2012 Teaching Learning Natural Science 1 5 ALB PDF

Republika e Kosovës
Republika Kosova – Republic of Kosovo

Qeveria - Vlada - Government
Ministria e MINISTARSTVO MINISTRY OF
Arsimit, Shkencës OBRAZOVANJA EDUCATION, SCIENCE
dhe Teknologjisë NAUKE I TEHNOLOGIJE AND TECHNOLOGY
Autor:
Prof. Dr. Bardhyl Musai
Mësimdhënia dhe të nxënit

e shkencave natyrore
në klasat 1 - 5 të shkollës fillore
Manual për trajnimin e mësuesve
II. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët
1. Konstruktivizmi
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
si “një rrugë e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
psikologjik në një formë që e quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
atë që mësojmë”1.
Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

të nxënit.
Me metodat tradicionale studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
pranë disa kolegjeve prestigjioze nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
momentin kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
e studentëve që kishin kryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
poshtë lart që përfaqëson forcën fillestare hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
cekët të njohurive. Të tilla përgjigje të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
e stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të tyre. Ata jo
vetëm nuk arritën të dëshmonin se dinin nga shkenca aq sa mund të pritej prej tyre, por vazhdonin të
II.
1. Ko
K
Mësimdhënia dhe të nxënit si “një
e shkencave natyrore të nxë
në klasat 1 - 5 të shkollës fillore psikolo

atë që
Manual për trajnimin e mësuesve
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
e stinë
vetëm
Author:
Prof. Dr. Bardhyl Musai
1. Konstruktivizmi
Grupi punues: është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
Konstruktivizmi
HD Dr. Katja Andersen - Justus-Liebig, Universiteti Giessen
si “një rrugëRexhep
e përfshirjes së të gjitha
Kastrati - Sektori arritjevenënga
i planprogrameve empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
MASHT
Luan Sahitaj - Sektori i trajnimeve në MASHT
të nxënët, Prof.Dr.
ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
Rasim Bejtullahu - Profesor në Fakultetin e SHMN, Universiteti i Prishtinës
psikologjik Prof.Dr.
në njëLinda Grapci
formë që- eProfesor
quajmë në Fakultetin
intelekt.e SHMN,
Në njëUniversiteti
kuptim i mëPrishtinës
pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
Msc. Arlinda Beka - Asistente në Fakultetin e Edukimit, Universiteti i Prishtinës
atë që mësojmë” 1
. Thaçi - Trajner i QFE-së
Msc. Lulzim
Konstruktivizmi
Koordinuarështë
nga: mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
Msc. Linda Ukimeraj – GIZ/CDBE
të nxënit.
Dizajni dhe faqosja nga:
Me metodat tradicionale
Prof. Dr. Bardhyl Musai studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Prishtinë, shkurt 2013

Falënderime
e tij MendjaProgrami “Zhvillimi iparaqet
e pashkolluar Kapaciteteve në Sektorin
raste e Arsimitkanë
ku studiuesit Fillor vërtetuar
në Kosovë” (GIZ/CDBE) u shprehë
se studentët falën- të diplomua
e fizikës
derime drejtorit të shkollës, mësimdhënësve dhe stafit të GIZ/CDBE për kontributin e tyre në përpilimin
pranë disa ekolegjeve prestigjioze
këtij udhëzuesi: nuk Adelina
Selami Bllaca, janë në gjendje
Ahmeti, të zgjidhin
Arbnore probleme
Kaqaniku, Arife bazë
Shkurtaku, Arta apo të japin përgjigje
Ramabaja,
Diana Qarkagjia, Edi Puka, Fadil Latifi, Fitore Malaj, Gëzim e Bllaca Sahiti, Halil Berisha, Leonora Zuka,
Mirlinda Bunjaku Isufi, Rijeta Simitçiu, Sadete Llalloshi, Mirëvete Aziri, Rrezearta Zhinipotoku-Behluli.
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëm forca Deutsche
Copyright©2013. e rëndesës.
Gesellschaft Edhe pse përgjigjja
für Internationale Zusammenarbeit ishte e thjeshtë, 70%
(GIZ) GmbH.
Të gjitha të drejtat i përkasin Deutsche Gesellschaft für Internationale Zusammenarbeit
(GIZ) GmbH projekti “Zhvillimi i Kapaciteteve në Sektorin e Arsimit Fillor në Kosovë”.
e studentëve që kishin kryer kolegjin Kynëmaterial,
mekanikë,
ose pjesë tëdhanë tëtënjejtën
tij, nuk mund ndryshohen përgjigje
në çfarëdo mënyre,naive: “bashkëveprojnë
pa të drejtat
autoriale. Kopje të tij mund të bëhen, ose në mënyrë elektronike ose mekanike, përmes
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, qëapopërfaqëson
fotokopjimit në mënyra të tjera,forcën e rëndesës,
por pa ndërhyrë dhe tjetra e ushtruar nga
në tekstin origjinal.
PËRMBAJTJA
PËRMBAJTJA
I. Hyrje.......................................................................................................................... 8
II. Programi, Mësimdhënia dhe të nxënit e shkencave natyrore në klasat 1-5 të shkollës fillore 9
I. Profili
III. Hyrje i Kompetencave të Mësimdhënësve.......................................................................... 5
10
II. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët.................................................................. 13

IV. 6 II.
1. Konstruktivizmi................................................................................................... 13
6
8
2. Si ndërtohen dijet?.............................................................................................. 15
III.
V. Shkencat natyrore në klasat 1-5.............................................................................. 18
11
1. Edukimi për shkencave e natyrës......................................................................... 18
11 1. Ko
2. Rëndësia e shumëllojshmërisë së përvojave......................................................... 19
12
3. Dijet e mësuesit.................................................................................................. 19
12 K
si “një
VI.
IV. Të nxënët në shkencat natyrore në klasat 1-5........................................................... 20
13
të nxë
V. Temat kryesore në shkencat natyrore në klasat 1-5..................................................
VII. 21
14 psikolo
1. Diversiteti........................................................................................................... 21
14
atë që
2. Ciklet.................................................................................................................. 26
19
3. Sistemet............................................................................................................. 29
22
4. Ndërveprimet...................................................................................................... 31 Konst
24
5. Energjia.............................................................................................................. 32
25 të nxë
VIII.
VI. Shprehitë e procesit të zhvilluara përmes shkencave natyrore në klasat 1-5............. 34
27 M
1. Shprehitë e proceseve të integruara.................................................................... 34
27
a. Proceset e integruara................................................................................ dhe nj
27
34
b. Veprimtari që përfshijnë shprehitë e proceseve e integruara..................... 28
36
i. Zgjidhja krijuese e problemeve............................................................. 28
36 H
2. Shprehitë e proceseve bazë................................................................................ 29
36 e tij M
a. Veprimtari që përfshijnë shprehitë e procesit............................................ 30
37
i. Vëzhgimi.............................................................................................. pranë
30
37
ii. Krahasimi............................................................................................ 33
40 për çë
iii. Klasifikimi......................................................................................... 34
41
e kole
iv. Analiza............................................................................................. 35
42
mome
IX.
VII. Strategji që përdoren në klasë për të nxënët ndërveprues në shkencat
qëndro
natyrore në klasat 1-5............................................................................................ 37
44
1. Strategji të mësimdhënies dhe të të nxënit......................................................... 37
44 e stud
2. Përdorimi në klasë i strategjive ndërvepruese...................................................... 38
44 dy for
3. Metodat për të nxënët ndërveprues.................................................................... 39
46
4. Strategji që nxitin të menduarit........................................................................... poshtë
39
46
5. Krijimi i nxënësve të pavarur................................................................................ 40
47 cekët
5 e stinë
vetëm
6. Modele6. Modele të metodave
të metodave të mësimdhënies
të mësimdhënies dhe të dhe të të ndërveprues...................
të nxënit nxënit ndërveprues................... 4148 41
a. Organizuesi
a. Organizuesi grafik igrafik 4148 41
i analogjisë..................................................................
analogjisë..................................................................
b. Diskutim
b. Diskutim për njohuritë
për njohuritë 4451 44
paraprake.............................................................
paraprake.............................................................
c. Harta c. eHarta 4754 47
e konceptit.....................................................................................
konceptit.....................................................................................
d. Rrjetid. i diskutimit...................................................................................... 5057 50
Rrjeti i diskutimit......................................................................................
e. Di-Duae. Di-Dua të di-Mësova
të di-Mësova më shumë...............................................................
më shumë............................................................... 5360 53
f. f. Përvijimi
Përvijimi 5764 57
i të menduarit.............................................................................
i të menduarit.............................................................................
g. Përmbledhje
g. Përmbledhje e lidhjevee lidhjeve në shkencat
në shkencat 6168 61
e natyrës...........................................
e natyrës...........................................
7. Mësime7. Mësime 6673 66
model...................................................................................................
model...................................................................................................
a. Model:a. Model:
KafshëtKafshët
si pjesësiepjesë 6673 66
e natyrës..............................................................
natyrës..............................................................
b. Model:b. Model:
Lindja, Lindja,
zhvillimizhvillimi dhe eplakja
dhe plakja 7077 70
e gjallesave..........................................
gjallesave..........................................
c. Model:c. Model: Njeriu ushqehet
Njeriu ushqehet me prodhime
me prodhime të bimëve të bimëve
dhe të dhe 7380 73
të shtazëve..............
shtazëve..............
ç. Model:ç. Model:
Ndotja Ndotja 7784 77
e ujit..................................................................................
e ujit..................................................................................
1. Konstruktivizmi
d. Model:d. Model:
Ndotja Ndotja
e mjedisite mjedisit
jetësor jetësor
dhe qëniet dhe eqëniet 8087 80
e gjalla..................................
gjalla..................................
Konstruktivizmi është
Pjesët një
dh. Model:
dh. Model: tërësi
Pjesët
kryesore doktrinash
kryesore
të rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe
të bimës................................................................
bimës................................................................ 8390(Piaget,
83 1953
e. Model: Organet ndijore - shqisat............................................................... 86
e. Model:
si “një rrugë Organet
e përfshirjes së të ndijore nga empiristët dhe racionalistët, që marrin8693
- shqisat...............................................................
gjitha arritjeve në konsideratë
ë. Model:ë. Model:
Ndotja Ndotja
e ujit dhee ujit 9097 90
dhe e tokës...............................................................
e tokës...............................................................
VIII.
X. VIII. në Vlerësimi.............................................................................................................
Vlerësimi.............................................................................................................
psikologjik një formë që e quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive 93 93
100 ndërtojmë
1. Rezultatet
1. Rezultatet e të nxënit........................................................................................... 100 93
e të nxënit...........................................................................................
93
.
2. Vlerësimi
2. Vlerësimi si pjesësie pjesë e mësimdhënies........................................................................
mësimdhënies........................................................................ 101 94
94
3. Qëllimi
3. Qëllimi i vlerësimit................................................................................................ 101 94
i vlerësimit................................................................................................
94
Konstruktivizmi
4. Roli4. është mënyrë
Roli i vlerësimit
i vlerësimit për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies
në mësimdhënie...........................................................................
në mësimdhënie........................................................................... 101 95 dhe të
95
5. Metodat
5. Metodat
të nxënit. e vlerësimit............................................................................................ 103 96
e vlerësimit............................................................................................
96
6. Modele6. Modele të veprimtarive
të veprimtarive dhe artikujdhe testues........................................................... 104 97
artikuj testues...........................................................
97
IX. IX.
Profili i Profili i kompetencave
kompetencave 102 102
të mësimdhënësve.............................................................
të mësimdhënësve.............................................................
XI. 109 127
Shtojca...........................................................................................................................
Shtojca........................................................................................................................... 127
Referenca.......................................................................................................................
131 131
eReferenca.......................................................................................................................
XII.
tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës 114të diplomua
e 6stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të tyre. Ata jo
II.
1. Ko
K
si “një
të nxë
psikolo
atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
7 e stinë
vetëm
I. Hyrje
Edukimi në shkencat natyrore është pjesë e rëndësishme e edukimit të përgjithshëm të fëmijëve

në shkollë. Në epokën e shpërthimit të informacionit dhe të zhvillimit të shpejtë të teknologjisë, sot
1.është e pamundur për shkollën që të jetë vendi ku transmetohen njohuritë te fëmijët dhe që më
Konstruktivizmi
pas t’u kërkohet t’i riprodhojnë ato. Kosova, ashtu si edhe vendet e tjera të Ballkanit Perëndimor,
synon të integrohet në Bashkimin Europian në një të ardhme të afërt, ç’ka do të thotë se qëllimi i
saj strategjik është të jetë shoqëri e dijes, e tillë që midis të tjerash, të pajisë nxënësit në shkollë me
shprehitë e të nxënit afatgjatë dhe t’u krijojë atyre mundësitë që të ndërtojnë dhe krijojnë dije, në vend që
psikologjik në informacion.
të transmetojë një formë që e quajmë
Shkolla i aftësonintelekt.
fëmijët tëNë një kuptim
përdorin aftësitëmë pas,
e tyre ne në sikurse
zbuluese, mënyrë aktive ndërtojmë
veprojnë
atë qëshkencëtarët,
edhe mësojmë”1.të zgjidhin probleme dhe të marrin pjesë aktive në ndërtimin e dijes.

Edukimi në
Edukimi nëlëndët
lëndëteeshkencave
shkencavenatyrore
të natyrës në Kosovë,
në Kosovë në dhjetëvjeçarin
në dhjetëvjeçarin e fundit
e fundit ka shënuar
ka mbetur larg të
tëngritje
nxënit.
qënit tëlëndë
një vazhdueshme. Në vitinqë
e cila të ndikonte 2001, u hartua nevojat
të plotësonte kurikulaeefëmijëve
re e bazuar në objektiva,
të sotëm. qëekzistuese
Kurrikula dallon nga
në
sistemi
lëndët ei shkencave
mëparshëm tradicional
natyrore ështëdhe u integruan
e organizuar meshkencat
tema në natyrore në mjaft
një mënyrë një program të përbashkët
tradicionale. Mësuesit
dhe
janëmjaft cilësor. Sidoqoftë,
të vetëdijshëm përpjekjet
se përmbajtjet për ngritjen
e lëndëve e cilësisë në
të shkencave arsim vazhdojnë
natyrore duhet të dhe mësuesit janë
transformohen të
dhe
vetëdijshëm se përmbajtjetjanë
metodat e mësimdhënies e lëndëve të shkencave
të një stili natyrore
të vjetëruar. Nevojatduhet edhe më
e mësuesve përtutje të transformohen
trajnim janë analizuar
dhe metodat
në studimin e mësimdhënies
“Përmbledhje të pasurohen.
mbi nevojat Nevojat
e trajnimit të stafitemenaxhues
mësuesve për trajnim
të arsimit dhejanë analizuar në
mësimdhënësve
studimin “Përmbledhje
të matematikës mbi nevojat
dhe shkencave e trajnimit të stafit menaxhues të arsimit dhe mësimdhënësve
natyrore”.
të matematikës dhe shkencave natyrore” të bërë nga Programi “Zhvillimi i Kapaciteteve në Sektorin
e Arsimit Fillorenë
Korniza re eKosovë”(GIZ/CDBE).
Kurrikulës së Arsimit Parauniveristar, e miratuar nga Ministria e Arsimit, Shkencës
për
dheçështje paksa të
Teknologjisë të Kosovës
ndryshme në nga atokau hedhur
2011, janë mësuar
bazat apo pyetur në provim.
për transformimin Në një rast
e përmbajtjes dhetipik,
të studentë
emetodave
kolegjit utëpyetën
Korniza të dallonin
e re e Kurrikulës
mësimdhënies, forcat
tësënxënit
Arsimit qëtë ushtrohen
Parauniveristar,
dhe embi
vlerësimit të një nga
miratuar
nxënësve.monedhë tëeshkencat
Ministria
Edukimi në hedhur edrejt lart në ajër në
Arsimit, Shkencës
natyrës
dhe Teknologjisë
në klasat
momentin 1-5 ajotëpjesë
kurështë Kosovës
arrin nëtransformimi.
epikën
këtij e2011,
mesitka
të hedhur bazat Përgjigjja
trajektores. për transformimin e përmbajtjes
e saktë është dhekohë
se, për sa të monedha
metodavenëtë ajër,
qëndron mësimdhënies, të nxënit vetëm
mbi të ushtrohet dhe të vlerësimit të nxënësve.
forca e rëndesës. Edukimi
Edhe në shkencat
pse përgjigjja e natyrës
ishte e thjeshtë, 70%
në klasat 1-5 është pjesë e këtij transformimi.
5
e 8stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të tyre. Ata jo
Programi – Mësimdhënia dhe të nxënit e
shkencave natyrore në klasat 1 - 5 të shkollës
II. fillore
II.
Synimi i Programit të trajnimit:
Aftësimi i mësimdhënësve të klasave 1-5 për përvetësimin e njohurive ne shkencat natyrore me synim
të ngritjes së rezultateve të të nxënit në këtë nivel të arsimit.
1. Ko
Qellimet e Programit:
K
Me përvetësimin e këtij Programi pjesëmarrësit duhet të jenë në gjendje:
si “një
• Të zbatojnë në klasat e tyre strategji, metoda dhe teknika ndërvepruese të mësimdhënies dhe të
nxënit, të cilat mundësojnë ndërtimin dhe krijimin e dijeve te nxënësit, formimin e shprehive dhe të nxë
zhvillimin e kompetencave të nxënësve në përputhje me Kornizën e Kurrikulit dhe rezultatet e të psikolo
nxënit në lëndën e shkencave natyrore. atë që
• Të përdorin veprimtari të shumëllojshme dhe të efektshme për shprehitë e procesit në shkencat
e natyrës: vëzhgimi, krahasimi, klasifikimi dhe analiza, të cilat ndihmojnë nxënësit në formimin e Konst
koncepteve, për dukuritë natyrore dhe për zgjidhjen e detyrave të ndryshme me karakter vëzhgues
të nxë
dhe hulumtues në këtë lëndë.
• Të përshtatin mësimdhënien e tyre nevojave dhe mundësive të nxënësve, duke përdorur metoda M
të mësimdhënies ndërvepruese dhe të nxënit aktiv, që nxitin të menduarit dhe formojnë nxënës të
dhe nj
pavarur, përmes zhvillimit të veprimtarive për të gjithë nxënësit.
• Të zhvillojnë imagjinatën dhe krijimtarinë e nxënësve përmes përdorimit të organizuesve grafikë H
dhe mjeteve të tjera pamore, të cilat ndihmojnë në kuptimin e dukurive natyrore.
e tij M
• Të përdorin mjete të ndryshme konkretizuese nga mjedisi rrethues në mësimdhënie dhe të nxënë.
Të aftësojnë nxënësit në hulumtimin e informacioneve të ndryshme në Internet, të cilat ndihmojnë pranë
të nxënit e koncepteve natyrore përmes situatave simuluese ose reale dhe zhvillimin e kompetencave për çë
të nxënësve në këtë lëndë. e kole
mome
Grupi i synuar:
Ky program i dedikohet mësimdhënësve në shkollat fillore në nivelin 1-5 me fokus të veçantë në qëndro
njohuritë e shkencave natyrore. Po ashtu, programi mund të jetë i dobishëm edhe për mësimdhënësit e stud
e ardhshëm të këtij niveli. dy for
poshtë
Programi ka gjithsej 60 orë.
cekët
9 e stinë
vetëm
III. Profili i Kompetencave të Mësimdhënësve
Ministria e Arsimit, e Shkencës dhe e Teknologjisë ka përgatitur profilin e kompetencave që një
mësimdhënës duhet të ketë. Me anën e Programit “Mësimdhënia dhe të nxënit e shkencave natyrore
në klasat 1 - 5 të shkollës fillore” synohet të zhvillohen të mësimdhënësit kompetencat që kanë të bëjnë
1. Metodologjinë
me Konstruktivizmi
dhe Përmbajtjen akademike. Në tabelën e mëposhtme është dhënë përshkrimi i
profilitKonstruktivizmi
të kompetencave është një tërësi
të kategorive doktrinash të
të përmendura, rreth të nxënit.
aprovuara I konceptuar
nga Këshilli Shtetërornga Piazhe (Piaget, 1953
për Licencimin
esi Mësimdhënësve.
“një rrugë e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
METODOLOGJIA
Kompetenca Kompetenca
M01 Mësimdhënësi di të analizojë shumë faktorë M02 U ndihmon nxënësve me probleme
Përshtatja njëkohësisht, është i ndërgjegjshëm se duhet Konteksti personale brenda kufijve të aftësive
të reagojë mënyrë
në mënyrën për
më të të kërkuarpersonal
përshtatshme rrugë më profesionale.
të efektshme të mësimdhënies dhe të
në rrethana të ndryshme.
të nxënit.
M03 njohuri pasive
dhe Është nënë
gjendje të hartojë
të gjitha M04
plane tëdhe klasat,
moshat Di si t’iedhe
përfshirë këtu angazhojë nxënësit në krijimin
universitetet.
Planifikimi llojllojshme mësimore për t’ua përshtatur Plotësimi i e shprehive efektive ditore në klasë dhe
aktivitetet mësimore nevojave dhe interesave nevojave të strategji të llojllojshme menaxhuese.
të individëve dhe të grupeve të nxënësve. nxënësve
Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisëËshtë
së inteligjencave të shumëfishta, në librin
i/e vetëdijshme për nevojat e
nxënësve për siguri fizike, sociale,
e tij Mendja eËshtë në gjendje ta zbërthejë kurrikulën
pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar
dhe rezultatet e dëshiruara në aktivitete të
se studentët e fizikës të diplomua
kulturore, emocionale e psikologjike.
logjikshme e të kuptimshme për nxënësit.
eM05
kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen
Mësimdhënësi di të krijojë me nxënës M06
mbi njëMësimdhënësi
monedhë ditëcilat
hedhur drejt lart në ajër në
strategji janë të
Respektimi të ndryshëm marrëdhënie pozitive që Zbatimi i përshtatshme për të ndihmuar nxënësit
momentin kurkarakterizohen
ajo arrin pikën e mesit të trajektores.
me respekt, besim dhe
Përgjigjja
strategjive e saktëqëështë
e ndryshëm se,
të arrijnë për sa
rezultate të kohë monedha
harmoni të ndërsjellë. mësimore ndryshme në të nxënë.
e 10
stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të tyre. Ata jo
II.
1. Ko
K
M07 Njeh dhe aplikon strategji të ndryshme moderne të M08 Përdorë një shumëllojshmëri
Posedimi i mësimdhënies. Përdorimi i metodash interaktive për si “një
një repertori një repertori angazhimin e nxënësve në mësim
strategjish metodash përmes bashkëpunimit. të nxë
M09 Ofron një shumëllojshmëri të aktiviteteve M10 Di të përdorë dhe të angazhojë
Zbatimi i mësimore, duke përfshirë edhe nxënësit me nevoja Teknologjia nxënësit në përdorimin e psikolo
aktiviteteve të veçanta dhe duke respektuar parimin e mësimit teknologjive për të zhvilluar
mësimore të individualizuar. shkathtësitë duke u përshtatur atë që
nevojave bashkëkohore.
M11 Zhvillon shkathtësi të të menduarit të nivelit të lartë M12 Balancon metodat tradicionale dhe
Zhvillimi i tek nxënësit. Balancimi i ato të reja të mësimdhënies dhe të
Konst
nivelit të metodave vlerësimit .
lartë të të të nxë
menduarit
M
M13 Kupton si funksionojnë grupet e nxënësve dhe njeh M14 Përfshin nxënësit në procese
Të kuptuarit e strategji për nxitjen e funksionimit të tyre efektiv. Angazhimi i të vendimmarrjes dhe është
sjelljes së nxënësve konsistent në praktikë.
dhe nj
grupeve
H
M15 Krijon përvoja kuptimplota të të nxënit për nxënësit. M16 Balancon metodat tradicionale dhe
Përvoja Balancimi i të reja të mësimdhënies dhe te e tij M
relevante të të metodave vlerësimit
nxënit
pranë
M17 Di si t’i thjeshtojë konceptet komplekse deri në M18 Është ne gjendje te krijoje një
Përdorimi nivelin e duhur për grupin e caktuar të nxënësve. Ekspozimi i ambient stimulues në klasë duke për çë
i qasjeve punës ekspozuar punën e nxënësve,
interpretuese modele, piktura etj. e kole
M19 Shfrytëzon teknologjitë e reja që i disponon shkolla

mome
Teknologjia e re dhe përcjellë rrjedhat zhvillimore në teknologji dhe
në mjetet mësimore. qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
11 e stinë
vetëm
PËRMBAJTJA AKADEMIKE
II. Pikëpamjet
Kompetenca konstruktivisteKompetenca
për të nxënët
PA01 Vazhdimisht i përcjellë rrjedhat në PA02 Është në hap me zhvillimet dhe ndryshimet në
Në hap me fushat lëndore. Përcjellja e fushat përkatëse të specializimit
zhvillimet në zhvillimeve
disipline /lëndë Përfundon me sukses një program
formal studimi të përmbajtjes në një
ose më shumë fusha të specializimit
apo disiplina lëndore sipas
1. Konstruktivizmi sistemit arsimor të Kosovës.
PA03 Posedon njohuri të thella akademike për PA04
Konstruktivizmi
Ruajtja e të
është një tërësi doktrinash
fushat e specializimit.
rreth tëDi
Hulumtimi
ku të gjejë dhe si të sigurojë njohuri të
nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
specializuara për lëndën sa herë që është e
kuptuarit të nevojshme.
sithellë
tëPA05
nxënët, ai Ka njohuri dhe
zhvillon aftësi për ndërlidhjet
pohimin e lëndës
se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
Integrimi me lëndët tjera dhe për rëndësinë e saj dhe
të aplikimeve të saj në jetën e përditshme.

të nxënit.

e 12
II. IV. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët
II.
1. Konstruktivizmi
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953)
1. Ko
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë K
psikologjik në një formë që e quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë si “një
atë që mësojmë”1. të nxë

psikolo
të nxënit. atë që
Me metodat tradicionale studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve Konst
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet. të nxë

M
e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomuar
dhe nj
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentët
H
e tij M
pranë
për çë
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga e kole
poshtë lart që përfaqëson forcën fillestare hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të mome
cekët të njohurive. Të tilla përgjigje të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqet qëndro
e stud
dy for
shfaqnin të njejtat keqkuptime dhe koncepte fillestare sikurse edhe fëmijët e e shkollës fillore.
poshtë
1 Key Concepts in the Philosophy of Education, Christopher Winch & John Gingell, 1999. Rutledge: London, faqe 42.
cekët
6
13 e stinë
vetëm
Praktikat mësimore konstruktiviste mbështeten nga një argument tjetër filozofik. Stimujt e të
gjitha llojeve me të cilët ndeshemi, përfshirë këtu dhe mesazhet nga të tjerët, asnjëherë nuk janë të
mjaftueshëm për të mbartur të kuptuarit e tyre. Për më tepër, individi gjithmonë ka bërë përpjekje për
të ndërtuar dhe rindërtuar kuptimin e dukurive nga jeta reale, për t’i bërë të kuptimshme ato. Në këtë
mënyrë ka kuptim të organizohet të nxënët shkollor për të reflektuar realitetin.
Një tjetër argument shihet në burimet psikologjike. Janë ndërmarrë kërkime të shumta, të
II.
cilat tregojnë sePikëpamjet konstruktiviste
përfshirja aktive në procesin për
e të nxënit ndihmon në ruajtjen tëkohënxënët
për një të gjatë të
materialit në kujtesë, në të kuptuarit dhe përdorimin aktiv të dijeve. Një përmasë sociale e të nxënit, që
shpesh quhet të nxënët në bashkëpunim, shpesh herë, por jo gjithmonë, ndihmon të nxënit. Disa herë,
duke i përfshirë nxënësit në zbulimin apo rizbulimin e proceseve, i fuqizon ata dhe ndihmon kështu të
1.kuptuarit.
Konstruktivizmi
Konstruktivizmi është një
Praktikat mësimdhënëse tërësi doktrinash
konstruktiviste shpesh rreth të nxënit.
kërkojnë më shumëI konceptuar ngatradicionale;
kohë sesa ato Piazhe (Piaget, 1953
siështë
“njënjë kosto
rrugë e epërfshirjes
lartë që paguajmë, por iaarritjeve
së të gjitha vlen. Deringa
taniempiristët
nuk ka mënyrë
dhetjetër më efikase,që
racionalistët, të paktën
marrinkëtë
në konsideratë
tëkanë dëshmuar
nxënët, kërkimetpohimin
ai zhvillon dhe përvoja
se einformacioni
vendeve më tënga
përparuara.
jashtë Nxënësve u kërkohet
botës është të zbulojnë
i organizuar ngadhe
ndërtimi ynë
rizbulojnë parimet dhe kjo mënyrë ndihmon të kuptuarit, por jo rrallë ata zbulojnë parime të gabuara,
dhe në këtë rast nuk ka rëndësi rezultati, por procesi.
Njohja, natyra e saj dhe mënyra se si ne arrijmë të njohim janë gjykimet bazë të konstruktivistëve.
Konstruktivizmi është mënyrë
Mënyra se si e perceptojmë përprocesi
njohjen dhe të kërkuar rrugë
përmes të më tëtëefektshme
cilit arrijmë njohim, ështëtë mësimdhënies
baza e praktikës dhe të
tëmësimore.
nxënit. Nëse besojmë që nxënësit e marrin informacionin në rrugë pasive, atëherë transmetimi i
njohurive do të ketë rol parësor gjatë procesit të mësimdhënies. Por, nëqoftëse besojmë se nxënësit i
ndërtojnë vetë njohuritë, duke u përpjekur që ato të shprehin kuptimin e botës së tyre, atëherë të
dhe njohuri
nxënit pasive
sigurisht nëtëtë
që do gjitha moshat
përmbledhë dheeklasat,
zhvillimin kuptimitpërfshirë
dhe të tëkëtu edhe universitetet.
kuptuarit.
Howard Gardner (Hauard

Baza e konstruktivizmit ështëGardner),
koncepti ithemeluesi i teorisë
saj për të nxënët. VonsëGlasersfeld
inteligjencave
(1995)tëargumenton
shumëfishta, në librin
esetij”nisur
Mendjangae këndvështrimi konstruktivist,
pashkolluar paraqet rastetëkunxënët nuk është
studiuesit kanënjë dukuri stimul-përgjigje.
vërtetuar se studentët eAifizikës
kërkontë diplomua
sistemim
pranë disadhe ndërtim prestigjioze
kolegjeve të strukturave
nukkonceptuale përmestëreflektimit
janë në gjendje zgjidhin dhe abstraksionit”
probleme bazë apo. Fosnost
të japin përgjigje
2
(1996) shton se ”për mësuesit sfida qëndron në aftësinë për të ndërtuar një model hipotetik të botëve
konceptuale të nxënësve, edhe pse këto botë mund të jenë shumë më të ndryshme nga ajo që nënkupton
mësuesi.” 3
Në këtë model, të nxënët e vë theksin tek procesi dhe jo tek produkti. Rëndësi ka mënyra se si një
njeri arrin në një përgjigje të veçantë dhe jo rikthim tek një ”zgjidhje objektivisht e vërtetë”.
dy
2
forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
Von Glaserfeld, A Constructivist approach to teaching. In L. Steffe & J. Gale (Eds). 1995. Constructivism in education. New
poshtë lart që
York: Lawrence përfaqëson
Erlbaum Associtates,forcën
Inc. faqe fillestare
16 hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
3 Fosnot, C (1996). Constructivism: A psychological theory of Learning. Constructivism: Theory, perspectives & practice,
cekët të njohurive.
New York: TëPress,
Teacher College tilla faqe
përgjigje
26 të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
e stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të 7 tyre. Ata jo
14
2. Si ndërtohen dijet?
Një nga diskutimet më të shumta sot midis këndvështrimeve të ndryshme për konstruktivizmin ka
të bëjë me mënyrën se si ndërtohen dijet. Moshman (1982) jep tre shpjegime.
1. Ndërtimin e njohurive e drejtojnë realitetet dhe të vërtetat e botës së jashtme. Individët

e rindërtojnë realitetin e jashtëm duke ndërtuar përfytyrime mendore të sakta si, fjala vjen, rrjete
premisash, koncepte, lidhje shkak-pasojë dhe rregulla kusht-veprim, që pasqyrojnë “mënyrën se si II.
janë gjërat në realitet”. Sa më shumë të mësojë një nxënës, aq më e thellë dhe më e gjerë është
përvoja e tij ose e saj dhe aq më saktë dija e tij do të pasqyrojë realitetin objektiv. Përpunimi i
informacionit i përmbahet kësaj pikëpamjeje mbi dijet.
2. Sipas Piazhesë, ndërtimin e dijeve e drejtojnë proceset e brendshme si organizimi, 1. Ko

përvetësimi dhe përshtatja. Dijet e reja abstraktohen prej dijeve të mëparshme. Dijet nuk janë pasqyrë
K
e realitetit, por janë pak a shumë një abstraktim që rritet e zhvillohet me veprimtarinë njohëse. Dijet
si “një
nuk janë të vërteta ose të rreme; ato thjesht rriten më shumë së brendshmi, në mënyrë konsekuente
të nxë
dhe të organizuara nga zhvillimi.
psikolo
3. Ndërtimin e dijeve e drejtojnë si faktorët e jashtëm, ashtu edhe ata të brendshëm. Dijet
atë që
rriten përmes ndërveprimeve të faktorëve të brendshëm (konjitivë) dhe të jashtëm (mjedisorë e
shoqërorë). Përshkrimi nga Vigotski i zhvillimit konjitiv që kryhet përmes përvetësimit dhe përdorimit Konst
të mjeteve kulturore, si gjuha, është në përputhje me këtë pikëpamje (Bruning, Schraw, Norby &
të nxë
Ronning, 2004).
M
Një pyetje e tjetër me të cilën përballen shumë këndvështrime konstruktiviste, është nëse dijet janë
dhe nj
të brendshme, të përgjithshme dhe të transferueshme, apo të lidhura me kohën dhe vendin në të cilat
ndërtohen. Psikologët që theksojnë ndërtimin shoqëror të dijeve dhe të të nxënit situacional, ripohojnë
H
nocionin e Vigotskit se të nxënët është qenësisht shoqëror dhe i ngulitur në një mjedis kulturor të caktuar
e tij M
(Cobb & Bowers, 1999). Ajo që është e vërtetë në një kohë e vend – siç ishte “fakti” se toka është e
pranë
sheshtë, përpara kohës së Kolombit – bëhet e gënjeshtërt në një kohë e vend tjetër. Ide të veçanta mund
të jenë të dobishme brenda një bashkësie që përdor një praktikë specifike, “bashkësia e praktikës”, për çë
siç ishte lundrimi në shekullin e 15-të, por janë të padobishme jashtë asaj bashkësie. Ajo që peshon si e kole
dije e re përcaktohet pjesërisht nga fakti se sa mirë ideja e re i përshtatet praktikës aktuale të pranuar. mome
Me kalimin e kohës, praktika aktuale mund të vihet në pikëpyetje e madje të përmbyset, por derisa të qëndro
ndodhë një ndryshim i tillë madhor, praktika aktuale do të formësojë atë çka konsiderohet e vlefshme.
e stud
Të nxënit situacional shpesh cilësohet si “kulturim” ose si përqafim normash, sjelljesh, aftësish, dy for
besimesh, gjuhe dhe qëndrimesh të një bashkësie të caktuar. Dijet shikohen jo si struktura konjitive poshtë
individuale, por si krijime të bashkësisë gjatë kohës. Praktikat e bashkësisë – mënyra e ndërveprimit dhe
cekët
8 e stinë
15
vetëm
e kryerjes së gjërave, si dhe mjetet që ka krijuar bashkësia – përbëjnë dijet e asaj bashkësie. Të nxënët
nënkupton të bëhesh më i aftë për të marrë pjesë në ato praktika dhe për t’i përdorur ato mjete (Greeno,
Collins, & Resnick, 1996; Mason, 2007; Rogoff, 1998).
Në nivelin më themelor, “të nxënët situacional thekson idenë se shumë prej asaj që është nxënë,
është specifike për situatën në të cilën është nxënë”. Kështu që të nxënët në shkollë për të bërë
eksperimente, do të pohonin disa, mund t’i ndihmojë nxënësit të bëjnë më shumë ushtrime të tilla
II. Pikëpamjet
shkollore, por kjo nuk do t’i ndihmontekonstruktiviste përnatyrore,
të mbanin shënime për mjaft dukuri të nxënët
pasi aftësitë
mund të zbatohen vetëm në kontekstin në të cilin janë nxënë, konkretisht në shkollë (Lave, 1997; Lave
& Wenger, 1991). Por, nga ana tjetër, ekziston edhe fakti se dijet dhe aftësitë mund të zbatohen edhe
në kontekste që nuk kanë qenë pjesë e situatës së të nxënit fillestar.
1. Konstruktivizmi
Konstruktivistët ndajnë qëllime të ngjashme rreth të nxënit. Ata e vënë theksin më fort te dijet
Konstruktivizmi
që janë është
në përdorim, sesa një tërësi doktrinash
te grumbullimi rreth të nxënit.
i fakteve, i koncepteve I konceptuar
dhe i aftësive nga
të ngurta. Piazhee (Piaget,
Qëllimet të 1953
sinxënit
“një rrugë e përfshirjes
përfshijnë zhvillimin esëaftësive
të gjitha
përarritjeve
të gjetur nga empiristët
e zgjidhur dhestrukturalisht
probleme racionalistët,të që marrin në
ndërlikuara, të konsideratë
tëmenduarin
nxënët, kritik, hulumtumin,
ai zhvillon pohiminvetëvendosjen dhe transparencën
se informacioni nga jashtëndaj këndvështrimeve
botës të shumanshme
është i organizuar nga ndërtimi ynë
(Driscoll, 2005). Edhe pse nuk ka një teori konstruktiviste të vetme, shumë qasje konstruktiviste
rekomandojnë pesë kushte për të nxënët:
1. Të nxënët të mbështetet në mjedise mësimore komplekse, realiste dhe të përshtatshme.
2. Të sigurohen komunikime shoqërore dhe përgjegjësi të përbashkëta si pjesë të të nxënit.
të nxënit.
3. Të mbështeten këndvështrime të shumanshme dhe të përdoren shpalosje të shumanshme të
përmbajtjes.
4. Të krijohet vetëdija dhe bindja se dijet ndërtohen.
5. Të nxitet pronësia në procesin e të nxënit (Driscoll, 2005; Marshall, 1992).

