УНИВЕРЗИТЕТ "СВЕТИ КИРИЛ И МЕТОДИЈ"

МАШИНСКИ ФАКУЛТЕТ- СКОПЈЕ

КАТЕДРА ЗА КОНСТРУИРАЊЕ

Проф. д-р Петар Симоновски

Доц. д-р Иле Мирчески

УПАТСТВО

ЗА ИЗРАБОТКА НА ПРВАТА ПРОГРАМСКА ЗАДАЧА ПО ПРЕДМЕТОТ

МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ
(КОНЗОЛНА НАВОЈНА ПРЕСА)

СКОПЈЕ
ОКТОМВРИ 2014
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

Содржина:

1. ПРЕТХОДНА ПРЕСМЕТКА НА НАВОЈНИОТ ПАР, ВРЕТЕНО – НАВРТКА .......................... 5

1.1. Избор на материјал....................................................................................................................... 5
1.2. Претходна пресметка според сложениот напон во јадрото на вретеното .............................. 5
1.3. Претходна пресметка според дозволениот површински притисок на
навоите на навртката ........................................................................................................................... 6
1.4. Пресметка според површинскиот притисок на челната површина од вретеното и
притисната плоча................................................................................................................................. 6
1.5. Толеранции и налегнувања ......................................................................................................... 7
1.6. Дефинитивен избор на потребниот навој .................................................................................. 7
1.7. Пресметка на должината и бројот на активни навојки на навртката ...................................... 8
1.8. Пресметка на пречниците на челото на вретеното ................................................................... 8
2. ЗАВРШНА (КОНТРОЛНА) ПРЕСМЕТКА НА НАВОЈНИОТ ПАР ............................................. 9
2.1. Проверка на самосопирање ......................................................................................................... 9
2.2. Степен на сигурност за јадрото на навојното вретено ........................................................... 10
2.3. Степен на сигурноста во коренот на навојките на навојното вретено .................................. 10
2.4. Проверка на површински притисок на навојките на навртката ............................................ 11
2.5. Проверка на вретеното на извивање......................................................................................... 11
2.6. Коефициент на корисно дејство на навојниот пар .................................................................. 12
3. ПРЕСМЕТКА НА НАВРТКАТА ..................................................................................................... 12
3.1. Пресметка на телото на навртката ............................................................................................ 12
3.2. Толеранции и налегнувања ....................................................................................................... 13
3.3. Пресметка на дијаметарот на венецот на навртката ............................................................... 13
3.4. Пресметка на височината на венецот ....................................................................................... 13
3.5. Фиксирање на навртката против пролизгување ...................................................................... 14
4. ПРЕСМЕТКА НА ПРЕЧНИКОТ НА ТРКАЛОТО ........................................................................ 15
5. ПРЕСМЕТКА НА ТЕЛОТО НА ПРЕСАТА ................................................................................... 15
6. ПРЕСМЕТКА НА ЗАВРТКИТЕ НА ВРСКАТА ТЕЛО – ОСНОВА НА ПРЕСАТА ................. 17
6.1. Напречна сила што дејствува на една завртка ........................................................................ 17
6.2. Сила што е потребна да се оствари помеѓу плочите од една завртка за да не настане
пролизгување ..................................................................................................................................... 17
6.3. Пад на силата помеѓу допирните површини ........................................................................... 18
6.4. Потребна сила за претходно притегнување за една завртка .................................................. 18
6.5. Сила со која се димензионира завртката ................................................................................. 18
6.6. Пресметка на пресекот на јадрото на завртката ...................................................................... 18
6.7. Пресметка на степенот на сигурност за завртките.................................................................. 19

2
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

ЗАДАЧА:

1. За прикажаната преса со навојно вретено да се пресметаат основните мерки. Пресата е

изработена од вообичаени материјали (конструкивен челик, бронза, сивлив итн.).

2. Зададени податоци:
- максимална притисна сила во вретеното F  _____________ k  .

- максимален работен од на вретеното H  _____________ mm .

- растојание од оската на навојното вретено

до телото на пресата L  _______________ mm .

