Akupresura Bez Tajemnic - Madeleine Turgeon

MADELEINE TURGEON
AKUPRESURA
BEZ TAIEMNIC
Z francuskiego przełożyła
Joanna Józęfowicz-Pacuła
Przedmowa
Akupunkturą i akupresurą interesuję się już od dobrych dwudziestu lat.

Moja przygoda z akupresurą zaczęła się od tego, że zastosowałem ją na
użytek własny i rodziny, a przy okazji również paru odważnych przyja-
ciół. Odważnych, bo w tamtych czasach ci, którzy interesowali się
medycyną chińską, byli uważani, najłagodniej mówiąc, za dziwaków...
Dlatego też szybko nauczyłem się nie rozprawiać na ten temat zbyt wiele.
Tym bardziej że -jak muszę przyznać - męczyło mnie tłumaczenie, czym
są struktury energetyczne, meridiany, punkty akupresurowe... Wynikało
to niewątpliwie z mojej nieumiejętności przekazywania tej wiedzy we
właściwy sposób.
To prawda, że główne zasady medycyny chińskiej są dla nas trudne
do pojęcia. Opiera się ona na systemie tak skrajnie różnym od zachod-
niego! System medycyny chińskiej zakłada istnienie struktur energety-
cznych, których - przynajmniej na chwilę obecną - nie uznaje medycyna
zachodnia.
Trzeba też zdać sobie sprawę z faktu, że mimo wrażenia tolerancji
czy nawet akceptacji ze strony części lekarzy, oba systemy w żaden spo-
sób do siebie nie przystają, są nie do pogodzenia.
Przychylność środowiska medycznego na Zachodzie jest ograniczona
do lekarzy, którzy poza medycyną klasyczną studiowali również medycy-
nę chińską (co należy do rzadkości) lub też wiedzą na jej temat dosta-
tecznie dużo, by mogli się jej nie obawiać, czy też wreszcie mieli z nią
osobisty kontakt, a tym samym okazję, by stwierdzić jej skuteczność -
8 Przedmowa
co niekoniecznie musi oznaczać akceptację modelu proponowanego przez

chińską tradycję.
Zdając sobie z tego wszystkiego sprawę, jestem zarazem przekonany,
że właśnie dzisiaj znaleźliśmy się w momencie bardziej niż kiedykolwiek
sprzyjającym pewnemu zbliżeniu.
Dlaczego? Po pierwsze, medycyna zachodnia przeżywa kryzys. Na na-
szych oczach odchodzi w przeszłość wielka epoka medycyny technologicz-
nej, medycyny, jak to nazywam, w stylu Jamesa Bonda, z jej cudownymi
gadżetami. Dzisiaj widzimy już wyraźnie, że ma ona swoje ograniczenia.
To samo można powiedzieć o farmakologii. Wielkie zwycięstwo, jakim
było odkrycie penicyliny, wydaje się już dawno za nami. Obecnie rodzi
się pytanie, jak daleko może sięgać ten rodzaj ingerencji w funkcjonowa-
nie ludzkiego organizmu, by przypadkiem nie okazało się, że problemy
powstałe wskutek takiej ingerencji równoważą czy wręcz przewyższają
płynące z niej korzyści.
Stosunkowo niedawno medycyna zachodnia dokonała wyboru między
alopatią a homeopatią. Dziś nie mamy już pewności, czy wybór alopatii był
historycznie najlepszym z możliwych... Wątpliwości rodzi się wręcz coraz
więcej, szczególnie wśród tych, którzy obserwują działalność służby zdrowia
w naszym społeczeństwie z pewnym dystansem.
Czynnikiem determinującym kwestionowanie zdobyczy współczesnej
techniczno-farmakologicznej medycyny zachodniej jest niewątpliwie na-
ukowa analiza wyników przeprowadzanych interwencji. Środowisko me-
dyczne zachowuje w tej kwestii daleko posuniętą dyskrecję, niemniej
jednak pewne ujawnione badania naukowe wykazują, że odsetek pacjen-
tów, u których doszło do złagodzenia i/lub ustąpienia choroby, pozostaje
zbliżony w grupach leczonych i nieleczonych... W pewnych wypadkach
interwencja ma wręcz szkodliwe następstwa, podczas gdy jej zaniechanie
czy znaczne ograniczenie przyniosłoby choremu większy pożytek. Dlatego
też nadszedł moment, byśmy przypomnieli sobie podstawową zasadę
medycyny, sformułowaną przez jej wielkiego ojca, Hipokratesa: „Przede
wszystkim nie szkodzić..." - i postarali się do niej wrócić.
Jacqu.es Languirand
Autosugestia bierze początek
w nas samych
Stella i Joel de Rosnay
Ale jest jeszcze jeden czynnik, być może najważniejszy, przema-

wiający na rzecz zmiany naszych postaw. Otóż jest nim fakt
postępującego ubezwłasnowolnienia jednostki w naszym społe-
czeństwie. Pozostaje ona w coraz większym stopniu pod opieką
państwa i jego instytucji. Przeciętny człowiek utrzymywany jest
w stanie zależności porównywalnej z zależnością małego dziecka
od rodziców. Nie może nic zrobić sam dla siebie i z własnego
wyboru. Tak mu się wpaja i powtarza. I takie są fakty. Od chwili
narodzin nasze życie staje się właściwie długą chorobą: już ciąża
i poród traktowane są jak patologia. Do tego stopnia, że liczba
cięć cesarskich rośnie w zastraszający sposób. Rodzimy się
w szpitalu i w szpitalu umieramy.
Trzeba przywrócić jednostce odpowiedzialność za własne życie.

Trzeba do minimum ograniczyć interwencje.
Trzeba, przede wszystkim, dać człowiekowi odpowiednie
narzędzia, by mógł zaopiekować się sam sobą.
Akupresura jest właśnie jednym z takich narzędzi.
10 Akupreswa bez tajemnic
„Ale jak mogę skorzystać z tej techniki, skoro nie mam pojęcia,
na jakiej zasadzie działa?".
Chciałbym uspokoić wszystkich zadających podobne pytanie. Nie

znam ani jednego lekarza, który potrafiłby naukowo wyjaśnić, na jakiej
zasadzie działa aspiryna.
Pogłębione badania nad mechanizmem uruchamianym przez aspi-
rynę na poziomie mózgu zaczęto prowadzić od bardzo niedawna i z tego
co wiem, nie zostały one jeszcze zakończone. Zresztą, prawdę mówiąc,
wydaje się mało prawdopodobne, by ich wyniki mogły żywo zaintereso-
wać lekarzy, pochłoniętych codzienną walką o ulżenie choremu, czasem
o jego wyleczenie... Lekarzom wystarcza zwykle stwierdzenie skutków,
a przecież w wielu wypadkach aspiryna rzeczywiście przynosi ulgę czy
wręcz przyczynia się do wyzdrowienia.
Zrozumienie mechanizmu działania leków wymaga wiedzy o proce-
sach wyzwalanych przez nie na poziomie mózgu. Właśnie w tym kierun-
ku zmierzają najbardziej zaawansowane badania ostatnich lat, a ich wy-
niki, znane na razie tylko wąskiemu gronu specjalistów, zapowiadają
wielką rewolucję w medycynie Zachodu. Za awangardę farmakopei moż-
na uznać związki działające w samym mózgu, czyli w punkcie kulmina-
cyjnym wszelkich procesów biologicznych. Prędzej czy później, funkcjo-
nowanie mózgu przestanie być dla nas tajemnicą. Moja hipoteza brzmi
następująco: kiedy lepiej poznamy mechanizmy zachodzące w mózgu,
odkryjemy, że tam właśnie spotykają się wszystkie wielkie „szkoły me-
dycyny", a dzieląca je - wydawałoby się - przepaść dotyczy wyłącznie
czynników lub sposobów uruchamiania tego czy innego mechanizmu -
który w ostateczności musi okazać się taki sam. Przykładowo, najnowsze
badania nad znieczuleniem wywołanym przez akupunkturę sugerują, że
bodźce skórne mogą wyzwalać na poziomie mózgu - w sposób nadal
niezrozumiały według modelu biologicznego, na jakim opiera się zachod-
nia medycyna - ten sam mechanizm, jaki wyzwala morfina.
O akupunkturze możemy powiedzieć to samo, co o aspirynie: że dzia-
ła, choć nie do końca wiemy, jak i dlaczego. Istnieje co prawda pewne
wytłumaczenie, związane ze sposobem użycia - o ile mogę się tak wyra-
Akupresura bez tajemnic 11
zić. Jest to jednak wytłumaczenie, które - raz jeszcze - nie mieści się
w systemie medycyny Zachodu, ponieważ zakłada istnienie struktur
energetycznych, ciągle jeszcze negowanych przez tę ostatnią. Niewątpli-
wie kiedyś dojdzie do ich uznania, tym bardziej że prowadzone już od
kilku lat doświadczenia laboratoryjne potwierdzają realność punktów
akupunktury, uwidocznionych dzięki metodzie fotograficznej opracowa-
nej przez inżyniera Kirliana na użytek badań nad tajemniczym zjawi-
skiem aury. Stosując tę technikę, udało się sfotografować strukturę
energetyczną, jak również zidentyfikować punkty energii rozmieszczone
na powierzchni naszego ciała, które -jak się okazało - stanowią dokładne
odpowiedniki punktów znanych w medycynie chińskiej.
W oczekiwaniu na dalsze postępy nauki możemy więc stosować technikę
przynoszącą prawdziwą ulgę czy wręcz uwalniającą od wielu dolegliwości -
nawet jeśli nie znamy dokładnego mechanizmu jej działania.
Jedna z fabryk niemieckich (Messerschmitt-Boelkow-Blohm) skon-
struowała aparat przeznaczony do stymulacji punktów akupunktury.
Urządzenie emituje promienie laserowe o niskim natężeniu, wnikają-
ce w skórę na głębokość od 3 do 10 mm, bezboleśnie i bez wpływu
na głębsze warstwy skóry.
Osobiście nie jestem przeko-

nany, czy oznacza to wielki
postęp, skoro w punkty tra-
dycyjnej akupunktury moż-
na z powodzeniem trafić
cienkimi igiełkami lub też na
zasadzie mechanicznego uci-
sku, czym zajmuje się aku-
presura.
Nasza epoka ma jednak ob-

sesję na punkcie technolo-
gii. Do tego stopnia, że do-
piero wynalezienie aparatu,
zwłaszcza laserowego - cóż
za magiczne słowo! - może
Promień laserowy o słabym natężeniu, skiero-
przyczynić się do swego ro-
wany na jeden z setek punktów tradycyjnej dzaju nobilitacji odwiecznej
akupunktury. medycyny chińskiej.
Proponuję sprawdzić to doświadczalnie na sceptykach wobec akupre-

sury: mogę się założyć, że fakt istnienia tego aparatu trafi im do
przekonania, a przynajmniej mocno zachwieje ich sceptycyzmem.
Uważam, że skonstruowanie tego rodzaju aparatu może stanowić
krok w kierunku uznania przez medycynę zachodnią, silnie uzależ-
nioną od technologii, teorii struktur energetycznych, na której opiera
się tradycyjna medycyna chińska.
Osobiście nie mam wątpliwości, że pewnego dnia dojdzie
dojuzji różnych tradycji medycyny, z której zrodzi się
jedna wielka myśl medyczna na skalę planety,
bogata w różnorodne uzupełniające się techniki
J.L.
Zdaniem lekarza
W epoce dającej nam do dyspozycji sumę wiedzy
gromadzonej przez tysiące lat badań, analiz i obserwacji,
przed sztuką medyczną otwiera się perspektywa
między dyscyplinarnej integracji, której nadrzędnym celem
jest lepsze zrozumienie przez rodzaj ludzki więzi łączącej
go z wszechświatem.
doktor medycyny Francois-Guy Dore
Wprowadzenie
Zdrowia nie można kupić, trzeba na nie zasłużyć! Świadoma droga do

tego celu wiedzie przez wykorzystanie uznanych od dawna czynników
zdrowia, takich jak: odżywianie, ruch, świeże powietrze, woda, słońce,
wypoczynek, higiena i pozytywne myślenie. Do tej listy można obecnie
dopisać akupresurę. Jest to technika ciągle niezbyt rozpowszechniona,
a w pełni zasługująca na zainteresowanie tych wszystkich, którym zależy
na zachowaniu czy pomnożeniu ich najważniejszego życiowego kapitału:
zdrowia.
Postanowiłam napisać tę książkę po to, by przybliżyć czytelnikom tę
znakomitą metodę. Według mojego rozeznania, istnieje wiele publikacji
traktujących o akupresurze, ale w sposób dość wybiórczy. Pomyślałam
więc, że warto byłoby zebrać w jednej książce wszystkie informacje, po-
trzebne do zrozumienia istoty, sposobu działania i metod zastosowania
akupresury. Chodziło mi również o uwypuklenie analogii między akupre-
surą i akupunkturą, jako że obie te techniki są ściśle ze sobą połączone
wspólnym celem w postaci przywrócenia naszemu organizmowi równo-
wagi pod względem energii życiowej.
Tak się szczęśliwie składa, że współczesna nauka przynosi coraz
więcej dowodów potwierdzających słuszność poglądów od niepamiętnych
czasów zakorzenionych w tradycji Wschodu. I tak na przykład, dzięki
fotogramom uzyskanym przez małżeństwo Kirlianów, Rosjanie wkroczyli
na nowe drogi badań naukowych, które niewątpliwie już wkrótce zrewo-
lucjonizują biologię i patofizjologię. Zdjęcia Kirlianów potwierdziły bo-
wiem chińską koncepcję energii życiowej, krążącej po organizmie w ściśle
określony sposób, wzdłuż specjalnych szlaków zwanych meridianami.
16 Akupresura bez tajemnic
Ta życiodajna energia „wynurza się" na powierzchnię skóry w ponad

700 różnych punktach. Doktor Michaił Kuzmicz Gajkin, chirurg z Peters-
burga, jest głęboko przekonany o istnieniu związku między kanałami
świetlnymi, uwidocznionymi na zdjęciach Kirlianów, a meridianami opi-
sanymi przez starożytną medycynę chińską, wzdłuż których odbywa się
dystrybucja energii życiowej.
Ze wszystkich niezwykłych zjawisk uchwyconych przez Kirlianów
najważniejsza wydaje się możliwość przewidywania choroby i zapobie-
gania jej jeszcze przed wystąpieniem jakichkolwiek objawów. Również
akupunkturzyści starają się zapobiec chorobie drogą przywracania rów-
nowagi w stanie energetycznym organizmu. W starożytnych Chinach
pacjenci płacili lekarzowi akupunkturzyście za zachowanie zdrowia; jeśli
natomiast zachorowali, to lekarz płacił im!
Umożliwiając nam pobudzanie uciskiem punktów odruchowych, zlo-
kalizowanych przede wszystkim na stopach, dłoniach i twarzy, akupre-
sura oddziałuje na dystrybucję energii życiowej do wszystkich naszych
gruczołów, narządów i układu nerwowego. Podobnie jak akupunktura,
metoda ta pozwala wychodzić naprzód problemom zdrowotnym, ponie-
waż zakończenia nerwowe odpowiadające danemu narządowi stają się
wrażliwe na długo przed rozprzestrzenieniem się bólu na cały ten narząd.
Co więcej, taki sposób przywracania organizmowi równowagi nic nie
kosztuje, nie pociąga za sobą stosowania środków chemicznych i nie wy-
maga żadnej specjalistycznej aparatury.
Ta prosta technika masowania punktów odruchowych nadaje się do
stosowania w dowolnym momencie i praktycznie w dowolnym miejscu.
Oprócz zapobiegania zmianom fizycznym (somatycznym) w ich najwcześ-
niejszej, niegroźnej fazie, mamy również dzięki niej możliwość łagodzenia
lub całkowitej eliminacji ostrych dolegliwości bólowych, zmniejszania
napięcia nerwowego i poprawy krążenia w naszym organizmie.
Akupresura jest masażem ściśle określonych punktów rozmieszczo-
nych na powierzchni naszego ciała. Te magiczne punkty cierpliwie
czekają, aż je pobudzimy, aby wyzwolić w nas obfity strumień energii,
zapewnić znakomite zdrowie, ciało bez dolegliwości i młodość na lata tak
długie, jak zaplanował to dla nas Stwórca.
Rys historyczny
Od samego zarania dziejów człowiek starał się walczyć z trapiącymi go

chorobami. Starożytne cywilizacje przekazały kolejnym pokoleniom swo-
je empirycznie zdobyte i nierzadko bardzo skuteczne umiejętności w za-
kresie technik masażu, leczniczego wykorzystania roślin i stosowania
diety. Tradycyjna wiedza zawierała niestety znaczną domieszkę czarów
i magii, co w znacznym stopniu zdyskredytowało ją w oczach nowożyt-
nych, wyznających racjonalizm potomnych.
Co więcej, utrata ważnych dokumentów historycznych, na przykład
wskutek pożaru biblioteki aleksandryjskiej czy zniszczenia indiańskich
zasad ziołolecznictwa przez hiszpańskich konkwistadorów, uniemożliwiła
nam sięgnięcie do źródeł wiedzy o tym, jak leczono chorych w starożyt-
nym Egipcie bądź jak Inkowie przeprowadzali operacje mózgu.
Równie trudne do ustalenia i zrozumienia są korzenie medycyny
chińskiej, mocno związanej z rytuałami magii i wierzeniami religijnymi.
Zasadnicza baza filozoficzna tej wiedzy uwolniła się jednak wyraźnie
z powyższego kontekstu i dala akupunkturze solidne podstawy, stopnio-
wo rozszyfrowywane i potwierdzane przez współczesną naukę. Niejedna
z praktyk, które niemal w pierwotnej postaci przetrwały wieki i tysiącle-
cia, okazuje się dzisiaj naukowo uzasadniona.
Filozofia, o której wspomniałam, daje się streścić w trzech słowach:
Yang, Yin i Tao. Słowo Yang oznaczało pierwotnie jasność sbńca, nato-
miast Yin jego przeciwieństwo, brak jasności. Około trzydziestu wieków
temu filozof Fu-Hi sformułował teorię Yin i Yang, posługując się kontra-
18 Akupreswa bez tajemnic
stem między nocą a dniem, naprzemiennością światła i ciemności, ciepła

i zimna, suszy i wilgoci, życia i śmierci.
Yang oznacza męskość, aktywność, blask, twardość, stronę lewą,
kolor czarny; odpowiada mu liczba jeden i inne nieparzyste. W pojęciu
Yin zawiera się to co kobiece, bierne, przygaszone, miękkie, puste,
a także strona prawa i kolor biały. Jego liczbą jest dwa i inne parzyste.
Yin i Yang krzyżują się ze sobą i rozchodzą w rytm przypływów
i odpływów, obejmujących całą przyrodę. Biegunowość Yin i Yang odpo-
wiada u człowieka układowi nerwowemu współczulnemu i przywspół-
czulnemu. Naturalne i bezosobowe siły Yin i Yang składają się na Tao.
Tao przedstawia sobą jedyne, nadrzędne prawo rządzące całym wszech-
światem; to według niego nawiązują się więzi między mikro- i makrokos-
mosem. Tao oznacza harmonię przeciwieństw, syntezę antytez.
Czyż to nie cudowne przekonanie, że człowiek jako odrębny mikro-
kosmos jest zarazem jakby streszczeniem całego wszechświata, podpo-
rządkowanym z tego tytułu jego uniwersalnym prawom? To, co jest na
górze, odpowiada temu, co jest na dole, zauważył już Paracelsus. Nie-
skończenie małe i nieskończenie wielkie są porównywalnymi wszech-
światami.
Rytm, według którego żyje nasz organizm, stanowi reprodukcję
rytmu kosmicznego. I tak, wielki rok kosmiczny odpowiada 25 920 latom
ziemskim, a oddechy człowieka, w średnim rytmie osiemnastu na mi-
nutę, dają liczbę 25 920 dziennie. Dzień kosmiczny równa się 72 latom
ziemskim, co przekłada się na 72 uderzenia naszego serca na minutę.
Zodiakalny rytm 25 920 lat wynika z niewielkiego odchylenia Ziemi
względem własnej osi.
W ludzkim sercu odbija się kosmiczna władza słońca, natomiast
w płucach władza ziemi. Tak zwane krążenie małe (płuca-serce) daje się
porównać z rytmem ziemia-slońce, a krążenie duże (serce-organizm) -
z rytmem slońce-„zwierzyniec niebieski".
Rytm serca (72 uderzenia na minutę) jest czterokrotnie szybszy niż
rytm oddychania (18 oddechów na minutę), ponieważ płuca otrzymują
krew z serca w czterech różnych miejscach (z czterech żył płucnych) -
tak jak z czterech kierunków, zależnie od pory roku, padają na ziemię
Rys historyczny 19
promienie słońca. Ponadto serce człowieka dorosłego nie jest położone

pionowo, lecz przebiega ukośnie w stronę lewą, podobnie jak oś Ziemi.
To tylko kilka przykładów. Z kosmosem łączy nas jeszcze wiele
innych rytmów, a uprzytomnienie sobie tej więzi powinno budzić w nas
chęć, by poznawać ich jak najwięcej, by pogłębiać wiedzę o cyklach,
jakim podporządkowany jest nasz organizm.
My, dzieci świata zachodniego, zaczynamy odkrywać te rytmy, głębo-
ko zakorzenione w myśli orientalnej, od bardzo niedawna. Mimo że
akupunktura i akupresura były praktykowane na Wschodzie od tysiąc-
leci, nasze zainteresowanie nimi obudziło się dopiero w XIX wieku.
W roku 1834 szwedzki lekarz Pehr Henrik Ling odnotował, że bóle
pochodzące z różnych narządów mają swoje odpowiedniki w różnych
okolicach skóry, nawet bardzo oddalonych od tych narządów. Nieco
później angielski neurolog Sir Henry Head zademonstrował swoim stu-
dentom możliwość znieczulenia poprzez oddziaływanie na strefy odru-
chowe.
Kilkadziesiąt lat temu amerykański laryngolog, doktor William Fitz-
gerald ze stanu Connecticut, zauważył, że uciskając pewne punkty skóry,
można obyć się bez kokainy, używanej wówczas do znieczulania. Wkrótce
potem jeden z jego przyjaciół - dentysta - wypróbował tę metodę, by
przynieść ulgę swoim pacjentom. Tych dwóch lekarzy praktyków pomog-
ło setkom cierpiących, osiągając często spektakularne rezultaty.
Jako następny z techniką doktora Fitzgeralda zetknął się doktor
Edwin F. Bowers z Nowego Jorku. Przekonany o ogromnym znaczeniu
tej metody napisał o niej artykuł, zapoczątkowujący „karierę" akupresu-
ry w Ameryce.
Według głównej tezy zawartej w tym artykule, ciało człowieka dzieli
się na dziesięć stref: pięć po stronie lewej i pięć po prawej. Strefy strony
lewej odpowiadają wyłącznie częściom ciała położonym po stronie lewej,
a z kolei narządy położone na prawo od linii pośrodkowej mają swoje
odpowiedniki wyłącznie w strefach odruchowych strony prawej. I tak, na
przykład zaburzenia zlokalizowane w oku lewym dadzą się skorygować
masowaniem trzeciej strefy odruchowej lewej w postaci trzeciego palca
lewej stopy lub dłoni.
20 Akupresura bez tajemnic
Poza. dwoma wspomnianymi pionierami, doktorami Fitzgeraldem i Bo-

wersem, z wielkim sukcesem praktykował refleksoterapię* doktor George
Starr White z Los Angeles. W tym miejscu przerwijmy jednak wykład histo-
ryczny i wyruszmy na poszukiwanie magicznych punktów, których naciś-
nięcie może uwolnić nas od bólu i uruchomić w naszym organizmie potężną
moc samowyleczenia.
* Na Zachodzie nazwą popularniejszą od akupresury jest refleksologia - metoda

oddziaływania na punkty i strefy odruchowe, czyli refleksowe (stąd oryginalny tytuł tej
książki). Refleksologię uważa się za praktykowaną na Zachodzie wersję akupresury.
Ponieważ oba terminy oznaczają zasadniczo to samo, w języku polskim pozostajemy raczej
przy akupresurze - jako nazwie bardziej tradycyjnej i jednoznacznie brzmiącej (przyp.
tłum.).
II
Teorie na temat mechanizmu

działania akupresury
Istnieje wiele teorii, usiłujących wyjaśnić mechanizm działania tego typu

masażu. Przyjrzymy się kilku najbardziej rozpowszechnionym, tytułem
próby, by rzucić nieco światła na taki sposób oddziaływania na nasz
organizm.
Stymulacja nerwowa
Jest to teoria chyba najczęściej wymieniana. Opiera się ona na hipotezie,
że istnieje ścisły i określony związek między zakończeniami nerwowymi
stref odruchowych a miejscem lokalizacji danej patologii. Ucisk wywie-
rany na strefę odruchową miałby przekazywać do mózgu komunikat
o zaburzeniu, niejako „z prośbą" o interwencję i mobilizację wszystkich
dostępnych sił organizmu.
Zauważmy, że najważniejsze strefy odruchowe są punktami bólowy-
mi, jako że to właśnie ból wskazuje na kłopoty, w jakich znalazły się
związane z tymi strefami narządy.
Mimo że całe nasze ciało jest bogato wyposażone w punkty odruchowe,
trzeba wiedzieć, że w największej liczbie występują one na obszarze skraj-
nych części - na głowie, stopach, dłoniach - i że właśnie te cyple naszego
ciała, z racji obfitości zakończeń nerwowych, są najważniejszym „polem
operacyjnym" dla masażu odruchowego. Doskonale unerwienie tych okolic
sprawia, że ich stymulacja nerwowa okazuje się najskuteczniejsza.
22 Teorie na temat mechanizmu działania akupresury
Powierzchnia pól mózgowych odpowiadających dłoniom, stopom i głowie

nie wykazuje żadnej korelacji z rzeczywistą wielkością tych narządów w sto-
sunku do całego organizmu. Wystarczy spojrzeć na schemat przed-
stawiający główne pola ruchowe w mózgu człowieka i wyobrazić sobie, jak
wyglądalibyśmy, gdyby poszczególne części ciała rozwijały się proporcjonal-
nie do powierzchni tych pól!
Ryc. 1
Jednocześnie Amassain wykazał zjawisko pokrywania się pól narzą-

dowych w mózgu, umieszczając elektrody w dwóch różnych punktach
ciała i uzyskując odpowiedzi na takie podwójne pobudzenia w tej samej
Stymulacja nerwowa 23
okolicy mózgu. I tak na przykład, punkt 4. jelita grubego i punkt 3. wą-

troby działają na dłoń, stopę, wątrobę, jelito i kości skroniowe. Z racji
tak znacznego zakresu oddziaływania oba te punkty uważa się więc za
nieomal uniwersalne.
Co ciekawsze, zjawiska bólowe charakteryzują się wieloma niezwy-
kłymi właściwościami. Przykładowo, krótkotrwały bodziec o dużym nasi-
leniu może wywołać przedłużony ból. I odwrotnie, bóle utrzymujące się
miesiącami można przerwać za pomocą krótkotrwałej blokady impulsów
środkiem znieczulającym albo pod wpływem krótkiej stymulacji, której
celem jest intensyfikacja impulsów.
Ryc. 2
I tak, zęby leczone bez miejscowego znieczulenia mogą być źródłem

promieniującego bólu, który po zastosowaniu bodźca w okolicy zatok
przynosowych potrafi utrzymywać się nawet do siedemdziesięciu dni po
zabiegu. Zjawisko to znosi natomiast znieczulenie odpowiedniego nerwu
szczęki lub żuchwy.
Przemieszczenie kryształków
Jest to teoria, na którą często powołują się pionierzy akupresury. Głosi
ona, że w sytuacji osłabienia układu mięśniowego mięśnie stóp tracą
napięcie i niejako „osiadają", w związku z czym dochodzi do przemiesz-
czenia się dwudziestu sześciu kości każdej stopy i wywierania przez nie
nadmiernego ucisku na niektóre zakończenia nerwowe. Od tego momen-
tu zwalnia się przewodzenie nerwowe i krążenie krwi w stopie, czego na-
stępstwem są obrzęki, sprzyjające formowaniu się kryształków złożonych
z soli mineralnych wynaczynionych płynów tkankowych lub toksycznych
produktów przemiany materii. Pod wpływem grawitacji kryształki te mają
skłonność do osadzania się w najniżej położonych okolicach ciała (sto-
pach, dłoniach), na podobieństwo ziarenek piasku, osadzających się na
dnie piecyka. W myśl tej koncepcji masaż powodowałby przemieszczenie
kryształków, przywracając tym samym sprawne krążenie kiwi i pobu-
dzeń nerwowych.
Z racji krążenia krwi kryształki te są jednak obecne w całym organi-
zmie. Wszyscy masażyści, niezależnie od tego, czy praktykują akupresu-
rę czy fizjoterapię, oddziałują na wędrówkę kryształkowi często znajdują
je na skórze. Mnie samej podczas masażu stóp zdarza się czasami
wydobyć na powierzchnię takie kryształki, wielkością i konsystencją
idealnie przypominające ziarenka soli, jakie widzimy w solniczce.
Nie ulega wątpliwości, że kryształki są obecne w naszych kończy-
nach! Zjawisko to częściowo tłumaczyłoby skuteczność akupresury. Jej
działanie, moim zdaniem, nie sprowadza się jednak tylko do tego i nie
na tym kończy.
Uwolnienie neurohormonów
Jeszcze czterdzieści lat temu pogląd głoszący, że komórki nerwowe mogą
wydzielać prawdziwe hormony, był uważany za najczystszą herezję.
W toku kilkuletnich badań profesorowie A. Schally (w Nowym Orleanie)
i Roger Guillemin (Instytut Salka w Kalifornii) udowodnili tymczasem, że
Pobudzenie układu chłonnego 25
mózg zawiaduje całą równowagą hormonalną organizmu poprzez wydzie-

lanie prostych cząsteczek lub bardziej złożonych peptydów, oddziałujących
na przysadkę mózgową i inne bezpośrednie struktury docelowe na pozio-
mie tkanek czy gruczołów. W roku 1964 Roger Guillemin zidentyfikował
pierwszy hormon podwzgórzowy, nazwany hormonem uwalniającym tyreo-
tropinę (w skrócie TRH - thyrotropin-releasing hormone), odpowiedzialny za
czynność tarczycy (za pośrednictwem przysadki mózgowej). W dwa lata
później obaj uczeni wyodrębnili inny hormon podwzgórza, tzw. hormon
uwalniający hormon luteinizujący (LHRH - luteinising-hormone releasing
hormone), w którego gestii pozostaje kontrola nad czynnością rozrodczą.
Nieco później zidentyfikowano inne, niezwykle ważne związki o cha-
rakterze hormonalnym, zwane endorfinami. Te formy naturalnej, endo-
gennej morfiny (jak sama nazwa wskazuje) są produkowane w pewnych
obszarach mózgu i wydają się najskuteczniejszą bronią przeciwko róż-
norodnym zaburzeniom osobowości. Możemy również przypuszczać, że
to właśnie za ich pośrednictwem ujawnia się efekt znieczulający akupun-
ktury.
Endorflny, uznawane za dwustukrotnie silniejsze od morfiny, są za-
tem w zasięgu naszej ręki. Nic prostszego: wystarczy masować bolesne
strefy odruchowe tak długo, aż mózg wydzieli odpowiednią porcję endor-
fin. Zniesienie ostrego bólu wymaga zwykle od pięciu do dziesięciu minut
masażu. A przy tym nie mamy się czego obawiać: nasz mózg dobrze wie,
jaką dawkę hormonów ma wydzielić, żeby wykluczyć jakiekolwiek ryzyko
uzależnienia się od tych związków.
Pobudzenie układu chłonnego

Naczynia i kapilary układu chłonnego (limfatycznego) transportują do
tkanek organizmu składniki odżywcze, a jednocześnie odbierają z nich
toksyczne produkty przemiany materii, które następnie trafiają do prze-
wodu piersiowego i przewodu chłonnego, a z nich ostatecznie do krwi.
Wzdłuż przebiegu naczyń rozmieszczone są węzły chłonne, ważne ele-
menty układu odpornościowego organizmu. Zachodzi w nich między
26 Teorie na temat mechanizmu działania akupreswy
innymi produkcja limfocytów, rodzaju krwinek białych chroniących nas

przed pewnymi chorobami zakaźnymi. Wydaje się, że uciskanie pewnych
okolic pobudza i przyspiesza krążenie w układzie chłonnym - z natury
bardzo powolne - co może mieć korzystny wpływ na równowagę bioche-
miczną organizmu.
Pobudzenie układu krążenia