Metodat konstruktiviste theksojnë idenë që nxënësit të bëhen të vetëdijshëm për rolin e tyre në
tij Mendja
endërtimin e pashkolluar
e dijeve paraqet
(Cunningham, rasteHipotezat
1992). ku studiuesit kanë vërtetuar
që shtrojmë, se studentët
besimet tona e fizikës
si dhe përvojat tonatë diplomua
pranë disa kolegjeve
formësojnë atë që seciliprestigjioze nuktë janë
prej nesh arrin në gjendje
“njohë” të zgjidhin
rreth botës. Hipotezatprobleme bazë
e ndryshme dheapo të japin
përvojat e përgjigje
ndryshme
për çështjeçojnë
paksanë të
dijendryshme
të ndryshme.
ngaNëato
qoftë se nxënësit
u janë mësuar bëhen
apotëpyetur
vetëdijshëm për faktorët
në provim. Në njëqë rast
ndikojnë
tipik, studentë
etëkolegjit
menduarin e tyre, ata do të jenë më të aftë të zgjedhin, të zhvillojnë dhe të mbrojnë qëndrimet e tyre
u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
në mënyrë autokritike, duke respektuar pozitat e të tjerëve.
Megjithëse
qëndron në ajër,ekzistojnë një sërë interpretimesh
mbi të ushtrohet vetëm forcambi atë se çfarëEdhe
e rëndesës. nënkupton teoria konstruktiviste,
pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
eajo ka të bëjë me
studentëve që një ndryshim
kishin kryerdramatik
kolegjinnënë
lidhje me ndriçimin
mekanikë, e objektit
dhanë kryesorpërgjigje
të njejtën të mësimdhënies, duke
naive: “bashkëveprojnë
vënë në qendër të veprimtarisë mësimore përpjekjet e vetë nxënësve për të kuptuar. Pronësi e nxënësit
nuk do të thotë se mësuesi e braktis përgjegjësinë e mësimdhënies.
Megjithëse
cekët të ekzistojnë
njohurive. shumë zbatime
Të tilla përgjigje të pikëpamjeve
të gabuara studentëtkonstruktiviste
kanë dhënë edhembi të
përnxënët,
fazat enehënës,
mund për shkaqe
e 16 9 tyre. Ata jo
stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave të
t’i dallojmë metodat konstruktiviste nga veprimtaritë e mësuesit dhe të nxënësve, se veprimtaritë e
mëposhtme nxitin të nxënët kuptimor:
• Mësuesit vënë në dukje idetë dhe përvojat e nxënësve në lidhje me çështjet kyçe, pastaj krijojnë
mjedise mësimore që i ndihmojnë nxënësit të përpunojnë ose të ristrukturojnë njohuritë e tyre
aktuale.
• Nxënësve u jepen mundësi të shumta për t’u angazhuar në veprimtari komplekse, kuptimore dhe të II.
mbështetura në probleme.
• Mësuesit i pajisin nxënësit me një larmi burimesh informacioni dhe me mjete (teknologjike dhe
konceptuale) të nevojshme për të lehtësuar të nxënët.
1. Ko
• Nxënësit punojnë bashkarisht dhe u jepet mbështetje për t’i angazhuar të dialogojnë me njëri-tjetrin
K
në lidhje me detyrën.
si “një
• Mësuesit shpalosin përpara nxënësve procesin e të menduarit të tyre dhe i nxitin që edhe ata të
të nxë
bëjnë të njëjtën gjë nëpërmjet veprimtarive të ndryshme.
psikolo
• Nxënësve u kërkohet rregullisht t’i zbatojnë dijet në kontekste të larmishme dhe të mirëfillta, të atë që
shpjegojnë idetë, të interpretojnë tekstet, të parashikojnë dukuritë dhe ndërtojnë argumente
të mbështetura në fakte, jo të përqendrohen vetëm në përvetësimin e “përgjigjeve të sakta” të Konst
paracaktuara. të nxë
• Mësuesit nxitin të menduarit reflektues dhe të pavarur të nxënësve në lidhje me kushtet e renditura
M
më sipër.
dhe nj
• Për të gjykuar rreth proceseve dhe produkteve të të menduarit të nxënësve, mësuesit përdorin një
larmi metodash vlerësimi për të kuptuar se si po i shpalosin nxënësit idetë e tyre.
H
e tij M
Përveç kësaj, qasjet konstruktiviste përfshijnë edhe përforcimin që ka vlerë për të mbështetur
pranë
ekspertizën në zhvillim të nxënësit. Rrjedhim i teorisë së Vigotskit mbi zhvillimin konjitiv është fakti
për çë
se të kuptuarit e thellë kërkon që nxënësit të përballen me probleme që ndodhen në zonën e tyre të
zhvillimit proksimal; ata kanë nevojë për mbështetje që të punojnë në atë zonë. Përforcimi është koncept e kole
i fuqishëm i mësimdhënies dhe i nxënies, në të cilat mësuesit dhe nxënësit krijojnë lidhje të kuptimshme mome
midis dijeve të mësuesit, përvojës dhe dijeve të përditshme të nxënësit. qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
10 17 e stinë
vetëm
III.
V. Shkencat natyrore në klasat 1-5
1. Edukimi për shkencat e natyrës në fillore

Në Kosovë, Korniza e re Kurrikulës ishte një nevojë e cila duhej të merrej parasysh, midis të
1. Konstruktivizmi
tjerash, qëllimeve të shumëfishta që kryen edukimi në shkencat e natyrës dhe për të menduar me
kujdes për të gjitha ato çështje që kanë më shumë rëndësi. Së pari, edukimi në shkencat e natyrës
simund
të kontribuojë mjaft së tënë
mirë gjitha arritjeve
realizimin nga empiristët
e qëllimit të edukimitdhe racionalistët,
qytetar që marrin
duke u përkujdesur përnë
të konsideratë
tëushqyer
nxënët, ai zhvillon
interesin pohimin
e fëmijëve se informacioni
për botën ngatëjashtë
që i rrethon dhe botës
zhvillojë ështëpozitive
qëndrime i organizuar nga ndërtimi ynë
për shkencën.
psikologjik në një formë
Mësimi i shkencave që eështë
të natyrës quajmë
parë intelekt. Në një kuptim
mjaft i rëndësishëm më pas,
për fëmijët. ne nëi kombinuar
Ky theks, mënyrë aktive
me ndërtojmë
ndryshime
atë të tjera,1.ndryshimet në shoqëri, ndryshimet në atë çfarë dimë për mënyrën se si mësojnë
që mësojmë”
fëmijët, dhe ndryshimet në vetë shkencën, do të thotë se është e nevojshme të rishikojmë dhe të
Konstruktivizmi
ndryshojmë praktikat është mënyrë për të
për mësimdhënien dhekërkuar
të nxënëtrrugë më tëeefektshme
në shkencat natyrës. të mësimdhënies dhe të
të nxënit.
Edukimi në shkencat e natyrës siguron mundësi të shkëlqyera për zhvillimin e qëndrimeve.
Përvojat që krijohen në shkencat e natyrës në klasat 1-5 kultivojnë interesin dhe dashurinë për
Meemetodat
lëndën, tradicionale
cila vazhdon të rritet përstudiuesit dhe mësuesit
një kohë shumë kanëpasi
më të gjatë, vënë re cektësi
fëmijët në të kuptuarit
kanë mbaruar shkollën. e nxënësve
Këto qëndrime pozitive janë:
• kurioziteti për të zbuluar mjedisin e tyre dhe pyetjet për çka ata gjejnë;
e tij Mendja e pashkolluar
• mprehtësinë për tëparaqet rastedhe
identifikuar ku studiuesit kanë vërtetuar
për t’iu përgjigjur pyetjevesepërmes
studentët e fizikëssëtë diplomua
ndërmarrjes
pranë disa kolegjeve prestigjioze
hulumtimeve të thjeshta; nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
për çështje paksa tënëndryshme
• krijimtaria sugjeriminnga ato u të
e rrugëve janë
rejamësuar apo pyetur në
dhe të përshtatshme përprovim. Në një
të zgjidhur rast tipik, studentë
problemet;
• gjerësi
e kolegjit e pikëpamjeve
u pyetën (mungesë
të dallonin forcat paragjykimesh)
që ushtrohen për
mbitënjë
pranuar të gjitha
monedhë tëdijet si mundësi
hedhur drejt për
lart në ajër në
të ndryshuar pikëpamjet e tyre, nëse provat janë bindëse, të pakundërshtueshme;
• këmbëngulje në gjurmimin e një problemi përderisa nuk është gjetur ende një zgjidhje e
kënaqshme;
• shqetësim për gjallesat dhe ndërgjegjësimin për përgjegjësinë që ata kanë për cilësinë e
dy forca: mjedisit.
njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave11
e 18 të tyre. Ata jo
Studimi i shkencave të natyrës është një përpjekje për të kuptuar botën natyrore. Shkenca
duhet të konceptohet si përbërje e një trungu dijesh për botën natyrore dhe një tërësi shprehish
dhe procesesh prej të cilave kjo dije përftohet, sintetizohet, vlerësohet dhe zbatohet. Edukimi në
shkencat natyrore i referohet përgatitjes së domosdoshme për fëmijët që të ndërtojnë këtë trung
dijesh dhe tërësi të shprehive.
Edukimi në shkencat natyrore, krijon mundësi të shkëlqyera për zhvillimin e qëndrimeve dhe
edukimin e vlerave. Përvojat që krijohen në shkencat natyrës në klasat 1-5 kanë mundësinë të II.
kultivojnë interesin dhe dashurinë për lëndën, e cila vazhdon të rritet më tej, shumë vite më pas,
edhe kur nxënësit kanë përfunduar shkollën.
2. Rëndësia e shumëllojshmërisë së përvojave

1. Ko
Fëmijët kanë kapacitetin për të mësuar shkencat e natyrës. Hulumtimet më të fundit
rekomandojnë se fëmijët mendojnë dhe mësojnë në mënyrë të ngjashme si edhe të rriturit, por K
ndryshojnë prej tyre vetëm sepse kanë pak përvojë për t’u dhënë kuptim atyre dukurive e ngjarjeve si “një
me të cilat ndeshen. Fëmijët sjellin një shumëllojshmëri përvojash kur vijnë në shkollë. Mësuesit të nxë
lujanë një rol të rëndësishëm në zhvillimin e fëmijëve të vegjël duke e orientuar vëmendjen dhe duke psikolo
strukturuar përvojat e tyre.
atë që
Në botën tonë të informacionit, njohuritë nuk janë më të rëndësishme. Shkollat lipset të
përqendrohen në zhvillimin e nxënësve me shprehitë e nevojshme për të patur qasje dhe të vlerësojnë Konst
informacionin sipas nevojës dhe jo të përqendrohen në mësimdhënien e përmbajtjes. Fëmijët duhet të nxë
të aftësohen të jenë në gjendje të mendojnë në nivele të larta. Njohja e dukurive të botës që na
rrethon e bën më të lehtë të nxënit e dukurive të reja. Shkollat duhet t’u sigurojnë të gjithë nxënësve M
të kenë qasje në përvojat që ata ndërtojnë për dijet që ata tashmë dinë, të nevojshme për sukses në dhe nj
shkollë.
H
3. Dijet e mësuesit e tij M
Strategjitë, metodat dhe veprimtaritë të përshkruara në këtë manual, mund të jenë të njohura pranë
si terminologji për disa mësues. Por përmbajtja, mënyra se si ata organizojnë mësimet në shkencat e për çë
natyrës janë tërësisht të reja për shumicën e mësuesve. Çëshjta më e rëndësishme është që mësuesit
e kole
lipset të jenë të përgatitur mirë dhe të qartë rreth qëllimit për ato çka ata bëjnë dhe si lidhet kjo
mome
me qëllimin e përgjithshëm të edukimit në shkencat e natyrës. Një nga vështirësitë për mësuesit e
qëndro
fillores do të jetë se edukimi në shkencat e natyrës kërkon prej tyre të kuptojnë se si punojnë dhe
mendojnë shkencëtarët. Kjo mund të realizohet përmes veprimtarive të zhvillimit profesional, për të e stud
cilat ka nevojë dhe shpresojmë se ky manual do të plotësojë këtë nevojë. dy for
poshtë
cekët
12 e stinë
19
vetëm
VI.
IV. Të nxënët në shkencat natyrore në klasat 1 - 5
Përvetësimi i shprehive thelbësore shkencore përmban kërkimin e përgjigjeve për problemet.

Dija e ndërtuar, apo krijuar nga ky proces, më pas mund të organizohet në parime të përgjithshme
1.dheKonstruktivizmi
më pas prej tyre mund të bëhen parashikime rreth dukurive natyrore. Për fëmijët, që të ndodhë
Konstruktivizmi
të nxënët është
e kuptimshëm, një tërësi
është doktrinash
e rëndësishme që rreth
ata të të nxënit.
lejohen të I përfshihen
konceptuar mënga Piazhe
parë (Piaget, 1953
vetë në
siprocesin
e kërkimit së të gjitha
të përgjigjeve arritjeve nga
për problemet. empiristët
Kjo kërkon dhe racionalistët,
që fëmijët që marrin
të shqyrtojnë fizikisht dhenë
të konsideratë
tëzbulojnë
nxënët,dijet, në mjedisin
ai zhvillon ku ata jetojnë,
pohimin përreth tyre.nga
se informacioni Mëjashtë
pas, atabotës
do të jenë në igjendje
është të integrojnë
organizuar nga ndërtimi ynë
dhe të lidhinnënënjë
psikologjik mënyrë të suksesshme
formë që e quajmë konceptet
intelekt.e Në
rejanjë
me kuptim
ato të mëparshme,
më pas, ne nënëtrungun
mënyrë ekzistues
aktive ndërtojmë
të dijeve.
Të nxënët nëështë
Konstruktivizmi shkencat natyrore
mënyrë përështë rikonceptuar
të kërkuar rrugëme
mësynimin e pajisjes të
të efektshme së mësimdhënies
fëmijëve me dhe të
tëshprehitë
nxënit.për proceset bazë për të përvetësuar dhe menaxhuar informacionin. Kështu, përqendrimi
i të nxënit tashmë bëhet në integrimin e këtyre shprehive të proceseve bazë në procese komplekse,
të tillaMe metodat
si zgjidhja tradicionale
krijuese studiuesit
e problemeve, dhee vendimeve
marrja mësuesit kanë vënë re cektësi
dhe shqyrtimi në të kuptuarit e nxënësve
hulumtues.

VII.
V Temat kryesore në lëndët e shkencave
natyrore në klasat 1-5 II.
Sot ka një prirje globale, që kurrikula e shkencave natyrore të organizohet në tema të gjera
dhe secila temë në njësi tematike, e cila bazohet në zhvillimin e teknologjisë dhe hulumtimet për
mënyrën se si nxënë fëmijët në vitet e para të shkollës. Atëherë, është e kuptimshme që edukimi 1. Ko
në shkencat natyrore të organizohet po në këtë mënyrë, e cila mbështetet edhe nga Korniza e re të K
Kurrikulës së Kosovës sipas temave të mëposhtme: si “një
të nxë
1. Diversiteti psikolo
atë që
Nxënësit duhet të vlerësojnë ekzistencën në botë të një llojshmërie të gjerë të gjallesave dhe
jogjallesave. Njerëzit kërkojnë të organizojnë
Konst
këtë llojshmëri të pasur për të kuptuar më mirë 1. Si i klasifik
ojmë kafsh
ët? të nxë
botën ku jetojnë. Ka shumë fije të përbashkëta Diskutoni...
1. Çf ar ë ka
që lidhin të gjitha gjallesat dhe faktorët unifikues 2. Çf ar ë nj
fs hë sh nj ih
ni ? M
ih ni m ë sh
um ë: ka fs
hë sh të pi
në diversitetin e jogjallesave që i ndihmojnë 3. Ku je to
jn ë at o, në ak e ap o të
uj ë ap o në
to kë ?
eg ra ?
dhe nj
njerëzit t’i klasifikojnë ato. Studimi i diversitetit në N ëp ër bo
të në çd o
sk aj të sa
Ke m i ka fs j ek zi st oj në
hë që no to llo je të sh
jn ë në de um ta ka fs
botë do t’i lejojë gjithashtu fëmijët të vlerësojnë to kë dh e
që flu tu ro
jn ë në aj ër
.
te , oq ea ne
, që ec in ,
që vr ap oj
hë sh . H
në në
rëndësinë e nevojën e ruajtjes e të konservimit Zbuloni...

e tij M
Vë zh go ni
ka fs hë t në
të saj. N ga m ën fig ur at m ë
po sh të .
yr a se si lë
vi zi n at o,
çf ar ë da llo
ni ?
pranë
Model i një teme për Diversitetin për çë
qukapiku
gjarp
ri
delfini
e kole
tigri
breshka
mome
Ka fs hë t i
gr up oj m ë
në dy gr up
• Rr ua zo
• Jo rr ua
rë (m e sh ty llë
e kr ye so re
ku rr iz or e)
: qëndro
zo rë (p a
Br en da çd sh ty llë ku rr iz or
e)
ek zi st oj në
o gr up i ke
pe së llo je
m i sh um ël
lo js hm ër i
ka fs hë sh .
e stud
kr ye so rë N ë kë to gr
rr ua zo rë sh up e
: 1. G jit
2. Sh pe nd
ar ët
dy for
ët
3. Zv ar ra
ni kë t
861 4. Am fib ët poshtë
5. Pe sh qi
t
cekët
14 e stinë
21
vetëm
Interesante!
Në Kos ovë jeto jnë :
• 84 lloje gjit arë sh
• 320 lloje shp end ësh
• 37 lloje zva rran ikës
h
• 15 lloje am fibë sh
• 313 lloje pes hqi sh
• 850 lloje kan drra sh

Dis a lloje kaf shë sh jorr
yjet dhe iriq ët e det it,
uaz ore jan ë: okt apo dët
, but akë t, kan dilë t e
det it,
krim bat , sfu ngj erë t, kru
sta cet , kan drra t .
kërm illi
ylli i det it
sfun gjer i
Mësoni më shumë
1. Konstruktivizmi
Har dhu cat e zjar rit duk
en si kry qëz im
mid is një har dhu ce dhe
bre tko se.
Ato kan ë njo llëz ime
të ndr itsh me në
lëku rë për të par ala jmë
rua r
gra bitq arë t se jan ë hel
mu ese .
Hel mi i lëku rës së tyre
i aca ron dhe i
dëm ton gra btiq arë t.
psikologjik në njëi dije

Provon formë
t...
që e quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
atë që mësojmë” . të kishin shtyllë kurrizore, a do të lëviznin
1 t do
Nës e jorr uaz orë
apo do të lëvi znin si kaf shë një soj
t rrua zor e? Pse ?
Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë hët?

en kafsmë të efektshme të mësimdhënies dhe të
ushqeh
2. Me çfarë 872
i
të g je n
të nxënit. ta re dhe pë
rp iq u n i
të q ë
i... ëd ri në a
Zbulon ll ë s s u a
j ose n
in i p ë r
të n g rë
b o rr in e shko ty p ra n ë . Je p
D il n i n ë
o pend a
ose sh
n d o n jë
k a fs h ë
u n d ta h a n ë
.
d o n i s e a ta m la s ë :
men tu a j n ë
k
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet. g o n i p ë rv o jë n
Tr e je të t?
a fs h ë g e n i?
C il ë n k t’ i u s h q
1.
u p ë rp o q ë t
rë ta .
2. M
e ç fa e të b u
g ra d h
h ë të e
t i g ru p
o jm ë n
ë k a fs
d is e të
K a fs h ë n ë m je
e n n ë p y ll o s e ri t k a fs h ë
te
rr it y e
e e g ra të u s h q g rë n ë s
Ka fs h ë t
S ip as mën
y rë s s ë
m is h n g rë
në s , b a rn
ja ,
ja s h tm
e . g ru p e : h q ip o n
n ë tr e . ti g ri , s
n dahen it s i p .s h
e g ra
th ç k a n
g rë n ë s .
M is h n g
rë n ë s
m me m
is h .
me
d h e g ji e n v e të v e të m
ushqeh u s h qehen ,
n ë s it le p u ri
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë B a rn g rë ja n ë lo
pa,
d ë r ta
b im ë . N
i e tj . e me
k a p ro ll en edh
ushqeh
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në G ji th ç k
a n g rë n ë s it
is h . Të ti ll ë
ja ë a ri
n u,
m
dhe me
b im ë , e
momentin kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha i e g ë r e tj . dhe në
de rr i th u a ra
je d is e të rr e
ëm .
to jn ë n p u la e tj
h ë q ë je m a c ja ,
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70% t e b u ta
ja n ë a to k a fs
e lj a , d h ia , q e n i,
to i s h ë rb e jn ë .
K a fs h ë lo p a , d epse a
t. P.s h . e s e t, s
n in ë e n je ri u t n je ri u k u jd
p ra
Ja n ë k a
fs h ë p ë
r të c il a
8 8
3
Si e kapin
ushqimin tig
rat?
Tig ra t, të ci
lë t bë jn ë pj
ka fs hë t m es ë te
is hn gr ën ës
ka pi n ve të e, du he t ta
gj ah un e ty
ty re m e vi re . Gë zo fi
ja i nd ih m i
m as ku ar m on at a pë
id is fij ev e r t’u
ba rit . Në kë të gj at a të
të m ën yr ë,
ta ka pi n gj at a ar rij në
ah un në be
pë rd or in dh fa si . At a
II.
ëm bë t dh
pë r ta ka pu e kt he tra t
r gj ah un .
Po arinjtë m
e çfarë ushq
ehen?
Ar in jtë si
ka fs hë gj
ha në us hq ith çk an gr ën ës e,
im e të nd
pj es ë e ty ry sh m e.
re ja në gj ah Nj ë
nj ë pj es ë tje ta rë , n d ë
të r us hq eh rsa
dh e ka nd rr et m e gj et
at e dr ur ëv he
kt he tra ve e. M e an ë
të gj at a, at të
m e le ht ës a i nx je rr in
i ka nd rr at
ty re . ng a fo le të
e
1. Ko
K
Provoni dije
t.. . si “një
Q en i ës ht ë
ka fs ha m ë
be sn ik e e
Fë m ijë t e
kë ly sh in m
pë lq ej në sh
oq ër in ë m
nj er iu t. Të
e kë ly sh ët
ve gj lit e tij
qu he n kë ly
sh ë.
të nxë
e ba r? Re nd e ve gj ël . A
tu aj . Po kë itn i us hq im et m un d ta us
ly sh it? që do t’i je hq en i
pn it pë r të
ng rë në qe
ni t
psikolo
atë që
89
4
e?
gjalles
tëso r i një
të cikli je ë pos
h të . Konst
3. Cili ësh re s i m
të n jë fl u tu d h o n?
shme p ro
, ç fa rë
ni...
Diskuto to t e fa z a v e
fo
të n d ry
k a li ndur A
? Po B
a s ?
të nxë
ni aj nga më p D
V ro jt o im it tu ohen
mend h n d ë rr
S ip a s n ë ç fa rë s C
he D
Po C d
A
B
m e k ë to
të fl u tu
rë s
M
shm e
të n g ja .
e ta p a m ë ri të
a fs h ë të tj e ra kanë
r? D is k u to n i n g ja s h
s së n
jë k a fs
he dhe nj
C il a t k ty re je të s o c ik li t të je të j. D is a p re
j
li n e im i i kat e
sa
n ë c ik Vë z h g te ri s ti k a fs h ës.
a ra k së
e ty ra
1 ë re k rr it je s
F l. P D e, vëm g ja të
it të n jë k a fs h
të n d ry s h o jn ë
g ji th a
k a fs h
ët e
H
të v ë z h g im a v e mund jë jt a p ë r të
G ja k n
te ri s ti e ja n ë
të
k a ra k k a fs h
k ë ty re
ëi n d o d h in n jë
ri n jë k a fs h e
. e tij M
ry s h im e t q c ik li je të s o
Nd ë s h të r u tu re
o ji . K y ë k a të i n jë fl
k ë ti j ll
, C d h e D tr
e g o jn
të s o r të C ik li je
të s o r
veza
pranë
ër A, B c ik li t je s h të
M ë s ip ry s h m e të a li d ë, B ë
en d ri z
fa z a t
s. A ë
s h të fa
za k
za e v
ezës d
he
për çë
fl u tu rë r, C ë s h të fa je të s o r të
rr it u C ik li .
fa z a e rv ë s . ja th të
a e la ë të d
D ësh
të fa z
p a ra q it u r n la rv a e kole
s ë s h të
fl u tu rë
fl u tu ra
mome
a dë
het ng k ri z a li
z h v il lo
Vë re n i s e la rv a
n jë v e
z ë e v o g ë l.
k a fs h
e, mu
n d të qëndro
s o r të n jë v le fs hme
je të të
a ty re ?
r c ik li n e ja n ë
në pë ë to d ij a c io n
it d h e
s tu d im it to
o t’ i n d o d h in . K
u v le jë k y in fo rm e stud
v ro jt im t që d u n d t’
G ja të s h im e t. S i m
o jm ë n d ry r fe rm e rë
p a ra s
h ik
rë z it ,
s id o m
os p ë
dy for
p ë r n je
90
5 poshtë
cekët
16 e stinë
23
vetëm
kafshe?
sor të një
jmë ciklin jetë
Si e studio
ë sh um ë.
ës on i m
i... d on i të m
Diskuton
ro ni
rr et h së ci lë s p ye tje q ë d ës hi
fs hë um ë
hn i nj ë ka sa m ë sh
1. Z g jid kr ua ni
d d he sh
nd ër m en ka fs hë s.
2. Si lln i të so r të
in i rr et h ci kl it je
të d
na sh
e të d hë
M b le d hj
D et yr a 2
Fl .P fs hë ve .
so re të ka
iu a r ci kl et je të
st ud
q ë ka në

ë nj er ëz re të d hë
na :
K a sh um ë p re j ty d ur )
oj m ë e m un
m un d të zb ul
ëz it (n ës e ës ht
Ne is tu a r nj er
in te rv vi st a
• d uk e ra d he re
le xu a r lib rn et d he
• d uk e në in te
kë rk ua r
• d uk e p ju te ri ke
ri a le ko m
në m a te
et .
q ë na d uh
1. Konstruktivizmi
um ë m ën yr a p ër zb
ul ua r in fo
rm a ci on
in
p ye tje t tu
a ja
K a sh d he Si në .
rë , K ur , K u , Ps e so r të ka fs hë ve
Pë rd or ni
K us h , Ç fa
ul ua r m ë
sh um ë rr et h ci kl
it je të
p ër të zb
rë
ë se çf a
on , d uh et të je m
i të q a rt
fo rm a ci ef sh m e.
m ë nj ë in je në të vl kl it të
të kë rk oj d uh et të im it të ci
Pa ra se sa t to na yr ë e st ud
d ua m të d im ë. K ër ke
ve të nd
ry sh m e, ës ht ë nj ë m ën
ja në të vl ef sh m e p ër të
i ka fs hë ev e to na in e ko hë
s.
Vr oj tim i të vr oj tim m e ka lim
r. Sh ën im et g ja n a ty re
psikologjik në një formë që e quajmë intelekt. Në916 një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
ty re je të
so
nd ry sh im
et q ë u nd od hi
ku p tu a r
N ë se sh
ik o n i p ë
fa za të rr e th m je
n d ys h m d is it ku
e të ci kl ndodhe
n i, m u n
Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të A mund
it të ty re
je të so r.
V ro jt o n i
d të vë re
a to .
n i ka fs h
ët në
të tr e g o
n i:
• C ila
të nxënit. • C ila t
ë sh të fa
ja n ë fa za
za e p a
rë e zh vi
lli m it të
t e ty re ka fs h ë ve
të m ë vo n ë fi g u rë
n sh m e ? ?
Howard Gardner (Hauard Gardner),Shikthemeluesi

oni në
i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
fotot më
poshtë. C
ilat kafshë
e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar
ndodhen
në këto vese studentët e fizikës të diplomua
nde?
fo
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo
le zogjsh
pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
vezë në moçal
gjethe gj
K a fs h ë t ysmë të
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në K y m je d
që në m
is u si g u
o sh ë të
vo g ë l je to
ngrëna
p ë rs h ta ro n a ty re jn ë n ë m je
ts h m e . të g jit h a d is in e ty
Të n e vo ku sh te t re n a ty ro
momentin kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha N ë ra st
js h m e p
ë r to ja n
e n e vo js
ë u sh q im
hme pë
r.
r je te së
se d u h e i, u ji d h të
p lo të so t të vr o jt e b a n im
n i të g jit o n i n jë i.
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70% vr o jt im i
ju a j, lë re
h a ku sh te t
n i ka fs h
ka fs h ë p
e n e vo js ë r n jë ko
h m e të h ë të ca
kt u a r, ju
ë n n ë ve je te së s. d u h e t t’
n d in ku P a si të i
e ke n i g ke të m b
e studentëve që kishin kryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë je tu r. a ru a r
927
hë
oj m ë kë të ka fs
het ta la rg
Ps e nu k du
ng a py lli ?
ova. As unë
nuk dua të
II.
Tani e kupt e.
a shtë a im
pi
largohem ng
on
in fo rm a ci
ijet... b le d h u r
Provoni d p u n ë s, ke n i m
re s së
N ë ve p ri
m ta ri n ë
2 të Fl e to
s së ka fs h ë ve .
i të st u d
io n i. 1. Ko
it të je të s që don
rr e th ci kl ka fs h ë
je të so r të
1. Z g jid h
n i ci kl in
im in . fs h ë s.
K
iz o n i kë rk so r të ka
2 . O rg a n t e ci kl it je të sh o kë t
ni fa za qet dhe
h e sh ë n o i m e sh o
3 . V ro jt o n i d
kë rk im it
tu a j i d is ku to n si “një
d im e t e
4 . P ë rf u n
e kl a së s. të nxë
rk im të
n i n jë kë psikolo
O rg a n iz o të so r
ra 3 të ci kl it je
Fl .P D e ty i i të d h ë n a ve
R e g jis tr im
Fl .P D e ty
ra 4 të n jë ka
fs h e 983 atë që
Konst
zitet
Ja çfarë Kurio të nxë
mësuam
!
tës së
të bo
Ciklet je
tësore të Karl L
ine
i ba b a i i klas
ifikimit
i bo to i n ë libri
n
të
M
kafshëve A i n jihet s s s ë gjallë p ë herë
di. otë futi e
ë Sue in e b ineu ryshm
përbëhen
nga Karl L
ineu li
n d
e
i
t
n
e tij për
kla s ifi
n
k
ë
im
vitin
175 8 .
e
L
k atego
rive të
g
n d
ja ll a në dhe nj
. Punim natyrë
s” orimin ieve të dy
gjallë a e e përd e qen e me
matik jin dh darjen llesav
“Siste p ti n për llo k u p to jmë n
ifi k im i i gja
konce sifikim ë. Kla
s
faza parë Me kla to kan
sistem
atike.
ori sip
a s v eçoriv
e që a
s o t. H
kateg t edhe
ërdore
ime p
tri faza emërt
e tij M
katër faza
p.sh.
p.sh. pranë
veza
veza
për çë
i rrituri
larva
flutura e kole
larva
p.sh.
krizalida
mome
p.sh.
bretkosa qëndro
flutura
e stud
984
dy for
poshtë
95
9
cekët
18 e stinë
25
vetëm
2. Ciklet
Fëmijët duhet të njohin se ka modele të përsëritshme të ndryshimit në natyrë dhe të kuptojnë

se si ndërtohen ato. Shembuj të këtyre cikleve janë dita dhe nata, ciklet e jetës së gjallesave dhe
riciklimet e burimeve. Studimi i këtyre cikleve ndihmon njerëzit të parashikojnë ngjarjet dhe proceset
dhe të kuptojnë planetin Tokë si një sistem të vetëqëndrueshëm.
Model i një teme për Ciklet
1. Konstruktivizmi
ndës?
gjendjet e lë është
1. CKonstruktivizmi
ilat janë tri një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
si “një
Diskurrugë
toni... e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
të.
tet më posh
Vëreni objek
vajguri
psikologjikaknë
ull
një
sferë xhformë
ami ujë që e
vaj
quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
këto objekte?
atë që1. mësojmë”
Si mund t’i gr
upojmë 1
mendimet m
.e shoqen dhe shokun pranë. Trupat në
Gazet nu
gjendje
të gaztë.
ni
2. Shkëmbe s k kanë a
dës dhe vëllimin e lëndë të caktua
s formë
dhe as vë
format e lën r. Ata ha llim
Të zbulojmë: natyrë d
pen lirisht
1 në
Fl.P Detyra
Konstruktivizmienështë
dje: e ngurtë
mënyrë
, e lëngët, e
gaztëpër
.
të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të ndodhen.
he mbus
Kur gaze
hin hapës
irën ku
gj
Lënda nd odhet në tri më pak t shtypen
, ata zënë
1. Si m hapësirë
të nxënit. und t’i g
Lënda
2. Shkë
mben
rupojmë
këto obje
kte?
ngjeshur
. Masa e
. Themi
gazit qën
që janë
i mendim për të zë dron e nj
e gaztëet me shoq në një ha ëjtë kur
e ngurtë e lëngët en dhe sh pësirë m ngjeshet
okun pra Tri gjend ë të mad ose shp
të. në. jet e lënd he. ërhapet
ndje të ngur letër ës mund jashtë,
Trupat në gje
gje nd je studiuesit
gurë
të ngurtë ka
çelësa dhe mësuesit kanë vënëLëndrea cektësi
formë në
le dhimtë kuptuarit e nxënësve
në dy
1. Me ta
belë: t’i përmb
Lënda në A
E ngurtë
ka formë mënyra:
ar. të caktua
caktu r?
dhe vëllim të A ka vëllim
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë
2. Me dikëtu edhe universitetet.
E lëngët Po të caktua
r?
E gaztë Jo Po
ag ramë: Jo
t. Po
ndje të lëngë
Trupat në gje ktuar. Lënda Jo
k ka në fo rmë të përca
Lëngjet nu A ka form
Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisëë tësëcaktuainteligjencave
Ata marrin
form ën e en ës në të cilën
je të lëngët,
kur
r?
E ngurtë të
Mësoshumëfishta,
ni më sh
umë në librin Jo
Po
pat në gjend pije Ajri përb

ndodhen. Tru n os e rrj ed hin Lëng ose
gaz si hi
ëhet nga
disa
enë derdhe kakao
e tij Mendja e pashkolluar paraqet
nuk janë në qumësht
apur.
raste ku studiuesit kanë vërtetuar
Ka vëllim
të caktua se studentët
dioksidi e, ok
drogjeni
fizikës
i karbon
sigjeni,
gaze
të diplomua
duke u përh r? av it dh Po uj uji. Të e
kanë ne gjitha gjallesat
Jo
Lëng vojë për
pranë disa kolegjeve prestigjioze nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje Gaz oksigjen
.
161 Provoni
t... dije
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur
1. B ë n i
n jë d o rë në provim. Në një rast tipik, studentë
të a ku llt fr ig o ri fe d u ke lë
r. n ë n jë d
2. V ë zh o ra sh kë
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në g o n i fo rm
g je n d je
ën dhe
p ë rm a së
n e d o ra
të n g ri jë
në
të lë n d ë
3. Lë re n s ë sh të d o ra sh sh kë s së a ku
i d o rë n ka ? llt . N ë ci
momentin kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha 4. Ç fa rë
n d ry sh im
e a ku llt
për 30 m
in .
lë n
ta n i? e sh d a llo n i? N
ë ci lë n g
je n d je të
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70% 5. Ç fa rë
6. Përshk
d u h e t të
bëni që
të ke n i
lë n d ë s ë
sh të d o
ra
ruani nd së ri sh d
ryshimet o rë n p re
e dorës j a ku
e studentëve që kishin kryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë prej akul
li.
lli ?
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e172 ushtruar nga
2. Si i krah
aso jmë trupat?
Diskutoni...
Vë sh tro ni
pë rr et h tru
pa t dh e lë
M e ci la t fja nd ët që i pë
lë do t’i pë rb ëj në at o.
rs hk ru an it
m at er ia le
t që ke ni m
ës ua r?
Tr up at e ng
ur të ka në
di sa ve ti:
fo rtë si a, th ye sh
m ër ia , el as tic
Ve tit ë e tru ite ti.
II.
pa ve m un
kr ah as oj m d t’i zb ul oj
ë m e an ë m ë dh e t’i
të pr ov av e.
Zbuloni...
O bj ek te që
ju ne vo jit en
1. Vr oj to ni : m on ed hë
pa m je n e , pa sq yr ë,
se ci lit tru p pl as tik ë, dr
2. Pë rd or en m e lu pë . u dh e go m
i m on ed hë ë.
3. Pa si të n pë r të gë rv
ke ni gë rv is is ht ur çd o tru
ht ur se ci lin p tje të r që
lu pë . A e , vr oj to ni së vr oj tu at .
gj en i nd ry ris h pa m je
sh im in ? n e ty re m
4. Ka lë në e
m on ed ha
nd on jë gj ur
N ga vr oj tim
të bu të dh
i ju aj a m un
m ë në kë të
d të ke ni nj
tru p pa s gë
ë m en di m
rv is ht je s? 1. Ko
e m ë të fo se ci lë t tru
rtë ? pa ja në m
Fl.P Detyra
2
Krahasimi
i fortësisë së
ë
K
trupave
Nga se është
si “një
gërvishtur xham
i këtu?
të nxë
psikolo
183
atë që
gërvishtje m
bi xham
!
sante
Intere d ë rt o i n jë
kencë
ta r n hasua
r Konst
N jë s h r të k ra
re t n ga m e ri ke pë ë k is h te
pit va nu ve q
ia e tru ta b e lë b je k te
Fortës
a li q ë e ndërt
on.
e g o n se m a te ri a
le t e o
ë i m a d h të
is h te të nxë
materi s ip ë r tr ra . S a m
bëtë m
ë
në të v
ështi p ra n ë i fo rt ë i Fortësia
Ajo që forta ja rial aq më Objekt
te ri alet e a n jë mate n u m ri ri a li . Thonj 2
m a tu rn g rr ij n ë m a te 5.5
për t’ u g ë rv is h
alet m
ë të fo rta a
ë të bu
ta.
is h te Xham
Diama
nt 10 M
Materi alet m
tjetër. m a te ri
ishtin
të gërv
rtësisë
dhe nj
simi i fo
Kraha
tyra 3
Fl.P De
e druri
. H
i... like dh htë?
Zbulon pla s ti k e , meta
pë rk u le t më le
deni).
a : re e mun
1. Me
rrni tri
sh u fr
i a to ? Cila p
re j ty
n të n tu aj (nës
ato?
e tij M
përkuln jektet n
ë ça përbëra ta?
und t’i ulni ob janë të ëhen a
2. A m i të p ë rk
? N g a s e
a s përb
e
Mundo
h u n
përkule
n më le
h të
që përk
ulen le
htë . N g
pranë
bjekte lastikë
Cilat o u p a e
htëpi tr
ni në s
3. Gje për çë
ë.
hasim
i e la s ti k e kole
ë më
jt im i dhe kra s e a ta ja n
Vro emi
y e r, th
tyra 4 a u th
Fl.P De le h të s is h t p mome
n
ë rk u le tj e rë t.
upat p ë s e të
K u r tr m ë e la s ti k
n ë
D is a ja qëndro
e stud
allami
thupra
prej k 194
dy for
re pre j gome
orë do
plastik
e poshtë
karrige
cekët
20 e stinë
27
vetëm
am!
Ja çfarë mësu
Lënda
e gaztë
e lëngët
e ngurtë
1. Konstruktivizmi
Trupat e gaztë
Trupat e lëngët nuk kanë as
Trupat e ngurtë
nuk kanë form
ë
kanë formë dh
e formë, as vëllim
. të caktuar, por të caktuar.
vëllim të caktuar vëllim të caktuar
.
nu k ng jes he n. n. Ata ngjeshen
At a Ata nuk ngjeshe lehtë.

