Kiel pagi vian abonon de Monato

v.20-04
z Rekte al la eldonejo ... z aŭ pere de peranto ...

▶ Per via FEL-konto. ▶ Aŭstra: Leopold Patek, Martinstr. 104/38, ▶ Itala: Itala Esperanto-Federacio, Via Villoresi 38,
▶ El Eŭrolando al IBAN-konto de Flandra Esperanto-Ligo, 3400 Klosterneuburg. I-20143 Milano (pĉk.: 37312204).
BE66 0000 2653 3843 (BIC-kodo BPOTBEB1), Pĉk. IBAN AT80 6000 0000 0712 7744. Rete: feisegreteria@esperanto.it.
Postbank 1000 Brussel. Rete: aon.913548977@aon.at. ▶ Japana: Japana Esperanto-Instituto, Wasedamati
▶ Belga: Vlaamse Esperantobond, Lange Beel- 12-3, Sinzyuku-ku, Tokio 162-0042.
▶ Per Visa (sed ne Visa Electron) aŭ Mastercard. Sendu la
dekensstraat 169, B-2060 Antwerpen (IBAN Rete: esperanto@jei.or.jp.
numeron, kontrolnumeron kaj validodaton tra nia seku- BE66 0000 2653 3843 BIC BPOTBEB1). ▶ Kanada: Kanada Esperanto-Asocio, p/a Ray-
ra servilo: https://www.esperanto.be/fel/mon/abonilo. Rete: financo@fel.esperanto.be. mond Brisebois, kasisto, 414-110 Grand Ave.
php. ▶ Bosnia kaj hercegovina: Esperanto-Ligo, London, ON N6C 1L8. Rete: rjlbca@yahoo.ca.
▶ Per PayPal al financo@fel.esperanto.be. Kralja Tvrtka 19 (Pf. 452), 71000 Sarajevo. ▶ Kataluna: Kataluna Esperanto-Asocio,
▶ Per bankĉeko tratita je belga banko en eŭroj. Aldonu 12 Konto: 338-900-220-635-2698 Apartat 1008, E-08204 Sabadell.
eŭrojn pro la bankkostoj. Bv. noti, ke personaj ĉekoj ne Rete: info@esperanto.ba. Rete: perado@esperanto.cat.
plu estas akceptataj en Belgio. ▶ Brazila: Brazila Esperanto-Ligo, SDS Ed. ▶ Korea: Korea Esperanto-Asocio, Gangbyeon
Venâncio III Sala 301/303, Brasília - hansin core B/D, 1601 ho, 350 Mapo-dong Ma-
DISTRITO FEDERAL, 70393-902. po-gu, Seoul 121-703.
Rete: bel-abonservo@esperanto.org.br. Rete: esperanto@saluton.net
▶ Brita: Viv O’Dunne, Esperanto-Asocio
z Tarifoj ▶ Kostarika: Hugo Mora, Apartado 606-1250,
de Britio, Esperanto House, Station Road, Escazú. Rete: miaumiau@ice.co.cr
Monato La Jaro aere
Barlaston, Stoke-on-Trent, ST12 9DE, Britio. ▶ Kroata: Kroata Esperantista Unuiĝo, Sveti Duh
Ŝtato de la paganto Rete: eab@esperanto.org.uk.
surface aere ciferece 3a klaso 1a klaso 130, HR-10000 Zagreb.
Argentino EUR 35 38 21 6,50 9,50
▶ Ĉeĥa: Pavel Polnický, Lidická 939/11, 290 Rete: marija.belosevic@zg.t-com.hr.
Aŭstralio AUD 94 99 56,40 10,60 15
01 Poděbrady III, tel. 723 672 335. ▶ Litova: Laimius Strażnickas, LEA, a.k. 178, LT-
Aŭstrio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50
Konto banko: Equa bank - 101 953 01003 Vilnius-C, Litovio.
Belgio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 9617/6100. Rete: polnickypavel@seznam.cz. Rete: laimiuslt@gmail.com.
Bosnio-Herc. EUR 35 38 21 6,50 9,50 ▶ Ĉina: Trezoro Huang Yinbao, Esperanto- ▶ Luksemburga: LEA, 2, om Klaeppchen, 5682
Brazilo EUR 35 38 21 6,50 9,50 Centro, Jingchuan-Xian Jinqiao Guoji, Dalheim (pĉk.: CCPLULL IBAN LU50 1111
Britio GBP 53 56 31,80 6 8,80 744300 Pingliang, Ĉinio. Poŝtel.: +86 0089 3612 0000). Rete: brian.moon@gmx.com
Bulgario EUR 35 38 21 6,50 9,50 18893316800. Rete: trezoro@qq.com.
▶ Norvega: NEL, Olaf Schous vei 18, NO-0572
Ĉeĥio EUR 49 52 29,40 6,50 9,50 ▶ Dana: Revuservo de DEA, Arne Casper,
Oslo. Rete: oficejo@esperanto.no.
Ĉinio EUR 35 38 21 6,50 9,50 Bryggervangen 70, 4. Tv. DK-2100
▶ Nov-Zelanda: David Ryan, PO Box 3867,
Danio DKK 430 455 258 48 71 København Oe. Poŝtel.: +45 21 40 84 87.
Wellington 6140, Nov-Zelando.
Estonio EUR 40 43 24 6,50 9,50 Rete: arnecasper@yahoo.com.
Rete: ryangomez@xtra.co.nz.
Finnlando EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 ▶ Estona: Ahto Siimson, Kastani vk.12-11,
▶ Pola: Danuta Leyk, ul. Miedzyborska 117 m 8,
Francio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 Paikuse alev, Pärnu maakond, EE-86602.
PL-04-013 Warszawa, konto 06-1020-1156-0000-
Germanio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 Rete: ahto.siimson@esperanto.ee.
7102-0036-6328 ĉe PKO BP XV O/Wwa.
Grekio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 ▶ Finna: Paula Niinikorpi, Esperanto-Asocio
Rete: dankaleyk@gmail.com.
Hispanio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 de Finnlando, Siltasaarenkatu 15, C 65, 00530
▶ Portugala: Portugala Esperanto-Asocio / As-
Hungario HUF 12950 13900 7770 2100 3000 Helsinki. Rete: paula.niinikorpi@gmail.com.
Irlando EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 ▶ Franca: Unuiĝo Franca por Esperanto, 4 bis, sociação Portuguesa de Esperanto, Praceta Hum-
Islando EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 rue de la Cerisaie, F-75004 Paris berto Delgado, 1-B, Monte Abraão, PT-2745-318
Israelo EUR 51 54 30,60 6,50 9,50 (IBAN FR76 4255 9000 0941 0200 1388 731 Queluz SNT. Rete: portugala@esperanto.web.pt.
Italio EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 BIC CCOPFR-PPXXX). ▶ Ruslanda: Halina Gorecka, RU-236039 Kalinin-
Japanio JPY 7980 8500 4788 870 1270 Rete: esperanto-france@esperanto.org. grad, ab. ja. 1205, Ruslando.
Kanado CAD 86 91 51,60 9,70 14 ▶ Germana: Esperanto-Buchversand Dr. Rete: sezonoj@kanet.ru.
Kipro EUR 49 52 29,40 6,50 9,50 Wolfgang Schwanzer, Pfarrer-Seeger-Str. 9, ▶ Serba: Zoran Čirić, Branka Miljkoviča 14, 18000
Koreio EUR 51 54 30,60 6,50 9,50 D-55129 Mainz. Rete: wolfgang.schwanzer@ Niš, poŝtel. +381-63-7200 616.
Kostariko EUR 35 38 21 6,50 9,50 esperanto.de. Rete: zciric2@gmail.com.
Kroatio EUR 40 43 24 6,50 9,50 ▶ Hispana: Pedro A. Garrote Escribano, ▶ Slovaka: Peter Baláž - ESPERO, Víťazná
Latvio EUR 40 43 24 6,50 9,50 C/Las Mercedes, 5-5º-C, 47006 Valladolid. 840/67A, SK-958 04 Partizánske, Slovakio.
Litovio EUR 40 43 24 6,50 9,50 Rete: hisperanto.uea@gmail.com. Tel. +421 902203369, rete: petro@ikso.net.
Luksemburgo EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 ▶ Hungara: HEA, HU-1146 Budapest, ▶ Slovena: Kroata Esperantista Unuiĝo,
Malto EUR 49 52 29,40 6,50 9,50 Thököly út 58-60. II/209. Poŝtkest-adreso: Sveti Duh 130, HR-10000 Zagreb.
Nederlando EUR 58 61 34,80 6,50 9,50 HU-1368 Budapest, Pf. 193. Telefonnumeroj: Rete: marija.belosevic@zg.t-com.hr.
Norvegio NOK 550 580 330 63 92 36/70/932-7465, 36/70/932-7464. Rete: ▶ Sud-Afrika: Colin Beckford, C2 Plaza Hill,
Nov-Zelando NZD 105 111 63 11,50 18 hungario@gmail.com, www.esperantohea.hu. 3 Bower Road, Wynberg, 7800.
Pollando PLN 170 184 102 28 41 ▶ Irlanda: Esperanto-Asocio de Irlando, 9 Rete: cbeckford@telkomsa.net.
Portugalio EUR 51 54 30,60 6,50 9,50 Templeogue Wood, Dublin 6W. ▶ Sveda: Sveda Esperanto-Federacio, c/o Leif
Rusio EUR 35 38 21 6,50 9,50 Rete: noviresp@eircom.net. Holmlund, Kågevägen 40 B, SE-931 38 Skellefteå.
Serbio EUR 35 38 21 6,50 9,50 ▶ Islanda: Islanda Esperanto-Federacio, Póst- Rete: svenska@esperantoforbundet.se.
Slovakio EUR 40 43 24 6,50 9,50 hólf 1081, IS-101 Reykjavík. ▶ Svisa: Christoph Scheidegger, Im Schleedorn 6,
Slovenio EUR 49 52 29,40 6,50 9,50 Rete: esperant@ismennt.is. CH-4224 Nenzlingen, ĝirkonto 40-52 612-7 Basel.
Sud-Afriko EUR 51 54 30,60 6,50 9,50 ▶ Israela: Jehoŝua Tilleman, 97-A Rete: ch_scheidegger@bluewin.ch.
Svedio SEK 610 635 366 68 99 Dereĥ-Akko, IL-2637324 Kirjat Mockin. ▶ Usona: ELNA, P.O. Box 1129, El Cerrito, CA
Svislando CHF 82 88 49,20 9 14 Rete: b48705544@013.net. 94530. Tel.: +1 510 653 0998, Fakso: +1 510 653
Usono USD 78 82 46,80 8 13 Telefone: (04) 8 70 55 44. 1468. Rete: elna@esperanto-usa.org
 www.monato.be En tiu ĉi numero
foto de la kovrilo: zurich tourism

