Leomar M.

Tejamo Beed 4-A

REHIYON III

ANG GITNANG LUZON

Ang Rehiyon II ay binubuo ng mga lalawigan ng Aurora, Bataan,Bulacan, Nueva Ecija,

Pampanga, Tarlac at Zambales. Karamihan sa mga naninirahan ay mga Tagalog, Pampanguenio,
Ilocano at Pangasinense. May apat na etno-linggwistikong pangkat ang rchiyon: Tagalog,
lokano. Kapampangan at Pangasinense. Ang Tagalog ay ang mga naninirahan sa lalawigan ng
Bulacan sa Silangan Nueva Ecija at sa kanlurang baybayin ng mga lalawigan ng Aurora, Bataan
at Zambales. Pangasinense sa Pangasinan at Kapampangan sa lalawigan ng Pampanga at ilang
bahagi ng Tarlac. Ang Ilokano ay sa lalawigan ng Nueva Ecija at Zambales. Ang lalawigan ng
Tarlac ay may pinakamaraming uri ng mamamayang naninirahan dahil ito ang karaniwang
tagpuan ng apat na pangkat kaya tinaguriang "Melting Pot".

Ang Rehiyon ay kilala sa karaniwang tawag na Gitnang Kapatagan (Central Plains) at itinuturing
na Palabigasan ng bansang Pilipinas (Rice Granary of the Philippines). Nagkaroon ng
mahalagang bahagi sa ating kasaysayan ang rehiyong ito. Ang mga lalawigan ng Nueva Ecija at
Tarlac ay kasama sa walong lalawigang nag-alsa at naghimagsik laban sa Kastila noong
1896. Kabilang din sa mga makasaysayang pangyayari sa rehiyon ang: pagbagsak ng Bataan sa
kamay ng mga Hapon noong Ikalawang Digmaang Pandaigdig; Ang Martsa ng Kamatayan o
"Death March" na nagsimula sa Mariveles, Bataan at nagtapos sa Capas, Tarlac; ang
pagpapatayo ng Dambana ng Kagitingan sa bundok ng Samat sa Bataan ay nagpapagunita sa
mga Pilipinong nangagbuwis ng mga sariling buhay para sa bayan. Bahagi pa rin ng
makasaysayang pangyayari sa rehiyon ang pagsabog ng Bulkang Pinatubo.

Ang mga katutubong naninirahan sa rehiyong ito ay ang mga Kankana-

an, Oblayos, Igorot, Dumagat, Setas, at llongis. Ang mga ito ay mga lagalag na
namumuhay at nananatili lamang sa mga kabundukan kung saan sagana sa mga
ibon at hayop. Ang kanilang mga ikinabubuhay ay ang pangangaso, pangingisda, panahunang
pagtatanim at paggawa sa mga maliliit na pagawaan. Ang mga katutubong ito ay masisipag,
matitiyaga at masisinop. Mapapatunayan ang mga katangiang ito sa mga masaganang
pataniman at mga pagawaan na matatagpuan sa iba't ibang lugar ng rehiyon. Sa iba't ibang
panig ng rehiyon ay may iba't ibang uri rin ng mga kasayahan at pistang ipinagdiriwang tulad ng
Parada sa llog ng Bocaue, Bulacan; Pista ng Pagluhod ng mga Kalabaw, Pagsasayaw sa Obando,
Santacruzan at mga Harana.
Nagpapatunay lamang na ang mga taga-rehiyon 3 ay mga masayahing tao. Ipinagdiriwang din
sa rehiyong ito ang mga seremonya kaugnay sa Mahal na Araw tulad ng Palaspas, penitensiya,
mga pabasa, salubong, mga prusisyon at marami pang iba.

May mga kilalang tao rin na nagmula sa rehiyong ito tulad ni Francisco Balagtas ng Bulacan,
kinikilalang Ama ng Panulaang Tagalog; Juan Crisostomo Sotto, Ama ng Panitikang
Kapampangan; Diosdado Macapagal ng Pampanga, naging pangulo ng Pilipinas na isa ring
manunulat ng tula, at si Nicanor Abelardo ng Bulacan na kilala sa larangan ng Musika.
Ang mga pinagkakakitaan ng mga mamamayan ng rehiyon ay pangingisda, paghahayupan,
pagsasaka, pagmimina, pagtotroso at paggawa sa mga paggawaan ng asukal at produktong yari
sa rattan. Ang mga pangunahing produkto ng rehiyon ay bigas, mais. isda, kawayan at mga
mineral tulad ng ginto, tanso, platinum at iba pa. Ang mga sentro ng kalakalan ng Rehiyon III ay
Olongapo sa Zambales. Angeles sa Pampanga, Cabanatuan at San Jose sa Nueva Ecija, Tarlac sa
lalawigan ng Tarlac, Malolos sa Bulacan at sa mga kabayanan ng Balanga sa Bataan. Ang rehiyon
ay may anim na lungsod: Angeles, Cabanatuan, Valenzuela, Olongapo, Palayan at San Jose.

LALAWIGAN NG AURORA

Ang lalalwigang ito na isinunod sa pangalan ng asawa ng dating Pangulong Manuel L. Quezon ay
dating bahagi ng Quezon. Naging ganap itong lalawigan sa bisa ng R. A. Blg. 648 noong 1979.
Nasa hangganan ng Hilagang Isabela, sa gawing timog nito'y ang Quezon, sa Silangan nito'y ang
Dagat Pacifico, sa kanluran ay ang Nueva Vizcaya at Quirino sa Timog-kanluran at Nueva Ecija.
Binubuo ito ng walong bayan/ munisipalidad: Baler, Casiguran, Dilasag, Dinalunga, Ding tlan,
Dipaculao, Maria Aurora at San Luis. Tagalog ang pangunahing wika ng mga naninirahan dito.
May mga nagsasalita rin ng Bikolano, Ilokano at Cebuano sa lalawigang ito. Malimit dalawin ng
bagyo ang lalawigan. Walang tagtuyot. Nakararanas sila ng matinding tag-ulan mula Oktubre
hanggang Disyembre. Pangunahing hanapbuhay ng mga taga-Aurora ang pangingisda at
pagsasaka kaya't mahuhulo ng lahat na ang kanilang mga produkto ay mga gulay,
prutas,legumes, niyog at kopra.

