Arhiv Srpske akademije nauka i umetnosti

Društvo srpske slovesnosti osnovano je 26.11.1841. godine, a 1846. došlo je na ideju da sakupi
dokumenta iz I i II srpskog ustanka. Jedan od članova Društva, Avram Petronijević, izradio je i plan
prikupljanja te građe, ali ta ideja nije uspela.
Godine 1844. Društvo srpske slovesnosi preraslo je u Srpsko učeno društvo. Stalo se sa idejom o
osnivanju Arhiva Srbije, a ta građa koja je do tada bila prikupljena ostala je u Srpskom učenom društvu i
1870. godine je inventarisana.
Godine 1882. kralj Milan je ukazom i zakonom osnovao Srpsku kraljevsku akademiju, kojoj je
pripala građa Srpskog učenog društva. Tada je prvi put ta građa arhivistički obrađena. Srpska kraljevska
akademija je celokupnu građu podelila u dve zbirke:
1. stara zbirka – koja ima 263 rukopisne i štampane knjige pre XIX veka; taj fond se sada
nalazi u biblioteci
2. istorijska zbirka – koja sadrži 1397 dokumenata; iz nje je nastao arhiv

Zakonski je arhiv Srpske kraljevske akademije nastao 1899. godine, kada je donet Zakon o Srpskoj
kraljevskoj akademiji i u njenu se arhiv pominje kao javna ustanova. Akademija je bila smeštena u
Brankovoj 15, a 1952. godine dobija novu zgradu i tada arhiv počinje da radi po svim arhivističkim
principima. Predsedništvo Srpske akademije nauka i umetnosti donelo je 1956. godine Pravilnik o radu
arhiva.
Arhiv SANU podeljen je na dva dela
1. arhiv same ustanove – SANU ne šalje svoja dokumenta u Arhiv Srbije, već ih čuva u
Arhivu SANU. Ovde se nalaze svi tekući fondovi koji proističu iz rada SANU. To su:
- fondovi same Akademije (fond Društva srpske slovesnosti, fond Srpskog učenog
društva, fond Srpske kraljevske akademije i fond Srpske akademije nauka i umetnosti)
- fondovi zapisnika sa skupšine, odbora itd.
- fondovi dosijea preminulih članova Akademije

2. fondovi koji ovaj arhiv čine specijalizovanim

- zbirka rukopisnih knjiga od XIII do XIX veka koja se čuva u biblioteci, ali pripada
arhivu
- istorijska zbirka – koja sadrži oko 50.000 dokumenata, to so isprave, povelje iz
srednjeg veka, raznorazni prepisi, memoari, sećanja, beleške, rukopisi književnih dela,
foto-albumi, notni zapisi; lični i porodični fondovi se takođe čuvaju u istorijskoj zbirci,
npr. deo ličnog fonda Nikole Pašića, lični fond Vuka Kradžića, Jovana Cvijića, Pavla
Popovića, Aleksandra Belića, Danila Kiša
- etnografska zbirka - rukopisne zbirke etnografske građe, narodne pesme, tu se npr.
nalazi lični fond akademika Veselina Čajkanovića)
- orijentalna zbirka - to je najvažnija orijentalna zbirka u Evropi, ima 262 rukopisne
knjige i dokumenta na turskom i arapskom jeziku, od XV do XX veka
- zbirka medalja
Akademija nauka ima odeljenje i u Sremskim Karlovcima.

Rukopisno odeljenje Matice srpske

Matica srpska je najdugovečnija ustanova u Evropi. Osnovana je 1826. godine u Pešti, a jedan od
osnivača bio je i Jovan Sterija Popović.
Rukopisno odeljenje Matice srpske bilo je u sklopu Matice srpske od 1826. do 1847. godine. Onda
se shvatila potreba da ga treba izdvojiti od Matice, tako da je od 1847. do 1945. godine postojala Srbsko-
narodna zbirka, ali to još uvek nije bilo Rukopisno odeljenje.
Od 1945. do 1961. godine formiran je poseban Odsek za građu i rukopise pri biblioteci Matice
srpske. Tek od 1961. godine postoji arhiv, tj. Rukopisno odeljenje Matice srpske, tek tada se on odvojio od
biblioteke i postao samostalan. To je arhiv iako nema reč arhiv u svom nazivu.