Monato, internacia magazino sendependa pri politiko, ekonomio kaj

kulturo en la internacia lingvo Esperanto; fondinto: Stefan Maul; 41a jar-  politiko
kolekto; aperas principe la 1an de ĉiu monato, escepte de aŭgusto;
abontarifo varias laŭlande (vidu p. 2). SVISLANDO 6
Monato havas 126 korespondantojn kun kunlaborkontrakto en 43 Toleremo gajnas
landoj kaj abonantojn en 68 landoj; aperas nur originale en Esperanto
verkitaj artikoloj (ne tradukoj); represoj kaj tradukoj el Monato nur kun
indiko de la fonto; Monato estas eldonata en tradicia papera versio kaj  moderna vivo
elektronike en la formoj PDF, ePub kaj Mobipocket; la enhavo de la
DATREVENO 8
artikoloj ne nepre kongruas kun la opinio de la eldonejo.
Majstro de realisma rakontado

eldonejo: redaktoroj:  scienco

Vlaamse Esperantobond v.z.w.
(Flandra Esperanto-Ligo),
Lange Beeldekensstraat 169,
B-2060 Antwerpen, Belgio;
telefono: + 32 3 234 34 00;
retpoŝto: eldonejo@monato.be;
Skype: fel-monato;
BE0419 028 122 -
RPR Antwerpen.
retejo: www.monato.be
sociaj retejoj:
Twitter: @FEL_Antverpeno
Facebook: facebook.com/
revuo.Monato/
Telegramo:
monato.telegramo.org
honora ĉefredaktoro:
Stefan Maul.
gvida redaktoro:
Paŭl Peeraerts.
reviziantoj:
Renato Corsetti, Edmund
Grimley Evans, Jens S. Larsen,
Rob Moerbeek, Brian Moon,
Manolo Parra, Andrej Peĉënkin,
Anna kaj Mati Pentus.
faktokontrolanto:
André Ruysschaert
redakcia sekretario:
Paŭl Peeraerts.
Rete: redakcio@monato.be.
grafiko:
Zep Armentano, Ferriol Macip.
Verantw. uitgever: Vlaamse Esperantobond v.z.w,
Lange Beeldekensstraat 169, B-2060 Antwerpen.
 Arto: Claude Nour- ITALIO 10
mont-Moon, Luksemburgo,
arto@monato.be.
Eta scienca bulteno el la itala duoninsulo
  Ekonomio: Roland Rotsaert, ORNITOLOGIO 11
Belgio, ekonomio@monato.be.
Ankaŭ marbirdoj sagacas
 Eseoj: Sendu al la koncerna
redaktoro, depende de la temo.  lingvo
 Historio: Trevor Steele, Aŭs-
tralio, historio@monato.be. AKTUALE 12
 Hobio: Evgeni Georgiev, Balotoj kaj lingvaj rajtoj en Rusio
Aŭstrio, hobio@monato.be.
 Komputado: Edmund  historio
Grimley Evans, Britio,
BIOGRAFIO 14
komputado@monato.be.
 Leteroj: Paŭl Peeraerts,
Aktivulo por la rajtoj de afrik-usonanoj
Belgio, leteroj@monato.be.
 Libroj: Boris Kolker, Usono,
 ekonomio
libroj@monato.be. BELGIO 16
Noto: Librorecenzojn oni ne
Nova koopera banko ricevis licencon
sendu al la redaktoro propra- JAPANIO 17
iniciate. La kunlaborantoj
ricevos la recenzopetojn kaj la Japanoj ankoraŭ preferas pagi kontante
librojn de la eldonejo.
 medio
 Lingvo: Roberto Pigro,
Kipro, lingvo@monato.be. FILMOJ 18
 Literaturo: Trevor Steele, Tajvana nigra urso venas
Aŭstralio, literaturo@monato.be.
 Medio: Sendu viajn kontri-  libroj
buojn al medio@monato.be.
Fascina verko, kiu stimulos diskutadon 19
  Moderna vivo: Norberto
Díaz Guevara, Kubo,
moderna_vivo@monato.be.
 eseo
 Politiko: Alexander Shlafer, Apologio de Vita Mea 25
Usono, politiko@monato.be.
 Scienco: Roberto Pigro,
Kipro, scienco@monato.be.
  Spirita vivo: Alberto García
Fumero, Kubo,
 Abonoj 2
spirita_vivo@monato.be.
 Turismo: Evgeni Georgiev,  Leteroj 4
Aŭstrio, turismo@monato.be.
 Monato sin prezentas 5
 Antaŭ 40 jaroj 9
4 - aprilo 2020 LETEROJ

 MONATO SIN PREZENTAS marto 2020 - 5

Zep Armentano Ferriol Macip (Farri)

(grafikisto, Barcelono, Katalunio) (grafikisto, Barcelono, Katalunio)
fotoj de nicola mesken
6 - aprilo 2020 POLITIKO

SVISLANDO

Toleremo gajnas

clare and ben

En februaro la svisoj voĉdonis pri diskriminacio rilata al seksinklino. Tio nun malfermas la vojon – kiel jam okazis aliloke en Eŭropo – al samseksa geedziĝo
kaj, post kelkaj etaj paŝoj, al la rajto pri artefarita fekundigo kaj adopto.

M
algraŭ la per- privata sfero regas individua don pri ĉiu ajn afero, kaj la
cepto, ke ĝi diskretemo. priaj diskutoj ofte flamas.
estas „la lando
de etaj paŝoj”, Popoliniciato Leĝo pri diskriminacio
kie klopode- Tamen, kiam temas pri jam ekzistas
goj transfor-
oficialaj, grandskalaj ŝanĝoj, Ekde 1995 la svislanda
mi la socion trafas muron la loĝantaro pesas: „Ĉu tio kriminala kodekso enhavas
da rezisto, Svislando havas min trafos aŭ ne?” kaj „Kiel leĝon kontraŭ diskriminacio
grandan toleremon: „Kiam tio efikos?”. Popoliniciato – tamen nur rasa kaj seksa:
io rekte ne koncernas min, donas la rajton al ĉiu civi- aliaj specoj tiutempe ne eni-
mi tute indiferentas”. En la tan-grupo postuli balota- ris la popolan spiriton.
POLITIKO
Por egaleco
En februaro la svisoj
finfine voĉdonis pri diskri-
minacio pli vasta – notinde,
pri diskriminacio rilata al
seksinklino. Gravas indiki,
ke temas pri voĉdonado por
egaleco, por fermi eventu-
alajn eskapilojn en la nuna
leĝaro, por defendi la kon-
cernatojn, sed ne por doni
pliajn rajtojn aŭ privilegiojn
al kelkaj popoleroj.
Maltoleruloj malvenkis
Entute 63,1 % de la voĉ-
donintoj subtenis la popol-
iniciaton, precipe en urboj
kaj en tiel nomataj „latini-
daj” (itala kaj franca) regio-
noj. Rezistis, antaŭvideble,
la kamparaj komunumoj.
La novaĵiloj priskribis tion
kiel „malfeliĉan tagon por
maltoleruloj”. Nun, eĉ se
perleĝe oni ne ŝanĝos pens-
manierojn, almenaŭ miloj
da diskriminaciatoj povos
sin defendi.
Restas kelkaj paŝetoj
Tio nun malfermas la
vojon – kiel jam okazis ali-
loke en Eŭropo – al sam-
seksa geedziĝo kaj, post
kelkaj etaj paŝoj, al la rajto
pri artefarita fekundigo kaj
adopto. n
aprilo 2020 - 7
Premio
Paul Gubbins
por Nova Ĵurnalisma
Talento
Okaze de la 40-jara ekzisto de Monato, kaj por memorigi sian forpasintan
ĉefredaktoron Paul Gubbins, la revuo starigis la Premion Paul Gubbins por Nova
Ĵurnalisma Talento. Ĉiujare, kaj tiel longe ke restos mono en la fonduso kreita pro
tiu ĉi celo, estos aljuĝataj ĉefpremio de 250 eŭroj, dua kaj tria premioj
de 100 eŭroj kaj sep senpagaj abonoj de Monato. Povas partopreni ĉiu persono,
kiu bone regas Esperanton kaj kiu ne verkis por Monato en la lastaj kvin jaroj.
Por partopreni la kandidatoj sendu tekston de minimume 500 kaj maksimume
2500 vortoj al nova_talento@monato.be La temoj, inter kiuj la kandidatoj
povas elekti, estas:
• La politiko, vivo, turismo aŭ historio de sia lando aŭ regiono
• Ekonomio
• Komputado
• Scienco
• Medio kaj ekologio
• Lingvo
La redaktoroj decidos, surbaze de la lingva kaj ĵurnalisma
talentoj de la aŭtoroj, kiuj artikoloj partoprenantaj en la
konkurso aperos en Monato. El tiuj la ĵurio, konsistanta
el redaktoroj de Monato kaj eksteruloj, elektos ĉiujare
la dek plej bonajn kaj atribuos al iliaj aŭtoroj la premiojn.
La kompleta regularo de la konkurso aperas en
https://www.monato.be/nova_talento.php
8 - aprilo 2020 MODERNA VIVO

DATREVENO

Majstro de realisma rakontado

E
n tiu ĉi jaro Slovakio
memorigas la 160an
datrevenon de la
naskiĝo de Martin
Kukučín [kukuĉin],
konata en la slo-
vaka literaturo kiel elsta-
ra prozverkisto, dramisto,
publicisto kaj klasikulo de
la rakontado, kaj kiel unu
el la fondintoj de la mo-
derna slovaka prozo. La
literaturhistoriistoj konsi-
deras lin tradiciisma laŭ lia
klopodo pri harmonio, kaj
progresemulo pro la enkon-
duko de nova heroo en la
slovakan prozon, nome la
simpla vilaĝa homo.