të nxënit.
25

3. Sistemet
Fëmijët duhet të dallojnë se një sistem është tërësi pjesësh që punojnë së bashku për të kryer
një funksion. Në natyrë ka sisteme, sikurse edhe ato të krijuara nga njeriu. Shembuj të sistemeve në
natyrë janë ai i tretjes dhe i frymëmarrjes, ato të krijuara nga njeriu janë sistemet elektrike. Studimi
i këtyre sistemeve u lejon fëmijëve të kuptojnë si funksionojnë ato, si ndikojnë dhe ndërveprojnë II.
pjesët e tyre me njëra-tjetrën për të kryer një funksion.
Model i një teme për Sistemet
1. Ko
i tretës? K
in sistem
uno n ushqim
1. Si e përp
Zbuloni... e të orga
neve të tru
pit. si “një
tot e m ëposhtm
Shikoni fo
të nxë
llë
zemra
mushkëritë psikolo
zorra e ho
stomaku
shë
zorra e tra
rkasin sist
emit të tre
tjes?
çdo orga
n që zgjo
dhët? atë që
gane i pë mendoni se kryen
1. Cilat or h
nksiones
2. Çfarë fu in e tretje
s
në sistem Interesa
Organet Tretja e nte!
ë të vogla.
Fl.P Detyr
a 1
st em i tre tës në co
pa sh um
kalo n në or ganin tje
tër të Një stom
ak
përmasë bosh ka
Konst
t nga si tohet dhe
i që ha më, trete im i co pë ne
Kur ai ës një grushti.
Ushqim ushq
goja. Aty htë i mb
ushqimit
fillon nga
të s.
ushqim
herë më
mund të
ushur m
bëhet 20
e të nxë
sistemit tre i madh.
vogla. Zorra e
shumë të hollë
gojës in në copa e
Zgavra e ua jnë ushqim go jë. Ky lëng 1. Shum
ë nga lë
1. D hë m bët e pres
in dh e e bl
tyma, ba sh ko het me us
hqim in
ushq
në
im it m e këtë lëng
, ato
më mirë
ngjet tret
atë. Tretja
ëse i shto
hen ushq
M
ng u tre tës, pësh i ve sh ur copëzat e 2. Ushq e plotë e
ushqimit
imit gjysm
ë të tretur
s lë . Duke imi i tretur
2. Më pa ushqimin më pas bëhet në që ta cop
copëton
më mirë
ë le ht ë.
hollë.
3. Me a
kalon në
enët e g
ja ku t
zorrën e
përmes
hollë. ëtojnë
dhe nj
gëlltiten m e përtypj
en. në të gja mureve
tretjen dh ë i tretur. kut, ushq të zorrës
ndihmon htë gjysm energji p imi i tretur së
3. Gjuha het në go jë ës ër të lëvi
zur dhe shkon në
r nd od për t’u rr të gjithë
mi, ku tr up
4. Ushqi itu in ,
omakut,
Zorra e
1. Çdo us
trashë
r. ng a ku ma
rrim H
Stomaku tëse të st ë tej. hqim që
ho n lëngjet tre unohet m 2. Zorra nuk mun
Kapërce
lli
1. Ai pr od tur të rp
pë e trashë d të tretet
Me anë të
ka pë rc el lit ,
që us hq im i gj ysmë i tre
bëhet mas
ë e lë ng sh m e, ai heq pjesë
n më të
shkon në
madhe të
zorrën e
trashë. e tij M
ysmë i ushqimi të ujit nga us
ushqimi gj 2. Derisa ut et . hollë.
Anusi hqimi i p
atretur.
ak. e zb zorrën e
tretur kalo
n në stom bluhet dh
m i gj ys m ë i tretur
shkon në Ushqimi
që
një hapje nuk është tretur
pranë
3. Ushqi je që quh
et anus.
, kalon ng
a zorra e
trashë d
he del ja
shtë nëp
ërmjet për çë
1116
Provoni
dijet... e kole
Mjetet q
ë nevojit
njëri rret en:
h 6 m, tje një palë gërshër
lapsa m
e ngjyra
.
tri rreth 1, ë,
5m një q një copë shirit rr
ese plast et
mome
1. Vizato
ni një trup ike, një le h 30 cm, 2 shirita
njeriu m tër e ma ,
2. Duke dhe dhe
funksion
përdorur
këto ma
e përma
teriale, nd
sat e tij të
vërteta në
disa
qëndro
on sistem ërtoni një letrën e m
dëshirës i tretës. Ju model p adhe.
për këtë mund të ër të shp
veprimta
ri.
përdorni
d he mate
jeguar se
riale të tje
si
ra sipas
e stud
dy for
1127
poshtë
cekët
22 e stinë
29
vetëm
II. Pikëpamjet konstruktiviste
Ja çfa
për të nxënët
rë mësuam!
Trupi i njeriut
përbëhet nga
Sistemi
1. Konstruktivizmi i qarkullimit
të gjakut
Sistemi
muskulor
Sistemi
skeletor
Sistemi
Sistemi
i jashtëqitjes
përbëhet nga nervor
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash
përbëherreth
përbëhet nga
t nga të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
përbëhet ng a përbëhet nga
si “një rrugë e përfshirjes en
sëmrtë
ze a gjithamu
arritjeve
skujt nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
nyjet
ët e gjakut veshkat
kockat nervat
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë
fshikëza ebotëstruriështë i organizuar nga ndërtimi ynë
uri pa nës lca kurrizore
gypat
psikologjik në një formë që eSisquajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
temi i Sistemi
tretjes Sistemi
i frymëkëmbimit Organet
atë që mësojmë” . 1
përbëhet nga
i riprodhimit
e shqisave
përbëhet nga
përbëhet nga
përbëhen nga

zgavra e gojëspër të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
kapërcelli hunda
organet gjinore
laringu sytë
të nxënit. stomaku
zorra e hollë mushkëritë
mashkullore
veshët
zorra e trashë tubulat organet gjinore hunda
femërore gjuha
lëkura

e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar 131
se studentët e fizikës të diplomua
4. Ndërveprimet
Fëmijët duhet të vlerësojnë se studimi i ndërveprimeve, midis dhe brenda sistemeve, i ndihmon
ata të kuptojnë më mirë mjedisin dhe rolin e tyre në të. Ka shumë tipe të ndërveprimeve. Ka
ndërveprime midis botës së gjallë dhe mjedisit në nivele të ndryshme të tij. Po ashtu ka ndërveprime
midis forcave dhe objekteve. Në nivel të shoqërisë, ndërveprimi midis njerëzve dhe mjedisit të tyre i II.
shtyn në zhvillimin e shkencës dhe teknologjisë. Duke studiuar ndërveprimet, fëmijët vlerësojnë më
mirë pasojat e veprimeve të tyre.
Model i një teme për Ndërveprimet

1. Ko
K
iset e tyre
? si “një
të jetua r në mjed
ten b imët për
hta të nxë
1. Si përs Zbulo
ni
këtu.
t e ndryshme të
frutave të
treguara
psikolo
Shikoni lloje
frutat? e,
ngjasojnë
• Nga se ryshojnë ato?
nd frutave, në
mbijetesë
n e bimëv
Bimët ujore ashtu
si bimët tokësore
atë që
• Nga se ojnë ndryshimet e tyre. Megjithatë, kanë nevojë për
m sasia e dritës die dritë që të prodho
• Si ndih e tyre natyrale? llore që arrin tek jnë ushqimin e
set uji, ulet më rritjen
në mjedi Prandaj, bimët ujo e thellësisë së tij.
re të rritura në niv
mjediset
e tyre?
ndihmon ato të rua
jnë dritën që iu nev
ele të ndryshme
ojitet.
të ujit, kanë përsht
atje që i Konst
r të mbijetuar në Bimët mbiujore
en bimët, pë
si përshtat
Fl.P Dety
ra 1
Zbuloni se
ose tempe
raturat
Disa bimë mbiujo
kërcenjtë dhe rrë
re janë të vogla.
Disa të tjera kan
ë hapësira ajrore
të nxë
sën e ujit mët me kërcell njët e tyre ose stru tek gjethet,
al lo jn ë munge dh e bi dhim. ktura, që i ndihm
ojnë ato të qëndro
pë rb
sesi bimët ikojmë sesi bimët
ujor e e për ripro jnë mbi ujë.
shembuj, n e bimëv
Kemi parë ë këtë pjesë do të
sh
im dh e përshtatje
bërë ushq
të dobët
N
ekstreme. rojnë dritë, për të
sigu
ët me kë
rcellë M
e dhe bim
in e dr itës hq im , bimët ujor
rim us
r të bërë
Përshtatje
t për sigu
allojnë si
gurimin e
dritës pë Bimë pjesërisht
në ujë
dhe nj
Si e përb Këto janë bimë që
të dobët? për të qëndruar
rriten edhe jashtë
edhe brenda ujit
të dobët gjysme në ujë e . Vetë trupi i tyre
e kërcell gjysme në tokë. është i tillë
Bimët m
kërcell të dobët njih
Bimët me se. Ato kacavirren ell
en
për t’u H
rë kërc
si kacavjer sipër bimëve me
tur .
mbështe e të tjera
të fortë os
e objektev
ht ë shembu
ll të
Mësoni më
e tij M
vjerrëse ës sh
Lulja kaca s. ë të Lulet e pllenuara umë
vje rrë se një pjes
ka ca mbuluar nga era janë të vog
iten horiz
ontalisht
në tokë du
rit ëse.
ke të hapura dhe nuk
pllenuara nga kaf
kanë aromë. Lulet
la,
e
pranë
dh e rr si zv ar shët janë zakoni
ë zvarriten Këto bimë njihen mëdha, plot ngjyra sht të
Disa bim s. dhe mund të ken
sipërfaqe
madhe të
bël
aromë. Gjithashtu
nektar, i cili tërheq
ato mund të ken
ë
ë
për çë
tates së ëm kafshët.
Bima e pa
Bari Bimë plotësisht

në ujë e kole
1 mome
qëndro
e stud
2 dy for
poshtë
cekët
24 e stinë
31
vetëm
5. Energjia
Fëmijët duhet të vlerësojnë se energjia ndikon te gjallesat dhe jogjallesat. Energjia krijon
ndryshime dhe lëvizje të mundshme në jetën e përditshme. Ka mjaft forma të energjisë dhe njëra
formë mund të transformohet në një formë tjetër. Në energji bëjnë pjesë edhe drita e nxehtësia.
II. Pikëpamjet
Njerëzit e përdorin konstruktiviste
energjinë në mënyra të për
ndryshme për qëllime të ndryshme. tëi kësaj
Studimi nxënët
teme do
t’i lejojë fëmijët të vlerësojnë rëndësinë dhe përdorimet e energjisë dhe nevojën për ta konservuar atë.
Model i një teme për Energjinë
1. Konstruktivizmi
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash rreth të m
përtëritsh
nxënit.
e? I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
jo të ri
përtërits hme dhe
si “një rrugë e përfshirjes rimet e ri
sëbutë gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
Cilat janë
1.
er gjetike
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni
Burimet en nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
psikologjik në një formë që e quajmë intelekt. Në
të shtershm
e një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
rshme
të pashte
atë që mësojmë” . 1
he për kë
të
shumë d
t çd o d itë e më zu lta t, tashmë ka
villohe tur re
ologjia zh për të pa
ë se tekn e natyrore natyrore.
Duke qen e burimev dojë për burimet
fr yt ëz im in
kërkon sh që shoqëria të m
ha
en
ardhur ko vazhdimin të
e
dësi për ë
tmja mun rët po përpiqen q
të nxënit. re të rip
e ja në e ve
ërtëritshm këtë arsye shkenc
ëta
a d ie lli dhe era.
tyro
Burimet na zat që do të vijnë.
Për ergji ng
dhuar en
bre për të pro
jetës për ë sh um ë mënyra
m
shpikin sa
urinave
ricik limi i mbet
Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi
për të pro
dhuar en
ergji nga i teorisë
burim i va
zhdueshëm ë psë
. Duke inteligjencave të shumëfishta, në librin
nj jesë
e
përpjekje iderohet
si
ajisje të ve
çanta
po bëhen yrë tjetër që kons ra e me p , kanaçet, letra, et
j.
Po ashtu ua
mund të
jetë nj
ar m
ë
b
m
et
ën
ur in
e të ca kt
at në vend dorur, si psh, pla
ripër
stika
grumbullu ricklohen duke u uri
d të ë një duk
tyre mun , era ësht
era. Siç ke
m i m ës ua r më parë
cilët me a
në të
kë to b ur ime është m ul lin jtë e erës të
Një nga ërtuar ektrik e.
j, janë nd energji el
natyrore.
të fo rc ës së lëvi
zjes së sa
n d he a rrijnë të p
rodhojnë
Me anë rrotullohe
që kanë,
helikave
momentin kur ajo arrin pikën
1
e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha
82
Ka edhe mënyra të tjera organizimi, por kryesore mbetet parimi i njejtë, integrimi i temave rreth
dukurive të natyrës. Një mënyrë organizimi tjetër e cila përdoret sot është ajo sipas katër drejtimeve
kryesore: Gjallesat dhe ndahet në tri njësi kryesore: njeriu, bimët dhe kafshët. Energjia dhe forcat ku
futen tingulli, drita, nxehtësia, magnetizmi, elektriciteti dhe forcat. Materialet është ndarja e tretë
ku futen lëndët sipas përbërjeve dhe vetive që ato kanë. E fundit është mjedisi dhe ndërgjegjësimi
për kujdesin ndaj tij duke filluar nga vetja jonë dhe më pas në komunitetin ku jetojmë e më gjerë.
II.
1. Ko
Kemi më
su
K
përdoret ar se era është lë
pë vizj
shumë ve r të prodhuar ele e ajri. Ajo
turbina q
nde të b
ë prodho
kt
otës janë ricitet. Sot në
nd
si “një
era. Gad jnë energ ërtuar
ish ji e
përshtats ulli i Karaburunit lektrike nga
hë
Një turbin m për të vendosu të i
ësh të nxë
ë r
Drita dhe të thithur ere e përdor ene turbina të tilla.
nxehtësi ujin. rgjinë e e
merret g
jith
a diellore
diellore e ashtu edhe nga
mund të
rës për
psikolo
dhe nga qelizat
panelet
diellore.
atë që
Konst
Energjia
ed
elektricite allgëve përdore
tn t pë
të dallgë ë centralin energ r të prodhuar
ve. Energ jitik që p
të nxë
prodhua jia e rrjed unon me
hjes ujit
r elektrici
tet në ce përdoret anë
ntralin h p
idroenerg ër të
jitik.
M
Energjia
e lë
përdorsh ndëve djegëse
me ësh
Lëndë dje për të prodhua të gjithashtu e dhe nj
gëse si p re
termoce sh, qymyr nergji elektrike.
ntrale, të i,përdore
nxehtësi cilët prod n në
a e djeg h
ies së kë ojnë elektricitet n
tyre lënd
ëve.
ga
H
Gjithnjë
Inte resante! e tij M
e më sh
bimët si um
misri dh ë,
sheqerit
mund të
e kallam
përdore
ii pranë
si lëndë n
djegëse
quajmë , të cilat
i
bimore.
lëndë dje
gëse për çë
e kole
mome
2
83
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
26 e stinë
33
vetëm
VIII.
VI. Shprehitë e procesit të zhvilluara përmes
shkencave natyrore në klasat 1 - 5
Edukimi në shkencat natyrore, përmes hetimit apo kërkimit, kërkon dhe i aftëson fëmijët për
zhvillimin e shprehive të procesit. Këto shprehi të procesit përfshijnë njëherazi të menduarit dhe
1.shprehitë praktike. Edukimi shkencor i natyrës në klasat e fillores ka për qëllim të zhvillojë shprehitë
Konstruktivizmi
e proceseve bazë dhe përdorimin e këtyre shprehive në procese komplekse dhe të integruara.
tëPse janë të
nxënët, rëndësishme
ai zhvillon shprehitë
pohimin e procesit?
se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
psikologjik
Shprehitë enë një formë
procesit që e quajmë
i ndihmojë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
nxënësit:
atë• që Të
mësojmë” 1
shqyrtojnë. përvoja që janë të kuptimshme dhe janë pjesë e jetës së tyre.
• Të nxjerrin përfundime për veten e tyre. Përvetësimi i shprehive të tilla kontribuon në
zhvillimin e përgjithshëm mendor dhe i ndihmon ata si të mësojnë.
të nxënit.
• Të kuptojnë ide të reja, koncepte dhe fakte në shkencat e natyrës.
• Të jenë krijues, mendjehapur dhe kuriozë për botën rreth tyre.
dhe njohuri
Shprehitë pasive
dhe në të
proceset gjitha moshat
e mësuara në filloredhe
janëklasat, përfshirënëkëtu
të organizuara edhe siuniversitetet.
dy grupe më poshtë:
1. Shprehitë e proceseve
Howard Gardner të integruara
(Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
a. Proceset e integruara
për çështje
Proceset paksa të ndryshme
e integruara nga ato
janë operacione u janë mësuar
komplekse apo pyetur në
të cilat shfrytëzohen meprovim. Në një
përdorimin rast tipik, studentë
e shprehive
etëkolegjit
proceseveu pyetën të dallonin
bazë. Në forcat
arsimin fillor, që ushtrohen
proceset mbi tënjë
e integruara monedhë
pritshme për të hedhur
fëmijët janë:drejt lart në ajër në
• Zgjidhja
momentin krijuese
kur ajo e problemeve.
arrin pikën Ky është një
e mesit të trajektores. proces ei saktë
Përgjigjja analizës së se,
është problemit
për sa dhe
kohë monedha
përzgjedhjes së një zgjidhjeje inovative, por të përshtatshme, me qëllim që të kompensojë
apo të këmbejë një situatë problemore.
e studentëve që kishin Vendim-marrja
• Vendim-marrja. kryer kolegjin është
në mekanikë, dhanë të dhe
procesi i vendosjes njejtën përgjigje
zbatimit naive: për
të kritereve “bashkëveprojnë
të
përzgjedhur
dy forca: midis alternativave
njëra e ushtruar që duken
nga lart-poshtë, si të ngjashme.
që përfaqëson Procesi
forcën i vendosjes
e rëndesës, dhesëtjetra
kritereve
e ushtruar nga
poshtëpërfshin
lart që marrjen parasysh
përfaqëson të pasojave
forcën fillestare dhe të vlerave.
hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
• Hulumtimi. Ky përshin formulimin e pyetjeve apo hipotezave, përzgjedhjes së metodave
të përshtatshme dhe zbatimi i këtyre metodave për të gjetur përgjigjet për pyetjet apo për
të verifikuar hipotezat.
II.
1. Ko
K
si “një
të nxë
psikolo
b. Veprimtari që përfshijnë shprehitë e proceseve e integruara atë që
Konst
i. Zgjidhja krijuese e problemeve
të nxë
Zgjidhja krijuese e problemeve është procesi i të menduarit përmes një problem dhe M
zgjedhjen e një zgjidhjeje krijuese që përmbush kërkesat. Ky proces i të menduarit
dhe nj
përdoret kurdoherë që ndonjë fakt ndeshet me pengesa dhe duhet të kapërcehen ato
me qëllim që të arrihet në një zgjidhje praktike dhe funksionale.
H
e tij M
Jetojmë në një botë ku e vetmja gjë është ndryshimi i vazhdueshëm. Nxënësit tanë janë
pranë
punonjësit e së nesërmes. Si i përgatisim nxënësit për botën reale jashtë klasës? Këtë e realizojmë
duke hartuar probleme të ngjashme me tipet që ata do të ndeshin kur të përballen në jetën për çë
reale. e kole
Shprehia e zgjidhjes krijuese të problemave, krijon mundësi për nxënësit të marrin pjesë në mome
zgjidhjen e një problemi. Në zgjidhjen krijuese të problemave, nxënësve u kërkohet që: qëndro
• Të analizojnë problemin e stud
• Të prodhojnë ide sa të mundin dy for
• Të vlerësojnë idetë
poshtë
• Të përzgjedhin zgjidhjen më të pranueshme
cekët
28 e stinë
35
vetëm
Me fjalë të tjera, nxënësit përdorin shprehitë bazë të analizës, duke prodhuar dhe vlerësuar
kurdoherë që ata janë të përfshirë në një veprimtari të zgjidhjes krijuese të problemës.
Në “Analizo” nxënësi përcakton problemën.
Në “Prodho” nxënësit mendojnë shumë ide.
In “Vlerëso” nxënësit:
• Vendosin për cilësinë dhe përdorueshmërinë e ideve, dhe
• Zgjedhin një zgjidhje
Nxënësit e modifikojnë zgjidhjen, nëse e shohin të arsyeshme.
Për nxënësit, pika më e lartë e ushtrimit të zgjidhjes së problemës, është natyrisht, përpjekja për
të gjetur zgjidhjen. Në procesin e zgjidhjes së problemës, nxënësve tanë u kërkohen shprehi të
tjera të tilla si të dëgjuarit nga njëri-tjetri dhe të punojnë bashkërisht si grup.
1. Konstruktivizmi
2. Shprehitë e proceseve bazë
si “një• rrugë e përfshirjes
Vëzhgimi. së tënjë
Kjo është gjitha arritjeve
shprehi ngapërdorimin
që kërkon empiristëtedhe racionalistët,
shqisave qëgrumbulluar
tona për të marrin në konsideratë
të nxënët,informacion
ai zhvillonpër
pohimin
objektetseapo
informacioni
ngjarjet. Kjo nga jashtëpërfshin
gjithashtu botës është i organizuar
përdorimin nga ndërtimi ynë
e instrumenteve
psikologjikpër
nëtënjë
zgjeruar
formështrirjen e shqisave
që e quajmë tona. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
intelekt.
atë që• mësojmë”
Krahasimi.
1
. Kjo është shprehia e identifikimti të ngjashmërive dhe dallimeve midis dy apo
më shumë objekteve, koncepteve apo proceseve.
• Klasifikimi. Kjo mënyrë për të
është shprehia kërkuartërrugë
e grupimit më të
objekteve apoefektshme
ngjarjeve të të mësimdhënies
mbështetura në dhe të
të nxënit.karakteristika të përbashkëta.
• Matja dhe përdorimi i aparaturave. Kjo është shprehia e njohjes së funksioneve dhe
Me metodat
kufizimevetradicionale studiuesit
të aparateve të ndryshmedhe mësuesit
dhe zhvillimi kanë për
i aftësisë vënë re cektësi në
t’i përzgjedhur dhetëpërdorur
kuptuarit
ato e nxënësve
dhe njohuri pasive në tëKjo
• Komunikimi. gjitha
ështëmoshat
shprehiadhe klasat, përfshirë
e transmetimit këtu edhe
dhe marrjes universitetet.
së informacionit të paraqitur
në forma të ndryshme – gojore, tabelare, grafike apo vizatimore.
• Analiza. Kjo është shprehia e identifikimit të pjesëve të objekteve, informacioneve,
proceseve paraqet raste
dhe të modeleve ku studiuesit midis
apo marrëdhënieve kanë këtyre
vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
pjesëve.
pranë •
disaProdhimi:
kolegjeveKjo
prestigjioze nuk ejanë
është shprehia në gjendje
shtimit, zgjerimittë zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
për çështjeapo të të
paksa lidhjeve të ideve
ndryshme të udhëna
nga ato duke uapo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
janë mësuar
e kolegjit ndërlidhur
u pyetën metë informacionin e mëparshëm
dallonin forcat apo mbi
që ushtrohen të një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
grumbulluar.
• Vlerësimi: Kjo është shprehia e vlerësimit
të arsyeshmërisë, saktësisë dhe cilësisë së
informacionit, proceseve apo ideve. Kjo është
dy forca: gjithashtu
njëra e ushtruar nga
shprehia e lart-poshtë,
vlerësimit të që përfaqëson
cilësisë dhe forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
poshtë lart që përfaqëson forcën
realizueshmërisë fillestare hedhëse të
apo përdorueshmërisë së dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
objekteve.Të tilla përgjigje të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
Mësuesit, në proceset e shkencave natyrore, përmes mësimdhënies dhe të nxënit, do t’u
mësojnë nxënësve secilën nga këto shprehi të proceseve bazë, në mënyrë të veçantë me përdorimin
e veprimtarive të përshtatshme dhe më pas në mënyrë të kuptimshme do të përfshijnë në mësimet
e tyre mësimdhënien e këtyre shprehive.
Programi i trajnimit do të përfshijë veprimtari që përmbajnë shprehitë e proceseve. Për disa nga këto
shprehitë e këtyre proceseve do të hartohen veprimtari dhe më pas mësuesit do të hartojnë mësimet e
II.
tyre, kur të kthehen në klasat ku zhvillojnë mësim apo si një detyrë në grup gjatë sesioneve trajnuese.
Në mësimdhënien e shkencave të natyrës, nxënësve shpesh u jepen mundësi për të kryer

vëzhgime. Janë pikërisht këto vëzhgime përmes të cilave ata mësojnë si të krahasojnë, të bëjnë 1. Ko
dallimet apo ngjashmëritë mes sendeve e dukurive. Kufijtë midis këtyre shprehive të ndryshme nuk K
janë të qartë, ato janë shpesh artificilaë dhe të fragmentarizuar. Por, ndërsa nxënësit ecin përpara
si “një
në mësimin e shkencave të natyrës, atyre u mësohen më shumë shprehi të cilat formojnë një të
të nxë
tërë. Proceset e integruara të zgjidhjes kriujese të problemave, të vendim-marrjes dhe të shqyrtimit,
psikolo
përfshijnë shprehitë bazë që kërkohen në nivele më të ulëta dhe që janë të integruara përmes të
cilave bëhet shqyrtimi i bazuar në të nxënët e shkencave të natyrës. atë që
Konst
a. Veprimtari që përfshijnë shprehitë e procesit
të nxë
Një vështim i përgjithshëm i shprehive të procesit dhe atyre të integruara është përshkruar
më poshtë. Ju do të lexoni për veprimtari të veçanta të cilat mund të përdoren për të ndihmuar M
nxënësit që t’i përvetësojnë këto shprehi gjatë mësimit në shkencat e natyrës. Ju mund t’i përdorni
dhe nj
këto veprimatri tërësisht, të bëni ndryshime apo përshtatje me qëllim që të përmbushni nevojat e
nxënësve tuaj. H
Sidoqë veprimtaritë emërtohen për shprehi të proceseve të veçanta, kjo nuk do të thotë se e tij M
vetëm një shprehi procesi përdoret në këtë veprimtari. Mund të përdoren më shumë prej tyre, por
pranë
vetëm njëra është emërtuar si e tillë, ajo më kryesorja. për këtë veprimtari të veçantë.
për çë
Në mësimdhënien e shprehive të procesit, mësuesit mund të kenë nevojë të përfshijnë strategji të
e kole
mësimdhënies dhe të nxënit në bashkëpunim për veprimari në grup ose në dyshe. Kjo i shërben krijimit
të mjedisit të të nxënit në shkencat e natyrës në klasë duke e nxitur dhe duke e bërë më krijues. mome
qëndro
i. Vëzhgimi e stud
Vëzhgimi është përdorimi i pesë shqisave për të shrytuar me kujdes sjelljen, shenjat apo dukurinë. dy for
Vëzhgimi është bazë e shprehive të procesit të cilat ne duam të përvetësohen nga nxënësit.
poshtë
Megjithatë, kjo nuk mjafton. Nxënësit tanë duhet të mësojnë të vëzhgojnë me efektivitet. Roli ynë
cekët
30 e stinë
37
vetëm
është t’i inkurajojmë ata që të shikojnë me kujdes, të dëgjojnë
në mënyrë të vëmendshme duke përdorur edhe shqisat e tjera,
të grumbullojnë informacion sa të mundin për objektin apo
ngjarjen që janë duke e vëzhguar.
II.Studimi i shkencave
Pikëpamjet
të natyrës, kërkonkonstruktiviste
po ashtu dije për të kryer matje tëpër tëdhenxënët
ndryshme përdorimin
e instrumenteve matës, si vizoren, peshoren, termometrin, qelqin zmadhues dhe mjete të tjera. Këto
instrumente dhe pajisje, jo vetëm që pasurojnë dhe ndihmojnë të shtohen aftësitë për të vëzhguar,
por ato janë mjete për të mbajtur shënime të sakta dhe për të kryer vëzhgime të saktësisë së lartë.
Kur nxënësit janë duke përvetësuar shprehitë e vëzhgimit, ata duhet të mësojnë se si të përshkruajnë
1. Konstruktivizmi
me objektivitet ato çfarë vëzhgojnë. Ju si mësues, duhet të jini të ndërgjegjshëm se nxënësit vëzhgojnë
jo vetëm atëherë kur u kërkohet, por është me rëndësi që t’u edukohet vëzhgimi i vëmendshëm në
siçdo
moment.
tëJanxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
një shembull:

të nxënit.
Kjo përgjigje shpesh bazohet në përvojat e mëparshme të nxënësve dhe jo se ata kanë mundësi të
shohin vizatimin apo foton.
Në shkencat e natyrës, vëzhgimi duhet të jetë i saktë dhe i ndershëm. Ai duhet të mbështetet
vetëm në atë që vëzhgohet. Kjo është shumë e rëndësishme kur ndërmerret shqrytimi i sendeve apo
dukurive. Vëzhgimi i mbështetur në vëzhgime të pasakta apo të paplota, mund të çojë në nxjerrjen
e përfundimeve të pavlefshme.
Përdorini këto pyetje ose pohime për të ndihmuar procesin e vëzhgimit:
• Më trego se çfarë shikove?
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi Mosnjëharroni!
monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
• Çfarë shikon/dëgjon/ndjen?
momentin kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores.Vëzhgimi është:
Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha
• Si ndjehet /si duket kjo?
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet • Mbledhja
vetëm forca e rëndesës. Edhee pse
informacionit
përgjigjja për
ishtebotën
e thjeshtë, 70%
• Më jep informcion për madhësinë/formën.
ku jetojmë.
e studentëve
• Çfarëqë kishin
vetish mundkryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
të zbuloni?
• Vënien në përdorim të pesë shqisave.
• Përmend
dy forca: tiparet qënga
njëra e ushtruar vëzhgove.
lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
• Vëzhgimi i ngjashmërive dhe dallimeve.
poshtë• lart
Meqëkë përfaqëson
ngjasojnë disa prej tyre?
forcën fillestare hedhëse • të Vëzhgimi
dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
i ndryshimeve.
VEPRIMTARI
Shprehia e procesit: Vëzhgim

Nxënësit duhet të jenë në gjendje:
• Të përdorin të gjitha shqisat e tyre për të përftuar informacion për objektet dhe ngjarjet.
Veprim i ndërmarrë nga mësuesi ose mësuesja

II.
o I dërgoni nxënësit në kopshtin botanik ose në një kopsht tjetër pranë shkollës. U caktoni
detyrë të vëzhgojnë një bimë, për shembull, rritja e tëndafilit mbi një gardh, një karafil apo
pemën e një kumbulle.
o I pyesni nxënësit: 1. Ko
• Si ngjitet mbi gardh trëndafili apo karafili? K
• Çfarë mbështetje ka bima? si “një
• Çfarë i ndihmon ato të ngjiten? të nxë
• A ju nevojitet të gjitha bimëve mbështetja?
psikolo
o I udhëzoni nxënësit të vëzhgojnë lëkurën e pemës së kumbullës dhe të ndonjë peme
atë që
tjetër në kopësht. U jepni atyre si ndihmë përdorimin e lenteve të dorës për të bërë një
vëzhgim më të detajuar. Konst
o I pyesni nxënësit: të nxë
• Çfarë shikoni në trungun e një peme kumbulle?
• Si ndjehet lëkura e saj? M
dhe nj
Mos i kufizoni përshkrimet e nxënësve duke përdorur fjalë të përgjithshme të tilla si e butë, e
errët, etj, por i lini ata të shprehen lirshëm, për ato çfarë shikojnë dhe ndjejnë. H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
32 e stinë
39
vetëm
Mos harroni!
Kur nxënësit janë duke zhvilluar një
ii. Krahasimi veprimtari të karahasimit, ata është e

nevojshme:
Krahasimi është shqyrtimi i ngjashmërive apo • Të dallojnë faktorët që kërkohen për
dallimeve qëllimin e krahasimit. Për shembull,

II. Pikëpamjet
Në këtë shprehi procesi, nxënësit duhetkonstruktiviste
të jenë në përnjëtë
kur krahasojnë trennxënët
dhe një
gjendje të identifikojnë ngjashmëritë dhe dallimet autobus, faktorët për karahasim janë
midis dy ose më shumë objekteve, koncepteve apo funksioni, kapaciteti apo kosto.
proceseve. • Të dallojnë ngjashmëritë dhe dallimet
Më qëllim që shprehia të përvetësohet mjaft mirë, që kanë vëzhguar.