LALAWIGAN NG BATAAN

Ang Bataan ay mula sa teritoryo ng Pampanga at bahagi ng Mariveles. Naging lalawigan ito sa
utos ni Gobernador Juan Arandia noong 1754. Matatagpuan ang lalawigan sa timogea mga
bulkan. Sa silano. ang lalawigan sa timog-kanlurang baybaying naha
hahati dalawang bahagi ng mga bundok na nagmula sa mga at Sta. Duikan. Rosa. Sa Sa silanpa
silan Sa bahagi ay naroon naman ang mga bundok ng Matib Mariveles, at sta. Bataan, Kosa. Sa
Cuyar sila.ng bahagi ay naroon naman ang mga bundok ng Mariveles, Bataan, Cuvag
amat kaya't ang lalawigan ng Bataan ay napaliligıran ng mga bundok"
wikang ginagamit ng mga mamamayan ng Bataan ay tagalog at Kapampano. Ang magagandang
pook na makikita sa lalawigang ito ay ang: Mar Demokrasya at Unang Pagtatanggol na nasa
Hermosa arket ng Martsa Kamatayan sa Orani: Dook ng Pagsuko ni Heneral B. King Jr. Sa bundo
ng anat, Dambana ng Kagitingan na matatagpuan sa bundok din sa Samat Ang Bayan naman ng
Mariveles ang pinakasentro ng Industriva Dito matatagpuan ang Bataan Export Processing Zone
Mula sa lalawigang ito sina Tomas Pinpin, ang unaguriang Ama Palimbagan dito sa Pilipinas;
Artemio Ricarte, isang magiting na kawal Cayetano Arellano, naging punong hukom ng Korte
Suprema.

LALAWIGAN NG BULACAN

Ang Bulacan ang sinasabing pinakamatandang lalawigang itinatag na mga Kastila noong
taong1572. Ang pangalang Bulacan ay nanggaling sa salitang "Bulak" na siyang pangunahing
produktong lalawigan. Ito'y matatagpuan sa hilaga ng Maynila. Ang kapatagan nito sa bandang
kanluranay napaliligiran ng lalawigan ng Pampanga at sa hilaga ay Nueva Ecija. Sa kabilang
bahagi namanay lalawigang Quezon sa silangan at ang lalawigan ng Rizal sa timog-kanlurang
bahagi.

Ang lalawigang ito ay naging bahagi ng mahahalagang pangyayaring naganap sa ating bansa.
Noong 1762 ang Bulacan ay naging sentro ng paghadlang sa pananakop ng British sa Maynila;
ang lalawigan ay isa sa mgaunang nagdala ng mga sandata laban sa Kastila noong unang
Rebolusyon ng Pilipino (1896); sa lalawigang ito naihayag ni Hen, Emilio Aguinaldo ang
pagtatalaga ng Unang Republika ng Pilipinas noong 1898; Setyembre 26, 186 niratipikahan ng
Kongreso ng Malolos ang Deklarasyon ng Kalayaan, sa makasaysayang Simbahan ng Barasaoin
ginawa ang Saligang Batas ng Unang Republika ng Pilipinas.

Ang Bulacan tulad ng ibang lalawigan sa Gitnang Luzon ay may mainitna klima mula sa
Nobyembre hanggang Abril. Tag-ulan ang iba pang mga buwan. Ang mga ilog ng Novaliches, llog
ng Apo at Ilog ng Angat ang nagbibigay ng mga pangangailangan sa irigasyon. Hindi lamang ang
Bulacan ang nakikinabang sa mga ilog na nabanggit kundi. pati ang mga karaug lalawigan nito.
Ang ikinabubuhay ng mga tao rito ay pagsasaka, pangingisda, paggawa sa mga pabrika at
paghahayupan. Ang pangunahing produkto ng Bulacan ay palay at mga prutas na tulad ng
mangga, milon, mais, atis at chico.

Ang mga kasiyahang dinarayo sa lalawigang ito ay ang Pestibal ng Pagluhod ng Kalabaw sa
bayan ng Pulilan, ang Pagoda sa ilog ng Bocaue, at ang Pagsasayaw sa Obando ng mga hindi
magkaanak.
Ang mga pook na dinarayo sa lalawigan ng Bulacan ay ang Damba Marcelo H. Del Pilar sa bayan
ng Bulacan, Groto ng Lourdes sa San Jose Monte: ang Bantayog i Col, John statssenberg, Café
Valenzuela sa Malaloc ang Biak na Bato; Sulo ng Kalayaan; Kuweba ng Tukod; Madlum: maa
ng Sibul; ang talon ng Tilandog sa San Míguel; ang Ipo Dam sa Norzasara ang Bukal at paliguan
sa Pandi at gayon din ang may mahigit na apat naraang taong simbahan ng Calumpit.
Tubong Bulacan ang mga bayaning tulad nina Gregorio del Pilar. Marcelo H. del Pilar, Mariano
Ponce, Teodoro Sandico, Isidro Torres at ang kilalang makatang Francisco Balagtas at Jose
Corazon de Jesus na kilala sa sagisag na Huseng Batute.

LALAWIGAN NG NUEVA ECIJA

Ang pangalan ng lalawigan ay nanggaling sa isang Kastilang ang ngalan ay Cruzar na siyang
nagbigay ng pangalang ito noong taong 1705 na buhat naman sa pangalan ng sariling bayan
niya sa Ecija sa Seville, Espanya. Ang lalawigan ay dating bahagi ng Pampanga hanggang sa ito
nga ay ihiwalay ni Gobernador Fausto Cruz bilang isang lalawigan noong 1705. Tinuturing na
ang lalawigang ito ang may pinakamalawak na lupain sa gitnang Luzon. Ito ang tinagurang
Palabigasan ng Pilipinas. Ang Nueva Ecija ay nasa hilagang silangang bahagi ng Rehiyong
Gitnang Luzon. Ito ay naliligiran ng mga lalawigan ng Pangasinan sa hilagang-kanluran,
Pampanga sa timog- kanluran, Bulacan sa gawing timog-silangan, Tarlac sa kanluran at bahaging
hilagang-silangan ay ang Nueva Vizcaya. Ang mga mamamayang naninirahan sa lalawigang ito
ay nagsasalita ng mga wikang Tagalog, lokano at Kapampangan. Karaniwang ikinabubuhay ng
mga tao sa lalawigang ito ay pagsasaka, paghahayupan, pagtatayo ng mgapalaisdaan at
paggawa ng malalaking industriyang pagawaan. Pangunahing produkto ng lalawigan ang palay.
Maunlad din ang próduksyon ng tubo, tabako, mais, mangga, sibuyas at iba pang pananim
dahil sa maayos na irigasyon at paggamit ng siyentipikong paraan ng pagsasaka.