peter zelizňák
Lernado
Martin Kukučín (pro-
pranome Matej Bencúr
[bencur]) naskiĝis la 17an
de majo 1860 en la pito-
reska montara vilaĝeto Ja-
senová en nobela familio de
terkulturisto, kio ebligis al Monumento de Martin Kukučín en Bratislavo.
li tre bone koni la simplan
sed malfacilan ĉiutagan li havis la eblon konatiĝi cisto en la vilaĝeto Selca, En 1908 li translokiĝis al
vivon de la vilaĝa popolo. ankaŭ kun la ĉefaj filozofiaj en la kroata insulo Brač, kie la ĉilia urbeto Punta Arenas,
Post mezlerneja lernado li tendencoj de tiu epoko. li estis ankaŭ aktiva mem- kie vivis granda komun-
estis dum mallonga tempo bro de la kultura societo umo de kroataj enmigrintoj.
instruisto en sia naskiĝloko. Agado Hrvatski Sastanak (Kroata Post la unua mondmilito li
Poste li studis en la medi- Fininte siajn studojn, li kunveno). En 1904 li fariĝis revenis en la tiaman Jugos-
cina fakultato en Prago, kie komencis labori kiel kura- unu el ĝiaj direktoroj. lavion. La finon de sia krea
MODERNA VIVO
vivo li pasigis en la kroatia
banurbeto Lipik.
Verkado
La arta talento de
Kukučín realiĝis brile en
la realisma rakontado, en
kiu li efike pentras humu-
rajn situaciojn kaj moralajn
problemojn de la vilaĝo,
amajn kapricojn kaj tragedi-
ojn. Li traktas ankaŭ sociajn
problemojn kaj personajn
psikologiajn konfliktojn.
Estas ne-mirinde do, ke liaj
verkoj, kiel Rysavá jalovica
(La rufa junbovino), Nepre-
budený (La nevekiĝinto) kaj
aliaj, apartenas al la klasikaj
verkoj de la slovaka literatu-
ro.
El sia restado en la kro-
atia insulo Brač Kukučín
prenis la ĉefan motivon
por sia kulmina kaj elstara
artverko, la romano Dom v
stráni (Domo sur la mont-
deklivo), en kiu li majstre
bildigas la grandajn sociajn
kaj homajn konfliktojn kaj
la koliziojn de la malno-
va kaj nova konceptadoj
pri la mondo kaj la vivo.
Kvankam la agado koncer-
nas la kroatan kamparon,
per la pritraktita socia pro-
blemaro la romano bildigas
ankaŭ la tiaman realecon en
la slovakaj vilaĝoj.
El la vivo inter kroatoj
elmigrintaj al Sud-Ameriko
ekestis lia ampleksa, kvin-
voluma romano Mať volá
(La patrino vokas), kie li
provas esprimi la filozofi-
on de la epoko, tio estas, la
rolon de mono en la socio,
la problemojn de liber-
eco, moralo kaj laboro. En
manismaj ideoj Kukučín
estas unu el la plej grandaj
slovakaj prozverkistoj, kiuj
kontribuis al la evoluo de
realisma rakontado. Pri liaj
agadoj memorigas en Slo-
vakio multaj lokaj monu-
mentoj, migrantaj ekspozi-
cioj, stratnomoj kaj diversaj
publicaĵoj. En lia naskiĝ-
ANTAŬ 40 JAROJ
Nur sen
la postmilitaj jaroj li verkis
historiajn romanojn kaj no-
supersignoj?
velojn kun naciaj motivoj
el la epoko de renaskiĝo.
En siaj vojaĝpriskriboj
Kukučín montriĝis ankaŭ
S
akrevida observanto – ek- El Monato 1980/03, p. 27:
zemple Črty z ciest (Skizoj
ennombraj
el vojaĝoj), Prechádzky po
estas la provoj
Patagónii (Promenoj tra
reformi or-
Patagonio) – kaj li elprovis
tografion kaj
sian talenton ankaŭ en la
alfabeton de
kampo de dramo.
la internacia
lingvo Esperanto. Sen
La fino
eniri la diskutadon pri
La 21an de majo 1928 li aliaj argumentoj, unu el
mortis en la aĝo de 68 jaroj, ili estas vere ŝajnargu-
en Lipik. Li estis portempe mento: la presteknika.
entombigita en la urbo Za- Pli ĝuste temas ne pri
grebo, sed poste liaj restaĵoj problemo de presado,
estis transportitaj en la na- sed de kompostado.
cian tombejon de la historia Oni asertas – kiel laste
slovaka urbo Martin, kie denove Vilho Setälä kaj
ripozas multaj eminentuloj Björn Collinder – ke la
de la slovaka kultura kaj po- venkon de Esperanto
litika vivo. obstaklas la malfacilaĵoj
komposti alfabeton kun
Honora loko supersignoj, kiajn havas
Kukučín havas hono- la Zamenhofa alfabeto.
ran lokon en la historio de Ŝajnas, ke oni tute
la origina slovaka literatu- ne rimarkis la revolu-
ro. Pro siaj eminenta arta cion en la prestekniko
majstreco kaj grandaj hu-
aprilo 2020 - 9
vilaĝeto Jasenová estas krei-
ta memorĉambro pri liaj
vivo kaj verkaro.
Malgranda asteroido –
troviĝanta en la ĉefa aste-
roida zono kaj malkovrita
de la slovaka astronomo
Milan Antal la 5an de okto-
bro 1986 – havas la nomon
23444 Kukučín. n
dum la lastaj jaroj: Ho-
diaŭ eĉ jam tagaj ĵurna-
loj en preskaŭ tuta la
mondo (industria) es-
tas kompostataj ne plu
per maŝinoj kun plum-
bo, sed komputeroj laŭ
sistemo de fotokompos-
tado. Ĉi tiu revolucio en
la Gutenberga arto estas
tiel radikala, ke tuta me-
tio – tiu de kompostis-
toj – ekstermiĝas dum
nur mallonga tempo.
La novajn kompostilojn
povas majstri ĉiu, kiu
scipovas uzi skribmaŝi-
non – ĉion alian faras
la komputero. Kaj ĝi es-
tas tiel kapacita, ke oni
senĝene povus meti en
ĝin ĉiujn alfabetojn de
ĉiuj lingvoj, se oni volas.
Stefan Maul
10 - aprilo 2020
ITALIO
Eta scienca bulteno
el la itala duoninsulo
En la jena artikolo, ni mallonge traktas tri rimarkindajn
sciencajn projektojn, en kiuj lastatempe partoprenis italaj
fakuloj aŭ sciencaj institutoj.
Cerebra formo kaj homa
personeco
Internacia esploristaro,
en kiu anas ankaŭ la itala
sciencisto Luca Passamonti
[luka pasamonti], dungito
ĉe la Instituto pri Bio-Bil-
doj kaj Molekula Fiziolo-
gio (Ibfm-Cnr), analizis la
rezultojn de pli ol 500 mag-
netaj nukleaj resonancoj
efektivigitaj ĉe sanaj indivi-
duoj. La aĝo de la pristuda-
toj estis inter 22 kaj 36 jaroj.
La teamo ekzamenis la ana-
tomiajn malsamojn inter
iliaj respektivaj korteksoj
(konataj ankaŭ kiel cerebraj
kortikoj). Laŭ la aŭtoroj de
la nekutima esploro, ja eblas
hipotezi striktan ligitecon
inter la formo de ies cerebro
kaj ties personeco.
Kogna difektiĝo
malrapidigeblas
Aldone: fakto estas, ke
miliono da italaj maljun-
uloj spertas kognan
mankon aŭ iun formon de
senila demenco, ekzemple
la malsanon de Alzheimer.
Pro tio, ke ankoraŭ ne ek-
zistas kuraciloj kontraŭ ĝi,
gravas laŭeble malrapidigi la
– ĉiuokaze iam okazontan –
mensan difektiĝon ekde la
unuaj fazoj de la malsano.
Sciencistoj el la Instituto pri
Neŭrosciencoj (In-Cnr) kaj
el tiu pri Klinika Fiziologio
(Ifc-Cnr), kun sidejo en
Pizo, okupiĝis pri la afero
kaj konstatis malpli rapi-
dan evoluon de la malsano
kaj esperigan pliboniĝon de
la ĝenerala kogna stato kaj
SCIENCO
cactus26
Kadre de grava mondskala iniciato
Internacia esplor- estis malkovrite, ke la plej profunda
istaro, en kiu anas
kaj antikva glacio ĉeesta sur la
monto Ortles estiĝis ĝuste antaŭ
ankaŭ sciencisto 7000 jaroj.
Luca Passamonti
hipotezis striktan
ligitecon inter la de la cerebra funkciado ĉe
formo de ies cerebro homoj, kiuj komence de la
kaj ties personeco esploro montris malfortan
kognan damaĝon.
Sciencistoj en Pizo Plurjarmila glacio
konstatis malpli
Fine, kadre de grava
rapidan evoluon de mondskala iniciato, kiun
mensa difektiĝo ĉe partoprenas la itala Institu-
homoj, kiuj to pri la Dinamiko de Me-
komence de la dio-Procedoj (Idpa-Cnr),
esploro montris estis malkovrite, ke la plej
malfortan kognan profunda kaj antikva glacio
damaĝon ĉeesta sur la monto Ortles
estiĝis ĝuste antaŭ 7000
jaroj. Pere de la glaciaj ta-
Estis malkovrite, voloj ekstraktitaj, oni nun
ke la plej profunda klopodos kontroli, kiu-
kaj antikva glacio maniere la mediaj ŝanĝoj
ĉeesta sur la monto okazantaj en aparta regiono
Ortles estiĝis ĝuste interagas kun la ĝeneralaj
antaŭ 7000 jaroj klimataj ŝanĝiĝoj de la pla-
nedo. n
SCIENCO aprilo 2020 - 11

ORNITOLOGIO

Ankaŭ marbirdoj sagacas

Homoj uzadis jam en la pratempoj diversajn ilojn

richard bartz
memfaritajn por sia vivo. Inter bestoj, tamen, nur malgranda
elcento de specioj povas fari ion similan. Laŭ plej freŝaj
esploroj, al la grupo de bestoj kaj birdoj konscie uzantaj
ilojn ni povas alkalkuli ankaŭ la atlantikan fraterkulon
(science Fratercula arctica).