1. Konstruktivizmi • Të dinë që dalimet dhe ngjashmëritë
detyra juaj e parë për nxënësit në shkencat e natyrës
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash rreth tëqë nxënit. I konceptuar
vëzhgojnë, nga Piazhetë(Piaget, 1953
të cilat i ndihmojnë
është që t’i inkurajoni ata për të bërë vëzhgime të
siobjekteve
përpara së të gjitha
se t’i karahasojnë arritjeve nga empiristët
ato. dhepërfundime
nxjerrin racionalistët, që rëndësisë
rreth marrin në konsideratë
së ngjashmërive
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni nga jashtë botës ështëapo dallimeve nga ndërtimi ynë
i organizuar

VEPRIMTARI NË NATYRË
të nxënit.
Shprehia e procesit: Krahasim
Nxënësit duhet të jenë në gjendje:
• Të identifikojnë faktorët që do të krahasohen.
• Të identifikojnë ngjashmëritë dhe dallimet midis gjetheve.
• Mblidhni tipe të ndryshme gjethesh. Vendosni për faktorët që doni të karahasoni dhe
përqendroni pyetjen tuaj në këta faktorë. Faktorët mund të jenë: forma, madhësia,
për çështje paksa tëcilësia
ngjyra, ndryshme nga
dhe llojii ato u dhe
modelit janëpër
mësuar apo pyetur
këtë zgjidhni gjethenëme
provim.
damarëNë
nënjë rastrrjete
formë tipik, studentë
dhe paralele.
momentin kur Disa
ajopyetje
arrinpër nxënësit:
pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha
qëndron në ajër,o mbi
Drini,tëështë e ndjeshme
ushtrohet gjethja
vetëm forcae eblinit apo e mentes?
rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
o Cila nga gjethet është më e ashpra?
o Cila prej tyre është më e buta?
o Cila nga gjethet ka formë të rrumbullakët?
o Cila është gjethja më e madhe?
• I lini nxënësit të vizatojnë modele gjethesh në fletoret e tyre. Ata do të venë re
ngjashmëritë apo dallimet në modelet që vizatojnë.
• Merrni përgjiget e nxënësve.
• U rikujtoni nxënësve të lajnë duart pas punës me gjethet .
II.
iii. Klasifikimi
Klasifikimi është grupimi i objekteve apo ngjarjeve në karakteristika të përbashkëta.

Shkencat e natyrës janë hulumtim për të nxjerrë kuptimin. Ne nuk ngrumbullojmë pjesëza 1. Ko
informacioni dhe t’i ruajmë ato si të rastësishme. Ne pëpriqemi t’i organizojmë vëzhgimet me qëllim K
që ato të kenë kuptim. Si mund t’i ndihmojmë nxënësit të ndërtojnë kuptimin për botën ku jetojmë? si “një
Si fillim, sigurohuni që nxënësit janë në gjendje të dallojnë një cilësi të përbashkët në një
të nxë
komplet objektesh. Kur nxënësit përparojnë në mësimin e shkencave të natyrës, ata janë në gjendje
psikolo
të klasifikojnë objektet në dy ose më shumë grupe, të bazuar në një apo më shumë prej këtyre
atë që
cilësive. Ata po ashtu mund të mësojnë të klasifikojnë duke identifikuar një cilësi të përbashkët në
ngjarje apo sjellje të përbashkët në një organizëm, si psh., kafshët që gjuajnë për prenë ë tyre natën
Konst
ndaj atyre kafshëve që gjuajnë prenë ditën.
të nxë
Baza për klasifikim bëhet më e përqendruar kur nxënësit formulojnë kritere për grupimi e tyre
dhe mësojnë të përdorin skema të thjeshta klasifikimi. Në organizuesin grafik më poshtë, gjallesat M
klasifikohen në shpendë, gjitarë dhe insekte.
dhe nj
Mos harroni! H
• Ne përpiqemi t’i grupojmë objektet apo ngjarjet që vëzhgojmë në kategori të mbështetura e tij M
në karakteristika të vëzhgueshme. pranë
• Klasifikimi i lejon nxënësit të organizojnë vëzhgimet e tyre dhe të nxjerrin kuptimin për to për çë
mbështetur në modele të njohura dhe ngjashmëri e dallime të vëzhguara.
e kole
mome
qëndro
Më poshtë është një shembull mbi të cilin ndërtoni këtë shprehi procesi te nxënësit tuaj.
e stud
dy for
poshtë
cekët
34 e stinë
41
vetëm
VEPRIMTARI
Shprehia e procesit: Klasifikimi
Nxënësit do të jenë në gjendje:

• Të dallojnë bazën për klasifikim.
• Të grupojnë një komplet objektesh në dy ose më shumë grupe, sipas një apo më shumë
cilësish.

• Mbidhni skeda me vizatime apo foto të kafshëve të ndryshme. Vendosni kategoritë sipas
1. Konstruktivizmi
mendimit tuaj. Mbase dëshironi të keni skeda me dy ose tre grupe kryesore kafshësh.
I Konstruktivizmi
pyesni nxënësit:është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
si “një
• rrugë e përfshirjes
Si mund së kafshët
t’i klasifikoni të gjithanëarritjeve nga
dy ose tre empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
grupe?
• Çfarë
të nxënët, ai kriteresh
zhvillon përdorët?
pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
psikologjik në nxënësve
U tregoni një formëseqë
atae mund
quajmë
të intelekt. Nënjëjtin
përdorin të një kuptim më
komplet të pas, ne në
dhënash përmënyrë aktive ndërtojmë
të klasifikuar
kafshët
atë që në mënyra
mësojmë” 1
. të ndryshme, në varësi të kategorisë që ata përdorin. Për shembull, nxënësit
mund t’i grupojnë kafshët në peshq, gjitarë, insekte. I nxitini ata të bëjnë klasifikime të tjera, në
më të shpejta dhe më mënyrë përme
të ngadalta, tëqime
kërkuar
dhe parrugë
qime,më etj. të efektshme të mësimdhënies dhe të
të nxënit.
iv. MeAnaliza
metodat tradicionale studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Analiza është shqyrtimi i strukturës apo përmbajtjes së diçkaje në detaje.
Bindja jonë
Howard është (Hauard
Gardner se të nxënët duhet themeluesi
Gardner), t’i përgatitëi nxënësit përinteligjencave
teorisë së botën reale. Disa herë për
të shumëfishta, në librin
shkak të kufizimeve në kurrikul, nuk u japim nxënësve kohën e duhur për të zbuluar botën që
e rrethon. Me kurrikulën e re krijohen mundësitë të keni kohë që në mënyrë të vazhdueshme
t’u bëni pyetje nxënësve, t’u lejoni atyre kohën e domosdoshme për përgjigje, të analizojnë
përgjigjet e tyre dhe në këtë mënyrë përpara tyre shpaloset një botë e re për ta. Ne duam që
enxënësit
kolegjittanë
u pyetën të pyetje,
të bëjnë dallonin forcat që
të dallojnë ushtrohen
ndryshimet nëmbi një monedhë
një shqyrtim të hedhur të
apo eksperiment, drejt lart në ajër në
pyesin
momentin kur nëse….”.
“Çfarë ndodh ajo arrin pikën e mesit
Kjo është të trajektores.
në thelb, shprehia e Përgjigjja
procesit e eanalizës.
saktë është se, për sa kohë monedha
Procesi i përvetësimit të shprehisë së analizës është gradual. Ju mund të ndihmoni nxënësit
etuaj
studentëve që kishin
të zhvillojnë mendjekryer kolegjin
analitike sipasnë mekanikë,
hapave dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
të mëposhtëm:
dy forca:
• njëra e nxënësve
U jepni ushtruar nga lart-poshtë,
mundësi qëpjesë
të dallojnë përfaqëson forcën
të sistemit dhe etërëndesës, dhe tjetra
marrëdhënieve e ushtruar nga
të këtyre
poshtë lartpjesëve
që përfaqëson
e t’i lidhin forcën
ato mefillestare
funksionethedhëse
e tyre. të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
• njohurive.
cekët të Të ndërtoni
Të një
tillasistem të mbajtjes
përgjigje së tëstudentët
të gabuara dhënave pasi
kanëanaliza
dhënëe edhe
kërkon këtë
për përedallimin
fazat hënës, për shkaqe
e modeleve dhe prirjeve të cilat sigurohen nga të dhënat e grumbulluara.
• Përpara shqyrtimit bëni pyetje të shumta, të tilla si, “Çfarë nëse…..”.
• Përdorni organizues grafikë, Harta të koncepteve, Përvijimin e të menduarit, Di-Dua të
di-Mësova më shumë, të cilat i ndihmojnë nxënësit të analizojnë informacionin dhe të
dallojë ndryshesat.
II.
VEPRIMTARI
Shprehia e procesit: Analiza

1. Ko
• Të dallojnë pjesët e sistemit dhe marrëdhënien midis këtyre pjesëve dhe t’i lidhur ato me
K
funksionet e tyre.
si “një
Veprim i ndërmarrë nga mësuesi apo mësuesja
të nxë
• Sigurohuni se nxënësit kanë mësuar pjesët e bimëve.
psikolo
• Përdorni një organizues grafik për të bërë përmbledhjen e fakteve në pjesë të bimës dhe
funksionet e këtyre pjesëve. atë që
• Organizoni grupet të paraqesin punën e tyre përpara klasës.

Konst
të nxë
Organizuesigrafik
Organizuesi grafik i analizës
i analogjisë
M
Të njihen pjesët dhe funksionet e bimëve
dhe nj
PJESËT
H
e tij M
pranë
Cili është funksioni
për çë
e kole
Çfarë do të ndodhte nëse do të mungonte secila pjesë mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
36 e stinë
43
vetëm
IX. Strategji që përdoren në klasë për të nxënët
VII.
II. Pikëpamjetnëkonstruktiviste
ndërveprues për
shkencat e natyrës në të nxënët
klasat 1-5
1. Strategjitë e mësimdhënies dhe të të nxënit

Në një mësim të shkencave të natyrës, fëmijët duhet të jenë pjesë e veprimit. Nëse ata
1. Konstruktivizmi
qëndrojnë pasivë dhe vetëm dëgjojnë kur mësuesi apo mësuesja shpjegon, të nxënët nuk ndodh,
Konstruktivizmi
ose ndodh shumë pak.është njëkanë
Fëmijët tërësi doktrinash
dëshirë rreth
të bëjnë të të
pyetje, nxënit.
bëjnëIeksperimente
konceptuar nga Piazhedhe
dhe prova (Piaget, 1953
sientuziazmohen
“një rrugë e përfshirjes së të gjitha
kur diçka ngacmon arritjeve nga
të menduarit empiristët
e tyre. Ata kanëdhe racionalistët,
dëshirë që marrin në konsideratë
të marrin pjesë.
Me qëllim
të nxënët, që të përfshihen
ai zhvillon pohimindhe
setëinformacioni
motivhen nxënësit gjatë njëbotës
nga jashtë ore mësimi
ështënë shkencat e natyrës,
i organizuar nga ndërtimi ynë
janë të efektshme
psikologjik në një strategjitë
formë qëeemëposhtme:
quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
• Teknika
atë që mësojmë” 1 e të pyeturit.
.
• Strategjitë e mbështetuar në problem.
• Strategjitë e tëmënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
nxënit bashkëpunues.
• Hartat e të menduarit.
të nxënit.
Brenda secilës strategji ka një shumëllojshmëri metodash dhe teknikash të cilat mund të
përdoren me efektivitet në mësimet e shkencave të natyrës me fëmijët e klasave 1-5. Përvoja i ka
dhe njohuri
provuar këtopasive nëmjaft
strategji të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
të suksesshme.
Programi i trajnimit do të përmbajë disa nga këto strategji, të cilat janë të zhvilluara në këtë
manual. Ato janë: Organizuesi grafik i analogjisë, Diskutim për njohuritë paraprake, Përvijimi i të
menduarit, Rrjeti i diskutimit, Di-Dua të di-mësova, Harta e konceptit, Përmbledhja e lidhjeve në
pranë disae kolegjeve
shkencat prestigjioze
natyrës. Këto nuk
strategji, të cilatjanë në të
mund gjendje të zgjidhin
përdoren probleme
veçmas për bazë apo të japin
qëllime metodologjike, e përgjigje
për çështje
bëjnë më tëpaksa tënxënët
lehtë të ndryshme nga ato u janë
nga pjesëmarrësit dhemësuar
mund tëapo pyeturme
përdoren nëlehtësi.
provim. MëNë një rast
vonë, kuartipik,
ata studentë
etëkolegjit
mësojnëusipyetën
përdoren
tëme efektivitet
dallonin këtoqë
forcat strategji, mësimet
ushtrohen mbidonjë
të ndërtohen
monedhë tëtëintegruara me këto
metoda dhe
momentin teknika.
kur ajo arrin pikën e mesit të trajektores. Përgjigjja e saktë është se, për sa kohë monedha
Metodat dhe teknikat e mësimdhënies dhe të nxënit, të cilat do të përdoren nga mësuesit në klasë,
pasi të jenë trajnuar, kanë për qëllim të përfshijnë fëmijët në mësim dhe të kontribuojnë për të zhvilluar të
menduarit e tyre. Proceset e të menduarit të fëmijëve gjatë të nxënit në mësim kalojnë në tri faza:
1. Përgatija për të nxënë.
2. Përpunimi i përmbajtjes.
cekët të njohurive. Të tilla
3. Konsolidimi i tëpërgjigje
nxënit. të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
Të menduarit e nxënësit gjatë fazave të të nxënit
Përgatitja për të nxënë
Aktivizim
(pjesëmarrje e gjallë në Përqendrim
proçesin e njohjes)
Përpunimi i përmbajtjes
II.
Përzgjedhje Organizim
Konsolidimi i të nxënit 1. Ko
K
Integrim Zbatim
si “një
të nxë
psikolo
Gjatë përdorimit nga mësuesja apo mësuesi të strategjive në klasë, ai ose ajo inkurajon
atë që
proceset njohëse të sjelljes duke përpunuar përmbajtjen e re dhe konsoliduar të nxënët.
Fëmijët mësojnë shpejt dhe me efektivitet duke përdorur strategjinë e hartave të konceptit Konst
gjithnjë e më mirë gjatë rritjes. Kjo është një strategji e përdorur për të krijuar hartat e të
të nxë
menduarit, të ndihmojë fëmijët për të gjetur rrugë rrotull vendodhjeve të panjohura. Hartat
quhen harta të të menduarit dhe janë mjete të fuqishme për të nxënët. M
Hartat e të menduarit u shërbejnë disa qëlimeve: të zbulojnë atë çka fëmijët dinë, të dhe nj
ndihmojnë në planifikimin e veprimtarive dhe të ndihmojë vlerësimin. Hartat janë në disa forma
si hierarkia, apo renditja e koncepteve, hartat e dijeve, organizuesit grafikë, etj. H
Pjesëmarrësit në seminar do të njihen me format e hartave të të menduarit dhe do të e tij M
përfshihen aktivisht në krijimin e tipeve të ndryshme të veprimtarive shkencore. Programi i pranë
trajnimit do të paraqesë një shumëllojshmëri të hartave të të menduarit, të shoqëruara me
për çë
shpjegime dhe shembuj konkretë.
e kole
mome
2. Përdorimi në klasë i strategjive ndërvepruese
Mësuesit janë jasht mase burimorë, gjithnjë ata janë në kërkim të ideve të reja dhe qëndro
materialeve funksionale që të mund t’i përdorin me nxënësit e tyre. Sidoqë strategjitë duket e stud
se funksionojnë mjaft mirë, kur demonstrohen nga “ekspertë”, mësuesit i kanë të vështirë t’i dy for
venë ato në përdorim me nxënësit e tyre në situata konkrete të klasës. Tri rregulla i ndihmojnë poshtë
mësuesit të shmangin shkurajimin kur përdorin strategjitë e reja me nxënësit.
cekët
38 e stinë
45
vetëm
Së pari, ajo që nxënësit mësojnë është më e rëndësishme se cila strategji përdoret. Kur
vendosni se çfarë do të mësojnë nxënësit, merrni në konsideratë se si do të bëni hyrjen në
mësim. Një strategji e përdorur në klasë mund të funksionojë mirë me disa objektiva dhe
material, por mbase jo mirë me të tjera. Sigurohuni që strategjia jua është e lidhur me synimet
tuaja të të nxënit.
Së dyti, të menduarit e nxënësve është ai që merret në konsideratë, jo strategjia e veçantë
e përdorur në klasë. Nëse ndiqen rigorozisht hapat e një strategjie, kjo nuk garanton se
nxënësit do të përfshihen në një lloj të menduari që i çon në të nxënët e kuptimshëm. Nxënësit
mund të ndodhë të përfshihen në një veprimtari të zakonshme duke ndjekur disa veprime.
Jini të kujdesshëm ndaj nxënësve që vetëm kryejnë veprime dhe nuk mendojnë. Strategjitë e
1.përshkruara në këtë manual nuk çojnë në mënyrë të magjishme drejt suksesit.

Konstruktivizmi
Së treti, përshtatni ato çka bëni me nxënësit tuaj dhe qëlimet mësimore. Sidoqë strategjitë
mësimore shpesh përshkruhen në një seri se “të gjitha hapat janë të rëndësishme”, jini të
ndërgjegjshëm për të menduarit që dëshironi të ndodhë te nxënësit dhe që t’u përshtatet
atyre. Shmangni përdorimin e hapave rigorozë apo të formulimeve të ngurta, pasi kështu
psikologjik në njëe formë
humbni qëllimin qëqë
të nxënit e quajmë
dëshironiintelekt. Nënë
të ndodhë njëklasën
kuptim mëJinipas,
tuaj. ne nëdhe
fleksibël mënyrë aktive ndërtojmë
i përshtatni
atë që mësojmë”
strategjitë 1
.
sipas nevojave që keni.

3 Metodat për të nxënët ndërveprues
të nxënit.
Stategjitë mësimdhënëse efektive në klasë i përfshijnë nxënësit në një shumëllojshmëri
të praktikave ndërvepruese. Disa strategji të përdorura në klasë, të cilat janë të shpjeguara në
këtë manual përfshijnë veprimtari të ndryshme të nxënësve si komponentë përbërës dhe janë
të ndërthuruar në më shumë se një kategori të veprimtarive të nxënësve të tilla si: të nxënët në
bashkëpunim, nxitja e diskutimit, paraqitja grafike e informacionit, etj. Kjo është një strategji e
përkryer për të nxitur diskutimin midis nxënësve dhe krijon një përdorim të gjerë të veprimatrive
të të nxënit në bashkëpunim. Nxënësit regjistrojnë informacionin në mënyrë të vazhdueshme në
formë grafike e cila mund të përdoret për ushtrime të ndryshme gjatë procesit të të shkruarit.
për
Ky çështje paksa tëi ndryshme
rrjet i diskutimit nga atonëuveprimtari
përgatit nxënësit janë mësuar apo pyetur
të drejtuara në provim.
të detyrave dheNë një rast tipik,
materialeve të studentë
etjera
kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
mësimore.
4. Strategjitë
qëndron që nxitin
në ajër, mbi të menduarit
të ushtrohet vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
Strategjitë e mësimdhënies në klasë të përshkruara në këtë manual, po ashtu janë të
kategorizuara sipas llojeve të të menduarit në të cilat nxënësit përfshihen gjatë zhvillimit të
mësimit. Sjellja kognitive që ndërtohet nga strategjia është e lidhur me tri fazat e mësimit: (1)
përgatitja e nxënësve për t’u njohur me përmbajtjen e re (përpara veprimtarive), (2) udhëheqja
e nxënësve në të nxënët e tyre (gjatë veprimtarive), dhe (3) ndërtimi apo konsolidimi i të nxënit
(pas veprimtarive).
Ne dëshirojmë që të nxitim lloje të ndryshme të të menduarit te nxënit, në varësi të asaj se
ata po mësojnë materialin e ri, zhvillojnë proceset gjatë të lexuarit apo konsolidojnë të nxënët
e tyre në bankën e tyre të kujtesës. Grafiku jep qartë proceset e të menduarit të nxënësve në
çdo fazë të mësimit. Përpara mësimit, nxënësit që janë efikasë në të nxënë, venë në veprim
njohuritë e mëparshme që lidhen me temën, duke i rikujtuar ato dhe përqendrojnë vëmendjen II.
e tyre në të nxënët për një qëllim të caktuar. Gjatë të nxënit, nxënësit efektivë përfshihen
aktivisht në përzgjedhjen e materialit për ato që tashmë ata dinë dhe venë në veprim metoda
për të organizuar informacionin. Për të konsoliduar të nxënët e tyre, nxënësit e suksesshëm
përdorin strategji që i ndihmojnë të integrojnë informacionin e ri me atë që ata tashmë dinë. Ata 1. Ko
gjithashtu shikojnë për rrugë që të zbatojnë këtë informacion të ri në situata të kuptimshme,
K
reale.
si “një
Gjatë kohës që përdorni strategjitë në klasë të përshkruara në këtë manual, vini re se si
të nxë
ato inkurajojnë zhvilimin e të menduarit. Për shembull, strategjia Di - Dua të di - Mësova më
shumë, është një mënyrë e shkëlqyer për të përgatitur nxënësit për të nxënët e ri, sepse ajo i psikolo
inkurajon ata të përfshijnë aktivisht çfarë dinë dhe të përqendrojnë vëmendjen e tyre në pyetje atë që
për të nxënët e ri.
Konst
5. Krijimi i nxënësve të pavarur të nxë

Si mësues, ne e dimë se nxënësit nuk mësojnë çdo gjë që duhet të dinë gjatë viteve të
M
shkollimit. Në punën e përditshme me nxënësit, ne përpiqemi t’i inkurajojmë ata të behen
dhe nj
nxënës që të nxënët e tyre të jetë afatgjatë, i cili vazhdon dhe thellohet në të kuptuarit që
lidhet me lëndë të ndryshme që zhvillohen në shkollë. Duke përdorur strategji në klasë që u
H
mësojnë nxënësve të aktivizohen, të përqendrohen, të përzgjedhin, të organizojnë, të integrojnë
e tij M
dhe të zbatojnë gjatë të nxënit, ne nxitim zhvillimin e individëve të cilët janë mendimtarë dhe
pranë
të pavarur. Disa nga strategjitë e përshkruara në këtë manual do të ndihmojnë nxënësit të
kuptojnë, rikujtojnë dhe zbatojnë informacionin dhe konceptet kryesore. Ato po ashtu janë për çë
hartuar që të përmbushin një rritje graduale në vetpërgjegjësinë e nxënësve për të nxënët e tyre. e kole
Strategjitë efektive ndërtojnë te nxënësit disiplinën për të nxënt që i aftëson ata të bëhen të tillë mome
që të nxënë në mënyrë të pavarur. qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
40 e stinë
47
vetëm
6. Modele të metodave të mësimdhënies dhe të nxënit ndërveprues në
shkencat natyrore
a. ORGANIZUESI GRAFIK I ANALOGJISË
“Do të thuash se është si…..?” Sytë e nxënësve shkëlqejnë. Koncepti që po trajtoni në

II. Pikëpamjet
mësim merr jetë. konstruktiviste
Një analogji që lidhet për të
me jetën e nxënësve tuaj i ndihmon ata nxënët
të bëjnë një
lidhje. Mësuesit e dinë se analogjitë janë një mënyrë e fuqishme për të ndihmuar nxënësit të
kuptojnë një informacion të dhënë apo koncepte të reja. Për shembull:
Gjethja është “mushkëria” e bimës
Syri është aparat fotografik
1. Konstruktivizmi
Sfera është si një top futbolli.
Cilindri është si tubi i një stufe.
si “njëKuboidi
rrugë e është
përfshirjes së shkrepse.
si kuti të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
të nxënët,
Koni ai zhvillon
është pohimin
si kaushi i njëse informacioni nga jashtë botës është i organizuar nga ndërtimi ynë
akulloreje.
Analogjitë ndihmojnë nxënësit të lidhin informacionet e reja me koncepte të njohura më
parë. Organizuesi grafik i analogjisë (Buehl & Hein 1990) është një metodë që siguron një strukturë
pamore për nxënësit
Konstruktivizmi që të mënyrë
është analizojnëpër
lidhjet
të kryesore
kërkuarnërrugë
një analogji.
më tëStruktura e krahasim/kontrastit
efektshme të mësimdhënies dhe të
të një teksti shërben që ata të zgjerojnë të kuptuarit e tyre për koncepte të rëndësishme apo të
të nxënit.
leksikut. Organizuesi grafik i analogjisë mund të përdoret me nxënësit për të paraqitur një temë, për
të orientuar të kuptuarit
Me metodat gjatë leximit
tradicionale apo përdhe
studiuesit të zgjeruar
mësuesittë kanë
nxënitvënë
pas tërelexuarit.
cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Zbatimi i metodës
Organizuesi grafik përdor analogjinë për të ndihmuar nxënësit të dallojnë ngjashmëritë
dhe ndryshimet midis një koncepti të ri dhe atij të njohur në jetën e tyre. Zbatimi i kësaj metode
përfshin hapat e mëposhtëm:
1 Përcaktoni
e kolegjit u pyetënse tëçfarë dinë nxënësit
dallonin forcat qëpër të krijuarmbi
ushtrohen një një
lidhje analogjie
monedhë të me konceptin
hedhur që në ajër në
drejt lart
paraqitet. Zgjedhja e një koncepti të njohur mund të shërbejë si urë për konceptin e ri. Për
shembull, nxënësit që po mësojnë konceptin e kolonisë në një orë historie mund t’a lidhin atë
me një situatë që ata e njohin, të qënit fëmijë i pavarur në shtëpi.
2 Paraqisni
dy forca: njëra eorganizuesin grafik
ushtruar nga të analogjisë
lart-poshtë, që në një nga mënyrat
përfaqëson forcëneemëposhtme sipastjetra
rëndesës, dhe kushteve
e ushtruar nga
që keni në klasë: në dërrasën e zezë, në një fletë të bardhë ose edhe në një fletë transparente.
Zhvilloni një diskutim të hapur, brainstorming, me nxënësit rreth karakteristikave të veçanta ose
të përbashkëta për të dy konceptet. I përfshini ato në kolonën e ngjashmërive. Nxënësit mund
të sugjerojnë që kolonia dhe një fëmijë ndajnë karakteristikat e mëposhtme:
• varen nga një figurë prindërore për nevojat tyre,
• duhet të ndjekin rregulla ose ligje të vendosura nga të tjerë,
• duke qenë të lidhur me figurën prindërore kanë ndjenjat e zemërimit dhe dëshirën për
të qenë të pavarur.
II.
3 Pyesni nxënësit për ndryshimet midis këtyre koncepteve dhe i shënoni në kolonën e
ndryshimeve. Fillimisht, hapat 2 dhe 3 duhet të modelohen nga mësuesi, më pas nxënësit
duhet të bëhen më të pavaruar, duke i kërkuar të plotësojnë në një kopje një organizues grafik
të analogjisë në grupe bashkëpunuese.
Nxënësit, ndonëse me vështirësi, mund të vëne re: (1)një koloni zakonisht ndahet në mënyrë 1. Ko
gjeografike nga figura prindërore, ndërsa një fëmijë zakonisht jeton me figurën prindërore në K
një familje, (2) kolonia shihet si sistem negativ, ndërsa familjet jo, dhe, (3) pavarësia e një si “një
kolonie shpesh lidhet me dhunën, gjë që nuk është karakteristikë për fëmijët që arrijnë moshën
të nxë
e pjekurisë në familje.
psikolo
4 Diskutoni me nxënësit kategori të tjera që përbëjnë bazat për krahasimin. Për shembull, atë që
disa ngjashmëri (të dyja mbështeten tek prindi për mbrojtje dhe nevoja të tjera bazë dhe që
të dyja janë në një fazë të hershme rritjeje), mund të emërtohen si varësia nga të tjerët, dhe Konst
ngjashmëri të tjera mund të emërtohen lidhje gjaku apo farefisni, kontroll/vetëvendosmëri. të nxë
5 U kërkoni nxënësve të shkruajnë një përmbledhje mbi ngjashmëritë e konceptit të ri me M

atë të njohur duke përdour organizuesin grafik të analogjisë. Nxënësit mund të shkruajnë se si dhe nj
kolonia ashtu dhe fëmijët shpesh varen shumë nga prindërit, si rriten apo piqen dhe dëshirojnë
të marrin kontrollin e vetes së tyre, sesi të ndjehen si të shfrytëzuar, apo si zemërimi i çon në H
diskutime ose dhunë në procesin për të fituar pavarësinë. e tij M
pranë
Përparësitë
për çë
• Nxënësit zgjerojnë të kuptuarit e tyre për konceptet e reja apo leksikun e ri nëpërmjet
e kole
analizave të koncepteve të njohura analoge.
mome
• Nxënësit bëjnë lidhje të materialit të ri duke vënë në përdorim përvoja dhe njohuri që
lidhen me to. qëndro
• Nxënësit praktikohen në hartimin e përmbledhjeve të organizuara mirë që ndjekin një e stud

strukturë krahasim/kontrasti të tekstit. dy for
Kjo metodë, duke e thjeshtësuar, mund të përshtatet që të përdoret me nxënësit e klasave poshtë
më të ulta të ciklit fillor dhe është e përshtatshme për të gjitha lëndët.
cekët
42 e stinë
49
vetëm
ORGANIZUESI GRAFIK I ANALOGJISË
Koncepti i ri Koncepti i njohur

II. Pikëpamjet
Busulla
konstruktiviste për të nxënët
Mësuesi dhe nxënësit
Busulla tregon gjithmonë veriun. Kutia është e mbyllur/ klasa është

Mësuesi është orientues për nxënësin e hapur
1. Konstruktivizmi
Magneti i varur tërhiqet nga veriu. Busulla shkon gjithmonë nga veriu
Nxënësi tërhiqet gjithmonë nga Nxënësi mund të shkojë edhe
Konstruktivizmi
figura e mësuesit. është një tërësi doktrinash rreth drejt
të nxënit.
sjelljeve Ijokonceptuar
të mira. nga Piazhe (Piaget, 1953
si “një rrugë e përfshirjes
Po të dish së itë
që qëndrimi fiks gjitha arritjeve nga empiristët
magnetit dhesend;
Busulla është racionalistët,
mësuesi dheqë marrin në konsideratë
është V-J përcakton pikat e tjera. nxënësit janë frymorë.
Po njohu botën e fëmijës, mësuesi
nënkupton aftësitë e tij.
Magneti qëndron në kuti; mësuesi
si dhe nxënësi .qëndrojnë në klasë
1

