DİN 4705'E GÖRE BACA HESABI

Baca hesabında kullanılan denklem:

PH = PW + PA +PE + PO

şeklindedir. Burada,

PH = Baca çekişli (Pa)

PW = Kazandaki basınç kaybı (Pa)
PA = Bağlantı kanalındaki basınç kaybı (Pa)
PE = bacadaki basınç kaybı (Pa)
PO = Hava temindeki basınç kaybı (Pa)
olarak verilmiştir. Bu denklem bacadaki doğal çekişin, söz konusu olabilecek basınç düşümlerine eşit olması
gerektiğini ifade etmektedir.

1. Duman Gazı Miktarının Belirlenmesi

Hesaba başlayabilmek için öncelikle duman gazı miktarının belirlenmesi gerekir. Farklı yakıtlar için duman
miktarı yaklaşık olarak
m=k.Q/1000 (kg/sn)
ifadesi ile bulunabilir. Burada Q(kw) kazan ısıl gücüdür. Formüldeki katsayısı ise şekil 10.2'den okunabilir

ŞEKİL 10.2 - KAZAN CİNSİNE VE GÜCÜNE BAĞLI OLARAK DUMAN GAZI MİKTARI VE KAZANDAKİ YÜK KAYBI

2. Bacadaki Duman Gazı Sıcaklığının Belirlenmesi

Kazanı terk eden dumanların sıcaklığı (baca gazı sıcaklığı) kazan üreticisi firma tarafından verilir. Baca gazları
içinde bulunan su buharının ve asit buharlarının baca iç yüzeylerinde yoğuşmaması için, minimum iç yüzey
sıcaklıkları Şekil 10.3 ve şekil 10.4'de verilmiştir.
 ŞEKİL 10.3 - FARKLI YAKITLARIN BACA GAZLARINDAKİ SU BUHARI YOĞUŞMA SICAKLIKLARI

ŞEKİL 10.4 - KÜKÜRT İÇERİĞİNE KARŞILIK MİNUMUM MALZEME SICAKLIĞI

3. Gaz Akışı İle İlgili Büyüklüklerin Belirlenmesi

A. Hidrolik Çap, Dh Dairesel kesiti olmayan baca ve kanalların eşdeğer hidrolik çapı

DH =  4F (m) / U şeklinde bulunur.

Burada F baca kesiti (m2), U kesitin çevresel uzunluğudur.

B. Boru Ve Kanalların Pürüzlülüğü

Baca ve bağlantı kanalı yapımında kullanılabilecek malzemelerin pürüzlülük değeri Tablo 10.5'de verilmiştir
 ŞEKİL 10.5 - KAZAN CİNSİNE VE GÜCÜNE BAĞLI OLARAK DUMAN GAZI MİKTARI VE KAZANDAKİ YÜK KAYBI

C. Sürtünme Basınç Kayıp Katsayısı,

Baca ve bağlantı kanallarındaki sürtünme basınç kaybı katsayısı, pürüzlülük değeri ve hidrolik çapa bağlı olarak
şekil 10.6'dan okunabilir.

ŞEKİL 10.6 - BACALAR İÇİN SÜRTÜNME KATSAYISI

D. Özel Kayıp Katsayısı

Dirsek vs. gibi yerel kayıp kaynaklarındaki, özel kayıp katsayıları Tablo 10.7'de verilmiştir. Göz önüne alınan bir
baca veya bağlantı kanalındaki özel katsayıların toplamı, E^ ile gösterilir.
 ŞEKİL 10.7 - ÇEŞİTLİ ELEMANLAR İÇİN YEREL KAYIP KATSAYILARI

E. Baca Gazlarının Yoğunluğu, pA

Gazların yoğunluğu sıcaklığa ve dış basınca bağlıdır. Basınca olan bağlılık ihmal edilirse herhangi bir T (°C)
sıcaklığındaki gazın yoğunluğu,
pA = 1,27 ( 273 / (273+ T ) ) kg/m3  ifadesi ile bulunabilir.