Kimrio
Sciencistoj rimarkis du
konkretajn okazojn, en kiuj
tiuj birdoj per sia beko kaptis
branĉeton kaj skrapis per ĝi
parton de sia korpo, kiun ili
ne povis atingi per beko aŭ
kruro. Laŭ lastatempa studo
publikigita en Proceedings of
the National Academy of Sci-
ences of the United States of
America (PNAS) (Aktoj de
la Usona Nacia Akademio
de Sciencoj), la atlantika fra-
terkulo estas la unua sovaĝa
marbirdo, pri kiu oni scias,
ke ĝi povas utiligi ilojn. Sci-
encistino Annette Fayet el la
universitato de Oksfordo, la
plej malnova universitato en
la angle parolanta mondo,
unuafoje rimarkis en 2014
fraterkulon skrapantan sin
sur insulo apud la marbor-
do de Kimrio. La fraterkulo
tamen ne estis tiam filmita
nek fotita.
Iksodoj
Post kvar jaroj la scien-
cistino trovis denove simi-
lan konduton sur la islanda
ne tre loĝata insulo Grím-
sey, kiu estas pli ol 1700
kilometrojn for de la loko
de la unua observo. Ŝi fil-
mis fraterkulon, kiu prenis
branĉeton de sur la grundo
per sia beko kaj skrapis sian
bruston: do la sin-skrapa-
do estas malkovrita en du
diversaj populacioj. La sci-
encistoj supozas, ke la fra-
terkulo konscie volis eltiri
iksodojn el sia korpo. Aliaj
birdospecioj helpe de iloj
havigas al si nur manĝaĵon.
Pro tio la uzado de branĉeto
por korpa prizorgado ŝajnas
ĉi-foje nekutima kaj escep-
ta.
Blazono
La atlantika fraterkulo
(fojfoje nomata ankaŭ mar-
La atlantika fraterkulo estas inteligenta kaj socia birdo kun bela larĝa
triangula beko.
papago) estas inteligenta kaj vega municipo Værøy en la
socia birdo kun bela larĝa distrikto Nordland havas
kaj triangula beko. Ĝi vivas atlantikan fraterkulon en sia
en grandaj kolonioj, kaj ĝia blazono.
nuntempa tutmonda po-
pulacio sumiĝas je ĉirkaŭ 7 PNAS
milionoj da birdoj, kiuj po- PNAS estas unu el la
vas vivi ĝis 22 jarojn. En la plej citataj kaj gravaj mult-
pasinteco oni abunde ĉasis disciplinaj sciencaj revuoj
fraterkulojn precipe pro ilia en la mondo, publikiganta
bongusta viando, sed ankaŭ
pli ol 3200 esplor-artikolojn
iliaj ovoj estas nutroriĉaj.
ĉiujare. Ĝi estas fondita en
Ne mirinde do, ke atlantika
1914 de la Usona Nacia
fraterkulo estas ekzemple Akademio de Sciencoj kaj
la oficiala birdo de la kana- amplekse kovras la biolo-
da provinco Novlando kaj giajn, fizikajn kaj sociajn
Labradoro. Ankaŭ la nor- sciencojn. n
Pli da informoj, inkluzive filmon, haveblas anglalingve ĉe
https://www.pnas.org/content/early/2019/12/24/1918060117.
12 - aprilo 2020
AKTUALE
Balotoj kaj lingvaj
rajtoj en Rusio
Dmitrij Jevsejev estas ĵurnalisto, kiu interesiĝas pri lingvaj rajtoj en Rusio,
precipe rilate la politikan aspekton. Li konsentis respondi kelkajn demandojn
de Monato, kio ebligas plibonigi la komprenon de kompleksa lingva situacio,
kia estas tiu de Rusio.
Monato: Ĉu vi povas
prezenti la strukturon de Ru-
sia Federacio? Kiuj estas ĝiaj
oficialaj lingvoj?
Jevsejev: Laŭ la kons-
titucio, Rusia Federacio
dividiĝas en 89 federaciajn
„subjektojn” (kelkfoje no-
matajn „regionoj”), el kiuj
22 estas respublikoj, 9 teri-
torioj, 46 provincoj, 3 urboj
de federacia graveco, 1 aŭ-
tonoma provinco kaj 4 aŭ-
tonomaj distriktoj. Ŝanĝoj
al la konstitucio okazis post
la aliro de la respubliko Kri-
meo, okazinta en 2014.
Ekzistas tri tipoj de
„subjektoj” laŭ la etna prin-
cipo: la respublikoj, kiuj
formale havas sian propran
ŝtatecon, la aŭtonomaj regi-
onoj kaj la aŭtonomaj dis-
triktoj. La oficiala lingvo de
LINGVO
Laŭ ĵurnalisto Dmitrij Jevsejev (foto)
por la temo de lingvaj rajtoj estas malmulte
da atento en Rusio.
la federacio en la tuta teri- la respubliko Dagestano en
torio, laŭ artikolo 68 de la Kaŭkazo, oni jam de mul-
konstitucio, estas la rusa. La taj jaroj diskutas pri tio, kio
respublikoj ja rajtas tamen protektindas, kaj ankaŭ pri
starigi siajn proprajn ŝtatajn la difino mem de lingvoj. En
lingvojn. Nuntempe en la la diversaj versioj de specifa
teritorio de la naciaj respu- leĝprojekto la nombro de
blikoj 35 lingvoj estas ŝtataj, protektindaj lingvoj varias
kaj 14 lingvoj havas oficia- inter 28 kaj 32.
lan statuson, kion antaŭvi- Monato: Kian lokon
das la statutoj kaj la leĝoj de havas en Rusia Federacio la
la aŭtonomaj distriktoj kaj temo de lingvaj rajtoj kadre
de la aŭtonomaj regionoj. de la politika laborprogra-
En 2014, post la aliĝo de mo?
Krimeo al Rusia Federacio, Jevsejev: Oni povas
ankaŭ la krime-tatara kaj diri, ke estas malmulte da
la ukraina lingvoj estis al- atento pri ili. Eblas facile
donitaj. En iuj regionoj de konstati tion, foliumante la
Rusia Federacio plu estas programojn de la ĉefaj po-
viglaj polemikoj pri la kvan- litikaj partioj, kiuj prezen-
to de lingvoj, kiuj devus tis sin por la balotoj okaz-
havi apartan leĝan statuson. intaj la 18an de septem-
Ekzemple, en la plej mult- bro 2016 por Dumao, tio
kultura regiono de Rusio, estas la Malsupra Ĉambro
LINGVO
de la Parlamento de Rusia
Federacio. En la programo
de Unueca Rusio, kiu estas
la majoritata partio, aperas
nur trifoje la vorto „lingvo”.
Kaj en tiun de la Komunis-
ta Partio de Rusia Federa-
cio la sama vorto estis en-
metita nur unu fojon. La
Liberala Demokratia Partio
enigis en sian programon
tre provokajn ideojn, inter-
alie tion, ke oni devigu la
regionajn aŭtoritatojn nul-
igi la nacilingvan edukadon
de infanoj, ĉar por ĉi-lastaj
tio estus senutila plia ŝarĝo
kontraŭa al la principo de la
rusia unueco. En la progra-
moj de la ceteraj dek unu
politikaj partioj, kiuj parto-
prenis la balotojn, la temo
de lingvaj rajtoj – krom
kelkaj esceptoj – forestas.
Monato: Ĉu en la elekta
procezo dum la lastaj balo-
toj oni respektis la lingvajn
rajtojn de voĉdonantoj kaj
voĉdonatoj?
Jevsejev: Temas pri
kompleksa demando: ofte
estas grandaj diferencoj ene
de Rusia Federacio. La fede-
raciaj leĝoj priskribas detale
ĉiujn dokumentojn por la
registriĝo al la balotoj, ili
klarigas la proceduron, sed
ne indikas, en kiu lingvo la
aferoj okazu. Mi ne trovis
precedencojn de homoj
plendantaj pri la subprem-
ado de la rajto plenigi la
dokumentojn en sia gepatra
lingvo. La ĝenerala interpre-
to estas, ke ĉiujn necesajn
paperojn nepras plenigi en
la rusa.
Koncerne la propagan-
don, la nuna leĝaro en Ru-
sio preskaŭ ne reglamentas
la uzadon de lingvoj dum
la balot-kampanjo. Al la
partioj kaj al la kandidatoj
28 tagojn antaŭ la tago de
la balotoj oni allasis libe-
rajn spacojn en la publikaj
amaskomunikiloj, inkluzive
tiujn, kiuj uzas regionajn
lingvojn. La decido eldoni
propagandajn materialojn
en minoritataj lingvoj estas
tasko de la regionaj oficejoj
de la politikaj partioj. Pro
tio la situacio estas tre mal-
sama de unu regiono al alia.
Ekzemple, en la ĵurnalo
Nogaj davysy (La voĉo de
nogajoj) de la respubliko
Karaĉajio-Ĉerkesio, kiu
aperas en la nogaja lingvo, la
politika reklamo aperas nur
en la rusa. Male en la eldo-
naĵo Lezgi gazet (Lezga ĵur-
nalo) de la respubliko Da-
gestano, eldonata nure en la
lezga lingvo, la propaganda
materialo en la rusa estas
50-procenta, dum la rest-
anta duono estas en la lezga
lingvo. La gazeto Kyzyl Tan
(Ruĝa tagiĝo), publikigata
en la respubliko Baŝkirio
en la tatara lingvo, havas
siaflanke reklamojn nur
en la tatara. En Interreto la
procezoj de tutmondiĝo kaj
lingva rusiĝo estas pli fortaj,
tiel ke preskaŭ ĉiuj politikaj
partioj uzis nur ruslingvajn
varbilojn.
Monato: Ĉu la voĉdon-
iloj aperas nur ruslingve?
Jevsejev: La rajto
decidi pri la eventua-
la utiligo de minoritataj
aprilo 2020 - 13
lingvoj sur la voĉdon-
iloj apartenas al la balotaj
komisionoj de Rusia Fede-
racio. Multaj inter ili deci-
dis presi la voĉdonilojn kaj
en la rusa kaj en loka ling-
vo de unuopaj respublikoj.
Interesa situacio estis en la
ĉuvaŝa respubliko, kie en la
sama tago oni voĉdonis ne
nur por la federacia Dumao,
sed ankaŭ por la Ŝtata Kon-
silio de la respubliko. La
voĉdoniloj por Dumao estis
eldonitaj nur en la rusa; tiuj
por la Ŝtata Konsilio de Ĉu-
vaŝio en du lingvoj: la rusa
kaj la ĉuvaŝa.
La voĉdonanto Ilja Iva-
nov, kune kun sia edzino,
petis ĉiujn voĉdonilojn en
la ĉuvaŝa lingvo kaj, ne rice-
vinte ilin, kompletigis skri-
ban plendon en la ĉuvaŝa
lingvo. La prezidanto de la
balota komisiono konside-
ris la fakton kiel „provokon”
kaj vokis la policon, kiu ta-
men ne trovis en la agoj de
Ivanov ian ajn leĝrompon.
Estas interese, ke ekzis-
tas ankaŭ konfliktaj situaci-
oj ligitaj kun la traduko de la
voĉdoniloj en regionajn lin-
gvojn. Ekzemple, kandidato
por la federacia Dumao de
la partio Jabloko, nome Igor
Veselov, prezentis plendon
al la rusa Centra Balotko-
misiono koncerne la fakton,
ke lia unua nomo kaj patro-
nomo en bulteno ne estis
tradukitaj en la tataran, kiel
male tiuj de la ceteraj kan-
didatoj (supozeble tataroj).
Laŭ Veselov, tio okazis por
substreki lian naciecon, kaj
tiaĵon la nuna voĉdona leĝo
malpermesas. n
14 - aprilo 2020 HISTORIO

BIOGRAFIO

Aktivulo por la rajtoj

de afrik-usonanoj

scalar.usc.edu
William Pickens (1881-1954) gvidis sekcion en National Association for the Advancement of Coloured People (Nacia Asocio por la Antaŭenigo de
Kolorhaŭtuloj). Li estis la unua nigra esperantisto de Usono kaj aktivis por la civilaj rajtoj kaj internacia demokratio.