të nxënit.
Me metodat tradicionaleKategoritë
studiuesit edhe
marrëdhënieve
mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Varësia nga mësuesi
Lidhjet/ përfshihen në
Howard Gardner (Hauard Gardner),
procesin themeluesi
mësimdhënie i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
dheku
e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste tëstudiuesit
nxënët kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
Kontrolli/vetëpërcaktimi
b. DISKUTIM PËR NJOHURITË PARAPRAKE
Çfarë dini për kompjuterin? A di ai gjithçka? Çfarë dini ju për sipërfaqen e tokës? Sistemin
diellor? Gjasat janë që, nëse do të lexoni një pjesë për secilën nga këto tema do të harxhoni disa
minuta duke mbledhur atë çfarë dinit para se të filloni të lexoni. Ju duhet të bëni inventarin e njohurive
tuaja paraprake.
Përfytyroni veten si një shkencëtar të vogël. Në librin e leximit 4, kompjuteri jepet si e ardhmja
II.
e shkencës (pjesa: “I gjithëdituri”). A mendoni se kompjuteri e zëvendëson njeriun? Pse? A është e
mundur kjo? Ju si mendoni?
Si çdo lexues i pjekur, duhet të parashikoni përmbajtjen e artikullit duke rikujtuar informacionin
e duhur që mund të lidhet me materialin e ri në artikull. Lexuesit e suksesshëm aktivizojnë atë çfarë 1. Ko
dinë përpara se të fillojnë të lexojnë. Veprimet që udhëheqin nxënësit në përcaktimin e njohurive
K
paraprake përkatëse janë një mënyrë e shkëlqyer për t’u hedhur në fillimin mësimit për një teme
si “një
të re. Shumë studiues mendojnë se njohuritë paraprake të nxënësit rreth materialit janë ndryshori i
të nxë
vetëm më i rëndësishëm në të kuptuarin e materialit. Si mund të vlerësojnë mësuesit se çfarë dinë
paraprakisht nxënësit për një temë dhe t’i ndihmojnë të përdorin këto njohuri? Çelësi është që të psikolo
punohet me nxënësit përpara se të lexojnë një pjesë, kështu ajo çfarë dinë zbulohet dhe lidhet me atë që
atë që do të mësojnë.
Konst
të nxë
Zbatimi i metodave
Metodat e diskutimit të gjerë në klasë (angl. brainstorming) sigurojnë një strukturë mjaft të do- M
bishme për të aktivizuar njohuritë paraprake të nxënësit përpara se të fillojë të mësojë. Këtu mund
dhe nj
të përdoret një shumëllojshmëri të metodave të tilla në klasë, si: LINK, Rendit-Grupo-Emërto, dhe
Alfabeti i njëpasnjëshëm i tryezës së rrumbullakët. H
e tij M
LINK pranë
LINK, akronim i fjalëve në anglisht që në shqip do të thotë: Rendit, Kërko, Shëno dhe Mëso për çë
(Vughan & Estes 1986) është metodë diskutimi të hapur që nxit nxënësit në diskutim të drejtpërdrejtë
e kole
për njohuritë e tyre fillestare për temën. Zbatimi i kësaj metode përfshin hapat e mëposhtëm:
mome
qëndro
1 Vendosni për një fjalë apo koncept kryesor që lidhet me materialin që mund të nxitë përgjigje
e stud
nga nxënësit tuaj. Shënojeni këtë “përgjigje” mbi dërrasën e zezë, në një fletë të bardhë ose në
një fletë transparente mbi projektor. I lini nxënësit për tri minuta të renditin në letër lidhjet për këtë dy for
përgjigje. Për shembull, termi sugjerues për diskutim është Toka, mund të jetë i përshtatshëm për poshtë
klasën e tretë që përgatitet të lexojë mbi këtë temë për Sipërfaqen e Tokës, Dherat dhe shkëmbinjtë. cekët
44 e stinë
51
vetëm
Më pas, pyetni nxënësit për lidhje apo marrëdhënie rreth termit dhe i shkruani ato. Filloni me nxë-
nësit më pak aktivë për të rritur përfshirjen e tyre në diskutim dhe sigurohuni që të marrin pjesë të
gjithë nxënësit. Kini kujdes që të kufizoheni në një përgjigje për një nxënës. Kur secili të ketë ofruar
një lidhje, lejoni nxënësit të përgjigjen me ide të mëtejshme. Gjatë kësaj faze, renditni kontributet e
nxënësve pa bërë komente, as nga ju dhe as nga nxënësit. Nxënësit e klasës së tretë, për shembull,
mund të ofrojnë një shumëllojshmëri të pasur lidhjesh për termin tregues “Toka”.
2 Nxitni nxënësit që të pyesin rreth termave të renditura në tabelë ose në një vend tjetër, sipas
mundësive që keni. Ata mund të pyesin për shembull për qartësimin apo përpunimin e disa termave.
Nxënësit mund të vënë në diskutim disa nga idetë e dhëna. Megjithatë, të gjitha pyetjet drejtohen
për të ndjekur nxënësit, jo mësuesin. Qëllimi i zbatimit të kësaj metode është që mësuesit të mod-
1.elojnë
Konstruktivizmi
këtë proces duke bërë pyetje të tilla si, “Çfarë ju bën të mendoni që…”? dhe duke përzgjed-
Konstruktivizmi
hur përgjigje. Qëllimi i është një tërësi
përgjigjeve doktrinash
të shpejta është tërreth të nxënit.
bëjë nxënësit të Ibisedojnë
konceptuar nga Piazhedhe
me njëri-tjetrin (Piaget, 1953
sikështu arrijnëetë
“një rrugë zbulojnë temën.
përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
3 Gjatë shqyrtimit dhe kërkimit, nxënësit bashkëveprojnë si për të shkëmbyer njohuritë ashtu
dhe për të zgjeruar të kuptuarin e tyre mbi përgjigjen apo konceptin. Për të ndihmuar nxënësit të
marrin këtë përgjegjësi, vendosni disa rregulla që duhet të ndiqen në klasë. Për shembull, i kujtoni
nxënësve që gjatë këtij diskutimi të respektojnë njëri-tjetrin gjatë shqyrtimit të koncepteve që lidhen
me termin kryesor, të kujdesen që të mosbezdisin apo ngacmojnë shokët/shoqet e klasës.
të nxënit.
LIDHJET
Me metodat tradicionale PËRdhe
studiuesit SIPËRFAQEN
mësuesit kanë Evënë
TOKËS
re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dheHapësirë
klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
Planet Dielli
Hëna (sateliti i vetëm i Tokës) Hëna (sateliti i vetëm i Tokës)
Dherat
Shkembinjte pole ekuatori Kontinente
Shkrepa Oqeane
zhavorr
Sipërfaqja e Tokës Dete
zall
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet evetëm forca e rëndesës. Edhe pseLumenj
rrumbullakët përgjigjjaLiqene
Guriçka
e studentëve atmosferadhanë të njejtën
që kishin kryer kolegjin në mekanikë, male
përgjigje naive: “bashkëveprojnë
Rërë kodra
Gurë jeta fusha
poshtë lart që përfaqëson forcën fillestare hedhëse të dorës”.
gjallesa Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
cekët të njohurive. TëPlaneti
tilla përgjigje të gabuara
i tretë i sistemit diellorstudentët kanë dhënë edhe për
pyjefazat e hënës, për shkaqe
Për shembull, përsa i përket Sipërfaqes së Tokës, nxënësit mund të pyesin për atmosferën e Tokës,
jetën dhe gjallesat apo dhe lidhje të tjera të rëndësishme me planetët e tjerë dhe me sistemin diellor.
4 Kur nxënësit të kenë kryer plotësisht shqyrtimet dhe komentet e tyre për termat, fshijeni ta-
belën. I udhëzoni nxënësit të kthejnë nga faqja tjetër fletët e tyre. Vini re atë çfarë kanë mësuar rreth
fjalës treguese. Një mënyrë është që ata të shkruajnë një përkufizim për konceptin.
Ajo çfarë ata shkruajnë mund të bazohet si në përvojën e tyre ashtu dhe mbi diskutimet në klasë II.
gjatë hulumtimit. Tani nxënësit janë gati të lexojnë pjesën. Pas leximit, i kërkoni të shënojnë çfarë
dinë që nga fillimi kur ndeshën materialin e ri.
Përparësitë
1. Ko
• Nxënësit përgatiten për studimin e materialit të ri dhe i paraprijnë përmbajtjes bazuar në atë
K
që tashmë dinë. Nxënësit janë më të motivuar për të lexuar materialin, i cili është i lidhur me
si “një
diçka që ata dinë, me njohuritë e mëparshme.
• Nxënësit me njohuri të gjera fillestare i ndajnë njohuritë e tyre me të tjerët dhe kështu të të nxë
gjithë nxënësit fillojnë të studiojnë duke zotëruar njohuri paraprake për temën. psikolo
• Keqkuptimet apo njohuritë e papërshtatshme të nxënësve korrigjohen gjatë mësimdhënies. atë që
• Nxënësit janë më të vetëdijshëm e të përgjegjshëm për të bërë pyetje, të kërkojnë sqarime
dhe të përfshihen në diskutime rreth temës. Konst
• Nxënësit rishikojnë pas mësimit. Lista mund të rishikohet dhe të shtohet informacion i ri ose të nxë
të korrigjohet informacioni i pasaktë.
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
46 e stinë
53
vetëm
c. HARTA E KONCEPTIT
Le të shohim ... djalin lajmëtar, .. një person që dërgohet përpara... për të siguruar rezervimin.
Ende nuk jam i sigurt nëse kam një ide për fjalën lajmëtar.
“Shihe në fjalor”. Nxënësit gjatë gjithë kohës së shkollimit të tyre, janë të kushtëzuar të ndjekin
këtë këshillë. Por, për shumë nxënës, përdorimi i një fjalori të tillë apo të veçantë, është i kufizuar në
përdorimin e fjalëve në fjali dhe ndonjëherë shpjegimet janë të paqarta në përcaktimin e një fjale.
Këto përcaktime të fjalorit përmbajnë përpunim të vogël dhe mbase mund të mos lidhen fare me
atë që nxënësit tashmë dinë rreth një koncepti apo fjale.
Harta e konceptit (Schwartz & Raphael, 1985), është një metodë që ndihmon nxënësit, në
1.pasurimin e të kuptuarit të një fjale apo koncepti.
Konstruktivizmi
Hartat e konceptit/përkufizimit janë struktura grafike që përqendrojnë vëmendjen e nxënësve
në përbërësit kryesorë të një përkufizimi si:
• klasa apo kategoria;
• cilësitë apo karakteristikat;
psikologjik në• një formë që e apo
ilustrimet quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
shembujt.
atë qëStrategjia,
mësojmë” 1
.
gjithashtu nxit nxënësit të integrojnë njohuritë e tyre vetjake në një përkufizim.
Zbatimi i metodës
Harta e konceptit/përkufizimit është një metodë shumë e mirë për të mësuar leksikun dhe
të nxënit.
konceptet thelbësore në të gjitha lëndët. Zbatimi i metodës përfshin hapat që vijojnë:
1 Paraqitni
dhe njohuri njënëhartë
pasive të konceptit/përkufizimit
të gjitha moshat dhe klasat,në tabelë ose
përfshirë këtunëedhe
një fletë transparente mbi
universitetet.
projektor, nëse keni. Bëni pyetje që të mund të merrni si përgjigje një përkufizim të plotë. Çfarë
ështëHoward Gardner
kjo? Si duket? (Hauard
Cilët Gardner),
janë disa shembujthemeluesi
të saj? Në ifillim
teorisë së inteligjencave
modeloni dhe më pastëmësoni
shumëfishta,
si të në librin
epërdorni hartën
tij Mendja e konceptit/përkufizimit
e pashkolluar paraqet raste duke
ku përzgjedhur një koncept
studiuesit kanë të njohur
vërtetuar dhe duke
se studentët kërkuartë diplomua
e fizikës
informacionin
pranë e duhurprestigjioze
disa kolegjeve për hartën nga
nukklasa.
janëPër
nëshembull, nxënësit
gjendje të duke
zgjidhin iu përgjigjur
probleme bazënjëapo
harte
të për
japin përgjigje
ujin mund ta identifikojnë atë trup i lëngët ose element i domosdoshëm për jetën. Cilësi të tilla si,
0 0
është i tejdukshëm, pa ngjyrë, pa erë, ngrin në 0 C temperatura e tij e vlimit është 100 C, është
i pazëvëndësueshëm për jetën, etj., mund të përfshihen në kutinë me pyetjen, Si është? Nxënësit
mund të japin ilustrime ku gjendet uji, psh., në Tokë (në dete, oqeane, lumenj, apo burime), te
qëndron
bimët, tenë ajër, dhe
kafshët mbitetënjeriu
ushtrohet vetëm
(si përbërës forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
i tyre).
e studentëve që kishin
Një shembull kryer kolegjin
tjetër. Nxënësit në mekanikë,
duke ju përgjigjur një hartedhanë të njejtën
për të drejtat përgjigje
e njeriut mund tanaive: “bashkëveprojnë
identifikojnë
atëforca:
dy si: tërësi e normave
njëra që rrregullon
e ushtruar marrëdhëniet
nga lart-poshtë, shoqërore ndërmjet
që përfaqëson forcën njerëzve. Cilësidhe
e rëndesës, të tilla si, janë
tjetra e ushtruar nga
të pranueshme
poshtë nga të gjithë,forcën
lart që përfaqëson të patjetërsueshme, të vendosura
fillestare hedhëse nga shteti
të dorës”. Ky nukdheështë
të mbrojtura me ligj,i kuptimit të
rast i vetëm
luftohet për t’i mbrojtur, kur ato nuk respektohen apo shkelen. Në kutinë me pyetjen, Si është?, mund të
përfshihen shembuj të të drejtave. Nxënësit mund të shprehen psh: e drejta për arsim, e drejta për ushqim
dhe veshmbathje,e drejta për strehim, e drejta për votim, e drejta e fjalës etj.
2 Paraqitni një term ose koncept të ri kryesor nga materiali që do të mësojnë nxënësit. I vini
nxënësit të punojnë në dyshe për të krijuar një hartë të konceptit/përkufizimit për konceptin e ri. I
udhëzoni ata të përdorin informacione nga pjesa e leximit, një fjalor, apo njohuritë e tyre fillestare
për të plotësuar hartën. Për shembull, nxënësit që po studiojnë temën “Uji dhe avulli i ujit” në një II.
orë diturie të klasës së katërt mund t’i jepet koncepti i ujit për të bërë hartën.
Teksti shkollor i Diturisë së natyrës e përcakton ujin si një trup i lëngët që ndryshon gjendjen e tij
dhe që ka disa karakteristika. Në këtë temë i kërkoni nxënësve të vënë re cilësitë e ujit, psh: nuk ka
ngjyrë por mund t’i jepet, është i tejdukshëm,është pa erë, avullon nën veprimin e nxehtësisë mund
1. Ko
të ndryshojë gjendjen sipas temperaturave dhe merr formën e enës.
K
Disa nxënës mund të përdorin njohuritë e tyre fillestare dhe të shënojnë edhe karakteristikatë tjera
të ujit dhe përdorime të shumta të tij. U kërkoni nxënësve të japin shembuj të përdorimit të ujit nga ato si “një
që nuk jepen në tekstin shkollor, duke treguar dhe domosdoshmërinë e përdorimit të tij në jetën e njeriut të nxë
psikolo
atë që
HARTA E KONCEPTIT
Uji Konst
Çfarë është? të nxë
Trup i lëngët i domosdoshëm Si duket?

M
për jetën
I tejdukshëm dhe nj
Ku gjendet?
Te trupi i njeriut Pa ngjyrë H

e tij M
Te bimët UJI Pa erë pranë
për çë
Te kafshët Temp e vlimit 1000C
e kole
mome
Në natyrë Temp e ngrirjes 00C
qëndro
e stud
Ndryshon gjendjet sipas
temperaturave dy for
poshtë
Merr formën e enës
cekët
48 e stinë
55
vetëm
3 Kur nxënësit të kenë përfunduar së ndërtuari hartat e tyre të konceptit, u kërkoni të shkruajnë
një përkufizim të plotë për konceptin. Theksoni që përkufizimi duhet të përfshijë kategorinë e fjalës,
veçoritë apo karakteristikat e saj dhe shembuj të veçantë dhe duhet të përmbajë fjali të gjata në
vend të përcaktimeve të thjeshta të fjalorit.
Për shembull:
II. Uji është trupPikëpamjet konstruktiviste
i lëngët i domosdoshëm në për të rrjedhshmëria,
jetën e njeriut. Vetitë e tij janë: tejdukshëmria, nxënët
ndryshimi i gjendjeve sipas temperaturave. Uji gjatë nxehjes zmadhon vëllimin e tij, dhe merr formën e
enës. Ai është përbërës i domosdoshëm i trupit të njerëzve, kafshëve dhe bimëve. Gjendet kudo mbi
Tokë, në lumenj, liqene dete etj. Pa ujin nuk do të kishte jetë në planetin tonë.
1. 4Konstruktivizmi
Caktojuni nxënësve të krijojnë harta të konceptit për termat dhe konceptet e tjera kryesore
nga tekstet ose libra tëështë
Konstruktivizmi tjerë që
njëmund
tërësitëdoktrinash
përdoren sirreth
leximetëplotësuese dhe studime të
nxënit. I konceptuar ngapavarura.
Piazhe (Piaget, 1953
si “njëPërparësitë
rrugë e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
të• nxënët,
Nxënësitaizgjerojnë
zhvillon pohimine tyre
të kuptuarit se informacioni
për leksikun dhenga jashtëkryesore
konceptet botëspërtej
është i organizuar
përkufizimeve nga ndërtimi ynë
të thjeshta.
• Nxënësitnëndërtojnë
psikologjik njëqë
një formë paraqitje pamore
e quajmë të përkufizimit
intelekt. të konceptit
Në një kuptim që ndihmon
më pas, procesinaktive
ne në mënyrë e të ndërtojmë
mbajturit
atë që mësojmë”mend1 për një kohë të gjatë.
.
• Nxënësit nxiten të integrojnë njohuritë e tyre fillestare në një përkufizim.
të nxënit.

d. RRJETI I DISKUTIMIT
Sillni ndër mend tërësinë e situatave në diskutime politike ose jo, ku keni marrë pjesë. Ndonjëherë
padyshim jeni përfshirë në shkëmbime pasionante dhe tejet emocionale të mendimeve; herë të tjera
kanë qënë biseda krejt të arsyeshme, të argumentuara në mënyrë serioze. Të gjitha këto diskutime
pasqyrojnë një parim bazë të theksuar, atë të së vërtetës së përsëritur në mënyrë të shpeshtë: Ka
dy anë për çdo pyetje që bëhet. Në këtë mënyrë, nëpërmjet shkëmbimit të ideve me të tjerët, ne II.
kemi mundësi të përpunojmë të menduarin tonë, t’u përgjigjemi pikëpamjeve kundërshtuese ndaj
opinioneve tona dhe të kundërshtojmë informacionin.
Mësuesit e dinë se diskutimet në klasë janë një mënyrë e rëndësishme për të nxitur të menduarit
te nxënësit. Por, është e vështirë për t’u arritur përfshishja e gjithë klasës në diskutim të tilla. Ndodh
shpesh, që vetëm pak nxënës janë të gatshëm për të marrë pjesë dhe si rrjedhojë ata monopolizojnë
1. Ko
bisedën. Ajo që fillon si diskutim në fund përfundon si një dialog midis mësueses dhe një pakice K
nxënësish. Ndërkohë, pjesa tjetër e klasës qëndron në mënyrë pasive ose duke mos dëgjuar ose mos si “një
i kushtuar vëmendje asaj çfarë po thuhet. Për të shmangur këtë gjendje të pakëndshme në klasë, të nxë
rrjeti i diskutimit (Alvermann, 1991) është një strategji e hartuar për të përfshirë të gjithë nxënësit në psikolo
pjesëmarrje aktive në diskutimet që zhvillohen në klasë.
atë që
Zbatimi i metodës Konst

Rrjeti i diskutimit ndërthur katër artet e gjuhës (të leximit, të shkruarit, të folurin dhe të dëgjuarit) të nxë
dhe përfiton nga idetë e të nxënit në mënyrë të përbashkët duke i dhënë nxënësve mundësi të
shumta për të bashkëvepruar. Kjo metodë është shumë e dobishme sidomos për diskutimet në M
lëndën e historisë, të leximit dhe lëndët e shkencave të tjera shoqërore e humanitare. Zbatimi i kësaj dhe nj
metode përfshin hapat e mëposhtëm.
H
1 Përzgjidhni një pjesë nga lënda e historisë që krijon për nxënësit mundësinë për të zhvilluar
e tij M
pikëpamje kundërshtuese të tilla si një histori që kërkon opinione konfliktuale të veprimeve të
pranë
personazhit ose që ka të bëjë me çështje polemike, apo të kundërshtueshme. I përgatitni nxënësit
për lexim, duke aktivizuar njohuritë e tyre fillestare për pjesën e zgjedhur dhe përcaktoni qëllimet e për çë
tyre të leximit (shih: diskutim i njohurive paraprake). e kole
2 Pasi nxënësit të lexojnë pjesën e zgjedhur, paraqitni rrjetin e diskutimit dhe një pyetje për të mome
përqendruar diskutimin. qëndro
Në një ore Diturie të klasës së katërt ku zhvillohet tema e avullimit, nxënësit mund të pyeten: e stud
“A pakësohet uji nga procesi i avullimit”? dy for
3 I caktoni nxënësit të punojnë në dyshe për të nxjerrë anët kundërshtuese të një çështjeje. poshtë
Gjatë kohës që nxënësit punojnë, u kërkoni që në mënyrë të shpejtë të japin argumente të të dyja cekët
50 e stinë
57
vetëm
anëve të një rrjeti diskutimi të shënuar grafikisht në një fletë të bardhë dhe duke iu rikthyer leximit
kur të jetë e nevojshme. Gjatë kësaj faze, theksi vihet në dhënien e argumenteve më të forta për të
dyja anët e rrjetit të diskutimit. I kujtoni nxënësit të lënë mënjanë për një moment opinionet e tyre
personale, për t’u siguruar që të dy pozicionet janë paraqitur në mënyrë të drejtë.
4 Pasi nxënësit të shkëmbejnë pikëpamje dhe t’i shkruajnë në rrjetin e diskutimit, gruponi secilin
II. Pikëpamjet
prej dy nxënësve konstruktiviste
me një dyshe tjetër dhe përmirëkuptim
i kërkoni të punojnë për të arritur të nxënët
mbi këtë
çështje. Në këtë kohë shtohen argumentet shtesë për të dyja anët e çështjes së paraqitur në rrjetin
e diskutimit. Përfundimi i arritur nga grupi shkruhet në fund të rrjetit.
Shembull, një grup mund të arrijë në përfundimin se:
1. 5Konstruktivizmi
Secili grup prej katër nxënësish është gati të paraqesë përfundimet e tij. Jepen tre minuta
kohëKonstruktivizmi
për zëdhënësin/raportuesin e secilitdoktrinash
është një tërësi grup, të arsyetojë
rreth tëpër përfundimet
nxënit. e tyre, gjë
I konceptuar ngaqëPiazhe
zvogëlon
(Piaget, 1953
sigjasën që grupi
“një rrugë i fundit tësë
e përfshirjes mos ketë ide
të gjitha të reja për
arritjeve ngatëempiristët
ofruar kurdhe
të raportojë. I nxitni
racionalistët, që zëdhënësit/
marrin në konsideratë
raportuesit të përmendin çdo pikëpamje kundërshtuese nga diskutimet e grupeve të tyre.
Në një diskutim rreth avullimit, Dituri kl. 4, nxënësit mund të arrijnë në përfundimin se:
Uji në kushte të caktuara shndërrohet në avull dhe ky shndërrim quhet avullim.
Grupe të tjera arrijnë në përfundimin:
Uji që merr nxehtësi,
Konstruktivizmi vlon kur
është arrin temperaturën
mënyrë e vlimit
për të kërkuar dhe për
rrugë mëpasojë avulli shtohet
të efektshme ndërsa uji në
të mësimdhënies dhe të
tëenë pakësohet.
nxënit.
6 Nxënësit tashmë janë të përgatitur për të shkruar përgjigjet e tyre personale ndaj çështjes
së përqendruar. Rrjeti i diskutimit siguron një udhëzues të organizuar ndaj informacionit dhe
dhe njohuri pasive
argumenteve në të
që mund të gjitha moshat
përfshihen në tëdhe klasat,
shkruar. përfshirë
Kështu, këtumund
nxënësit edhetëuniversitetet.
zhvillojnë idetë e tyre
si dhe të reflektojnë mbi diskutimet e shokëve të klasës gjatë kohës që shkruajnë për çështjen.
Përparësitë
për çështje paksa të
• Nxënësit ndryshme
janë nga aktivë
pjesëmarrës ato u janë mësuar apo
në diskutim dhe pyetur në shprehi
zhvillojnë provim. të
Nëtënjënxënit
rast tipik,
në studentë
e kolegjitbashkëpunim.
u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
• Nxënësit
momentin kur ajokanë njëpikën
arrin strukturë për tëtëvlerësuar
e mesit të dy anët
trajektores. e një çështjeje
Përgjigjja e saktë apo pyetjeje
është dhesanxiten
se, për kohë monedha
qëndron tënëpërpunojnë
ajër, mbi prova apo argumente
të ushtrohet vetëmkundërshtuese përparaEdhe
forca e rëndesës. se të pse
shprehin pikëpamjet
përgjigjja ishtee tyre.
e thjeshtë, 70%
• Nxënësit shkruajnë duke përdorur mbështetje të organizuar mirë dhe të zhvilluar për
pozicionet veta.
RRJETI I DISKUTIMIT
UJI DHE AVULLIMI I UJIT
Uji merr nxehtësi (ngrohet) Formon flluska.

Arsyet
II.
Uji në enë pakësohet
Flluskat dalin në sipërfaqe.
kurse avulli shtohet.
A e pakësohet uji gjatë
Uji në enë pakësohet procesit të avullimit? Flluskat shtohen
kurse avulli shtohet. e shumohen.
PO JO Avulli formohet nga pikla

Në një temperaturë të shumë të vogla uji që largohen
caktuar arrin vlimin Ç’është avulli? prej tij gjatë nxehjes
1. Ko
K
Gjendje e gazte e ujit kur
Uji u shndërrua në avull
ai nxehet shumë. si “një
Ky shndërrim quhet avullim

Përfundime Uji u pakësua.
të nxë
psikolo
Avulli u shtua atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
52 e stinë
59
vetëm
e. DI - DUA TË DI - MËSOVA MË SHUMË
Thoni se po mendoni për një udhëtim në një shtet tjetër. Gjatë kohës që përgatitni itinerarin,
analizoni çfarë dini për këtë vend. Kur shfletoni guida të ndryshme udhëtimi, artikuj, harta dhe
broshura, planifikoni veprimtari dhe caktoni vende për t’i parë. Në këtë pikë, ndoshta pyetni veten,
“Çfarë nuk di që do të më pëlqente të mësoja më shumë”? Pasi jeni ‘zhytur’ në materiale të tillë të
II. Pikëpamjet
shumta ju shihni atë çfarë keni mësuarkonstruktiviste
për këtë vend dhe duke vepruarpër tënjohuri
me këto nxënët
ndërtoni
një itinerar që përputhet me dëshirat dhe përparësitë tuaja.
Ky skenar paraqet një ngjarje me dobi praktike dhe që nxit dëshirën për të lexuar. Sfidë e
vazhdueshme për mësuesit është që të nxitin nxënësit të përvetësojnë një shprehi të tillë në klasat
1.e tyre, t’i shndërrojnë ata në mendimtarë aktivë kur lexojnë. Lexuesit aktivë bëjnë parashikime për
Konstruktivizmi
atë që do të lexojnë. Para se të fillojnë të lexojnë, ata analizojnë atë çfarë dinë që më parë rreth një
historie apo teme. Më pas, gjatë leximit ata shohin nëse ajo çfarë parashikuan është e saktë apo jo.
Lexuesit aktivë, ata që janë gjithnjë të vëmendshëm e të përqendruar në tekst, kanë një ide se çfarë
tëtënxënët,
kërkojnëaidhe
zhvillon pohimin
kur mbarojnë se informacioni
se lexuari ngaqëjashtë
vlerësojnë atë botës apo
kanë mësuar është i organizuar
kanë provuar. nga ndërtimi ynë
psikologjik
Shumënë një formë
nxënës që lexues
nuk janë e quajmë
aktivëintelekt.
dhe janëNë një kuptim
të paqartë mëqë
për atë pas, ne të
duhet nëmendojnë
mënyrë aktive
gjatë ndërtojmë
leximit. Metoda Di
1
. – Dua të di – Mësova më Shumë (Carr & Ogle, 1987) i ndihmon nxënësit të
aktivizojnë atë çfarë ata dinë që më parë, përpara se të fillojnë për të lexuar një detyrë të dhënë.
Konstruktivizmi ështëme
Përdorimi i kësaj metode mënyrë për
nxënësit të kërkuar
i ndihmon ata tërrugë
bëjnë më të efektshme
parashikime mbi atë të mësimdhënies
që do të lexojnë dhe të
tënëpërmjet
nxënit. pyetjeve që dalin dhe që atyre do t’i pëlqente t’i përgjigjeshin. Kjo metodë i ndihmon
nxënësit gjithashtu të organizojnë atë çfarë kanë mësuar kur të kenë mbaruar leximin.
dhe njohurii metodës
Zbatimi pasive në të gjitha moshat dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
Di – Dua të di – Mësova (Ogle, 1986) përfshin përdorimin e një organizuesi grafik prej tre
kolonash që bëhet udhëzues i studimit të nxënësve gjatë leximit (shih D-D-M për gjarpërinjtë me
zile). Organizuesi grafik mund të përdoret si një fletëpune ose të shfaqet në dërrasën e zezë ose në
një fletë transparente, sipas kushteve të klasës. Zbatimi i metodës përfshin hapat e mëposhtëm:
1 Shkruani temën kryesore të tregimit apo të pjesës së përzgjedhur në fillim të fletës të ndarë
në tre kolona: D-D-M. U kërkoni nxënësve të thonë atë çfarë dinë apo mendojnë se dinë për
temën. I shënoni këto opinione të tyre në kolonën e parë D - Çfarë dimë. Ndërkohë që nxënësit po
përgatiten të lexojnë një pjesë për gjarpërinjtë me zile të thonë sa vijon: janë helmues, janë 28 lloje
në Amerikë, kafshimi mund të jetë fatal për fëmijët e vegjël. Një përzgjedhje rreth gjarpërinjve me
dy
zileforca:
mundnjëra e ushtruar
të nxjerrë në pah:nga lart-poshtë,
helmues, dhëmbë qëtëpërfaqëson forcën
rrëshqitshëm, e rëndesës,
jetojnë dhedhe
në shkretëtirë tjetra e ushtruar nga
tundin
poshtë lart që përfaqëson
zilet si paralajmërim forcën fillestare hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
për kafshim.
2 Regjistroni pyetjet e nxënësve ndërsa ky informacion hidhet në kolonën e mesit D - Çfarë
duam të dimë. A janë të gjithë gjarpërinjtë me zile helmues? A tkurren gjithmonë përpara se të
zvarriten. A vdes njeriu nëse kafshohet nga ata? A jetojnë në zonën tonë? Si janë?
3 I udhëzoni nxënësit që të kategorizojnë njohuritë dhe pyetjet e tyre, të cilat regjistrohen në një
listë që titullohet kategoritë e informacionit që parashikojmë të përdorim. Kategoritë për gjarpërinjtë
me zile mund të përfshijnë vendin ku jetojnë (vendin), çfarë bëjnë (aftësitë), si janë (përshkrim), dhe
II.
pasojat tek njerëzit (njerëzit).
4 U kërkoni nxënësve të lexojnë përmbledhjen dhe të kërkojnë informacionin që ju përgjigjet

pyetjeve të tyre ose që ndihmon në zgjerimin e të kuptuarit të tyre për temën.
D–D–M 1. Ko
Gjarpërinjtë me zile K
si “një
D (Di) D (Dua të di) M (Mësova) të nxë
• Kanë dhëmbë të mëdhenj • Si duken ata? A – janë të gjithë helmues psikolo
atë që
• Jetojnë në shkretëtirë • A janë helmues të gjithë A – Paralajmërojnë përpara
gjarpërinjtë me zile? se të kafshojnë
• Tundin zilet përpara se Konst
të kafshojnë • A vdesim nëse na kafshon P – Anëtarë të familjes së
të nxë
një gjarpër me zile? nepërkave?
• Jetojnë në vrima
• A i bien ziles gjithmonë V– 28 lloje të gjetura nga M
• Hanë minjtë përpara se të kafshojnë? Kanadaja deri në Amerikën
dhe nj
e Jugut
• Jetojnë ata në zonën tonë?
V – Disa janë gjetur në H
• Cili është ilaçi që pengon perëndim e tij M
helmimin prej tij?
P – Zilet janë vendosur në pranë
pjesët e rrëgjuara të
për çë
lidhura së bashku
e kole
Nj – Kafshimi mund të jetë
fatal për fëmijët e vegjël mome
qëndro
Nj – Disa kafshime mund të
vdesin të rriturit e stud
dy for
A – Disa gjarpërinj të vegjël
lindin të gjallë e jo nga poshtë
vezët
cekët
54 e stinë
61
vetëm
Kategoritë e informacionit që do të përdoret
1. Ku jetojnë (V-Vendi)
2. Çfarë bëjnë (A-Aftësitë)
3. Si duken (P-Përshkrim)
4. Si ndikojnë tek njerëzit (Nj-Njerëzit)
(Marrë nga Buehl, faqe 76)

5 Kur nxënësit të kenë përfunduar leximin, përqendroni vëmendjen e tyre në kolonën e tretë
Mësova – Çfarë kemi mësuar. I pyetni nxënësit për informacionin që kanë zbuluar dhe shkruajeni
atë në ndarjen përkatëse. I pyetni se nën cilën kategori duhet të përfshihet ky informacion (për
1.gjarpërinjtë
Konstruktivizmi
me zile: vendi, aftësitë, përshkrimi apo njerëzit) dhe tregoni kodin e përshtatshëm
Konstruktivizmi
të shkronjës. është
Gjithashtu, njëtë
mund tërësi doktrinash
përfshihen rreth tëtënxënit.
dhe kategori I konceptuar
reja. Nxënësit nga Piazhe
me përvojë mund (Piaget,
ta 1953
sipërmbushin
“një rrugë këtë
fazë në mënyrë arritjeve
të pavarur dukenga empiristët
plotësuar dhe racionalistët,
një informacionin të ri nëqë
njëmarrin në konsideratë
fletë pune
tëD-D-M, poraishumë
nxënët, nxënës
zhvillon do të se
pohimin kenë nevojë për udhëzime
informacioni dhe
nga jashtë orientime
botës ështënëi organizuar
organizimin nga
e këtijndërtimi ynë
informacioni.
6
atë që mësojmë” .
Kur të plotësohet
1
D-D-M, krijoni një hartë të konceptit që bashkon të gjithë informacionin e
përfshirë nëpër kategoritë përkatëse, të dhënë ose nga e tërë klasa ose nga nxënësit të veçantë. Në
këtë mënyrë, informacioni përnë
organizohet tëdetyra
kërkuar rrugë më
me shkrim të efektshme
për nxënësit apo për të mësimdhënies
detyra të llojeve dhe të
tëtënxënit.
tjera. Pyetjet nga kolona D (Çfarë Dua të Di) për të cilat nuk janë dhënë përgjigje nga leximi
shërbejnë si bazë për detyra të tjera në vazhdim, projekte dhe kërkime individuale.
Përparësitë
• D–D–M i ndihmon mësuesit të kuptojnë njohuritë e mëparshme të nxënësve rreth një teme.
• Nxënësit paraqet për
kanë një strukturë raste
të ku
bërëstudiuesit kanë
parashikime vërtetuar
rreth se studentët
asaj që ata e fizikës të diplomua
do të lexojnë.
pranë• disa kolegjeve
Nxënësit prestigjioze
zhvillojnë nuk
shprehitë përjanë në gjendje
t’i bërë të zgjidhin
pyetje vetes probleme
dhe mësojnë bazë në
të lexojnë apomënyrë
aktive
për çështje paksapërtë
t’iu përgjigjur nga
ndryshme pyetjeve
ato utëjanë
tyre rreth
mësuarnjë apo
teme.pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
• Nxënësit
e kolegjit u pyetënudhëhiqen drejtforcat
të dallonin një organizimi kuptimor
që ushtrohen të informacioneve
mbi një monedhë tëtë reja.
• Gjatë mësimit zbulohen dhe ndreqen keqkuptimet apo njohuri të gabuara të nxënësve
rreth temës.
D–D–M
Gjarpërinjtë me zile
Shpesh
lajmërojnë përpara
28 lloje
Kanada deri
se të kafshojnë II.
Të gjithë janë
në Amerikën e helmues
jugut Të lindur të gjallë,
Shumica janë jo nga vezët
gjendur në
ë
sit
shkretërirë 1. Ko
të
Ve
Af
nd
i
K
Disa në perëndim
të Amerikës si “një
të nxë
Gjarpërinjtë
psikolo
me zile
atë që
Nd
iki
Konst
mi
mi
tek
kri
të nxë
rsh
Dallgë të mëdha
nje
Pë
rëz
në oqeane
it
Kafshimi mund M
të jetë fatal për
Familje e fëmijët dhe nj
nepërkave
H
Disa mund të
vdesin të rriturit e tij M
Zilet të përbëra
nga pjesë rrëgjuese pranë
për çë
e kole
(Marrë nga Buehl, faqe 77) mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
56 e stinë
63
vetëm
f. PËRVIJIMI I TË MENDUARIT
Pasi të zbrisni nga anija ndiqni rrugën kryesore, por që deti të ndodhet në krahun tuaj të djathtë.
Kthehuni në rrugën e tretë në të majtë, kaloni përqark ndërtesave të qendrës, vazhdoni drejt shkollës
dhe pasi të kaloni përpara saj, në të djathtë, do të shikoni një pyll të vogël. Vazhdoni rrugën dhe

shpejt do të arrini te çadrat e kampit.
Ajo që na nevojitet me të vërtetë këtu është një skemë. Përvijimi i të menduarit është një
paraqitje pamore e skicuar që na udhëheq në vendmbrritjet e tona. Skemat na lejojnë të kuptojmë
se si lidhet informacioni i duhur brenda përmbajtjes së një tabloje të madhe. Ato na lejojnë të shohim
ku po shkojmë dhe po ashtu na tërheqin vëmendjen drejt shenjave më të rëndësishme gjatë rrugës.
1.Kështu
Konstruktivizmi
ka të ngjarë që nxënësit t’i shohin paraqitjet pamore, skemat, hartat, të tregojnë pjesën më
të madhe të koncepteve
Konstruktivizmi dhenjë
është lidhjet ndërmjet
tërësi tyre, duke
doktrinash rreth utëorientuar
nxënit. Imë mirë në udhëtimet
konceptuar nëpër
nga Piazhe (Piaget, 1953
sikapitujt e tekstit
“një rrugë shkollor. Buzan
e përfshirjes (1993),arritjeve
së të gjitha i përshkruan paraqitjet pamore
nga empiristët ose organizuesit
dhe racionalistët, grafikënësi konsideratë
që marrin
mënyra për të demonstruar lidhjet midis koncepteve dhe ideve kryesore, të tilla si tek përvijimi i të
menduarit.
Zbatimi 1
i metodës.
Përvijimi i të menduarit (ose njihet ndryshe harta e mendjes) është një paraqitje e strukturuar, e
cila mund të paraqesë në mënyrë të suksesshme një material të ri te nxënësit (Barron, 1969). Tierney,
të nxënit.
Readence dhe Dishner (1990) përshkruajnë hapat e mëposhtëm për zbatimin e kësaj metode si një
mënyrë për të nxënë:
1 Analizoni
dhe njohuri njënë
pasive fragment të cilin,
të gjitha moshat nxënësit do ta lexojnë
dhe klasat, për idetë
përfshirë këtudhe konceptet
edhe e rëndësishme
universitetet.
që do të mësojnë. Më pas, përcaktoni nga leximi faktet kryesore dhe leksikun e nevojshëm për
Howard
të kuptuar Gardner
këto (Hauard
koncepte. ShmangniGardner), themeluesi
çdo term i teorisë
të vështirë sëqë
në tekst, inteligjencave të shumëfishta,
nuk është thelbësor për të në librin
tij Mendja
emësuar idetëe kryesore.
pashkolluar paraqet
Në këtë raste
mënyrë ku studiuesit
nxënësit nuk do kanë vërtetuar
të shmangin se studentët
terma që janë tëerëndësisë
fizikës të diplomua
dytësore
pranë disagjatë leximit. prestigjioze
kolegjeve Për shembull,nuk
kur janë
do të në
shpjegoni
gjendjepër
të Stërgjyshërit tanë në një
zgjidhin probleme bazëtekst
aposhkollor
të Diturisë
për çështje së natyrës
paksa të klasës së nga
të ndryshme tretëato
përcaktoni konceptet
u janë mësuar apokryesore
pyeturqënëvijojnë:
provim. Në një rast tipik, studentë
1. Stërgjyshërit tanë janë majmunët.
2. Zhvillimi i tyre mendor dhe fizik ka kaluar disa faza.
3. Majmuni – njeri quhet homosapiens.
qëndron në ajër, imbi
4. Stërgjysh të ushtrohet
përbashkët (i njeriutvetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
dhe majmunit).
2 Leksiku kryesor për këtë temë mund të jetë: zhvillim mendor, dëshmi, fosile, gjuetar i përsosur,
stërgjysh i përbashkët, homosapiens etj. Organizoni leksikun dhe konceptet kryesore në një përvijim
të të menduarit që tregon lidhje midis termave (shih, Përvijimi i të menduarit për stërgjyshërit tanë më
poshtë). Përfshini elementë pamorë të tillë si: shigjeta, kuti, rrathë, paraqitje figurash, ose metoda të
tjera pamore për ta bërë përvijimin e të menduarit më të gjallë dhe që mbahet mend. Përveç leksikut
të veçantë të dhënë në pjesën e leximit, futni në skemë dhe terma që tashmë nxënësit i njohin. Këto
‘pika referimi’ të njohura i ndihmojnë nxënësit të shohin sesi përputhet materiali me njohuritë e tyre
të mëparshme me mësimin aktual. Në shembullin e stërgjyshërve tanë, shtoni tregues që njihen mirë
si tipare tyre, të tilla si zhvillimi mendor, skeleti, jeta në shoqëri, etj
II.
PËRVIJIMI I TË MENDUARIT PËR STËRGJYSHËRIT TANË