3. На А1 формат хамер хартија во молив да се нацрта следното:

- склопен цртеж на пресата со потребните детали, пресеци и избрани налегнувања во
карактеристичните состави;
- работилнички цртеж на вретеното со детал од навојот;
- работилнички цртеж на навртката;
- работилнички цртежи на: телото на пресата, основата и тркалото за задвижување.

Дата на издавањето: Кандидат:

Рок за предавање: Асистент:

3
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

Составни делови на навојната преса на рачен погон:

1. Основа (постоље)
2. Тело за пресата
3. Завртки за прицврстување на основата и телото
4. Носач на алат
5. Плочки за осигурување на носачот на алат
6. Навојно вретено
7. Навртка
8. Завртка за осигурување
9. Тркало со пирамидален отвор
10. Подлошка
11. Завртка

4
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

1. ПРЕТХОДНА ПРЕСМЕТКА НА НАВОЈНИОТ ПАР, ВРЕТЕНО – НАВРТКА

1.1. Избор на материјал

- Избирам материјал за навојно вретено од табела 1 во прилогот ______ со граница на

течење ReH  ______ [N/mm2] за дебелина на прачката од ____ до ____ mm (од табела 1 во
прилогот).
- Избирам материјал за навртка – бронза или сив лив со дозволен површински притисок
pd  11 18 [N/mm2].

Усвојувам pd  [N/mm2].

1.2. Претходна пресметка според сложениот напон во јадрото на вретеното

- Според овој критериум дијаметарот на јадрото треба да биде:

F
d 3  1.3  = [mm]
 zd
каде што: F [N] е максималната притисна сила во вретеното и
ReH
 zd   [N/mm2]
S
Коефициентот S = 3 ÷ 4 и се усвојува S = _________.
Од табела 6.05 се усвојува првата поголема вредност за дијаметарот на јадрото на вретеното во
колоната за d 3 :

d 3  ___________ [mm].
Од табела 6.05 ги отчитувам вредностите за номиналниот пречник d и чекорот P кои изнесуваат:
d = ___________ [mm].
P = ___________ [mm].
Условот е задоволен од Tr d x P (На местото на d и P се ставаат горните вредности отчитани
од табелата 6.05).

5
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

1.3. Претходна пресметка според дозволениот површински притисок на навоите на

навртката

2 F
D2 
   pd

Дозволениот површински притисок е pd  11 18 [N/mm2].

Усвојувам pd  __________ [N/mm2].

ln
Коефициентот    1.2  1.5 .
d
Усвојувам  = _________ .

2 F
D2  =________ [mm].
   pd

Од табела 6.05 во колоната за D2 ја избирам првата поголема вредност од пресметаната

вредност.
Избирам D2 = __________ [mm].
Од табела 6.05 ги отчитувам вредностите за номиналниот пречник d и чекорот P кои изнесуваат:
d = ___________ [mm].
P = ___________ [mm].
Условот е задоволен од Tr d x P (На местото на d и P се ставаат горните вредности отчитани
од табелата 6.05).

1.4. Пресметка според површинскиот притисок на челната површина од вретеното и

притисната плоча

- Дијаметарот на челото на вретеното (види слика 1) се пресметува според формула:

4 F
da  = __________ [mm].
 
  pds  1   2
di
каде што: коефициентот    0.2  0.3 и се усвојува  = _________ .
da
Површинскиот притисок на челната површина од вретеното и притисната плоча е во границите
pds  47  53 [N/mm2].

Усвојувам pd  __________ [N/mm2].

6
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

Условот за монтажа на навртката и вретеното е: d a  D1 .

Од табела 6.05 избираме вредност за дијаметарот D1 = __________ [mm] каде што треба да биде
задоволен горниот услов d a  D1 .

Од табела 6.05 ги отчитувам вредностите за номиналниот пречник d и чекорот P кои изнесуваат:

d = ___________ [mm].
P = ___________ [mm].
Условот е задоволен од Tr d x P (На местото на d и P се ставаат горните вредности отчитани
од табелата 6.05).

Слика 1

1.5. Толеранции и налегнувања

За даденото налегнување øDH7/f6 на слика 1 да се пресметаат граничните мери,

толерантното поле на отворот и оската, да се дефинира налегнувањето и да се даде графички
приказ на така дефинираното налегнување.