W przeciwieństwie do chłonki krew przemieszcza się w naszym ciele
z dużą prędkością. Pokonuje całą trasę krążenia dużego (serce-tkanki)
trzykrotnie w ciągu minuty, rozprowadzając do tkanek tlen i składniki
odżywcze, a zarazem usuwając „odpadki" przemian metabolicznych. Spo-
wolnienie krążenia krwi wydaje się kluczowym czynnikiem zaburzeń
związanych z eliminacją toksyn z organizmu.
Akupresura stymuluje i poprawia krążenie, a tym samym przyspie-
sza detoksykację. Szybsze pozbywanie się szkodliwych substancji sprzyja
zachowaniu dobrego zdrowia.
Nieprawidłowy potencjał elektryczny

Już od dawna wiadomo było, że różnica potencjału elektrycznego między
pewnymi okolicami ciała może odzwierciedlać nieprawidłowe funkcjono-
wanie narządów. Rzeczywiste istnienie tego zjawiska zostało obecnie
udowodnione przez uczonych ze Wschodu, za pomocą bardzo skompli-
kowanej aparatury.
Wydaje się, że poszczególne narządy można traktować jak akumula-
tory energii, a strefy odruchowe spełniałyby w tym układzie rolę „kontak-
tów" czy „wyłączników". Organizm utrzymuje się w stanie zdrowia tak
długo, jak długo między poszczególnymi narządami panuje równowaga
energetyczna. W razie zakłócenia tej równowagi, strumień energii nie do-
chodzi do pewnych miejsc i nie może swobodnie krążyć; trzeba wtedy
zadziałać na „wyłączniki" i przywrócić swobodny przepływ w całym ob-
wodzie.
Organizm jest więc układem funkcjonującym na podobieństwo ogni-
Oddziaływanie psychologiczne 27
wa elektrycznego, z przepływem cząstek zjonizowanych od strony zdro-

wej w kierunku uszkodzonej, tak jakby energia podążała na pomoc tym
tkankom czy narządom, które znalazły się w potrzebie.
Pobudzenie krążenia płynu Bonghana

Nową hipotezę na temat mechanizmu działania akupunktury, którą
z akupresurą łączy tak duże podobieństwo, sformułował niedawno kore-
ański biolog Kim Bong Han.
Zakłada ona krążenie w organizmie szczególnego płynu (płynu Bong-
hana), bogatego w kwasy nukleinowe, a zwłaszcza w kwas dezoksyry-
bonukleinowy (DNA), w odrębnym kierunku i całkowicie niezależnie od
innych znanych płynów ustrojowych (krwi, chłonki, płynu mózgowo-
-rdzeniowego). Badania przeprowadzone z użyciem znaczników radio-
aktywnych umożliwiły identyfikację systemu złożonego z mikroskopij-
nych struktur, zwanych ciałkami Bonghana. Ciałka te położone są
zarówno na powierzchni ciała, jak i głęboko wewnątrz, a łączy je między
sobą sieć kanałów i kapilar. W skład ciałek wchodzą komórki zasado-
chłonne (bazofilne) i kwasochłonne; możemy dzięki temu lepiej zrozu-
mieć, jak wielkie znaczenie dla prawidłowego krążenia energii bioelektry-
cznej i biomagnetycznej ma równowaga kwasowo-zasadowa organizmu.
W myśl powyższej teorii pobudzenie ciałek pod wpływem masażu stref
odruchowych poprawiałoby krążenie płynu Bonghana i tym samym mo-
bilizowało nasze siły witalne.
Oddziaływanie psychologiczne
Z całą pewnością teoria wpływu akupresury na psychikę nie wyjaśnia
wszystkich następstw masażu stref odruchowych, ponieważ reagują nań
nie tylko ludzie, ale również zwierzęta. Faktem jest, że wskazania do aku-
presury w weterynarii są równie liczne jak u człowieka, mimo że zwie-
rzęta nie ulegają przecież typowo ludzkiej sugestii.
Pomimo to nie ulega również wątpliwości, że zaufanie i nadzieja
pokładane w akupresurze wprowadzają w stan odprężenia sprzyjającego
skutecznemu masażowi; mało tego, nawet sceptycy odczuwają zazwyczaj

poprawę samopoczucia, o ile tylko dadzą się namówić na zabiegi.
Musimy w tym miejscu przypomnieć sobie powszechnie znaną i nie-
kwestionowaną koncepcję na temat podłoża psychicznego większości cho-
rób. Wielki fizjolog Hans Seyle, światowej sławy badacz wpływu stresu na
organizm, doszedł do wniosku, że nie gdzie indziej jak w naszej głowie
bierze początek od sześćdziesięciu do osiemdziesięciu procent trapiących
nas problemów fizycznych (somatycznych). Znaczenie odprężenia, relaksu
i pozytywnego myślenia jako niezbędnych warunków powrotu do zdrowia
nie wymaga w tym kontekście żadnego komentarza. Ja posunęłabym się
jeszcze dalej, twierdząc, że w naszej podświadomości tkwi również rozwią-
zanie tych problemów, jako że nieprzerwanie, w dzień i w nocy, czuwa ona
nad utrzymaniem równowagi naszego środowiska wewnętrznego. Jest to
doprawdy potężny i niezawodny komputer, zapamiętujący wszelkie dane na
nasz temat. Co więcej, w jego „programie" zapisane jest również korygowa-
nie zaburzeń naszego zdrowia. Jestem głęboko przekonana, że nie ma
sytuacji bez wyjścia i o ile tylko nauczymy się słuchać naszej podświado-
mości (kierując się intuicją, stosując radiestezję, analizując sny itp.), do-
staniemy od niej w nagrodę klucz, otwierający przed nami bramy zdrowia.
Akupresura należy niewątpliwie do arsenału środków, dzięki którym
możemy uwolnić się spod tyranii chorób. Tym bardziej jeśli połączymy
z nią postawę poszanowania naturalnych czynników zdrowia, takich jak
racjonalne odżywianie, ruch, wypoczynek, obfite picie wody, głębokie
oddychanie, higiena, właściwa dzienna dawka snu, ekspozycja na słońce
i pozytywne myślenie.
Podsumowanie
Każda z pokrótce omówionych teorii dostarcza cennych wyjaśnień na temat
efektów uzyskanych pod wpływem akupresury, jednak przy aktualnym
stanie wiedzy żadna z nich nie potrafi wytłumaczyć mechanizmu wylecze-
nia od strony „technicznej". Nadal nie znamy więc dokładnej odpowiedzi na
pytanie, JAK działa akupresura, możemy jedynie konstatować jej wyniki.
Czy jednak każdy, kto korzysta z urządzeń elektrycznych, radia czy telewi-
zora, musi wcześniej zrozumieć zasady ich funkcjonowania?
III
Kiedy i jak stosować

akupresurę
Kiedy wykorzystywać strefy odruchowe

Masaż stref odruchowych przynosi wspaniale efekty w ostrych dolegliwo-
ściach bólowych; dzieje się tak najprawdopodobniej z powodu uwolnie-
nia znieczulających endorfln. Dlatego też gorąco zalecam stosowanie
masażu w razie ostrego bólu, niezależnie od jego lokalizacji. Niemal
każdy, kto, zamiast szpikować się lekami, spróbuje tej prostej metody,
przekona się na własnej skórze, że jej rezultaty mogą przejść najśmielsze
oczekiwania.
Nie oznacza to oczywiście, że masaż powinien zastąpić wizytę u lekarza,
zwłaszcza jeśli ból utrzymuje się lub nawraca. Warto jednak spróbować go
od razu, jeszcze przed taką wizytą, bo istnieją duże szansę, że przyniesie
ulgę i przywróci chwilowo zakłóconą równowagę naszego organizmu.
Wielokrotnie udawało mi się znieść lub zmniejszyć ostre bóle i za-
pewniam, że jest to ogromna satysfakcja. Szczególnie dobrze i szybko
wydają się reagować na masaż przejściowe zaburzenia natury czynno-
ściowej, takie jak migrena, niestrawność, napięcie nerwowe itp.
Rozumie się samo przez się, że pojedynczy seans nie uzdrowi osób
cierpiących na choroby przewlekłe, jednak i u nich po kilku tygodniach
lub miesiącach można spodziewać się wyraźnej poprawy samopoczucia
na skutek zmniejszenia bolesności zakończeń nerwowych.
Masaż stref odruchowych jest również znakomitym sposobem przy-
wracania równowagi gruczołów wydzielania wewnętrznego. W odniesie-
30 Kiedy i jak stosować akupresurę
niu do układu hormonalnego jest to wręcz instrument z wyboru. Mimo

że trudno wyobrazić sobie skuteczne oddziaływanie na system tak złożo-
ny, tak ważny dla naszego zdrowia fizycznego i psychicznego, często wy-
starczy jeden ucisk palca we właściwe miejsce, by wpłynąć na regulację
wydzielania hormonów na optymalnym poziomie.
Podsumowując, można powiedzieć, że akupresura stawia sobie za cel
zniesienie napięcia nerwowego, poprawę krążenia płynów ustrojowych
i regulację zaburzonych przemian metabolicznych. Co więcej, akupresu-
ra jest metodą bezpieczną i w razie jakichkolwiek problemów zdrowot-
nych można stosować ją bez żadnych obaw. Jest tylko jedno przeciw-
wskazanie: kobiety w ciąży powinny unikać masażu punktów odrucho-
wych narządów płciowych (jajników i macicy) z powodu ryzyka wywoła-
nia przedwczesnego porodu.
Jak masować strefy odruchowe

Pozycja
Aby popracować nad własnymi stopami, musimy wygodnie usiąść i po-
łożyć stopę do masowania na przeciwstawnym kolanie. Jeśli wykonujemy
masaż komuś innemu, najlepiej usadowić go na fotelu umożliwiającym
zmianę pozycji i z podpórką pod nogi, uniesioną do odpowiedniej wyso-
kości, tak aby mieć łatwy dostęp do stóp. W razie potrzeby można posłu-
żyć się małą poduszeczką.
Masaż
Jedną ręką podtrzymujemy masowaną stopę, a palcami drugiej dłoni
uciskamy punkty bolesności na jej powierzchni. Ucisk stosujemy ruchem
obrotowym, używając głównie kciuka, ale również palca wskazującego,
środkowego i serdecznego. Stawy międzypaliczkowe mogą posłużyć do
masowania trudniej dostępnych stref odruchowych, zlokalizowanych na
przykład na pięcie.
Rotacyjne poruszanie palcami stóp lub dłoni wywołuje szczególnie
przyjemne uczucie odprężenia.
Jak masować strefy odruchowe 31
Zabieg należy zacząć od pięty, następnie przejść do stref położonych

na podeszwie i posuwać się w kierunku czubków palców. Każdej strefie
trzeba poświęcić kilka sekund wstępnego masażu, odnotowując w pa-
mięci okolice wzmożonej bolesności. Właśnie na ich poziomie można
niekiedy wyczuć pod palcami krystaliczne złogi, o których już wspomi-
nałam, podobne do ziarenek piasku lub soli kuchennej.
W drugim etapie koncentrujemy nasze wysiłki na strefach bolesnych,
ponieważ wskazują one na problemy dotyczące narządów, którym odpowia-
dają. Na zmianę stosujemy masaż punktów bolesnych i masaż relaksacyj-
ny całej stopy. Jeśli ucisk któregoś punktu wywołuje silny ból, staramy się
masować jego okolicę albo odpowiadającą mu strefę na dłoni lub twarzy.
Czas trwania
W ogólnej akupresurze stóp ucisk jednego punktu powinien trwać od
pięciu do dwudziestu sekund. Należy naprzemiennie zwalniać go i po-
wtarzać. Taki przerywany ucisk jest szczególnie wskazany w punktach
o większej bolesności.
Zabieg akupresury powoduje przemieszczenie się wielu związków
toksycznych, które wchodzą do krążenia i muszą następnie ulec elimi-
nacji. Należy przyjąć jako ogólną zasadę, że u osób dotkniętych choro-
bami przewlekłymi pierwsze seanse masażu powinny ograniczać się do
dziesięć minut. We wszystkich innych przypadkach masaż może trwać
od dwudziestu do trzydziestu minut.
Aby uniknąć przeciążenia narządów odpowiedzialnych za wydalanie
toksyn, musimy zachować ostrożność i nie przekraczać właściwej siły
ucisku ani czasu masażu. W przeciwnym razie przez dwa następne dni
możemy odczuwać zmęczenie. W takich przypadkach wskazany będzie
odpoczynek i herbatki z ziół, ułatwiające eliminację szkodliwych sub-
stancji z organizmu.
Jeśli mamy do czynienia z ostrym problemem w rodzaju migreny,
niestrawności czy bólu, powinniśmy zastosować kurację intensywną,
masując odpowiednie strefy możliwie jak najsilniej i jak najdłużej, nawet
do trzydziestu minut. W pracy nad jednym szczególnym punktem lepiej
jest jednak stosować masaże krótsze - od pięciu do dziesięciu minut,
powtarzając je za to trzy-czteiy razy w tygodniu. Przykładowo, jeśli do-

kucza nam lewe oko, masujmy obie stopy przez co najmniej pięć minut,
a optymalnie przez dwadzieścia-trzydzieści, przeznaczając każdorazowo
po pięć-dziesięć minut na masaż ukierunkowany na chore oko.
Instrumenty
Najskuteczniejszym, najtańszym i najdostępniejszym instrumentem są
niezaprzeczalnie nasze własne palce. Podczas kilkuminutowego masażu
określonego punktu zachowanie stałej siły ucisku bywa jednak męczące
i wtedy możemy posłużyć się tępym końcem ołówka czy długopisu.
Można używać również wszelkiego rodzaju kulek, piłeczek golfowych czy
pustych butelek po napojach, aby przesuwać po nich nasze stopy. Można
nasypać do pudełka po butach grubej soli albo grochu i ćwiczyć na nich
kroki w miejscu. Krótko mówiąc, przy odrobinie wyobraźni każdy wynaj-
dzie dla siebie instrument, jaki najbardziej mu odpowiada.
Starajmy się korzystać z ciepłych dni lata, by jak najczęściej chodzić
boso po plaży, po trawie czy w wodzie wzdłuż brzegu morza lub jeziora.
Jest to wspaniała okazja, by odebrać wibracje elektryczne ziemi i wy-
eliminować szkodliwe substancje przez podeszwę stóp. Wystrzegajmy się
butów na gumie czy innym tworzywie sztucznym, bo izoluje nas to od
dobroczynnego kontaktu z ziemią.
Obecnie w niektórych sklepach można znaleźć sandały masujące -
ich wewnętrzna wkładka wymodelowana jest na kształt palców nierównej
długości, które podczas chodu pobudzają strefy odruchowe naszych stóp.
Taki sandał masuje delikatnie całą stopę i nosi się go z przyjemnością.
Nie zapewnia on jednak skutecznego oddziaływania na określone punkty,
i tym samym nie może zastąpić prawdziwego, ręcznego masażu.
Dla zachowania stałej siły ucisku na czubki wszystkich palców,
doktor Fitzgerald stosował z powodzeniem zaszczepki do bielizny i gum-
ki-recepturki. Niektóre osoby szczególnie dobrze reagują na tego rodzaju
ucisk opuszek odpowiadających okolicom ciała dotkniętym jakimiś za-
burzeniami. Zaszczepki do bielizny można pozostawić nawet na dziesięć
minut, należy jednak uważać, by wywierając stały ucisk, nie przerywały
krążenia w opuszce palca. Nie należy stosować ich u dzieci.
Gumki okręcone wokół palców zapewniają z kolei stały ucisk na pewne

strefy odruchowe, umożliwiając znieczulenie odpowiednich odległych na-
rządów czy okolic. Należy umieścić je jak najbliżej stawów międzypaliczko-
wych palców dłoni lub stóp. W ostrych przypadkach najlepszym miejscem
jest sąsiedztwo stawu dalszego, tuż poniżej paznokcia, natomiast w razie
dolegliwości przewlekłych zakładamy je nieco poniżej stawu bliższego.
Zaszczepki do bielizny i recepturki są pożytecznymi narzędziami dla
tych, którzy nie potrafią zbyt dobrze posługiwać się własnymi dłońmi czy
stopami, na przykład z powodu zaawansowanych zmian zwyrodnienio-
wych czy zapalenia stawów.
Taki terapeuta może również z powodzeniem użyć grzebienia, którego
zęby zapewnią ucisk na kilka stref odruchowych jednocześnie, nie tylko
na palcach, ale i na całej powierzchni dłoni. Jest to sposób prostszy od
dwóch wyżej opisanych i daje znakomite rezultaty. Mimo że można
posłużyć się właściwie jakimkolwiek grzebieniem, najlepszy byłby meta-
lowy, gdyż metal przekazuje dodatkowe wibracje, pobudzające siły wital-
ne organizmu i sprzyjające utrzymaniu go w stanie równowagi.
Grzebień powinno się przyciskać do powierzchni dłoni, opuszek
palców i w okolicach między palcami. Jeśli znajdziemy punkt wrażliwy,
utrzymajmy ucisk przez kilka sekund. Jeśli odruchy wydadzą się zbyt
żywe, można przez kilka dni używać grzbietu grzebienia zamiast zębów.
Gorąco polecam umieszczenie grzebienia czy gumowej piłeczki w za-
sięgu ręki, na przykład przy telefonie lub na biurku do pracy, tak aby
świadomie zajmując się czymś innym, można było jednocześnie odrucho-
wo masować sobie dłoń lub stopę i tym samym niejako podwójnie wyko-
rzystywać każdą chwilę.
Siła ucisku
Ucisk musi być dostatecznie silny, tak by dotarł nie tylko do naskórka,
czyli pierwszej, najbardziej zewnętrznej warstwy skóry. Ograniczenie się
do naskórka daje właściwie tylko łaskotki, bez jakichkolwiek efektów
odruchowych.
Ustalenie optymalnej siły ucisku pozostawmy naszej intuicji. Wyko-
nując zabieg drugiej osobie, obserwujmy jej minę: to naprawdę najlepszy
Ryc. 3
wskaźnik. Należy masować tak mocno, żeby odczuwany ból pozostawał

na poziomie tolerowanym. Jeśli nie ma go wcale, oznacza to, że ucisk
jest zbyt słaby albo że nie trafiliśmy we właściwą strefę.
Kierunek
Energia rządząca wszechświatem przepływa przez nasze ciało w ściśle
określonym kierunku. Uwzględnienie tego kierunku ogromnie podnosi
skuteczność masażu. Nie ma się czego bać, te „linie siły" są bardzo łatwe
do zapamiętania. Wystarczy przyjrzeć się poniższemu schematowi i przy-

swoić sobie kilka podstawowych informacji:
• Na stopie energia krąży od pięty w kierunku czubków palców.

O Na dłoni ręki energia przepływa od nadgarstka w stronę opuszek
palców.
• Na grzbiecie dłoni i stóp energia krąży od czubków palców w stronę
kostek i nadgarstków.
• Energia w obrębie kończyn dolnych i górnych kieruje się ku górze,
ku biodrom i ramionom.
D Ucisk kończyn musi dotyczyć warstwy między skórą a mięśniami,
co wymaga zagłębienia palców w tkankę mięśniową.
• Masaż dłoni i stóp wykonuje się często na głębszym poziomie
warstwy mięśni.
• Masaż ruchem obrotowym zgodnie ze wskazówkami zegara prowa-
dzi do aktywacji czynności organizmu, natomiast w kierunku prze-
ciwnym - uspokaja te same czynności.
Uwaga. Według mojego doświadczenia ludzie wybierają właściwy

kierunek instynktownie, bez potrzeby uciekania się do schematu krąże-
nia energii.
IV
Lokalizacja
stref odruchowych
Chociaż większa część tej książki jest poświęcona akupresurze stóp,

myślę, że warto przynajmniej w skrócie omówić akupresurę każdego
z narządów zmysłów. Wszyscy wiemy, że rola tych narządów (oka,
ucha, jamy ustnej, nosa i skóry) polega na odbiorze wrażeń ze świata
zewnętrznego. O wiele mniej znany jest natomiast fakt, że każdy
z tych narządów ma również za zadanie ujawniać stan naszego środo-
wiska wewnętrznego. Czyż to nie cudowne, uświadomić sobie istnienie
tego zjawiska? I tak na przykład dla irydologa tęczówka oka (po łaci-
nie iris) zawiera informacje o stanie każdego z naszych narządów
wewnętrznych. Z kolei akupunkturzysta zajmujący się aurikulotera-
pią za pomocą samego tylko ucha (po łacinie auriś] może oddziały-
wać na dowolne partie organizmu. Doktor Fitzgerald wykorzystywał
często odruchy z języka i nosa, by wpływać na narządy położone
nawet jak najdalej od nosa i ust. Jeśli chodzi o skórę, właściwości
ujawniania naszego stanu wewnętrznego mają szczególnie stopy, dło-
nie i twarz.
Czy myśl o tej skomplikowanej sieci, która w dodatku pozostaje
w zasięgu naszej ręki i tylko czeka, aż ją wykorzystamy, nie powinna
wzbudzać w nas zachwytu?
Przyjrzyjmy się wspólnie każdemu z narządów zmysłów pod kątem
możliwości zastosowania akupresury. Warto przy okazji zauważyć, że
wskazania i przeciwwskazania do zabiegów są właściwie jednakowe dla
wszystkich tych narządów.
Ucho 37
Ucho
Ucho intryguje nas już samym swoim kształtem: wystarczy spojrzeć na
poniższy rysunek, by dostrzec jego uderzające podobieństwo do ułożenia
płodu w łonie matki.
Podobieństwo między kształtem ucha a ułożeniem płodu tłumaczy

fakt, że każda okolica naszego ciała ma odpowiadającą sobie strefę na
powierzchni ucha.
Ucho zawiera punkty odruchowe dla wszystkich narządów organi-
zmu. Warto przypomnieć, że już dwa tysiące lat temu przyżegano pewne
miejsca małżowiny usznej w celu leczenia rwy kulszowej. W starożytnym
Egipcie małżowinę przekłuwały sobie kobiety, które nie chciały mieć wię-
cej dzieci. WIV wieku p.n.e. Hipokrates, który przez trzy lata poznawał
tajniki egipskiej medycyny, zanotował następującą obserwację: Mężczyź-
ni, którzy doświadczyli nacięcia ucha, są co prawda zdolni do stosunków
płciowych i ejakulują, ale ich nasienie jest mało obfite, nieaktywne
38 Lokalizacja stref odruchowych
i niepłodne. W innym miejscu zapisał, że: Przy zapaleniu w dolnych

częściach ciała należy otworzyć żyły ucha.
Specjalista w dziedzinie aurikuloterapii stosuje różne metody: masaż,
nakłucia, mikroprądy elektryczne. Masaż wykonuje się za pomocą patyczka
0 idealnie gładkiej główce. Bezbolesne mikroprądy są szczególnie wskazane
u dzieci i u osób bardzo nerwowych, których przeraża sam widok igły.
Testy uszne wykorzystuje się do badania wrażliwości na dotyk, zimno
1 ciepło. Strefy odruchowe ucha są przede wszystkim polem działania dla
akupunkturzystów, ale możemy pobudzać je również dotykiem, stosując
ucisk wykałaczką lub zbliżonym w kształcie instrumentem, tak aby trafić
we właściwe mikroskopijne punkty.
Aby wyleczyć konkretne dolegliwości, należy uciskać bolesne punkty,
zidentyfikowane przy użyciu wykałaczki, wielokrotnie nakłuwając je tą
samą wykałaczką, aż do momentu ustąpienia lub wyraźnego zmniejsze-
nia się bólu. Oczywiście trzeba przy tym uważać, by nie doprowadzić do
perforacji czy jakiegokolwiek innego urazu ucha.
Według innego przekonania, rozpowszechnionego na Dalekim Wscho-
dzie, im większe jest ucho, tym zdrowszy i bogatszy będzie jego szczęśliwy
posiadacz. Mędrcy twierdzą, że Budda miał ogromne uszy, z bardzo długimi
płatkami. Ucho dobrze ukształtowane, mięsiste i okrągłe ma świadczyć
o dobrym zdrowiu. W Japonii zdarza się, że dzieci pociąga się za uszy nie
po to, by je ukarać, lecz aby zapewnić im długie, zdrowe i pomyślne życie.
U kobiet choroby piersi mają wyrażać się osłabieniem słuchu, bólem
lub szumem w uszach oraz niebieskawym lub ciemniejszym niż reszta skóry
zabarwieniem małżowiny. Pewne punkty w obrębie ucha są szczególnie
podatne na oddziaływanie lecznicze. Zestawia je rycina 5.
O Punkt zerowy: działanie na ten punkt przywraca równowagę ukła-

du nerwowego, prowadząc w zależności od potrzeby albo do jego
odprężenia, albo do pobudzenia. Punkt ten, położony u podstawy
obrąbka, jest jednocześnie odpowiednikiem pępka, miejsca ważne-
go w aspekcie splotów układu nerwowego współczulnego.
• Punkt podwzgórza: położony u podstawy przeciwskrawka, ma wiele
właściwości, jako że w podwzgórzu mieści się ośrodek apetytu, snu
39
i wielu innych funkcji fizjologicznych. Lekarze akupunkturzyści

odkryli niedawno, że można uwolnić pacjenta od bardzo szkodli-
wych nałogów i zwyczajów, na przykład palenia papierosów czy
objadania się, w sposób najprostszy z możliwych: umieszczając na
stałe w tym punkcie ucha coś w rodzaju klipsa czy agrafki. Kiedy
pacjent poczuje głód, wystarczy, że lekko poruszy tą ozdobą i od
razu jest w stanie oprzeć się pokusie. Obecnie przeprowadza się
doświadczenia nad tą metodą dla oceny, czy może okazać się sku-
teczna również w leczeniu poważniejszych uzależnień, w rodzaju
lekomanii czy narkomanii.
• Punkt narządów płciowych: zlokalizowany na pograniczu przeciw-
skrawka od strony policzka, działa na sferę seksualną i różne
przejawy zaburzeń hormonalnych na tym poziomie (na przykład
niektóre choroby skóry).
• Punkt nadnerczy: położony przy wewnętrznym brzegu skrawka,
pozwala oddziaływać na objawy zmęczenia, podwyższone ciśnienie
tętnicze, bóle stawów i kręgosłupa.
• Punkty tarczycy i przytarczyc: leżą we wklęsłości małżowiny i regu-
lują czynność hormonalną tarczycy, a także zaburzenia we wchła-
nianiu wapnia.
• Główny punkt zmysłowy: lokalizuje się na płatku usznym i ma
wpływ na wyostrzenie zmysłów. Podobno dawni piraci dokładnie
w tym punkcie przekłuwali sobie uszy małymi kośćmi lub kolczy-
kami, dzięki czemu mogli widzieć z ogromnych odległości.
Musimy pamiętać, że ucho prawe odpowiada narządom po stronie

prawej i odwrotnie. Bez żadnych obaw możemy stosować masaż uszu
w razie dolegliwości bólowych. Kobiety powinny jednak unikać go w cza-
sie ciąży czy w pierwszych dniach miesiączki, z powodu ryzyka istotnych
zmian w przebiegu ciąży bądź cyklu miesiączkowego.
Masaż obu uszu wykonuje się jednocześnie, zaczynając od nacią-
gania płatków, następnie części środkowej ku tyłowi i wreszcie górnej
części małżowiny ku górze. Szczypiemy i masujemy zarówno obrzeża
małżowiny, jak i jej wnętrze. Następnie pocieramy dłonie i przesuwa-
my je po uszach kilka razy z rzędu, wyginając małżowinę do przodu
i do tyłu.
Na koniec przesuwamy palcami wskazującym i środkowym za uchem,
lekko uciskając tył małżowiny od dołu do góry i przesuwając ją do przodu.
Masaż ten pozwala „potrójnemu ogrzewaczowi" (meridianowi, który jest
odpowiednikiem naszego wewnętrznego systemu „centralnego ogrzewania")
lepiej przystosować się do zmian temperatury.
Oko 41
Oko
Mamy głęboko zakodowane przekonanie, że „oczy są zwierciadłem
duszy". Warto jednak dodać, że odbija się w nich również stan naszego
organizmu, jako że wszystkie narządy wewnętrzne mają odpowiadają-
ce im strefy w obrębie oka. Irydologia jest dziedziną medycyny natu-
ralnej, która stara się diagnozować zaburzenia czynnościowe i anato-
miczne na podstawie nieprawidłowych punkcików, smug i przebarwień
w tęczówce oka. Badanie irydologiczne ma na celu określenie miejsca,
w którym toczy się proces zapalny, i stopnia nasilenia tego procesu
(zapalenie ostre, podostre, przewlekłe). Według zwolenników tej meto-
dy, w oczach można również wyczytać różnego rodzaju patologie
dziedziczne, zakwaszenie organizmu szkodliwymi produktami przemia-
ny materii, stany nieżytowe, wypadanie narządów, niedokrwistość, na-
pięcie nerwowe itp.
Ojcem irydologii jest węgierski lekarz z Budapesztu Ignatz von Pe-
ckely, któremu, jak to często bywa, pomógł w jej odkryciu czysty przy-
padek. Pewnego razu jako dziesięcioletnie dziecko bawił się z oswojoną
sową, która w trakcie tej zabawy złamała sobie łapkę. Chłopiec zauwa-
żył wtedy, jak w oku ptaka tworzy się bardzo ciemna obwódka; póź-
niej, w miarę jak sowa wracała do zdrowia, w strefie tej pojawiało się
coraz więcej białych linii.
Wiele lat później, zostawszy lekarzem, doktor von Peckely przypo-
mniał sobie tamten epizod z dzieciństwa, obserwując zmiany w tę-
czówkach oczu swoich pacjentów w zależności od stanu ich zdrowia.
Ostatecznie opracował pierwszą „mapę" i opublikował książkę na
temat irydologii pt. Discouenj in The Realm oj Naturę and Ań ofHealing
(Odkrycie w sferze tajemnic natury i sztuki uzdrawiania). Następnie
udoskonalaniem metod irydologii zajął się szwedzki homeopata Nils
Liljeąuest, autor pracy Diagnosis From The Eye (Diagnoza na podsta-
wie oka). Na początku XX wieku urodzony w Austrii doktor Henry
Edward Lane zapoznał z tajnikami irydologii lekarza z Chicago, Hen-
ry'ego Lindhara, który opublikował jej pierwszy podręcznik na konty-
nencie amerykańskim, Ms Diagnosis (Diagnostyka tęczówki).
Jeszcze później doktor Bernard Jensen z Escondido w Kalifornii na-

pisał pasjonującą książkę The Science and Practice oj Iridology (Teoria
i praktyka irydologii), w której podsumował swoją ogromną wiedzę w tej
dziedzinie, zdobytą w toku trzydziestu lat pracy ze 150 tysiącami pacjen-
tów.
W opinii irydologów oko przedstawia sobą otwartą księgę, zawierającą
wszelkie informacje o stanie organizmu. Niestety nadal mało kto potrafi
tę otwartą księgę czytać.
Ryc. 6
Oko 43
Jeszcze kilka dekad temu nie sądzono, że źrenicę oka można wyko-
rzystywać nie tylko do diagnostyki, ale i do terapii. Wydaje się tymcza-
sem, że odpowiednio zastosowane kolory (chromoterapia) skutecznie
oddziałują na zakończenia nerwowe oka, a za ich pośrednictwem na
narządy powiązane z nimi odruchami. Dlatego też tak ważne jest regu-
larne wystawianie oczu na słońce, bez okularów czy szkieł kontaktowych,
blokujących dostęp części widma słonecznego. Widmo to zawiera w sobie
siedem barw o różnej długości fali (fioletową, indygo, niebieską, zieloną,
żółtą, pomarańczową i czerwoną) i za pośrednictwem oczu daje naszemu
organizmowi wszystko to, co jest mu najbardziej potrzebne. Aby działanie
to było ściślej ukierunkowane, trzeba stosować odpowiednie filtry lub
źródła światła o określonej barwie.
Co więcej, ekspozycja na źródła światła (słońce, lampy) wywołuje
wrażenia świetlne zwane fosjenami które utrzymują się jeszcze przez
dłuższy czas po tej ekspozycji i odgrywają rolę transformatora energii
świetlnej w energię psychiczną. Aby zapobiec nadmiernej czy zbyt długiej
ekspozycji oczu na światło, technika miksowania fosfenów wymaga
oczywiście przestrzegania bardzo ścisłych reguł. Metoda ta, która począt-
kowo miała pomagać w terapii dzieci z problemami szkolnymi, wydaje
się bardzo obiecująca dla wszystkich, jako że poprawia koncentrację,
pamięć, szybkość podejmowania decyzji, a także rozwija zdolności para-
psychologiczne. Zainteresowanym możliwościami tej techniki gorąco po-
lecam książkę doktora Francisa Lefebure'a pt. Le mbcage phospheniąue
en pedagogie (Miksowanie fosfeniczne w pedagogice).
Tęczówka oka zawiera informacje o przebiegu procesu zdrowienia,
ponieważ w miarę regeneracji organizmu jej kolor ulega zmianie. Niepra-
widłowe plamki z ciemnych stają się jaśniejsze, wplatają się w nie ponad-
to włókna zdrowienia. Idealna tęczówka ma barwę niebieską, zieloną
lub brązową. Jeśli widzimy w czyimś oku mieszankę tych kolorów, jest
to oznaką intoksykacji. Można wnioskować, że w miarę upływu lat
w oczach tej osoby odkładało się coraz więcej substancji toksycznych,
które organizm stara się rozlokować równomiernie w różnych miejscach,
tak aby maksymalnie ograniczyć ich szkodliwy wpływ na reakcje życio-
we. Często skupiska barwy brązowej można zobaczyć w pobliżu źrenicy,
Ryc. 7
TĘCZÓWKA PRAWA
z zieloną lub niebieską obwódką dookoła, co świadczy o intoksykacji

określonej okolicy ciała. Taka brązowa strefa w pobliżu źrenicy odpowiada
strefie jelitowej, a więc wskazuje na jelita jako źródło szkodliwych związ-
ków, rozsiewanych na cały organizm. Miałam okazję zaobserwować bar-
dzo wyraźne zmiany w kolorze źrenic pod wpływem kuracji sokami owo-
cowymi czy głodówek. Zapamiętałam jedną z moich znajomych, 23-letnią
Oko 45
Ryc. 8
TĘCZÓWKA LEWA
studentkę, jako dziewczynę o czarnych oczach, natomiast po trzech la-

tach zdrowego trybu życia jej oczy okazały się zielone, z jedną ledwie
widoczną ciemniejszą obwódką wokół źrenicy. Nieprawdopodobne, a jed-
nak prawdziwe! Co więcej, możliwe do sprawdzenia, jeśli zadamy sobie
trud obserwacji naszych własnych źrenic i osób z otoczenia pod kątem
opisanych wyżej zmian. Ich uproszczony schemat przedstawia rycina 6.
Nos
Nos kryje w sobie wiele odrębnych stref, które odpowiadają punktom
wyjścia włókien pochodzących z poszczególnych narządów wewnętrz-
nych. Jako pierwsi wykorzystali te strefy dla aktywacji odruchów
cielesnych doktorzy Bonnier we Francji i Fitzgerald w Stanach Zjed-
noczonych.
Ich technika, nazwana sympatykoterapią, posługuje się cienkimi
chromowanymi zgłębnikami zakończonymi oliwką, które mimo krętego
przebiegu małżowin nosa udaje się skierować ku odpowiednim pun-
ktom.
Zrozumiałe zatem jest, że tylko doświadczony specjalista potrafi
znaleźć dojście do takich miejsc, związanych ze specyficznymi proble-
mami danego pacjenta. Terapeuta stosuje trzy rodzaje bodźców: lekkie
pobudzające, depresyjne, o większej sile ucisku, których celem jest wy-
wołanie przekrwienia, i wreszcie wibracyjne, polegające na ruchach
oscylacyjnych i rotacyjnych.
Ta odmiana akupresury, mimo że trudniejsza w praktycznym zasto-
sowaniu, może okazać się bardzo skuteczna z racji oddziaływania na
układ współczulny (sympatyczny) - jedną z dwóch części tak zwanego
układu nerwowego autonomicznego, zawiadującego funkcjami organi-
zmu niezależnymi od naszej woli (jak oddychanie, trawienie, rytm serca
itp.). Anatomicznie układ współczulny przypomina podwójny „różaniec"
zwojów po obu stronach kręgosłupa, z których wychodzi ogromna liczba
rozgałęzionych włókien nerwowych, docierających do najdalszych okolic
ciała. Szczególnie ważny splot takich włókien ma lokalizację na poziomie
błony śluzowej nosa.
W połączeniu z innymi metodami sympatykoterapią jest przydatna
w leczeniu astmy, bezsenności, zawrotów głowy, nerwic lękowych, dole-
gliwości bólowych, neuralgii, zmian reumatycznych, zaburzeń trawienia,
impotencji, dusznicy bolesnej, niedowładów, cukrzycy itp.
Mimo że manipulacja zgłębnikami pozostaje domeną specjalistów,
każdy z nas może oddziaływać na strefy odruchowe nosa za pomocą
zapachów. Tak właśnie uważa Georges Muchery, autor książki Magie
Nos 47
Ryc. 9
Schemat A Schemat B
M1, B2 i B3 w astmie oskrzelowej. M1, B1 i B3 w neuralgiach i zmianach