Ang bundok ng Caraballo ang naghihiwalay sa Nueva Ecija at Nueva Vizcaya. Sa hilagang
silangan ay bahagi ng bundok Sierra Madre na naghihiwalay naman sa Nueva Ecija at lalawigan
ng Quezon. Apat na ilog ang bumabagtas sa lalawigang ito- ang ilog ng Pampanga,Chico,Diaman
at Peñaranda. Madalas dalawin ng bagyo ang Nueva Ecija. Mga liwasan, ilog, pook piknikan at
malawak na sakahan ang tanging atraksyon ng lalawigan ng Nueva Ecija.

LALAWIGAN NG PAMPANGA

Salitang "pampang" naman ang pinagmulan ng pangalan ng lalawigang ito. Batay sa kasaysayan
ng pook, ang mga mamamayan daw ng lugar na ito ay nangatira sa mga pampang ng ilog noong
unang panahon. Nang dumating ang mga Kastila, ito ay tinawag nilang "pampangan" hanggang
sa lumaon ay nagging Pamapanga.
Napaliligiran ng mga bundok ang lalawigan ng Pampanga. Bundok Arayat ang nasa dakong
timog-silangan at sa gawing kanluran namay ang mga bundok ng Dors at Cutano sa lalawigan ng
Zambales. Sa Pampanga matatagpuan ang pinakamahabang ilog na nagbubuhat sa Nueva Ecija.
Ang ilog naman ng Guagua ang nag-uugnay sa look ng Maynila na Siyang pinagmumulan ng mga
latian ng Candaba at Sexmoan na siyang pinanggagalingan ng daloy ng tubig sa mga bukirin. ito
ay karaniwang pinagkakakitaan ng mga tao. Sa lalawigang ito ay paghahayupan, pangingisda,
pagsasaka at paggawa sa mga pabrika. Ang pangunahing wikang ginagamit ng mga tao sa
Pampanga ay Kapampangan, bagamat may ilang mga ilokano, Tagalog at may ginagamit din na
wikang Kastila at Ingles.

Ang mga natátanging magandang tanawin sa lalawigan ng Pampanga ay ang Bundok ng Arayat.
Pinakasentro ng kalakalan ang Lungsod ng Angeles. Ang lalawigan ay may mga dakilang
Pampanguefño tulad nina Juan Crisostomo Sotto, isang makata at itinuturing na Ama ng
Panitikang Kapampangan; Monico Mercado, isang manunulat at tagapagtatag ng Academia
Pampanguena; Jose Abad Santos, isang bayani ng Ikalawang Digmaang Pandaigdig; Diosdado
Macapagal, ikalimang pangulo ng Pilipinas; at Aurelio Tolentino, may akda ng walang
kamatayang "Kahapon, Ngayon at Bukas" ng panitikang Pilipino. Sa kasalukuyan ang lalawigan
ng Pampanga ay bantog sa paggawa ng makabagong anyo ng parol na pamasko. Sa bayan ng
San Fernando ang Paskoay panahon ng patimpalak sa paggawa ng malaki at kaakit-akit na mga
parol.

LALAWIGAN NG TARLAC

Ito ang pinakahuling lalawigang itinatag ng mga Kastila sa Rehiyon ng

Gitnang Luzon noong 1874. Ang Tarlac ay nagmula sa lupain ng Pampanga at
Pangasinan.
Ang lalawigan ng Tarlac ay matatagpuan sa gitnang kapatagan ng rehiyon. Ito ay nasa silangan
ng Nueva Ecija at kanluran ng Zambales. Ang Lalawigan ay may mayaman at matabang lupa -
malambot buhaghag mabuhangin at luwad.

May mga kabundukang makikita sa kanlurang bahagi ng lalawigan; may

de Pampanga na Patungo namang timog at ang ilog Tarlac na siyang aga ilog din. Ang ilog ng
Agno ay dumadaloy pahilaga, ang ilog Rio Grande ang pinakamalawak na ilog sa lalawigan.
Ang lalawigan ng Tarlac ay kilalang "Melting Pot ng Luzon" tunguhan
ifo ng iba't ibang grupong etno-linggWistika. Ang mga naninirahan dito ay mav
katutubong Ilokano, Pampanguenos, Pangasinense at Tagalog. Ang karaniwang
pinagkakakitaan ng ikabubuhay ng mga tao av pangangahoy, pagsasaka, pagtotroso at mga
industriyang gawaing pambahay. Matatagpuan sa Tarlac ang Magsaysay Dam, Liwasang
Bamban at mga kweba, ang Bukal ng Dolores, Museo Maria Clara, Bantayog ng Martsa ng
Kamatayan (Death March), ang mga napakalalaki at napakatatanda nang mga puno ng Kampo
Sevillano Aquino, ang Groto ng Our Lady of Lourdes saBamban.

LALAWIGAN NG ZAMBALES

Ang pangalan ng lalawigan ay nagmula sa pangalan ng isang tribong tinatawag na Zambal na

nananahanan sa pook nang dumating ang mga Kastila. Ang mga Negrito at Zambal ang siyang
naninirahan dito at nang dumating ang mga Tagalog at Ilokano sila'y itinaboy ng mga ito
kabundukan. Ang lalawigang ito'y naging ganap na isang lalawigan noong 1572.