1. Ko
K
Shumë kohë
Si burim si “një
më parë Kocka ushqimesh
kafshësh të nxë
Vegla të
thjeshta
psikolo
Periu
dha itë atë që
histo
rike ëshm
D
Janë
Miliona vjet Stërgjyshërit gjetur fosile Konst
më parë tanë
it të nxë
illim Nd
Gjymtyrët e
hv rys
t ez him poshtme forcohen
za et
e zgjaten
M
Fa
1 m gjatësi dhe nj
nuk njihte zjarrin Skeleti
Majmuni njëri Forma e
përdorte shkopinjtë H
kafkës
përgatit vegla të thjeshta e tij M
Njëriu i
Shtylla
shkathët gjatësia 140 cm pranë
kurrizore
zbuloi zjarrin thuajse e drejtë për çë
Njëriu i drejtë
jeton në grupe e kole
aftësi mendore mome
Mbani mend: Njeriu nuk rrjedh nga majmunët e sotëm. Ata rrjedhin nga një stërgjysh i përbashkët. qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
58 e stinë
65
vetëm
3 Këtë skemë paraqiteni para klasës me qëllim për t’i përgatitur nxënësit për të mësuar materialin
e ri. I tregoni të gjithë nxënësve përvijimin e të menduarit të shkruar në tabelë, në një letër të bardhë
ose në një fletë transparente mbi projektor, nëse është e mundur. Por mund edhe t’u jepni secilit
prej nxënësve nga një kopje në një fletë, për ta diskutuar në një veprimtari me grupe të vogla. I nxitni
nxënësit të diskutojnë për kuptimin e fjalëve të leksikut të ri dhe natyrën e lidhjeve midis koncepteve.
II. Pikëpamjet
Ngjallni diskutime me pyetje të hapura, konstruktiviste përparëtë
të tilla si: “Çfarë mund të thoni duke këtënxënët
përshkrim”.
Një mënyrë efikase për të nxitur shqyrtimin e përvijimit të të menduarit, është metoda e ekspertit/
fillestarit. I vini nxënësit të punojnë në dyshe, një nxënës të caktuar si eksperti dhe tjetri si fillestari.
Pasi të dy të kenë patur mundësi të barabarta për të analizuar skemën, eksperti do të tregojë se për
çfarë bën fjalë tema duke përshkruar sistematikisht skemën dhe fillestari do të verë në dukje çdo
1.element
Konstruktivizmi
që mbetet i paqartë.
4 U rekomandoni nxënësve të kenë gati përvijimin e të menduarit të tyre për ta konsultuar
gjatë kohës kur të lexojnë pjesën e re të përzgjedhur. Për të nxitur përdorimin e këtyre skemave si
udhëzues, u kërkoni atyre të shtojnë fjalë të reja, si nga teksti ashtu dhe nga përvoja e tyre, kur bëjnë
psikologjik
lidhjet gjatënë një formë
leximit. që ei quajmë
Pas leximit, intelekt.
ktheni nxënësit Në njëekuptim
në grupet më pas,
tyre të vogla për tëne në mënyrë
hedhur aktive ndërtojmë
në përvijimin
atë
e tëqë mësojmë”
menduarit,
1
. dhe termat e rëndësishme shtesë.
idetë
5
Pasi nxënësit mënyrë
të jenë përme
ushtruar tëpërvijimin
kërkuar errugë më të efektshme
të menduarit, tëpërdorin
ata mund ta mësimdhënies
këtë dhe të
tëmetodë në një sërë mënyrash:
nxënit.
• Nxënësit mund të shtojnë ilustrime për të paraqitur termat kryesorë dhe të ngjyrosin me
Melapsa
metodat tradicionale
me ngjyrë studiuesit
informacionin dhe mësuesit
e koncepteve kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
qendrore.
dhe njohuri pasive
• Nxënësit në të
mund të gjitha
krijojnëmoshat
skemat dhe
e tyreklasat, përfshirënjë
duke përdorur këtu
listëedhe universitetet.
të koncepteve dhe termave
të rëndësishëm. Kjo është veçanërisht produktive për t’i ndihmuar nxënësit të dallojnë lidhjet
brenda materialit që ata sapo kanë lexuar dhe që mund të të realizohen si duke punuar në
e tij Mendja
grupee të
pashkolluar
vogla ashtuparaqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
edhe individualisht.
pranë• disa kolegjeve
Nxënësit mundprestigjioze nuklistën
të përzgjedhin janëe në
tyregjendje të zgjidhin
të koncepteve probleme
dhe termave bazë apo tëdhe
të rëndësishëm japin përgjigje
të krijojnë
për çështje paksa tënjëndryshme
përvijim tënga
të menduarit,
ato u janëi mësuar
cili paraqet
apotëpyetur
kuptuarin e tyre tëNë
në provim. lidhjeve. Përveç
një rast tipik, studentë
e kolegjitkësaj, ata mund
u pyetën t’i shtojnëforcat
të dallonin skemësqëinformacion
ushtrohennga mbinjohuritë e tyre tëtë
një monedhë mëparshme.
• Nxënësve mund t’u caktohet të bëjnë përvijimin e të menduarit të një kapitulli dhe të
paraqesin përmbledhjen për shokët/shoqet për të paraqitur një pjesë të re leximi.
•
Përvijimi i të menduarit është metodë e cila po përdoret gjithnjë e më dendur me kalimin e
dy forca:qënjëra
kohës, e ushtruar
ndihmon nxënësitnga lart-poshtë,
të shohin që përfaqëson
tërë tablonë forcën
kur janë duke e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
mësuar.
Përparësitë
• Nxënësit shqyrtojnë dhe diskutojnë leksikun e ri para se të lexojnë një pjesë të vështirë.
• Nxënësit pajisen një paraqitje pamore të ideve dhe të lidhjeve kryesore ndërmjet informacionit
të rëndësishëm që i udhëzon ata kur lexojnë.
• Nxënësit nxiten të analizojnë se si përshtaten njohuritë e tyre të mëparshme me materialin
e ri që ata do të studiojnë. II.
PËRVIJIMI I TË MENDUARIT AKULLNAJAT

1. Ko
fronti i lugina K
shkrijnë
ngrijnë akullit akullnajave akullnaja
kontinentale si “një
të nxë
lëvizin dheun
dhe gurët Lë Fletë akulli
viz psikolo
in
ë
jan
depozitime Antarktida atë që
AKULLNAJAT Konst
ën per
tok hist iudha
mb
i orik të nxë
ti e
k
efe
erozioni epoka e akullit M
dhe nj
ndryshimet Amerika e Veriut H

shkrirja klimaterike Europa e Veriut
e tij M
pranë
efekti serë për çë
parku Ketle
e kole
ngrohja globale mome

qëndro
e stud
(Marrë nga Buehl, faqe 86)
dy for
poshtë
cekët
60 e stinë
67
vetëm
g. PËRMBLEDHJA E LIDHJEVE NË SHKENCAT E NATYRËS
Si funksionon bota rreth nesh? Çfarë ka në kokën e një fije shkrepëse që e bën atë të ndizet në
flakë kur fërkohet? Nga se krijohen ylberët pas shiut? Përse mjaullijnë macet? Çfarë i bën aspirina
trupit tuaj që të ndjehet më mirë. Si lëviz rryma elektrike nëpër tela? Përse floku ynë thinjet kur

plakemi? Pyetjet janë të gjitha pjesë e asaj që ne bjëmë për t’i dhënë kuptim botës që na rrethon
dhe që të kuptojmë veten tonë. Ne kemi lindur në këtë botë duke vëzhguar dukuritë që ndodhin
rreth nesh dhe kalojmë një pjesë të jetës duke u përpjekur për t’a kuptuar atë. Njërëzit, si lloje duket
se janë të vendosur për t’a njohur.
Ky kuriozitet natyror rreth funksioneve të botës duhet të formojë një bazë të shëndoshë për
1.nxënësit
Konstruktivizmi
e në orë mësimi në lëndët e shkencave natyrore. Për shumë nxënës, ende shkenca nuk
u duket se është e lidhur
Konstruktivizmi menjë
është pyetjet e tyre
tërësi se si ndodhin
doktrinash rreth dhe janë gjërat.
të nxënit. Përkundrazi,
I konceptuar ngashkencën e
sipërvijojnë
“një rrugë si të vështirë me ngatërresa teknike që të zë ngushtë dhe të pengon. Për këta nxënës, të
e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
lexuarit e materialeve shkencore është si të lexojnë një gjuhë të huaj.
Merrni në shqyrtim shembullin e mëposhtëm të lëndës Dituri natyre:
Elektriciteti prodhohet nga gjeneratorët që vihen në lëvizje me anën e turbinave. Në
hidrocentrale turbina rrotullohet nga uji që bie nga një lartësi e caktuar nga diga. Në
termocentrale
Konstruktivizmi ështëturbina rrotullohet
mënyrë për tënga avulli i ujit.
kërkuar rrugë Avulli
mëvëtë
nëefektshme
rrotullim turbinën dhe kjo vë
të mësimdhënies dhe të
në lëvizje gjeneratorin që prodhon elektricitet.
të nxënit.
Nxënësit duke lexuar pjesë me përmbajtje nga shkencat mund të ndeshin në fjalë të panjohura
Mekuptime
që kanë metodattëtradicionale studiuesit
sakta në gjuhën dheShumë
e shkencës. mësuesit
ngakanë vënë re
këto terma cektësi
takohen në tërrallë
shumë kuptuarit
jashtë e nxënësve
dhe njohuri pasive
përmbajtjes në të
shkencore. gjitha moshat
Nxënësit dhe klasat,
shumë shpejt humbinpërfshirë këtu edhe universitetet.
në këto informacione të detajuara dhe nuk
gjejnë në librat e tyre asnjë lidhje të mundshme midis shkencës dhe të kuptuarit e botës që i rrethon.
Përmbledhja e lidhjeve në shkencat e natyrës (Buehl, 1992), është metodë që përdoret para
tij Mendja
eleximit e që ieorienton
pashkolluar paraqet
nxënësit raste
të bëjnë kulidhje.
këtë studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
Zbatimi
për çështjei paksa
metodës
të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
Kjo metodë përfshin parashikimin e një kapitulli apo artikulli shkencor përpara leximit me
qëllim që të lidhë përmbajtjen me atë që nxënësit tashmë dinë apo kanë kaluar. Para se nxënësit
qëndron
të zhytennë
nëajër, mbi
detajet të ushtrohet
e leximit, vetëm kështu
do të mundin forca e‘tërëndesës. Edhe epse
shohin pamjen përgjigjja
madhe sesi kyishte e thjeshtë,
kapitull do 70%
etëstudentëve që pjesë
lidhet me disa kishintëkryer
botëskolegjin në mekanikë,
që i rrethon’. dhanë
Zbatimi i kësaj të njejtën
metode përfshinpërgjigje naive: “bashkëveprojnë
hapat e mëposhtëm:
1 Paraqitni ushtrimin duke diskutuar me nxënësit sesi i ndihmon shkenca të kuptojnë aspeke
të jetës apo të botës së tyre. Përzgjidhni shembuj të ndryshëm materialesh shkencore dhe i kërkoni
klasës të gjejë sesi lidhet secili material me jetën e tyre, për shembull, një fragment mbi rrymat e
ftohta dhe të ngrohta dhe shiun që bie, i cili mund të lidhet me pyetjet mund të bëjnë nxënësit
përse bie shi ose përse shpesh është më ftohtë pasi bie shi. Për një pjesë rreth mikroorganizmave që
jetojnë në ujë, nxënësit mund të bëjnë lidhje duke refletuar në atë pse nuk ështe e sigurtë të pish
ujin e lumit apo të liqenit. Në një artikull për kafshët dhe bimët e rrezikshme, nxënësit mund të bëjnë
lidhje me histori ngjarjesh për xhunglën e Amazonës apo delfinët e kapur në rrjetat e peshkatarëve.
II.
2 Shpërndajuni nxënësve një fletë të paplotësuar për përmbledhjen e lidhjeve në shkencat
e natyrës dhe u tregoni si ta përdorin atë duke patur një fletë të bardhë ose edhe duke përdorur
dërrasën e zëzë. U thoni nxënësve t’u ndjekin kur lexoni shpejt një pjesë teksti nga dituria e natyrës
dhe mendoni për gjërat që përmenden në tekst të cilat ju i dalloni apo jeni njohur që më parë. Mos
1. Ko
i kushtoni rëndësi termave teknikë apo informacionit që nuk e njihni.
K
3 I kërkoni nxënësve të kalojnë pjesën e mbetur të kapitullit. U kërkoni të punojnëme shokun/ si “një
shoqen për të plotësuar seksionin Çfarë është e njohur, të përmbledhjes së lidhjeve në shkencat e të nxë
natyrës (shih Përmbledhjea e lidhjeve në shkencat e natyrës për kërpudhat). Vini në dukje se vetëm
psikolo
informacione të njohura, jo teknike duhet të kapen nga vëzhgimi i tyre si dhe nga leximi i shpejtë
atë që
i kapitullt. I nxitni të përdorin figurat dhe grafikët në kapitull për t’i ndihmuar që të bëjnë lidhje.
Për shembull nxënësit që bëjnë një analizë të kapitullit mbi kërpudhat ka të ngjarë të zbulojnë që, Konst
megjithëse teksti përmban një ngarkesë të madhe terminologjie, ka shumë gjëra që lidhen me jetën
të nxë
apo përvojat e tyre. Shumë nxënës do të mund të njohin shumë nga llojet e kërpudhave, likeneve
etj., të dhëna në figura. Ata mund të fillojnë të vendosin se ku mund të përputhet ky kapitull me M
përvojat e tyre. dhe nj
4 Nëse kapitulli ka një përmbledhje, i udhëzoni nxënësit ta lexojnë atë si fazën tjetër të analizës
H
së tyre. I kërkoni nxënësve të identifikojnë temat kryesorë ku përqendrohet kapitulli. Megjithëse
e tij M
përmbledhjet zakonisht vihen në fund të kapitullit, nxënësit duhet të zhvillojnë shprehinë që të
pranë
konsultojnë këtë mundësi të studimit përpara se të futen në informacionin e ri. Për shembull,
përmbledhja e kapitullit mbi kërpudhat tregon se duhet të analizohen tre fusha të përgjithshme; për çë
si janë të ndërtuar këpurdhat, si riprodhohen dhe si ushqehen, të cilat përfshihen në seksionin e e kole
përmbledhjes, Cilat tema mbulohen? mome
qëndro
5 I kërkoni nxënësve të krijojnë pyetje personale rreth materialit. Duke punuar me çifte i nxitni
të mendojnë se çfarë dinë për temën e kësaj fushe dhe çfarë mund të kërkojnë të zbulojnë. Këto e stud
përfshihen në seksionin, Çfarë pyetjesh keni. Fillimisht, do të keni nevojë të modeloni llojet e pyetjeve dy for
që njerëzit kanë zakonisht për shkencën, pyetje të cilat nuk jepen konkretisht në tekst, që synojnë poshtë
të theksojnë detaje faktike. Në vend të kësaj, bëni pyetje më të përgjithshme që mund të ngrihen cekët
62 e stinë
69
vetëm
në mënyrë natyrale nga njerëz kureshtarë. Për shembull pyetjet që mund te rrjedhin për kërpudhat
mund të jenë: Pse rriten këpurdhat pikërisht në atë vend? Përse disa prej tyre janë helmuese? Përse
lëshojnë spore tek buka? Përse buka zë myk? A ka spore në ajrin e kësaj dhome? Si ja kanë arritur
të nxjerrin ilaç nga kërpudhat?
PËRMBLEDHJE E LIDHJEVE NË SHKENCAT E NATYRËS

II. Pikëpamjet konstruktiviste
Kërpudhat për të nxënët
Çfarë është Cila është lidhja? Lexoje shpejt dhe shqyrto kapitullin për gjëra që janë të
njohura dhe lidhi ato me jetnë tuaj ose botën. Renditini ato më poshtë:
e njohur?
1. Konstruktivizmi • kërpudha myku në vende…
• ushqim i prishur likenet
Konstruktivizmi është një tërësi doktrinash
• spore rreth
të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
penicilina
të nxënët, ai zhvillon pohimin se informacioni
Lexo përmbledhjen. nga jashtë
Cilat cështje duketbotës
se janëështë
më tëi rëndësishme?
organizuar nga ndërtimi ynë
Çfarë çështjesh
psikologjik • Si duket
Trajtohen?në një formë që e quajmë struktura
intelekt. Në njëe tyre?
kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
• Si riprodhohen?
• Si ushqehen?

Pyetje që janë me interes. Çfarë pyetjesh keni rreth materialit që mund
të Çfarë
nxënit.
pyetjesh
t’I jepni përgjigje në kapitull?
keni?
• Pse kërpudhat rriten në vende të errëta?
• Pse myken udhqimet kur prishen?
dhe njohuri pasive në të gjitha moshat dhe klasat,
• Si vendosen përfshirë
sporet tek buka?këtu edhe universitetet.
• Pse disa nga përpudhat janë të helmëta?
• Si mund
Howard Gardner (Hauard Gardner), të dalloni iseteorisë
themeluesi cilat nga kërpudhat janë të
së inteligjencave të shumëfishta,
helmëta në librin
dhe cilat janë të sigurta për t’u ngrënë?
Organizimi I kapitullit: Çfarë kategorish të informacionit janë dhënë në
përSiçështje
janë paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
këtë kapitull?
organizuar?
• Struktura
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat e kërpudhave
që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
• Ushqimi
• Riprodhimi
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet• vetëm
Llojet e forca e rëndesës.
kërpudhave: mykuEdhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
sporet
likenet
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson kërpudhat
forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
6 A do të marrin përgjigje nga leximi pyetjet e nxënësve? U kërkoni nxënësve të plotësojnë: Si janë
organizuar pjesë të përmbledhjes duke skicuar organizimin e kapitullit. Kategoritë e informacionit
zakonisht shënohen nga titujt ose kryeradha e seksionit. Kapitulli i kërpudhave ndahet në katër
seksione: struktura, të ushqyerit, riprodhimi dhe llojet. Nxënësit tashmë kanë ndërmarrë një vëzhgim
të thellë dhe orientues të kapitullit. Ata janë përqendruar në bërjen e lidhjeve me materialin se sa të
lejohen të ngarkohen më shumë nga sa duhet nga një tërësi leksiku të ri të vështirë. II.
7 U kërkoni nxënësve të lexojnë seksionin e parë të kapitullit, duke e pasur përmbledhjen e
lidhjeve në shkencat e natyrës gati për t’i kujtuar për çfarë flet kapitulli, kur ndeshin terminologji
teknike dhe informacione të detajuara. Termat teknikë, zakonisht janë të dhënë në mënyra të cilat
dallohen me lehtësi brenda tekstit dhe nxënësit shkathtësohen në vendndodhjen e përcaktimeve 1. Ko
dhe në shkrimin e tyre si përgjigje të pyetjeve. I nxisni nxënësit të shohin leksikun shkencor si leksikun K
e gjuhës së huaj, duke e përkthyer atë në gjuhën shqipe, në gjuhën që flasim. U kërkoni nxënësve të
si “një
përdorin skedat për të njëjtin qëllim: të përkthejnë termat shkencorë në një gjuhë më të kuptueshme.
të nxë
8 Integrimi i paqartësive apo vështirësive në terma, në skeda është një teknikë mjaft efikase që psikolo
i ndihmon nxënësit të mësojnë të flasin me leksikun e ri. Kjo mënyrë i ndihmon nxënësit të lidhin atë që
fjalët e reja me kuptimin apo shpjegimin e tyre. Për shembull, termi rizoid (bukë e mykur) mund
të kujtojë që këto të fundit janë sporet e vogla që ngjisin në bukën e mykur. Treguesi dallohet nga Konst
shqiptimi i fjalës, e cila jep lidhjen midis rizoideve dhe shfaqjes së tyre të mëvonshme në një copë të nxë
bukë të mykur. I nxisni nxënësit të përdorin imagjinatën e tyre kur zhvillojnë këta tregues të kujtesës
për fjalë të ndryshme. M
dhe nj
Përparësitë
H
• Nxënësit bëjnë lidhje kuptimore me materialin përpara se t’i kërkohet të përpunojnë e tij M
informacion e panjohur. pranë
• Nxënësit shohin se si përshtaten informacionet dhe kanë strukturë për t’i dhënë kuptim asaj për çë
që lexohet. e kole
• Nxënësve i jepet një strukturë për të përkthyer materiale të vështira në diçka që ka kuptim
mome
për ta.
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
64 e stinë
71
vetëm
PËRMBLEDHJE E LIDHJEVE NË SHKENCAT E NATYRËS
Truri elektronik
Çfarë është Cila është lidhja? Lexoje shpejt dhe shqyrto kapitullin për gjëra që janë të
njohura dhe lidhi ato me jetnë tuaj ose botën. Renditini ato më poshtë
e njohur?
• Kompjuter, orë, aparatura elektronike
lodra elektronike etj. në shërbim të njeriut.
Çfarë çështjesh Lexo përmbledhjen. Cilat cështje duket se janë më të rëndësishme?

1. trajtohen?
Konstruktivizmi • Çfarë është kompjuteri.
• Si është kompjuteri.
Konstruktivizmi është një• tërësi doktrinash
Ndërtimi rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
I kompjuterit.
si “një rrugë e përfshirjes së të• gjitha
Dobitë e kompjuterit.
arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
• Cili është pozicioni tij në zhvillimin shoqëror të sotëm.
Çfarë pyetjesh 1 Pyetje që janë me interes. Çfarë pyetjesh keni rreth materialit që mund
atë që mësojmë” . t’i jepni përgjigje në kapitull?
keni?
• Si arrin kompjuteri të kryejë veprime?
Konstruktivizmi është mënyrë për të
• Çfarë kërkuar
është çipi? rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
• Cila është pamja dhe ndërtimi i tij?
të nxënit.
• Cili është roli i tij tek kompjuteri?
• Kompjuteri ka një apo shumë çipe?
Si janë Organizimi I kapitullit: Çfarë kategorish të informacionit janë dhënë në
këtë kapitull?
organizuar?
Howard Gardner (Hauard• Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
Pjesa kryesore e mendjes së kompjuterit (truri elektronik)
• Ndërtimi
e tij Mendja e pashkolluar paraqet raste kudhe funksionikanë
studiuesit i trurit të kompjuterit.
vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
• Shërbimet që i kryen njeriut sot.
• Pozicioni i kompjuterit në jetën e sotme shoqërore.
7. Mësime model
a. MODEL: Kafshët si pjesë e natyrës

II.
LËNDA: Dituri natyre
KLASA: III
TEMA: Kafshët si pjesë e natyrës

1. Ko
(Shumëllojshmëria dhe përhapja e kafshëve)
K
OBJEKTIVAT:
REZULTATET E TË NXËNIT:
si “një
Ne fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë në gjendje :
të nxë
• Të përcaktojnë mjediset ku rriten kafshët.
• Të kategorizojnë në një skemë të strukturuar përhapjen dhe përshtatjen e kafshëve. psikolo
• Të argumentojnë rëndësinë e përhapjes dhe përshtatjes së kafshëve në natyrë. atë që
KONCEPTET KRYESORE: kafshët, përhapje, përshtatje.

Konst
STRUKTURA E MËSIMIT të nxë
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve M

Parashikimi Diskutim i drejtuar Nxitja e ideve Punë më gjithë klasën dhe nj
(përgatitja për të nxënët)
Ndërtimi i njohurive Përvijimi i të menduarit Paraqitje grafike e Punë në dyshe

(përpunimi i përmbajtjes) informacionit
H
Përforcimi Imagjinatë e drejtuar Të lexuarit Punë në dyshe

e tij M
(konsolidimi i të nxënit) ndërveprues
pranë
ZHVILLLIMI I MËSIMIT për çë

e kole
Parashikimi / Përgatitja për të nxënët- Diskutim i drejtuar
Mësuesja vendos nje video ne televizor me një film dokumentar mbi përhapjen e kafshëve në natyrë.
mome
Nxënësit shohin videon për 8 – 10 minuta në qetësi. Pasi shohin dokumentarin mësuesja shtron para qëndro
nxënësve disa pyetje për te cilat merr përgjigje nga nxënësit. Mësuesja shkruan në dërrasë temën e stud
«Kafshët si pjesë e natyrës» dy for
Mësuesja: Ku jetonin kafshët? poshtë
Nxënësi 1: Kudo mësuese, në tokë dhe në ujë.
cekët
66 e stinë
73
vetëm
Nxënësi 2: Në vende të ngrohta dhe të ftohta.
Nxënësi 3: Nuk e mendoja që në shkretëtirën e nxehtë jetonin kafshë.
Nxënësi 4: Pse nuk i ke parë devetë që kalojnë në shkretëtirë ?
Sot do të mësojmë mbi përhapjen dhe përshtatjen e kafshëve në natyrë.
Ndërtimi / Përpunimi i përmbajtjes - Përvijim i të menduarit

II. Pikëpamjet
Mësuesja analizon konstruktiviste
këtë fragment të rëndësishëm për
të mësimit: Kafshët janë të nxënët
të shpërndara gjithandej
në rruzullin tokësor. Ato u përshtaten vendeve ku jetojnë dhe lëvizin për të siguruar ushqim. Këto
vende janë të ngrohta, shumë të nxehta apo dhe shumë të ftohta.
• Kafshët janë të përhapura kudo në rruzullin tokësor.
• Ato jetojnë në tokë, nën tokë, në ujë dhe pranë ujit.
1. Konstruktivizmi
• Kafshët përshtaten me mjedisin ku jetojnë.
Konstruktivizmi
Udhëzohen nxënësit tëështë njëshigjeta,
përdorin tërësi doktrinash
kuti, rrathë rreth të nxënit.
në mënyrë I konceptuar
qe të organizojnë një nga
lidhjePiazhe (Piaget, 1953
ndërmjet
sikoncepteve
“një rrugëkryesore.
e përfshirjes së tëparaqet
Mësuesja gjitha arritjeve nga
në letër të empiristët
bardhë dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
skemën.

të nxënit.
Pë
rha
pjstudiuesit
a
dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Mjedisi
KAFSHËT
ja
tat
rsh
Pë
Kështu nxënësit ndahen në grupe dyshe dhe punojnë me librin. Analizojnë dhe plotësojnë skemën.
Mësuesja ndjek punën e tyre sipas grupeve të vogla duke udhëzuar nxënës të veçantë. Plotësimi i
skemës bëhet ne bazë të pjesëve përbërëse të mësimit. Nxënësit janë të lirë të përdorin edhe ngjyra.
Nga puna e bërë kemi skemën e plotësuar:
Vende breshka II.

Shumë të ngrohta
Tokë
të ftohta dhelpra
Shumë Pë ariu
të nxehta rha
pja 1. Ko
Nën tokë urithi
K
Vende Mjedisi
të ftohta KAFSHËT krimbi
si “një
i tokës
të nxë
ja
tat
psikolo
rsh
gaforre
Ngjyra atë që
Pë
Në ujë
peshq
Konst
Forma
të nxë
Lejleku
Madhësia Pranë ujit M
Rosa dhe nj
H
Përforcimi / Konsolidimi i njohurive – Imagjinatë e drejtuar
e tij M
Mësuesja jep një situatë ku nxënësi duhet të përdorë imagjinatën.
pranë
Ju jeni një ari që jetoni në malin e Dajtit. Për një çast mendoni se do të shkoni të jetoni në një vend polar.
për çë
• A mund të jetoni atje ?
e kole
• Çfarë duhet të ndryshoni ?
• Me çfarë do të ushqeheni ? mome
Nxënësve u kërkohet të imagjinojnë situatën dhe të pushojnë disa çaste. Ata punojnë me shokun e qëndro
grupit duke përshkruar me radhë se çfarë kanë imagjinuar ? e stud
Nxënësi 8 : Në këto kushte nuk mund të jetoj atje. Më duhet patjetër të ndryshojë ngjyrën e gëzofit dy for
dhe trashësinë e tij. Tani jam një ari i bardhë dhë me gëzof të trashë. Ushqehem me peshq. Më merr
poshtë
malli shpesh për drurët e pyllit dhe mjaltin e bletëve.
cekët
68 e stinë
75
vetëm
Mësuesja : Më pëlqen imagjinata jote. Pra kafshët për të jetuar në mjedise të ndryshme duhet të
përshtaten.
DETYRË - A dini ndonjë kafshë që jeton dhe në tokë dhe në ujë.
Vlerësimi i nxënësve do të bëhët në bazë të punës me skemën, dhënies së shembujve dhe punës me
imagjinatën e drejtuar.
Nga përvoja: Në këtë temë nxënesit përshtatën njohuritë e tyre me materialin që studiuan. Bënë një
paraqitje pamore të koncepteve kryesore dhe ishin mjaft aktivë në dhënien e shembujve.
1.Modeli
Konstruktivizmi
i mësimit është mbështetur në tekstin Dituri Natyre 3, Shtëpia botuese Albas, viti i botimit
2006,Konstruktivizmi
faqe 66-68. është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953

të nxënit.

b. MODEL: Lindja, zhvillimi dhe plakja e gjallesave
LËNDA: Njëriu dhe natyra
KLASA: III
TEMA: Lindja, zhvillimi dhe plakja e gjallesave.
OBJEKTIVAT:
II.
Në fund të orës së mësimit nxënësit do të jenë në gjendje:
• Të identifikojnë ndryshimet fizike të ndodhura në trupin e tyre.
• Të nxjerrin përfundime për zhvillimin e jetës së njeriut, bimëve dhe shpendëve.
• Të bëjnë dallimin mes fazave të zhvillimit të bimëve e njeriut me shpendët. 1. Ko
KONCEPTET KRYESORE: Zhvillimi i bimëve, shpendëve, njerëzve. K
MJETE: Foto të zhvillimit të bimëve, të shpendëve dhe njeriut. si “një

të nxë
STRUKTURA E MËSIMIT
psikolo
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve atë që
Parashikimi Dil rrotull, fol rrotull Të nxënit Punë në dyshe
(përgatitja për të nxënët) bashkëpunues Punë me gjithë klasën Konst
Ndërtimi i njohurive Organizuesi grafik i analogjisë Paraqitja grafike e Punë me grupe
(përpunimi i përmbajtjes)
të nxë
informacionit
Përforcimi Mendo/krijo dyshe/diskuto Të nxënit Punë në dyshe

(konsolidimi i të nxënit) bashkëpunues Punë me gjithë klasën
M
dhe nj
ZHVILLLIMI I MËSIMIT
H
Parashikimi (përgatitja për të nxënët): Dil rrotull, fol rrotull
e tij M
Nxënësit kanë sjellë në klasë albumin e tyre me fotogafi. Duke përdorur veprimtarinë “Dil rrotull, fol
rrotull” nxënësit njihen me ndryshimet fizike të trupit të tyre. pranë
Nxënësit shkojnë në një vend të hapur në klasë dhe ecin rrotull derisa mësuesi ose mësuesja përplas për çë
duart një herë. Ndalojnë, krijojnë dyshe dhe i tregojnë njëri – tjetrit albumin me foto, ku vërejnë e kole
ndryshimet fizike që kanë pësuar që nga lindja. mome
Pas disa minutave mësuesi ose mësuesja përplas duart dy herë dhe nxënësit fillojnë të ecin përsëri.
qëndro
Përsëritet ky veprim edhe njëherë tjëtër.
e stud
Disa nxënës përshkruajnë ndryshimet fizike që kanë pësuar.
dy for
Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes): Organizuesi grafik i analogjisë
poshtë
Mësuesi ose mësuesja paraqet para nxënësve foto ku tregohet zhvillimi i bimëve me anë të farës.
cekët
70 e stinë
77
vetëm
Përshkruhet nga nxënësit ecuria e mbirjes së bimës nga fara.
Nxënësit punojnë në dyshe duke listuar disa bimë që zhvillohen me farë.
Në të njëjtë mënyrë zhvillohet veprimtaria duke përshkruar krijimin e zogjve të pulës nga veza.
Mësuesi ose mësuesja u tregon nxënësve se zhvillimi i një shpendi ngjan me zhvillimin e një bime si
dhe me zhvillimin e njeriut.
Mësuesi ose mësuesja i ndan nxënësit në grupe me nga 4-5 nxënës.
II. Pikëpamjet
U shpjegohet atyre konstruktiviste
se duhet të evidentojnë për
ngjashmëritë e ndryshimet mes tëtënxënët
zhvillimit shpendëve,
të bimëve, të njeriut dhe do të plotësojnë tabelën e organizuesit grafik të analogjisë.
Tabela jepet e gatshme nga mësuesi ose mësuesja për çdo grup.
Përfaqësues të grupeve paraqesin punimet para klasës.
1. Konstruktivizmi
Koncepti i ri Koncepti i njohur
Shpendi Njeriu Bima
Ngjashmëritë Dallimet
Bimët krijojnë bimë të reja Fara e bimës zhvillohet në tokë ose
atë që Shpendët
mësojmë” .
dhe1njerëzit krijojnë në ujë.
pasardhës. Embrioni i shpendit zhvillohet në vezë.
Embrioni i njeriut zhvillohet në barkun
Bimët, njerëzit dhe mënyrë
shpendët kanë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies
e nënës. dhe të
nevojë për ushqim.
të nxënit. Sipas llojit të bimëve duhen disa muaj
Bimët, njerëzit dhe shpendët kalojnë për t’u zhvilluar.
në disa etapa rritje. Embrionit të njeriut i duhet më shumë
Me metodat tradicionale studiuesit dhe mësuesitkohë
kanë
për vënë re cektësi në të kuptuarit
t’u zhvilluar. e nxënësve
Bimët,njerëzit dhe shpendët janë Shpendët zhvillohen për disa ditë.
dhe njohuri
pjesë e pasive
zinxhirit në të gjitha moshat
ushqimor. dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
Bimët nuk lëvizin.
Bimët, njerëzit dhe shpendët nuk Shpendët cicërojnë dhe fluturojnë.
Howard Gardner
mund të jetojnë (Hauard Gardner),
pa ujë. themeluesi iNjerëzit
teorisë së inteligjencave
flasin, ecin. të shumëfishta, në librin
e kolegjit u pyetën të dallonin forcat qëe ushtrohen
Kategoritë mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
marrëdhënieve
Të gjithë gjallesat lindin,
qëndron në ajër, mbi të ushtrohetzhvillohen,
vetëm forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
rriten,
shumohen,
e studentëve që kishin kryer kolegjin plaken dhe
në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
në fund vdesin.
Përforcimi (konsolidimi i të nxënit): Mendo,krijo dyshe ,diskuto.
Mësuesi ose mësuesja udhëzon nxënësit të plotësojnë fjalët që mungojnë në detyrën 2 në tekst.
Më pas nxënësit do të krijojnë dyshe dhe do të diskutojnë rreth plotësimit të detyrës.
Diskutimet zgjerohen me klasën.
Detyrë shtëpie:
Krahasojnë etapat e zhvillimit të njeriut gjatë moshave të treguara në figurën e tekstit.
II.
Vlerësimi i nxënësve:
Gjatë kësaj ore nxënësit do të vlerësohen për dallimet që përcaktojnë në ndryshimet fizike të trupit
të tyre, për mënyrën e organizimit të njohurive dhe krahasimin nëpërmjet organizuesit grafik të
analogjisë ndërmjet fazave të zhvillimit të njeriut e shpendëve me bimët.
1. Ko
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Njeriu dhe natyra 3, Shtëpia botuese e librit K
shkollor, Prishtinë, 2009, faqe 38-39
si “një
të nxë
psikolo
atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
72 e stinë
79
vetëm
c. MODEL: Njeriu ushqehet me prodhime të bimëve dhe të shtazëve
KLASA: III
TEMA: Njeriu ushqehet me prodhime të bimëve dhe të shtazëve.