F. Ortalama Gaz Hızı; W

Baca veya bağlantı kanalındaki gaz hızı, duman debisinin kesite bölünmesi ile bulunur.
W = M / ( pA.F ) m/s

Burada, F kanalın kesit alanını (m2) göstermektedir. Doğal çekişli bacalarda gaz hızı 4 m/s değerini genellikle
aşmamalıdır. Baca hesaplarında ilk yaklaşım için bu değerden yararlanılabilinir.

4. Basınç Kayıplarının Belirlenmesi

A. Bacadaki (PE) ve baca bağlantı kanalındaki (PA) basınç kayıpları
P  = 1,5 ( ۸ ( H / DH) + εξ ) pA ( w2 / 2 ) - ( Pa )

şeklinde ifade edilebilir. Burada,

۸     = Sürtünme kayıp katsayısı
H    = Baca yüksekliği veya bağlantı kanalı uzunluğu (m)
DH  = Hidrolik çap, (m)
εξ    = Toplam özel kayıp katsayısı
pA    = Baca gazlarının yoğunluğu (kg/m3)
w    = Ortalama gaz hızıdır (m/s)

B. Kazandaki Basınç Kaybı, Pw

Kazan üreticileri tarafından kataloglarda belirtilir. Eğer bu değer kataloglarda yoksa şekil 10.2'den yaklaşık bir
değer okunabilir.
Kazandaki basınç kaybı sadece düşük basınçlı üşemeli brülör kullanan kazanlar için hesaba katılır. Yüksek
basınçlı üşemeli brülörler ve atmosferik brülörlerde kazan basınç kaybı brülör tarafından karşılanır.

C. Hava Teminindeki Basınç Kaybı, Po

Sadece üşemesiz kömür kazanları için söz konusudur. Bu değer yaklaşık olarak şekil 10.8'de verilmiştir.

ŞEKİL 10.8 - KAPASİTE / ÇEKİŞ DİYAGRAMI

5. Baca Çekişinin Belirlenmesi

Doğal baca çekişi, PH gazlarının sıcaklığına ve baca yüksekliğine bağlıdır.

PH = H.g (pH -pA)   (Pa)

İfadesi ile bulunabilir. Burada,

g     = yerçekimi ivmesi = 9.81 m/s2
pH   = Hava yoğunluğu =1.15 kg/m3
olup bu eşitlik şekil 10.9'da verilmiştir.

ŞEKİL 10.9 - BACA ÇEKİŞİ

6. Hesap Yolu
Hesap deneme - yanılma yöntemine dayanır. Verilen bir durumda, baca kesitini belirlemek için önce baca çapı
tahmin edilir. Tahmin edilen baca çapı kullanılarak basınç kayıpları ve doğal baca çekişi hesaplanır. Bulunan
değerler (1) no'lu ana denklemde yerine koyularak eşitliğin sağlanıp sağlanmadığı kontrol edilir. Eşitlik
sağlanıyorsa seçilen çap uygundur. Aksi halde yeni bir çapla hesap tekrarlanır.
Arkadaşlar DIN 4705 e göre yapılan baca hesaplarında dikkatinizi çok önemli bir konuya çekmek istiyorum.

Baca hesabında kullanılan denklem:

PH = PW + PA +PE + PO

şeklindedir. Burada,

PH = Baca çekişli (Pa)

PW = Kazandaki basınç kaybı (Pa)
PA = Bağlantı kanalındaki basınç kaybı (Pa)
PE = bacadaki basınç kaybı (Pa)
PO = Hava temindeki basınç kaybı (Pa)
olarak verilmiştir. Bu denklem bacadaki doğal çekişin, söz konusu olabilecek basınç düşümlerine eşit olması
gerektiğini ifade etmektedir.