A
ntaŭ Malcolm X laboris por repagi ŝuldojn
Ŝuldoj
kaj Martin Luther laŭ kontraktoj subskribitaj
King la movado Sesa el dek gefratoj, li es- de familianoj analfabetaj.
por civilaj rajtoj tis filo de liberigitaj sklavoj Preskaŭ dek-unu-jara,
en Usono jam kaj nepo de afrikanino, kiu li ekiris regule lernejen. Li
havis inspirajn travivis kvardek jarojn dors- legis ĉie, surstrate, hejme,
gvidantojn, kiel William rompita pro la batoj de sia laborloke. Baldaŭ li premi-
Pickens (1881-1954). Jen mastro. Lia infanaĝo pasis iĝis kiel elstara lernanto.
la historio de la unua nigra en plantejoj, kie libero estis Liaj samlernejanoj mokis
usona esperantisto. nur ŝajna. Kiel ĉiuj aliaj, li lin, sed tio stimulis lin pli-
HISTORIO
boniĝi. Tiutempe li ŝatis
anekdoton pri Erasmo kaj
Thomas More, en kiu ili ko-
munikiĝas latine, la tiama
universala lingvo, notis li
membiografie. Kvazaŭ
kurioza besto, li impresis
ĵurnalistojn, montrante ke
nigrulo kapablas havi el-
starajn sciojn.
Stipendio
En Universitato Talla-
dega li deklamis Ciceronon
kaj Vergilion, kaj surprizis
tiujn, kiuj pensis, ke la ni-
grula menso estas malma-
tematika. Li gajnis beletrajn
premiojn, kaj konatiĝis kun
D-ro Booker T. Washing-
ton, ĉefa figuro de la mov-
ado por civilaj rajtoj. En
Universitato Yale estis nur
15 afrikdevenaj studentoj el
3000. Tie li ĉiam atingis tiel
altan nivelon, ke li gajnis sti-
pendion. Kaj tie li venkis en
grava oratora konkurso. Pro
tio li ricevis centojn da gra-
tulaj leteroj, inkluzive de la
eksa prezidanto Cleveland
kaj de la fratino de prezi-
dento Roosevelt. En 1904
li estis diplomita pri klasikaj
lingvoj, kun honoroj en ĉiuj
fakoj, kaj aniĝis al la honor-
societo Phi Beta Kappa.
Esperanto
Reveninte al Talladega
kiel profesoro, Pickens ed-
ziĝis, kaj la feliĉa paro naskis
filojn. En 1906 kaptis lian
atenton libro pri la zamen-
hofa lingvo kaj li entuziasm-
iĝis. Ricevinte Esperanto-
librojn pere de Review of
Reviews, li skribis leterojn
al plurlandaj esperantistoj
kaj verkis pasian artikolon
en The Voice of The Negro
(La Voĉo de Nigruloj). Tie
li defendis la facilecon de la
lingvo kaj ĝian potencialon
por universala paco. Sam-
jare li ricevis diplomon ĉe
Brita Esperanto-Asocio, kio
denove montris, ke nigrulo
kapablas ĉion fari. Li ankaŭ
publikigis komentitan tra-
dukon de La Vojo.
aprilo 2020 - 15
persona renkontiĝo kun
Aktivulo
Trockij, li foriris abrupte
Anstataŭ ĝui trankvilan por rigardi la filmon Kiras-
karieron – li jam magistriĝis ŝipo Potjomkin. En Barcelo-
kaj doktoriĝis, kaj povintus no li konatiĝis kun multaj
resti senprobleme kiel uni- samnacianoj, viroj kaj vir-
versitata profesoro – li deci- inoj, nigruloj kaj blankuloj,
dis fariĝi aktivulo, verŝajne kiuj batalis por libero. Laŭ
influate de la ras-konfliktoj Pickens same faris la eti-
okazintaj inter 1919 kaj opoj, la eŭskoj de Gerniko
1921. Li iĝis unu el la plej kaj la nigruloj de Misisipo.
popularaj nigraj oratoroj
Poste, dum la periodo de
en la tuta lando. Interese, makartiismo, FBI serĉis ri-
en siaj prelegoj li inklud- latojn liajn kun komunismo,
igis la temon de virinaj raj- kiujn li ĉiam neis. Li tamen
toj. Dum pluraj jardekoj li fiere agnoskis sian agadon
gvidis sekcion en National por pli justa mondo.
Association for the Advan- Kun granda memfido
cement of Coloured People William Pickens sukcesis
(Nacia Asocio por la An- superi sennombrajn bar-
taŭenigo de Kolorhaŭt- ilojn kaj inspiri milionojn da
uloj). Poste li laboris por la samnacianoj, kaj ne nur ilin.
usona registaro, konvink- Laŭ lia praktika universal-
ante homojn, ke ili investu ismo la batalo por libero estas
en registarajn obligaciojn ĉie la sama batalo. Ĉu lern-
por kovri la kostojn de la inda leciono por ni ĉiuj? n
unua mondmilito. El la pers-
pektivo de Wilson1, hejm-
landa demokratio postulis
internacian demokration.
Plurfoje li vojaĝis eŭro-
pen, kie la ras-problemoj
ne tiel akris kiel lialande. En
Rusio li miris, ke kampar-
anoj kaj proletoj decidas
sian destinon, eĉ se ili ne
scias kien. Anekdote: dum
1. Woodrow Wilson (1856-
1924) estis la dudek-oka usona
prezidanto, fama pro siaj 14 punk-
toj proponitaj en januaro 1918.
Interalie ili sugestis redifinon de
koloniisma politiko (favore al la
koloniitaj popoloj), rekonon al
rajto de aŭtonoma disvolvigo por
la popoloj de Aŭstrio-Hungario Kontribuojn por la rubriko
kaj de la Otomana Imperio, kaj Historio de Monato
kreon de Ligo de Nacioj. En 1919 kunlaborantoj sendu al
li ricevis la Nobel-premion pri historio@monato.be.
paco.
16 - aprilo 2020
BELGIO
Nova koopera banko
ricevis licencon
En januaro 2020 nova koopera banko NewB, fondita jam en
2011, finfine ricevis belgan banklicencon. La Eŭropa Centra
Banko fine de januaro konfirmis ĝin.
Iom da malfido
La ideo de koopera
banko ne plu estas populara
en Belgio. Ankoraŭ viva es-
tas la memoro pri la kolap-
so de ARCO, kooperativo
ligita al la kristana laborista
sindikato, post la banka kri-
zo de 2008-2009. La ĉefa
posedaĵo de ARCO estis la
banko BACOB (kunmetita
mallongigo de la franca kaj
la nederlanda nomoj signi-
fantaj „Belga Laborista Ko-
operativo”), fondita en la
1920aj jaroj kaj transformi-
ta en ŝparkason en 1935. En
1999 ĝi kuniĝis kun alia bel-
ga banko Paribas (kiu tiam
ne plu havis rilaton kun la
samnoma franca banko).
En 2001 sekvis fuzio kun
la franc-belga bankogrupo
EKONOMIO
Dexia, kuniĝo (en 1996)
La nova banko reklamas franclingve per la frazo „NewB ne financos la
de franca kaj belga publikaj produktadon de armiloj”.
bankoj. Dexia iĝis la komu-
na nomo de la tuta grupo.
Dexia rapide kreskis kaj
bankrotis, sed estas likvida-
iĝis tutmonde aktiva, ĉefe ta kaj jure pluekzistas. Ĝiaj
liverante bankajn servojn
akciuloj (800  000 perso-
al la publika sektoro. Dum
noj) preskaŭ certe perdis
la financa krizo ĝi riskis
sian monon, sed grupo da
bankroti, sed estis savita
akciuloj klopodas per jura
per helpmono de la belga
proceduro reakiri sian in-
kaj franca ŝtatoj. Ĝiaj sanaj
veston. Unu el ĝiaj asertoj
partoj estis apartigitaj, kaj
estas, ke ĝis la fino AR-
en Belgio ili pluekzistas kiel
CO-akcioj estis vendataj ne
banko Belfius. Ankaŭ Dexia
kiel riskohavaj akcioj, sed
daŭre ekzistas, sed nur por
kiel tute sekuraj investoj.
mastrumi la dubindajn in-
vestojn, kiuj eble iam reha-
vos iun valoron. Tute novspeca banko
Ĉar ARCO investis sian povas sukcesi
kapitalon preskaŭ komple- Jam tuj post la bankokri-
te en BACOB, poste Dexia, zo pluraj personoj kaj aso-
la valoro de ĝiaj akcioj iĝis cioj emis krei tute novan
preskaŭ nulo. ARCO ne bankon, kiu ne plu funkciu
EKONOMIO aprilo 2020 - 17

kiel la ekzistantaj bankoj.

JAPANIO
Ĝi havu simplan struk-

Japanoj ankoraŭ preferas

turon kun simplaj, etikaj
produktoj, sen lokaj fili-
oj, sed kun efika kompu-

pagi kontante
tila mastruma sistemo.
La rezulto de tiu emo
estas NewB. La banko
estis formale fondita la
9an de majo 2011 kun
kapitalo de 50  000 eŭ-
roj. En 2013 ĝi unua-
foje proponis akciojn
al la publiko. Kvankam
ĉie ŝajnis regi malemo
investi, tamen 26  000
personoj aĉetis akcion
de 20 eŭroj. Ankaŭ estis
kompanioj, kiuj investis
pli grandajn sumojn.
Inter 2013 kaj
2019 la nova banko
diskrete preparis sin
por akiri banklicencon.
Fine de 2019 NewB
duan fojon vendis akci-
ojn. La celo estis kolekti En Japanio, pagi per novaj monbiletoj montras respekton.
30 milionojn da eŭroj,
la minimuman kapita-
lon bezonatan por akiri
banklicencon. Denove
apenaŭ iu kredis, kaj
denove estis sukceso:
envenis 35 milionoj de
55  000 investantoj. Ta-
men menciendas, ke
konsiderinda parto de
la nova kapitalo venis
de franclingvaj duon-
ŝtataj belgaj instancoj.
NewB ekfunkcios
dum la somero. Ĝi jam
nun aktivas kiel asekur-
isto, vendante produk-
tojn de la franca Mon-
ceau Assurances. n
18 - aprilo 2020
FILMOJ
Tajvana nigra urso venas
B
onega dokumenta
filmo Nigra urso
venas estas nun-
tempe prezentata
en la kinejoj de
Tajvano. Ĝia reĝi-
soro Mai Jue-ming delonge
registras la pejzaĝojn kaj
belecon de la montoj kaj
arbaroj en Tajvano por sia
televidprogramo MIT Taj-
vana Kroniko. Jam de 11
jaroj li sekvas la teamon de
doktoro Huang Mei-ŝiu,
nomata „La patrino de la
nigraj ursoj”, tra montaroj
kaj apud riveroj kaj regis-
tris la esploradon pri la
ekologio kaj la sistemon
de kapto-liberigo de nigraj
ursoj en Tajvano. Antaŭ ol
la urso vekiĝas el la anes-
tezo, kiel eble plej rapide la
esploristoj devas plenumi
fizikan ekzamenon kaj noti
la ekologiajn datumojn de
la besto por sekurigi ĝian
konserviĝon.
Ĝui mielon
Ĉiujare post oktobro,
kiam la japana blua kverko
(Quercus glauca) fruktas
abunde en Dafen en la Cen-
tra Montaro, la nigraj ursoj
el diversaj mont-regionoj
iras tien por ĝui sian ŝatatan
bongustaĵon. En la filmo oni
vidas, kiel saĝa nigra urso
lerte staras, ŝtelas mielon
kaj manĝas ĝin; kaj kiel alia,
suferinta pro dento-doloro,
sukcese revenas al sia mont-
hejmo post kuracado en la
zoo de Tajpeo. Ankaŭ la eta
nigra urso perdinta sian vo-
jon sekure reiris tien, kien ĝi
nepre devas iri post prizorg-
ado kaj sovaĝa trejnado.
Kompato trafas nin ankaŭ,
kiam ni vidas la kaptitajn
nigrajn ursojn kun vunditaj
polmoj kaj piedfingroj.
Tutmonda problemo
La reĝisoro Mai sekvis
ankaŭ esploran teamon pri
konservado de malajaj ursoj
en la pluvarbaro de Borneo.
La problemoj de ursoj eks-
MEDIO
La tajvana filmo „Nigra urso venas” eminente montras la vivon de la nigra
urso, kiu estas endanĝerigita pro troekspluatado de la medio.
terlande similas al tiuj en cendioj de pluvarbaroj tra la
Tajvano. Ankaŭ iliaj vivejoj mondo.
detruiĝas pro troekspluat- Laŭ la takso de la esplor-
ado. Eĉ la vivo de la polusa teamo en Tajvano ekzistas
urso estas nerekte minacata nur ĉirkaŭ 200 ĝis 600 ni-
pro la senarbarigo kaj in- graj ursoj. n
Pardonpeto
E
n la februara numero de Monato en paĝo 18 tre
bedaŭrinde enŝteliĝis eraro. La nomo de la aŭtoro
de la artikolo, Werner Fuß, estas apenaŭ legebla
en la presitaj versioj de la magazino. En la diversaj
ciferecaj eldonoj ĝi tamen aperas tute ĝuste. La gra-
fikistoj kaj presisto interkonsiliĝas por solvi tiun tek-
nikan problemon en la estonteco. Al sinjoro Fuß kaj
al ĉiuj legantoj Monato direktas sian pardonpeton.
pp
LIBROJ
Fascina verko, kiu stimulos
diskutadon
Nin venu epopeo vivreeĥa!
E
B. Price-Heywood
fektive pluraj epope-
oj aŭ epope-similaj
verkoj intertempe
jam aperis en Es-
peranto: La Infana
Raso de William
Auld (1956), probable, ne:
nepre! estas la plej kona-
ta, fremdstila epopeo, kiu
miksas plurajn ĝenrojn. La
plej frua, sed apenaŭ kona-
ta, estas Uranogedio de Jo-
hano Ricci el 1926. Mi pre-
teras plurajn diverstipajn
kaj diversstilajn, menci-
ante nur la atutan Poemo de
Utnoa de Abel Montagut,
sed nun – en 2019 – finfine,
post longega „gravedeco”
aperis La Konflikto de la
Epokoj de Edwin de Kock.
Persone mi ĝojas, ke al
nia publiko tiun verkon mi
nun povas prezenti recenze,
ĉar plurajn antaŭajn stadiojn
mi ĉeestis, eĉ foje verkis re-
cenzon, ĉe kio, krom mian
admiron ankaŭ mian miron
mi aŭdigis. Tiun miron en
la nuna eldono Edwin fo-
rigas per klariga noto: laŭ
liaeklezia tradicio (la Ad-
ventistoj de la Sepa Tago)
oni ofte vidas Jesuon kiel
reenkarniĝon de la ĉefanĝe-
lo Mikaelo. Do por Edwin
temas tie pri funde unu-
sola persono – por mi, male,
tio estis absolute nekon-
ata identigo, kiu dumlegade
vekis ĉe mi gravan frem-
diĝon kaj bremsis mian le-
gadon – tion siatempe en
mia recenzo mi vortigis. Sed
nun, ĉe la koncerna noto en
la pretigita epopeo [Mika-
elo – anĝelĉefo, Kristo an-
taŭ sia homiĝo], tiu mia
nekompreno malaperis –
restas nur iaspeca miro, ĉar
neniam antaŭe tiun identi-
gon inter la ĉefanĝelo Mika-
elo kaj Jesuo mi renkontis.
Ankaŭ kolegoj-pastoroj,
ĉe kiuj mi informiĝis pri la
temo, ne konis tiun tezon
aprilo 2020 - 19
de la eklezio de Edwin de
Kock.
Nu, por la teksto mem,
kompreneble, tion ni devas
preni kiel fiksan identecon.
La formo metrika de la
epopeo
Precipe la finfina elekto
inter jamba aŭ trokea silab-
formo en la versoj kaŭzis, se
mi bone konkludas, al la aŭ-
toro plurjaran reverkadon,
kio, tamen, miasupoze por
la ĝenerala leganto apenaŭ
menciindus kiel valoraĵo.
Kiel ajn, al ĉiu leganto
mi fortege rekomendas legi
ne nur la epopeon mem, sed
ankaŭ ĉiujn enkondukajn
paĝojn – ne estos peno
malŝparita!
Ĉarma mi trovas la ple-
don (paĝo 17) toleri ambaŭ
liajn prepoziciojn fro kaj
pon, kiuj „simple apartenas
al la deKocka idiolekto”.
20 - aprilo 2020 LIBROJ

kiel vespertflugile rokkaverno.

