Si Ms.

Phathupats
Juan Crisostomo Soto
1
Punung-puno ng kolorete ang mukha ng dalagang si Miss Yeyeng. Sabi nila ipinanganak
ang kanyang mga magulang sa sulok ng Pampanga sa pinakamaliit na bayan nito. Dahil dito
Pilipina si Miss Yeyeng mula ulo hanggang paa at kahit sa kadulo-duluhan ng kanyang
buhok, kapampangan siya.
2
Dahil mahirap lang sila, karaniwang pagtitinda ang ikinabubuhay. Nakikita si Miss Yeyeng
na sunong ang ginataan o kaya bitso-bitso na inilalako niya sa mga sugalan. Nagdalagang
walang pagbabago sa buhay nitong binibini.
3
Natapos ang rebolusyon. Nagbukas ng paaralan ang pamahalaang military ng Amerika at
dito pinagturo ang mga sundalong Amerikano. Nangyaring si Miss Yeyeng, Yeyeng pa noon,
wala pang binibini, ay nagkaroon ng suking sundalo. Inakit ng sundalong mag-aaral ang dalaga
sa paaralang kanyang pinagtuturuan upang magkaintindihan sila. Sa kanilang pag-uusap, nag-
iingles ang sundalo, nagkakapampangan si Miss Yeyeng, kaya napilitan siyang mag-aral.
4
Pagkaraan ng ilang buwan, nagsasalita na ng Ingles si Miss Yeyeng. Paglipas ng walong
buwan, sa amuki ng gurong kawal, pinahatid siya sa isang bayan kung saan siya pinagturo.
5
Noong nagtuturo na doon, pinahanga niya ang taumbayan dahil nakikita nilang mas
marunong siya ng Ingles kaysa sa kanila.
6
Ganyan lumipas ang panahon. Halos hindi na nagsalita si Miss Yeyeng ng Kapampangan
at nabaluktot ang kanyang dila, kaya kailan man ay hindi na siya makapagsalita ng tuwid at
nauutal siya.
7
Nagkalabitan ang mga maalam na nakakikilala sa kanya pagkarinig nito. Pinalitan tuloy
ang kanyang pangalan at pinangalanan siya ng matunog at umaalingawngaw na “Miss
Phathupat,” pangalang hango sa malapad niyang balakang na pilit na iniipit sa pahang mahigpit
na ginagamit niya, kaya wala siyang iniwan sa patupat o suman sa ibus na mahigpit ang balot.
8
Magmula noon ito ang pangalang ibinansag sa kanya at nakalimutan nilang tuluyan ang
Yeyeng, ang malambing niyang palayaw. Ang Miss Phathupats ang naging palasak.
9
Ganito nang ganito ang buhay. Hindi nagtagal, lumabas ang Ing e Mangabiran,
pahayagang Kapampangan sa Bacolor. Sa isang pista o velada sa bayang X, na kung saan
dumalo si Miss Phathupats, binabasa ito. Lumapit siya, ngunit nang makita na Kapampangan
ang binabasa, lumabi nang kaunti, umiling at nagsabi:
10
“Mi no entiende el Pampango.”
11
 “Mi no entiende ese Castellano, Miss,” sabi naman ng isang sutsut, ginagad ang kanyang
tono.
12
Napangiti lahat ang nasa umpukan; at sapagkat may pinag-aralan sila, hindi na nila
ipinakita ang pagkaaliw nila sa binibini. At ito namang babae kahit alam na parang tinutukso na
siya, nagpatuloy din at ang sabi:
13
“Sa katunayan, totoong nahihirapan na akong bumigkas ng Kapampangan lalo na kung
binabasa ko.”
14
Dito sa iilang salitang binigkas niya, sumama lahat ang iba’t ibang wika ng talasalitaang
bulgar ng Ingles, Kastila, Tagalog. Di-nakapagpigil ang mga nakarinig; napatawa sila nang
malakas.
15
Nagalit si Miss Phathupats, hinarap ang mga tumatawa at sabi niya:
16
“Porque reir? “
17
“Por el tsampurado, missi, sabi ng unang sumagot.”
18
Lalong lumakas ang halakhak ng mga nakikinig at nag-init ang pakiramdam ni Miss
Phathupats.
19
Isa sa mga nakatayo ang nagsabi ng ganito.
20
‘Hindi kayo dapat magtawa kung hindi na marunong ng Kapampangan si Miss
Phathupats: Una, dahil matagal na siyang nakisama sa mga kawal ng Amerikano: pangalawa,
hindi na siya Kapampangan. Katunayan Miss Phathupats ang kanyang pangalan.”
21
Noon na sumabog ang Bulkan. Putok na ubod ng lakas, Sumabog ang kaldero ni Miss
Phathupats at mula bunganga niyang naglalawa, lumabas ang lagablab ng Vesubiyo o ang lahat
ng maruruming salita sa Kapampangan, bigla niyang pinagsama-sama sa nag-aapoy na
bunganga.
22
“Walanghiya! Magnanakaw! Taga-lason! Anak -!” sabi sa tinurang wikang Kapampangan.
23
“Aba! Kapampangan pala siya!” sabi ng mga nakarinig.
24
“Oo, hindi ba ninyo alam?” sabi ng nakakakilala sa kanya. “Anak siya ni Matandang
Godiung Pakbong na aking kanayon.”
25
Napahalakhak nang malakas ang mga nanonood. Napaiyak na si Miss Phathupats at sa
pagpupunas ng kanyang pisngi, lumitaw ang likas niyang kulay, maitim pa siya sa duhat. Nang
makita ito ng mga nanunood, lalo na silang napatawa at nagsabi:
 26
“Aba! Maitim pala siya!”
27
“Oo, Amerikanang negra siya!”
28
Sigawan, palakpakan, halakhakan ang narinig noon. Hindi na nakatiis si Miss Phathupats.
Nagkandarapa sa paglabas sa daan at sabi niya:

29
“Mi no vuelve en esta casa.”
30
Paalam, Miss na hindi marunong ng Kapampangan!”
31
“Paalam, Miss Alice Roosevelt!”
32
“Paalam, Miss Phathupats!”
33
Ganyan siyang pinagtulung-tulungan, at ang kawawang Yeyeng, umalis na bubulong-
bulong na parang asong ulol…
34
Napakarami ng mga Binibining Phathupats sa panahon ngayon, hindi na sila marunong
ng Kapampangan o ikinahihiya na nila ang Kapampangan dahil sa nakapagsasalita na sila ng
Ingles na tsampurado.