Şimdi burda Pw diye adlandırılan kazandaki basınç kaybı düşük basınçlı brülörlü 21 mbar yada atmosferik
brülörlü kazanlarda Pw değeri hesaplarda dikkate alınmalıdır. Ancak burda çok önemli bir husus var sanayi
uygulamalarında 300 mbar (İşletme aralığı 150-300 mbar dır) bu tip brülörler yüksek basınçlı üflemeli brülör
sınıfına girdiğinden dolayısıyla kazanda Pw (Pa) basınç kaybı 0 kabul edilir. Zira bu tip uygulamalrda İGDAŞ ın
yanlış yönlendirmesiyle baca çapları ve yükseklikleri gereksiz yere çok büyük çıkmaktadır. Zira Pw=o değeri
cebri yani vantilatörlü yada aspiratörlü sanayi baca uygulamalarındada geçerlidir. Ben bu konuda çok uzun
araştırmalar ve çalışmalar yaptım.Zira ISISAN kurucusu Rüknettin Küçükçalının çok eski kitaplarında bu konuyu
tespit ettim.Zira 2 yıl önce çalışmış olduğum Anadaolu Doğalgaz dağıtım A.Ş ve AksA Doğalgaz Dağıtım A.Ş
firmalarında hazırlamış olduğum sanayi ve Konut iç tesisat şartnamesinde bunu yayınladım. Lütfen teknik
doğrulara sahip çıkalım.

P W : Isı kaynağı için gerekli akma basıncı ( Pa)

Kazandaki basınç kaybı sadece düşük basınçlı üflemeli brülör kullanan kazanlar için hesaba katılır.
Örnek:21 mbar
Yüksek basınçlı üflemeli brülörlü kazanlarda (150-300 mbar) kazan basınç kaybı brülör tarafından
karşılandığından P W = 0 kabul edilecektir.
Ayrıca baca egzost tarafında cebri çekişli (fanlı baca çekişi) olan cihazlarda da P W = 0 kabul
edilecektir.

Pw en basit anlatımıyla kazan baca çıkışındaki basınç değeridir. Pratik olarak brülörün üfleme basıncının kazan
direncini yenmesidir diyebiliriz. Örneğin 2000 kW'lık 6 mbar kazan tarafı dirençi olan bir kazana seçilen brülör
2000 kW kapasitede 6mbar üfleme basıncı meydana getiriyorsa Pw=0 diyebiliriz.

Ancak bunlardan daha da önemlisi bu değerin oluşumu kazanın yanma verimini direkt olarak etkilediğinden
kazan üreticileri tarafından tespit edilip önerilmesi gerekir. Ben bir kazan üreticisi olarak kazan verimi %95
diyebiliyorsam, bunun hangi kapasitede brülör ve basınç altında oluştuğunu test etmiş ve sonuç almış olarak
beyan edebilirim. Burada Pw 0, -10 veya 420 Pa olabilir, bunu en iyi bilen üretici olduğundan bu değeri
kataloglarında beyan etmelidir. Bu Avrupa'da zorunludur. İthal bir çok kazanın kataloglarında bu değer
verilmiştir.

Bu değer üretici tarafından verilmediğinde bu değer brülörlü kazanlarda 0 Pa, atmosferik kazanlarda 5 Pa
olarak alınmaktadır. Pozitif basınçla çalışan kazanlarda ( yoğuşmalı, hermetik) üretici mutlaka değer belirtmek
zorundadır.

VERİMLİLİK açısından da brülörcülerin ayar yaparken bu hususa dikkat etmeleri, sadece oksijen gaz ayarı değil
aynı zamanda kazan çıkışındaki basıncın uygunluğunu kontrol etmeleri gerekir. Bu şekilde bacanın gerçekten
çekip çekmediği de anlaşılır. Ve gerekirse baca tarafına verimli yanmayı sağlayacak ek müdahaleler yapılır. Bu
aynı zamanda ülke ekonomisini de direk etkileyecektir. Bilinen şu ki tüketimdeki kazanların büyük çoğunluğu -
analizlerde %90 gözükmekle beraber- %70'leri geçmeyen bir verimde çalışmaktadır.
Kazan İçin Gerekli Üfleme Basıncı (Pw)

Kazan -ısı üretim cihazı- için gerekli üfleme basıncı kazan çıkış deliğinin büyüklüğüne göre imalatçısı
tarafından verilir. Muhtelif yakacaklar için üfleme basıncı ifadeleri :

Kok, taş kömürü ve linyit briket yakacaklar :

