, stepena otvorenosti ε=0.5 , kruž nog popreč nog presjeka
(µ=0.9), pada od 10% (β=5.71ο, χ=0.946).
Prema G.Hajdinu:

Q = 0.54 ⋅ L ⋅ g (εB ) ,
3

za ε=0.5, µ=0.9, β=5.71ο, χ=0.946 :

Q = 0.76 BL hkr
, Q = 0.64 L B ...(7)
3

Na uporednim dijagramima zavisnosti propusne moći od dužine rešetke, uočava se

poklapanje rezultata sračunatih prema jednačini (6) i prema jednačini (7), naročito za dužine
rešetke do 20m.
 Propusna moć rešetke u zavisnosti od dužine Propusna moć rešetke u zavisnosti od dužine
rešetke, za odnos L/B=2.5 rešetke, za odnos L/B=10

80 300
Propusna moć rešetke (m3/s)

Propusna moć rešetke (m3/s)

70
250
60
200
50
prema Hajdinu prema Hajdinu
40 150
teorijska formula teorijska formula
30
100
20
50
10
0 0
0 2 4 6 8 10 12 0 10 20 30 40 50
Dužina rešetke -L (m) Dužina rešetke -L(m)

Slika 3. Dijagrami zavisnosti propusne moći od dužine rešetke

1.3. PROPUSNU MOĆ ZAHVATA ODREĐUJE ISKLJUČIVO SABIRNI

KANAL
Proticaj u sabirnom kanalu je funkcija širine kanala (B) i konstruktivne dubine na
nizvodnom kraju kanala (H0). Na osnovu niza eksperimenata [lit.1]: dobijen je empirijski
obrazac za proračun proticaja Q u sabirnom kanalu:
Q = 0.45 ⋅ K ⋅ B ⋅ gH 0 …(8)
3

K – koefijent koji zavisi od odnosa konstruktivnih visina H0/Hu, i računa se prema

formuli:
H u …(9)
K = 0.8 + 0.2 ⋅
H0

Slika 4. Presjek kroz sabirni kanal ispod rešetke

Jasno je da je nemoguće je istovremeno iskorišćenje propusne moći sabirnog kanala i
rešetke!
2. ZAKLJUČAK
Preporuka za projektovanje je da se usvoji širina rešetke Bstv=1.2B, tj.20% veća širina od
računske, zbog nagomilavanja kamenja, lišća, granja… tj. djelimičnog zapušenja kanala, pri
malim proticajima. Širina rešetke ne bi trebalo da bude manja od preporucene jer onda slijedi
iza nje uzak a dubok sabirni kanal, koji je skuplje rješenje a i statički nepovoljnije.
Sabirni kanal bi trebalo dimenzionisati shodno sledećim pravilima:
-širina kanala, b, bi trebalo da je ista kao širina rešetke B, odnosno za nagnutu rešetku ta
širina iznosi b=Bcosβ;
- visina sabirnog kanala, to, bi trebalo da bude 25% veća od projektovane, da bi se
obezbjedilo da nivo vode u kanalu bude niži od ivice rešetke, pa je to=1.25t.

Literatura:
[1] Georgije Hajdin, Propusna moć vodozahvata u dnu - Opšte rešenje
[2] Helmut Lauterjung/Gangolf Schmidt, Planning of Intake Structures
[3] Georgije Hajdin, Sabirni kanali sa ravnomernim proticajem
[4] Helmut Drobir, Volker Kienberger, Norbert Krouzecky, The Wetted Rack Length of the Tyrolean
Weir
[5] Beduin project, INP Grenoble, ENSHMG
[6] Ratomir Živaljević, Osnovi hidrotehnike