II.
OBJEKTIVAT:
Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët
• Të listojnë në tabelën alfabetike disa nga ushqimet më të përdorura.
• Të përshkruajnë rëndësinë e ushqimeve bimore e shtazore për organizmin e njeriut.
1. Konstruktivizmi
• Të gjykojnë për shumëllojshmërinë e ushqimeve dhe shfrytëzimin e natyrës.
Konstruktivizmi
KONCEPTET KRYESORE:është një tërësi
Ushqime doktrinash
të njëllojshme, rreth të
ushqime tëparregullta,
nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
ushqime të shumëllojshme.
siMJETE:
Teksti, së të gjithaushqime
piramida ushqimore, arritjevebimore
nga empiristët dhe
e shtazore, racionalistët,
fletë që marrin në konsideratë
A4, fruta, perime.
.
Fazat e strukturës Strategjitë mësimore Veprimtaritë e nxënësve Organizimi i nxënësve
Parashikimi Alfabeti i njëpasnjëshëm në Zhvillimi i fjalorit Punë në grupe

tryezën e rrumbullakët
Zhvillimi i fjalorit. Punë individuale
Ndërtimi i njohurive Harta e konceptit Paraqitja grafike e Punë me të gjithë
të nxënit.
(përpunimi i përmbajtjes) informacionit klasën.
Të nxënit
Përforcimi Rrjeti i diskutimit Punë në grupe
Me metodat tradicionale bashkëveprues.
studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
(konsolidimi i të nxënit) Punë me gjithë klasën
Nxitja e diskutimit
Parashikimi: (përgatitja për të nxënit) Alfabeti i njëpasnjëshëm në tryezën e rrumbullakët.
Mësuesi pasi prezanton temën dhe objektivat që do të arrijë në këtë orë mësimore kërkon nga
pranë disatëkolegjeve
nxënësit ndahen nëprestigjioze nuk5-janë
grupe me nga në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
6 nxënës.
për çështje
Secili grup paksa
paiset të
mendryshme nga ato unga
fletën e përgatitur janë mësuartëapo
mësuesi pyetur
alfabetit të në provim. Në një rast tipik, studentë
njëpasnjëshëm.
e Jepen udhëzime
kolegjit u pyetënnxënësve për punën
të dallonin forcatqëqëdoushtrohen
të kryejnë.mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
Mësuesi: -kur
momentin Në ajo
çdoarrin
kuti pikën
do të eshënoni emrin
mesit të e një ushqimi
trajektores. (frut,
Përgjigjja perime,
e saktë embëlsirë,
është se, për çfarëdo
sa kohë monedha
ushqimi). Duhet të kemi parasysh që emri i ushqimit të fillojë me shkronjën që ka në kuti.
Psh: Në kutinë me shkronjën A shkruajmë Arra, në kutinë me shkronjën F shkruajmë fiku, ose
flija. E kështu me radhë.
Nxiten nxënësit të plotësojnë sa më shumë kuti. Në përfundim të kohës prej 10 minutash
poshtë lart që epërfaqëson
përfaqësuesit grupeve doforcën
të dalinfillestare hedhëse
të prezantojnë të dorës”.
punën Ky nuk
e tyre duke ështëedhe
shpallur rast fituesin.
i vetëm i kuptimit të
Tabela e plotësuar do të ketë këtë formë.
A B Ç D DH
C
Arra Buka Çaj Dardha Dhallti
E Ë F G GJ H
Elbi Ëmbëlsira Fiku Gështenja Gjiza Hurma
I J K L LL M
Imambajalldi Japrak Kumbull Limon Llokum Mishi
N
Ngjala
NJ
O
Oriz
P
Patate
Q
Qumësht
R
Revani
II.
RR S SH T TH U
Rrushi Spinaqi Shega Turshi Thana Ullinj
V X Z Zh
XH Y
Veza Xaxiq Zerdelia Zhele me fruta
1. Ko
Ndërtimi i njohurive ( përpunimi i përmbajtjes) Harta e konceptit. K
Mësuesi ose mësuesja kërkon nga nxënësit të vendosin sipër bankës ushqimin, frutin, lëngun,
si “një
ujin, bukën që ato kanë marrë për të konsumuar në pauzë.
të nxë
Ndërkohë nxënësit prezantojnë ushqimet e tyre, mësuesi ose mësuesja vendos në tabelë mjetin
psikolo
e përgatitur “piramida e ushqimit”
atë që
Konst
Yndyrnat dhe sheqernat
Gjalp dhe të nxë
ëmbëlsira
M
Vezë, mish pule,
Ushqime shtazore
qumësht, salçiçe dhe nj
Mollë, dardhë, domate, H

banane, speca … Fruta dhe perime
e tij M
pranë
Biskota, bukë, byrek, kuleçë … Drithërat
për çë
e kole
Nxënësit nisur dhe nga piramida e ushqimeve mësojnë se çfarë lloji ushqimi përdorin, bimor apo
mome
shtazor? Në cilin grup bëjnë pjesë ushqimet e tyre?
Mësuesi apo mësuesja udhëzon nxënësit që me laps në dorë do të bëjnë një lexim materialit qëndro
mësimor duke nënvizuar konceptet kryesore dhe informacionin e ri. Gjatë kohës që nxënësit e stud
lexojnë, mësuesi apo mësuesja ka paraqitur në tabelë skemën grafike e cila do të plotësohet më dy for
pas në mënyrë të organizuar nga mësuesja apo mësuesi me mendimet e të gjithë nxënësve. Së poshtë
pari do të mendojnë për fjalinë kryesore dhe më pas për pëgjigjet e pyetjeve të tjera. cekët
74 e stinë
81
vetëm
Tabela e plotësuar mund të kishte formën:
HARTA E KONCEPTIT (Ushqimet )
Çfarë janë ?
Lëndë të domosdoshme për Si duhet të përdoren?

jetën e njeriut
Të shumëllojshme
Ku gjendet?
Te bimët Pesë herë në ditë
Te kafshët Ushqimet Perime dhe fruta

1. Konstruktivizmi
Konstruktivizmi
Në natyrë është një tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
Shumë lëngje
të nxënët,Nëaidet,
zhvillon Përdoren
lum …pohimin se informacioni nga jashtë botës është i organizuar
Jo ushqim te tepërt nga ndërtimi ynë
Shumë pastërti

Të freskëta Të ziera Të pjekura Të përpunuara
të nxënit.
Përforcim (konsolidim i të nxënit) Rrjeti i diskutimit
Me etapë
Në këtë metodat tradicionale
do të realizohet studiuesit dhe mësuesit
teknika e rrjetit kanëku
të diskutimit, vënë
në re cektësi
qendër në të kuptuarit
të tabelës mësuesi e nxënësve
dhe
aponjohuri pasive
mësuesja në të gjitha
ka shkruar moshat
pyetjen binare dhe klasat, përfshirë
(që nënkupton mendimekëtupër
edhe
dheuniversitetet.
kundër).
A duhet të konsumojmë
Howard vetëm
Gardner (Hauard ushqime
Gardner), bimore? iPse?
themeluesi teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
Nxënësit do të diskutojnë në grupe dhe do të arsyetojnë për përgjigjen e zgjedhur. Mendimet e
tyre shkruhen në tabelë nga mësuesi.
për çështje paksa të ndryshme nga ato u Ijanë
RRJETI mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
DISKUTIMIT
e kolegjit u pyetën PO
të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë JO
të hedhur drejt lart në ajër në
-Po, ato kanë shumë vlera -Jo, ushqimi për njeriun
qëndron në ajër, ushqyese. A duhet
mbi të ushtrohet vetëm të konsumojmë
forca e rëndesës. Edheduhet
pse ipërgjigjja
shumëllojshëm.
vetëm ushqime bimore? - Mishrat e ndryshëm, si
- Treten mirë dhe shtojnë oreksin.
e studentëve që kishin kryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën
pulat,përgjigje naive: “bashkëveprojnë
peshqit, karkalecat e
-Disa prej tyre kanë veti të mbytin Pse? detit, e të tjerë kanë shumë
dy forca: njëra e mikrobet.
ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën eproteina,
rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
që nuk gjenden në
poshtë
- Sallata lart që
e gjelbër përfaqëson
pastron gjakun forcën fillestare hedhëse të dorës”. Kyushqimet bimore.
nuk është rast i vetëm i kuptimit të
dhe ndihmon gjumin.
Detyrë:
Plotësoni në tekst detyrën nr. 2 dhe përshkruani rëndësinë e lojrave në natyrë.
Vlerësimi: Do të vlerësohen nxënësit për përfshirje aktive në plotësimin e tabelës alfabetike.

Nxënësit shkruajnë emra ushqimesh të ndryshme.
Vlerësimi i nxënësve do të bëhet duke patur parasysh nivelin e përgjigjeve dhe përgjegjësinë e
tyre në shprehjen e mendimeve rreth informacionit të paraqitur me anën e “Hartës së konceptit”.
II.
Do të vlerësohen për pjesëmarrjen në diskutim, vlerësimin e mendimeve të tyre dhe të shokëve
e shoqeve mbi pyetjen binare të rrjetit të diskutimit.
1. Ko
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Njeriu dhe natyra 3, Shtëpia botuese e librit K
shkollor, Prishtinë, 2009, faqe 52-53 si “një
të nxë
psikolo
atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
76 e stinë
83
vetëm
ç. MODEL: Ndotja e ujit
LËNDA: Dituri natyre
KLASA: IV
TEMA: Ndotja e ujit

OBJEKTIVAT:
• të përshkruajnë rëndësinë e ujit për njeriun.
• të rendisin katër mënyra të ndryshme të ndotjes së ujit nga njeriu.
1. Konstruktivizmi
• të listojnë dy argumente se si mund të ndihmojnë në rastet e shpërthimit të ujërave të
zeza pranë lagjes sënjë
tyre.tërësi doktrinash rreth të nxënit. I konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
siKONCEPTET
“një rrugë eKRYESORE:
përfshirjes së
Uji,tëndotja
gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
.
Parashikimi Stuhi mendimesh Nxitja e diskutimit Punë me klasën

Ndërtimi i njohurive Të nxënët me këmbime Të lexuarit Punë në grupe
të nxënit.
(përpunimi i përmbajtjes) ndërveprues
Përforcimi Rrjeti i diskutimit Të nxënët në Punë me klasën

Me metodat
(konsolidimi tradicionale
i të nxënit) studiuesit dhe mësuesit
bashkëpunimkanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
Parashikimi (përgatitja për të nxënë)
Për t’i paraprirë punës në grupe ekspertësh, nxënësve ju është kërkuar që paraprakisht të lexojnë
pranë disa materiale
dhe gjejnë kolegjeverreth
prestigjioze nuk
përdorimit të ujit,janë në gjendje
rëndësisë së tij përtë zgjidhin
njeriun, probleme
ndotjes bazë
së ujit dhe apo tësëjapin
mbrojtjes tij. përgjigje
për
Përçështje paksa
këtë mund të ndryshme
të shfrytëzohen nga ato
materiale ngau revista
janë mësuar apo pyetur
të ndryshme, në provim.
Enciklopedia NëLibri
për fëmijë, një irast
dijestipik,
etj. studentë
eJukolegjit
drejtohemi nxënësve
u pyetën të me këto fjalë:
dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
“ Secili
momentin kurnga
ajonearrin
ka përgjegjësi për ujin,
pikën e mesit sepse jemi përdorues
të trajektores. Përgjigjjatëetij.saktë
Problemi
ështëështë se duhet
se, për ta monedha
sa kohë
mbrojmë dhe ta ruajmë nga ndotja”.
Po si ta bëjmë këtë?
Ju kërkohet nxënësve të përgjigjen dhe listohen përgjigjet e tyre në tabelë, letër muri, etj. Me
ndihmën e nxënësve, kategorizojmë përgjigjet sipas koncepteve që do të diskutohen në fazën e
poshtë larttëqë
ndërtimit përfaqëson forcën fillestare hedhëse të dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
njohurive.
Mësuesja Të tilla
njeh nxënësit mepërgjigje të objektivat
temën dhe gabuara studentët
e mësimit. kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
e stinëve, për trajektoret e objekteve të lëshuara në hapësirë apo për lëvizjen e trupave77
84 të tyre. Ata jo
duke ndërgjegjësuar duke ndërtuar impiante
njërëzit për mbrojtjen e duke kontribuar të për pastrimin e ujrave
mjedisit gjithë
Mbrohet
II.
NDOTJA E UJIT Pasojat

plehrat kimike
1. Ko
Shkaktohet nga hedhurinat
e rrezikshme për K
ujërat jetën e bimëve
e zeza kafshëve dhe si “një
ujërat që dalin njerëzve të nxë
hedhja e nga industria
psikolo
Shpërthimet e mbeturinave
anijeve çisternë atë që
Konst
Ndërtimi i njohurive: (përpunimi i përmbajtjes) të nxë
Ndahet klasa në katër grupe duke numëruar nga 1 në 4. Përcaktohen grupet bazë dhe grupet e
M
ekspertëve. Nxënësit bëhen “ekspertë” duke i mësuar njeri – tjetrit pjesë nga materiali.
dhe nj
Janë përgatitur fletë në të cilat janë shkruar pyetje për secilin grup.
Grupi I parë: Cilët janë ndotësit më të mëdhenj të ujërave?
H
Grupi I dytë: Si mund të mbrohen burimet, lumenjtë, liqenet, detet nga ndotja?
e tij M
Grupi I tretë: Si mund të pastrohet uji i ndotur?
pranë
Grupi I katërt: Si mund të ndihmoni juve në rast të shpërthimit të ujërave të zeza.
a. kujdes për veten, si? për çë
b. Lajmeroji të tjerët, si? e kole
mome
Pasi nxënësit kanë lexuar materialin që do ta ketë secili (nga libri ose të fotokopjuar) grupet e qëndro
ekspertëve përgatisin pjesën e tyre për pyetjet. U jepet kohë grupeve që t’i diskutojnë pyetjet dhe të
e stud
vendosin se si do t’i japin mësim. Në grupet e ekspertëve, detyra e nxënësve është që të vendosin
dy for
se si ta drejtojnë sa më mirë diskutimin e secilës pyetje. Kjo do të thotë që të ngulmohet që nxënësit
poshtë
të kuptojnë se detyra e tyre nuk është thjesht dhënia e një përgjigjeje në emër të grupit, por t’i
drejtojnë të tjerët në grup të gjejnë përgjigje. cekët
78 e stinë
85
vetëm
Gjatë kohës që grupet e ekspertëve punojnë, mësuesi qarkullon nga grupi në grup që t’i ndihmojë
në realizimin e detyrave si dhe të bëjë sqarimet për të cilat ata kanë nevojë.
Pasi janë përgatitur të japin mësim pjesën e tyre (sipas pyetjeve të ekspertëve), nxënësit largohen
nga grupi i studimit dhe kthehen në grupin bazë. Secili prej anëtarëve të grupit bazë prezanton
para grupit idenë për të cilën është bërë ekspert, duke nxitur pjesëmarrjen e anëtarëve të grupit
dhe marrjen e pyetjeve nga ana e tyre. Kjo realizon shqyrtimin në detaje të çdo ideje nga secili prej
II.
nxënësve. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët
Përforcimi (konsolidimi i të nxënit)
Nxënësit reflektojnë individualisht për ato që kanë mësuar. Ju drejtohet një pyetje binare (pyetje
binare janç ato që kanë dy përgjigje të mundshme). Me anë të shembujve mund të jepet përgjigje
1.poKonstruktivizmi
ose jo. Në këtë rast mësuesi kërkon tri arsye që mbështesin secilën prej anëve të argumentit.
Konstruktivizmi
A mundemi është
ne si fëmijë një tërësi
ta ruajmë doktrinash
dhe ta mbrojmë rreth të ndotjet?
ujin nga nxënit. I Si?
konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
siSecila
“një dyshe
rrugë epasi përcakton
përfshirjes sëqëndrimin e argumentuar,
të gjitha arritjeve bashkohetdhe
nga empiristët meracionalistët,
një dyshe tjetër.
qëAta i shohin
marrin në konsideratë
tëpërgjigjet
nxënët,qëaikan dhënë,pohimin
zhvillon anët e argumentit dhe shtojnë
se informacioni ngaose ndryshojnë
jashtë botës listat
është e tyre. Të katër nxënësit
i organizuar nga ndërtimi ynë
debatojnë cështjet e tyre deri sa arrijnë në një përfundim .
Mësuesi ose mësuesja u kërkon disa grupeve të thonë qëndrimet e tyre dhe argumentat mbi të cilat
i mbështesin ato. Mësuesi mund tju thotë grupeve të debatojnë me njeri – tjetrin në qoftë se ata
kanë qëndrime të kundërta.
të nxënit.
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Dituri Natyre 4, Shtëpia botuese Albas, viti i botimit
2007,Me
faqe 58-59. tradicionale studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
metodat

d. MODEL: Ndotja e mjedisit jetësor dhe qëniet e gjalla
KLASA: IV
TEMA: Ndotja e mjedisit jetësor dhe qëniet e gjalla.
OBJEKTIVAT:
II.
• Të identifikojnë disa nga ndotësit kryesorë të mjedisit dhe qënieve të gjalla.
• Të përshkruajnë mjedisin e ndotur nga mbeturinat e lëngta, të gazta dhe të ngurta.
• Të gjykojnë rreth pasojave të mjedisit për jetën e gjallesave. 1. Ko
KONCEPTET KRYESORE: Ndotje të lëngëta, të gazta, të ngurta. Toka, ajri, uji. K
MJETE: Pamje të ndryshme me mjedise të ndotura në tokë, në ajër, në ujë. si “një

të nxë
psikolo
Parashikimi Diskutim për njohuritë Diskutim i ideve Punë me të gjithë
(përgatitja për të nxënët) paraprake Zhvillim i të folurit klasën. Konst
Ndërtimi i njohurive Lexim i imët me kodim. Të lexuarit Punë me të gjithë
të nxë
ndërveprues. klasën. Punë nëdyshe.
Përforcimi Shënime mbi shënime Paraqitja grafike e Punë individuale.

(konsolidimi i të nxënit) informacionit. M
dhe nj
H
Parashikimi (përgatitja për të nxënët) – Diskutim për njohuritë paraprake.
e tij M
Mësuesi ose mësuesja pasi prezanton temën e mësimit, kërkon nga nxënësit të mendojnë sa më
pranë
shumë fjalë, lidhur me termin “Ndotje e mjedisit”.
për çë
Mësuesi ose mësuesja e shkruan këtë term në tabelë, ndërsa nxënësit të pajisur me nga një fletë
e kole
do të renditin mendimet e tyre për 3-4 minuta.
Mësuesi kërkon nga nxënësit, se çfarë mendimesh kanë ato rreth termit “Ndotje e mjedisit”
mome
qëndro
Mendimet e nxënëve mësuesi ose mësuesja i shkruan në tabelë si më poshtë: e stud
dy for
poshtë
cekët
80 e stinë
87
vetëm
KANALET E ZEZA MBETURINAT
DËMTON KAFSHËT UZINAT
EROZIONI FABRIKAT
NDOTJA E MJEDISIT
II. GAZI
DËMTON NJERËZIT
MAKINAT
ACIDET DERDHJET KIMIKE
1. Konstruktivizmi NAFTA DËMTON BIMËT
siMendimet
“një rrugëe enxënësve
përfshirjes së të gjitha
vendosen arritjeve
në tabelë nga
ashtu siçempiristët
ato i japin dhe racionalistët,
pa bërë komente.që marrin në konsideratë
tëNënxënët,
fillim aktivizojmë
ai zhvillonnxënësit
pohimin mësepak aktivë dhe gradualisht
informacioni nga jashtë përfshihet e gjithë
botës është klasa. nga ndërtimi ynë
i organizuar
psikologjik
Ndërtimi inë një formë
njohurive që e quajmë
(përpunimi intelekt. Në-një
i përmbajtjes) kuptim
Lexim mëme
i imët pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
kodim.
Mësuesi 1
. nxënësve:
u drejtohet
Sot do të mësojmë mësimin me një metodë të re. Informacioni do të merret me anën e leximit
me kodim ose me simbole.
tëSqarohen
nxënit. nxënësit: Do të lexoni tekstin individualisht me laps në dorë dhe sa herë që do të
ndeshni në njohuri që flitet për mbeturinat e gazta do të vendosni shenjën (M.G.) Kur të
ndesheni në informacion që flitet për mbeturina të lëngëta do të shënoni (M. L.) Kur të lexoni
informacion për mbeturina të ngurta do të shënoni (M. N)
Ndërkohë që nxënësit lexojnë individualisht, mësuesi ose mësuaja përgatit skicën e tabelës si
më poshtë:
pranë disa kolegjeve
M.G prestigjioze nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme
M.L. M.bazë
N apo të japin përgjigje
Mbeturina të gazta Mbeturina të lëngëta Mbeturina të ngurta
- Ndotin ajrin - Krijohen nga derdhjet - Mbeturinat e ngurta
e -kolegjit
Krijohenu nga
pyetën të dallonin
tymrat e forcat që të
e ujrave ushtrohen
ndotur me mbi një monedhë
krijohen të
ngahedhur
objektetdrejt lart në ajër në
uzinave dhe fabrikave naftë, acide dhe helme. e prishura
- Dëmtojnë gjithë qëniet - Ndotin mjedisin - Ambalazhet e ushqimeve
e gjalla
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet- Dëmton
vetëm njerëzit
forca e rëndesës. Edhe - Erozioni, gërryerjaishte
pse përgjigjja e e thjeshtë, 70%
- Bimët me ajrin ndotur i - Peshqit ngordhin nga uji lumenjëve dhe e përrenjve.
e studentëve që kishin kryer kolegjin
zverdhin gjethet. në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
i ndotur
- Toka helmohet
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, nga ujërat forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
që përfaqëson
e zeza
poshtë lart që përfaqëson forcën fillestare hedhëse
- Përdorimi i ujit ështëtëi dorës”. Ky nuk është rast i vetëm i kuptimit të
dëmshëm për njeriun.
Pasi plotësohet tabela me mendimet e nxënësve, kërkohet që ata të plotësojnë në tekst ushtrimin
e dhënë me fjalët që mungojnë.
Në përfundim të kohës lexohet zinxhir njëri pas tjetrit nga 5-6 nxënës.
Përforcimi. (konsolidimi i të nxënit ) Shënime mbi shënime

Me anën e kësaj teknike nxënësit do të shënojnë treguesin kryesor që është ndotja e mjedisit
me numrin 1. Treguesi 2 janë llojet e ndotësve dhe treguesi 3 janë llojet për çdo ndotës.
Psh: II.
1. Ndotësit e mjedisit
2.Ndotësit e gaztë
3. Tymi i uzinave dhe fabrikave
3. Mjetet e transportit rrugor 1. Ko
3. Tymi i duhanit
K
2. Ndotësit e lëngët
si “një
3. Derdhja e ujrave të zeza
të nxë
3. Derdhja e naftës dhe e detergjentëve
3. Derdhja e kimikateve psikolo
2.Ndotësit e ngurtë. atë që
3. Hedhja e amballazheve ushqimore
Konst
3. Erozioni i lumenjve
3. Hedhja e mbeturinave ndërtimore të nxë
Në përfundim të punës, nxënësit në dyshe ose në grupe lexojnë punën e bërë dhe kërkohet nga
M
nxënësit që të nxjerrin mesazhin e temës duke shkruar dhe disa këshilla.
dhe nj
Të mbrojmë mjedisin nga ndotësit duke zbatuar këto rregulla:
1- Të mos lejojmë të ndërtohen qendrat industriale pranë qendrave të banuara. H
2- Të mos përdorim makinat e vjetra për transport.
e tij M
3- Të mos derdhen ujrat e zeza direkt në lumenj, liqene ose dete.
pranë
Detyrë shtëpie. për çë
Të shkruajnë disa këshilla për ruajtjen e mjedisit
e kole
Vlerësimi i nxënësve: mome
Në këtë orë mësimi nxënësit do të vlerësohen për gjithpërfshirjen në dhënie mendimesh, qëndro
për mënyrën e vendosjes së simboleve, shpjegimet përkatëse dhe interpretimin e simboleve.
e stud
Gjithashtu vlerësohen për klasifikimin e llojeve të ndotësve dhe sistemimin e dijeve.
dy for
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Njeriu dhe natyra 4, Shtëpia botuese e librit poshtë
shkollor, Prishtinë, 2009, faqe 90-91 cekët
82 e stinë
89
vetëm
dh. MODEL: Pjesët kryesore të bimës
KLASA: IV
TEMA: Pjesët kryesore të bimës

OBJEKTIVAT: E TË NXËNIT:
REZULTATET
• Të emërtojnë pjesët kryesore të bimës.
• Të përcaktojnë rolin e secilës pjesë të bimës.
1. Konstruktivizmi
• Të përshkruajnë rëndësinë e bimëve për jetën e gjallesave .
Konstruktivizmi
KONCEPTET është Kripëra
KRYESORE: një tërësi doktrinash
minerale, rreth tëqelizat
fotosinteza, nxënit. I konceptuar
e gjetheve, nga ushqyese.
materiet Piazhe (Piaget, 1953
siMJETE:
Fidane bimësh tësëmbjella
të gjitha arritjeve
2 javë nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
më parë.
.
Parashikimi Dil rrotull, fol rrotull Diskutim i ideve Punë në dyshe.

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të klasën
Punë me gjithë mësimdhënies dhe të
Zhvillim i fjalorit
Ndërtimi i njohurive Përvijim i të menduarit Paraqitja grafike e Punë me gjithë klasën.
të nxënit.
(përpunimi i përmbajtjes) informacionit Punë në dyshe.
Përforcimi Shënime mbi shënime Nxitja e diskutimit Punë në grupe

Me metodat
(konsolidimi tradicionale
i të nxënit) studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
e Parashikimi: (Përgatitja për të nxënët) Dil rrotull, fol rrotull.
tij Mendja e pashkolluar paraqet raste ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
Mësuesi ose mësuesja pasi prezanton temën e mësimit para nxënësve, kërkon nga ata, të lëvizin
në hapësirat boshe të klasës, ndërkohë ai ose ajo shkruan në tabelë pyetjen: Cilët janë pjesët
e kësaj bime që kemi mbjellur dy javë më parë? Përse shërbejnë ato? (Bima e mbjellë
e vendoset
kolegjit unëpyetën të tëdallonin
një vend dukshëm forcat
para që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
nxënësve)
momentin kurdëgjojnë
Nxënësit kur ajo arrin pikën
fjalën e mesit
“stop” ngatë trajektores.
mësuesi Përgjigjja
ose mësuesja, doetësaktë
kapenështë se, për
për dore sa kohë monedha
me shokun
qëndron në ajër,
apo shoqen mbi më
që kanë të ushtrohet
pranë. Nëvetëm forca e të
këtë moment rëndesës. Edheepse
gjtha dyshet përgjigjja
krijuara do të ishte e thjeshtë,
lexojnë në 70%
e tabelë pyetjetqë
studentëve e shkruara nga kolegjin
kishin kryer mësuesi ose mësuesja, më
në mekanikë, pas do
dhanë të të kthehen
njejtën përballë
përgjigje njëri-tjetrit
naive: “bashkëveprojnë
dydhe do të shkëmbejnë mendime për njohuritë që dinë dhe kujtojnë nga klasa e tretë për bimën.
forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
Në përfundim të kohës prej 1 – 2 minutash mësuesi ose mësuesja do të jap komandën tjetër
“Koha mbaroi” Nxënësit do të rikthehen nëpër vend dhe më pas mësuesi do të pyes:
Me cilin ishe në dyshe Dardan? (Unë isha në dyshe me Arbrin) – Të dy nxënësit ngrihen në këmbë.
Dardan çfarë mësove nga Arbri?
- Unë nga Arbri mësova, se pjesët kryesore të bimës janë rrënjët, kërcelli, dhe gjethet.
Po ti Arbri çfarë mësove nga Dardani?
- Unë mësova nga Dardani, se rrënja thith ujin nga toka.
- Po ti Vesa? Po ti Valbona? …
Në këtë mënyrë japin mendime tre, katër dyshe nxënësish duke shpalosur kështu njohuritë që II.
ato zotërojnë dhe shërbejnë si ndihmë për mësuesen ose mësuesin në ndërtimin e dijeve në
fazën tjetër të mësimit.
Ndërtimi i njohurive. ( përpunimi i përmbajtjes) Përvijim i të menduarit.

Hapet teksti dhe nxënësit do të lexojnë me laps në dorë materialin e ri.
1. Ko
Mësuesi shkruan në tabelë çështjet kryesore të mësimit. Psh:
K
- Cilët janë pjesët e bimës?
si “një
- Cilët janë kushtet jetësore të bimës?
- Çfarë kuptojmë me fotosontezë dhe materiale ushqyese? të nxë
- Cila është rëndësia e bimëve për jetën e gjallesave? psikolo
Ndërkohë që nxënësit shënojnë konceptet kryesore në fletore, mësuesi ose mësuesja kërkon atë që
nga nxënësit që të pasqyrojnë informacionin e ri me skema, diagrame shigjetore e rrathë me qëllim
që të krijohet lidhje në mes koncepteve. Konst
Mësuesi ose mësuesja paraqet skemën në letër të përgatitur më parë dhe ua shpërndan nxënësve. të nxë
PROCESET M
PJESËT
dhe nj
BIMA
H
RËNDËSIA
KUSHTET
e tij M
pranë
Nëxënësit në dyshe do të punojnë me librin dhe më pas do të plotësojnë skemën.
Do të përqëndrohen nxënësit në plotësimin e diagrameve me ngjyra dhe forma të ndryshme. për çë
Skema e plotësuar nga nxënësit mund të ketë këtë formë: e kole
mome
-Rrënja (thith uji dhe kripra minerale) - Krijimi i ushqimit në gjethe (fotosinteza)
-Kërcelli ( çon lëndën ushqimore në gjethe) përmes kushteve jetësore … qëndro
-Gjethja (Prodhon materien ushqyese)
e stud
BIMA -Krijon lëndën ushqyese
-Çliron oksigjen dy for
-Uji -Drita
- Thith dioksid karboni
-Ajri -Trualli
-Mundëson jetën e gjallesave (njeriut, poshtë
-Nxehtësia
kafshëve dhe bimëve.
cekët
84 e stinë
91
vetëm
Mësuesi ose mësuesja kontrollon punën e bërë nga nxënësit duke aktivizuar grupet e vogla të
nxënësve në dyshe.
Përforcimi ( konsolidimi i të nxënit) Shënime mbi shënime

Nxënësit mund të punojnë në grupe për të plotësuar në tekst fjalët që mungojnë në rubrikën e
dhënë dhe më pas sistemojnë informacionin sipas teknikës: “Shënime mbi shënime.”

Diskutohet duke u bazuar mbi të dhënat.
Mësuesi ose mësuesja pyet: Për çfarë punuam së bashku sot?
Nxënësit : Për bimët
Pra me numrin 1 do të shënoni – bima
Pjesët kryesore të bimës i shënoni me numrin - 2
1.MeKonstruktivizmi
numrin - 3 shënoni funksionet që kryejnë pjesët kryesore të bimës.
siFleta
“njëerrugë
plotësuar ka këtë formë.
e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
1 – Bima
2 - Rrënja
3-Thith ujin dhe kriprat minerale.
3-Forcon bimën me truallin.
2- Kërcelli
3-Është pjesa mbitokësore e bimës.
të nxënit.
3-Dërgon ujin dhe kriprat minerale në gjethe.
2-Gjethja
3 -Qelizat e gjetheve krijojnë materiet ushqyese.
3-Thith dritën dhe nxehtësinë e diellit.
3-Çliron
Howard oksigjen
Gardner dhe Gardner),
(Hauard thith CO2 themeluesi
( dioksid karboni).
i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
e tij Mendja3-Mundëson
e pashkolluarfrymëmarrjen e kafshëve
paraqet raste dhe vetë
ku studiuesit bimës.
kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
3-Gjethja është mushkëria e bimës.
eDetyrë:
kolegjit u pyetën të dallonin forcat që ushtrohen mbi një monedhë të hedhur drejt lart në ajër në
Numroni frutat e krahinës tuaj, sipas ëmbëlsisë dhe flisni për rëndësinë e tyre.
Vlerësimi:
eNxënësit do tëqëvlerësohen
studentëve përkolegjin
kishin kryer gjithëpërfshirjen dhe përdhanë
në mekanikë, përgjegjësinë e tyre
të njejtën në dhënien
përgjigje naive:e “bashkëveprojnë
mendimeve.Vlerësohen për pëcaktimin e saktë të funksionimit që kryen çdo pjesë e bimës,
për kushtet jetësore, procesin e fotosintezës dhe rëndësinë e tyre për jetën e gjallesave.Do të
vlerësohen për argumentet e tyre bindëse.
e. MODEL: Organet ndijore - shqisat
KLASA: V
TEMA: Organet ndijore - shqisat
OBJEKTIVAT:
II.
• Të identifikojnë organet e shqisave
• Të nxjerrin përfundime për funksionet e secilit organ.
• Të hartojnë këshilla për mbrojtjen dhe higjenën e shqisave. 1. Ko
KONCEPTET KRYESORE: Shqisa, higjenë, mbrojtje. K
MJETE: Teksti, pamje me organet e shqisave si “një

të nxë
psikolo
Parashikimi Di / Dua të di / Mësova Diskutimi i ideve Punë individuale
(përgatitja për të nxënët) Konst
Ndërtimi i njohurive Di / Dua të di / Mësova Ndërtimi i shprehive Punë me klasën
të nxë
studimore
Përforcimi Ditari dypjesësh Nxitja për të përsosur Punë individuale

(konsolidimi i të nxënit) të shkruarin Punë me klasën
M
dhe nj
H
Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Di / Dua të di / Mësova (D-D-M)
e tij M
Mësuesja ose mësuesi i njeh nxënësit me temën dhe u kërkon nxënësve të mendojnë se çfarë
pranë
dinë për të. Nxënësit do t’i shkruajnë idetë e tyre në një listë duke i diskutuar ato me shokun
për çë
ose shoqen pranë.
Mësuesja ose mësuesi vizaton një tabelë DDM dhe u kërkon nxënësve të thonë çfarë dinë për e kole
temën. I shkruan idetë e tyre në kolonën Çfarë dimë? mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
86 e stinë
93
vetëm
Di Dua të di Mësova
Organet e shqisave janë: syri, veshi, hunda ,
gjuha dhe lëkura.
Ndryshimet në natyrë i ndiejmë nëpërmjet
organet shqisore.
Me sy shohim gjërat që na rrethojnë.
Me veshë dëgjojmë zërin, tingujt, zhurmën etj.
II.Me gjuhën dallojmë
shijen e ushqimit.
Me hundë ne dallojmë erën e këndëshme
nga ajo pakëndëshme.
Lëkura mbron trupin.
Krahasohen e diskutohen përgjigjet në dyshe. Më pas diskutimi zgjerohet me klasën.

1. Konstruktivizmi
Ndërtimi i njohuriveështë
Konstruktivizmi (përpunimi i përmbajtjes)
një tërësi Di / të
doktrinash rreth Dua të di I/konceptuar
nxënit. Mësova (DDM)
Mësuesja ose mësuesi u kërkon nxënësve se çfarë pyetjesh kanë për temën. I shkruan pyetjet
në tabelë në kolonën Çfarë duam të dimë?
psikologjik në një formë
Di që e quajmë intelekt. Në Duanjëtëkuptim
di më pas, ne nëMësova
mënyrë aktive ndërtojmë
Organet
atë e shqisave
që mësojmë” 1
. janë: syri, veshi, Si arrijmë t’i ndiejmë ndryshimet
hunda , gjuha dhe lëkura. në natyrë me anë të shqisave?
Ndryshimet në natyrë
Konstruktivizmi është i ndiejmë
mënyrë për të Si është i ndërtuar
kërkuar rrugë syri?
më të efektshme të mësimdhënies dhe të
nëpërmjet organet shqisore. Si vjen zëri në veshin tonë?
të nxënit.
Me sy shohim gjërat që na rrethojnë. Si i ndien njeriu shijet me anë
Me metodat të gjuhës?
Me veshë dëgjojmëtradicionale
zërin, tingujt, studiuesit dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
zhurmën
dhe etj.pasive në të gjitha moshat Si
njohuri
mund të dallohet era e
dhe klasat, përfshirë këtu edhe universitetet.
këndshme nga ajo e pakënd-
Me gjuhën dallojmë shijen e shme?
ushqimit. A ka lëkura ndonjë funksion
MeMendja
e tij hundë ne e pashkolluar paraqet
dallojmë erën e rastetjetër?
ku studiuesit kanë vërtetuar se studentët e fizikës të diplomua
këndëshme
pranë nga ajo pakëndëshme.
disa kolegjeve prestigjioze nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
Lëkura
për mbron
çështje trupin.
paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në një rast tipik, studentë
Tani nxënësit do të lexojnë në tekst duke kërkuar përgjigje për pyetjet e tyre, si dhe ndonjë
ide që nuk e kishin parashikuar. Nxënësit raportojnë për përgjigjet që kanë gjetur për pyetjet e
tyre, si dhe për ndonjë ide që kanë zbuluar. Mësuesja ose mësuesi i shënon këto në tabelë, në
ekolonën
studentëve qëmësuam?
Çfarë kishin kryer kolegjin në mekanikë, dhanë të njejtën përgjigje naive: “bashkëveprojnë
Di Dua të di Mësova
Organet e shqisave janë: syri, Si arrijmë t’i ndiejmë ndry- Ndryshimet në natyrë
veshi, hunda , gjuha dhe shimet në natyrë me anë të përcillen nga shqisat me
lëkura. shqisave? anë të nervave deri në tru.
Ndryshimet në natyrë i ndiejmë Si është i ndërtuar syri? Syri është i përbërë nga
nëpërmjet organet shqisore. mollëza e syrit, ku dallojmë
Si vjen zëri në veshin tonë?
pjesën e bardhë, pjesën
Me sy shohim gjërat që na Si i ndien njeriu shijet me e ngjyrosur dhe bebëzën.
rrethojnë. anë të gjuhës?
Pjesët ndihmëse janë: vet-
II.
Si mund të dallohet era e ullat, kapakët e syrit dhe
Me veshë dëgjojmë zërin, tingujt,
këndshme nga ajo e pakënd- qerpikët.
zhurmën etj. shme?
Zëri përcillet me anë të ajrit
Me gjuhën dallojmë shijen e A ka lëkura ndonjë funksion nga vendi ku formohet
ushqimit. tjetër? deri në vesh. Ai përbëhet 1. Ko
Me hundë ne dallojmë erën e nga: veshi i jashtëm, veshi
i brendshëm dhe veshi i K
këndëshme nga ajo
pakëndëshme. mesëm. si “një
Në pjesë të caktuara të
Lëkura mbron trupin. të nxë
gjuhës njeriu ndjen katër
shije kryesore: të ëmbël, psikolo
të kripur, të thartë dhe të
hidhur. atë që
Dallimi i erës sëkëndshme
nga ajo e pakëndshme Konst
bëhet në pjesën e sipërme të të nxë
zgavrës së hundës.
Me lëkurë e ndjejmë të M
ftohtit, të nxehtit dhe
dhembjen. dhe nj
Përforcimi(konsolidimi i të nxënit) Ditari dypjesësh H

Mësuesi ose mësuesja udhëzon nxënësit të punojnë të pavarur për plotësimin e tabelës e tij M
Shqisa Këshilla për mbrojtjen e shqisave pranë
Sytë Mos lexo dhe shkruaj me dritë të dobët. për çë
Ruani sytë nga sendet e forta, tymi dhe pluhuri.
e kole
Veshi Mos qëndro afër zërave të lartë dhe zhurmave të forta.
Mos i pastoro veshët me sende të forta. mome
Hunda Mos e prek hundën me gishta. qëndro
Mbaj higjienë të rregullt të saj.
e stud
Gjuha Mos ha ushqime të nxehta dhe të ftohta.
dy for
Mos e prek gjuhën me duar.
Lëkura Mos prek objekte të nxehta. poshtë
Mbaj higjienë të rregullt të lëkurës. cekët
88 e stinë
95
vetëm
Nxënësit lexojnë këshillat e hartuara për mbrojtjen e shqisave. Krahasohen këshillat e përcaktuara
nga nxënës të ndryshëm.
Detyrë shtëpie:
Punojnë detyrën në tekst duke plotësuar fjalët që mungojnë.
II.
Gjatë kësaj orePikëpamjet konstruktiviste
nxënësit do të vlerësohen për përfundimet që nxjerrinpër të nxënët
për funksionet e
organeve të shqisave, për hartimin e këshillave për mbrojtjen dhe higjienën e shqisave , për
mënyrën e arsyetimit dhe të argumentimit të dijeve që ndërtuan.
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Njeriu dhe natyra 5, Shtëpia botuese e librit
1. Konstruktivizmi

të nxënit.