1.6. Дефинитивен избор на потребниот навој

Од подточка 1.2, 1.3 и 1.4 се зема најголемата вредност за навојот, односно најголемото
Tr d x P. Од табела 6.05 за трапезниот навој: Tr d x P ги отчитувам следниве карактеристики:
- Номинален пречник d = ___________ [mm].

7
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

- Чекор P = ___________ [mm].

- Среден пречник D2  d 2 = ___________ [mm].
- Дијаметарот на јадрото на вретеното d 3 = ___________ [mm].

- Површина на јадрото на вретеното A3 = ___________ [mm2].

- Дијаметарот D1 = ___________ [mm].

- Дијаметарот D4 = ___________ [mm].

1.7. Пресметка на должината и бројот на активни навојки на навртката

ln
 ln    d = ___________ [mm].
d
ln
ln  P  z z  ___________
P
Се усвојува првиот поголем цел број за z , и z станува z ST - стварниот број на активни навојки

на навртката кој изнесува:

z ST = ____________.
Стварната должината на активни навојки на навртката изнесува:
lnST  P  z ST = ____________ [mm].

1.8. Пресметка на пречниците на челото на вретеното

Од условот d a  D1 усвојувам: d aST = ________ [mm].

Се пресметува дијаметарот
d i    d aST = ________ [mm].
Усвојувам
d iST = ________ [mm].

8
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

2. ЗАВРШНА (КОНТРОЛНА) ПРЕСМЕТКА НА НАВОЈНИОТ ПАР

2.1. Проверка на самосопирање

Услов навојното вретено да не почне спонтано да се одвртува е:

 dm 
  V  arctg    p 
 d2 
каде што:
 е агол на наклонот на трапезната навојница,
V е редуциран агол на триење.
Према тоа,
P
tg  ;   _________º
  d2

tgV  ; V  _________º
cos 
каде што:
-   0.1  0.16 е коефициент на триење за подмачкaни површини за трапезниот навој,
Усвојувам  =________.

-   15 º е бочен агол на профилот кај трапезна навојница.
2
- d m е среден пречник на триење кој изнесува:

2 d a3  d i3
dm   = _________[mm].
3 d a2  d i2

-  p  0.05  0.1 е коефициент на триење помеѓу телото на вретеното и носачот на аголот,

Усвојувам  p =________.

Ако условот
 dm 
  V  arctg    p 
 d2 
е задоволен, тогаш условот за самосопирање е исполнет.

9
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

2.2. Степен на сигурност за јадрото на навојното вретено

T  TV  Tn
каде што:
- TV служи за остварување притисна сила и за совладување на отпорот на триење во
навојниот спој,
- Tn служи за совладување на отпорот на триењето на допирната површина на челото на
вретеното и носачот на алатот.
- Изразот за вртежниот момент изнесува:

d2  2 d 3  d i3  p 
T  TV  Tn  F   tg   V    a2   = _______ [Nmm].
2  3 d a  d i2 d 2 

- Отпорниот поларен момент изнесува:

  d 33
Z = _________ [mm3].
16
- Напонот од усукување изнесува:
TV
u  = _______ [N/mm2].
Z
- Напонот од притисок во јадрото:
F
C  = _______ [N/mm2].
A3
- Сложениот виртуелен напон во јадрото на навојното вретено изнесува:

 V   C2  3   u2 = _______ [N/mm2].
- Степен на сигурност во јадрото:
Re
S = _______
V

2.3. Степен на сигурноста во коренот на навојките на навојното вретено

- Напонот од свиткување во коренот на навојките на вретеното изнесува:

MS F
S   1.188  = _______ [N/mm2].
ZK d 3  lnST

10
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

- Напонот од смолкнувањето во коренот на навојките на вретеното изнесува:

F
~S  0.5  = _______ [N/mm2].
d 3  lnST
- Виртуелниот напон во коренот на навојките на вретеното:

 VK   S2  3   S2 = _______ [N/mm2].
- Степен на сигурност во коренот на навојот:
Re
S = _______
 VK