B1: strefa zakazana. reumatycznych.
astmie des parfums (Astralna magia woni). Aromaty, zapachy i wonie są

w jego przekonaniu środkiem zapobiegawczym lub leczniczym w odnie-
sieniu do licznych problemów zdrowotnych. Książka omawia dobór
zapachów stanowiących astrologiczne odpowiedniki chorób do wylecze-
nia i cech astrologicznych pacjenta.
We Francji aromaterapia, wylansowana głównie przez Jeana Valne-
ta, znajduje szczególne zastosowanie w salonach piękności. Wiedza
o dobroczynnych właściwościach zapachów zasługuje jednak na szer-
sze rozpowszechnienie: na pewno warto wiedzieć, że działają one
antyseptycznie (inhalacje olejku eukaliptusowego przy katarze), sprzy-
jają bliznowaceniu (arnika, rozmaryn, szałwia, lawenda itp.) i odchu-
dzaniu (cytryna, cebula), pobudzają apetyt (czosnek, rumianek, kmi-
nek, estragon, szałwia, tymianek), oczyszczają krew (cytryna, jałowiec,
szałwia) i koją nerwy (rumianek, cytryna, lawenda, majeranek, tymia-
nek). Jest to lista bardzo wyrywkowa, sądzę jednak, że już tych kilka
przykładów może zachęcić do pogłębiania wiedzy o właściwościach
roślin i ich zapachów.
Jama ustna
Znaczną liczbę punktów odruchowych we wnętrzu jamy ustnej zlokali-
zował doktor Georges Starr White z Los Angeles.
Udało mu się na przykład wykazać, że po uciskaniu przez trzy-cztery
minuty korzeni zęba do usunięcia można wykonać bezbolesną ekstrak-
cję, ponieważ doszło tą drogą do znieczulenia trwającego do trzydziestu
minut. W tym przypadku wymaga to oczywiście współpracy ze stomato-
logiem, niemniej jednak sama metoda jest również w zasięgu ręki pacjen-
ta i może przynieść mu wyraźną ulgę na wypadek bólu zębów. Wystarczy
mocno ścisnąć wargę kciukiem i palcem wskazującym w miejscu poło-
żonym dokładnie na wprost źródła bólu.
Ryc. 10
Ucisk w punkcie IV wywołuje znieczulenie strefy czwartej i piątej. Ucisk w punkcie V umożliwia
nieraz bezbolesną ekstrakcję siekaczy.
Jama ustna 49
Nawet nie będąc dentystą, można posłużyć się metalową szpatułką

czy po prostu trzonkiem łyżki w celu uciskania stref odruchowych
rozsianych wewnątrz jamy ustnej. Możemy również uciskać język między
zębami; według doktora Fitzgeralda taki masaż języka wprowadza całe
ciało w stan odprężenia. Twierdzi on również, że zdecydowany ucisk
szpatułką tylnej ściany gardła przerywa atak kaszlu.
Możemy również masować język palcami: należy uchwycić go
mocno przez chusteczkę, żeby się nie wyślizgiwał, i utrzymać w ucisku
przez kilka minut. Jest to skuteczny sposób na przerwanie czkawki,
wynikającej z mimowolnych skurczów przepony, jako że pociąganie
języka daje dostęp do strefy lub stref odpowiedzialnych za te skurcze,
umożliwia ich odprężenie i tym samym wyzwala przeponę ze stanu
kurczowego.
Trzeba podkreślić, że podobnie jak inne narządy zmysłów, jama
ustna zawiera strefy odruchowe wszystkich narządów organizmu.
V
Rozmieszczenie stref odruchowych

na skórze
Po szybkim zarysie akupresury na poziomie oka, ucha, nosa i jamy

ustnej zajmijmy się teraz dokładniej odruchami wywoływanymi przez
piąty zmysł - zmysł dotyku. Aby dobrze zrozumieć dalsze partie książ-
ki i skutecznie wykorzystywać tę wiedzę w praktyce, musimy zacząć
od dokładnego przestudiowania schematów lokalizacji stref, narządów
i odpowiadających im punktów odruchowych.
Strefy ciała
Ciało człowieka dzieli dziesięć linii pionowych, przebiegających od głowy
do stóp. Część środkowa stanowi strefę 1. dla strony lewej i strony
prawej. Po każdej stronie wyróżnia się pięć stref.
Strefa 1
Strefa pierwsza rozciąga się od czubka kciuka do szczytu głowy,
a następnie, po zatoczeniu łuku przez nozdrza, schodzi do palucha
stopy. Obejmuje ona żołądek, jamę nosową, podniebienie, wiele
gruczołów dokrewnych, przełyk, kręgosłup, macicę, pęcherz moczo-
wy, odbyt, narządy płciowe oraz po stronie lewej serce. W razie
problemów zdrowotnych związanych z tymi narządami musimy po-
pracować nad strefą pierwszą na dłoni, ręce, łydce, stopie lub twarzy,
według własnego uznania. Choć osobiście zdecydowanie preferuję
stopy, omówię jednak położenie stref odruchowych na całym ciele,
Strefy ciała 51
Ryc. 11
52 Rozmieszczenie stref odruchowych na skórze
gdyż - mimo że akupresura stóp będzie potraktowana szczególnie

dokładnie - pragnę zapoznać czytelników również z innymi punkta-
mi, rozproszonymi na całym ciele, których niezwykłą skuteczność
wypróbowałam u wielu osób (nie wyłączając mnie samej) w ciągu
długich lat mojej praktyki.
Strefa 2
Strefa druga przebiega od palca wskazującego do czubka głowy, skąd
schodzi do drugiego palca stopy. Po obu stronach zawierają się w niej
oczy, zatoki przynosowe, liczne gruczoły, płuca, oskrzela, migdałki
podniebienne, a po stronie lewej dodatkowo żołądek, serce i trzust-
ka. Jak widać, niektóre narządy znajdują się i w strefie pierwszej,
i w strefie drugiej: oznacza to, że osiągniemy lepsze wyniki, oddzia-
łując jednocześnie na obie te strefy.
Strefa 3
Strefa trzecia położona jest analogicznie do dwóch poprzednich - od
palca środkowego dłoni do szczytu głowy, a stąd do trzeciego palca
stopy. Należą do niej obustronnie oczy, niektóre gruczoły, płuca
i nerki oraz żołądek tylko po stronie lewej, a wyrostek robaczkowy,
wątroba i pęcherzyk żółciowy tylko po stronie prawej.
Strefa 4
Strefa czwarta zaczyna się od palca serdecznego i przechodząc przez
głowę, dochodzi do czwartego palca stopy. W jej skład wchodzą:
• wyrostek robaczkowy, wątroba i zastawka krętniczo-kątnicza po
stronie prawej;
• śledziona po stronie lewej;
• obustronnie barki, uszy i płuca.
Strefa 5
Strefa piąta rozciąga się od małego palca dłoni i poprzez głowę
dochodzi do piątego palca stopy. Po stronie prawej obejmuje wątrobę,
a po obu stronach uszy i kark.
Jak odnaleźć strefy odruchowe stóp 53
Schemat głównych narządów organizmu

Poniższy schemat ma na celu przypomnienie lokalizacji anatomicznej
głównych narządów organizmu. Warto dobrze zapamiętać ich położenie,
ponieważ podobny układ odnajdziemy na poziomie stref odruchowych.
Ryc. 12
Jak odnaleźć strefy odruchowe stóp

Ryciny 12, 13, 14 i 15 przedstawiają topografię poszczególnych narzą-
dów organizmu i odpowiadające im strefy odruchowe na stopach. Warto
zauważyć, że gdyby na schemat stopy nałożyć pomniejszony schemat
54 Rozmieszczenie strej odruchowych na skórze
Ryc. 13
STOPA PRAWA
Ryc. 14
STOPA LEWA
Ryc. 15
Powierzchnie boczne stopy
całego ciała, bardzo łatwo byłoby zidentyfikować strefy odruchowe. Ich

lokalizacja wyraźnie odzwierciedla bowiem położenie anatomiczne narzą-
dów. Dlatego też w razie problemów na poziomie jelita cienkiego nie
będziemy masować paluchów stopy, ponieważ te ostatnie mają związek
z zatokami obocznymi nosa i głową. Logiczne będzie skierowanie się
w tym wypadku nieco poniżej linii poprzecznej, dzielącej stopę na część
górną i dolną.
Dtonie 57
Podsumowując, nadrzędna zasada lokalizacji punktów odruchowych

brzmi następująco: znajdziemy je bez trudu, jeśli będziemy kierować się
anatomią topograficzną naszego ciała. Ból odczuwany podczas masażu
wskaże nam zresztą w najpewniejszy sposób, że rzeczywiście dotknęli-
śmy strefy chorego narządu.
Najważniejszymi punktami do masażu są odpowiedniki części wlo-
towych i wylotowych narządów. I tak na przykład w razie dolegliwości
żołądkowych najskuteczniejszy będzie masaż stref odruchowych wpustu
i odźwiernika.
Trzeba ponadto pamiętać, że masując stopę lewą, oddziałujemy wy-
łącznie na narządy położone na lewo od linii pośrodkowej i odwrotnie.
Jeśli więc chcemy wywrzeć wpływ na wątrobę, masujemy jedynie stopę
prawą, jako że wątroba leży w prawej części jamy brzusznej.
Dłonie
0 ile stopy są najbardziej eksponowane na energię telluryczną, czyli ziem-
ską, a głowa na energię kosmiczną, o tyle dłonie można z natury rzeczy
uznać za narzędzie dystrybucji tej energii.
Dłonie przedstawiają sobą dwa bieguny naszego ciała - prawa dodat-
ni, a lewa ujemny. Połączenie obu dłoni znosi ten dualizm i zapewnia
odprężenie, zarówno fizyczne, jak i umysłowe.
Tym samym pocieranie jednej dłoni o drugą stanowi niezwykle skutecz-
ną praktykę terapeutyczną. Dwa przeciwstawne bieguny stykają się wów-
czas i wzajemnie ładują niczym magnes. Technika ta uspokaja naszą psy-
chikę i umożliwia lepszą dystrybucję energii życiowej. Zacieranie rąk na wy-
sokości brzucha, serca czy powyżej głowy (czyli na poziomie trzech głównych
ośrodków naszego ciała) gwarantuje nam uczucie szczególnej przyjemności.
Palce mają związek z mózgiem, więc jeśli są przykurczone, twarde
1 napięte, oznacza to analogiczny stan mózgu. Zauważmy, że czubki
palców zawierają więcej zakończeń nerwowych niż reszta dłoni. Przyjrzyj-
my się teraz poszczególnym palcom pod kątem ich powiązań z różnymi
narządami i układami organizmu.
Dłonie 59
1. kciuk
Przez kciuk przebiega meridian płuca; ma on również powiązanie
z wątrobą. Ścisły związek tych dwóch narządów (wątroby i płuc)
sprawia, że pewne choroby płuc (zapalenie oskrzeli, zapalenie opłuc-
nej) cofają się tylko pod wpływem równoczesnego leczenia wątroby.
2. palec wskazujący
Palec wskazujący leży na przebiegu meridianu jelita grubego i ma
związek z całym przewodem pokarmowym. Co ciekawe, opuszka tego
palca odpowiada jamie ustnej, co umożliwia przerywanie bólu zębów
poprzez ucisk punktu zlokalizowanego u podstawy paznokcia przy
brzegu zewnętrznym.
3. palec środkowy
Ten palec ma związek z krążeniem krwi. Przebiega przezeń meridian
nazwany panem serca.
4. palec serdeczny
Palec serdeczny kojarzy się z układem nerwowym, a także jest wskaź-
nikiem naszego ogólnego stanu zdrowia.
5. mały palec
Przez mały palec przebiegają meridiany serca i jelita cienkiego. Ucis-
kając jego paznokieć kciukiem i palcem wskazującym drugiej ręki,
regulujemy czynność obu tych narządów. Mocny ucisk u podstawy
paznokcia przy brzegu wewnętrznym skutecznie oddziałuje na zabu-
rzenia rytmu serca.
Gorąco polecam masowanie palców i ich gimnastykę: napinanie,

zginanie aż do trzasków, ruchy obrotowe we wszystkich kierunkach, tak
aby „anteny" i meridiany mogły wychwycić maksimum energii i tym sa-
mym poprawić nam samopoczucie.
Punkty odruchowe twarzy

1. Mózg. Punkt do wykorzystania w razie zaburzeń pamięci.
*2. Główny punkt czuciowy. Zawiaduje powonieniem, słuchem,
wzrokiem, smakiem i dotykiem. Do pobudzania w razie niedo-
władów.
3. Jelito cienkie, jelito grube i ucho.
*4. Sieć kapilarna układu krążenia krwi. Punkt A odnosi się do tęt-
nic wieńcowych i wszystkich naczyń włosowatych płuc. Punkt B
oddziałuje na oczy i struny głosowe.
5. Mózg. Punkt do pobudzania w razie obrzęków żylnych i dla
poprawy apetytu.
*6. Serce i krążenie. Masaż punktu A obniża ciśnienie tętnicze,
a punktu B pomaga w walce z miażdżycą tętnic oraz w uspraw-
nieniu czynności mięśnia sercowego i zastawek.
7. Nerki i jelito grube.
8. Mózg i nerwy wychodzące z rdzenia kręgowego.
*9. Jelito cienkie, jelito grube, otrzewna, żołądek, płuca, serce, oczy,
zaburzenia gospodarki wodnej itp.
* 10. Równowaga energetyczna między przysadką mózgową a szy-
szynką. Punkt ten wspomaga pracę mózgu, jelita grubego oraz
wpływa na utrzymanie prawidłowego bilansu wodnego.
11. Odźwiernik i splot sercowy układu współczulnego. Do pobu-
dzania w razie kurczowych bólów i wzdęcia brzucha oraz w nie-
strawności.
12. Kontrola płynów wewnątrzczaszkowych. Masaż tego punktu
przynosi ulgę w migrenie.
13. Mózg emocjonalny. Masaż tego punktu pomaga w relaksacji, ale
powinien odbywać się pod nadzorem lekarza.
14. Nerwy czaszkowe, jelita. Masaż tego punktu jest korzystny w ra-
zie podwójnego widzenia.
Punkty poprzedzone gwiazdką uważane są za najważniejsze.

Punkty odruchowe twarzy 61
Ryc. 17
Punkty odruchowe twarzy

15. Żołądek, mózg. Masaż umożliwia lepszą absorpcję tlenu przez

tkankę mózgową i przynosi ulgę w zawrotach głowy.
*16. Splot słoneczny, żołądek. Punkt relaksacji.
17. Oczy, jelita oraz część świadoma mózgu. Polecam uciskanie tego
punktu osobom, które mają skłonność do zasypiania za kierow-
nicą.
*18. Opłucna, wątroba, pęcherzyk żółciowy i nerw kulszowy.
19. Oczy, żołądek i zaburzenia w obrębie kończyny dolnej.
20. Płuca i oskrzela. Masaż tego punktu działa leczniczo na zatoki
szczękowe, uczulenia, stany niedrożności nosa i zaparcia.
21. Płat przedni przysadki mózgowej. Punkt o działaniu pomocni-
czym w pewnych rodzajach niedowładów, uznawany również za
punkt przeciwkaszlowy.
22. Płat tylny przysadki. Masaż tego punktu leczy katar.
23. Błony śluzowe. Masaż pomaga w leczeniu zapalenia zatok przy-
nosowych.
24. Punkt bolesności w przypadku infekcji.
25. Punkt do masowania w razie bólu zębów.
26. Mięśnie twarzy, oczy. Dobre oddziaływanie u chorych na
świnkę.
27. Silny wpływ na prawidłowe krążenie płynów gałki ocznej.
*28. Oddziaływanie na przemianę materii. Punkt środkowy powy-
żej mostka obejmuje wpust żołądka, ma korzystny wpływ na
przełyk i narządy jamy brzusznej (nerki, macicę), a także na
gardło.
29. Oba płaty tarczycy. Te punkty oddziałują na kontrolę ciężaru
ciała, ciepłotę i poziom podstawowej przemiany materii. Warto
pamiętać, że masaż tarczycy pobudza również przytarczyce.
Punkty odruchowe przytarczyc górnych znajdują się w odległo-
ści 1-2 cm powyżej mostka, a punkty przytarczyc dolnych - na
samej jego powierzchni.
30. Po stronie lewej punkt ten kontroluje lewą połowę serca i rękę
lewą, a po stronie prawej - ramię prawe i całą prawą stronę
ciała.
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona przednia 63
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona przednia

*1. Punkty te, położone na obu kościach łonowych, są odpowiednika-
mi znacznej liczby narządów. Masaż punktów 1A i 1E poprawia
odpływ krwi żylnej z kończyn dolnych ku sercu i jest wskazany
w przypadku żylaków i owrzodzeń żylakowatych podudzi. Punk-
ty 1B i ID oddziałują odruchowo na jajniki i jajowody u kobiet
oraz nasieniowody u mężczyzn; warto zauważyć, że stanom obrzę-
kowym narządów rozrodczych towarzyszą często bóle kończyn
dolnych i bóle w dole pleców. Punkt 1C położony na spojeniu
łonowym (połączeniu obu kości łonowych) działa na macicę u ko-
biet i gruczoł krokowy (prostatę) u mężczyzn. Ucisk punktu 1C
palcem wskazującym pobudza pęcherz i cewkę moczową.
*2. Ten punkt, położony w tym samym miejscu co punkt 17, nasila
ewakuację gazów i perystaltykę jelit, a ponadto, z powodu lokali-
zacji na przebiegu meridianu śledziona-trzustka, ma silny wpływ
na dystrybucję insuliny.
*3. Punkt kluczowy, „passe-partout", położony wokół pępka i nie-
zwykle aktywny. W życiu wewnątrzmacicznym tędy właśnie
przebiega sznur pępowinowy, zaopatrujący płód w składniki
odżywcze i tlen; po urodzeniu okolica ta pozostaje nadal życiowo
ważna, ponieważ zawiera cztery punkty odruchowe powiąza-
ne z dwunastnicą, czyli pierwszym, trzydziestocentymetrowym
odcinkiem jelita cienkiego. Masaż tego punktu zaleca się we
wszelkiego rodzaju zaburzeniach ze strony przewodu pokarmo-
wego, takich jak wzdęcia, niestrawność, choroba wrzodowa, za-
burzenia wchłaniania białek, lipidów i węglowodanów, złe przy-
swajanie wapnia, żelaza i innych mikroelementów, jak również
w przewlekłych dolegliwościach na poziomie dolnej części ple-
ców, a nawet w zaburzeniach psychicznych - jako że właśnie
ta okolica dostarcza krwi tętniczej składników odżywczych dla
całego organizmu, a w tym również dla mózgu. Każdy z tych
czterech punktów odpowiada za mniej więcej ośmiocentymetro-
wy odcinek dwunastnicy. Punkty 3C i 3D, położone na lewo od
Ryc. 18
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona przednia

Punkty odruchowe tubwia i kończyn - strona przednia 65
pępka, mają również związek z aortą brzuszną, której silne tętnie-

nie daje się wyczuć pod palcami w czasie masażu odruchowego.
4. Ten punkt, położony na wysokości 2,5 cm powyżej pępka
i obustronnie na taką samą odległość, wywiera działanie na
nerki. Trzeba dodać, że nadnercza, osadzone na górnych bie-
gunach nerek, mają swoje punkty odruchowe w bliskim są-
siedztwie, to znaczy w tej samej odległości bocznej i 5 cm
powyżej pępka.
5. Wprowadzenie prawego palca wskazującego poniżej klatki pier-
siowej po stronie prawej umożliwi nam dotarcie do ważnych
punktów odruchowych trzustki. Podobny ruch po stronie lewej
wspomaga pracę śledziony.
6. Ten punkt, usytuowany na dolnym biegunie mostka, wywiera
działanie wspomagające żołądek i splot słoneczny.
7. Punkt położony po wewnętrznej stronie ramienia na poziomie
sutka oddziałuje na wątrobę.
8. Ten punkt, położony między żebrem czwartym i piątym, aktywu-
je płuca i pęcherzyk żółciowy.
9. Punkt między trzecim i czwartym żebrem, kontrolujący pęche-
rzyk żółciowy i wątrobę.
10. Punkt między drugim i trzecim żebrem, wpływający na tarczycę
i serce.
11. Punkt między pierwszym i drugim żebrem, działający na tarczy-
cę i przytarczyce.
12. Ten punkt, położony na bocznym krańcu obojczyka, ma wpływ
na ręce, barki i szyję, a ponadto pobudza krążenie w kierunku
od wątroby do serca.
13. Punkt położony między obojczykami i pierwszą parą żeber, wy-
korzystywany do oddziaływania na tarczycę i przytarczyce.
14. Ten punkt, ukryty pod piersiami na wysokości między piątym
i szóstym żebrem, ma związek z żołądkiem po stronie lewej
i z wątrobą po prawej.
15. Punkt położony po stronie lewej między siódmym i ósmym że-
brem, aktywujący trzustkę.
16. Punkt znajdujący się na ręce w pobliżu łokcia, regulujący dys-

trybucję płynów w organizmie.
17. Ten punkt, położony między pępkiem a grzebieniem kości bio-
drowej, ma wpływ na okrężnicę zstępującą i esicę.
18. Ten punkt, ukryty głęboko w mięśniach uda, wspomaga czyn-
ność jelita grubego. Aby do niego dotrzeć, musimy uciskać tak
mocno, aż wyczujemy pod palcami kość.
19. Ta okolica, położona wzdłuż przebiegu mięśnia zwanego napręża-
czem powięzi szerokiej na udzie, masowana w kierunku zstępu-
jącym zatrzymuje biegunkę, a masowana w kierunku wstępują-
cym - przeciwdziała zaparciu.
20. Masaż tego punktu stosuje się w celu oddziaływania na przysadkę
mózgową. Niemal wszyscy młodzi ludzie eksperymentujący z nar-
kotykami czy lekami wykazują wrażliwość tego punktu na ucisk.
*21. Masaż tej okolicy, znajdującej się wzdłuż całej kości piszczelo-
wej, dodaje energii jelitu grubemu. Siła ucisku musi być in-
dywidualnie dobrana, gdyż często nawet lekki dotyk w tym miej-
scu wywołuje żywą bolesność.
Punkty odruchowe tułowia i kończyn -

strona grzbietowa
1. Ten punkt, położony na tylno-bocznej powierzchni łydki, wspo-
maga mięśnie kończyn dolnych i całego ciała.
2. Punkt, położony po boku łydki tuż za kością piszczelową, zmniej-
sza dolegliwości z obszaru stawu biodrowego i kończyny dolnej,
a także pobudza wydzielanie hormonów płciowych.
3. Punkt położony w osi łydki na jej powierzchni tylnej; jego masaż
łagodzi bóle kończyny oraz zaburzenia ze strony jelita grubego.
*4. Punkt znajdujący się na czubku kości guzicznej; wyzwala ener-
gię ogarniającą narządy płciowe, żołądek i mózg.
* Proszę zauważyć, że poza punktami 4. i 18. wszystkie inne mają paty.

Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona grzbietowa 67
Ryc. 19
Punkty odruchowe tułowia I kończyn - strona grzbietowa

*5. Okolica kości krzyżowej, której osiem otworów stanowi punkt

wyjścia ważnych nerwów układu współczulnego, pobudzających
nasze ciało od odbytnicy aż po mózg. Jeśli ucisk któregoś z tych
punktów wywołuje ból, należy skontrolować stan narządów
płciowych.
6. Punkt położony na poziomie piątego kręgu lędźwiowego, pomoc-
ny w łagodzeniu bólu bioder i kończyn, a także wyzwalający
energię dla jelita grubego.
7-8. Punkty leżące między drugim i piątym kręgiem lędźwiowym. Ich
masaż pozwala uwolnić się od bólów zlokalizowanych w dole
pleców.
9. Punkt między pierwszym i drugim kręgiem lędźwiowym; po stro-
nie lewej oddziałuje na jamę brzuszną, jelito grube, żołądek
i uda, a po prawej - na wyrostek robaczkowy i pęcherzyk żół-
ciowy.
*10. Punkt położony między dwunastym kręgiem piersiowym a pierw-
szym lędźwiowym, wywierający wpływ na nerki.
•11. Punkt położony między jedenastym i dwunastym żebrem, dzia-
łający na nadnercza.
12. Punkt między żebrem dziesiątym i jedenastym; wywiera wpływ
na nadnercza i jelito cienkie.
13. Punkt wpasowany między dziewiątym i dziesiątym kręgiem pier-
siowym; oddziałuje na jelito cienkie po stronie lewej i na prze-
ponę po prawej.
14. Punkt między ósmym a dziewiątym kręgiem piersiowym, o dzia-
łaniu na jelito cienkie.
*15. Punkt między ósmym a dziewiątym kręgiem piersiowym, zwią-
zany z trzustką po stronie prawej i ze śledzioną po lewej.
16. Punkt położony między szóstym a siódmym kręgiem piersiowym;
wspomaga pracę przepony.
17. Punkt między piątym a szóstym kręgiem piersiowym, związany
z żołądkiem po stronie lewej i z wątrcbą po prawej.
*18. Punkt położony na siódmym, ostatnim kręgu szyjnym, w miejscu
połączenia szyi z linią barków. Wspomaga przysadkę mózgową,
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona grzbietowa 69
tarczycę i każdą z kości naszego ciała. W razie złamania kostne-

go na dowolnym poziomie punkt ten staje się żywo bolesny.
19. Ten punkt, położony u przyczepu mięśnia czworobocznego, pełni
rolę ważnego skrzyżowania napięć nerwowych, których elimina-
cja umożliwia relaks.
20. Punkt położony między pierwszym i drugim żebrem; o działaniu
na tarczycę i przytarczyce.
21. Punkt między drugim i trzecim żebrem, wyzwala energię dla
tarczycy i serca.
22. Punkt między trzecim i czwartym kręgiem piersiowym; wywiera
wpływ na płuca i pęcherzyk żółciowy.
23. Ten punkt, położony między czwartym i piątym kręgiem piersio-
wym, również oddziałuje na płuca.
24. Punkt położony w tylnej części stawu barkowego. Dostęp do
niego sprawia trudności przy automasażu, jest to jednak bardzo
ważne miejsce w leczeniu zapalenia kaletki maziowej lub innych
dolegliwości na poziomie stawu barkowego i ręki.
25. Ten punkt znajduje się na łopatkach, na wysokości między
ósmym i dziewiątym żebrem i ma wpływ na narządy płciowe.
26. Punkt położony na szczycie łokcia (należy zgiąć łokieć, by go
odnaleźć), działa na przytarczyce, a także pomaga w utrzyma-
niu prawidłowego poziomu glukozy u chorych na cukrzycę lub
u osób ze skłonnościami do hipoglikemii.
*27. Okolica wzdłuż grzebienia kości biodrowej u wlotu miednicy
aktywuje czynność jelit, wspomaga trawienie i poprawia meta-
bolizm białek. Do codziennego masowania w razie problemów
z kontrolą wagi, jako że otyłość często kojarzy się ze spowolnie-
niem pracy jelit.
Podsumowanie
Stopy, dłonie i twarz są zwykle łatwiejsze do masażu niż inne okolice cia-
ła; zależało mi jednak na omówieniu punktów odruchowych znaj-
dujących się na przedniej i tylnej powierzchni tułowia i kończyn (ryciny
18 i 19), jako że niektóre z nich mają duże znaczenie w akupresurze.
Dłonie zawierają te same strefy odruchowe co stopy, jednak z racji

mniejszej powierzchni są znacznie intensywniej masowane podczas na-
szych codziennych czynności. Dlatego też stają się jakby mniej wrażliwe
i trudniej jest masować je skutecznie dla wywołania odruchów z odpo-
wiednich stref. Praca nad pewnymi punktami przynosi jednak wspaniałe
efekty, a ponadto dłonie mają tę zaletę, że są najłatwiej dostępne.
Również na twarzy kryje się wiele łatwo dostępnych punktów o nie-
zwykłych właściwościach. Ich masaż daje szczególnie korzystne efekty
w trojakiego rodzaju poważnych i częstych problemach, jakimi są bóle
głowy, zaparcia i niedowłady.
W następnych rozdziałach postaram się wyłuskać najważniejsze
spośród setek punktów odruchowych rozproszonych po całym ciele.
Skoncentruję się na tych, których prawdziwą skuteczność potwierdziły
moje wieloletnie doświadczenia w praktykowaniu akupresury.
VI
Akupresura a gruczoły
wydzielania wewnętrznego
Charakterystyka gruczołów
Do gruczołów wydzielania wewnętrznego zaliczamy: tarczycę, przytarczy-
ce, nadnercza, trzustkę, przysadkę mózgową, szyszynkę oraz gonady,
czyli jajniki i jądra. Są one niewidzialnymi aniołami stróżami naszego
organizmu, oddziałującymi na wszelkie aktywności życiowe, w tym rów-
nież na sferę psychiki.
Przysadka mózgowa
Przysadka leży u podstawy mózgu, w zagłębieniu kości klinowej czaszki,
zwanym siodełkiem tureckim. Składa się z dwóch płatów połączonych lej-
kiem. Płat przedni odgrywa ogromną rolę w układzie hormonalnym, ponie-
waż produkuje hormon wzrostu, tyreotropinę (TSH) - hormon kontrolujący
czynność tarczycy, hormony FSH i LH, sterujące fizjologią jajników i jąder,
prolakrynę pobudzającą sutki do laktacji oraz hormon adrenokortyko-
tropowy (ACTH), nadrzędny w stosunku do kory nadnerczy. Płat przedni
przysadki pobudza wydzielanie moczu i kontroluje przemianę materii na-
szego ciała, chroniąc je przed wychudzeniem czy otyłością.
Wyciąg płata tylnego przysadki - tak zwana pituitryna - zawiera dwa
hormony: oksytocynę i hormon antydiuretyczny (ADH). Oddziałują one
na układ krążenia, mięśnie gładkie (oksytocyna pobudza macicę do skur-
czów porodowych), wchłanianie wody w nerkach i metabolizm węglowo-
danów. Płat tylny przysadki pobudza wzrost ciśnienia tętniczego, zwalnia
72 Akupresura a gruczoty wydzielania wewnętrznego
rytm serca i przyspiesza oddychanie. Jego niewydolność prowadzi do

zaburzeń wielu układów organizmu i wywołuje moczówkę prostą - cho-
robę charakteryzującą się wydalaniem ogromnych ilości moczu i hiper-
glikemią.
Przysadka mózgowa rzutuje również na osobowość. Dominacja płata
tylnego przejawia się tendencją do przewagi cech kobiecych - łagodności,
uczuciowości, szczególnej wrażliwości. Płat przedni sprzyja z kolei prze-
wadze cech męskich. Osoby o dominującym wpływie płata przedniego
wykazują dużą inteligencję teoretyczną i praktyczną, i to głównie spo-
śród nich rekrutują się filozofowie, twórcy i wynalazcy.
Chociaż przysadka waży zaledwie pół grama, odgrywa decydującą
rolę w całym układzie hormonalnym i bywa nieraz nazywana dyrygen-
tem orkiestry gruczobwej.
Szyszynka
Również bardzo maleńka (wielkości ziarnka zboża) szyszynka wydaje
się - w miarę postępu w badaniach naukowych - gruczołem o coraz
większym znaczeniu. Jest ona położona w głębi mózgu. Wielu dawnych
uczonych uznawało ją za siedlisko duszy czy nasze „trzecie oko".
Nowoczesna biologia wykazała, że szyszynka odgrywa aktywną rolę
w cyklu funkcjonowania narządów płciowych. W ciemności i z dala od
wszelkich bodźców gruczoł ten wydziela melatoninę i serotoninę. Związ-
ki te działają hamująco na pracę gonad i regulują nasz dobowy rytm
światła-pracy oraz ciemności-snu.
Uczeni przypuszczają, że szyszynka ma jeszcze inne zadania do speł-
nienia, jednak wiedza na ten temat pozostaje jeszcze ciągle niepełna.
Tarczyca
Tarczyca znajduje się u podstawy szyi. Jest zbudowana z dwóch płatów
połączonych tak zwaną cieśnią. Dwa najważniejsze hormony tarczycy to
tyroksyna i trójjodotyronina, złożone podobnie jak aminokwasy z węgla,
wodoru, tlenu i azotu oraz z jodu.
Tarczyca, której masa wynosi 30-60 g, czyli mniej niż jedna tysięczna
masy ciała, wychwytuje i gromadzi aż jedną piątą jodu zawartego w ca-
Charakterystyka gruczołów 73
lym organizmie. Mimo że wagowo są to ilości bardzo znikome - maksy-

malnie do ośmiu miligramów - stężenie jodu w tarczycy jest nawet
350 razy większe niż w każdej innej tkance ustroju, włącznie z krwią.
Hormony tarczycy mają ogromny wpływ na metabolizm, prawidłowy
rozwój fizyczny i umysłowy, stan skóry i włosów, a także na stabilność
emocjonalną. Dzieje się tak dlatego, że kontrolują one poziom pobudze-
nia włókien nerwowych i wykorzystanie tlenu przez każdą komórkę
organizmu, a komórki nerwowe należą do najwrażliwszych na jakiekol-
wiek zaburzenia w tym zakresie.
Przytarczyce
Przytarczyce występują w liczbie czterech i leżą zagłębione w tarczycy.
Ich główna rola polega na wydzielaniu parathormonu, odpowiedzialnego
za regulację gospodarki wapniowej organizmu. Parathormon czuwa nad
utrzymaniem względnie stałego stężenia wapnia we krwi, co jest o tyle
ważne, że jakiekolwiek większe wahania w jego poziomie prowadzą do
zaburzeń równowagi elektrolitowej osocza, uniemożliwiających prawidło-
we funkcjonowanie nerwów i mięśni.
Nadnercza
Parzyste nadnercza niczym czapeczki osadzone są na górnych biegunach
nerek. Gruczoły te mają wpływ na całą naszą aktywność życiową, energię,
dzielność i zdolność do znoszenia codziennego stresu. Nadnercza składają
się z dwóch części: zewnętrznej kory i wewnętrznego rdzenia, które różnią
się znacznie między sobą pod względem budowy i czynności. Kora wydziela
wiele hormonów sterydowych, zwanych ogólnie kortykoidami lub korty-
kosteroidami (np. kortyzon), natomiast rdzeń produkuje tak zwane kate-
cholaminy - głównie adrenalinę i w mniejszych ilościach noradrenalinę.
Hormony kory nadnerczy oddziałują na metabolizm węglowodanów,
białek, lipidów i związków mineralnych; hormony rdzenia są natomiast
najważniejszymi hormonami stresu: przyspieszają rytm serca, mobilizują
układ krążenia do większej pracy i podnoszą poziom glukozy we krwi.
Strach stymuluje wydzielanie adrenaliny, podczas gdy noradrenalina
wydaje się podsycać gniew i gotowość do reakcji obronnej.
74 Akupresura a gruczoły wydzielania, wewnętrznego
Istnieje przypuszczenie, że nadnercza osób nieśmiałych i intrower-

tycznych charakteryzują się wydzielaniem skąpych ilości noradrenali-
ny i znacznych ilości adrenaliny. Hans Selye, światowej sławy uczony
z Montrealu, podkreśla wielką różnorodność atakujących nas bodźców
(takich jak chłód, oparzenie, upał, emocje itp.), zdolnych do pobudzenia
osi podwzgórze-przysadka-nadnercza, w następstwie czego dochodzi do
masywnego uwalniania hormonów. Taka odpowiedź neurohormonalna
przebiega w trzech następujących po sobie fazach. Są nimi: 1. reakcja
alarmowa, 2. stadium oporu, w czasie którego dochodzi do adaptacji
organizmu do sytuacji stresowej oraz 3. stadium wyczerpania, pojawia-
jące się w różnym czasie, zależnie od możliwości oporu bądź adaptacji
danego organizmu.
Trzustka
Trzustka leży w jamie brzusznej do tyłu od żołądka, między wątrobą
a śledzioną. Składa się z trzech części: głowy, trzonu i ogona. Bywa na-
zywana ślinianką brzuszną, ponieważ już wtedy, gdy smakujemy po-
karm, czy nawet tylko czujemy jego zapach, trzustka zaczyna wydzielać
do dwunastnicy soki trawienne razem z wydzielaniem śliny przez ślinian-
ki. Trzustka pełni bowiem podwójną rolę - gruczołu zewnątrz- i we-
wnątrzwydzielniczego. Sok trzustkowy, produkowany w objętości ponad
półtora litra dziennie, zawiera enzymy trawienne rozkładające białka,
tłuszcze i węglowodany.
W całym miąższu trzustki, a głównie w ogonie, rozrzucone są
ponadto tak zwane wyspy Langerhansa, czyli skupiska komórek we-
wnątrzwydzielniczych, produkujących niezwykle ważny hormon - in-
sulinę. Główna rola insuliny polega na regulacji metabolizmu glukozy,
utrzymywaniu jej stałego poziomu we krwi oraz na nadzorze nad
gromadzeniem jej nadwyżek w postaci glikogenu w wątrobie i w mięś-
niach.
Wyspy Langerhansa wydzielają ponadto glukagon, hormon antagoni-
styczny względem insuliny, podwyższający glikemię i uczestniczący w wy-
dalaniu przez nerki związków nieorganicznych, takich jak sód, potas,
wapń i fosfor.
Grasica
Grasica znajduje się w klatce piersiowej za mostkiem. Jest dobrze roz-
winięta u dziecka, ale zaczyna zanikać już w okresie dojrzewania i w efek-
cie u człowieka dorosłego przedstawia narząd nieduży i włóknisty. Jest
zbudowana z dwóch płatów.
Uczeni są zgodni, że grasica pełni ważną rolę w produkcji i przygo-
towaniu limfocytów - jednego z rodzajów krwinek białych - do obrony
organizmu przed zakażeniem. W swoich badaniach Hans Selye wymienia
ponadto grasicę wśród narządów zaangażowanych w reakcję organizmu
na stres, obok nadnerczy i węzłów chłonnych.
Podejrzewa się również, biorąc pod uwagę uwstecznianie się grasicy
po okresie dojrzewania, że może ona mieć związek z rozwojem drugorzę-
dowych cech płciowych. Inne hipotezy przypisują jej ponadto wpływ na
czynność nerwowo-mięśniową.
Gonady
Nazwa gonady obejmuje gruczoły płciowe żeńskie i męskie, czyli jajniki
i jądra. Parzyste jajniki leżą w miednicy mniejszej, a wielkością i kształ-
tem przypominają migdały. W ciągu całego okresu rozrodczego jajniki
dostarczają około trzystu dojrzałych komórek jajowych, po jednej na cykl
miesiączkowy, trwający średnio 28 dni. Każdy cykl składa się z trzech
faz: dojrzewania komórki jajowej, owulacji, czyli jej uwolnienia do jajo-
wodu, oraz tworzenia się ciałka żółtego, niezbędnego do zagnieżdżenia
się i rozwoju jaja w macicy w razie ciąży. Oprócz produkcji komórek
jajowych jajniki wydzielają hormony płciowe w postaci estrogenów i pro-
gesteronu. Poza sterowaniem przemianami zachodzącymi w czasie cyklu
miesiączkowego estrogeny pobudzają proliferację komórek w pewnych
okolicach i narządach ciała (przede wszystkim w macicy i pochwie, ale
również w tkankach biodra, uda, okolicy łonowej, sutku), odpowiadają
za popęd płciowy u kobiety, a także mają wpływ na metabolizm wapnia,
bilans wodny organizmu (nasilają zatrzymywanie wody) oraz w pewnym
stopniu na metabolizm węglowodanów.
Progesteron, nazywany również luteiną, pobudza sekrecję gruczołów
mlecznych sutka oraz rozrost komórek błony śluzowej macicy, hamuje
76 Akupresura a gruczoły wydzielania wewnętrznego
Ryc. 20
Położenie gruczołów wydzielania wewnętrznego i ich stref odruchowych
czynność skurczową macicy i zapobiega wydaleniu zapłodnionej komórki

jajowej. Jest to hormon ochronny ciąży.
Jądra, gruczoły płciowe męskie, mają kształt owalny i mieszczą się
poza jamą brzuszną w worku mosznowym. Produkują komórki rozrodcze
męskie, czyli plemniki (spermatozoidy), w ilości 200 milionów dziennie,
a jednocześnie wydzielają hormony płciowe męskie: testosteron, andro-
steron i dehydroandrosteron.
Testosteron jest najaktywniejszym spośród nich. Począwszy od okre-
su dojrzewania, pobudza rozrost jąder dla ułatwienia produkcji plem-
Masaż stref odruchowych gruczołów wydzielania wewnętrznego 77
ników i steruje rozwojem pozostałych narządów płciowych męskich -

moszny i prącia, które dziesięciokrotnie zwiększa swą objętość. Testoste-
ron odpowiada również za drugorzędowe cechy płciowe, jak na przykład
owłosienie twarzy, brzucha, okolicy łonowej i klatki piersiowej oraz owło-
sienie głowy ze skłonnością do łysienia u mężczyzn predysponowanych
do tego genetycznie. Pobudza on również rozwój krtani i umożliwia
mutację głosu. Hormony płciowe męskie kształtują odpowiednie męskie
cechy psychiki oraz odpowiadają za popęd płciowy. Testosteron uczest-
niczy ponadto w metabolizmie lipidów.
Masaż stref odruchowych gruczołów

wydzielania wewnętrznego
G Przysadka mózgowa
W celu aktywacji przysadki masujemy punkt odruchowy, położony

w centralnej części opuszki palucha lub kciuka. Przy masażu tego
punktu należy posługiwać się końcem ołówka, ponieważ sama przy-
sadka jest maleńka, a jej strefa odruchowa nie większa od łebka
szpilki. Osobiście zalecam raczej masaż kciuka. Za pomocą dwóch
ołówków można ponadto masować jednocześnie płat przedni i tylny.
Inny ważny punkt odruchowy przysadki znajduje się na czole (patrz
rycina 17, punkt 16).
0 Szyszynka
Strefa odruchowa szyszynki leży tuż powyżej strefy odruchowej przysadki

w kierunku dośrodkowym, na opuszce kciuka i palucha.
• Tarczyca
Strefa odruchowa tarczycy znajduje się u podstawy palucha w pierwszej

1 drugiej strefie obu stóp. Podczas masażu ucisk powinien być dość
intensywny, ponieważ punkty odruchowe są mocno zagłębione w tkan-

kach stóp.
Inny ważny punkt tarczycy znajduje się na siódmym kręgu szyjnym,
w miejscu połączenia szyi z linią barków (patrz rycina 19, punkt 18).
Tarczyca, przysadka mózgowa i gonady są ściśle powiązane czynno-
ściowo, dlatego też zaburzenia w pracy jednego z gruczołów często po-
ciągają za sobą złe funkcjonowanie pozostałych. Musimy więc przyjąć
jako ważną zasadę, że poprawa naszego ogólnego stanu fizycznego wy-
maga masażu całego układu gruczołów dokrewnych, tak aby „symfonia
hormonalna" w naszym organizmie odgrywana była harmonijnie i bez
jednej fałszywej nuty.
• Przytarczyce
Cztery małe gruczoły przytarczyczne są łatwiej dostępne na podeszwie
stopy niż na dłoni. Zazwyczaj pobudza sieje dostatecznie podczas masażu
ukierunkowanego na tarczycę. Jeśli jednak zależy nam na rozwiązaniu
jakiegoś szczególnego problemu na poziomie przytarczyc, możemy dotknąć
bezpośrednio ich strefy, stosując ucisk nieco silniejszy niż dla tarczycy.
• Grasica
Strefa odruchowa grasicy leży dokładnie pośrodku stopy. Z powodu tego
umiejscowienia jest ona zwykle dostatecznie pobudzana podczas chodze-
nia, w związku z czym nie musimy osobno się nią zajmować.
O Nadnercza
Punkty odruchowe nadnerczy leżą w bliskim sąsiedztwie punktów nerek,

niemal w centrum obu stóp. Zwieńczające nerki gruczoły nadnerczowe
otrzymują swoją dawkę masażu w sposób naturalny, bez potrzeby wyko-
nywania specjalnych zabiegów.
Pomimo to John F. Thie w swojej książce Touchjor Health (Dotyk dla
zdrowia) kładzie nacisk na pobudzanie nadnerczy poprzez masaż punk-
Wskazania do masażu układu hormonalnego 79
tów położonych obustronnie w odległości 5 cm od brzegów pępka i 2,5 cm

powyżej niego, jak również punktów znajdujących się 2,5 cm po bokach
kręgosłupa, na wysokości między dziesiątym a jedenastym oraz jedena-
stym a dwunastym kręgiem piersiowym (patrz rycina 18, punkt 4, i rycina
19, punkt 11).
• Gonady
Strefy odruchowe gonad stanowią wyjątek, ponieważ znajdują się nie na

podeszwie, lecz na bocznych powierzchniach stóp. Strefy jąder u męż-
czyzn i jajników u kobiet leżą pośrodku odcinka między kostką boczną
a piętą, po stronie zewnętrznej stopy.
Strefy odruchowe prostaty u mężczyzn i macicy u kobiety leżą rów-
nież na linii między kostką a piętą, tyle że po stronie przyśrodkowej stóp.
Wskazania do masażu układu hormonalnego

Zapalenie stawów
Zapalenie stawów i pokrewne mu choroby (zmiany zwyrodnieniowe,
reumatyzm itp.) dotykają od zarania dziejów ogromnych rzesz ludzi,
przysparzając niezliczonych cierpień.
Mimo że sama nazwa sugeruje proces zapalny toczący się w obrę-
bie stawów, należy pamiętać, że choroba - a właściwie choroby, bo
zapalenie stawów występuje w licznych postaciach - bynajmniej się do
nich nie ogranicza i dotyczy całego organizmu. Bardzo złożone są
również jej przyczyny. Zmiany stawowe mogą wystąpić w zespołach
złego trawienia i wchłaniania, w stanach niedoboru witamin lub soli
mineralnych*, w zatruciu metalami ciężkimi (Jak rtęć, ołów, arsen,
kadm itp.), w zaburzeniach krążenia i wydalania szkodliwych produk-
* Gorąco polecam wykonanie analizy włosów, umożliwiającej określenie poziomu

dwudziestu podstawowych związków mineralnych, jakie występują w naszych komórkach.
Więcej informacji na ten temat można uzyskać, zwracając się do Minerał Lab. Inc., 22455
- Marple Court Hayward, Ca. 94541, USA.
tów przemiany materii, w zaburzeniach układu hormonalnego czy od-

pornościowego.
Każdy ucisk punktu odruchowego wyzwala pewną porcję życio-
dajnej energii magnetycznej, która przenika przez nasze ciało, aby
dotrzeć do pobudzanego narządu. Akupresura umożliwia tym samym
eliminację .spięć" w naszym obwodzie energetycznym, co znosi stan
biochemicznego przeciążenia stawów, przywraca im giętkość i łagodzi
liczne dolegliwości bólowe, jakie towarzyszą większości zmian sta-
wowych.
Masaż należy rozpocząć od stref odruchowych gruczołów dokrew-
nych. Zaczynamy od przysadki mózgowej, co jednocześnie pozwala nam
pobudzić szyszynkę. Przy pierwszych zabiegach ucisk musi być umiar-
kowany i ograniczać się do dwóch-trzech minut, a to dlatego, by nie
przeciążać nerek nadmiarem szkodliwych substancji do wydalenia, na-
gromadzonych od dłuższego czasu. W miarę kontynuowania zabiegów
przysadce będzie można poświęcić około dziesięciu minut i zwiększyć siłę
ucisku.
Następnie przechodzimy do strefy tarczycy, poniżej palucha, którą
uciskamy na tyle mocno, by dotrzeć do przytarczyc. Kolejno zajmujemy
się masażem strefy nadnerczy, położonej niemal w samym centrum
stopy, a stąd przechodzimy do strefy trzustki, jako że w chorobach
stawów bardzo często zdarzają się zaburzenia metabolizmu węglowoda-
nów. Ponieważ strefy odruchowe nadnerczy i trzustki blisko ze sobą
sąsiadują, możemy masować je prawie równocześnie. Kolejnym etapem
będzie masaż strefy odruchowej gonad.
Musimy wreszcie wyszukać punkty związane bezpośrednio z boles-
nymi stawami, odwołując się do rycin 13, 14, 15 i 16.
Na koniec seansu wykonujemy masaż całych stóp.
Musimy okazać zaufanie naturze i wytrwać w przekonaniu, że odkry-
wa ona przed nami możliwość pobudzenia produkcji hormonów bez
uciekania się do iniekcji kortykoidów, którym często towarzyszą wysoce
szkodliwe objawy uboczne.
Czas trwania zabiegów waha się od kilku tygodni do kilku miesięcy,
zależnie od stopnia zaawansowania zmian.
Cukrzyca
Trzustka dostarcza naszemu organizmowi insulinę niezbędną do prawid-
łowego wykorzystywania węglowodanów i tłuszczów. Jeśli z jakiegoś po-
wodu nie jest ona w stanie wydzielić wystarczających ilości hormonu,
poziom cukru we krwi wzrasta, czemu towarzyszą liczne objawy, takie
jak wzmożone pragnienie, obfite wydalanie moczu, świąd skóry, chud-
nięcie, nudności, wymioty, bóle głowy, a nawet śpiączka. Chorzy na
cukrzycę mają osłabioną odporność na infekcje, a w miarę upływu lat
zagrażają im również liczne powikłania narządowe, zwłaszcza ze strony
układu krążenia, nerek i oczu. Warto wiedzieć, że trzustka jest narządem
bardzo wrażliwym na nadużycia pokarmowe, które -jeśli powtarzają się
regularnie - mogą doprowadzić do wyczerpania jej możliwości i utrwale-
nia zaburzeń w metabolizmie glukozy, niezbędnego „paliwa" dla naszych
mięśni i mózgu.
Na szczęście mamy możliwość oddziaływania na trzustkę i przy-
wracania jej prawidłowego stanu czynnościowego. Należy w tym celu
masować stopy powyżej strefy odruchowej nerek, między strefami
nadnerczy i do tyłu od strefy żołądka. Dodatkowy ważny punkt odru-
chowy trzustki leży między siódmym a ósmym żebrem, w pobliżu
chrząstki łączącej żebra z mostkiem, a także na plecach w odległości
2,5 cm po obu stronach kręgosłupa, na wysokości między siódmym
a ósmym kręgiem piersiowym (patrz rycina 18, punkt 15, i rycina 19,
punkt 15).
Możemy również pobudzać palce dłoni i stóp należące do stref 1., 2.
i 3., ponieważ strefy te mają związek z trzustką.
Nie zapominajmy o masażu gruczołów współpracujących z trzustką,
czyli przysadki i nadnerczy. W regulacji poziomu glukozy we krwi ważną
rolę odgrywa wątroba, tak więc jej strefa odruchowa powinna również
otrzymać swoją dawkę masażu. Zabiegom akupresury musi oczywiście
towarzyszyć przestrzeganie odpowiedniej diety i pozostałych zaleceń le-
karskich.
Akupresurę stosuje się od sześciu miesięcy do roku, ponieważ popra-
wa stanu trzustki dokonuje się wolniej niż większości innych narządów.
Osoby leczone insuliną powinny szczególnie uważać na wstrzykiwane
82 Akupresura a gruczoty wydzielania wewnętrznego
dawki, jako że pod wpływem masaży wzrośnie wydzielanie ich własnej

insuliny. Dopasowanie dawek insuliny do tej nowej sytuacji musi nastą-
pić w porozumieniu i ścisłej współpracy z lekarzem.
Hipoglikemia
Hipoglikemia, czyli niedocukrzenie krwi, jest bardzo nieprzyjemnym sta-
nem, do którego dochodzi - poza przypadkami chwiejnej czy niewłaściwie
leczonej cukrzycy - wskutek wydzielania przez trzustkę nadmiaru insu-
liny w odpowiedzi na nadmiar węglowodanów pokarmowych. Jest to jak-
by odwrotność cukrzycy. Hipoglikemia zdarza się częściej niż moglibyśmy
przypuszczać: uznani na całym świecie specjaliści w dziedzinie żywienia,
jak na przykład wybitny amerykański biochemik Carlton Frederick,
utrzymują, że zaburzenie to dotyczy aż dziesięciu procent populacji ame-
rykańskiej.
Biorąc pod uwagę, że glukoza krążąca we krwi jest podstawowym
źródłem energii dla każdej z sześćdziesięciu bilionów komórek naszego
ciała (która to liczba sześćsetkrotnie przewyższa liczbę gwiazd Drogi
Mlecznej), znaczenie utrzymania jej właściwego poziomu we krwi (60-100
mg na 100 ml) nie może budzić najmniejszych wątpliwości. Jeśli spadnie
on znacznie poniżej dolnej granicy, dochodzi do licznych zaburzeń, wśród
których do najczęściej występujących należą: uczucie wilczego głodu,
bezsenność w środku nocy (około trzeciej nad ranem), dekoncentracja
umysłowa, migrena, reakcje uczuleniowe, depresja i wiele innych. Hipo-
glikemia jest zaburzeniem o bardzo bogatej symptomatologii, naśladują-
cym nieraz ciężką nerwicę czy wręcz psychozę.
Chociaż trzeba oczywiście wystrzegać się przed przypisywaniem hi-
poglikemii odpowiedzialności za wszelkie możliwe perturbacje psychicz-
ne, ja osobiście mam głębokie przekonanie, że miliony ludzi rujnują sobie
życie i cierpią, nie mogąc osiągnąć pełnej samokontroli z powodu tak
banalnego, jak obniżony poziom cukru we krwi. Moje przeświadczenie
opiera się na konkretnych dowodach: należy do nich na przykład książka
J.I. Rodale'a pt. Natural Health Sugar And The Cńminal Mind (Naturalny
cukier zdrowia a umysł kryminalny), przedstawiająca tezę, że nadmierna
konsumpcja skoncentrowanego cukru może być ważniejszą przyczyną
przestępczości wśród młodzieży niż alkohol i narkotyki. W magazynie

„Prevention" z maja 1978 roku Barbara Reed, specjalista od resocjaliza-
cji młodych przestępców, podkreśla ważność wpojenia im zasad zdrowego
odżywiania, które dla wielu oznaczają pierwszy krok poza świat patologii
społecznej w kierunku normalnego życia.
Nowojorski psychiatra, dr Herbert L. Newbold, sprawdza glikemię
u wszystkich swoich pacjentów w przekonaniu, że jej prawidłowy poziom
jest niezbędnym warunkiem równowagi psychicznej. Podobną opinię
wyrażają Jean-Paul Duruisseau, lekarz z Montrealu, w swojej książce
La mort lente par le sucre (Cukier jako przyczyna powolnej śmierci)
i doktor Abrahamson w książce Le Corps, 1'Espńt et le sucre (Ciało,
umysł i cukier). Jest to tak ważne zagadnienie, że mogłabym napisać
0 nim osobną i dobrze udokumentowaną książkę.
Cukier w różnych postaciach nie jest oczywiście jedynym sprawcą
hipoglikemii. Do jego „wspólników" zaliczamy alkohol, herbatę, kawę,
czekoladę, a także uzależnienia pokarmowe, które mogą być czynnikiem
wywołującym lub nasilającym problem.
Akupresura pomaga skorygować to niedoceniane, a tak brzemienne
w skutkach, zaburzenie. Oczywiście trzeba masować w tym celu strefę
odruchową trzustki, ale także nadnerczy, przysadki, grasicy, gonad
1 tarczycy. Nie można również zapominać o strefie wątroby, gdyż zabu-
rzenia z jej strony należą do częstych przyczyn hipoglikemii.
Stany zmęczenia
Złe funkcjonowanie układu hormonalnego leży u podłoża wielu proble-
mów zdrowotnych. Przykładowo, stany przewlekłego zmęczenia mają
często związek z przekrwieniem tarczycy i nadnerczy. Może odpowiadać
za nie również dysfunkcja przysadki mózgowej.
Jeśli wstajemy z łóżka równie zmęczeni jak przed zaśnięciem, oznacza
to, że potrzebujemy masażu stref odruchowych tych gruczołów. Masaż
bolesnych punktów powinien trwać łącznie około dziesięciu minut.
Aby uzyskać szybki przypływ energii, zaczynamy od krótkiego masażu
stref odruchowych gruczołów dokrewnych: najpierw tarczycy (przez około
trzydzieści sekund), później przysadki i na koniec gonad. Następnie prze-
chodzimy do strefy odruchowej śledziony, która stanowi duże zasoby ener-

gii życiowej i krwinek czerwonych. Strefa śledziony znajduje się na pode-
szwie lewej stopy. Znajdziemy ją, kładąc palce u podstawy małego palca
stopy (jest to strefa odruchowa serca), a następnie przesuwając je tuż
poniżej tej wypukłości. Kończymy seans ogólnym masażem stóp.
Zabiegi akupresury są szczególnie wskazane wtedy, gdy jesteśmy
bardzo zmęczeni, na przykład po długiej jeździe samochodem, po ucią-
żliwym dniu pracy itp. Akupresura umożliwia nam naładowanie akumu-
latorów nerwowych - naszych własnych i członków rodziny.
Nadczynność tarczycy
Wzmożona aktywność tarczycy, często w połączeniu z jej przerostem
(wolem), prowadzi do stanu rozstroju nerwowego, drażliwości, drżenia rąk
i ogólnie złego samopoczucia. Są to objawy nadczynności tarczycy, którym
w pewnych przypadkach towarzyszy również wytrzeszcz gałek ocznych
i znaczne przyspieszenie rytmu serca (do 150 i więcej uderzeń na minutę).
W leczeniu tej choroby mogą pomóc suplementy jodu w diecie,
a także akupresura. Według doktora Fitzgeralda, pioniera w tej dziedzi-
nie, właśnie w odniesieniu do nadczynności tarczycy można spodziewać
się jak najlepszych efektów masażu leczniczego. Stosował on ucisk ścian
nozdrzy tylnych za pomocą cienkiego zgłębnika, a ponadto zalecał pa-
cjentom zakładanie opasek uciskowych na stawy kciuka, palca wskazu-
jącego i środkowego na 10-15 minut, trzy lub cztery razy dziennie. Jego
wieloletnie doświadczenie wykazało, że przywracanie prawidłowego stanu
tarczycy wymaga od dwóch do ośmiu miesięcy zabiegów. Doktor Fitzge-
rald wspomina również, że nadczynność tarczycy kojarzy się często ze
złym stanem uzębienia.
Przedwczesne starzenie się

Od samego zarania dziejów człowiek zmaga się z problemem starzenia,
usiłując za wszelką cenę zachować czy odzyskać młodość. Próbowano
w tym celu niezliczonych sposobów, od kąpieli w magicznych źródłach,
po poszukiwanie kamienia filozoficznego i rozmaitych eliksirów wiecznej
młodości, jednak niestety bez większych rezultatów.
Jest natomiast naukowo potwierdzone, że każda istota może żyć od

siedmiu do czternastu razy dłużej niż wynosi okres jej dochodzenia do
dojrzałości. Skoro więc człowiek osiąga dojrzałość w wieku około dwu-
dziestu lat, jego życie powinno trwać co najmniej lat sto czterdzieści.
Światowej sławy uczony doktor Alexis Carrel pobrał z serca kury
fragment tkanki, który udało mu się utrzymać przy życiu przez trzydzie-
ści lat. Wystarczyło zapewnić mu właściwe środowisko, codziennie odży-
wiać i uwalniać od szkodliwych produktów przemiany materii.
Dlaczego każdy z nas nie miałby spróbować podobnego eksperymen-
tu na sobie samym? Co zrobić, by dożyć sędziwego wieku w dobrej formie
fizycznej i psychicznej? Akupresura może nam pomóc w zwolnieniu
zegara biologicznego, który nieubłaganie odmierza czas pobytu na ziemi
dla każdej istoty ludzkiej.
I w tym aspekcie raz jeszcze musimy zacząć od nadzoru nad naszym
układem hormonalnym. Masujmy wszystkie strefy odruchowe gruczołów
dokrewnych, ze szczególnym uwzględnieniem stref narządów płciowych.
Pobudzanie własnej, naturalnej produkcji hormonów wydaje się znacz-
nie korzystniejsze niż przyjmowanie ich syntetycznych odpowiedników,
o czym świadczy chociażby fakt, że stosowanie doustnych estrogenów
czy androgenów budzi coraz więcej wątpliwości i obaw w związku z ich
potencjałem rakotwórczym. Za pomocą akupresury organizm może tym-
czasem wyregulować swoją produkcję hormonalną w sposób najwłaściw-
szy i najbezpieczniejszy.
Odpowiednią dawkę masażu stymulującego musi otrzymać również
wątroba.
VII
Akupresura
a układ nerwowy
Opis układu nerwowego