Mabilis ang paglawak ng lupain sa hanggang makaabot sa (Golpo ng Lingayen at Baybaying

Subi.. Ito'y hangganan sa hilaga ng lalawigang Pangasinan, nasa silangan ng lalawigang Tarlac at
Pampanga at nasa timog-silangan ng lalawigang Bataan. Karamihan sa mga baybayin nito ay
tumutunghay sa Timog Dagat Tsina. Ang lalawigang ito ay may mga "Volcanic Cones" na
nanatiling tahimik sa loob ng maraming taon. Ang mga bundok ng Pinatubo, Dome, Natib at
Bataan ay matatagpuan sa lalawigang ito. Sa mga Bundok na nabanggit, ang bundok ng
Pinatubo ang siyang nagdulot ng malaking kapinsalaan sa mga mamamayan ng Zambales at
Pampanga nang ito ay pumutok noong 1991. Ang lalawigan ay may tatlong pangunahing
dayalektong ginagamit Zambal, Ilokano at Tagalog.

Ang ikinabubuhay ng mga tao sa lalawigang ito ay pangingisda sapagkat ito ay may mahabang
baybayin at mayamang karagatan na nagbibigay ng masaganang suplay ng isda. Bukod sa
pangingisda ang pagsasaka ay isa pa ring pinagkukunan ng ikinabubuhay ng mga tao sa
lalawigang ito. Palay ang pangunahing produkto ng lalalwigan. May malawak ding taniman ng
tubo naa pinagkukunan ng asukal. Kung prutas naman ang pag-uusapan, ang lalawigan ng
Zambales ay kilala sa mga pinanggagalingan ng pinakamatatamis na mango. Pinagkakakitaan
din ang pagmimina sa lalawigang ito. Punto ng atraksyon sa lalawigan ng Zambales ang Daang
Zigzao ngOlongapo, Grotto ng Our Lady of Pardon, Marker ng Oongapo – Premerto Sisterhood.
mga Liwasan ng Marikiet, Rizal at Gordon Memorial; ano Dalampasigang Fale Sierra, Skipper,
Salakot, Pallidium at Balay. Anak Zambales ang naging pangulo ng ating bansa na si Ramon
Magsaysay nainiidolo ng masang Pilipino.
LITERATURA NG REHIYON III
Ang Rehiyon III ay may maipagmamalaking literatuea na nasa iba'
ibang kaanyuan - ang bugtong, salawikain at kawikaan; awiting bayan, alamat,
maikling kwento at iba pa.

BUGTONG
Mataas kung nakaupo Sagot: aso
Mababa kung nakatayo

Ako'y may katotong irog Sagot: anino

Saanman paroo'y kasunud-sunod
Mapatubig ay di nalulunod
Mapaapoy y di nasusunog

Dalawang bolang itim Sagot: mata

Malayo ang nararating

Bumbong kong liwanag Sagot: banig

Kung gabi ay dagat

SALAWIKAIN AT KAWIKAAN
Ang sakit ng kalingkingan,
Damdam ng buong katawan.

Ang taong nagigipiL

Sa patalim man ay kumakapit.

Madali ang maging tao,

Mahirap ang magpakatao.
Hindi nakikilala ang bayani sa salita,
Kundi sa kanyang mga kilos at gawa. (Cruz 46)

MGA AWITING BAYAN

Hili o Hele
Matulog ka na, bunso,
Ang ina mo ay malayo
At hindi ka masundo.
 May putik, may balaho.
Sanggol kong anak na giliw
Matulog na nang mahimbing,
Marami akong gagawin
Huwag mo akong abalahin.
Tulog na, tulog na, batang matulungin,
Pagka maya-maya, kita'y gigisingin,
Ang sasabihin ko'y "Bangon na si Ineng,
Bango na si Ineng, bibili ng saging."

ALAMAT
ANG ALAMAT NG BUNDOK NG PINATUB0
(Zambales)
May isang bundok sa Zambales na ang pangalan ay Pinatubo. Siyang lalong mataas sa mga
bundok doon. Ang dakong yaon ay isang nayon daw noong araw, at ang pangalan ay Pina. Ang
mga tao sa pook ay parang magkakapatid. Sila'y mababait. Ang mga tagaroon ay mga taong
tahimik at nananahang tiwasay Sumapit ang panahon na nagpunta noon ang isang
nangangalang 'Tulyok Ang tikas ni Tulyok ay mandiriga, at isang araw ay tinipon niya
ya ang lahat niyang kampon at kanilang sasalakay'in at sasakupin ang mga kalapit nayon.
Sinunod siya ng kanyang mga kampon at mula noon ay sinimulan nila panaanalakay. Sinalakay
nila ang mga liping tahimik na nanunog ng mga bahay at nang-agaw ng mga babae. Mula nang
namuno si Tulyok ang mga Taga- Pina ay naging mababagsik, manggagahasa at mapanganib.
Si Tulyok ay may isang anak na lalaki na nangangalang Pinatubo. Siya'y makisig. matapang at
mandirigma. Dinayo niya isang araw ang isang liping pinamumunuan ni Panday upang
salakayin, Nang sunmapit sila sa isang dakong malapit sa pook ni Panday ay may nakasalubong
silang isang magandang dalaga. Sinabi ni Pinatubo sa kanyang mga Kampon na magpatuloy sila
sa paglalakad at siyay susunod na samantala'y nakipagkilala siya sa magandang dalaga sapagka't
naibigan niya ito. Nabalitaan ni Tulyok na ang anak ay sasalakay sa pook nina Panday at
Kanyang inihanda ang mga kampon upang sumaklolo. Hindi nagluwat at ang dalawang hukbo ay
nagsagupa. Kaginsa-ginsa ay may nakita si Tulyok na nakabulagta sa gitna ng labanan. Nang
kanyang lapitan nakilala niyang yaon ang bangkay ni Pinatubo na kanyang anak. Si Tulyok ay
nagulumihanan at napasigaw, tuloy napatigil ang labaan. Sa gayon ang dalawang lipi na
magkalaban ay kapwa nag-isip na mabuti pa sila y magkasundo at mag-ibigan kaysa
maglabanan at magpatayan. Pagkatapos ng labanan ay tumaas nang tumaas ang dakong yaon
kinasumpungan sa bangkay ni P'inatubo. Ang dakong yaon na tumaas ay nagging bundok, at
upang alalahanin si Pinatubo ay siyang ipinangalan sa nabangit nabundok na kilala ngayon sa
pamagat na "Bundok Pinatubo."
(Ramos 14)
 MGA MANUNULAT NG REHIYON

llan sa mga bahagi ng Panitikang Pilipino ay nagmula sa Rehiyon ll.