QN ≤ 100 kW için PW = 15 log QN Pa

100< QN ≤ 1000 kW için PW = -70 + 50 log QN

QN >1000 kW için PW = 80

Fuel-oil ve gaz yakacaklar -fanlı brülör- için :

QN ≤ 100 kW için PW = 15 log QN

QN > 100 kW için PW = -0,47 + 0,385 log QN

Odun yakacaklar :

QN ≤ 50 kW için PW = 15 log QN

Özel  yakacaklar :

10< QN ≤ 350 kW için PW = 0,27 + 13 log QN

Pratikte kazan için gerekli üfleme basıncı kazan cins ve konstrüksiyonuna göre kazan imalatçısı firma tarafından
verilir.

çekiş gerektiren kazanlarda  :   2-5-15 Pa

karşı basınçlı kazanlarda      :           0 Pa

atmosferik brülörlü ısı üreticilerinde:  5 Pa

katı yakacaklı kazanlarda     :  13 - 23 Pa

açık ocaklarda                     :          4 Pa

değerleri alınır.
Bacanın görevi kazandan çıkan dumanları çevreye zarar vermeyecek bir şekilde dışarı atmak ve kazanda sıcak
gazların istenilen bir hızda dolaşabilmesi için gerekli doğal çekişli sağlamaktır. Batı standartlarına göre bir ev
duman basıncında aranılan özellikler şunlardır:
1. Baca yeterli kesitte olmalıdır.
2. Kazan tipine uygun yeterli yükseklikte olmalıdır.
3. Baca yüksekliği baca hidrolik çapının yaklaşık 150 mislinden fazla olmamalıdır.
4. Bacanın içinde meydana gelebilecek kurum yanmalarına karşı dayanıklı olmalıdır.
5. Baca malzemesi yanmaz olmalı ve baca dışında oluşan yangınların, bacadan diğer bölümlere geçmesini
belirli bir  süre  engelleyebilecek dayanıklıkta olmalıdır.
6. Bacalar gaz sızdırmaz özellikte olmalıdır.
7. Özellikle doğal gaz kullanan kazanların bacaları
yoğuşan suyu dışarı geçirmemelidir.
8. Yüksek  binalarda  bacaların  genleşmesi  ve kendini taşıması şartları kontrol edilmelidir.
9. Baca yüzeyleri sürtünme kayıplarını azaltmak
üzere mümkün olduğu kadar düzgün olmalıdır.
10. Baca iç yüzeyi sıcak gazların neden olduğu ısıl
gerilmelere dayanabilecek özellikte olmalıdır.
11. Bacada  duman  gazları   soğumamalıdır.   (Isı yalıtımlı olmalıdır)Duman gazlarının bacada soğuması baca
çekişini azaltırken aynı zamanda gazların içindeki nemin ve asitlerin yoğuşmasına neden olur. Yoğuşma
özellikle korozyon ve temizlik açısından son derece  zararlı  olup,
gerekli önlemler alınmalıdır.  Bu önlemlerin başında ısıl yalıtım gelir.  Bacaların tavsiye edilen ısıl direnci en az
0,12 m2 k/W değerinde
olmalıdır. Ayrıca bacaların konstrüksiyonunda yerine getirilmesi gerekli ana şartlar aşağıdaki maddeler halinde
sıralanmıştır.
  A. Baca mahyadan 1 m daha yüksek olmalı ve üzerine  yağmur  girmesini  önleyecek  şapka bulunmalıdır.
  B. Bacanın temizlenebilme ve kontrol edilebilme imkanı olmalıdır.
  C. Bacalar     mümkün     olduğu     kadar     yön
değiştiremeyecek şekilde yapılmalı, yön değiştirmelerin zorunlu olduğu hallerde ise yön değiştirmede yatayla
en az 60° açı olmalıdır.
  D. Yatay duman kanalları bacaya en az %5'lik yükselen eğimle bağlanmalı ve uzunluğu hiçbir zaman    baca   
yüksekliğinin    dörtte    birini geçmemelidir.
  E. Duman   kanalları   bacaya   düz   bir   kanalla bağlanmalıdır.    Zorunlu    hallerde    yuvarlak
dirseklerle bir veya iki dönüşe izin verilir.
  F. Bacalar komşu yüksek binaların çekişi bozan
etkilerini  azaltmak amacıyla, mümkünse bu
binalardan 6 m uzakta bulunmalıdır.
Duman bacaları doğal çekişli ve zorlanmış çekişli olarak ikiye ayrılmakla birlikte, mecbur kalınmadıkça
zorlanmış (fanla) çekişli bacalar kullanılmaz. Bu yüzden doğal çekişli duman bacaları üstünde durulacaktır.