Libro 1
Mangestis li, kaj ili oreliĝis,
Nepre rememore, kvazaŭ eĥe pri Dante, ankaŭ de Kock ĉiun vorton lian avidante.
komencas sian epopeon, priskribante sin mem, ĉe kio Gvi-
danton li ricevas: „Amikoj, potenculoj, fortaj dioj –
„Mi vastan viron vidis, statustaturan” ĉar tiaj vi ja estas, rezistinte
jen la unua apero de la unua vojmontranta gvidanto ... la Eternulon, kiu nin ne venkis
„Mi estas Henoĥ, iam pratempulo, sed nur elĵetis en fina malesper’ –
komisiita forkonduki vin estu kolonoj sub intenco mia!
el tiu labirint’ de viaj pensoj. Ni skuos la remparojn de l’ ĉielo!
Venu!” Kaj se malvenkaj, ni sur nin sobŝiros
la nigrajn murojn de la kosmo mem,
Li ekvojaĝas iel senklarige kial kaj samtempe nesciante kaj la kaoso ĉion heredonta
kiudirekten: „Ni jen transsaltis lumrapidbarilon” – sciadu, ke ni estis tie ĉi.
Ĉe 1:3 la rakontanto petas, ke oni plu vojaĝu, ne centre Ho kia eta, eta nervimpulso
tra la materio, sed „tra l’ aero”, ĉar vidi li volas, kien oni iros. renversi povas tutan noblan menson,
Kaj tiu vorto „vidi” gravas. La tuta teksto estas tiel plena je por konvulsigi nian universon!”
aferoj kaj personoj, kiujn dumlege oni devas percepti, vidi ...
Kaj tiam li do plu vojaĝas kaj ni, kiel legantoj, kunvojaĝas Gravegan demandon Edwin levas sur paĝo 33: Kio es-
tra la tuta universo senfina. Mi daŭre estas tuŝata de mirinde tigis ĉion? Supozeble, kreskanta aro da homoj almenaŭ en
belaj bildoj, de tiom da detaloj, ke oni preskaŭ obtuziĝas. mia mondoparto tute negas la demandon, „ne plu havas
tempon por ĝi” – sinteno, kiun persone mi tute ne povas
Paĝo 30: kompreni. La areto da lucifersekvantoj almenaŭ serioze sta-
rigas tiun demandon:
Kiel virbov’ arene turmentata
ekblekis Lucifero „Nu, kies menso ekzistigas Dion?
Ĉu vi do vere glutis la fabelojn,
Jen do la unua ĉeffiguro de la epopeo prenas sian cen- ke Li nin kreis? Kompreneble ne.
tran lokon sur la scenejo. Pli granda Nekonaĵo teksis nin
kaj nian nunan sorton – Lian ankaŭ!”
Paĝo 31:
Kaj en lontan’ izole lumvolvita, Ĉirkaŭ ni amaso da homoj nuntempe kredas, ke la „sci-
inter la amasego venkebria, enco” ĉion solvas, ĉion komprenas. Laŭ mi persone, tio es-
tas terura miskompreno: la vera enigmo malantaŭ ĉiuj niaj
la Dia Patro, ne la lastan fojon,
homaj „solvoj”, „klarigoj”, „eksplikoj” daŭre forŝoviĝas. En
ploris.
tiu ĉi epopeo Lucifero serĉas ian certecon ekster Dio, bal-
Kaj inter ili ekagos Mikaelo, kies nomo en la hebrea ori- butante je paĝo 34:
ginalo de la Biblio signifas KIU (estas) KIEL DIO? Li estas
la ĉefanĝelo, kiu deorigine defendas la honoron de Dio. „Sed –
Komence de la epopeo Lucifero planas novan „propran ĉu vi, la Patro de severa justo,
mondon”, disan de la normala mondo, kiun ni konas. Por mi min ja pardoni povas?”
kaj, supozeble, por multaj homoj tio estas tre fremda kon- „Mi povas ĉion.
cepto, kiun en la epopeo oni NEPRE devos konsideri kiel Mildkora amo tenas la pesilon.
bazan realon – alie ja la tuta rakonto malaperus en la nenion. Vi kaj kun vi l’ aliaj forvagintoj,
gratantaj nun en fremda pensfatras’
En paĝo 32 okazas la unua kunveno de la sekvantaro de por aĉe nutri vian kormalsaton,
luciferflankaj ĉefuloj: nur humiliĝu, venu sub la ŝirmon
Kaj ili venis, viprapide, de la flugiloj de pardono. Mi
ĝis la aer’ pro ili susuradis regreftos vin en vian lokon, plene.”
LIBROJ aprilo 2020 - 21

Tiel daŭras la interparolo inter Dio kaj Lucifero. Iel ili di- bivaki sur la placo, kiujn Lot
siĝas, kaj Lucifero ne akceptas, ke li iel estas la malpli forta. gastigos, kun geja flustro ekster pordo –
Tio, interalie, donas legindan meditadon, pri tio, kio efekti- kaj ĉio poste.”
ve estas ja peko: „Tial ne insistu
per tiu montro mem torturi min
La pek’ ne estas sensa aŭ doktrin’,
en akra duro de la horo, kiam
nek kinikaĵ’ por glaso de la ĝuo,
la nuraj faktoj tiom dolorigas.”
sed la rategoj en la mens’ nestantaj,
kiuj la histojn de la vivo ronĝas.
Sed baldaŭ en sekva ĉapitreto la rakonto transsaltas al
Ĝi estas ankaŭ tiu agresemo
ekster „nia” „Okcidenta – eŭropkultura” rigardo al praa Ĉi-
kiu buĉadas kaj bruligas urbojn,
nujo:
la ĝis frenez’ torditaj homoj mem.
La egoismo – tio ĝia nom’.
„Majstro Li, bonvenon, fine.
Pokalon sor! Per pajla, spicaroma
Kun sincera kortuŝo mi rimarkis, kiel Edwin honoris en
biero Sar el via seka gorĝo
la epopeo sian edzinon Ria, kaj revenis en mian memoron
forlavu la dezerton, kun l’ aliaj
ilia kuna vizito al nia domo – antaŭ ho kiel multe da tempo!
distancoj. Poste min informu pli
Post kiam Eva manĝis de la pomo (paĝo 48 ke ni fariĝu
pri la popoloj ĉe l’ Rivero Flava,
dioj, dioj, Eva / paĝo 49 por ĉiuj morton kisis unumorde),
kaj via fabla Jin.”
jen la suno ŝajnis malheliĝi,
kaj venis eta piko en la venton,
La tre ampleksa „Notaro” (paĝoj 425-456) klarigas, ke
kaj ĉie voĉoj de l’ ĝangal’ ekmutis,
tiu Rivero Flava „en Ĉinujo, havas longon de 5464 km. En
kvazaŭ forpasus io nevidebla.
ĝia valo originis la antikva civilizo de tiu lando.” Parenteze,
per noto oni eĉ informiĝas, ke la aŭtoro naskiĝis en hos-
Estas vere ĉarme, kiel Edwin novvortigas plurajn detalojn
pitalo proksime al Drakmontaro en Sud-Afriko. Entute,
el la biblia rakonto pri Adam, pri Eva, iliaj infanoj, precipe
kvankam ne kompleta, tiu notaro por multaj legantoj de ĉi
la unua hommurdo: kadavro en la brakoj: Habel, Habel!
tiu epopeo montriĝos certe tre utila.
Sinsekvas la scenoj. En VIII de la unua libro sekvas la histo-
rio pri Noa. Sufiĉe amuze Edwin rande de ĝia rerakontado
Religio, invento de la Diablo?
enplektas historion pri kosmonaŭta flugado en iu svaga est-
onteco. Kvazaŭ nur preteriran diritaĵon en paĝo 99 ni legas, ke
Lucifer’ inventas la religiojn. Estas, kvazaŭ mi legus la faman
Libro 2 germanan teologon Karl Barth: Religion ist Unglaube – Re-
ligio estas nekredo. Laŭ Barth, kristanismo ne estas religio,
Tute sorĉe la aŭtoro rakontas tra la epokoj: post frua
sed nur la prava rigardo al la realo. Tie ĉi do Lucifero tion
Mez-Oriento, Mezopotamio, la atento ree iras al Izraelo: jen
ŝajne subskribas! Kia surprizo por mi, simpla leganto!
la historio de Abraham kaj lia familio – foje la aŭtoro kvazaŭ
Kaj vere, tiel la rakonto ankaŭ pluiras: la fakto, ke ĉie tra
flankensaltas al nia nuntempo:
la mondo la ekleziaj instruoj de plej diversaj eklezioj „sank-
tigas” la dimanĉon, estas pruvo pri tio! Nur la sabato taŭgas
Paĝo 85:
por nia ĉiusemajna liturgio. Ŝajne do, Lucifero kvazaŭ infek-
tis la tutan mondon, forkondukante la eklezian liturgiadon
Pro tio Sodom, en senzorgeco
de la origina sabato! Kiu atendus tian mesaĝon interne de
de sia Valo, estas nun kaj ĉiam
poezia epopeo en Esperanto!? Sed jen unu el la instruoj de
alia nomo por sennombraj urboj:
la Eklezio de Edwin de Kock!
Knoso, Ninevo, Babel, Persepolo,
‘l’eterna Romo’, Vaŝington ... brulontaj
Paĝo 100:
aŭ rubamasoj de iama revo.
kaj sekvapaĝe: „Kaj ĉu vi memoras,
„La tutan historion mi satlegis. ke kiam Mikaelo refariĝis–
Almarŝos du anĝeloj ĉi-vespere proleta stalobebo en Bet-Leĥem–
22 - aprilo 2020
fremduloj alkamelis pon la stelo,
ĉi pramisteron iel malĉifrinte
el noktorunoj aŭ el propraj libroj?”
En Bet-Leĥem naskiĝis Jesuo – jen Mikaelo homiĝis do!
La rakontanto informas nin, sur paĝo 101, ke
ĉiu nur volanta estas lia;
kaj ĉies maskojn de la religio–
eĉ plej groteskajn–Li pro am’ tolerus,
se ilin sur lin metus la infanoj
honeste sen pli ĝusta, hela sci’.
Sed ĉio havas limojn. Kruelecon
kaj rektajn malnoblaĵojn li rifuzas,
pri kio ĉiuj en la kor’ konservis
praskribon datiĝantan fro multe antaŭ
la Du Tabeloj de la sankta monto,
aŭ temploj kaj sistemoj.
Libro 3
Kuntrenite de la rakontarto, mi simple nenion eĉ notis,
ĝis subite en paĝo 156 en la dua linio min trafis la mirinde
trovita protesto „Min ne mastrou” kiel reago al alparolo tute
deca „mastro”. – Do mi plu legu: subite tie en la rakontadon
enplektiĝas Edwin de Kock mem „ne Izraela” – kaj aldo-
niĝas interparolo de Edwin de Kock kun Boaz, kiu parolas
pri sia mirinda Rut:
„ĉar ŝi Moabon, la patrujon karan,
forlasis kun la bopatrin’, Naomi,
por kulti fremdan Dion fremdalande.”
Tio estas grava en ĉi tiu epopeo: daŭre aperas ekme-
moroj aŭ citoj aŭ aludoj al la biblia historio, samnivele kaj
samrange kiel memoroj kaj ekscitoj el ĉiaspeca kulturregi-
ono. Ne senkiale la titolo ja estas la Konflikto de la Epokoj –
ĉiuj epokoj pli-malpli egale interroladas, sed pleje la bibliaj
epokoj. La interparolon kun Boaz interrompas la gvidanto
Ezra tuj, kiam Edwin de Kock, entuziasmiĝante, intencas
citi el la biblia libro Rut. Ezra lin tie interrompas per la ad-
mono
„Eĉ ne unu vorton pli,
ĉar ankaŭ Lucifero kunaŭskultas,
kaj ĵus ridete frotis siajn manojn!”
Neniam Ezra estis tiel aspra.
La dirutaĵon mi dismordis.
„dirutaĵo” – tio, kion mi estus dironta. Bele trafa vorto!
LIBROJ
En parto VIII estiĝas interesa rezonado-diskutado pri
tio, ĉu vere komplete malaperis la tiel nomataj „perditaj
triboj” de Izraelo: ekzemple estas citata la profetino Anna,
kiu, laŭ la Nova Testamento, estas el la tribo Aŝer, unu el
la nordaj, „do ne perdita”. Post la naskiĝo de Jesuo ŝi en la
templo benis lin.
La parto IX centre rakontas la revon de reĝo Nebukadne-
caro kaj la serĉadon de klarigontoj kun kulmine la respondo
de Daniel, kiu transiras al antaŭdiro pri pluraj regadoformoj
kun kulmine „bestiaj kaj rabemaj, la Romanoj” – poste
ne sekvos
sur ĉi planedo postromia regno
unueca, sed deko da nacioj.
Rompebla potargil’ kaj fero ne
miksiĝas.
Li aŭguras, ke
Eŭropo okcidenta
neniam kunfandiĝos. Kaj pro tio
ankaŭ ĉiu klopodo federacii
la homaron fiaskos.
Tion li scias el la libro de Uria Smith, adventista frato –
same kiel aliaj antaŭ li, same kiel jam Daniel en tiu ĉi biblia
libro.
En paĝo 196 min kortuŝis brila kredkonfeso de Edwin:
„Ezra, Dio
estas multe pli granda ol la kosmo,
dum ni et-etas sur ĉi randa mondo.
Kial malgraŭe la Fil’ oferus sin,
kaj degnus sin per korp’ eterne ĉeni
al la fuŝema homamaso kaj
ĉi spacotempo materia?”
„Pro
amego preter pensatingo, malpli
sensebla ol la universo mem.”
„Por Dio pli valoras unu homo ol tuta galaksio. Ĝi for-
brulas, sed vivo por savito ĉiam daŭros dum la senfina ĝojo
de l’ Sinjoro.”
Libro 4
Sekvas nova gvidanto por anstataŭi Ezran: Jesaja.
La historion pri la surkrucigo de Jesuo kaj lia morto re-
lative sobre li rakontas. Sekvas sufiĉe akra atako kontraŭ la
papo de Romo, kvazaŭ fundamenta atako: la papa regno sia-
tempe eĉ ampleksis pli-malpli trionon de Italio.
LIBROJ aprilo 2020 - 23