1
 U ovom arhivu se nalazi fond Matice srpske (od 1826. godine do danas), koja svoju građu ostavlja u
svom arhivu, a ne daje je pokrajinskom arhivu u Novom Sadu. Arhiv u Novom Sadu radi restauraciju i
konzervaciju građe.
Rukopisno odeljenje Matice srpske sadrži:
- fond Matice srpske – koji je obrađen do 1945. godine, i do tada ima 130.000
dokumenata i 158 knjiga zapisnika
- zbirka pisama – to je najvažnija zbirka, za sada je obrađeno oko 60.000 pisama, a još
3x više ih ima koja još uvek nisu obrađena. Najstariji dokument je jedno pismo iz
1669. godine. Tu se između ostalog nalazi prepiska Janka Veselinovića, Jovana
Jovanovića Zmaja, Stojana Novakovića, Isidore Sekulić, Vuka Karadžića, Miloša
Crnjanskog, Alekse Šantića, Ive Andrića, Tome Vučića Perišića... U ovoj zbirci se ne
nalazi zvanična prepiska ovih ličnosti, već su tu samo njihova lična pisma koja su
dospela u arhiv. Zvanična pisma se nalaze u fondu Matice srpske.
- zbirka rukopisa – najvažniji u ovoj zbirci su rukopisi kniga, od kojih su neke
objavljene a neke nisu, ima oko 20.000 originala i 2.000 kopija iz inostranih arhiva.
Ovde se nalaze dela Jovana Dučića, Alekse Šantića, Sime Matavulja, Miloša
Crnjanskog... 80% građe iz ove zbirke čine rukopisi književnih dela, ali ima i ugovora,
molbi, žalbi, testamenti...
- zbirka fotografija – ima oko 18.000 najrazličitijih fotografija. U ovoj zbirci postoji i
podzbirka koju čini oko 2.000 fotografija srpskih pisaca.

Dubrovački arhiv

Dubrovački arhiv je drugi najstariji živi arhiv u svetu, posle Vatikanskog. Takođe, posle
Vatikanskog arhiva, to je drugi arhiv u svetu po godišnjoj posećenosti. Od njega su veći jedino Vatikanski
arhiv, Nacionalni arhiv Francuske i možda Nacionalni arhiv Nemačke (za ovaj treći se ne zna tačno da li je
veći).
Za nas je značajan zato što se u njemu nalazi veliki broj srpskih srednjovekovnih dokumenata.
U Dubrovniku se čuvalo svaki, pa i najmanji dokument, npr. svako je morao, kada dobije pismo i
pročita ga, da ga preda arhivu. Beležilo se sve što su građani radili. Zato je broj dokumenata u arhivu danas
dostigao brojku od skoro milijardu. Od samog početka postojala je svest da se sva dokumenta moraju
čuvati na jednom mestu i ona su se obrađivala po određenim principima, ta je građa veoma lepo sređena.

Kotorski arhiv

U njemu postoje dokumenta iz XIV veka, a sam arhiv formiran je tek u XIX veku. U njemu se
nalaze srpska dokumenta iz srednjeg veka.

Zaštita registraturskog materijala i arhivske građe van arhiva

Šta je registraturski materijal?

Registraturski materijal je su sva dokumenta koja nastaju radom neke institucije. Samo deo toga, ali
veći deo, izdvaja se i postaje arhivska građa. Registraturski materijal je sa jedne strane operativna
dokumentacija, a sa druge strane izvor arhivske građe.
Pošto se nikada ne zna šta će biti arhivska građa, tj. šta će biti vredno, arhiv po zakonu ima pravo
uvida i nadelžnosti nad registraturskim materijalom sve dok se iz njega ne odvoji arhivska građa. Ništa ne
sme biti uništeno dok nadležni arhiv ne da dozvolu za to.
Tvorci građe imaju obavezu u toku i posle rada sa dokumentima, koja je propisana i zakonom:
„Tvorac građe je obavezan da uz pomoć nadležnog arhiva čuva o štiti građu od njenog nastanka do
predaje nadležnom arhivu.“
Obaveze tvorca građe proističu iz kancelarijskog poslovanja i glavna njegova obaveza je da vodi
arhivsku knjigu i to u dva primerka. Arhivska knjiga je evidencija celokupnog registraturskog materijala.
Tvorac građe dužan je da svake godine preda jedan primerak arhivske knjige nadležnom arhivu. Arhiv tako

2
ima globalnu predstavu o registraturskom materijalu i pre dolaska građe u arhiv, pa otprilike može da
pretpostavi šta će od toga postati arhivska građa.
U arhivskoj knjizi mora da stoji:
1. količina registraturskog materijala – broj dokumenata i dužina u metrima
2. vrsta registraturskog materijala – npr. da li je diploma, upisnica, zapisnik...
3. vreme nastanka svakog dokumenta
4. očuvanost – u kakvom je stanju građa
5. smeštaj – gde je smeštene građa

Pored arhivske knjige tvorac mora da datira svaki dokument, mora da formira predmet i mora da
izrađuje delovodni protokol u kome uvek mora da se napiše o čemu se radi.