2.4. Проверка на површински притисок на навојките на навртката

F
p  0.637   pd  11  18 [N/mm2].
D2  lnST

2.5. Проверка на вретеното на извивање

lnST
l0  l  H  = _________ [mm].
2
каде што l0 претставува слободна должина на извивање.
- Виткоста на вретеното изнесува:

l0 J min d 3
 ; i  = ________
i A 4
l0
 = _________
i
- Критичната виткост изнесува:

E
K    = _______ [N/mm2].
 zd
каде што Е = 210000 [N/mm2] е модул на еластичност за челикот.
- Критичниот напон изнесува:
2 E
 K  2 = _______ [N/mm2] за   K

Бидејќи   K ,  K ќе го пресметаме според изразот на Tetmayer:

11
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

 K  303  1.29   = _______ [N/mm2].

- Сила со која што може да се оптовари вретеното изнесува:
 K  A3
FK  F
SK

каде што S K  5  8 е степен на сигурност на извивање. Усвојувам S K  ________.

 K  A3
FK  = _________[N].
SK

Условот: FK  F

2.6. Коефициент на корисно дејство на навојниот пар

- при работен од на вретеното:

tg
 = __________
dm
tg   V    p
d2
- при повратен од на вретеното:
dm
tg   V    p
d2
 = __________
tg

3. ПРЕСМЕТКА НА НАВРТКАТА

3.1. Пресметка на телото на навртката

Слика 2
На слика 2 се прикажани карактеристичните големини на навртката.
12
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

DN  (1,5  1,8)  d

Усвојуваме DN  _________ [mm].

3.2. Толеранции и налегнувања

За даденото налегнување øDH8/f7 на слика 2 да се пресметаат граничните мери,

толерантното поле на отворот и оската, да се дефинира налегнувањето и да се даде графички
приказ на така дефинираното налегнување.

3.3. Пресметка на дијаметарот на венецот на навртката

4 F
  DN  2  k   2 k
2
DV 
  pdz
Усвојуваме прв поголем цел број за дијаметарот на венецот на навртката:
DV  _________ [mm].
каде што:
- k  (1  2) [mm], усвојуваме k  ________[mm].
- pdz  (30  40) [N/mm2], усвојуваме pdz  ________[N/mm2].

3.4. Пресметка на височината на венецот

F
h
  DN   sd
каде што:
-  sd  (25  35) [N/mm2], усвојуваме  sd  ________[N/mm2].

Усвојуваме прв поголем цел број за височината на венецот:

h = __________[mm].

13
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

3.5. Фиксирање на навртката против пролизгување

Слика 3
На слика 3 е прикажано фиксирањето на навртката против пролизгување.
- Материјал за завртката
Од табела 6.13 избирам завртка 8.8 со граница на течење (пропорционатлност) при
нормални напрегања R p  640 [N/mm2].

Граница на пропорционалност при срежување R  0,8  R p = _________[N/mm2].

- Пречникот на делот без навој изнесува:

4  FS
dp   _________[N/mm2].
   Sd
R
 Sd   _________[N/mm2].
S
Степенот на сигурност изнесува S  2  2,5 . Усвојувам S = ________.
2 T
FS  = ___________[N].
DN

Од табела 6.11 избираме d pST  ________ [mm].

Од табела 6.11 избираме метрички навој. За оваа завртка одговара метрички навој M__.

14
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

4. ПРЕСМЕТКА НА ПРЕЧНИКОТ НА ТРКАЛОТО

- Пречникот на тркалото изнесува:

T
dT  = ________ [mm].
FR

Рачната сила изнесува FR  150  250 [N]. Усвојуваме FR  __________ [N].

Врз основа на пресметаната вредност на дијаметарот на тркалото усвојуваме d T
стандардно:
dT  ___________ [mm].
Овие тркала се стандардизирани и се изработуваат од челик.