Mababanggit sina Aniceto dela Menved, Cirio H. Panganiban, Valeriano
Henandez Peda, Marvelo H. Del Pilar, Virgilio S. Almario at ang Ama ng
Panulaang Tagalog na si Franeisco Balagtas.

Virgilio S, Almario (1944)

Kabilang si Almario sa pangkat ng mga makata na sang-ayon sa isang manunulat sa mga tulad ni
Almario ay naipamalas niya sa kanyang mga mambabasa ang walang pasubali niyang pagyapos
sa kanyang pamamagitan ng wikang ginagamit niya ay nababakas bagong pananaw at
pagbibigay-kahulugan sa buhay. Patunay nito ano dalawang aklat-kaipunan niya, ang
Makinasyon (1968) at Pereorinas ng nagkamit ng Gantimpalang Palanca noong 1970. Isang
magandang halimbawa ng paggalang sa mga tradisyon ng nanulaan, na nangangahulugan ng
pagkilala subalit di pagpapatali roon, ang tulang Elehiya sa Isang Rebelde" ni Almario, Ang himig
ng matandang kaugalian sa pagtula at ang himig ng malayang pagsunod sa damdaming artista
ay nagsanib sa tulang ito, kung kaya naging totoong pangkasalukuyan, lalo'y nagbigay-diin sa
isang paksang ngangayunin, ang diwa ng tagumpay na tula ni Almario, gaya ng "Agunyas-
Lunsod sa Abril" at "Peregrinasyon".

ELEHIYA SA ISANG REBELDE

Isa sa mga Obra ni Rio Alma
A. Ang Huling Martsa
Sakay ng kastansyo, binalot sa sako't
Duguang katawan ay pagpupugayan
Ng anak ng lupa't kapwa prolentaryo
Sa nayon at bukid na mapagdaanan.
At walang tataghoy na mga kampana
Ni luksang kaanak na magsisitangis:
Bagkus sa pagtinig ng dasal at uha
Ay may alinsangang dadarang sa dibdib.
Ng naroroong saksi. May sulak ng poot
Na magpapaningas sa laman at ugat...
Sa lipaking palad na nangakasalakot
Sa karit, martilyo't dinantaong hirap.
At ilitanya ang patawan ng maya
Ang mga tagtuyot at gabing madilim,
 Ang halas sa labit tulyapis sa mata
Ng batang sumuso ng simoy-bukirin.
Nakita mo iyo't nararanasang lahat
-Ang baog na bukas ng musmos na pastol;
Ang hibang na usal ng may lagnat
At hapong plebeyo. Nakita mo iyon!
Naranasan pati init at tag-ulan
Habang naglilinang, habang nagtatanim,

O gumagapas man. Alipin ng Palay

Nangagsisibulas kasabay ng tanim.
Ang iyong pag-asa; at nakukukot ding
Tila aning-butil ng ibon at daga
Kapag nag-anihan, at iyong nalining
Na dapat nang putulin ang aping tadhana.
At narinig mo ba ang banta kidlat?
Maging ang pagsamo ng mga kawayan?
Sapagkat may dahil, sapagkat may utak,
Nagpatiuna ka laban sa nagisnan.
Inawit mong lahat ang panaginip
Sa buwang ga-sundang ng ina at musmos;
Inihibik mo rin ang uban at tinik
Na hindi mabilang sa oras na limos.
Ngayon, lalong luksa ang kalang malamig.
Maging ulilang araro sa linang
Daga'y magpiging nman sa banga't kamalig,
Wala nang sisinop sa ipang iiwan.
Sapagkat nang ikaw'y bistayin ng punglo
Habang nagpupunla ng bagong pag-asa
Sa nayo't bukirin, ang tumapong dugo'y
May katas at samyong sa lupa'y pamana.
Sakay ng kastansyo, binalot sa sako't
Duguang katawan ay pagsusumundan
Ng sambayanang api't kapwa proletaryong
May pulang bandilang iwinawagayway.

Aniceto dela Merced

Si Padre Aniceto dela Merced ay isa sa mga uang sunulat ng Pasyon
Ang kanyang pasyon na asulat noong 1856-1858 ay may pamagat na Pasyon de
 Nucstra Jesucristo. Kinakitaan ng kahusayan ng nnga saknong at kadalisayan sa
paggamit ng mga pananalita kung kaya ipinalalagay na pinakapampanitikan ito
Ssa mga pasyong unang nasulat. Ttinuturing ang Pasyon ni Padre Aniceto dela Merced na
"Iandmark of Tagalog Poetry"
Narito ang ilang taludtod na kinuha sa Pasyon ni Padre Aniceto dela Merced:

Ama nanming nasa langit

Ang ngalan mo, T magung gamil
Nitong mundong sang daigdig
galang na ualang patid
Pag sambahang matalik.

Tinanggap mong minasarap

Pinaca mahal sa lahatAng hain ng iyong anac
Na camatayang pahirap
Tubos sa tauong nabihag.
Auang ualang kahanganan
Tinanggap mong catubusan
Sa buong sang catauhan
Ngayon ay ang caraingan
Ay cami, paga paquingan
Na yayang na alaala
Naming ngayong para-para
Ang camatayang mapacla
Na dinanang hirap baga
Ni Jesus Anac mong sinta.
Ay cami, I, pagcalooban
Maguing dapat maquinabang
Nang bunga nang camatayan
Nang aming lubis na camatan
Ang Gloria mong ualang hangan.