Układ nerwowy stanowi „centrum dowodzenia" wszelkimi czynnościami
naszego organizmu, zarówno fizycznymi, jak i psychicznymi. Wewnętrzne
i zewnętrzne narządy zmysłów dostarczają wyższym ośrodkom nerwo-
wym odpowiednich danych za pośrednictwem nerwów czuciowych,
a ośrodki te odpowiadają na otrzymane komunikaty pobudzeniami, prze-
syłanymi do mięśni nerwami ruchowymi. Większość nerwów zawiera
w sobie oba rodzaje włókien - czuciowe i ruchowe - jednak najczęściej
jeden z nich występuje w przewadze ilościowej.
Jednostką strukturalną układu nerwowego jest komórka nerwowa,
czyli neuron. Każdy neuron składa się z ciała komórki (zawierającego
cytoplazmę, jądro i wiele innych organelli komórkowych, w tym tak
zwane grudki Nissla), dendrytów - drzewiastych wypustek cytoplazmaty-
cznych wokół ciała komórki, oraz aksonu - pojedynczej długiej wypustki
otoczonej osłonkami, przekazującej pobudzenia w kierunku na zewnątrz
komórki.
Układ nerwowy dzieli się na dwie główne części: somatyczną, czyli
mózgowo-rdzeniową, oraz autonomiczną, czyli neurowegetatywną.
Układ nerwowy mózgowo-rdzeniowy

Wyróżniamy w nim dwie części: układ nerwowy ośrodkowy (centralny)
oraz obwodowy. Na układ ośrodkowy składa się mózgowie i rdzeń krę-
Opis układu nerwowego 87
gowy. Ten ostatni przebiega w kanale kręgowym kręgosłupa i rozciąga

się od podstawy czaszki do drugiego kręgu lędźwiowego. Termin móz-
gowie odnosi się do całości struktur nerwowych zamkniętych w czaszce,
do których należą: mózg, móżdżek i rdzeń przedłużony.
Podobnie jak wszystkie inne elementy układu nerwowego, mózg
rozwija się w życiu płodowym z ektodermy, trzeciego, najbardziej
zewnętrznego listka zarodkowego, z którego powstaje również skóra.
Z punktu widzenia akupresury jest to fakt o dużej doniosłości, po-
twierdzający ścisły związek między skórą a układem nerwowym jako
strukturami o wspólnym pochodzeniu. Właśnie ze względu na tę więź
musimy pamiętać, że masując skórę, oddziałujemy głęboko na układ
nerwowy.
Mózg, narząd niezwykle złożony, dzieli się zasadniczo na dwie półku-
le, pofałdowane licznymi bruzdami. Dopiero od niedawna nauka coraz
głębiej przenika jego tajemnice, poznając krok po kroku rolę każdej
z półkul i ich poszczególnych obszarów. Półkula lewa jest ośrodkiem
mowy i myślenia abstrakcyjnego. Osoby z dominującą półkulą lewą
charakteryzują się bogatym słownictwem i łatwością formułowania zło-
żonych, szczegółowych wypowiedzi, nie rozumieją natomiast zbyt dobrze
znaczenia intonacji i z trudem rozpoznają, czy ton głosu jest pytający,
czy też gniewny.
Dominacja półkuli prawej przejawia się z kolei wybiórczą zdolnością
do percepcji obrazów; tacy ludzie potrafią na przykład bardzo szybko
posortować na pozór identyczne rysunki i wychwycić brakujące czy
różniące je szczegóły. Łatwo zapamiętują nietypowe obrazy czy kształty
i umieją odtworzyć je nawet po wielu godzinach.
Obie półkule nie są od siebie niezależne: uzupełniają się. My, miesz-
kańcy Zachodu, obciążamy zdecydowanie większą pracą półkulę lewą,
zapominając o wykorzystywaniu myślowej wizualizacji, która jest instru-
mentem półkuli prawej. Dlatego też autorzy tak renomowani jak Joseph
Murphy, Emmet Fox, Frederic W. Bailes zalecają metody relaksacji
i wizualizacji naszych najskrytszych marzeń.
Możemy i powinniśmy programować naszą półkulę prawą, pozostając
wyczuleni na prawdy, jakie uważamy za niewzruszone. Nasz mózg koduje
88
Akupresura a układ nerwowy
te w postaci obrazów i wcześniej czy później zaczynamy postrzegać nasze

życie jako realizację programu wyznaczonego przez ten najcudowniejszy
z komputerów. Ponieważ jest on w dodatku podłączony do nieskończo-
ności, mamy potencjalną zdolność odbioru zjawisk pozarozumowych,
takich jak: telepatia, jasnowidzenie, telekinezja, psychometna itp. Dwa-
dzieścia pięć miliardów naszych neuronów tylko czeka na takie pozytyw-
ne zaprogramowanie. Czyż nie jest potwierdzoną naukowo prawdą ze
wykorzystujemy co najwyżej jedną dziesiątą naszego potencjału umyslo-
wefio?
Każda półkula mózgu składa się z czterech płatów: czołowego,
ciemieniowego, skroniowego i potylicznego. Płat czołowy jest siedli-
skiem ośrodków psychomotorycznych, a trzy pozostałe - ośrodków
^ I n ó z g przepływa około pół litra krwi na minutę. Jest on

chroniony tak zwaną barierą krew-mózg, skrupulatnie filtrującą skład-
niki odżywcze. I tak na przykład, po wstrzyknięciu do żyły znakowanego
roztworu soli, w większości narządów podane jony sodu dają się wykryć
iuż po kilku minutach, natomiast w mózgu - dopiero po sześćdziesięciu
godzinach lub później. Wydaje się, że za zjawisko bariery krew-mozg
odpowiadają w dużej mierze astrocyty, szczególne komórki obecne w mi-
liardowych ilościach w układzie nerwowym.
Wszystkie struktury mózgowia, poza półkulami mózgu, określa się
łącznie mianem pnia mózgu. Można wyróżnić w nim opuszkę rdzenia
(miejsca krzyżowania się włókien nerwowych), most, móżdżek i rdzeń
przedłużony, w którym znajdują się m.in.: ośrodki oddychania połyka-
nia, wydzielania śliny, kaszlu, kichania, wymiotów, wydzielania łez i od-
ruchu powiekowego.
Móżdżek ma również budowę płatową i dzieli się na dwa płaty boczne
oraz jeden środkowy. Móżdżek jest przede wszystkim ośrodkiem koor-
dynacji ruchów. Centralny układ nerwowy okrywa potrójna warstwa
osłonek zwanych oponami. Wyróżnia się wśród nich oponę twardą, opo-
nę miękką i oponę pajęczą. W przestrzeni między oponami a mózgiem
i rdzeniem oraz w wewnętrznych komorach mózgu krąży płyn mozgowo-
-rdzeniowy.
Wskazania do masażu układu nerwowego 89
Na układ nerwowy obwodowy składają się nerwy czaszkowe w liczbie

dwunastu par oraz 31 par nerwów odchodzących od rdzenia kręgowego,
wraz z ich licznymi odgałęzieniami.
Układ nerwowy neurowegetatywny

Układ nerwowy autonomiczny dzieli się również na dwie części: współ-
czulną (sympatyczną) i przywspółczulną (parasympatyczną). Na układ
współczulny składają się ośrodki położone wzdłuż całego rdzenia kręgo-
wego, zwoje rozmieszczone po obu stronach kręgosłupa i odchodzące od
nich nerwy. W sąsiedztwie narządów docelowych nerwy te rozgałęziają
się, tworząc sploty; do najważniejszych z nich należą: splot sercowy,
splot słoneczny, splot krezkowy i sploty podbrzuszne. Układ współczulny
unerwia mięśnie gładkie narządów i naczyń, mięsień sercowy oraz gru-
czoły dokrewne.
Jest to układ pobudzający cały organizm do działania. Przyspiesza
czynność serca, podnosi ciśnienie tętnicze, nasila dystrybucję krwi do
mięśni kosztem trzewi, rozszerza źrenice i oskrzela, zwiększa aktywność
gruczołów potowych itp.
Układ nerwowy przywspółczulny składa się z części centralnej i zwo-
jów. Jego gałęzie docierają do tych samych narządów co nerwy współ-
czulne, ale mają działanie antagonistyczne. Pobudzenia przywspółczulne
zwalniają więc rytm serca, rozszerzają naczynia, zwężają źrenice i oskrze-
la, nasilają wydzielanie wodnistej śliny i zmniejszają wydzielanie potu.
Nasz układ nerwowy jako całość jest systemem jedynym w swoim
rodzaju, wyzwalającym w każdej sekundzie każdego dnia miliardy impul-
sów nerwowych z precyzją, która musi nas zdumiewać i zachwycać.
Wskazania do masażu układu nerwowego

Napięcie mięśniowe i bóle pleców
Kręgosłup nie tylko podtrzymuje nasze ciało, ale i wpływa na jego ogólne
zdrowie. Osteopaci i chiropraktycy słusznie podkreślają, że prawidłowe
ustawienie kręgosłupa ma zasadnicze znaczenie dla naszego dobrostanu
90 Akupresura a układ nerwowy
fizycznego i psychicznego; twierdzą oni również, że ponad osiemdziesiąt

procent problemów dotyczących kręgosłupa ma związek z napięciem
mięśniowym. Akupresura jest narzędziem z wyboru, aby wyeliminować
to napięcie i tym samym umożliwić kręgom prawidłowy układ.
Nie oznacza to oczywiście, że w razie potrzeby nie należy szukać
pomocy u specjalistów, jednak zanim podejmiemy jakiekolwiek kroki
w tym kierunku, spróbujmy zadziałać na strefy odruchowe, bo istnieje
duża szansa, że nasze problemy rozwiążą się bez śladu jeszcze przed
wizytą u lekarza.
Wydaje się, że ewolucja, jakiej uległ człowiek, od chodu na czterech
łapach do postawy wyprostnej, wymusiła modyfikację wielu grup mięś-
niowych w celu sprostania nowym zadaniom. Jedna z tych ważnych
zmian dokonała się na poziomie mięśnia lędźwiowego, przebiegającego
od kręgosłupa, przez jamę brzuszną i spojenie łonowe, do wewnętrznej
części kości udowej.
Jak utrzymuje doktor Arthur A. Michele, aż trzydzieści procent no-
worodków rodzi się z dysfunkcją mięśnia lędźwiowego, którego rozwój nie
przebiega jednakowo u wszystkich. Nieprawidłowości na poziomie tego
mięśnia, kluczowego dla równowagi całego układu mięśniowego, przy-
Ryc. 21
sparzają wielu problemów, takich jak: wady postawy, dyskopatie, podat-

ność na złamania kręgów, zaburzenia krążenia, zmiany zwyrodnieniowe
stawu biodrowego lub kolanowego, częste upadki u dzieci, płaskostopie,
osłabienie stawów skokowych (kostek) itp.
Doktor Michele uważa również, że ułożenie płodu w łonie matki może
mieć wpływ na napięcie jego mięśni i formujących się stawów. Warto
pamiętać, że płód ludzki rozwija się w macicy z podkurczonymi nóżkami,
co jest pozycją niespotykaną u żadnych innych istot żywych.
Aby wspomóc mięśnie lędźwiowe, masujemy dwa punkty położone na
przedniej powierzchni tułowia, obustronnie w odległości 2,5 cm od pępka
i 2,5 cm powyżej niego, a także dwa punkty znajdujące się na plecach,
między dwunastym kręgiem piersiowym a pierwszym lędźwiowym, do-
kładnie pod żebrami ostatniej pary, w odległości 2,5 cm na lewo i na pra-
wo od kręgosłupa. Prawidłowe napięcie mięśni lędźwiowych ma ogromny
wpływ na utrzymanie prawidłowej postawy kręgosłupa (patrz rycina 18,
punkt 4, i rycina 19, punkt 10).
Ponieważ kręgosłup znajduje się w linii pośrodkowej ciała, należy on
do strefy 1. każdej ze stóp, przebiegającej od palucha do pięty. Jeśli
wyobrazimy sobie, że paluch przedstawia sobą głowę, a kręgosłup wedle
wszelkiej logiki zaczyna się poniżej głowy, z łatwością odszukamy wła-
ściwe punkty, odpowiadające problemom z naszym kręgosłupem.
Jeśli ból umiejscawia się w okolicy lędźwiowej, musimy przesuwać
palce w kierunku pięty, a po znalezieniu właściwego punktu masujemy
go początkowo powoli i delikatnie, jako że wywoływanie odruchów krę-
gosłupa jest zwykle bardzo bolesne. Masaż tej strefy odruchowej można
za to przedłużyć aż do dwudziestu minut, nawet jeśli wykonujemy go po
raz pierwszy.
Tak zwane lumbago (postrzał), czyli opasujący ból okolicy lędźwiowej,
odpowiada bardzo szybko na zabiegi akupresury i często już po pierw-
szym masażu możemy odczuć wyraźną ulgę. Jedna z najskuteczniej-
szych metod polega na użyciu zwykłego grzebienia (najlepiej metalowego)
i uciśnięciu jego zębami wewnętrznej powierzchni palców każdej ręki lub
wnętrza dłoni. Uciskanie powinno trwać od dziesięciu do dwudziestu
minut.
Ryc. 22
Linia przerywana wskazuje strefę odruchową kręgosłupa.
Możemy również uciskać strefy odruchowe między kciukiem a pal-

cem wskazującym oraz między palcem wskazującym i środkowym obu
dłoni, ponieważ w przeciwieństwie do stopy, na której strefy odruchowe
kręgosłupa układają się liniowo, na dłoniach masaż obejmujący całą
strefę kręgosłupa nie może ominąć kciuka ani palca wskazującego.
Jest zatem zrozumiałe, że należy zweryfikować wszystkie inne możliwe
przyczyny bólu pleców, na przykład choroby nerek, zaburzenia miesią-
czkowania, niedobór wapnia lub witaminy C, zapalenie stawów itp.
Niedowład
Na poziomie obwodowym niedowład, czyli utrata kontroli nad ruchami,
ma dwie główne przyczyny: pierwszą z nich jest zniszczenie lub zapalenie
warstwy osłonki mielinowej włókien nerwowych, drugą zaś blokada
przepływu pobudzenia nerwowego z powodu ucisku, uwięźnięcia itp.
W pierwszym przypadku akupresura może przynieść pewną ograniczoną
ulgę, natomiast w drugim jej efekty bywają naprawdę spektakularne.
W przypadku niedowładów naturopata M. Roy E. Bean wierzy w sku-

teczność masażu płatka ucha prawego. Trzeba pamiętać, że właśnie na
płatkach usznych znajduje się główny punkt czuciowy. Ten doświadczo-
ny terapeuta, praktykujący akupresurę od ponad dwudziestu lat, zaleca
również ucisk tylnej ściany gardła za pomocą sondy.
W razie poważnego niedowładu powinniśmy również masować strefy
odruchowe głowy znajdujące się na całej powierzchni kciuka i palca
wskazującego, a nawet trzeciego i czwartego. Z powodu krzyżowania się
nerwów czaszkowych należy masować kciuk lewy, jeśli niedowład doty-
czy strony prawej i odwrotnie. Podobna zasada odnosi się do masażu
palucha, który to masaż ma za zadanie poprawić krążenie mózgowe. We
wszystkich innych wypadkach masujemy stopę prawą, by oddziaływać
na dolegliwości po stronie prawej, i stopę lewą, gdy chodzi o schorzenia
dotyczące strony lewej.
Do niedowładu czy wręcz paraliżu może dojść również z przyczyn
mózgowych. Udar mózgu jest ciężką chorobą, spowodowaną najczęściej
zatorem lub zakrzepem którejś z jego tętnic. Przerywa to dopływ krwi do
obszarów kontrolujących czynność motoryczną jednej połowy ciała. Udar
mózgu ma często związek z nadciśnieniem tętniczym. Należy wówczas
sprawdzić strefy odruchowe nerek, wątroby, a zwłaszcza przysadki. Usu-
wając przeszkody utrudniające prawidłowe krążenie krwi, mamy szansę
zmniejszyć obszar niedokrwienia i przywrócić mózgowi zdolność wysyła-
nia pobudzeń ruchowych.
Jeśli u podłoża zaburzeń leży nadciśnienie tętnicze, nie zapomnijmy
również o punkcie bardzo ważnym dla krążenia, zaznaczonym na sche-
macie twarzy w części środkowej ucha (rycina 17). Im mniej czasu
upłynęło od ataku, tym większe są szansę na skuteczne oddziaływanie.
Bardzo korzystne może okazać się uciskanie punktów odruchowych dłoni
zębami grzebienia przez pięć do dwudziestu minut.
Jąkanie się
Przyczyną jąkania jest destabilizacja nerwowa mózgu, czemu w wielu
wypadkach towarzyszą przesunięcia w obrębie kręgów szyjnych. Należy
przywrócić im prawidłowe położenie, sprawdzić, czy nie ma zaburzeń
wchłaniania witamin z grupy B i zastosować masaż stref odruchowych

kręgów szyjnych w punktach przedstawionych na rycinie 15.
Depresja psychiczna
Dojrzałość i zrównoważenie naszej osobowości wymaga kontroli nad
emocjami i dobrego zdrowia psychicznego. W wielu wypadkach stany
depresyjne występują w efekcie złego funkcjonowania układu nerwowego
lub hormonalnego. Bardzo często wynikają one również ze skłonności do
negatywnego myślenia, dlatego też gorąco zachęcam do lektury licznych
książek poświęconych sztuce myślenia pozytywnego i jego prawdziwie
czarodziejskiej mocy.
Richard Bach, autor słynnych książek Jonathan Lbingston, le Goeland
i Ulusions, twierdzi z całym przekonaniem: Nie ma takiego problemu,
który nie byłby dla Ciebie darem w twoich rękach! Celem naszego ziem-
skiego życia jest poznanie, to znaczy jak najgłębsze zrozumienie wszech-
świata i jego praw, ale droga do niego wiedzie przez liczne przeciwności
i cierpienie. W momentach poważnych kryzysów musimy w nieskończo-
ność powtarzać sobie pozytywne zdania i zaklęcia. Przytaczam dla przykła-
du jedno z nich, rodzaj modlitwy skierowanej do Trójcy Świętej, recytowa-
nej przez setki członków stowarzyszenia badaczy nauk kosmicznych:
Trójca Święta przepełnia mnie swą energią.

Ta energia wyzwala mnie od:
moich lęków,
moich niepokojów,
moich zmartwień,
moich zwątpień.
Leczy moje ciało i duszę ze wszystkiego, co nie pozostaje

w harmonu z wszechświatem.
Właściwa dieta, wypoczynek i relaksacja odgrywają również ogromną

rolę w zachowaniu czy odzyskaniu solidnego, wibrującego zdrowia psy-
chicznego.
Dorzućmy do tego arsenału akupresurę. Masaże powinniśmy za-
cząć od stref odruchowych gruczołów dokrewnych (patrz rycina 20), ze
szczególnym naciskiem na przysadkę, tarczycę, nadnercza i szyszynkę.
Jeśli chodzi o układ nerwowy, gorąco zalecam prostą metodę na-
pełniania go życiową energią poprzez potrząsanie dłoni i stóp przez
10-15 sekund.
Gdybym miała wybrać jeden najważniejszy fragment z całej tej książ-
ki, myślę, że zdecydowałabym się właśnie na ten. Zmienna biegunowość
między Yang i Yin wyraża, się najsilniej na krańcach meridianów położo-
nych w opuszkach palców dłoni i stóp; tuż przed taką zmianą głęboka
wewnętrzna więź łączy wszystkie meridiany na poziomie nadgarstków
i stawów skokowych (zwanych popularnie kostkami). Dlatego też stru-
mień tej życiodajnej energii najłatwiej jest modyfikować i regulować,
poruszając właśnie dłońmi i stopami.
Od czasu do czasu przerywajmy godziny naszej pracy kilkoma sekun-
dami relaksu w postaci energicznych ruchów dłoni i stóp, a wypełni nas
poczucie wyjątkowego dobrostanu. Gwarantuję to z całym przekona-
niem.
Napięcie nerwowe
Nawet bez wpadania w depresję zdarza się bardzo często, że w obliczu
rozlicznych problemów i obowiązków dnia codziennego nasz układ ner-
wowy reaguje wzmożonym, trudnym do zniesienia napięciem.
Mamy na szczęście wiele możliwości, by je łagodzić. Każdy powinien
spróbować wielu takich metod, by znaleźć i wybrać tę, która najbardziej
mu odpowiada. Nic nie stoi na przeszkodzie, by zacząć od ćwiczenia
redystrybucji energii życiowej w opisany powyżej sposób - ruchami dłoni
i stóp. Następnie poprzeciągajmy się we wszystkich możliwych kierun-
kach, głęboko ziewając: to ćwiczenie ma bardzo korzystny wpływ na nasz
układ autonomiczny i z całą pewnością nam pomoże. Kto ma wątpliwo-
ści, niech sam się o tym przekona.
Ryc. 23
Splot słoneczny
Możemy też ściskać opuszki palców zaszczepkami do bielizny przez

15-20 minut dziennie albo zaciskać zęby i pięści przez kilka minut, powta-
rzając to trzy razy dziennie. Metalowy grzebień jest skutecznym sposobem
pobudzania licznych stref odruchowych związanych z układem nerwowym,
jakie znajdują się na naszych palcach. Zamiast używać grzebienia, można
po prostu wykonać masaż palców. Należy je pociągać ruchami przypomi-
nającymi dojenie i masować ze wszystkich stron. Jeśli czas i miejsce na to
pozwalają, zróbmy to samo z palcami stóp, a na koniec pomasujmy jeszcze
kark. Te proste zabiegi zostaną sowicie wynagrodzone uczuciem świeżości
i prawdziwym przypływem nowych sil.
Możemy również masować punkty odruchowe splotu słonecznego.

Splot ten znajduje się pod przeponą, do tylu od żołądka. Ta ważna sieć
nerwowa wysyła rozgałęzienia do wszystkich narządów jamy brzusznej,
w związku z czym określa się ją nieraz mianem „mózgu brzusznego".
Masując strefy odruchowe żołądka, dotykamy również stref splotu
słonecznego, mimo że są one położone nieco bardziej w centrum stopy,
tak jak sam splot leży dokładnie pośrodku naszego ciała.
Specyfika masażu punktów odruchowych splotu słonecznego pole-
ga na tym, że stosuje się w nim raczej ucisk i zwalnianie ucisku, a nie
ruchy okrężne. Kładziemy kciuk lewy na prawej stopie w miejscu stre-
fy splotu słonecznego. Naciskamy stopniowo i powoli, głęboko wdycha-
jąc powietrze; wytrzymujemy tak przez kilka sekund, po czym powoli
zwalniamy ucisk w rytm wydechu. Powtarzamy to kilkakrotnie i prze-
chodzimy do drugiej stopy. Jeszcze lepiej byłoby skorzystać z czyjejś
pomocy, ponieważ wyjątkowo korzystnie działa jednoczesny masaż obu
stóp.
Zapalenie nerwów
Stany zapalne nerwów mogą mieć różne przyczyny. Należy do nich ucisk
nerwu, niewłaściwa dieta czy niedobór witamin. Należy zastosować
tabletki witamin B kompleks i C, wraz z suplementami mikroelementów.
Warto wiedzieć, że w skład glonów morskich wchodzi około 30 minera-
łów, w tym cenne oligoelemenry. Powinniśmy również sprawdzić ustawie-
nie kręgosłupa. Możemy posłużyć się metalowym grzebieniem do uciska-
nia dużych palców stóp przez 10-20 minut albo też uciskać palce dłoni
grzebieniem czy zaszczepkami do bielizny.
Bezsenność
Aby skutecznie walczyć z bezsennością, dobrze jest orientować się w se-
kwencji różnych faz snu. Faza pierwsza, zwana głęboką, zajmuje mniej
więcej trzy czwarte całego okresu snu. Sen głęboki wprowadza mózg
w stan znacznego spowolnienia fal elektrycznych. Faza druga, zwana
snem paradoksalnym lub fazą REM (z ang. Rapid Eyes Movement), trwa
pozostałą jedną czwartą czasu i charakteryzuje się szybkimi ruchami
98 Akupresum a układ nerwowy
gałek ocznych, sprawiających wrażenie, jakby śledziły niewidzialną sce-

nę. Waśnie w tej fazie występują marzenia senne.
W ciągu jednej nocy następuje po sobie od czterech do pięciu
półtoragodzinnych cykli, złożonych z naprzemiennych faz snu głębokiego
i paradoksalnego. Sen głęboki ma właściwości regeneracyjne, w związku
z czym nasze zapotrzebowanie nań rośnie w następstwie urazu, bólu czy
intensywnego wysiłku fizycznego. Sen fazy REM służy z kolei porządko-
waniu danych otrzymanych przez nasze zmysły w ciągu dnia. Jest on
niezbędny do podtrzymania naszego optymizmu i wiary w siebie; umo-
żliwia również właściwą adaptację emocjonalną do warunków środowi-
skowych. Faza REM ma szczególny związek z mechanizmami uczenia się
i zapamiętywania.
Co ciekawe, zarówno osoby dobrze śpiące, jak i dotknięte bezsenno-
ścią mają jednakowo długi sen głęboki, natomiast różnica w ogólnym
czasie snu zaznacza się wyłącznie na poziomie fazy REM. Ludzie o pra-
widłowym, smacznym śnie charakteryzują się dłuższym trwaniem fazy
szybkich ruchów gałek ocznych niż cierpiący na bezsenność.
Inna ciekawostka: wszystkie leki nasenne, podobnie jak przeciwhi-
staminowe, uspokajające, alkohol i amfetamina, głęboko ingerują w fazę
REM. Dlatego właśnie nie wolno nadużywać leków nasennych, ponieważ
ich ostatecznym efektem nie jest nic innego jak nasilenie zaburzeń snu.
Akupresura oferuje nam tymczasem bardzo skuteczne i bezpieczne
techniki zwalczania bezsenności. Skrzyżujmy dłonie i trzymajmy je w ten
sposób przez 10-15 minut, a sen najprawdopodobniej przyjdzie jeszcze
wcześniej. Jeśli to nie pomaga, zróbmy szybki obchód stref odruchowych
gruczołów dokrewnych (patrz rycina 20), zwracając szczególną uwagę na
przysadkę, jako że ośrodek regulacji snu znajduje się tuż obok niej.
Bardzo skuteczne w rozładowywaniu napięć emocjonalnych nagro-
madzonych przez cały dzień są dwa punkty znajdujące się na czole.
Tym razem jednak nie będziemy ich masować. Musimy poprosić
drugą osobę, by dotknęła tych punktów czubkami palców i potrzymała
je tak bez ruchu aż do chwili, gdy ogarnie nas odprężenie. Otrzymałam
od moich pacjentów dziesiątki komentarzy na temat dobroczynnego
działania tych punktów, na które szczególnie wrażliwe są dzieci. Zachę-
Ryc. 24
cam do wypróbowania tego prostego zabiegu i na nich, i na sobie. Za-

pewniam, że efekty będą zdumiewające!
Inna bardzo skuteczna metoda polega na ściskaniu dwóch grzebieni.
Układamy je po jednym w ręce, zębami w stronę dłoni, i trzymamy mocno
zaciśnięte mniej więcej przez dziesięć minut. Warto mieć je tuż przy łóżku,
tak aby były w zasięgu ręki na wypadek kłopotów z zaśnięciem.
Rwa kulszowa
Nerw kulszowy jest najdłuższym nerwem organizmu. Bierze początek
w splocie krzyżowym, opuszcza miednicę przez otwór kulszowy większy
i przebiega wzdłuż całej kończyny dolnej, aż do pięty. Wychodząc z mied-
nicy, ma on około dwóch centymetrów średnicy.
Do rwy kulszowej, czyli bardzo bolesnego zapalenia tego nerwu, może
prowadzić wiele czynników: choroby uzębienia, przerost prostaty, prze-
wlekłe zaparcia, nieprawidłowe położenie kręgów lędźwiowych... Ta ostat-
nia przyczyna wydaje się najczęstsza. Może się również zdarzyć, że do
zapalenia nerwu kulszowego dochodzi w efekcie przebytego urazu barku
lub ramienia, który na zasadzie odruchu wywołuje zaburzenia krążenia
na poziomie biodra, w sąsiedztwie nerwu kulszowego. Należy zatem
wziąć pod uwagę i tę możliwość.
100 Akupreswa a układ nerwowy
Ryc. 25
Aby zadziałać na nerw kulszowy, masujemy stopy w punktach wska-

zanych na rycinie 25. Ponieważ są one głęboko położone, dobrze jest
posłużyć się jakimś narzędziem (np. końcem ołówka). Zauważmy, że
punkty odruchowe nerwów kulszowych znajdują się lekko na zewnątrz
od osi pięty. Stosując odpowiednio silny ucisk, znajdziemy je na pewno,
gdyż zapalenie nerwu kulszowego objawia się ich żywą bolesnością.
W niektórych wypadkach już pojedynczy masaż przynosi całkowitą
ulgę. Jeśli tak się nie stanie, trzeba kontynuować masaże. A już na
pewno warto ich spróbować - tak czy inaczej, mogą tylko pomóc.
Po masażu pięty przechodzimy do okolicy kostki bocznej na zewnę-
trznej stronie każdej stopy; jest to miejsce, gdzie nerw kulszowy przebie-
ga najbliżej skóry. Ból w rwie kulszowej pochodzi nie tylko z samego
nerwu, ale również ze stawu biodrowego i z krzyża. Masaż pomaga więc
w odciążeniu całej okolicy lędźwiowej. Kontynuujemy masaż wzdłuż
ścięgna Achillesa, posuwając się ku górze w stronę kolana.
Możemy również masować miejsce połączenia nadgarstka z dłonią,
uciskając je zębami grzebienia.
Jeśli podłożem rwy kulszowej jest przemieszczenie lub nadwichnięcie
w stawie biodrowym, należy zasięgnąć porady osteopaty lub chiropraktyka.
VIII
Akupresura a układ
kostno-mięśniowy
Opis układu kostno-mięśniowego