5. ПРЕСМЕТКА НА ТЕЛОТО НА ПРЕСАТА

слика 4
- Површина на напречен пресек A  7  a 2
19
- Положбата на тежиштето е y1   a  1,36  a
14
15
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

- Моментот на инерција J x  9,42  a 4

- Напоните во крајните влакна на пресекот:

F F  L  y1   y1
I.  1   Z   S1     Zd
A Jx

 1  _________[N/mm2].
F F  L  y1   y2
II.  2   Z  S2     Cd
A Jx

 2  _________[N/mm2].
F F L
I. a 3  0,338   a  0,144  0
 Zd  Zd
F F L
II. a 3  0,237   a  0,28  0
 Cd  Cd
 Zd  20  25 [N/mm2]. Усвојувам  Zd  _________ [N/mm2].
 Cd  60  65 [N/mm2]. Усвојувам  Cd  _________ [N/mm2].

a3  3  p  a  2  q  0 ; a  U  V = _________ [mm].

каде што: U  3  q  q 2  p 3 = __________ [mm].

V  3  q  q 2  p 3 = __________ [mm].

0,338 F
p  = _________[mm2].
3  Zd

0,144 F  L
q  = _________[mm2].
2  Zd
a  U  V = ________ [mm]
Вредноста на a се усвојува на прв поголем цел број.
Усвојувам a = __________ [mm].

16
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

6. ПРЕСМЕТКА НА ЗАВРТКИТЕ НА ВРСКАТА ТЕЛО – ОСНОВА НА ПРЕСАТА

Слика 5
Усвојувам дека телото со основа е поврзано со 4 ненагодени завртки. Според
оптоварувањето овие завртки се во IV група.

6.1. Напречна сила што дејствува на една завртка

T
FS 1  = _________ [N].
4r
r  3,53  a = _________ [mm].

6.2. Сила што е потребна да се оствари помеѓу плочите од една завртка за да не

настане пролизгување

FS1
Fb1  S  
i  b
каде што:
- S  = 1,2÷1,8 и претставува степен на сигурност против пролизгување. Усвојувам S  = _______.

17
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

-  b = 0,1÷0,15 и претставува коефициент на триење помеѓу плочите. Усвојувам b = _______.

- i = 1 претставува број на допирни површини.

Fb1  _________ [N].

6.3. Пад на силата помеѓу допирните површини

Fb  F1  F2
каде што:
F M  19 
F1  = _______ [N]; F2  = _________ [N]; M  F   L   a  = _______ [Nmm]
4 10  a  14 
Падот на силата помеѓу допирните површини изнесува: Fb  F1  F2 = _________ [N].

6.4. Потребна сила за претходно притегнување за една завртка

Fp1  1,5  2  Fb1  Fb  = _____ ÷ ______ [N].

6.5. Сила со која се димензионира завртката

Fd  Fp1  F1  F2 = ________ [N].

6.6. Пресметка на пресекот на јадрото на завртката

Fd
A1 
 Zd
Rp
каде што:  Zd  ; S  1,1  1,4 Усвојувам S  _________.
S
Од табела 6.13 избирам завртка 8.8 со граница на пропорционалност R p = ______ [N/mm2].

Rp
каде што:  Zd  = ________[N/mm2]; и
S
Fd
A1  = _______ [mm2];
 Zd
Од табела 6.01 избирам прва поголема вредност од пресметаната за A1 = _______ [mm2].
Од табела 6.01 избирам метрички навој М__ со следниве карактеристики:

18
 МАШИНСКИ ЕЛЕМЕНТИ

- номинален пречник d  D  _______ [mm],

- чекор P = _______ [mm],
- среден пречник d 2  D2  _______ [mm],
- пречник на јадрото d1  _______ [mm],
- површина на јадрото A1 = _______ [mm2].

6.7. Пресметка на степенот на сигурност за завртките

- Завртките се изложени на истегнување и усукување

- Напон на истегнување:
Fd
Z   _________ [N/mm2].
A1
- Напон на усукување:
T1
u   _________ [N/mm2].
Z1
- Моментот
d 2m
T1  Fp1   tg  m  Vm  = ________[Nmm].
2
- Отпорниот момент
  d13
Z1   __________[mm3].
16
-
Pm
tg m  ;  m  _________ º;
  d 2m
m
tgVm  ;  m  30 º; Vm  _________ º;
cos  m

 m  0,12  0,2 , Усвојувам  m  _______.

Сложениот напон изнесува:

 V   Z2  3   u2 = _________ [N/mm2].
Степенот на сигурност изнесува:
Rp
S = ___________ > 1
V

19