Marcelo H. Del Pilar (1850 1896)

Kinilalang mamamahayag ng kanyang panahon dahil sa pagkakatatag
niva ng Diariong Tagalog noong 1892, at pagkakapatnugot niya sa pahayagang
La Solidaridad, naging epektibong tagapamansag ng kilusang propaganda noong
nanahon ng Kastila. Isang abogado si Del Pilar na nakilala sa sagisag na
Plaridel. Mahayap at mapanudyo ang kanyang mga akdang tumutuligsa sa mga
prayle na sa kanyang paniniwala ay siyang dahilan ng paghihirap ng bansang
Pilipinas. Mula sa kanyang panulat ang "Dasalan at Tocsohan" na itinuring na
isang klasikong pagpapatawa sapagkat paggagad sa mga pangunahing dasal para
tudyuhin ang mga prayle; ang "Caiigat Cayo", isang mapanudyong pagtuligsa
sa akda ni Fr. Jose Rodriguez na ang pamagat ay "Caiingat Cayo" na
bumabatikos sa Noli Me 'Tangere ni Rizal; ang "Sagot ng España sa Hibik ng
Pilipinas" na may 82 saknong na sagot ni Del Pilar sa tulang "Hibik ng Pilipinas
sa Ynang Espai a", isang tulang sinulat ng kanyang guro na si Herminigildo
Flores. Sinalin niya sa Tagalog ang tula ni Rizal na,"Amor Patrio" at binigyan
ng pamagat na "Pag-ibig sa Tinubuang Lupa". Ang "Pasiong Dapat Ipag-alab
ng Puso ng Taong Babasa", isang tulang laban sa mga prayle ay sinulat din niya.
Ang "Kadakilaan ng Dios", isang sanaysay ni Del Pilar ay isang patunay
na bagamat tinuligsa niya ang mga prayle sa kanyang mga akda ay hindi siya
nawalan ng paniniwala sa kapangyarihan ng Dios.

ANG BALAGTASAN
Ang masining na patulang paglatalo na karaniwang ginaganap sa tanghalan ay tinatawng na
Balagtnsan sn panulaang Pilipino, Ang Masining at matulaing pagtatagisan ng mga katwirang ito
ay pinangalanan mula sa pangalang Francisco Balagtas bilang parangal sa Sisne ng Panginay at
itinuturing na Ama ng Panulaang Tagalog.
Naging unang tanghalan ng Balagtasan ang Instituto de Mujeres sa Tondo, Maynila noong Abril,
1924, Ang mga unang mambabalagtas ay sina Jose Corazon de JesUs (lHuseng Batute) at
Florentino Collantes (Kuntil Butil). Ang paksang pinngtatalunan ay "Bulaklak ng lahing kalinis-
linisan". Si Batute ang paruparo at si Collantes ang bubuyog, samanatalang si Bb. Sofia Enriquez
ang naging kampupot at sí Lope K. Santos naman ang gumanap na lakandiwa. Dahil sa
pagtatanghal na iyon, itinanghal na Hari ng Balagtasan si Jose Corazon de Jesus (lHuseng
Batute); si Florentino Collantes ang pangalawa at si Noong 1969 ay pinutungan naman ng
korona si Cresenciano C. Marquez Pedro Gatmaitan ang pangatlo. bilang Hari ng Balagtasan sa
kasalukuyang panahon, Ito ang piyesa ng unang Balagtasan.

BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN

LAKANDIWA:

Yamang ako'y siyang Haring inilhalal

Binubuksan ko na itong Balaglasan,
Lahat ng makata"'y inaanyayahang8
Sa gawang pagtula ay makipaglaban.
Ang makasasali'y batikang makata
At ang bibigkasi'y magagandang tula,
Magagandang kumilos, may gata sa dila
At kung hindi ay mapapahiya,
Itong Balagtasa'y galing kay Balagtas
Ng Hari ng Manunulang lahat,
Ito'y dating Duplong tinatawag-tawag
Balagtasan ngayon ang ipinamagat.
At sa gabing ito'y sa harap ng bayan
Binubuksan ko na itong Balagtasan
Saka ang ibig kong dito'y pag-usapan:

BULAKLAK NG LAHING KALINIS-LINISAN.

Tinatawagan ko ang mga makala,

Ang lalong kilabot sa gawang patula,
Lumitaw na kayo't dito'y pumagitna
At magbabalagtasan sa Sariling Wika.

PARUPARO:

Magandang gabi po sa kanilang lahat

Mga nalilimping kawal ni Balagtas,
Ako'y paruparong may itim na pakpak
At nagbabalita sa masamang oras.

Nananawagan po, bunying Lakan-Diwa,

Ang uod na dating ngayo'y nagmakata
Naging paruparo sa gitna ng tula
At isang bulaklak na pinipithaya.

Sa ulilang harding pinanggalingan ko

Laon ng panahon nagtampo ng bango,
Ngunit aywan baga't sa sandaling ito
Ay may kabanguhang binubuhay ako.

May ilang taon ng nagtampo sa akin

Ang bango ng bulaklak sa hardin
Luksang paruparo kung ako'y tawagin
Mata ko'y luhaan, ang pakpak ko'y itim.

Bunying Lakan-Diwa, dakilang Gat-Payo,

Yaring kasawia'y pagpayuhan ninyo,
At si Lakan-llaw ang gagamitin ko
Upang nmatalunton ang naglahong bango.

LAKANDIWA:
Sa kapangyarihang taglay ko na rin
Ikinagagalak na kayo'y tanggapin,
Magtuloy po kayo at dito sa hardin,
Tingnan sa kanila kung sino at alin.

PARUPARO:

Sa aking paglanghap ay laon ng patay

Ang bango ng mga bulaklak sa parang;
Ngunit ang puso ko'y may napanagimpang
Bulaklak ng lahing kalinis-linisan.
Ang bulaklak ko pong pinakaiirog
Ubod ng ganda't puti ang talulot,
Bulaklak po ito ng Lupang Tagalog,
Kapatak na luhang pangala'y kampupot.
Kung kaya po naman di ko masansala
Ang taghoy ng dibdib sa kanyang dinaya,
Matapos na siya'y diligan ng luha
Nang siya'y umunlad, nagtago... nawala!.
Isang dapit-hapong palubog ang araw
Sa loob ng hardin, kami'y nagtaguan,
Paruparo, anya, kita'y tatalian,
Ako'y hanapin mo't kung makita'y hagkan.
Isang panyong putting may dagta ng lason
Ang sa aking mata'y itinakip noon,
At ang bulaklak ko'y bumababa sa dahon,
Nagtago pa man din at aking hinabol.
Hinahabul-habol ko ang bango at samyoD
Hanggang makarating ako sa malayo,
At nang alisin na ang takip na panyo
Wala si Kampupot, wala yaring puso.
Ang taguang biro'y naging totohanan
Hanggang tunay na ngang mawala sa tanaw,
At ang hinagpis ko noon ako'y iwan,
Baliw na mistula sa pagsintahan.
Sa lahat ng sulok ng mundong payapa
Ang aking anino'y tulang nagbandila,
Paruparo akong sa mata'y may luha,
Ang mga pakpak ko'y may patak na luksa.
Ang sakdal ko'y ito, Lakan-Diwang mahal,
Ibalik sa akin, puso kong ninakaw,

At kung si Kampupot ay ayaw po naman,

Ay ang puso niya sa aki'y ibigay.