Szkielet
Szkielet człowieka dorosłego stanowi dwadzieścia procent jego masy
i składa się z dwustu sześciu kości. Dzielimy go na trzy główne części:
szkielet tułowia, czaszkę i szkielet kończyn. Szkielet tułowia obejmuje
kręgosłup i klatkę piersiową, czyli dwanaście par żeber i mostek. Koń-
czyny górne i dolne łączą się z tułowiem poprzez obręcz barkową i mied-
niczną.
Kościec pełni rolę podtrzymującą i ochronną w stosunku do pozosta-
łych tkanek organizmu. Jego funkcja ochronna ma zasadnicze znaczenie,
zwłaszcza w odniesieniu do układu nerwowego, którego dwa główne
narządy - mózg i rdzeń kręgowy - są dokładnie otoczone twardą pokrywą
czaszki i kanału kręgowego. Również inne najważniejsze dla życia narzą-
dy, jak: serce, płuca, wątroba, żołądek, śledziona, korzystają z ochrony
kostnej w postaci żeber i mostka. W stosunku do narządów rozrodczych,
pęcherza moczowego i odbytnicy to samo zadanie spełnia miednica
kostna.
Kościec stanowi ponadto obfite zasoby soli mineralnych, z którego
krew w razie potrzeby czerpie niezbędne składniki. Jest to żywa, dyna-
miczna struktura naszego organizmu, która podlega nieustannym prze-
mianom, wzrasta i odradza się, ciągle wzbogaca lub zubaża w wapń.
Komórki tkanki kostnej nie są rozrzucone przypadkowo, lecz skupiają
102 Akupresura a układ kostno-mięśrdowy
się w licznych, koncentrycznych warstwach wokół zaopatrujących je

naczyń odżywczych i nerwów.
Utrzymanie dobrego stanu kośćca wymaga właściwego odżywiania, bo-
gatego w związki mineralne (zwłaszcza wapń, magnez, fosfor i fluor) i wita-
minę A i D, a także prawidłowej czynności tarczycy, przytarczyc i przysadki
mózgowej oraz odpowiedniej współpracy z aparatem mięśniowym.
Mięśnie
Mięśnie umożliwiają ruchy poszczególnych części naszego ciała i jego
przemieszczanie się jako całości. Mamy w sobie ponad sześćset mięśni,
które dzielą się na dwie kategorie - mięśnie szkieletowe i trzewne. Mięśnie
szkieletowe są poprzecznie prążkowane i mają barwę czerwoną. Przycze-
piają się do kości za pośrednictwem ścięgien, są okryte błonami, zwanymi
powięziami, a ich ruchy zależą od naszej woli. Mięśnie trzewne wchodzą
w skład ścian narządów i naczyń. Są zbudowane z tkanki mięśniowej
gładkiej i mają barwę białą. Osobną kategorię stanowi mięsień sercowy,
który łączy w sobie cechy mięśni poprzecznie prążkowanych i gładkich.
Główną cechą mięśni jest ich zdolność do skurczu i rozkurczu. Jest
to praca wymagająca dużego wydatku energii, którą mięśnie czerpią
z glukozy pochodzącej ze strawionych i przyswojonych pokarmów. Odży-
wiając się glukozą, mięśnie wytwarzają uboczne produkty przemiany
materii: dwutlenek węgla i kwas mlekowy. Ten ostatni związek, produ-
kowany w ilościach proporcjonalnych do intensywności pracy, w naj-
większej mierze odpowiada za zmęczenie mięśni. Uciskając mięsień
palcem, można sprawić, że 80% nagromadzonego kwasu mlekowego
wejdzie w skład substancji zapasowej - glikogenu mięśniowego - z któ-
rego następnie będzie uwalniać się glukoza. Oznacza to, że masaż mięśni
ma ogromne znaczenie dla ich relaksacji.
Mięśnie rzadko pracują w pojedynkę, a niemal zawsze grupowo.
Każdy mięsień ma swego antagonistę, co oznacza, że aby możliwy był
jakikolwiek ruch, podczas skurczu jednego mięśnia musi jednocześnie
zachodzić rozkurcz innego.
W roku 1960 amerykański lekarz George Goodheart, prowadzący ba-
dania nad mięśniami, wysunął nową hipotezę co do ich pracy. Głosiła ona,
Opis układu kostno-mięśniowego 103
że zaburzenia czynnościowe nie wynikają z nadmiernej kurczliwości jed-

nych mięśni, lecz z osłabienia ich antagonistów. Osłabienie to zmuszałoby
mięśnie prawidłowe do wzmożonego skurczu. Opierając się na chiropraksji
i starożytnych technikach stymulacji lub rozpraszania energii, znanych
w medycynie orientalnej, doktor Goodheart opracował nową metodę terapii
mięśniowej, nazwaną Dotykiem dla zdrowia (Touch For Health).
Metoda Dotyk dla zdrowia kładzie nacisk na relację między mięśniem
a narządem. W systemie doktora Goodhearta każdy mięsień naszego ciała
wykazuje szczególną więź z jednym konkretnym narządem. Przykładowo,
weryfikując mięsień najszerszy grzbietu, trafiamy na poziom energetyczny
trzustki. Badając mięsień piersiowy większy, możemy sprawdzić, czy pra-
widłowa jest energia żołądka, czy też występują jakieś zaburzenia w jego
obrębie. I tak dalej, dla każdego mięśnia z osobna. Czyż to nie cudowne, że
odkrywamy oto kolejne z niezliczonych wzajemnych relacji, zachodzących
w naszym organizmie, często zupełnie nieuświadomionych, a jakże waż-
nych dla zdrowia i wewnętrznej równowagi?
Mimo że sam dotyk terapeutyczny powinien stosować wyłącznie spe-
cjalista, akupresura jest w zasięgu każdego z nas i może pomóc we wzmoc-
nieniu niektórych mięśni poprzez ich relaksację i poprawę krążenia.
Terapeutki Francoise Mezieres i Therese Bertherat podzielają pogląd
doktora Goodhearta, że bardzo częstą przyczyną dysfunkcji mięśni jest
nieprawidłowa koordynacja w obrębie pary antagonistów. W swojej książ-
ce Le corps a ses raisons (Ciało ma swoje racje), pani Bertherat twierdzi:
Nasze ciało przypomina dom bez mieszkańców, a mięśnie są jego ścia-
nami Wszelka sztywność mięśniowa kryje w sobie histońę i znaczenie
swego pochodzenia; rozluźnienie mięśni nie tylko uwalnia energię, ale
i pozwala wrócić pamięcią daleko wstecz, do samej genezy dawnego
urazu. A więc, na co czekamy, aby naprawdę zamieszkać w domu nasze-
go ciała?
Stawy
Stawy łączą ze sobą dwie lub więcej kości. Ich rola polega na podtrzy-
mywaniu ciężaru ciała i umożliwianiu ruchów. Wnętrze stawów wypeł-
niają kaletki z płynem maziowym, usprawniającym ruchy na podobień-
104 Akupreswa a układ kostno-mięśniowy
stwo smaru. Dzięki kaletkom mięśnie i ścięgna przesuwają się wzdłuż

kości swobodnie i bez tarcia. Stawy mają ogromne znaczenie dla naszego
ogólnego stanu zdrowia, bywają też terenem poważnych schorzeń -
zapaleń, zmian zwyrodnieniowych itp. - wymagających korekcji właściwą
dietą, ćwiczeniami i akupresurą.
Wskazania do masażu układu kostno-mięśniowego

Kurcze i stany spastyczne
Kurcze są mimowolnymi, niekiedy bardzo bolesnymi skurczami mięśni,
do jakich dochodzi zwykle w obrębie łydek i stóp, a także w sercu, szyi,
plecach i ścianie brzucha.
Do ich zwalczania wykorzystujemy strefy odruchowe. Jeśli dokucza
nam kolano, masujmy łokieć. Jeśli boli nadgarstek, zadziałajmy na
kostki stawu skokowego. Mając na uwadze stopy, pracujemy nad dłoń-
mi i odwrotnie. Pamiętajmy, że w zapaleniach stawów czy w stanach
spastycznych mięśni należy unikać bezpośredniego masażu chorej oko-
licy i posługiwać się zastępczo strefami odruchowymi.
Wydaje się, że kurcze mięśniowe mają pewien związek ze złym funk-
cjonowaniem wątroby, dlatego warto masować również jej strefę (patrz
rycina 13). Należy też oczywiście zweryfikować sposób odżywiania, tak
aby zapewnić w codziennej diecie wystarczającą podaż wapnia, magnezu,
sodu i potasu oraz witamin B, C, D i E.
Jako odpowiednik kurczu mięśniowego można też potraktować dusz-
nicę bolesną, objaw choroby niedokrwiennej serca. Pomocny może być
w tym wypadku masaż strefy odruchowej serca na lewej stopie (patrz
rycina 14).
Punkt położony na szczycie czaszki, w odległości około 2,5 cm od
ciemiączka tylnego, jest punktem odruchowym odźwiernika (ostatniej
części żołądka, graniczącej z jelitem cienkim). Kurcze i nadmierna spa-
styka odźwiernika mogą zakłócać jego opróżnianie i cały proces trawie-
nia. Wspomniany punkt odnosi się ponadto do splotu słonecznego, jest
więc podwójnie ważny. W następstwie jego masażu niektórzy ludzie
Wskazania do masażu układu kostno-mięśniowego 105
Ryc. 26
odczuwają mrowienie na całej długości ciała, od głowy aż do stóp. Poło-

żenie punktu odźwiernika przedstawia rycina 26.
Tak zwany Charley Horse (koń Charley) to stan bolesnego naciągnię-
cia mięśnia, spowodowany najczęściej intensywnym wysiłkiem sporto-
wym bez odpowiedniego przygotowania czy rozgrzewki. Traktujemy ten
problem podobnie jak zwykły kurcz mięśniowy, dbając jednocześnie
o wartościową, wysokobiałkową dietę, która przyspieszy regenerację nad-
wyrężonych komórek mięśniowych.
Bóle mięśniowe
Przyczyny bólów mięśniowych mogą być liczne i różnorodne. Należą do nich
między innymi: napięcie nerwowe, intensywny wysiłek fizyczny, choroby
ograniczone do mięśni, jak i ogólnoustrojowe, urazy, niedożywienie, nie-
domykalność zastawki krętniczo-kątniczej, dysfunkcja nerek i wydalanie
nadmiaru produktów przemiany materii poprzez skórę. Bóle pleców lokali-
zują się głównie w trzech okolicach. Pierwszym z nich jest szyja; ból i przy-
kurcz mięśniowy na tym poziomie nazywamy kręczem szyi. Ulgę przynosi
w tym przypadku dziesięciominutowy masaż dużych palców stóp.
106 Akupresura a układ kostno-mięśniowy
Druga okolica podatna na bóle mięśniowe to barki i obszar położony

między łopatkami. Bóle barków bywają nieraz bardzo uciążliwe i ograni-
czają sprawność manualną. Należy wtedy masować ich strefy odruchowe
na stopach codziennie przez dziesięć minut. Strefy te znajdują się na
zewnętrznym brzegu stopy, poniżej małego palca (patrz rycina 13 i 14).
Za bóle barków odpowiada też często dysfunkcja zastawki krętniczo-kąt-
niczej. Jej strefę możemy odnaleźć na rycinie 13.
Ostatnią okolicą wymagającą masażu jest oczywiście okolica lędżwio-
wo-krzyżowa.
Osteoporoza
Jest to choroba degeneracyjna kości charakteryzująca się ich odwapnie-
niem, a co za tym idzie osłabieniem, wzmożoną porowatością i podatno-
ścią na złamania, nawet pod wpływem niewielkiego urazu. Do osteopo-
rozy usposabia wiele czynników, wśród których najważniejsze są zabu-
rzenia hormonalne oraz niedobór wapnia i witamin w diecie.
Masaże pod kątem osteoporozy powinny objąć strefy odruchowe
wszystkich gruczołów dokrewnych, według opisu z rozdziału VI, oczywi-
ście równolegle z przestrzeganiem właściwej diety. Szczególnej uwagi
wymaga strefa gonad, ponieważ hormony płciowe przeciwdziałają osteo-
porozie, hamując proces odwapnienia kości. Właśnie dlatego osteoporoza
jest przede wszystkim chorobą wieku przekwitania: szacuje się, że doty-
czy aż dwudziestu pięciu procent kobiet 5-10 lat po menopauzie.
Mężczyźni chorują znacznie rzadziej niż kobiety i tylko w bardzo
podeszłym wieku, ponieważ jądra wydzielają ochronne hormony płciowe
(androgeny) praktycznie przez całe życie. Układ kostny mężczyzny utrzy-
muje się więc w dobrej formie o wiele dłużej niż u kobiety.
Nierówna długość kończyn dolnych

Jest to dość częsta przypadłość, wynikająca głównie ze złego umocowa-
nia czy złej pozycji głowy kości udowej w stawie biodrowym. Dochodzi
wówczas nie tylko do szpecącego utykania, ale i do zaburzenia równo-
wagi całego organizmu. Nogi są filarami „gmachu" naszego ciała i powin-
ny właściwie, równomiernie go podtrzymywać.
Należy w tym wypadku masować punkty odruchowe bioder znajdu-

jące się w okolicy barków. Zabiegi powinny trwać po dziesięć minut, trzy
lub cztery razy w tygodniu przez kilka miesięcy. Aby sprawdzić stan
równowagi między lewą a prawą połową ciała, warto zważyć się, stając
jednocześnie na dwóch dokładnie wyskalowanych wagach. O prawidło-
wej równowadze świadczy różnica nieprzekraczająca 2,25 kilograma.
W razie nierówności kończyn górnych można zastosować akupresurę
stref odruchowych położonych w okolicy stawu biodrowego (patrz ryci-
na 15). Musimy zawsze mieć w pamięci skojarzenia biodro-bark, bkieć-
-kolano, nadgarstek-kostka. Masaż danego miejsca odpowiada oddziały-
waniu na drugi człon każdej z takich par.
Reumatyzm
Reumatyzmem nazywa się potocznie zarówno zapalenie stawów, jak
i analogiczne zmiany w obrębie mięśni i innych tkanek miękkich. Ich
podłożem są zazwyczaj zaburzenia procesów biochemicznych w wyniku
ogólnego zwolnienia czynności życiowych (np. w podeszłym wieku), złego
trawienia i wchłaniania, niedoborów pokarmowych, dysfunkcji hormo-
nalnej, niedostatecznej eliminacji szkodliwych produktów przemiany
materii, niesprawnego krążenia krwi, a także negatywnego stosunku do
życia.
Masaż stref odruchowych prowadzi do udrożnienia naszych kanałów
energetycznych, przez które w okolice dotknięte reumatyzmem popły-
nie nowy strumień życia, umożliwiający naprawę i regenerację uszko-
dzonych tkanek. Pamiętajmy, że wszystkie komórki naszego organizmu
odnawiają się w krótkich odstępach czasu, według ściśle określonego
i doskonałego planu, którego nie powinna zakłócać jakakolwiek choroba.
Fakt bardzo szybkiej wymiany atomów składających się na nasze ciało
potwierdziły prace uczonych z laboratoriów Amerykańskiej Komisji Ener-
gii Atomowej. Dzięki badaniom z użyciem wykrywalnych pierwiastków
radioaktywnych wykazali oni, że w ciągu jednego roku 98% atomów ciała
ulega zastąpieniu przez inne, pobrane z powietrza, wody i pokarmu.
Nie pozostaje więc nic innego, jak wziąć się do dzieła. Masujemy
najpierw strefy odruchowe całego układu gruczołów dokrewnych, ze
108 Akupresura a układ kostno-mięśniowy
szczególnym uwzględnieniem nadnerczy i gonad. Wiemy, że dla złagodze-

nia dolegliwości reumatycznych lekarze aplikują często kortykosteroi-
dy, syntetyczne pochodne hormonów naturalnie produkowanych przez
nadnercza. Czyż nie lepiej zastosować akupresurę, zamiast zastrzyków
z hormonami?
Jajniki i jądra wydzielają z kolei hormony „podgrzewające" nasze
ciało wewnętrznym ciepłem, zapobiegające jego stwardnieniu, zesztyw-
nieniu, utracie giętkości. Uświadamia nam to głęboki związek między
reumatyzmem a pracą gruczołów dokrewnych.
Następnie przechodzimy do stref odruchowych układu pokarmowego,
jako że reumatyzm często kojarzy się z akumulacją toksyn, kwaśnych
produktów przemiany materii i złogów wapnia w następstwie rozregulo-
wania tego układu. Zaczynamy od stref odruchowych żołądka, przecho-
dząc następnie do jelit i wątroby (szczegółowe omówienie tego tematu
znajduje się w rozdziale poświęconym układowi pokarmowemu).
Przez pierwszy tydzień lub dwa ograniczamy masaż poszczególnych
punktów do kilku minut dziennie, ponieważ jest to faza eliminacji
zalegających od dawna szkodliwości i nie powinniśmy nadmiernie obcią-
żać narządów wydalniczych. Dopiero w kolejnych tygodniach wydłużamy
masaż do pięciu-sześciu minut na każdy bolesny punkt odruchowy.
Ostatni etap zabiegu polega na masażu wszystkich stref odrucho-
wych w obrębie stóp.
Gorączka reumatyczna
Gorączka reumatyczna jest zapaleniem stawów w następstwie wcześniej-
szego zakażenia paciorkowcami. Choroba atakuje przede wszystkim
tkankę łączną wypełniającą i otaczającą stawy. Po ostrej fazie stawowej
dochodzi nieraz do mniej symptomatycznej, lecz tym groźniejszej, fazy
uszkodzenia zastawek serca. Zachorowaniu sprzyja osłabiona odporność
i zaburzenia hormonalne, dlatego i w tym wypadku zabiegi rozpoczyna-
my od masażu stref odruchowych gruczołów dokrewnych, zwłaszcza
przysadki, tarczycy, nadnerczy i gonad.
Masaż stref odruchowych gruczołów wydzielania wewnętrznego, za-
nim dojdzie do zajęcia serca, pomaga uniknąć najpoważniejszych na-
Wskazania do masażu układu kostno-mLęśniowego 109
stępstw gorączki reumatycznej; zrozumiałe zatem jest, że równie ważna

dla wyleczenia jest pełnowartościowa dieta, z suplementami witamin
A i C oraz magnezu. Trzeba koniecznie skonsultować się z lekarzem,
który zwykle zaleci antybiotyki. Antybiotyki są środkami doraźnymi,
które wbrew powszechnym zwyczajom powinno się stosować jak najrza-
dziej, tylko w wyjątkowych przypadkach. Gorączka reumatyczna należy
do tych wyjątkowych przypadków. Mimo że antybiotyki mają wiele
szkodliwych działań ubocznych (jak zmiany we florze jelitowej, rosnąca
oporność bakterii itp.), ich zastosowanie w poważnych zakażeniach ba-
kteryjnych jest oczywiście wysoce wskazane: pozwala szybko zwalczyć
czynniki agresji i uniknąć przewlekłych chorób wyczerpujących nasze
siły witalne.
Jeśli musimy przyjmować antybiotyki, nie zapominajmy o elemen-
tarnych środkach ostrożności w postaci kapsułek zawierających żywe
bakterie kwasu mlekowego, te same co w jogurcie, które przywrócą
zachwianą równowagę naszej mikroflory jelitowej. Jogurt jest dobry, ale
sam nie wystarczy; trzeba uzupełnić go kapsułkami.
Masaż powinien objąć również strefę odruchową gardła, tym bardziej
że gorączka reumatyczna najczęściej zaczyna się od jego zapalenia
(anginy). Strefa gardła znajduje się u podstawy palucha, na poziomie
jego połączenia ze stopą (patrz rycina 13 i 14).
IX
Akupresura a układ
sereowo-naczyniowy
Opis układu sercowo-naczyniowego

Serce
Serce jest mięśniem wydrążonym, czerwonym, niezależnym od woli,
o wadze około 270-300 gramów. Oprócz najgrubszej warstwy mięśniowej
w skład jego ściany wchodzi błona wewnętrzna - wsierdzie, i zewnętrz-
na - osierdzie. Wyróżniamy cztery jamy serca: dwa przedsionki i dwie
komory. W spoczynku serce pompuje około pięciu litrów krwi na minutę,
natomiast podczas intensywnego wysiłku jego pojemność minutowa
może wzrosnąć nawet do trzydziestu litrów.
Cykl pracy serca obejmuje dwie naprzemienne fazy: skurczową (sy-
stoliczną), czyli fazę pracy, i rozkurczową (diastoliczną), która jest fazą
odpoczynku. Łącznie trwają one około 0,8 sekundy, co przekłada się na
72 uderzenia na minutę.
Serce jest najbardziej wytrzymałym i niestrudzonym mięśniem na-
szego ciała, ponieważ pracuje nieprzerwanie w dzień i w nocy, przez
wszystkie długie lata życia. Dzięki fazie rozkurczu może jednak odpoczy-
wać, a zsumowanie tych krótkich okresów odpoczynku daje 8-12 godzin
na dobę. Serce, wielkości naszej pięści, kurczy się i rozkurcza 100 000
razy dziennie i 36 500 000 razy w ciągu roku. Mimo że jego ciężar
stanowi mniej niż 0,5% ciężaru ciała, rezerwuje na własne potrzeby 5%
całej przepompowywanej przez siebie krwi.
Grubość ścian serca waha się od 0,5 do 2 cm. Wielkość jednodobowej
Opis układu sercowo-naczyniowego 111
pracy serca odpowiada uniesieniu trzech dorosłych mężczyzn na dach

budynku o wysokości 15 metrów.
Tętnice, żyły i kapilary

Tętnice są cylindrycznymi przewodami, dostarczającymi krew od serca
do tkanek i narządów. Ich ściany zbudowane są z trzech warstw: błony
wewnętrznej, środkowej i zewnętrznej, inaczej zwanej przydanką. Gdy
tętnica dzieli się na mniejsze gałęzie, ich łączna średnica przewyższa
średnicę naczynia macierzystego, przez co w kierunku obwodowym
zmniejsza się opór stawiany przepływowi krwi. Sprężystość ścian tętnic
ujednolica ten przepływ i wspomaga pracę serca. Ostatecznym efektem
podziałów tętnic jest sieć naczyń włosowatych, czyli kapilar.
Kapilary mają tak cienkie ścianki, że może się przez nie odbywać
nieustanna wymiana substancji między krwią a komórkami. Rozmiary
naczyń włosowatych potwierdzają niezwykłość naszego wewnętrznego
mikrokosmosu: ich średnica wynosi od kilku do kilkunastu mikronów
(tysięcznych części milimetra)! Krwinki czerwone, same mikroskopijnych
rozmiarów, przeciskają się przez kapilary „gęsiego", jedna za drugą. Aby
przybliżyć sobie ten rząd wielkości, wyobraźmy sobie, że w jednej szpilce
zmieściłby się pęczek złożony z siedmiuset tych naczyniek. Są one
pięćdziesięciokrotnie drobniejsze niż najcieńszy ludzki włos. Gdyby na-
tomiast wszystkie kapilary naszego ciała ułożyć wzdłuż, koniec do końca,
powstałaby nić o długości kilkakrotnie opasującej ziemię.
Po przejściu przez tkanki kapilary łączą się w coraz większe naczyń-
ka, z których ostatecznie powstają żyły, wychodzące z narządów i prze-
wodzące krew z powrotem do serca. Ściany żył zawierają bardzo niewiele
włókien sprężystych, są za to wyposażone w zastawki, dzięki którym
przepływ krwi odbywa się tylko w jedną stronę - w kierunku serca, bez
cofania się pod wpływem siły ciężkości.
Krew
Krew składa się z płynnego osocza i zawieszonych w nim komórek, czyli
krwinek. W pięciu litrach krwi krąży około trzydziestu bilionów krwinek
czerwonych, inaczej zwanych erytrocytami. Erytrocyty powstają w szpi-
112 Akupresura a układ sercowo-naczyniowy
ku kostnym, są pozbawione jądra i zawierają barwnik - hemoglobinę,

nadający krwi kolor czerwony. W skład hemoglobiny wchodzi żelazo.
Zadaniem erytrocytów jest transport tlenu pobieranego z powietrza wde-
chowego płuc do wszystkich tkanek i narządów organizmu, co odbywa
się z udziałem hemoglobiny, oraz odprowadzanie w odwrotną stronę
dwutlenku węgla, jaki powstaje w komórkach w wyniku przemian meta-
bolicznych.
Krew zawiera ponadto krwinki białe, zwane ogólnie leukocytami.
Występują one w znacznie mniejszej ilości, tak że na jeden leukocyt
przypada około sześciuset erytrocytów. Krwinki białe dzielą się na wiele
podgrup, mają jądro i odgrywają przede wszystkim rolę obronną, zabija-
jąc drobnoustroje i wydzielając substancje zdolne do neutralizacji toksyn
bakteryjnych.
Trzecim rodzajem krwinek są płytki krwi, czyli trombocyty, występu-
jące w liczbie 150 000-350 000 na jeden mm3 krwi. Pełnią one ważną
rolę w procesie krzepnięcia krwi.
Czas potrzebny krwi na pokonanie pełnego dystansu krążenia małego
i dużego (serce-płuca-narządy-serce) wynosi średnio 23 sekundy. W cią-
gu doby pojedyncza krwinka czerwona odbywa około trzech tysięcy
takich rejsów po układzie krążenia. Czyż nie wygląda to imponująco?
Wskazania do masażu układu sercowo-naczyniowego

Choroby serca
Mimo swej ogromnej wytrzymałości, serce ulega wpływom naszych stre-
sów i wszelkiego rodzaju szkodliwości, jakich mu nie szczędzimy, nadu-
żywając soli, kawy, tytoniu, tłuszczów itp.* Najczęstszą chorobą serca,
prawdziwą plagą współczesnego świata, jest jego niedokrwienie, objawia-
jące się zwykle charakterystycznym bólem w klatce piersiowej, od które-
go pochodzą często używane nazwy choroby: dusznica bolesna lub
* Lecytyna zawarta w soi bardzo skutecznie obniża poziom cholesterolu i trójglicerydów

we krwi, co zapobiega rozwojowi miażdżycy tętnic - w tym zaopatrujących serce tętnic
wieńcowych - i wpływa ze wszech miar korzystnie na zdrowie naszego serca.
Wskazania do masażu układu sercowo-naczyniowego 113
Ryc. 27
dławica piersiowa. Choroby serca bywają również następstwem zabu-

rzeń czynności innych życiowo ważnych narządów, jak płuca, nerki czy
wątroba.
Odruchy serca wywołujemy na lewej stopie, przede wszystkim w stre-
fach 2., 3. i 4. Punkty odruchowe są położone głęboko w tkankach stopy,
w związku z czym wymagają dość silnego ucisku. Skoro samo serce
pozostaje pod dobrą ochroną klatki piersiowej, jego punkty odruchowe
upodobniają się do niego pod tym względem.
Proponuję masować tę strefę wewnętrzną powierzchnią kciuka. Wy-
szukujemy miejsce dokładnie odpowiadające lokalizacji bólu serca. Ma-
sujemy je w całości, posuwając się ku podstawie palca czwartego i pią-
tego, jeśli ból promieniuje do barku i szyi. Podstawa palca piątego
odpowiada okolicy barku i skutecznie oddziałuje na bóle promieniujące
do lewej ręki. Masaż strefy serca na stopie może złagodzić czy nawet
wyeliminować objawy dusznicy bolesnej.
Można również masować mały palec dłoni lewej i jego podstawę.
W średniowiecznej Francji grabarze sprawdzali, czy człowiek do pocho-
Ryc. 28
Wskazania do masażu układu, sercowo-naczyniowego 115
wania jest rzeczywiście martwy, nadgryzając opuszkę jego małego pal-

ca. Ta nieco makabryczna praktyka nabiera nowego znaczenia, jeśli
uwzględnić, że przy paznokciu tego palca, na meridianie serca, znajduje
się tak zwany punkt reanimacyjny.
Ponadto masujemy również strefę karku u podstawy paluchów stóp,
a także strefy relaksacji (patrz rozdział na temat układu nerwowego), aby
zmniejszyć napięcie nerwowe, odgrywające dużą rolę w chorobach serca.
Gorąco polecam też masaż mostka na całej jego długości, a zwłaszcza
na wysokości między drugim a trzecim żebrem, a także okolicę pach.
Punkty w pobliżu pach odpowiadają początkowemu odcinkowi meridia-
nu zewnętrznego serca. Inny ważny punkt, który wielokrotnie wypróbo-
wałam na moich pacjentach, znajduje się pod brodą i należy do zakresu
meridianu wewnętrznego serca. Topografię tych meridianów przedstawia
rycina 28.
Niedokrwistość
O niedokrwistości (anemii) mówimy wtedy, gdy we krwi znajduje się
zbyt mało erytrocytów transportujących tlen lub też gdy zawierają one
niedostateczną ilość hemoglobiny. Ponieważ hemoglobina jest związ-
kiem zawierającym żelazo, do niedokrwistości może prowadzić niedo-
bór tego pierwiastka z powodu niewłaściwej diety lub zaburzeń jego
wchłaniania z przewodu pokarmowego. Jednym z najwyraźniej szych
objawów anemii jest bladość skóry, której towarzyszy zwykle osłabie-
nie i apatia. Trzeba pamiętać, że wskutek utraty krwi podczas miesią-
czek kobiety wymagają więcej żelaza niż mężczyźni i są podatniejsze
na niedokrwistość.
W zapobieganiu i leczeniu niedokrwistości główną rolę odgrywa dieta,
wspomagana masażami. Należy wyeliminować czy przynajmniej ograni-
czyć kawę i herbatę, osłabiające wchłanianie żelaza w przewodzie pokar-
mowym, i wprowadzić produkty bogate w żelazo (wątrobę, lucernę, droż-
dże, morele, winogrona, glony morskie itp.). Jeśli chodzi o masaże,
skupiamy się przede wszystkim na śledzionie. Narząd ten, położony
w lewej górnej części jamy brzusznej, stanowi cmentarzysko zużytych
krwinek czerwonych i zarazem magazyn krwi, wysyłanej w razie potrzeby
do naczyń. Podejrzewa się również, że śledziona produkuje pewne sub-

stancje o charakterze hormonów, pobudzające perystaltykę jelita cien-
kiego i grubego, i tym samym przeciwdziałające zaparciom. Ponieważ
anatomicznie śledziona ma ścisły związek z jelitami, ból w jej okolicy
może oznaczać i niedokrwistość, i zaburzenia jelitowe, albo też jedno
i drugie jednocześnie.
Punkty odruchowe śledziony znajdują się na lewej stopie, w czwartej
strefie serca (patrz rycina 14). Masaż ukierunkowany na serce obejmuje
zwykle również śledzionę.
Poprawa następuje na ogół szybko, jedynie w przypadku anemii złoś-
liwej na rezultaty trzeba poczekać nieco dłużej.
Nadciśnienie i niedociśnienie tętnicze

Nadciśnienie tętnicze jest chorobą bardzo rozpowszechnioną w naszym
społeczeństwie. Może przebiegać bezobjawowo, ale czasami powoduje
zawroty głowy i bóle zlokalizowane w tylnej części czaszki. Nadciśnienie
jest stanem niebezpiecznym, zwiększa ryzyko chorób serca i udaru
mózgu ze wszelkimi jego następstwami. Nie ma jednej ustalonej przyczy-
ny nadciśnienia, jednak niewątpliwą rolę w jego rozwoju odgrywają na-
pięcia emocjonalne i nadmiar soli w diecie.
Należy masować strefę odruchową karku, której położenie ilustrują
ryciny 13 i 14. Nadciśnienie ma często związek z problemami wystę-
pującymi w okolicy szyi; warto popracować nad nią, aby złagodzić
napięcie mięśniowe i umożliwić kręgom szyjnym powrót do prawidłowej
pozycji.
Następnie przechodzimy do strefy wątroby i przysadki. Bardzo ważny
punkt znajduje się wewnątrz małżowiny ucha (patrz rycina 17, punkt 6).
Masaż strefy odruchowej serca ma korzystny wpływ na krążenie w całym
organizmie.
Zbyt niskie ciśnienie tętnicze jest mniej groźne niż jego przeciwień-
stwo, niemniej jednak staramy się je podwyższyć do wartości prawidło-
wych dla poprawy samopoczucia. Możemy w tym celu lekko oklepywać
całe ciało rano i wieczorem oraz masować ucho w tym samym, wcześniej
wspomnianym punkcie strefy odruchowej serca.
Wskazania do masażu układu sercowo-naczyniowego 117
Żylaki i hemoroidy
Żylaki są problemem wielu osób, a zwłaszcza kobiet. Są to szpecące roz-
szerzenia żył powierzchownych kończyn dolnych, najczęściej w okolicy dołu
podkolanowego i łydki. Ich powstawaniu sprzyja ciąża, otyłość, przedłużo-
na pozycja stojąca i noszenie ubrań utrudniających swobodny przepływ
krwi. Żylaki mogą zmniejszyć się lub zniknąć pod wpływem odpowiedniego
postępowania: nie należy siedzieć z podkurczonymi nogami, trzeba zjadać
pokarmy bogate w witaminę E i C, nie zaniedbywać aktywności fizycznej
(szczególnie wskazane są marsze) i stosować akupresurę.
Punkty do pobudzania znajdują się i tym razem w obrębie ucha,
w strefie serca, która czuwa nad prawidłowym krążeniem krwi (patrz
rycina 17, punkt 6).
Masujemy również strefy odruchowe wątroby, ponieważ wydaje się,
że żylaki są w jakiś sposób związane z problemami tego narządu. Podo-
bne zasady obowiązują przy kurczach i bólach kończyn dolnych.
Trzeba podkreślić, że powyższy program naprawczy w postaci masa-
żu i diety wymaga przestrzegania przez wiele miesięcy. Musimy uzbroić
się w cierpliwość i powtarzać masaże systematycznie trzy razy w tygo-
dniu aż do osiągnięcia poprawy.
Jeśli chodzi o guzki krwawnicze, zwane powszechnie hemoroidami,
możemy uważać je również za żylaki, tyle że umiejscowione w okolicy
Ryc. 29
118 Akupreswa a układ sercowo-naczyniowy
odbytu. Jest to przypadłość bolesna i często znoszona w milczeniu, która

jednak bardzo szybko odpowiada na akupresurę, przynajmniej jeśli
chodzi o złagodzenie bólu. Odruchy pod kątem hemoroidów wywołujemy
w strefie pierwszej obu stóp. Kciukiem i palcem wskazującym obejmuje-
my ścięgno Achillesa i masujemy je na całej, około dziesięciocentymetro-
wej długości.
Często mamy okazję stwierdzić, że jedna stopa jest wrażliwsza na
masaż niż druga. Dzieje się tak dlatego, że rozmieszczenie guzków
w odbytnicy nie jest zwykle symetryczne. Masaż stóp zdaje się przynosić
najszybsze efekty, aczkolwiek korzystne może być również oddziaływanie
na strefy odruchowe hemoroidów na dłoniach w pobliżu nadgarstków
albo na języku w strefie pierwszej (za pomocą trzonka łyżki) - uciskamy
jak najdalej z tylu, przesuwając się w stronę środka, przez dwie do
dziesięciu minut.
Akupresura
a układ pokarmowy
Opis układu pokarmowego