En p. 216: Tiuj gotoj fariĝis kristanoj, sed ne laŭ Roma eklezia te-
Ĉiuj ĉefpontifikoj, eĉ personoj ologio:
ĉarmaj kaj ŝajne bonaj, partoprenas
La Gotoj instruis, ke Jesuo,
en unuj la alies krimoj kaj devos
antaŭ la enkarniĝo sian Patron
iam kuniri en la finan flamon.
kunulis por ĉiam tra la eterneco.
„Ili duoble kulpas.”
[...] Veras, ke laŭ ili
„Bestie ili
la Patro iel al la Fil’ superas
dum jarcentoj turmentis la homaron
Kaj fakte Paŭlo pri la restariĝo
ŝtiparbrule aŭ Inkvizicie
skribita, ke post ĝi eĉ la Filo al
en ‘aktoj de la Fido’ – kiujn diabloj,
la Patro sin submetos, ‘por ke Dio
alivestitaj kiel eklezianoj,”
estu ĉio en ĉio’.
prezidis – post ol uloj sanktoficaj
per lertaj instrumentoj streĉe korpon
ekrompis aŭ elfosis la okulojn, La aŭtoro tre respekte- Lucifero mem ĉe tio aŭtoris
por konfesigi „herezon” feliĉigan. me skribas pri la gotoj kaj la Donacodokumenton je la
Tia estis la kredo, ke l’ Sinjoro ilia formo de kristanismo. nomo de imperiestro Kons-
pardonas, petite simple en la nomo Edwin de Kock traflugas la tanteno.
de Jesuo, sen kost’ aŭ pentofaro historion de kristanismo Efektive, tiu falsaĵo estis
peza, kiun altrudas postulema en sufiĉe fascina maniero, ĉefa atuto dum jarcentoj pri
pastro. La iloj eksponiĝas en sed nepre ne senantaŭjuĝe la rajto kaj pravo de la Papa
muzeo ĉe la ĉirkaŭmurigita – klare lin gvidas en tio lia Ŝtato – kun historie grave-
Karkansano, kie la Albigensoj eklezi-teologia perspektivo, gaj rezultoj. Nur en la frua
provis vane forbari la armeon en paĝo 237, ekzemple, li Renesanco oni pruvis, ke
de la murdema pontifiko. nomas Hieronimon ‘sank- temas pri falsaĵo.
tulo’ kun hokoj ĉe lia titolo, Edwin videble kun ega
„Sed, Jesaja, mi havas Katolikajn nepre ne por aplaŭdi lin. plezuro pentras la senmora-
amikojn kies trajtoj kaj konduto Stranga raporto pri teks- lecon de pluraj papoj.
reflektas la sanktan vivon de Jesuo. toj el Daniel koncerne la Estas terura historio,
Ĉu ankaŭ ilin la inferofaŭk’ Antikriston kaj, laŭ mi, iom kiun memorige mencias
atendas malfermita?” hazarde plukitaj nomoj kaj Edwin, kiel la valdanojn
„Ne, ĉar multaj datoj el la eklezia historio. la papaj armeoj atakis kaj
el ili estas bonaj de Di’ infanoj.” Multon mi vere ne sukces- murdis. Vere – ofte la histo-
as kompreni. Ĉefe impres- rio estas terura – ho, en kiu
P. 225: as la malemo, eĉ malamo epoko ni homoj lernos esti
plurfoje vortigita kontraŭ la vere homecaj!? Ekstermo
„Sed pli bonas
Romkatolika Eklezio.
ne elekti mizeruligi vin
Pepino la Kurta vintre
pri l’ misteraĵoj de la universo.”
753 akceptas el Romo pa-
En p. 229 aperas Ursula la Gota. La rakontadon pri la pon Stefan’ la tria. Danke
gotoj, kiuj fariĝis kristanoj, interrompas saĝa frazo al tio la papo fariĝas pro-
Sed historiojn la venkintoj verkas. praŝtata reĝo. Laŭ paĝo 247,

Petr Chrdle: Sen laco por paco – Vivo kaj verko de Bertha von Suttner.
Eld. KAVA PECH, Dobřichovice, 2019. 160 paĝoj, kudre bindita. ISBN 978-80-88326-04-5.

Prezo ĉe FEL: 16,50 eŭroj plus afranko.

24 - aprilo 2020 LIBROJ

de la kulturo de la valdanoj. Estas bone foje memorigi

tiujn historiojn, sed ĉu vere tio estas poezio, epopeo?
Precipe ĝenas min „verso” de la formo „duope en 1488”
(paĝo 263) – en romano ja estas akceptebla, sed ĉu
vere tio estas poezio?
La scenon kaj la 4an Libron finas preĝo
„Korfavoru nin, Sinjoro.
Manon etendu,
helpanton sendu
por ĉi krizaj lok’ kaj horo.”

Libro 5
Aperas nova gvidanto Abdiel; estas anĝelo, kies
tasko estas gardi pri la poeto. Do gardanĝelo.
La suferado de la valdanoj – ŝajne, por nia aŭtoro ili
fariĝis kvazaŭ centra ekzemplo de senkulpeco martira.
Ankaŭ „amiko” Jan Hus kun laŭdo pasas: de tiu anko-
raŭ tekston mi tradukis: Pri la Eklezio, la unue aperin-
tan post mia infarkto.
Pri Lutero li estas treege laŭda. Ankaŭ la lingvou-
nuigan rolon de lia germana traduko de la tuta Biblio
Edwin laŭdas.
Pri la desaponto de la Mileranoj – por mi nekonata
grupo, Usona sekto. Rezonado, kial necesas ne uzi la di-
manĉon kiel kristanan ripoztagon, sed tamen la Judan
sabaton. Min, kiel nederlandanon, trafis kiel honore
kaj plezure Edwin citas nian klasikan poeton Vondel je
paĝo 312.
Sufiĉe malafable Edwin traktas pri la nuna papo
Francisko, kiun miakomprene li ne prenas kiel sinceru-
lon, sed eble mi mislegas.
Tiu ulo
tre Jezuite nur deziras bildon