BUBUYOG:
Hindi mangyayari at ang puso niya'y
Karugtong ng aking pusong nagdurusa,
Puso ni Bulaklak pag iyong kinuha,
Ang lalagutin mo'y dalawang hininga.
Pusong pinagtali ng isang pag-ibig
Pag pinaghiwalay ay kapanga-panganib,
Dagat ma't hatiin ang agos ng tubig,
Sa ngalan ng Diyos, ay maghihimagsik.
Ang dalawang ibong magkasintahan,
Papaglayuin mo't kapwa mamamatay,
Kambal na pag-ibig kapag pinahiwalay,
Bangkay ang umalis, patay ang nilisan.
Paruparong sawing may pakpak na itim
Waring ang mata mo'y nagtatakipsilim,
At dahil sa diwang baliw sa paggiliw
Di man Kampupot mo'y iyong inangkin.
Dinaramdam ko rin ang dinaranas mo
At sa kasawia'y magkauri tayo,
Ako ma'y mayroong nawawalang bango,
Ng isang bulaklak kaya naparito.
Buhat pa kanginang ikaw'y nangungusap
Bawat salita mo'y matulis na sibat
Saka ang hanap mong mabangong bulaklak
Luksang Paruparo, siya ko ring hanap.

Ipahintulot mo Paruparong luksa,

Dalitin ko yaring matinding dalita,
Itulot mo rin po, hukom na Dakila,
Bubuyog na sawi'y makapagsalita.

PARUPARO:
Di ko pinipigil ang pagsasalaysay
Lalo't magniningning ang isang katwiran,

Ngunit tantuin mo na sa sandaigdigan

Ang bawat maganda'y pinag-aagawan.
LAKANDIWA:
Magsalita kayo at ipaliwanag
Ang ubod nang lungkot na inyong dinanas
Paano at saan ninyo napagmalas
Na ito ang siya ninyong hinahanap?
BUBUYOG:
Sa isang malungkot at ulilang hardin
Ang binhi ng isang halama'y sumupling.
Sa butas ng bakod na tahanan naming
Ay kasabay akong isinilang din.
Nang iyang halama'y lumaki, umunlad,
Lumaki ako't tumibay ang pakpak
At nang sa butas ko ako'y makalipad
Ang unang hinagka'y katabing bulaklak.
Sa kanyang talulot unang isinangla
Ang tamis ng aking halik na sariwa,
At sa aking bulong na matalinghaga
Napamukadkad ko ang kanyang saranghaya.
Nang mamukadkad na ang aking kampupot
Sa araw at gabi ako'y nagtatanod,
Langgam at tutubing dumapo sa ubod,
Sa panibugho ko'y aking tinatapos.
Ngayon, tanda ko ngang kayo'y nagtaguan
Habang ako'y kanlong sa isang halaman
Luksang paruparo nang ikaw'y maligaw
Ang aking halakhak ay naka bubulahaw.
Ang inyong taguan, akala ko'y biro,
Kaya ang tawa ko'y abot sa malayo,
Ngunit nang ang saya'y tumagos sa p
Sa akin man pala ay nakapagtago.

Lumubog ang araw hanggang sa dumilim

Giliw kong bulaklak di rin dumating

Nang kinabukasa't muling nangungulimlim

Ay hinahanap ko na ang nawalang giliw.
Nilipad ko halos ang taas ng langit
At tinalunton ko ang bakas ng pag-ibig
Ang kawikaan ko sa aking pag-alis,
Kung di makita'y di na magbalik.
Sa malaong araw na nililipad-lipad
Dito ko natunton ang aking bulaklak,
Bukong sa halik ko kaya namukadkad
Di ko papayagang mapaibang palad.
Luksang paruparo, kampupot na iyan,
lyan ang langit ko, pag-asa at buhay
Ang unang halik kong katamis-tamisan
Sa talulot niya ay nakalarawan.
PARUPARO:
Hindi mangyayaring sa isang bulaklak
Kapwa mapaloob ang dalawang palad
Kung ikaw at ako'y kanyang tinatanggap
Nagkasagi sana ang kanitang pakpak.
Ikaw ang Bubuyog, na unang sumilang
Nang makalabas ka'y saka mo hinagkan
Ako ay lumabas sa kanya ring tangkay,
Sino ang malapit sa pagliligawan.
Una muna akong nag-uod sa sanga
Na balot ng sapot ng pagkaulila,
Nang buksan ng Diyos yaring mga mata
Bulo't dahon naming ay magkasama na.
Sa ugoy ng hangin sa madaling-araw
Nagduruyan kaming dalawa sa tangkay
At kung bumabagyo't malakas ang ulan,
Ang kanya ring dahon ang aking balabal.
Sa kanyang talulot kung may dumadaloy
Na patak na hamog. aking iniinom;
Sa dahon ding iyon ako nagkakanlong
Sa init ng araw sa buong maghapon.
Paano nga siya ay mapagkakamlan
Sa kami'y lumaki sa iisang tangkay,
Kaya nga kung ako'y sa kanya nabuhay
Ibig ko na rin namang sa kanya mamatay.
BUBUYOG: Huwag kang matuwa, sapagkat kaniig
Niyaring bulaklak na inaaring langit.
Pagkat tantuin mo sa ngalan ng pag-ibig
Malayo ma't ibig, daig ang malapit.
Saka ang sabi mong sa mutyang kampupot
Nakikiinom ka ng patak ng hamog.
Kaunting biyaya na bigay ng Diyos,
Tapang ng hiya mong ikaw ang lumagok.
Ikaw'y isang uod, may bulo kang taglay,
Sa isang bulaklak laso't kamatayan,
At akong bubuyog ang dala ko'y buhay
Bulong ng hiningang katamis-tamisan.
PARUPARO:
Akong malapit na'y napipintasan mo,
Ikaw na malayo naman kaya'y pa'no?
Dalaw ka nang dalaw, di mo naiino,
Ay ubos na pala ang tamis ng bao.
Bubuyog na laging may ungol at bulong
Ay nakayayamot saan man pumaroon,
At ang katawan mo'y mayroong karayom
Pano kang lalapit, di naduro tuloy?