W ewolucji świata zwierzęcego układ pokarmowy stanowi najstarszą,
najwcześniej wykształconą strukturę organiczną. Świadczy o tym fakt,
że na przykład ameba, jednokomórkowy pierwotniak, usytuowana na
samym dole w hierarchii, cała ogranicza się właściwie do jednego żołąd-
ka, pochłaniającego na swej drodze wszystko, co jadalne. Układ pokar-
mowy należy również do najlepiej zaopatrzonych w naczynia i nerwy.
Aby dobrze zrozumieć tę jakże ważną część naszego organizmu,
wybierzmy się najpierw w podróż wzdłuż przewodu pokarmowego. Jak
zachwyceni turyści, przypatrzmy się bliżej złożonym zjawiskom, sprawia-
jącym, że zjadane przez nas pokarmy przekształcają się, wchłaniają
i dostarczają nam energii niezbędnej do wszelkich aktywności życiowych.
Ślinianki
Mamy łącznie sześć gruczołów ślinowych, czyli ślinianek, które dzielą się
na trzy pary: przyuszne, podżuchwowe i podjęzykowe. Pod wpływem bodź-
ców pokarmowych wydzielają one ślinę, zawierającą 99,5% wody oraz biał-
ka, śluzową mucynę, sole sodu i wapnia i ważny enzym - ptialinę. Ptiali-
na jest niezbędna dla prawidłowego trawienia skrobi i znajduje się tylko
w ślinie. Oznacza to, że pokarmy szybko i byle jak połykane, niedokład-
nie pogryzione i przeżute, nie pobudzają dostatecznego wydzielania śliny
i tym samym zawarta w nich skrobia nie ulega dostatecznej impregnacji
120 Akupresura a układ pokarmowy
tym enzymem, którego zadaniem jest rozbicie jej cząsteczek na mniejsze

frakcje. Tak więc już na samym początku procesu trawienia łatwo o fałszy-
wy krok, którego następstwa będą odczuwalne na dalszych etapach i nie
pozostaną bez wpływu na efekt końcowy.
Ślina zawiera również lizozym, naturalną i skuteczną substancję
bakteriobójczą (dlatego zwierzęta dosłownie, a ludzie głównie w przenoś-
ni „liżą rany"). Nie ulega wątpliwości, że prawidłowe przeżuwanie pokar-
mów bardzo ułatwia i usprawnia nasze trawienie.
Żołądek
Żołądek leży w górnej części jamy brzusznej po stronie lewej. Od góry
pokrywa go przepona, a po bokach osłaniają ściany klatki piersiowej.
Wypełniony treścią pokarmową żołądek może osiągnąć objętość nawet
do 3 litrów, natomiast gdy jest pusty, przypomina balon po spuszczeniu
powietrza. Żołądek produkuje dziennie 2-3 litry soku, złożonego z wody,
śluzu, kwasu solnego i enzymów trawiennych (głównie pepsyny), których
zadaniem jest rozkład białek na mniejsze fragmenty.
W skład ściany żołądka wchodzi warstwa mięśni, która w części
wejściowej i wyjściowej układa się okrężnie w dwa zwieracze. Pokarm
wędrujący przełykiem dostaje się do żołądka przez wpust, natomiast
opuszcza go przez odźwiernik, by przejść dalej do prawdziwej „kuchni"
organizmu - jelita cienkiego.
Zawartość żołądka przesuwa się do jelit pod wpływem bodźców
mechanicznych (fali perystaltycznej żołądka), chemicznych (zasadowy
odczyn dwunastnicy powoduje otwarcie odźwiernika, a kwaśny jego
zamknięcie), hormonalnych i psychicznych (emocje pozytywne sprzyjają
wędrówce pokarmu, natomiast przykre mogą ją zablokować).
Jelita
• Jelito cienkie
Jelito cienkie ma do 8 metrów długości i średnio 3 cm średnicy. Na swym

przebiegu zatacza od 15 do 20 pętli, zajmujących centralną część jamy
brzusznej, i kończy się bardzo ważną zastawką krętniczo-kątniczą.
Opis układu pokarmowego 121
Ryc. 30
Jelito cienkie dzieli się na trzy części, z których pierwsza jest dwunast-
nica. Stanowi ona ważne skrzyżowanie dróg trawiennych, ponieważ nie
tylko przechodzi do niej miazga pokarmowa z żołądka, ale także właśnie
w niej znajdują się ujścia przewodów żółciowych i trzustkowych, którymi
płyną wszystkie substancje niezbędne w procesie trawienia. Dwunastni-
ca przechodzi następnie w jelito czcze, którego pętle układają się głównie
poziomo, a to z kolei w jelito kręte, z pętlami bardziej pionowymi.
Wnętrze jelita cienkiego wypełniają liczne (około 800) fałdy poprzecz-
ne, zwalniające pasaż treści pokarmowej. Oprócz pofałdowań błona
śluzowa jelita zawiera miliony palczastych wyniosłości, zwanych kosm-

kami jelitowymi, przez które odbywa się przenikanie substancji pokar-
mowych - już strawionych, a więc przyswajalnych - do krwi. Między
kosmkami znajdują się ujścia około 160 milionów gruczołów jelitowych,
wydzielających od półtora do trzech litrów soku trawiennego na dobę.
Dzięki fałdom, kosmkom i dodatkowo tzw. mikrokosmkom pokrywają-
cym te ostatnie całkowita powierzchnia jelita osiąga olbrzymią - zwłasz-
cza w porównaniu z zewnętrzną powierzchnią naszego ciała - wielkość
200-400 metrów kwadratowych!
• Zastawka krętniczo-kątnicza
Zastawka krętniczo-kątnicza jest miejscem przejścia pozostałości miazgi

pokarmowej do jelita grubego. Jest ona bardzo niewielka, ale ważna
odwrotnie proporcjonalnie do swoich rozmiarów, ponieważ uniemożliwia
cofanie się resztek miazgi pokarmowej do jelita krętego. Jelito cienkie
pełni w organizmie rolę „kuchni", gdyż zachodzą w nim procesy bioche-
miczne i mechaniczne, dzięki którym pokarm ulega rozkładowi na naj-
prostsze składniki odżywcze i zostaje wchłonięty do krwi.
Miazga pokarmowa, której pasaż przez jelito cienkie i wszystkie
zachodzące w tym czasie przekształcenia zajmują średnio trzy i pół
godziny, przechodzi w końcu na „próg" jelita grubego, gdzie jeszcze mniej
więcej przez godzinę oczekuje na przekroczenie tej strefy, kontrolowanej
przez zastawkę krętniczo-kątnicza. O ile jelito cienkie można nazwać
„kuchnią", o tyle jelito grube daje się porównać do „śmietnika" organi-
zmu. Dlatego też ruch resztek pokarmowych może odbywać się tylko
w jedną stronę, a treść jelita grubego nie ma prawa powrotu do cienkie-
go, podobnie jak raz wyrzuconych odpadków nie znosimy ponownie do
naszej czystej kuchni.
D Jelito grube
Długość jelita grubego odpowiada w przybliżeniu naszemu wzrostowi,
natomiast jego średnica jest 2-3-krotnie większa niż średnica jelita
cienkiego. Jelito grube rozpoczyna się krótkim, prostym odcinkiem,
Ryc. 31
zwanym kątnicą lub jelitem ślepym, od którego odchodzi wyrostek

robaczkowy. Następnie po stronie prawej wędruje pionowo ku górze jako
okrężnica wstępująca, w sąsiedztwie wątroby zakręca i przecina poziomo
jamę brzuszną jako okrężnica poprzeczna, ponownie zakręca w pobliżu
śledziony, schodzi po lewej stronie w dół jako okrężnica zstępująca,
przechodzi w pętle okrężnicy esowatej (esicy) i wreszcie kończy się od-
bytnicą (prostym, rozciągliwym odcinkiem - tzw. bańką), w której gro-
madzą się masy kałowe. Zakończeniem odbytnicy jest otwór odbytowy.
Po opuszczeniu żołądka treść pokarmowa dociera po około czterech
godzinach do okrężnicy wstępującej, po dwunastu do esicy, a po 18-24
godzinach jej resztki zostają wydalone przez odbyt.
124 Akupreswa a układ pokarmowy
Wątroba
Wątroba zajmuje prawą połowę górnej części jamy brzusznej. Jest
największym narządem ustroju, o wadze około 1,5 kg, charakteryzuje się
dość licznymi, indywidualnymi odmianami w budowie i spełnia łącznie
ponad pięćset różnych funkcji.
Wątroba stale magazynuje w sobie około 500 g krwi. Prócz tego otrzy-
muje czwartą część objętości krwi tętniczej pompowanej przez serce przy
każdym skurczu oraz - przez żyłę wrotną - niemal całą krew żylną z jelita
cienkiego i wielu innych narządów jamy brzusznej.
Wątroba pracuje bardzo „oszczędnie", wykorzystując zaledwie czwar-
tą część swojego miąższu. Można powiedzieć, że gromadzi energię na
„nagle przypadki". Jest jakby czujnikiem organizmu, odbierającym liczne
sygnały alarmowe, gdy gdziekolwiek dzieje się coś złego.
Wątroba oczyszcza naszą krew z substancji toksycznych, takich jak
nikotyna, alkohol, kofeina, różnego rodzaju leki. Ze wszystkich składni-
ków pokarmowych docierających do niej z jelit wybiera te aminokwasy,
które są jej potrzebne do produkcji większości białek ustrojowych,
natomiast pozostałe wysyła do krążenia, tak aby mogły służyć innym
tkankom. Produkuje żółć (w ilości około 1 litra dziennie) niezbędną do
trawienia tłuszczów. Magazynuje witaminy, kwasy tłuszczowe i glukozę,
którą następnie uwalnia do krwi. Pozwala to na utrzymanie stałego
stężenia glukozy we krwi między posiłkami i na harmonijne zaspokojenie
potrzeb energetycznych całego organizmu. Wątroba produkuje zarówno
czynniki krzepnięcia, zapobiegające krwotokom, jak i związki przeciw-
krzepliwe, zachowujące krew w naczyniach w stanie idealnej płynności.
Mimo skomplikowanej budowy, ten zadziwiający, niezbędny dla życia
narząd ma ogromne zdolności do szybkiej regeneracji w razie uszkodze-
nia nawet znacznej jego części.
Pęcherzyk żółciowy
Gruszkowaty w kształcie pęcherzyk żółciowy zajmuje miejsce przy dolnej
powierzchni prawego płata wątroby. Jest on nie tylko zbiornikiem z żół-
cią, ale również aktywnym narządem, w którym ulega ona około dziesię-
ciokrotnemu zagęszczeniu. To właśnie żółć z pęcherzyka, a nie bezpo-
Wskazania do masażu układu pokarmowego 125
średnio z wątroby, uwalnia się przez przewód żółciowy do dwunastnicy

pod wpływem bodźców pokarmowych.
Trzustka
Omawiana już jako gruczoł dokrewny, trzustka jest jednocześnie jed-
nym z najważniejszych gruczołów trawiennych. Produkuje ona dziennie
1,5-2,0 litry soku trawiennego, zawierającego enzymy niezbędne do tra-
wienia białek (trypsyna, chymotrypsyna), węglowodanów (amylaza, mal-
taza) i tłuszczów (lipaza, fosfataza). Podobnie jak żółć, sok trzustkowy
łączy się z pokarmem w dwunastnicy, spływając dwoma przewodami:
głównym (Wirsunga) i dodatkowym (Santoriniego).
Wskazania do masażu układu pokarmowego

Choroby żołądka
Wrzody żołądka polegają na otwartych uszkodzeniach jego błony śluzo-
wej, najczęściej pod wpływem nadmiernej produkcji kwasu solnego lub
niedostatecznej śluzu ochronnego. Przyczyny choroby wrzodowej są
złożone i nie do końca wyjaśnione, ale na pewno sprzyja jej niewłaściwa
dieta, niedobory witamin B i C oraz napięcia emocjonalne. Oprócz
żołądka owrzodzenia dotyczą często, a wręcz najczęściej (w 80% przypad-
ków) błony śluzowej dwunastnicy. Obie lokalizacje mogą również wystę-
pować jednocześnie.
Udowodniono, że żołądek „rumieni się" pod wpływem emocji podobnie
jak skóra. W ciągu wielu lat praktyki Walter Alvarez, lekarz ze słynnej
amerykańskiej kliniki Mayo, poczynił obserwacje na 15 tysiącach pacjen-
tów dotkniętych niestrawnością, stanem często poprzedzającym prawdzi-
we owrzodzenia, i wywnioskował z nich, że u podłoża obu chorób leżą
zaburzenia przepływu krwi w błonie śluzowej żołądka w postaci jej na-
przemiennego przekrwienia („rumieńca") i niedokrwienia („bladości").
Obserwacje dotyczące tych naprzemiennych zaburzeń, wywołanych
przede wszystkim czynnikami emocjonalnymi, umożliwiły sporządzenie
typowego portretu człowieka dotkniętego chorobą wrzodową. Jest to
najczęściej osoba pełna pretensji do świata. Okazuje się, że negatywne

emocje - uraza, nienawiść i tłumiona złość - odpychane w podświado-
mość przekładają się ostatecznie na mechanizmy patoflzjologiczne na
poziomie naszych najbardziej wrażliwych narządów.
Każda z takich negatywnych emocji dotyka przede wszystkim jednego
konkretnego narządu. Znajomość przeważających u danej osoby emocji
pozwala zatem przewidywać choroby, jakie najbardziej jej zagrażają.
Aby uniknąć choroby wrzodowej, na którą cierpi 10-15% mieszkań-
ców krajów rozwiniętych, trzeba przede wszystkim wykształcić w sobie
wewnętrzną harmonię, stan zgody ze sobą samym i z otoczeniem.
Kolejnym etapem będzie wykorzystanie punktów odruchowych. Ponie-
waż żołądek leży nieco powyżej linii pasa, niemal centralnie, ale jednak
Ryc. 32
z niewielkim przesunięciem w lewo, jego odruchy znajdziemy powyżej

linii poprzecznej stopy, w pierwszej i drugiej strefie stopy prawej oraz
w pierwszej, drugiej i trzeciej strefie stopy lewej.
Aby ułatwić sobie masaż tej okolicy, posługujemy się na zmianę
zgięciem palca wskazującego i kciukiem. Masaż zaczynamy od środka
stopy prawej, posuwamy się do wewnątrz, przechodzimy pod strefą
tarczycy i docieramy aż do strefy kręgosłupa. Podobnie postępujemy ze
stopą lewą.
Jeśli masaż wywoła nudności, przerywamy go i wznawiamy po kilku
minutach. Zaburzenia żołądkowe odpowiadają zwykle bardzo szybko na
akupresurę, a to z powodu obfitej sieci oplatających ten narząd naczyń
tętniczych i żylnych - poprawa krążenia pod wpływem masażu umożliwia
zniesienie ostrych dolegliwości już po kilku minutach.
Znakomitym sposobem na uspokojenie chorego żołądka jest ściska-
nie metalowego grzebienia, po dziesięć minut w każdej dłoni. Możemy
również „czesać" grzbiet dłoni, delikatnie przesuwając zęby grzebienia od
czubków palców do nadgarstka. Nie trzeba dociskać grzebienia, wystar-
czy sam jego ciężar. Jeśli nie mamy pod ręką grzebienia w momencie
ostrego bólu, posłużmy się paznokciami, lekko drapiąc skórę dłoni.
Inna sprawdzona metoda polega na masowaniu miejsca między
kciukiem a palcem wskazującym. Okolica ta ma szczególne powiązania
z żołądkiem. Możemy również ściskać zaszczepkami do bielizny opuszki
dwóch pierwszych palców dłoni prawej i trzech pierwszych dłoni lewej.
W razie stwierdzonej choroby wrzodowej należy poza odruchami
żołądka masować strefę przysadki i nadnerczy w celu rozładowania na-
pięć emocjonalnych (patrz rozdział o gruczołach dokrewnych).
Masaże stref odruchowych żołądka pozwalają skutecznie zwalczać
nudności, wymioty, niestrawność, a nawet nudności w okresie ciąży.
Strefy żołądka należy również uciskać w razie nudności podczas
podróży samochodem, statkiem czy samolotem. Pamiętajmy jednak, że
za tę tak zwaną chorobę lokomocyjną może odpowiadać również ucho
środkowe.
Uciskamy więc czwarte i piąte palce stóp lub dłoni. Jeśli nie mamy
pod ręką żadnych instrumentów (grzebienia, gumek, zaszczepek do
128 Akupreswa a układ pokarmowy
bielizny), możemy nadgryźć opuszki palców zębami. Ponieważ trzeba

szybko uspokoić żołądek, lepiej zadziała ucisk niż masaż ruchem okręż-
nym. Nie zapominajmy o miejscach między palcami, ponieważ kryje się
w nich mnóstwo stref odruchowych. Uciskajmy również podstawy palców
dłoni i stóp.
Warto wiedzieć, że można jak za dotknięciem różdżki uspokoić pła-
czące niemowlę, delikatnie „czesząc" jego rączkę grzebieniem i dotykając
stref odruchowych żołądka.
Czkawka
Czkawka jest następstwem samoistnych, napadowych skurczów przepo-
ny. Zdarza się czasem, że ta przykra dolegliwość może trwać wiele godzin,
a nawet dni. I w tym wypadku mamy do dyspozycji środki zaradcze,
które uspokoją ten jakże ważny mięsień, oddzielający klatkę piersiową
od jamy brzusznej.
Wszelkie stany spastyczne mięśni prowadzą do obkurczenia się ich
naczyń krwionośnych i zwolnienia przepływu krwi. W wypadku przepony
jest to stan niekorzystny, tym bardziej że zaburzenia jej czynności upośle-
dzają mechanikę oddychania, a więc zmniejszają dopływ tlenu do płuc.
Masaż punktów odruchowych przepony wykonuje się jednocześnie
z masażem punktów splotu słonecznego (patrz rycina 23). Dziesięć minut
energicznego masażu daje niemal zawsze pożądane efekty. Jeśli nie uda
nam się przerwać czkawki, oznacza to najczęściej masaż za słaby lub za
krótki.
Inny znakomity sposób polega na wyciągnięciu języka palcami i przy-
trzymaniu go w tej pozycji przez 5-10 minut. Żeby język się nie wyślizg-
nął, dobrze jest chwycić go przez chusteczkę.
Choroby jelita cienkiego

Można bez przesady powiedzieć, że to, jacy jesteśmy, zależy od tego, co
przyswajamy. A przyswajanie pokarmów odbywa się w jelicie cienkim.
Strefy odruchowe jelita cienkiego znajdują się powyżej pięty i pod
linią poprzeczną obu stóp. Ponieważ jelito zajmuje strefę 1., 2., 3. i 4.,
rozpoczynamy masaż od wewnętrznego brzegu stopy i posuwamy się nie-
Ryc. 33
mai przez całą jej szerokość. Zbliżając się do pięty, posługujemy się kciu-
kiem lub zgięciem palca wskazującego, ponieważ skóra w tym miejscu
staje się coraz grubsza.
Inna strefa odruchowa jelit znajduje się wokół pępka. Pamiętajmy, że
właśnie tędy przechodzi życiodajna krew matki, odżywiająca płód aż do
dnia narodzin. Po urodzeniu pępek również pozostaje ważną okolicą,
ponieważ leżą wokół niego cztery punkty odruchowe, umożliwiające
prawidłowe funkcjonowanie dwunastnicy i pierwszych trzydziestu centy-
metrów jelita czczego. Każdy z tych punktów odpowiada za około ośmio-
centymetrowy odcinek dwunastnicy. Na rycinie 18 są one oznaczone jako
3A, B, C, D. Punkty 3C i 3D mają również związek z aortą brzuszną;
podczas masażu wyczujemy pod palcami jej silne tętnienie.
To właśnie w tej okolicy krew odbiera z jelit składniki odżywcze, które
następnie odprowadzane są żyłą wrotną do wątroby, a z niej do wszyst-
kich narządów organizmu.
Punkty te wymagają szczególnej uwagi w razie jakichkolwiek proble-

mów z trawieniem: wzdęć brzucha, niestrawności, owrzodzenia dwuna-
stnicy, zlej tolerancji tłuszczów, białek czy węglowodanów. Są one rów-
nież bardzo ważne dla gospodarki wapniowej, w chorobach serca, prze-
wlekłych bólach krzyża i w zaburzeniach psychicznych.
Musimy pamiętać, że nawet najwartościowsze pokarmy na świecie
nie przyniosą nam żadnego pożytku, jeśli nie uda nam się ich przyswoić.
Zespół zastawki krętniczo-kątniczej

Jest to niezwykle częsta dolegliwość: szacuje się, że problemy na pozio-
mie tej małej zastawki dotyczą około 60% ludzi. Ta strefa, na pograniczu
jelita cienkiego i grubego, może być punktem wyjścia mnóstwa objawów;
zastawkę krętniczo-kątniczą nazywa się niekiedy wieMm imitatorem,
właśnie dlatego że prowokowane przez nią dolegliwości nasuwają podej-
rzenie wielu chorób.
Zastawka krętniczo-kątniczą może być punktem wyjścia bólu barków,
nagłych bólów w dole pleców, w okolicy serca, zawrotów głowy, objawów
grypopodobnych, szumu w uszach, nudności, objawów zapalenia zatok,
niedokwaśności soku żołądkowego, bólów głowy, gwałtownego pragnienia,
bladości, cieni pod oczami, zaburzeń rytmu wypróżnień, a nawet alergii.
Jeśli zastawka pozostaje niedomknięta, śluzowa treść jelita grubego
cofa się do jelita cienkiego, co powoduje zaburzenia ze strony całego
układu pokarmowego, a wręcz całego organizmu.
Aby przywrócić prawidłową czynność zastawki, musimy na dwa
tygodnie wyeliminować z diety pokarmy, które działają na nią drażniąco:
surowe warzywa i owoce, orzechy, przyprawy, kawę i czekoladę. Powin-
niśmy jeść warzywa gotowane i stosować łagodzące zioła (korę wiązu,
prawoślaz, siemię lniane itp.).
Poza tym, zasilajmy zastawkę strumieniem życiodajnej energii po-
przez masaż strefy odpowiadającej początkowi jelita grubego na stopie
prawej, ponieważ leży ona po stronie prawej, na pograniczu jelita
cienkiego i okrężnicy wstępującej.
Mamy również do dyspozycji inny ważny punkt, w połowie odległości
między pępkiem a brzegiem talerza prawej kości biodrowej. Jest to tzw.
Ryc. 34
punkt MacBumeya, wykorzystywany w diagnostyce zapalenia wyrostka

robaczkowego, który może jednak posłużyć do wywołania odruchów
zastawki, ponieważ obie te strefy niemal się pokrywają.
Warto wiedzieć, że punkt ten pomaga również eliminować gazy
jelitowe, przyspiesza perystaltykę jelita grubego i ma duży wpływ na
dystrybucję insuliny. Powinni pamiętać o tym zwłaszcza chorzy na cu-
krzycę i osoby ze skłonnościami do hipoglikemii. Dokładnie przez punkt
MacBumeya przebiega meridian śledziony-trzustki, co sprawia, że pra-
widłowa gospodarka insuliną wiąże się ściśle z prawidłowym funkcjono-
waniem zastawki krętniczo-kątniczej.
Mogę w tym miejscu na własnym przykładzie potwierdzić wielkie
znaczenie akupresury w ostrych atakach bólu, spowodowanych przez
zastawkę krętniczo-kątniczą. Na samym początku mojej praktyki trakto-
wałam akupresurę jako pożyteczną metodę wykrywania stanu zdrowia
różnych narządów, nie miałam jednak wielkiego pojęcia o jej ogromnych
możliwościach leczniczych. I otóż pewnego dnia poczułam ostry ból po
prawej stronie brzucha. Z minuty na minutę stawał się on nie do
zniesienia tak bardzo, że już, z najgłębszym niepokojem, szykowałam się
do wezwania pogotowia, ale zanim się na to zdecydowałam, poprosiłam
mojego męża, żeby zrobił mi masaż prawej stopy. W pięć minut później,
ku mojemu ogromnemu zdumieniu, ból ustąpił całkowicie i nigdy więcej
nie powrócił.
Zapalenie jelita grubego

Jelito grube może stać się terenem bolesnych procesów zapalnych.
W takich wypadkach bardzo ważna jest odpowiednia dieta, z ogranicze-
niem pokarmów bogatych we włókna roślinne (błonnik), takich jak
surowe warzywa i owoce oraz pełnoziarniste zboża, a za to z dużą ilością
produktów lekkostrawnych i zmiękczających, które działają na zmienio-
ną błonę śluzową jelita niczym balsam (chleb świętojański, ryż na
wodzie, marchwianka, napar z siemienia lnianego itp.).*
Masaż całego jelita grubego jest żmudny, ponieważ strefa pokrywa-
jąca jego punkty odruchowe zajmuje większość powierzchni stopy. Nie
ma się jednak czego obawiać: ból zmienionego zapalnie odcinka jelita
wskaże nam bardzo dobrze właściwe miejsce do masowania.
Pamiętam, jak pewnego razu, podczas kolacji u znajomych, ich
ośmioletnia córeczka wstała z płaczem od stołu, skarżąc się na ostre bóle
brzucha. Bez trudu odnalazłam właściwą strefę odruchową na jej stopie,
z powodu bardzo wyraźnej wrażliwości na ucisk. Masowałam ją delikat-
nie przez pięć minut, odwracając jednocześnie uwagę dziewczynki roz-
mową. Dopiero gdy zauważyłam, że wraca jej dobry humor, zapytałam
o ból i oczywiście, jak mogłam się spodziewać, nie było już po nim śladu.
Lokalizację odruchów jelitowych przedstawia rycina 33.
Trudno przecenić znaczenie strefy jelit. Punkt położony kilka centyme-
trów poniżej pępka ludzie Wschodu nazywają Hara. Twierdzą oni, że stru-
mienie energii każdego narządu krążą nieprzypadkowo, lecz zgodnie z okre-
śloną harmonią, której kulminację można przedstawić jako spiralę ześrod-
kowaną w punkcie Hora. Jeśli strumieniom energetycznym zabraknie tej
harmonii, to niezależnie od siły każdego z nich ostatecznym efektem będzie
* Ponieważ zapaleniu jelit często towarzyszy biegunka, bardzo polecam kurację wodą
glinową. Wieczorem przed zaśnięciem sypiemy pól łyżeczki białej gliny na szklankę wody
i wypijamy ten płyn rano, bez poruszania warstwy gliny, która osadziła się przez noc na
dnie szklanki.
tylko zmęczenie i osłabienie. I przeciwnie, dobrze skoordynowane strumie-

nie energii, nawet z osobna niezbyt imponujące, zapewniają człowiekowi
witalność i siłę. Jeszcze jeden argument, by nie zaniedbywać jelit.
Pamiętajmy, że strefa odruchowa okrężnicy wstępującej znajduje się
na stopie prawej, podobnie jak połowy okrężnicy poprzecznej, przecina-
jącej jamę brzuszną od strony lewej do prawej. Strefa ta przebiega pod
strefą wątroby, żołądka i śledziony na wysokości linii poprzecznej obu
stóp, by przejść w strefę okrężnicy zstępującej na stopie lewej.
Punkty te okazują się szczególnie wrażliwe u osób cierpiących na
zaparcia lub stany zapalne jelita grubego. Aby określić, która z jego
części jest najbardziej dotknięta, rozpoczynamy masaż od stopy prawej,
tuż powyżej pięty, energicznie uciskaj ąc to miejsce lewym kciukiem.
Masujemy kolejno strefę okrężnicy wstępującej, poprzecznej, zstępującej
i esowatej, posuwając się od pięty prawej do linii poprzecznej stopy, na
tej wysokości skręcamy w lewo w kierunku środka. Docieramy do strefy
kręgosłupa, nie omijając po drodze żadnego bolesnego punktu, zewnętrz-
nego przejawu wewnętrznych zaburzeń. Następnie masujemy stopę lewą,
cały czas na wysokości linii poprzecznej, gdzie poczynając od strefy
kręgosłupa, posuwamy się dośrodkowo i dalej w dół, wzdłuż strefy okręż-
nicy zstępującej, która kończy się przy pięcie lewej.
Uwaga: strefa esicy, w której gromadzi się większość resztek pokar-
mowych w oczekiwaniu na eliminację, jest trudno dostępna dla palców.
Aby dotrzeć do jej punktów odruchowych, głęboko ukrytych w tkankach
pięty, powinniśmy posługiwać się zgięciem palca wskazującego lub
jakimś przedmiotem (ołówkiem, wskazówką itp.). Warto wiedzieć, że
rozciągnięcie lub zapalenie esicy może doprowadzić do kumulacji gazów
jelitowych, uciskąjących przeponę i za jej pośrednictwem okolicę serca.
Objawy mogą nawet nasuwać podejrzenie choroby serca, podczas gdy
ich prawdziwa przyczyna tkwi w pętlach esicy.
Masujemy również przednią powierzchnię łydek, od kolan do kostek,
wzdłuż kości piszczelowej. Masaż tej okolicy wymaga wyczucia, bo
u wielu osób nawet jej lekki ucisk może okazać się bardzo bolesny.
Dotykamy w ten sposób stref nerwów związanych z całym jelitem gru-
bym (patrz rycina 18, punkt 21).
Choroby odbytnicy i odbytu

Ponieważ hemoroidy omówiliśmy już w rozdziale o układzie krążenia,
przypatrzmy się teraz, jak poprawić stan tej okolicy pod kątem innych
problemów.
Jednym z nich, i to poważnym, jest opuszczanie się odbytnicy,
głównie z powodu osłabienia mięśni dna miednicy. Ucisk na zakończe-
nia nerwowe, obrzęk i skłonność do zapalenia błony śluzowej niepra-
widłowo położonej odbytnicy może powodować nieznośny ból. Jest to
jeden ze stanów, w których dobrodziejstwa akupresury dają się odczuć
szczególnie wyraźnie. Stosujemy metodę opisaną przy okazji hemo-
roidów, ponieważ lokalizacja stref odruchowych jest ta sama (patrz
rycina 29).
Ponieważ długość odbytnicy waha się od 10 do 15 cm, jej punkty
wrażliwe mogą rozciągać się na odcinku od 8 do 13 cm, od pięty w kie-
runku łydki, przechodząc przez ścięgno Achillesa. W przypadku stanu
zapalnego odbytnicy, można spodziewać się ostrego ataku bólu. Trzeba
wtedy niestety zacisnąć zęby i skupić myśli na uldze, jaką wkrótce od-
czujemy. Masując tę strefę, rozsyłamy ponadto energię życiową do całej
okolicy lędźwiowej.
Bardzo nieprzyjemną dolegliwością jest świąd okolicy odbytu. Jego
przyczyną mogą być alergie pokarmowe albo uczulenie czy podrażnienie
którymś ze składników papieru toaletowego. Staramy się oczywiście
zidentyfikować i usunąć przyczynę, a dodatkowo stosujemy masaż stóp
w końcowej części strefy kręgosłupa.
Zapalenie wyrostka robaczkowego