BACA TİPLERİ
Son yıllarda yakıt kullanan cihazlarda meydana gelen gelişmeler sonucu hem dışarı atılan duman miktarı
azalmış ve hem de duman gazlarının sıcaklıkları azalmıştır. Bunun sonucu özellikle doğal gaz gibi yakıtların
yanma ürünlerini dışarı taşıyan bacalarda daha önce karşılaşılmayan sorunlar ortaya çıkmıştır. Bu sorunların
başında doğal baca çekişinin azalması; yoğuşma gibi sorunlar sıralanabilir. Bu gelişmelere paralel olarak
bacaların konstrüksiyonları da değişmiş; bacalardan beklenilen özellikler fazlalaşmıştır. Bacanın tasarımına
önem verilmeye ve tasarımda amprik basit ifadeler yerine; karmaşık hesap yöntemleri kullanılmaya
başlanmıştır.

Yapılarda kullanılan bacaları konstrüksiyonlarma göre aşağıdaki sınıflara ayırmak mümkündür (şekil 10.1)
1.   Tek Katmanlı (Tabakalı) Bacalar
Bu bacalar 50'li yıllara kadar kullanılan geleneksel baca tipleridir. İkiye ayrılabilir.
    1.1. Örme tuğlalı bacalar Tuğla veya taştan örme bacalardır
    1.2. Hazır Elemanlardan Dolu Bacalar Beton briket gibi üstüste konulduğunda baca oluşturan hazır
elemanlardır.
    1.3. İçi Boşluklu Hazır Elemanlardan Bacalar Üstüste konulduklarında baca çevresinde bacaya paralel
kenarlar oluşturan bu elemanlar bir öncekine göre daha gelişmiştir.
2. İki Katmanlı Bacalar
Bu bacalar 6O'lı yılların ortalarından itibaren daha çok kullanılmaya başlamıştır. Burada iç duman borusu ve
bunu çevreleyen bağımsız bir ikinci kabuk tabakası mevcuttur.
İki tabaka arasında çepçevre bir hava boşluğu kalacak şekilde konstrükte edilirler. Bu hava tabakası ısı ve nem
yalıtımı açısından önemlidir.
3. Üç Katmanlı Bacalar
1970'li yılların ortasından itibaren kullanılmaya başlanan üç katmanlı bacalarda; iç ve dış tabaka arasında cam
yünü gibi bir ısı yalıtım malzemesi bulunmaktadır.
Serbest hareketli iç katman hafif beton, şamot, seramik, superlit, cam, plastik, vs. gibi malzemelerde mamul
hazır duman borusudur. Ara katman cam yünü gibi ısı yalıtım malzemedir. Dış karmam katman ise tek
katmanlı bacalarda olduğu gibi örme tuğla, hazır hafif beton elemanlar, gaz betonu vs. gibi malzemelerden
yapılabilmektedir.
4. Metal Bacalar
Genellikle paslanmaz çelik veya alüminyumdan yapılan bu bacalar iki şekilde olabilir:
    4.1. Yukarıda tarif edilen çok katmanlı bacalarda sadece iç borunun metal olması hali
    4.2. İç ve dış katmanın metal, arada ısı yalıtımı olması hali.
Merhabalar,700 derece sıcaklığındaki bir bacadan reküparatör ile fan havasını ısıtmak istiyorum. İstediğimiz fan havası
sıcaklığı 250 derecedir. Fanın basma debisi 6000 Nm³/h’dir.Bacanın debisini de 6000 Nm³/h olarak
alabiliriz.Reküparatörün ısıtma alanını nasıl hesaplayabilirim?Saygılarımla.(Mehmet İlkay İlgen)