Di ka humahalik sa mga bulaklak,

Talbos ng kamote, ang siya mong liyag,
Ang mga bintana'y iyong binubutas,
Doon ang bahay mo, bubuyog na sukab.
KAMPUPOT
Tila nga, tila nga sa aki'y mayroong
Sa hamog ng gabi ay may nagkakanlong
Ngunit akala ko'y dahon lang ng kahoy
At di inakala na sinuman yaon.
BUBUYOG:
At ako ba, Mutya, hindi mo na batid
Ang mga bulong ko't darating ng pag-ibig,
Ang akin bang samo at mga paghibik
Na bulong sa iyo'y di mo ba narinig.
KAMPUPOT:
Tila nga, tila nga ako'y may napansing
Daing at panaghoy na kung saan galing,
Ngunit akala ko'y paspas lang ng hangin,
At di inaakala na sinuma't alin.
BUBUYOG:
Sa minsang ligaya'y tali ang kasunod,
Makapitong lumbay o hanggang matapos.
PARUPARO:
Dito ko napatunayan yaong kawikaan
At ang paglililo'y nasa kagandahan.
SABAY: BUBUYOG AT PARUPARO:

Ang isang sanglang naiwan sa akin

Ay di mananakaw magpahanggang libing.
LAKANDIWA:
Ang hatol ko'y ito sa dalawang hibang
Nabaliw nang hindi kinababaliwan:
Yamang ang panahon ay inyong sinayang
Kaya't nararapat na maparusahan.
Ikaw ay tumula ngayon paruparo,
Ang iyong tulain ay "Pagbabalik" mo,
At ang "Pasalubong" sa babaing lilo,
Bubuyog. tulain, ito ang hatol ko.
(Pagkatapos makatula si P'aruparo)
LAKANDIWA:
Sang-ayon sa akin ang inilagedang hatol,
Ay ikaw Bubuyog ang tumula ngayon;
Ang iyong tulain ay ang "Pasalubong"
Ng kabuhayan mong tigib ng linggatong
(Pagkatapos ng makatula Bubuyog)
Minamahal nami't sinisintang bayan,
Sa ngayo'y tapos nn itong Balagtasan,
At kung ibig ninyong sila ay hatulan,
Hatulan na ninyo pagdating sa bahay.
 MGA IBA PANG MANUNULAT NG REHIYON III
I. Hermogenes Ilagan (Balagtas, Bulacan)
Kinilala bilang "Ama ng Sarswelang Tagalog" bilang manunulat
ay sinulat at pinamahalaan niya ang mga sumusunod:
Ang Buhay nga Naman
Ang Buwan ng Oktubre
Dahil kay Ina
Dalagang Bukid
Dalawang Hangal
Pag-ibig
Sangla ni Rita

2. Virgilio V. Vitug (Lubao, Pampanga)

Nakapagtrabaho bilang reporter at kolumnista para sa: Times
Journal; Tiempo; Manila Times; at Manila Chronicle.
Naging Direktor din sa "Philippine Center for Investigative
Journalism and National Press Club
Naging "Head writer" sa programang pantelebisyon na "Batibot"

3. Rogelio R. Sikat
Nagtamo ng Palanca Award sa kanyang obrang "Impeng Negro"
4, Wilfredo Pascua Sanchez (Victoria Tarlac) Editor ng "The Literary Appentice" mula sa
kanyang panunulat ang
ilan sa mga dula sa T.V. Sumulat din siya ng isang sanaysay tungkol kay Nick
Joaquin na kung saan ay napanalunan niya ang Carlos P. Romulo Award noong 1961.
5. Jun Cruz Reyes (Bulacan) 1sa sa mga muhon ng Wikang Filipino
Itinuturing na
Nakapagpalabas ng maraming aklat, isa na rito ang Esa - Puwera na agkamit
ng unang premyo sa National Centennial Literary Contest noon; a
ong 1998. Noong 2002, ay ginawaran siya ng Gawad Alagad Balagtas ng Unyon ng Manunulat
ng
Pilipinas.
6. Danton Remoto (Pampanga)
Bilang manunulat ay nanalo siya ng Palanca Award para sa
Sanaysay noong 1987.
7. Sergio Canlas Navarro Jr. (San Fernando, Pampanga)
Naging sagisag niya sa paulat ang Esy; Esiong: Serna at Coni
del Sol. de
8. Tony Perez (San Fernando, Pampanga)
Siya ay "Fictionist at Playright" sa Ingles at Filipino. Ang ilan sa
mga obra niya ang Tatlong Paglalakbay; Oktubre noong tayo'y Nagmamahalan
pa, Noong akala mo na mahal Kita.
9. Jose M. Lansong Jr. (Pampanga)
Noong 1961 ay nailabas niya ang 55 na tula.
10. Jose Domingo Karasig (Malolos, Bulacan)
Ang kanyang maikling kwentong "Pilyang Pilya" ay napabilang
sa 50 Kuwentong Ginto ng 50 Batikang Kwentista. Ang ilan sa kanyang naisulat
ay: Saing-Saingan (1936), Agimat (1945), Tala ng Umaga (1948). at Anak ng
Bulkan (1959).
11. Zoilo Galang (Bacolor, Pampanga)
Kilala sa kasaysayan ng Panitikan sa Pilipinas bilang
tagapagpaunang manunulat sa Ingles. Siya ang sumulat ng unang nobela na
pinamagatang "A Child of Sorrow'".
12. Romeo Dizon (San Fernando, Paimpanga)
Kinikilalang eksperto sa Panitikang Filipino. Naging hurado s
Palanca- Literary Awards para sa mga kategoryang nobela, maikling kwentoa
sanaysay.
13. Lamberto E. Antonio (Cabiao, Nueva Ecija) ng
Makata at "Movie Scriptwriter". Siya ay editor ng
Adarna Project ng Childrens Communication Center.