I.

GEOMETRIJA ALATA
Za ostvarivanje procesa rezanja neophodno je relativno kretanje u odnosu na
obradak. Za najveći broj postupaka brade rezanjem ovo relativno kretanje je složeno
kretanje i stvaruje se kombinacijom glavnog kretanja i posmičnog (pomoćnog)
kretanja.
II. OSNOVNI ELEMENTI STRUGARSKOG NOŽA
Na skici 2.1. je prikazan stugarski nož sa označenim svim dijelovima, površinama i
ivicama. Stugarski nož se sastoji od drške i režnog dijela. Dijelovi stugarskog noža su:
1. osnova
2. grudna površina
3. glavna rezna ivica
4. glavna leđna površina
5. vrh alata
6. pomoćna leđna površina
7. pomoćna rezna ivica
Za određivanje uglova reznog dijela koriste se koordinatni sistemi. Za definisanje
statičke geomerije alata koristi se tehnološki koordinatni sistem. Statičku geometriju
alata čine uglovi pri izradi, oštrenju i kontroli alata. Za definisanje kinematske
geometrije (uglovi pri procesu rezanja) koristi se kinematski koordinatni sistem.
Na skicama 2.2. i 2.3. prikazani su tehnološki koordinatni sistem reznog alata i
tehnološki koordinatni sistem alata vezan za tačku na reznoj ivici.
Koordinatni početak se postavlja u proizvoljnoj tački na glavnom sječivu a sam sistem
definiše slijedeće tri ravni:
 Pr- osnovna ravan
 Pf-uslovna ravan kretanja
 Pp-preostala ravan
Za definisanje statiče geometrije reznog klina alata u okivru postavljenog tehnološkog
koordinatnog sistema za proizvoljnu tačku na glavnoj oštrici, postavljaju se i definišu
tri ravnine:
 Ps- ravnine rezanja
 Pn- ravnina koja je okomita na sječivo
 Po- normalna ravnina
Na skici 2.4. prikazane su projekcije reznog dijela alata i uglova na ravni tehnološkog
koordinatnog sistema za strugarski nož. Rezni dio alata je dio alata koji učestvuje u
procesu rezanja i stvaranja strugotine.
Osnovne definicije vezane za površine i oštrice noža:
 Grudna površina je površina lomljenja strugotine. Ako je grudna površina
sastavljena od vise zakošenih površina onda se te površine označavaju kao 1.,
2. ,3., itd.
 Leđna površina Aα okrenuta je prema obrađenoj površini predmeta.
 Sječivo je linija koju obrazuje presjek grudne i leđne površine. Razlikujemo
glavno i pomoćno sječivo koji su spojeni preko vrha alata.
 Osnovna ravan Pr je ravan koja prolazi krz posmatranu tačku sječiva, paralelna
je ili normalna na neku ravan ili osu alata.
 Uslovna ravan kretanja Pf je ravan koja prolazi kroz posmatranu tačku sječiva,
normalna je na osnovnu ravan i paralelna je ili normalna nekoj ravnini ili osi
alata.
 Preostala ravnina Pp je ravnina normalna na osnovnu i uslovnu ravninu
kretanja.
  Ravnina rezanja Ps je ravnina koja tangira sječivo u posmatranoj tački glavnog
sječiva I nrmalna je na osnvonu ravninu.
 Ravnina normalna na sječivo Pn je ravnina normalna na tangent u pormatranoj
proizvoljnoj tački na glavnom sječivu.
 Normalna ravan Po je ravnina normalna na osnovnu ravan Pr i na ravninu
rezanja Ps za posmatranu tačku sječiva (normalna je naprojekciju sječiva u
osnovnoj ravnini).
 Napadni ugao κr je uga između ravnine rezanja Ps i uslovne ravnine kretanja Pf
mjeren u osnovnoj ravnini.
 Dopunski napadni ugao ψr je ugao između ravnine rezanja Ps i preostale
ravnine Pp mjeren u osnovnoj ravnini.
 Ugao nagiba oštrice λs je ugao između sječiva i osnovne ravnine mjeren u
ravnini rezanja Ps.
 Grudni ugao γn je ugao između grudne površine i osnovne ravnine mjeren u
ravnini normalnoj na sječivo Pn.
 Ugao klina βn je ugao između grudne i leđne povrčine mjeren u ravnini
normalnoj na sječivo Pn.
 Leđni ugao αn je ugao između leđne površine i ravnine rezanja mjeren u
ravnini normalnoj na sječivo Pn.
 Ugao rezanja δn je ugao između grudne površine i ravnine rezanja mjeren u
ravnini normalnoj na sječivo.
 Ugao vrha noža εr je ugao između ravnine rezanja (glavne oštrice) i pomoćne
oštrice mjeren u projekciji noža u osnovnoj ravnini.
 Pomoćni napadni ugao κ1r je ugao između projekcije pomoćne oštrice I
uslovne ravnine kretanja mjeren u osnovnoj ravnini.
Na skici 2.5. je prikazana zavojna burgija sa označenim svim osnovnim elementima
alata, površinama i ivicama. Zavojna burgija se sastoji od tijela i drške, dok se na
samom vrhu tijela nalazi redni dio burgije. Dijelovi zavojne burgije su:
 osa burgije
 rub
 grudna površina
 leđna površina
 glavna rezna ivica
Na skici 2.6. prikazane su projekcije reznog dijela alata i uglova na ravni tehnološkog
koordinatnog sistema za zavojnu burgiju.