La libroj kaj diskoj

ekumene plaĉan, por logi iel
planedon en la papan ĉirkaŭbrakon.
Sed la ĉiel’ memoras, malestime. recenzitaj en Monato
La uzado de ciferoj interne de versoj, laŭ mi, efikas estas mendeblaj
tre malpoezie. Tio ne estas nura ideo mia; jam latinlin-
gve en la klasika epoko oni forigis la nombrojn, ĉirkaŭ-
de la Retbutiko de FEL
frazante ilin. Ĉu ne estas iu diraĵo pri predikado kaj
ĝustatempe fini ĝin? Laŭ mi, Edwin de Kock ĉi-libre tre Lange Beeldekensstraat 169,
belstile kaj invite predikas, sed la kvazaŭ proverbecan B-2060 Antwerpen, Belgio.
konsilon ĝustatempe fini li ne sekvas, bedaŭrinde. Tro tlf. + 32 3 234 34 00
longa predikado vere ne kuntiras la publikon, mi timas. rete: retbutiko@retbutiko.be
Se sincere diri, min multe pli imponis Abel Monta- skajpe fel-monato
www.retbutiko.be.
gut per sia epopeo. n
ESEO
Apologio de Vita Mea
F
infine mi jam atingis
la lastan (aŭ antaŭlas-
tan) jardekon de mia
ne aparte renoma ek-
zisto en ĉi tiu plej bona
el ĉiuj eblaj mondoj.
Mi animas min per la
certiĝo, ke naŭdekjaruloj
ne plu estas rigardataj kiel
veraj maljunuloj. Oni diras,
ke en Mezepoko malmul-
taj viroj postvivis la aĝon
de tridek aŭ kvardek jaroj
(kaj la virinoj verŝajne eĉ
pli mallonge). Hodiaŭ, pro
la mirinda progreso de la
medicina scienco, pli kaj
pli da homoj (de ambaŭ
seksoj) iĝas centjaruloj. Eĉ
en la malgranda kampara
urbo, kie mi loĝas, pluraj el
niaj najbaroj jam povis festi
sian centjaran datrevenon.
Kompreneble, por ke tia
evento estu vere festinda, la
sano de la koncerna vetera-
no aŭ veteranino devas esti
relative bona.
Bonŝanculo
Do laŭŝajne, mi ne vere
estas maljunulo, kaj plie mi
1. Mia vivo.
estas bonŝanca, ĉar mia ku-
racisto konfirmas, ke mia
korpo estas forta kaj mia
sano ne estas malbona.
Tion mi ne meritas pro la
fakto, ke mia amata edzino
scias, ke pliaĝiĝinte mi iĝas
plendema kaj disputema.
Feliĉe, mi ne plu estas dev-
igata kredi, kiel mi kredis
dum mia infaneco, ke en la
ĉielo estas Supera Estaĵo,
kiu konstante observas min
kaj min punos en la Lasta
Juĝo. (Supozeble mia edzi-
no pardonos min, ĉar laŭ-
dire la virinoj estas laŭ-
nature pardonemaj). Pro
mea maxima culpa (mia plej
granda kulpo), mi malŝparis
plurajn jarojn de mia vivo
kiel studento de teologio,
kaj tro malfrue mi konsta-
tis, ke tiu pseŭdoscienco
estas por mi senutila kaj
nekredebla. Tamen, mi tute
ne volas kritiki tiujn el miaj
geamikoj, kiuj estas sinceraj
kredantoj.
Neniu heroaĵo
En ĉi tiu etapo de mia
vivo estas tempo por taksi
miajn magrajn sukcesojn
1
Mi malŝparis plurajn
jarojn de mia vivo
kiel studento
de teologio, kaj tro
malfrue mi konsta-
tis, ke tiu pseŭdo-
scienco estas
por mi senutila
kaj nekredebla
kaj klopodi preteratenti
miajn abundajn malsukce-
sojn. Antaŭ longe mi deci-
dis nek grimpi la plej altajn
himalajajn montojn, nek
praktiki aliajn danĝerajn
sportojn. (Fakte, mi ĉiam
evitis ĉiajn sportojn). Sam-
tempe, mi iom bedaŭras, ke
dum mia tuta vivo mi faris
neniun heroaĵon por pravigi
mian ekziston. Mi neniam
havis okazon savi virinon
aŭ etajn infanojn de incen-
dio aŭ droniĝo. Aliflanke,
mi ĝojas, ke mi ankaŭ ne
bezonis fari militservon, kaj
aprilo 2020 - 25
ke mi neniam estis devigata
pafmortigi miajn proksimu-
lojn, aŭ bruligi iliajn hej-
mojn, kvankam mi kaj mia
familio mem spertis la de-
truon de nia domo dum la
dua mondmilito, kio ŝajnas
maljusta, sed ne tro. Mi ĝo-
jegas, ke mia popolo ne plu
havas naciajn malamikojn –
nur politikajn rivalojn.
Sendependisto
Mi fervore subtenas la
strebojn de etaj nacioj kaj
popoloj, kiuj ambicias esti
sendependaj. Samkiel ĉiuj
raciaj homoj mi esperas,
ke kapitalismo, maljusteco,
rasismo kaj malegaleco bal-
daŭ malaperos, sed pro ava-
reco kaj krueleco de tiom da
egoistoj kaj narcisistoj en la
mondo mi dubas, ĉu tio iam
okazos. Bonaj saĝaj homoj
ja ekzistas, sed estas eviden-
te, ke iliaj konsiloj ne estas
atentataj.
Aŭtoro
Kaj kio pri miaj perso-
naj atingoj? Mi devas kon-
fesi, ke estas malmulto en
mia korbo de sukcesoj. Mi
26 - aprilo 2020
eldonis kelkajn modestajn
librojn, sed preskaŭ neniu
legas ilin. Pri tio mi ne plen-
das, ĉar dum la lastaj jaroj
de miaj verketoj vendiĝis
averaĝe po unu ekzemplero
monate, en ses aŭ sep malsa-
maj landoj. Tio nek riĉigos
nek famigos min, sed alme-
naŭ indikas, ke mia liber-
tempa aktiveco ne estis tute
sencela. Mi ne bezonis post
la emeritiĝo pasigi miajn
tagojn ludante golfon aŭ
trinkante sennombrajn bie-
rojn kun aliaj kadukuloj en
fumplenaj tavernoj.
Gaela kaj Esperanto
Mi apenaŭ povas kredi,
ke mi kontribuis dum 40
jaroj al literaturaj revuoj en
la gaela lingvo, kaj dum pli
ol tridek jaroj al publikigaĵoj
en Esperanto. (En iu gra-
va nacia lingvo mi apenaŭ
verkis, krom dum mallonga
tempo, kiam ni loĝis en Ar-
gentino). Ke esperantisto
skribas en Esperanto ne es-
tas aparte nekutime, sed oni
ofte demandis min, kial mi
verkas en lingvo (la skota
Ke esperantisto gaela), kiu estas parolata de
skribas en Esperanto ege malmultaj, kaj kial mi
ne estas aparte insiste parolas ĝin en mia fa-
nekutime, sed oni milia rondo, nome kun mia
ofte demandis min, edzino, niaj filoj, kaj niaj ne-
kial mi verkas en poj. Racia tio eble ne aspek-
lingvo (la skota tas, ĉar la unua lingvo, kiun
gaela), kiu estas mi aŭdis post mia naskiĝo,
parolata de ege estis ne la gaela sed la his-
malmultaj, kaj kial pana. Sed mi kultivas tiun
mi insiste parolas antikvan kaj endanĝerigitan
ĝin en mia familia idiomon pro la fakto, ke ĝi
rondo, nome kun mia estis la lingvo de miaj pra-
edzino, niaj filoj,
uloj, simplaj kamparanoj,
kiuj estis forpelitaj de la tero,
kaj niaj nepoj
por ke riĉegaj aristokrataj
sentaŭguloj povu profiti de
la bredado de ŝafoj.
Joaquín Rodrigo
Unu el niaj filoj estas
profesia muzikisto, kiu
belege ludas kaj komponas.
ESEO
Mi bedaŭras, ke mi ne es-
tas simile muzike kapabla.
Dum pli ol kvardek jaroj
mi klopodis gitare ludi la
belegan sed ege malfacilan
Concierto de Aranjuez de Jo-
aquín Rodrigo. Kompren-
eble mi tute fiaskis. Tio es-
tas alia el miaj grandaj kaj
abundaj malsukcesoj.
Antonio Machado
Poezion mi amas, eble
iom pli ol muzikon. Unu el
miaj plej admirataj poetoj
estas alia hispano, Antonio
Machado, kiu finis sian po-
emon „Retrato” (Portreto)
per la versoj:
Kaj kiam alvenas
la tago de lasta vojaĝo
Kaj pretas forveturi la ŝipo
kiu neniam devas reveni,
Vi min trovos surŝipe
kun malpeza pakaĵo,
Preskaŭ nuda,
kiel la filoj de l’ mar’. n
ANONCETOJ www.retbutiko.be

L. L. Zamenhof. La homo kaj lia idearo en

liaj propraj vortoj (de G. C. Fighiera). El-
donis: Esperanto-Centro Torino. Nova eseo
pri la penso de la kreinto de Esperanto pri
religiaj, etnaj, politikaj, etikaj, sociaj kaj es-
perantistaj demandoj. 40 paĝoj, 39 historiaj
piednotoj, bibliografia listo de 115 verkoj pri
Zamenhof. Aparte interesa estas la propono
de Zamenhof, en 1914, krei Eŭropan Tribu-
nalon kaj Unuiĝintajn Ŝtatojn de Eŭropo.
3,90 €. Mendebla ĉe la Libroservo de UEA
kaj aliaj libroservoj.

“Naturista Vivo”, la ilustrita revuo por

nudistoj/naturistoj/nudnaĝantoj. Belaj
koloraj fotoj. Senpaga prov-ekzemplero.
La revuo aperas 4-foje jare, sur 16 paĝoj.
Internacia Naturista Organizo Esperant-
ista. Adreso: József Németh, HU-8531
Ihász, Fő u. 41/5. Rete: jozefo.nemeth@
gmail.com.

Ĉu vi jam konas tiun ĉi paĝon el la retejo

de Monato? La paĝo https://www.monato.
be/index_pop.php donas superrigardon pri
tiuj artikoloj el Monato, kiuj estis plej multe
konsultitaj interrete en la pasintaj 6 monatoj.
Kaptu la okazon por (re)legi ilin!

R etbutiko.be donas al vi multe pli

da serĉ-ebloj ol antaŭe. Vi povas tuj Trevor Steele: La fotoalbumo fermiĝas. Romano originale verkita en Esperanto.
serĉi el la adres-trabo de via folium- Eldonis Flandra Esperanto-Ligo, Antverpeno, 2019.
ilo (Firefox, Chrome, Explorer, Safari ktp). Formato: 135 x 205 mm, 77 paĝoj kudre bindita. ISBN: 978-9077-066-59-1.
Prezoj ĉe FEL: 7 eŭroj plus afranko;
Ekzemple tajpinte retbutiko.be/trovu/
bitaj versioj (ePub, PDF, Mobipocket) 5 eŭroj.
Steele vi tuj trovos ĉiujn verkojn de Trevor
Steele, tajpinte retbutiko.be/trovu/politiko
vi trovos ĉiajn verkojn pri politiko, aŭ post-
tajpado de retbutiko.be/trovu/internacia
vi trovos ĉiujn verkojn kun la vorto „inter-
nacia” en la titolo. Elprovu tuj kiel facila tio
estas!

Prezo por anoncetoj (nur teksto,

sen fotoj, desegnaĵoj aŭ kadroj):
1 eŭro* por unu linio. Sama anonceto lkk@free.fr
kvinfoje sinsekve: triobla tarifo. Sama Regulaj kunlaborantoj: Serge Sire, Hu Guozhu,
anonceto ankaŭ en la reta versio de Ionel Onet, Mikaelo Bronŝtejn, Laŭrenco Septier,
Monato: duobla tarifo. Mao Zifu, Jopetro Danvy, Gennadij Turkov,
Sen Rodin, Russ Williams, Stéphan Brault, Ŝarle-
Minimuma faktursumo: 12 eŭroj*. Por
rik d’Arroi, Ĵak Le Puil, Lilia Ledon,
pli grandaj anoncoj petu la tarifon de Julia Sigmond, N. Xil Carvalho,
la eldonejo aŭ rigardu al http://www. Robert Molimard, Claude Gerlat ktp.
esperanto.be/fel/mon/mon_anon.
php. Abono: 27,50 € (ekde 16 en kelkaj landoj)
Jacques Le Puil, pĉk 12 729 73 X Paris
*Por Eŭropa Unio: + 21 % AVI. aŭ ĉe FEL, UEA, Esperanto-USA, ktp
 John Francis
³ ³ ³

Kronprincedzino
³ ³ ³

Vi deziras senti vin kavaliro? Vi bedaŭras ke vi ne vivis en kastelo

kun imponaj remparoj kaj levebla ponto antaŭ la kirasita porde-
go? – Jen la libro por vi! Vi ŝatas legi bonstilan, simplan knabecan
rakonton? Vi deziras ree senti vin transiri de knabeco al junuleco?
– Jen la libro por vi!

Nova, triĉapitra, rakonto pri intrigoj, miskomprenoj kaj sekretaj

bataloj en mezepoka etoso atendas vian legadon. Ne atendu
filozofion! Ne atendu sciencon! Ne atendu pasiajn amaferojn! Estas
nur simpla, amuza, distra rakonto sed en modela natura lingvo.

Eldonjaro: 2012.
Tradicia bindita versio: formato 135 x 205 mm, 197 paĝoj, ISBN: 978 90 77066 47 8;
prezo ĉe FEL: 16,00 EUR + afranko.
Kiel bitlibro (en la formoj ePub, Mobipocket aŭ PDF): prezo ĉe FEL: 9,60 EUR.
Flandra Esperanto-Ligo, Lange Beeldekensstraat 169, Antwerpen, Belgio.
Rete: www.retbutiko.be - retbutiko@fel.esperanto.be