‘Geri kazanım’ (‘recuperator’) işlemiyle herhalde, oda sıcaklığındaki havayı 250 °C’ye ısıtmak istiyorsunuz. Bu durumda
havanın sıcaklığı; girişte diyelim T1=20 °C, çıkışta T2=250 °C. Sıcaklık artışı ΔT=230 °C olur. Basıncı 1 atmosfer olarak alalım.
Kuru havanın 1 atm, 20 °C’deki yoğunluğu ρ=1,2 kg/m³ olduğundan, kütle akış hızı m=1,2x6000=7200 kg/h’dur. Yine kuru
havanın 1 atm, 20 °C’deki ısı kapasitesi cp1=1,006 kJ/kg.K, 250 °C’deki ısıl kapasitesi ise, cp2=1,035 kJ/kg.K. Ortalama ısı
kapasitesini cp=1,02 kJ/kg.K olarak alacak olursak; ısıtılan havaya ısı aktarma hızı ΔQ=m.c p.ΔT= 7200 (kg/h) x 1,02 (kJ/kg.K)
x 230 (K) =1,69 MJ/h (milyonJoule/saat) olur. Şimdi bu kadar ısıyı, 6000 Nm³/h’lık bacagazı akışından sağlayabilir miyiz, ona
bakalım...

Baca gazının da, 1 atmosfer basınçta hava olduğunu varsayalım. Giriş sıcaklığı olan 700 °C’de, yoğunluk ρ=0,38 kg/m³,
entalpi h=1114 kJ/kg. Dolayısıyla, kütle akış hızı m’=6000x0,38=2280 kg/h, entalpi giriş hızı, H=2280x1114=2,54 MJ/h.
Isıtılan havaya ısı aktarım hızı olan 1,69 MJ/h’u bundan çıkartırsak, geriye entalpi çıkış hızı olarak 0,85 MJ/h kalır. Bu entalpi
çıkış hızı, 2280 kg/h’luk kütle akış hızına eşlik ettiğine göre, birim kütle başına çıkış entalpisi, h’=372,8 kJ/kg olur. 1
atmosfer basınçtaki kuru havanın bu entalpiye sahip olması için sıcaklığının 100 °C olması gerekir. Yani, ısıtan havanın,
ısıtılan havanın gereksinimi olan ısıyı sağlaması halinde, sıcaklığı 700 °C’den 100 °C’ye düşecektir. Bu son sıcaklık hala,
ısıtılan havanın giriş sıcaklığı olan 20 °C’den yüksek olduğuna göre, amacınızı başarmak mümkün. Ancak, ters akışlı bir geri
kazanım işleminin uygulanması gerekiyor. Yani, bacanın sıcak havası bir yönde girip çıkar ve sıcaklığı 700 °C’den 100 °C’ye
inerken, ısıtılan hava ters yönde gelip geçecek ve sıcaklığı 20 °C’den 250 °C’ye çıkacak.

Bu durumda, ısıtan ve ısıtılan gazlar arasındaki sıcaklık farkı; baca havasının girişinde ΔT 1=700-250=450 °C, çıkışında ise
ΔT2=100-20=80 °C olur. Ortalama sıcaklık farkı ΔT=(450+80)/2=265 °C’dir. Isının aktarıldığı yüzey alanını A, ‘zorlamalı ısı
aktarımı’ (‘convection’) katsayısını U ile gösterelim. Isı aktarım hızı, ΔQ=U.A.ΔT eşitliğiyle verilir. Bu eşitlikten, U.A=
ΔQ/ΔT= 1,69 MJ/265 °C =6380 J/°C elde ederiz. Burada A, m² cinsinden ısı aktarım alanı, U ise, J/(h.m².°C) cinsinden,
‘toplam ısı aktarım katsayısıdır. Isı aktarım alanı A’yı bulabilmek için, toplam ısı aktarım katsayısı U’yu bilmek
gerekmektedir. U ise ancak, ısı aktarım düzeneğini geometrisine, kullanılan boruların et kalınlığına, ısınan ve ısıtılan gazların
hızına bağlı olarak hesaplanabilir.