ë. MODEL: Ndotja e ujit dhe e tokës
KLASA: V
TEMA: Ndotja e ujit dhe e tokës
OBJEKTIVAT:
II.
• Të identifikojnë ndotësit e tokës e të ujit.
• Të nxjerrin përfundime për mënyrat e ndotjes dhe pasojat e shkaktuara.
• Të përcaktojnë zgjidhjet e duhura për ruajtjen e tokës dhe ujit nga ndotja. 1. Ko
KONCEPTET KRYESORE: Mjedis, tokë, ajër, ndotje K
MJETE: Teksti, pamje nga mjedise të ndotura si “një

të nxë
psikolo
Parashikimi Imagjinatë e drejtuar Të lexuarit Punë me klasën
(përgatitja për të nxënët) ndërveprues Konst
Punë në grup
Ndërtimi i njohurive Paraqitja grafike e
Mbajtje e strukturuar e Punë me klasën të nxë
(përpunimi i përmbajtjes) informacionit
shënimeve
Nxitja e diskutimit Punë në dyshe
Përforcimi Rrjeti i diskutiumit Paraqitja grafike e Punë me klasën
(konsolidimi i të nxënit) M
informacionit
dhe nj
H
Parashikimi (përgatitja për të nxënët) Imagjinatë e drejtuar
e tij M
Mësuesi ose mësuesja u thotë nxënësve të mbyllin sytë dhe të përfytyrojnë ngjarjen e përrallës
pranë
që do të lexojë.
për çë
Mësuesi u lexon nxënësve përrallën “Princesha dhe bretkosa”
Na ishte njëherë një princeshë e bukur, e cila jetonte në një pallat të madh. Në oborrin e kole
e pallatit ndodhej një liqen i vogël. Princeshës i pëlqente shumë të shëtiste buzë liqenit. Aty mome
kishte shumë bretkosa, të cilat luanin pa pasur frikë nga prania e vajzës. Një ditë, ajo vuri re qëndro
se diçka kishte ndryshuar. Liqeni ishte mbushur me mbeturina. Disa peshq kishin ngordhur. e stud
Princesha nuk e dinte, por plehrat kimike, që kopshtari i kishte përdorur për lulet e kopshtit,
dy for
kishin përfunduar në liqen. Bretkosat kishin ndryshuar ngjyrën e trupit. Princesha u përkul mbi
poshtë
sipërfaqen e liqenit për të parë pasqyrimin e saj në ujë, kur njëra prej bretkosave rozë i kërceu
cekët
90 e stinë
97
vetëm
mbi prehër. Ajo filloi të këndojë me zërin e saj të çjerrë. Princesha e kënaqur e mori në dorë dhe
i dha një të puthur.
Pas tri javësh, të gjitha bretkosat e liqenit kishin ngordhur nga një sëmundje e panjohur,
ndërsa princesha ishte shtruar në spital, ku po kurohej për një plasje të keqe të buzëve.
Pas leximit të përrallës, nxiten nxënësit për diskutim.
Ndërtimi i njohurive (përpunimi i përmbajtjes) Mbajtja e strukturuar e shënimeve

Mësuesi ose mësuesja i udhëzon nxënësit të vëzhgojnë figurat për disa minuta dhe të japin
mendime rreth tyre. Më pas do të lexojnë dhe diskutojnë në dyshe tekstin të ndarë në paragrafë.
Plotësojnë në grupe organizuesin grafik, ku do të tregojnë: problemin/shkaqet e problemit/
zgjidhjet e mundshme.
1. Konstruktivizmi
Ndotësit
Konstruktivizmi është Mënyrat e ndotjes
një tërësi doktrinash rreth Pasojat
të nxënit. I konceptuar Zgjidhja
si Derdhja e e përfshirjesDerdhje
“një rrugë e ujërave
së të gjitha të nga
arritjeve Sëmundje infektive,
empiristët Përpunimiqë
dhe racionalistët, te marrin
stacionet
në konsideratë
kanalizimeve zeza në lumenj, dete, të lëkurës te njerëzit. Pastruese i ujërave të
të nxënët, ai zhvillon pohimin
liqene. se informacioni nga jashtë botës është i organizuar
zeza. Kontrolli i nga ndërtimi ynë
Çarje e tubave dhe kanalizimeve, ndalimi
bashkimi me ujin e i dëmtimeve të tyre
atë që mësojmë” . 1 pijshëm. etj.
Mbeturinat Kompanitë industriale Helmimi i gjallesave Përdorimi i pastruesve
Konstruktivizmi
industriale është derdhin
mënyrënëpërdettë kërkuar rrugë
të ujit, më të iefektshme
deformimi specialëtë mësimdhënies dhe të
brenda
mbetjet që dalin nga tyre, sëmundje fabrikës, përpara se
të nxënit. prodhimi. te njerëzit etj. t’i hedhin.
Nafta Aksidente me Dëmtohen kafshët Rritja e masave të
Me metodat tradicionale studiuesit
çisternat dhe mësuesit kanë vënë
dhe bimët ujore. re cektësi
sigurisënë
së të kuptuarit e nxënësve
transportit
dhe njohuri pasive në të naftëmbajtëse
gjitha moshat në det,
dhe Lë pasoja
klasat, për këtu
përfshirë shumëedhenëuniversitetet.
det.
derdhja e tyre në ujë. vite.
Plehrat artificialë
Howard Përdorimi
Gardner (Hauard i tepërt ithemeluesi
Gardner), Përdorimi për ushqim
i teorisë Gjatë përdorimit
së inteligjencave të
të shumëfishta, në librin
plehrave artificialë i këtyre produkteve plehrave artificialë
e tij Mendja e pashkolluar paraqet
dhe raste ku studiuesit
i preparateve bujqësorekanë vërtetuar se
dëmton studentët
duhet t’u e fizikës të diplomua
mbrojtësenuk
pranë disa kolegjeve prestigjioze të janë në gjendje
shëndetin të ezgjidhin
njerëzve. përmbahemi
probleme bazë apo të japin përgjigje
kulturave bujqësore udhëzimeve të
për çështje paksa të ndryshme nga ato u janë mësuar apo pyetur në provim. Në të
përdorimit njëtyre.
rast tipik, studentë
Përfaqësuesit e grupeve paraqesin punën para klasës. Plotësojnë detyrën në tekst me fjalët që
mungojnë.
Përforcimi (konsolidimi i të nxënit) Rrjeti i diskutimit
Mësuesi ose mësuesja u drejton pyetjen nxënësve: A mundemi ne të mbrojmë ujin nga ndotja?
dy forca: njëra
Nxënësit e ushtruardhe
japin mendimet ngaargumentet
lart-poshtë,mbi
që pyetjen
përfaqëson forcën
që u ngrit përe diskutim
rëndesës,duke
dhepunuar
tjetra enëushtruar nga
poshtë
fillim nëlart që përfaqëson
dyshe forcën
dhe më pas në grup,fillestare hedhëse
ku shtojnë të dorës”.
argumentet shtesëKy
përnuk është
të dyja rast
anët i vetëmsëi kuptimit të
e çështjes
paraqitur
cekët në rrjetinTë
të njohurive. e diskutimit.
tilla përgjigje të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
RRJETI I DISKUTIMIT
PO JO
- Hartojmë postera - Nuk kemi mundësi për të

ku u bëjmë thirrje A mundemi ne të bindur njerëzit që të mos
njerëzve për t’u mbrojmë ujin nga ndotja? ndotin ujin.
kujdesur për ujin.
Pse? - Ne nuk mund të ndalojmë
- Të mos hedhim
papastërti në ujëra.
derdhjen e ujërave të zeza
në dete e lumenj sepse ne II.
jemi fëmijë.
Përfundimi i arritur nga grupi shkruhet në fund të rrjetit të diskutimit.

* Në qoftë se secili prej nesh zbaton rregullat për të mbrojtur ujin nga ndotja, atëherë kemi
ruajtur një pasuri të pazëvendësueshme, të domosdoshme për jetën tonë. 1. Ko
Detyrë shtëpie: K
Hartojnë postera me mesazhe për ruajtjen e ujit si “një
të nxë
Gjatë kësaj ore nxënësit do të vlerësohen për përfundimet që nxjerrin për mënyrat e ndotjes psikolo
së tokës e ujit, për përcaktimin e zgjidhjeve në mbrojtjen e tyre, për pjesëmarrjen aktive në atë që
diskutim.
Konst
Modeli i mësimit është mbështetur në tekstin Njeriu dhe natyra 5, Shtëpia botuese e librit të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
92 e stinë
99
vetëm
X.
VIII. Vlerësimi
Vlerësimi është pjesë integrale e procesit të mësimdhënies dhe të nxënit. Fëmijët vlerësohen
për të kuptuarit e tyre të koncepteve të shkencave natyrore dhe zotërimin e shprehive të proceseve
bazë dhe të integruara. Mësuesi apo mësuesja merr vendime të informuara, të bazuara në rezultatet
1. Konstruktivizmi
e vlerësimit, se çfarë duhet të bëjë për të rritur cilësisht të nxënët e fëmijëve apo të përmirësojë
metodat e tij apo të saj të mësimdhënies. Informacioni i përftuar nga vlerësimi do të reflektojë
sisaktësisht
këtë sënxënit
aspekt të të të gjitha
që arritjeve nga empiristët
do të kontrollohet dhe racionalistët,
dhe matet që marrin në
e më pas të vlerësohet. Për konsideratë
tëshembull,
nxënët, një
ai test
zhvillon pohimin
me fletë se informacioni
të shkruar ngame
mund të përdoret jashtë botëspër
efektivitet është i organizuar
të kuptuarit nga ndërtimi ynë
e koncepteve
të shkencave
psikologjik nënatyrore,
një formëporqë
mund të mosintelekt.
e quajmë jetë i përshtatshëm për tëmë
Në një kuptim vlerësuar shprehitë
pas, ne praktike
në mënyrë të ndërtojmë
aktive
fëmijëve.
1. Rezultatet eështë
Konstruktivizmi të nxënit
mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
të nxënit.
Të nxënët e fëmijëve përmes edukimit në shkencat natyrore matet me rezultatet dalëse dhe jo
me kontributet hyrëse. Mjaft mësues akoma përdorin objektivat mësimore, si mjet për të parashikuar
se çfarë do të mësojnë nxënësit. Këto janë objektiva të sjelljes. Edukimi sot, procesi i mësimdhënies
dhe të nxënit ka për qëllim të pajisë nxënësit me shprehitë e të nxënit afatgjatë. Kjo do të thotë
se në përfundim të procesit të të nxënit, në vend të asaj që nxënësit do të jetë në gjendje të dijnë,
ata do të jenë në gjendje të bëjnë. Procesi i hartimit të rezultateve të të nxënit, do të mbështetet
në disa procedura dhe bazohet në metodologji duke përdorur foljet e përshtatshme, për të gjitha
shprehitë e të menduarit, duke përdorur Taksonominë e Blumit. Kur mësuesit hartojnë rezultatet e
për çështjemë
të nxënit, paksa të ndryshme
pas duhet nga ato
të përzgjedhin u janë emësuar
metodat apo pyetur
përshtatshme në provim. dhe
të mësimdhënies Në një rast tipik,
të nxënit në studentë
epajtueshmëri
kolegjit u pyetën të dallonin
me procedurat forcat që të
e përshtatshme ushtrohen mbitënjë
vlerësimit për monedhë
nxënët të metodologji,
e tyre. Në hedhur drejttë lart
tre në ajër në
këta komponentë,
momentin kur ajo të harmonizuar
arrin në njëtë
pikën e mesit mësim, janë emërtuar
trajektores. si “trekëndëshi
Përgjigjja magjik”.
e saktë është se, për sa kohë monedha
Rezultatet
qëndron në ajër, mbi të ushtrohet vetëme të nxënit
forca e rëndesës. Edhe pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
Veprimtaritë e Vlerësimi
mësimdhënies/të
cekët të njohurive. nxënit
Të tilla përgjigje të gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
Ky trekëndësh paraqet marrëdhëniet midis rezultateve të të nxënit, veprimtarive të
mësimdhënies dhe të nxënit dhe vlerësimit. Nëse këta të tre komponentë nuk janë në harmoni me
njëri – tjetrin, atëherë femijët nuk janë të inkurajuar për të mësuar, nuk janë të vëmendshëm në
veprimtaritë që zhvillohen në klasë.
Në programin e trajnimit, rezultatet e të nxënit, do të jenë pjesë e tij përmes disa shembujve
me shpjegime dhe veprimtari, ku pjesëmarrësit do të jenë të përfshirë në mënyrë aktive. II.
2. Vlerësimi si pjesë e mësimdhënies

Roli i vlerësimit në mësimdhënie dhe metodat e ndryshme të vlerësimit janë kryesore
në mësimdhënie, si pjesë e saj. Kuptimi i vlerësimit përcaktohet si proces i grumbullimit të të 1. Ko
dhënave dhe të nxjerrjes së gjykimeve prej tyre për performancën e nxënësve. Ai përmbledh një K
shumëllojshmëri mënyrash në të cilat informacioni i grumbulluar krahasohet me disa pritshmëri për si “një
arritjet e nxënësve të mbështetura në kritere. Në klasë kryhen disa veprimtari për vlerësimin të cilat të nxë
janë:
psikolo
• Përgjigja ndaj një pune të kryer nga nxënësi, dhënia e disa vlerësimeve gojore, por në asnjë
atë që
mënyrë që gjykimi të jetë në kundërshtim me atë që pritet të arrihet nga nxënësi.
• Mbajtja e shënimeve të rregullta për zhvillimin e shprehive të nxënësve, konceptet dhe të Konst
kuptuarit në përgjithësi.
të nxë
• Vështrimi në përparim për aspekte të ndryshme të të nxënit dhe përdorimi i saj për
planifikimin e ndihmës së mëtejme apo detyrave që u jepen ose nxënësit si individ ose në M
grup. dhe nj
Në secilin aspekt të vlerësimit në shkencat e natyrës, ndodh diçka që vjen si rezultat nga H
gjykimi i veprimit apo kryerjes së detyrës (si psh., buzëqeshje, një shënim, koment me gojë, etj.) Kjo e tij M
ka të bëjë me karakteristikën e vlerësimit. Procesi i vlerësimit është një nevojë praktike për të bërë pranë
rishikimin e përparimit të nxënësit. Përparimi ka të bëjë me ndryshimin që ndodh nga një detyrë në
për çë
një tjetër duke bërë krahasime apo duke u bazuar në shembuj të ndryshëm të detyrave të kryera.
e kole
3. Qëllimi i vlerësimit mome

qëndro
Qëllimet kryesore të vlerësimit janë si më poshtë:
e stud
a. Koment dhe sugjerim për nxënësin
dy for
Lavdërimet dhe inkurajimet nxitëse që u jepen fëmijëve janë mënyra për të komunikuar tek
poshtë
ata se janë duke përmbushur qëllimet e detyrës, atë që mësuesi apo mësuesja pret prej tyre; kjo
cekët
94 e stinë
101
vetëm
kryhet më shumë në mënyrë joformale përmes komenteve të shkruara apo edhe duke i vendosur
një notë. Përmes këtyre komenteve, nxënësi merr sinjale për rëndësinë e punës apo veprimtarisë që
kryen dhe se cili është rezultati i përpjekjeve që ka bërë; kur janë më të rritur në klasat më të larta,
ata janë në gjendje të vlerësojnë vetë punën e tyre dhe të diskutojnë arritjen e qëllimeve që kishin.
b. Për të përcaktuar pikën e fillimit të mësimdhënies

Vlerësimi kryhet për atë çfarë dinë fëmijët, ose çfarë janë në gjendje të bëjnë, dhe jo për diçka
që nuk e dinë, apo që nuk janë në gjendje ta bëjnë. Pikërisht, për këtë arsye mësimdhënia duhet të
fillojë atje ku është nxënësi, pra ku është mbarimi i dijeve të tij apo saj. Për më tepër duke i nisur nga
këndvështrimi si nxënës, asnjë prej tyre nuk mund të mësojë në mënyrë të kuptimshme për sa kohë
1.ajoKonstruktivizmi
që mësohet nuk është e lidhur me të kuptuarit e mëprshëm, atë që është mësuar më parë. Në
këtë mënyrë, pika e fillimit duhet të jetë ajo që nxënësit tashmë dinë apo janë në gjendje të bëjnë.
Gjetja e pikës së fillimit për fëmijët është një nga rolet më të rëndësishme të vlerësimit në shkencat
e natyrës dhe në edukim në përgjithësi.
c. Për vlerësime
psikologjik pozitive
në një formë qëdhe përparimin
e quajmë individual
intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
Shënimet nga vlerësimi për raste të ndryshme mund të kombinohen me shënimet aktuale
për të ndërtuar një tabllo të ndryshimit i cili dëshmon se deri në çfarë shkalle ka ndodhur progresi,
përparimi. Progresiështë
Konstruktivizmi është shumë i rëndësishëm
mënyrë për të siguruar
për të kërkuar rrugë më informacion që duhet
të efektshme të të raportohet
mësimdhënies dhe të
tëtenxënit.
nxënësi apo të tjerët, se sa një përshkrim për përparimin e nxënësit.
d. Për
Metëmetodat
rishikuar përpariminstudiuesit
tradicionale e klasës dhe
dhe të shkollëskanë
mësuesit në përgjithësi
vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve
e. Për hulumtime dhe monitorim në nivle loka apo kombëtar.

4. Roli i vlerësimit në mësimdhënie
Në këtë manual do të trajtojmë vlerësimin formativ, kur bëhet si pjesë e mësimdhënies.
Mësimdhënia, e cila supozohet të ndërtohet mbi dijet dhe shkathtësitë ekzistuese të nxënësve, idetë
për
dheçështje paksa
qëndrimet të ndryshme
e tyre, nga ato
duke i përdorur këtou sijanë
bazëmësuar apo pyetur përvojat
për të përzgjedhur në provim.
e të Në një duhet
nxënit, rast tipik,
të studentë
epërfshijë
kolegjitdisa
u pyetën të të
mjete për dallonin
ditur seforcat që ushtrohen
çfarë skathtësish, mbiqëndrime
ide apo një monedhë të hedhur
kanë nxënësit drejt lart
aktualisht. Ky në ajër në
proces i grmbullimit
momentin të informacionit
kur ajo arrin dhe të
pikën e mesit përdorimi i tij nëPërgjigjja
trajektores. mësimdhënie është
e saktë i njohur
është tashmë
se, për për monedha
sa kohë
mësuesit në
qëndron në mënyra të të
ajër, mbi ndryshme edhevetëm
ushtrohet në kurrikulën
forca eerëndesës.
shkencaveEdhe
të natyrës.
pse përgjigjja ishte e thjeshtë, 70%
Krahas kërkesave administrative, ka disa çështje që janë në favor të përdorimit të vlerësimit
formative të cilat janë si më poshtë:
• Ai përmirëson komentet të cilat mësuesit mund t’i përdorin për të përputhur ndihmën që
u jepet nxënësve dhe veprimtarive si nevojë e kësaj ndihme, që ka si tregues shkathtësitë
ekzistuese, idetë dhe qëndrimet.
• Performancat e fëmijëve nuk janë domosdoshëmrisht të përputhshme me veprimtaritë
e ndryshme të situatave të të nxënit. Me monitorim të rregullt, është e rëndësishme të
identifikohen këta faktorë për të ndihmuar progresin e fëmijëve dhe ata që e pengojnë
këtë progres.
• Lehtëson situatën në të cilën mund të eksperimentojnë mësuesit gjatë shpjegimit të
mësimit, se sa të paragjykojnë se cili është në interes të nxënësve ose jo, se çfarë janë
II.
në gjendje të bëjnë ose jo. Mësuesit mund të ofrojnë detyra të vështira që kërkojnë
sforcim të të menduarit dhe duke grumbulluar komente, mund të jenë në një pozitë që të
modifikojnë vështirësitë e detyrave nëse janë mbi mundësitë e tyre ose nëse jane shumë
të lehta. 1. Ko
• Duke mbajtur shënime të rregullta të performancës së nxënësve, në periudha të ndryshme K
kohe, informacioni i grumbulluar ndihmon dhënien e gjykimeve të bëra për progresin e
si “një
fëmijëve.
të nxë
Sidoqë është e nevojshme të njihet performance në aspekte të veçanta të lëndës, është me
psikolo
shumë rëndësi të interpretohen këto rezultate sipas kontekstit të lëndës në shkencat e natyrës dhe
të mbahen parasysh gjithnjë marrëdhëniet midis këtyre pjesëve të veçanta. atë që
Konst
5. Metodat e vlerësimit
të nxë
Të gjitha metodat e vlerësimit, sido që të jenë, formale apo informale, mund të përshkruhen
për nga pjesët e tyre përbërëse:
M
• Në çfarë mënyre problemi apo detyra i paraqitet nxënësve?
dhe nj
• Si përgjigjen nxënësit?
• Baza për të bërë gjykime për përgjigjet e nxënësve H
• Mënyra se si prezantohen rezultatet (notë, koment, etj.)
e tij M
pranë
Mënyra e prezantimit mund të jetë me letër, me demonstrim, me gojë, përmes një pamje
për çë
në kompjuter, video, apo diçka tjetër. Mënyra e përgjigjes mund të jetë me letër, përmes veprimit,
fjalës, krijimtarisë apo diçka tjetër. e kole
Ka një shumëllojshmëri mjaft të gjerë të metodave të mundshme që mund të krijohen nga mome
kombinimi i këtyre përbërësve, sidoqë jo të gjitha mund të jenë të prështatshme dhe të zbatueshme. qëndro
Ato çka janë të mundshme për t’u zbatuar në një rast përcaktohet nga qëllmi i vlerësimit. Për të e stud
patur rezultate të vlefshme, vlerësimi duhet të bazohet te shprehitë, idetë apo qëndrimet të cilat
dy for
parashikohen të vlerësohen dhe jo nga faktorë apo rrethana të tjera.
poshtë
Për të gjithë fëmijët, një vlerësim i vlefshëm varet nga mundësitë që i jepen atyre për të
cekët
96 e stinë
103
vetëm
shprehur aftësitë e tyre. Për fëmijët e vegjël, detyrat e vlefshme të vlerësimit në shkencat e natyrës
janë ato që përfshijnë vëmendjen e tyre dhe i motivojnë për të dëshmuar apo demonstruar se çfarë
janë në gjendje të bëjnë, përmes veprimeve, fjalës, apo mjeteve të tjera.
Në këtë manual, kemi siguruar disa shembuj me disa artikuj vlerësimi të cilët kontribuojnë në
zhvillimin e shprehive të të menduarit të nivelit të lartë, të cilët janë të vlefshëm për t’u përdorur nga
mësuesit në mësimet e shkencave të natyrës. Të gjithë këta artikuj janë të përqendruar në një temë,
II. Pikëpamjet
atë për tri gjendjet e lëndës, temë e cilakonstruktiviste për
është mjaft e përhapur në të gjitha të nxënët
programet e shkencave
të natyrës.
6. Modele të veprimtarive dhe artikuj testues
1.Pjesa
Konstruktivizmi
I
siPërcaktoni
“një rrugëpërgjigjen
e saktë arritjeve nga
dhe rrethojeni atë. empiristët dhe racionalistët, që marrin në konsideratë
1i Cili nga gurpimet e mëposhtme kanë vëllim dhe formë të përcaktuar?
(A) Akull,. guralecë, miell *
1
(B) Bojë, benzinë, shurup

(C) Oksigjen, azot, helium
të nxënit.
(D) Ngjitës, letër, naftë
2ii Howard
Vjosa mbushi një gotë me vëllim 150 ml me 50 ml ujë. Më pas ajo shtoi me një shiringë
Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin
të mbushur plot edhe 50 ml ajër në gotë, sikurse tregohet edhe në figurë.
ajër
dy forca: njëra e ushtruar nga lart-poshtë, që përfaqëson forcën
ujë e rëndesës, dhe tjetra e ushtruar nga
cekët të përbëhet
* mielli njohurive. Të tilla
nga grimca përgjigje
shumë të vogla tëtëtrupit
gabuara studentët kanë dhënë edhe për fazat e hënës, për shkaqe
të ngurtë.
Më pas Vjosa e zbrazi të gjithë ajrin e shiringës në gotë. Më pas e hoqi shiringën prej andej. Cili është
vëllimi përfundimtar i ajrit në gotë?
(A) 50 ml
(B) 100 ml
(C) 150 ml
(D) 200 ml
II.
iiiii. Cila nga lëndët e mëposhtme nuk mund të ngjeshet?
I. Avull uji
II. Ujë
III. Akull 1. Ko
IV. Akull i thatë* K
(A) Vetëm I dhe II
si “një
(B) Vetëm I dhe III
të nxë
(C) Vetëm II dhe III
psikolo
(D) Vetëm II, III dhe IV
atë që
iii.
iv Drini vendosi një lëndë X në sasi të barabartë në secilën enë. Më pas ai i vendosi ato
Konst
mbi tavolinën e dhomës.
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
Lënda X nuk e ndryshoi formën e saj në secilën prej mbajtëseve, edhe pas dy ditësh. Cila mund të
jetë kjo lëndë X? e kole
(A) Gjalpë mome
(B) Akullore qëndro
(C) Kuba prej sheqeri e stud
(D) Çokollatë
dy for
poshtë
cekët
* Akulli i thatë është forma e ngurtë e dioksidit të karbonit. Përdoret si lëndë ftohëse. Akulli i thatë sublimohet.
105 e stinë
98
vetëm
Pjesa II
Përgjigjuni pyetjeve të mëposhtme në hapësirat e lëna bosh.
iv.
v Drenusha me një sasi plastelinë bëri njëherë një sferë, më pas piramidë dhe më pas kub. Ajo
II.mati masën dhePikëpamjet konstruktiviste për të nxënët
vëllimin e secilës formë.
1. Konstruktivizmi
Konstruktivizmi
sferë është një tërësi doktrinash
piramidë rreth të nxënit. I kub.
konceptuar nga Piazhe (Piaget, 1953
tëNënxënët,
përfundim të eksperimentit,
ai zhvillon pohiminDrenusha arriti në përfundimet
se informacioni nga jashtë ebotës
mëposhtme:
është i organizuar nga ndërtimi ynë
i. Plastelina
psikologjik mund të
në një formë qështypet.
e quajmë intelekt. Në një kuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
ii. Masat dhe vëllimet e sferës, piramidës dhe kubit janë të njejta.
(a) Cili nga përfundimet

Konstruktivizmi e mësipërm
është mënyrë është
për të i saktë?
kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të
të nxënit.
(b) Shpjegoni përgjigjen tuaj në (a)
(c) Cila veti e plastelinës ndryshoi kur ajo u përpunua?
për
v. çështje
vi Vetonipaksa tëdisa
vendosi ndryshme nganëato
kuba akulli njëugotë,
janë sikurse
mësuartregohet
apo pyetur në provim.
në figurën Në një rast tipik, studentë
më poshtë.
(a) Cilat janë 2 ndryshimeqë mund të vrojtojë Vetoni pas pak minutash?
(b) Shpjego vrojtimin e tij.

II.
(c) Çfarë mund të vrojtojë ai nëse eksperimenti përsëritet duke zëvendësuar akullin me ujë
të nxehtë? Shpjego përgjigjen.
1. Ko
K
si “një
të nxë
psikolo
atë që
vi.
vii Në tabelën më poshtë tregohen dy grupe lëndësh.
Konst
Shtojca të nxë
Grupi A Grupi B dhe nj

Vaj Avull
Alkool Oksigjen H
Lëng portokalli Dioksid Karboni e tij M
pranë
(a) Formuloni një ndryshim midis këtyre dy grupeve të lëndës. për çë

e kole
mome
qëndro
(b) Formuloni dy ngjashmëri midis këtyre dy grupeve të lëndës. e stud
dy for
poshtë
cekët
100 107 e stinë
vetëm
vii.
viii Vështroni diagramën më poshtë. Shishja A përmban 300 cm3 ajër. Kolona e ajrit në një
shiringë, e shënuar me b, ka vëllimin prej 45 cm3.
plastelinë
b A
shishja
shiringa
1. Konstruktivizmi
(a) Konstruktivizmi
Cili do të jetë vëllimi
ështëi një
ajrittërësi
në shishen A kur pistoni
doktrinash rreth itëshiringës
nxënit.shtyhet deri në nga
I konceptuar fund?
(b) Çfarë tregon përgjigja juaj në (a)?
(c) Trupat e ngurtë dhe të lëndët i kanë cilëtë e përmendura në (b)? Shpjegoni përgjigjen.
të nxënit.

e 108
101
XI.
IX. Shtojca
II.
Organizuesi grafik iOrganizer
Analogy Graphic analogjisë
Koncepti i ri Koncepti i njohur 1. Ko

K
si “një
të nxë
psikolo
atë që
Ngjashmëritë Ndryshimet
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
Kategoritë e marrëdhënieve e stud

dy for
poshtë
cekët
127 e stinë
109
vetëm
VEPRIMTARI
Shprehia e procesit: Analiza

• Të dallojnë pjesët e sistemit dhe marrëdhënien midis këtyre pjesëve dhe t’i lidhur ato me
funksionet e tyre.
Veprim i ndërmarrë nga mësuesi apo mësuesja

• Sigurohuni se nxënësit kanë mësuar pjesët e bimëve.
• Përdorni një organizues grafik për të bërë përmbledhjen e fakteve në pjesë të bimës dhe
funksionet e këtyre pjesëve.
• Organizoni grupet të paraqesin punën e tyre përpara klasës.
Organizuesi grafik i analizës
Organizuesi grafik i analogjisë
1. Konstruktivizmi
Të njihen pjesët dhe funksionet e bimëve
PJES ËT
PJESËT
atë që mësojmë”1. Cili është funksioni

të nxënit.
Cili është funksioni
Çfarë do të ndodhte nëse do të mungonte secila pjesë
ÇfarëGardner
Howard do të(Hauard
ndodhte nëse
Gardner), do të imungonte
themeluesi secila tëpjesë
teorisë së inteligjencave shumëfishta, në librin
36 disa kolegjeve prestigjioze nuk janë në gjendje të zgjidhin probleme bazë apo të japin përgjigje
pranë
e 110
Harta e Konceptit / Pëkufizimit
Çfarë është?
II.
Si duket?
1. Ko
K
si “një
të nxë
psikolo
atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
Cilat janë disa shembuj?
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
128 e stinë
111
vetëm
Rrjeti i diskutimit
1. Konstruktivizmi
Arsyet
Jo Po

të nxënit.
Me metodat tradicionale studiuesit Përfundimet

dhe mësuesit kanë vënë re cektësi në të kuptuarit e nxënësve

e 112 129
PËRMBLEDHJE E LIDHJEVE NË
SHKENCAT E NATYRËS
Çfarë është
e njohur?
Cila është lidhja? Lexoje shpejt dhe shqyrto kapitullin për gjëra që
janë të njohura dhe lidhi ato me jetën tuaj ose botën. II.
Renditini ato më poshtë:
1. Ko
Çfarë Lexo përmbledhjen. Cilat cështje duket se janë më të K
çështjesh rëndësishme?
si “një
Trajtohen?
të nxë
psikolo
atë që
Konst
Çfarë pyetjesh Pyetje që janë me interes. Çfarë pyetjesh keni rreth materialit
keni? që mund t’I jepni përgjigje në kapitull? të nxë
M
dhe nj
H
Si janë Organizimi I kapitullit: Çfarë kategorish të informacionit janë e tij M
organizuar? dhënë në këtë kapitull? pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
Përkthimi Lexo dhe Perkthe: Përdorni 3 x 5 fletë për fjalorin. e stud
dy for
poshtë
cekët
130 e stinë
113
vetëm
IX.
XII. Referenca
Buehl, D. (2001). Classroom strategies for Interactive learning. USA: IRA.

GiZ (2010). Përmbledhje mbi nevojat e trajnimit të stafit menaxhues të arsimit dhe
mësimdhënësve të matematikës dhe shkencave natyrore. Prishtinë.
1. Konstruktivizmi
Marzano, R J et al. (1988).
Konstruktivizmi ështëDimensions
një tërësi of Thinking: A
doktrinash Framework
rreth for ICurriculum
të nxënit. konceptuarandnga
Instruction.
USA: ASCD.
MASHT (2011). Korniza e kurrikulës e arsimit parauniversitar të Republikës së Kosovës.
Prishtinë.
psikologjik në njëMetodologji
Musai, B. (2003). formë që ee quajmë intelekt.
mësimdhënies. Në një
Tiranë: Pegikuptim më pas, ne në mënyrë aktive ndërtojmë
Musai,
1
. Mësimdhënia dhe të nxënët ndërveprues, klasat 1-5. Tiranë: CDE.
B. (ed) (2005).
Musai, B. (ed) (2008). Mësimdhënia dhe të nxënët ndërveprues - Modele për zhvillimin e të
menduarit kritik të nxënësve, klasat 1-5. Tiranë: CDE.
tëTemple,
nxënit.
C et al (2006). Strategji të mësimdhënies dhe të të nxënit për klasat mendimtare.
Tiranë: CDE.
Teo, N. (2006). A handbook for science teachers in primary schools. Singapore:
Marshall Cavendish.
Woolfolk,
Howard A (2011) Psikologji
Gardner (Hauardedukimi, botimithemeluesi
Gardner), i njëmbëdhjetë. Tiranë:
i teorisë CDE.
së inteligjencave të shumëfishta, në librin
e 114 131
II.
1. Ko
K
si “një
të nxë
psikolo
atë që
Konst
të nxë
M
dhe nj
H
e tij M
pranë
për çë
e kole
mome
qëndro
e stud
dy for
poshtë
cekët
115 e stinë
vetëm
Deutsche Gesellschaft für
Internationale Zusammenarbeit (GIZ) GmbH
Zyre Prishtinë
rr. Anton Çeta No. 1
10000 Prishtinë
Republika e Kosovës
T +381 38 233 002 206

F +381 39 233 002 173
E giz-kosovo-buero@giz.de
I www.giz.de

2012 Teaching Learning Natural Science 1 5 ALB PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

2012 Teaching Learning Natural Science 1 5 ALB PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Republika e Kosovës

Republika Kosova – Republic of Kosovo

Mësimdhënia dhe të nxënit

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

e shkencave natyrore të nxë

në klasat 1 - 5 të shkollës fillore psikolo

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

II. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët.................................................................. 13

Edukimi në shkencat natyrore është pjesë e rëndësishme e edukimit të përgjithshëm të fëmijëve

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

M19 Shfrytëzon teknologjitë e reja që i disponon shkolla

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

Howard Gardner (Hauard

1. Ndërtimin e njohurive e drejtojnë realitetet dhe të vërtetat e botës së jashtme. Individët

2. Sipas Piazhesë, ndërtimin e dijeve e drejtojnë proceset e brendshme si organizimi, 1. Ko

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

1. Edukimi për shkencat e natyrës në fillore

2. Rëndësia e shumëllojshmërisë së përvojave

Përvetësimi i shprehive thelbësore shkencore përmban kërkimin e përgjigjeve për problemet.

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

rëndësinë e nevojën e ruajtjes e të konservimit Zbuloni...

II. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët

psikologjik në njëi dije

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë hët?

II. Pikëpamjet konstruktiviste për të nxënët

Howard Gardner (Hauard Gardner),Shikthemeluesi

Fëmijët duhet të njohin se ka modele të përsëritshme të ndryshimit në natyrë dhe të kuptojnë

Model i një teme për Ciklet

pat në gjend pije Ajri përb

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

Model i një teme për Sistemet

Konstruktivizmi është mënyrë

Howard Gardner (Hauard Gardner), themeluesi i teorisë së inteligjencave të shumëfishta, në librin

Model i një teme për Ndërveprimet

Bari Bimë plotësisht

Model i një teme për Energjinë

Në mësimdhënien e shkencave të natyrës, nxënësve shpesh u jepen mundësi për të kryer

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Shprehia e procesit: Vëzhgim

Veprim i ndërmarrë nga mësuesi ose mësuesja

Kur nxënësit janë duke zhvilluar një

ii. Krahasimi veprimtari të karahasimit, ata është e

Krahasimi është shqyrtimi i ngjashmërive apo • Të dallojnë faktorët që kërkohen për

dallimeve qëllimin e krahasimit. Për shembull,

proceseve. • Të dallojnë ngjashmëritë dhe dallimet

Më qëllim që shprehia të përvetësohet mjaft mirë, që kanë vëzhguar.

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

Klasifikimi është grupimi i objekteve apo ngjarjeve në karakteristika të përbashkëta.

Nxënësit do të jenë në gjendje:

Veprim i ndërmarrë nga mësuesi ose mësuesja

Nxënësit do të jenë në gjendje:

• Organizoni grupet të paraqesin punën e tyre përpara klasës.

1. Strategjitë e mësimdhënies dhe të të nxënit

1.përshkruara në këtë manual nuk çojnë në mënyrë të magjishme drejt suksesit.

Konstruktivizmi është mënyrë për të kërkuar rrugë më të efektshme të mësimdhënies dhe të

5. Krijimi i nxënësve të pavarur të nxë

a. ORGANIZUESI GRAFIK I ANALOGJISË

“Do të thuash se është si…..?” Sytë e nxënësve shkëlqejnë. Koncepti që po trajtoni në