Wyrostek robaczkowy jest cienkim, ślepym przewodem, zwykle o długo-
ści 8-15 cm, odchodzącym od jelita krętego w pobliżu zastawki krętni-
czo-kątniczej. Jego punkt odruchowy znajdziemy na stopie prawej.
W razie niewielkiego obrzęku czy podrażnienia tej okolicy, kilka masaży
powinno wystarczyć do złagodzenia dolegliwości. Masujemy również
punkt MacBurneya (patrz rycina 34). W razie podejrzenia ostrego zapa-
lenia wyrostka, trzeba jednak jak najszybciej zgłosić się do lekarza
i zaniechać jakichkolwiek manipulacji przy punkcie MacBurneya.
Zaparcia
Zaparcia mogą mieć wiele przyczyn, jednak do najczęstszych należy
niewłaściwy sposób odżywiania, niedobór płynów, niedostateczne żucie
pokarmów i lekceważenie naturalnych potrzeb naszego organizmu.
Jeśli dotyczy nas ten bardzo rozpowszechniony problem, nie zapomi-
najmy o masażu czterech niezwykłych punktów rozmieszczonych wokół
pępka (patrz rycina 35).
Punkt pierwszy pozwala odblokować zalegającą treść jelitową, a jego
dodatkową specyfiką jest zwalczanie kołatania serca.
Punkt drugi odnosi się do pętli esicy, położonej bezpośrednio przed
odbytnicą i przeciwdziała zaparciom spowodowanym zastojem w tej czę-
ści jelita.
Punkt trzeci to znany nam już punkt MacBurneya. Przypomnijmy, że
ma on wpływ na okrężnicę, zastawkę krętniczo-kątniczą, wyrostek ro-
baczkowy i dystrybucję insuliny.
Ryc. 35
136 Akupreswa a ukiad pokarmowy
Ryc. 36
Merldlan wewnętrzny I zewnętrzny jelita grubego

Punkt czwarty działa na mechanizmy wydzielania żółci. Ponieważ żółć

jest niezbędnym warunkiem dobrego trawienia tłuszczów i tym samym
przeciwdziała zaparciu, masaż tego punktu przynosi bardzo wiele korzyści.
Inne punkty ważne w zwalczaniu zaparć znajdują się na twarzy (patrz
rycina 17, punkt 3, 7, 14, 20).
Przebieg meridianu jelita grubego wskazuje, że jeden z ważnych
odcinków meridianu wewnętrznego przebiega w pobliżu nasady języka.
Wspaniałą okazją do masażu odruchów jelitowych jest zatem przeżuwa-
nie. Wiadomo, że gdy ustaje żucie (na przykład przy dłuższych głodów-
kach), ustaje również perystaltyka jelitowa, i to nie tylko z powodu „pust-
ki" w jelitach. I odwrotnie, energiczne żucie przyczynia się do sprawnych,
prawidłowych wypróżnień. Stosunki topograficzne, o których mowa, ilu-
struje rycina 36.
Jak zwykle, godne uwagi punkty znajdziemy na stopie. Masujemy
wszystkie związane z jelitami (patrz rycina 33). Nie zapominajmy o stre-
fie wątroby, ponieważ wydzielana przez nią żółć odgrywa ważną rolę
w zwalczaniu zaparć.
Zrozumiałe jest oczywiście, że musimy jednocześnie zadbać o więcej
płynów w codziennej diecie, a także o pokarmy bogate we włókna roślin-
ne, które wypełniają jelito grube i pobudzają je do pracy. Problemy będą
wkrótce należały do przeszłości, bo wszystkie te zespolone wysiłki muszą
przynieść pożądane rezultaty.
Wzdęcia brzucha
Dieta bogata w skrobię i cukier prowadzi często do fermentacji, której
efektem jest nadmiar gazów w jelicie. Jeśli nasze posiłki zawierają tę
kombinację (cukier-skrobia), wystarczy je zmodyfikować, a wzdęcia
ustąpią.
Choroby wątroby
Wątroba jest tak ważnym narządem, że nie wolno jej zaniedbywać, mimo
że objawy jej chorób są często dyskretne i pojawiają się z opóźnieniem.
Do najważniejszych z tych objawów należą: żółtaczka, bóle i wzdęcia
brzucha, obrzęki, zaparcia albo biegunka. Pamiętając jednak o licznych
funkcjach tego narządu, mamy wszelkie powody, by troszczyć się o niego

nawet wtedy, gdy nic szczególnego nam nie dolega. Korzyści z dotknięcia
strefy wątroby będą z całą pewnością nieocenione.
Jedno tylko ostrzeżenie: jeśli nasza wątroba pracuje nieco leniwie,
rozpoczynamy masaże od bardzo małych dawek - minutowych lub
dwuminutowych, z delikatnym uciskiem. Po masażu wątroby można
spodziewać się wielu różnorodnych reakcji, jako że natura wykorzystuje
właśnie tę drogę dla eliminacji nadmiaru toksyn, a także dostosowuje się
za jej pośrednictwem do zmienionych - w tym wypadku na lepsze -
warunków krążeniowych. Pobudzenie czynności wątroby oznacza dla
organizmu .wielkie sprzątanie", podczas którego mogą pojawić się przej-
ściowe dolegliwości. Nie należy się nimi martwić: musimy po prostu
przeczekać te drobne perturbacje, objawiające się najczęściej zmęcze-
niem lub biegunką, a lepsze będzie nasze samopoczucie.
Jeśli wątroba jest obrzmiała, ból ma charakter raczej tępy niż ostry.
Strefa wątroby znajduje się na stopie prawej i zajmuje znaczną po-
wierzchnię, proporcjonalną do rozmiarów tego największego narządu
organizmu.
W zaburzeniach czynności wątroby wrażliwe punkty znajdziemy
również między kciukiem a palcem wskazującym prawej ręki. Możemy
również użyć grzebienia i uciskać nim opuszki trzech pierwszych palców,
albo bezpośrednio strefę wątroby na wewnętrznej powierzchni dłoni.
Choroby pęcherzyka żółciowego

Zgromadzona w pęcherzyku gęsta żółć ma niekiedy skłonność do wytrą-
cania się w postaci twardych złogów, zwanych - zależnie od wielkości -
piaskiem lub kamieniami. Kamicę żółciową leczy się najczęściej opera-
cyjnie, ale bywa i tak, że dzięki masażom punktów odruchowych wątroby
i pęcherzyka operacji udaje się uniknąć. Wywołana masażem relaksacja
umożliwia wydalenie drobnych złogów drogami naturalnymi, do światła
jelita, a następnie ze stolcem.
Punkty odruchowe pęcherzyka, przylegającego do dolnej powierzchni
prawego płata wątroby, znajdują się nieznacznie poniżej i bliżej środka
strefy wątroby (patrz wyżej). Przedstawia je rycina 37.
Ryc. 37
Jeśli znajdziemy w tym obszarze punkty wrażliwe, należy je maso-

wać. Nie próbujmy od pierwszego razu całkowicie zlikwidować ból,
ponieważ zadawniony obrzęk tej okolicy musi zmniejszać się stopniowo.
Pęcherzyk żółciowy pozostaje tak ściśle związany z wątrobą, że masaż
dotyczy jednocześnie obu stref. Zaczynamy od dwóch minut i stopniowo
wydłużamy go do dziesięciu. Kontynuowanie zabiegów przez cztery-pięć
miesięcy, z częstotliwością trzy-cztery razy w tygodniu może sprawić
nam przyjemną niespodziankę w postaci wyniku badania radiologiczne-
go lub USG, który będzie brzmiał: pęcherzyk prawidtowy.
Otyłość
Otyłość oznacza nadmierny ciężar ciała, spowodowany rozrostem tkanki
tłuszczowej. Mimo że zdecydowanie najważniejszą przyczyną otyłości jest
przejadanie się ponad potrzeby organizmu, nierzadko zdarza się, że u jej
podłoża leżą pewne zaburzenia hormonalne. Dlatego też warto sprawdzić
odruchy gruczołów dokrewnych, a zwłaszcza tarczycy, przysadki i gonad.
Musimy dokładnie przeanalizować naszą dietę i postarać się wpro-

wadzić do niej jak najwięcej produktów tzw. pełnych - pełnoziarniste
pieczywo, niełuskany ryż itp. - ponieważ organizm instynktownie przy-
zwyczaja się, by jeść mniej, jeśli otrzymuje wartościowe składniki od-
żywcze w większym stężeniu. Im bardziej przetworzone są produkty
spożywcze, tym więcej musimy ich zjadać, by dostarczyć organizmowi
wszystko, czego potrzebuje dla zdrowia i dobrego funkcjonowania.
Sprawdźmy również ewentualne uzależnienia pokarmowe, wykorzy-
stując próbę tętna, opracowaną przez doktora Arthura F. Coca. Według
jego teorii, uzależnienie pokarmowe może podstępnie prowadzić do oty-
łości, zmuszając dotkniętego nim osobnika do jedzenia częstego i obfite-
go. Jest to mechanizm nieświadomy, uruchamiany drogą skojarzenia da-
nego rodzaju pokarmu z przyjemnością. Organizm „wie", że spożycie tego
pokarmu wprowadzi go w stan stymulacji, odbieranej jako pozytywna,
mimo że w rzeczywistości następuje po niej spadek energii. Ustala się
błędne koło, podobne do nałogu palenia tytoniu czy narkomanii. I tak
jak w ich wypadku, człowiek uzależniony wybiera najchętniej te pro-
dukty, które najbardziej mu szkodzą. Wystarczy, że otworzy lodówkę,
a sięga po nie odruchowo, gdyż, jak powtarzam, jego organizm już
przyzwyczaił się do przyjemnej chwilowej stymulacji, jakiej dostarcza
mu ten, a nie inny produkt.
Możemy na szczęście z dużą precyzją określić, jakie pokarmy pobu-
dzają nas w powyższy sposób. Służy do tego pomiar tętna przez minutę
tuż przed posiłkiem, a następnie w 30 i 60 minut po nim. Jest rzeczą
normalną, że po jedzeniu tętno wzrasta o kilka uderzeń. Jeśli jednak
zamiast kilku stwierdzamy dziesięć, uwaga: podejrzane! Powyżej 84
uderzeń na minutę możemy niemal z pewnością stwierdzić uzależnienie.
W następnym etapie trzeba przeanalizować skład posiłku i przystąpić do
prób wybiórczych, z uwzględnieniem tylko jednego produktu z grupy
podejrzanych.
Akupresura oferuje nam cenną pomoc w odchudzaniu w postaci
ważnych punktów wewnątrz małżowiny uszu. Do ucha docierają odgałę-
zienia pięciu ważnych nerwów czaszkowych. Jednym z nich jest nerw
błędny, zwany inaczej płucno-żołądkowym, którego włókna (przywspół-
Ryc. 38
czulne) docierają aż do narządów jamy brzusznej, pobudzając ich moto-

rykę i czynność wydzielniczą.
Rycina 38 przedstawia lokalizację tych punktów, oznaczonych kropką
i strzałkami. Powinno się masować je przez co najmniej minutę 4-6 razy
dziennie, najlepiej przed posiłkami. Masaż wykonuje się przez szczypanie
strefy zaznaczonej strzałkami, kciukiem i palcem wskazującym, i uciska-
nie punktu oznaczonego kropką.
Masujemy jedną lub drugą parę punktów. Jeśli nie stwierdzamy dzia-
łania jednej z nich, próbujemy drugiej. Jeśli masaż okazuje się przydatny
w oszukaniu głodu, odczuwamy to natychmiast. Ciągłe pobudzanie tych
punktów wyczerpuje ich skuteczność, dlatego po 2-4 tygodniach masaży
musimy zrobić mniej więcej czteromiesięczną przerwę i dopiero później
wznawiamy je na kolejne 2-4 tygodnie.
Masaż tych punktów uspokaja głód na okres dochodzący do czterech
godzin. Jest to ni mniej, ni więcej tylko oddziaływanie na nerw błędny
za pośrednictwem uszu. Czyż to nie wspaniała możliwość?
Coraz więcej akupunkturzystów stosuje obecnie rodzaj zapinek na
uszy, którymi pacjent porusza przez minutę w momencie, gdy chce
oszukać głód. Taki zabieg jednak kosztuje i wymaga wizyty u terapeuty.
Akupresura, wprost przeciwnie. Bez wydatków i niepotrzebnej straty
czasu możemy leczyć się sami, u siebie w domu.
XI
Akupresura
a układ rozrodczy
Opis układu rozrodczego mężczyzny

Na układ rozrodczy męski składają się: jądra, drogi nasienne, gruczoł
krokowy i prącie.
Jądra
Parzyste jądra - męskie gruczoły płciowe, czyli gonady - leżą poza jamą
brzuszną w worku skórnym, zwanym moszną. Jądra pełnią podwójną
funkcję: produkują komórki rozrodcze męskie - plemniki (spermatozoi-
dy), oraz hormony męskie, przede wszystkim testosteron. Hormony te są
odpowiedzialne za drugo- i trzeciorzędowe cechy płciowe męskie.
Drogi nasienne
Plemniki powstają w poskręcanych kanalikach nasieniotwórczych,
które w liczbie kilkuset na każde jądro stanowią główny element jego
budowy. Kanaliki łączą się stopniowo w większe przewody i opuszczają
jądro, tworząc na jego górnym biegunie strukturę, zwaną najądrzem.
Najądrze składa się z głowy, ciała i ogona, przy czym te dwie ostatnie
części to nic innego, jak poskręcany i już pojedynczy przewód na-
jądrza. Przedłużeniem przewodów obu najądrzy są z kolei dwa nasie-
niowody, które wychodzą z worka mosznowego i przez kanał pachwi-
nowy przedostają się do jamy brzusznej. Równolegle do nasienio-
wodów przebiegają w obu kierunkach naczynia i nerwy zaopatrujące
Opis układu rozrodczego kobiety 143
jądro. Włókniste, białawe nasieniowody kończą się w obrębie gruczołu

krokowego tzw. bańką - rozszerzeniem, które służy za zbiornik plem-
ników.
Na odcinku nasieniowodów, do tyłu od prostaty, leżą pęcherzyki
nasienne, których płynna wydzielina ma za zadanie rozrzedzić gęstą
zawiesinę plemników w bańce nasieniowodu. Bezpośrednią kontynuacją
nasieniowodu poza bańką jest przewód wytryskowy. Jeszcze wewnątrz
prostaty oba przewody wytryskowe uchodzą do cewki moczowej. Cewka
moczowa stanowi więc końcowy wspólny odcinek dla dróg nasiennych
i moczowych.
Gruczoł krokowy
Gruczoł krokowy, czyli prostata, leży poniżej pęcherza moczowego, spo-
czywając na dnie miednicy. Przez prostatę przebiega cewka moczowa
i końcowe odcinki dróg nasiennych. Wydzielina gruczołu dostarcza sub-
stancji odżywczych dla plemników i warunkuje prawidłowy skład i kon-
systencję nasienia (czyli plemników w zawiesinie alkalicznej).
Prącie
Prącie odchodzi od podbrzusza i kończy się rozszerzonym żołędziem, na
którego szczycie znajduje się ujście cewki moczowej.
Opis układu rozrodczego kobiety

Narządami układu rozrodczego żeńskiego są jajniki, jajowody, macica,
pochwa i srom.
Jajniki
Jajniki, parzyste gruczoły płciowe żeńskie, leżą w miednicy mniejszej.
Mają około 3 cm średnicy i białawo-szarą barwę. W ich budowie wyróż-
nia się dwie części: wewnętrzny rdzeń, który jest odżywczą strefą naczy-
niową o luźnej strukturze, oraz zewnętrzną warstwę korową, twardszą
i odporniejszą, złożoną z kilkuset tysięcy pęcherzyków, w których po-
144 Akupresura a układ rozrodczy
wstają i dojrzewają komórki jajowe. Podobnie jak jądra, jajniki mają

podwójną funkcję: wytwarzają i wydalają zdolne do zapłodnienia jaja
oraz produkują hormony płciowe żeńskie.
Jajowody
Jajowody są przewodami o długości ok. 11 centymetrów. Każdy jajowód
odchodzi od rogu macicy, a jego drugi koniec, otwarty do jamy otrzewnej
w pobliżu jajnika, stanowi rozszerzona i postrzępiona część bankowa. To
właśnie tutaj trafia wydalona z jajnika komórka jajowa, która dzięki
ruchom rzęsek błony śluzowej jajowodu i skurczom mięśni jego ściany
przesuwa się w ciągu kilku dni do macicy. Jajowód jest również miej-
scem, gdzie odbywa się zapłodnienie, jeśli komórka jajowa napotka
plemniki na trasie swej wędrówki.
Macica
Macica jest wydrążonym narządem mięśniowym, położonym centralnie
w miednicy mniejszej, graniczącym od przodu z pęcherzem moczowym
i od tyłu z odbytnicą. Macica jest narządem rozrodczym, w którym
zapłodniona komórka jajowa znajduje warunki do dalszego rozwoju aż
do końca ciąży i który czynnie uczestniczy w akcie porodu. Macica
składa się z trzonu, połączonego po bokach z obydwoma jajowodami,
cieśni i szyjki, która w obrębie pochwy kończy się ujściem zewnętrz-
nym.
Pochwa
Jest to mięśniowo-błoniasty przewód o długości 7-8 centymetrów, prze-
biegający między macicą a sromem. Pofałdowana błona śluzowa pochwy
wytwarza śluzową wydzielinę, ułatwiającą odbycie stosunku płciowego.
Charakteryzuje ją również znaczna rozciągliwość, dzięki której możliwe
jest urodzenie dziecka.
Srom
Nazwa ta obejmuje najbardziej zewnętrzne narządy płciowe żeńskie:
wzgórek łonowy, przedsionek pochwy, wargi sromowe większe i mniejsze
Wskazania do masażu układu rozrodczego 145
oraz łechtaczkę. W przedsionku pochwy dwoma osobnymi ujściami koń-

czą się - inaczej niż u mężczyzny - drogi rozrodcze i drogi moczowe, przy
czym ujście cewki moczowej leży powyżej ujścia pochwy.
Wskazania do masażu układu rozrodczego

Choroby prostaty
W miarę upływu lat prostata wykazuje coraz większą skłonność do prze-
rostu, co sprawia, że uciska na przebiegającą przez nią cewkę moczową
i utrudnia oddawanie moczu. Jest to częsta dolegliwość starszych męż-
czyzn, przykra i na dłuższą metę niebezpieczna. Akupresura umożliwia
oddziaływanie na prostatę w kierunku zmniejszenia jej rozmiarów i przy-
wrócenia prawidłowego odpływu moczu.
Punkty odruchowe prostaty znajdują się w pierwszej strefie stóp.
Każda przewlekła niedomoga tego narządu powoduje napięcie i boles-
ność punktów odruchowych. Punkty te rozciągają się na obszarze od
pięty, wzdłuż ścięgna Achillesa wzwyż i jak możemy zauważyć, niemal
pokrywają się ze strefą odbytnicy. Wynika to z bliskiego sąsiedztwa obu
narządów: prostata leży dokładnie przed odbytnicą. Przypatrzmy się ry-
cinie 39.
Zauważmy, że kciuk służy do ucisku od strony pięty, a palec wska-
zujący - od przeciwnej. Staramy się uciskać ruchem okrężnym i masu-
jemy każdą stopę przez dwie minuty, powtarzając to cztery razy w tygo-
dniu. Inny ważny punkt, skuteczny zwłaszcza w ostrych dolegliwościach,
znajduje się między piętą a kostką boczną i wywiera również działanie
na prącie; sprawdzamy ponadto strefę przysadki.
Potrzeba zwykle wielu tygodni, by zmniejszyć rozmiary prostaty i tym
samym uniknąć operacji, jednak już po dwóch lub trzech zabiegach
powinna zaznaczyć się ulga w związanych z tym stanem dolegliwościach
w oddawaniu moczu.
Doktor Fitzgerald jest głęboko przekonany, że największy wpływ na
dolegliwości ze strony narządów płciowych i na zaburzenia w ich czyn-
ności wywierają odruchy wywoływane z języka. Musimy posłużyć się
146 Akupreswa a układ rozrodczy
Ryc. 39
szpatułką, zagłębioną na trzy czwarte długości języka, dokładnie w linii

pośrodkowej, jako że prostata leży w strefie pierwszej. Staramy się
wytrzymać silny ucisk szpatułki przez dwie-trzy minuty, następnie go
zwalniamy.
Zatrzymanie miesiączki lub miesiączkowanie zbyt obfite

W razie zatrzymania miesiączki bardzo skuteczny może okazać się punkt
odruchowy znajdujący się na trzech czwartych długości języka w kierun-
ku jego nasady. Uciskamy go szpatułką lub trzonkiem łyżki przez
dwie-trzy minuty, zwalniamy ucisk i powtarzamy cały cykl trzy lub cztery
razy. Pamiętajmy, że narządy płciowe położone są w strefach 1., 2. i 3.,
dlatego też uciskamy nie tylko pośrodku, ale i trochę po obu stronach.
Co zadziwiające, miesiączka pojawia się nieraz natychmiast po tym
zabiegu. Nie muszę oczywiście dodawać, że punkty położone na stopach
są również bardzo skuteczne. Natura rozlokowała punkty odruchowe
ważnych narządów płciowych powyżej powierzchni stóp, najwyraźniej po
to, by uchronić je przed nadmierną stymulacją podczas chodzenia.
Masujemy ścięgno Achillesa tuż nad piętą. Poza macicą strefa ta obej-
muje również część nerwu kulszowego, okrężnicy i odbytnicy. Wszystkie
Ryc. 40
te narządy są ściśle ze sobą powiązane, warto zatem podczas masażu

uświadamiać sobie tę wzajemną bliskość.
Strefę odruchową jajników znajdziemy w połowie odległości między
piętą a kostką boczną, a macicy - w połowie odległości między piętą
a kostką przyśrodkową. Punkty odruchowe jajowodów leżą na grzbiecie
stopy, na linii łączącej obie kostki.
Masujemy ruchem okrężnym z umiarkowaną siłą ucisku, ponieważ
w strefie tej koncentrują się często punkty o żywej bolesności. Skracamy
ponadto typowy czas trwania masażu z dziesięciu do dwóch minut na
każdą stopę. Masujemy zawsze obie stopy, ponieważ narządy te są albo
parzyste, albo leżą w linii pośrodkowej. Pamiętajmy o jednakowym od-
działywaniu na każdą ze stóp, bo w przeciwnym razie możliwy jest nawet
„transfer" toksyn między chorym a zdrowym jajnikiem.
Częściej, ale za to krócej - to zasada odnosząca się do masażu stref
odruchowych wszystkich narządów płciowych. Pamiętajmy, że ich rola
nie ogranicza się wyłącznie do reprodukcji, wręcz przeciwnie: mają one
istotny wpływ na nasz ogólny stan fizyczny i psychiczny.
W wypadku zbyt częstych lub zbyt obfitych miesiączek, prowadzą-
cych do nadmiernej utraty krwi, nie stosujemy ucisku języka, tylko
„czeszemy" grzbiet dłoni zębami grzebienia i uciskamy strefy 1., 2. i 3. na
palcach rąk, czyli na kciuku, palcu wskazującym i środkowym. Szczegól-
nie ważny jest kciuk, a skuteczność ucisku u jego podstawy wynika
z położenia narządów płciowych w dolnych partiach ciała. Jeśli używamy

gumek lub zaszczepek do bielizny, musimy założyć je jak najbliżej dłoni
i wytrzymać ucisk przez 10-15 minut.
Pamiętajmy, że masaż ruchami okrężnymi stosujemy dla pobudzenia
lub wyleczenia, natomiast ucisk - dla złagodzenia napięcia lub bólu.
Nie zapominajmy również o strefie rozciągającej się na nadgarstek,
ponieważ i ona obejmuje odruchy związane z narządami płciowymi (patrz
rycina 16).
Bolesne miesiączki
Uciskając język szpatułką, możemy jak za dotknięciem różdżki pozbyć
się dolegliwości, które nierzadko potrafią wykreślić nam z życia dwa lub
trzy dni w miesiącu! Możemy wyeliminować bóle krzyża i ud, podobnie
jak częste podczas miesiączki kurcze mięśniowe.
Uciskamy język w trzech czwartych jego długości w sposób jak po-
przednio. Ten prosty zabieg może uwolnić od ciężkiej niedyspozycji wiele
kobiet przeżywających miesiączkę jak chorobę, z leżeniem w łóżku i gar-
ścią pigułek przeciwbólowych. A tymczasem wystarczy nosić w torebce
najzwyklejszą łyżeczkę do herbaty!
Ponieważ narządy płciowe zajmują strefy 1., 2. i 3., uciskamy również
trzy pierwsze palce każdej ręki, stosując według własnego uznania
grzebień, gumki-recepturki lub zaszczepki do bielizny. Nie zapominamy
o punktach odruchowych tych narządów na stopach, których położenie
przedstawia rycina 40.
Trudno nie zauważyć, że polecam oddziaływanie na wiele różnych
punktów pod kątem tej samej choroby czy stanu. Podaję kilka możliwości
po to, by każdy mógł wybrać najskuteczniejszą(-e) dla własnego organi-
zmu. Często można też wykorzystywać kilka punktów jednocześnie, co
oszczędza czas.
Ciąża
Najczęstszymi dolegliwościami okresu ciąży są poranne nudności, wy-
mioty i zawroty głowy. W razie porannych nudności codziennie przez
dziesięć minut splatamy ręce i jak najsilniej zaciskamy palce. Pomocny
może być również masaż punktów odruchowych żołądka, a także uciska-

nie opuszek palców za pomocą zaszczepek do bielizny lub gumek (w tym
ostatnim wypadku uważajmy na krążenie krwi w palcach, które ani na
chwilę nie powinno ulec przerwaniu).
Muszę w tym miejscu wyraźnie podkreślić, że w czasie ciąży nie
wolno uciskać języka szpatulką, ponieważ - jak wspominałam wcześ-
niej - jest to zabieg wyzwalający nawet po kilku minutach krwawienia
miesiączkowe. Na zasadzie analogii obawiamy się, że w okresie ciąży
może on usposabiać do poronienia. Z tego samego względu radzę unikać
dotykania stref odpowiadających macicy lub jajnikom. Pozostańmy przy
ucisku palców, a wszystko pójdzie bardzo dobrze.
Poród bez bólu

I w tym aspekcie bardzo wskazane okazuje się użycie grzebienia. Kiedy
tylko rozpoczną się skurcze porodowe, przyszła mama powinna zaciskać
obie ręce na grzebieniu. Ucisk na dłonie zmniejsza napięcie mięśni, co
pozwala dziecku przyjść na świat szybciej i znacznie mniej boleśnie dla
matki. Zęby grzebienia powinny wbijać się w dłoń pod kątem prostym,
ze stałą i jak największą siłą. Gdy da się odczuć zmęczenie rąk, należy
zwolnić ucisk i ponowić po kilku minutach, tym razem dla większego
komfortu przekręcając grzebień zębami w stronę palców.
Można oczywiście ograniczyć się do samego zaciskania rąk, co
również przynosi ulgę, jednak grzebień jest o wiele skuteczniejszy z racji
większej precyzji i równego rozkładu siły nacisku.
Jeśli tylko to możliwe, dobrze jest również przyciskać stopy do twar-
dej powierzchni albo uciskać język między zębami. Wszystkie te techniki
powinny być stosowane w obecności lekarza lub położnej, bo poród może
zakończyć się szybciej niż przewidywano i w razie braku opieki, młoda
matka znajdzie się wtedy w poważnym kłopocie.
Poronienie
Poronienie jest najczęściej bardzo bolesnym przeżyciem dla kobiety,
silnie zaburzającym jej stabilność emocjonalną i fizyczną. W razie zagro-
żenia poronieniem należy co godzinę przez kilka minut masować grze-
bieniem grzbiety dłoni. Wskazane jest również uciskanie stawów dal-

szych palców stóp (w pobliżu paznokci) przy użyciu zaszczepek do bieli-
zny lub gumek, uważając oczywiście, by nie przerwać krążenia krwi.
Menopauza
Menopauza oznacza okres przejściowy między latami płodności a defini-
tywnym zanikiem miesiączki, który wskazuje, że organizm kobiety utracił
zdolność do poczęcia dziecka. Okres ten charakteryzuje się burzliwymi
zmianami hormonalnymi, będącymi podłożem częstych i dokuczliwych
objawów. I raz jeszcze muszę powtórzyć: stosując akupresurę, można
przeżyć trudne lata menopauzy o wiele lepiej i spokojniej. Kobiety w wie-
ku od 45 do 50 lat powinny stosować masaż całego układu gruczołów
dokrewnych (patrz rycina 20) trzy razy w tygodniu, po dziesięć minut.
XII
Akupresura
a układ oddechowy
Opis układu oddechowego

Układ oddechowy zaopatruje nasz organizm w niezbędny do życia tlen
i wydala na zewnątrz dwutlenek węgla, produkt uboczny przemiany
materii na poziomie komórkowym. Układ oddechowy składa się z dwóch
części: dróg oddechowych (górnych i dolnych) oraz płuc.
Drogi oddechowe
Górne drogi oddechowe rozpoczynają się w jamie nosowej, otwartej na
zewnątrz przez nozdrza przednie i połączonej z gardłem nozdrzami tyl-
nymi. Jama nosowa, wysłana nabłonkiem rzęskowym, wstępnie oczysz-
cza, filtruje i ogrzewa wdychane przez nas powietrze. Uchodzą do niej
zatoki oboczne nosa, czyli wolne przestrzenie w sąsiadujących kościach
czaszki.
Następnym odcinkiem górnych dróg oddechowych jest gardło, które
należy jednocześnie do układu pokarmowego. Gardło jest więc miejscem
krzyżowania się obu dróg. Zawiera liczne skupiska tkanki limfatycznej,
z których dwa największe tworzą migdałki podniebienne. Struktury te peł-
nią rolę bariery ochronnej, strzegącej niższych pięter układu oddechowego
przed inwazją drobnoustrojów. Przez tzw. trąbki słuchowe (Eustachiusza)
jama nosogardzieli komunikuje się obustronnie z uchem środkowym.
Poniżej gardła bierze początek krtań i położony do tyłu od niej
przełyk. W tym miejscu drogi oddechowe i pokarmowe ulegają definityw-
152 Akupresura a układ oddechowy
nemu rozdzieleniu, a dodatkowo krtań zamyka się podczas połykania,

by zapobiec przedostaniu się pokarmu do dróg oddechowych. Oprócz tej
czynności ochronnej i oddechowej krtań jest również narządem fonacji,
czyli wytwarzania i emisji głosu. Zbudowana z chrząstek, mięśni i wię-
zadeł (do tych ostatnich należą struny głosowe), krtań z racji złożonych
funkcji charakteryzuje się skomplikowaną architekturą.
Krtań przechodzi w tchawicę o długości 10-15 cm, która po wejściu
do klatki piersiowej dzieli się na dwa oskrzela główne. Tchawica i oskrze-
la główne są podobnie zbudowane i składają się z pierścieni chrzestnych.
Oskrzela główne są krótkie: prawe ma 3-5 cm długości, a lewe 5-8 cm,
ponieważ po wejściu do płuc szybko ulegają dalszym podziałom, odpo-
wiadającym podziałowi anatomicznemu płuc na płaty, segmenty i kolej-
ne, coraz mniejsze struktury. Powstaje w ten sposób tak zwane drzewo
oskrzelowe. Jego najdrobniejszymi gałązkami są oskrzeliki i przewodziki
pęcherzykowe, otwierające się bezpośrednio do pęcherzyków płucnych.
Drzewo oskrzelowe wraz z krtanią i tchawicą zalicza się do dolnych dróg
oddechowych.
Płuca
Płuca wypełniają klatkę piersiową na całej jej długości, spoczywając od
dołu na przeponie. Mają szaro-różową barwę i gąbczastą, sprężystą
konsystencję. Są lekkie - ważą łącznie 1000-1300 gramów, mogą nato-
miast pomieścić do 5 litrów powietrza (tzw. pojemność całkowita). Pod-
stawową jednostką strukturalną płuc jest grono złożone z pęcherzyków
płucnych o średnicy około 0,25 mm. Liczbę pęcherzyków w obu płucach
szacuje się na 300 milionów, a ich łączna powierzchnia wynosi około
100 m2, czyli średnio sześćdziesiąt razy więcej niż całkowita powierzch-
nia naszej skóry (1,5-1,8 m2). Podobną powierzchnię mają naczynia
włosowate płuc, oplatające pęcherzyki bogatą siecią. Jest to powierzch-
nia wymiany gazowej, do której dochodzi bezpośrednio, przez niezwykle
cienkie - rzędu kilku dziesiątych mikrona - ścianki pęcherzyków i kapi-
lar. Przypomnijmy jeszcze, że jeden mikron to tysięczna część milimetra...
Prawda, że samo wyobrażenie sobie tego, co dzieje się w naszych płu-
cach, może przyprawić o zawrót głowy?
Wskazania do masażu układu oddechowego 153
Od zewnątrz płuca pokryte są podwójną warstwą cienkiej błony: opłuc-

nej. Opłucna pełni rolę ochronną, a przede wszystkim - dzięki szczelinie
między jej dwiema blaszkami, zwanej jamą opłucnej - bierze czynny udział
w mechanice oddychania. Człowiek dorosły wykonuje średnio 16 oddechów
na minutę, a każdy z nich wprowadza do jego pęcherzyków płucnych około
350 ml powietrza. Jednocześnie w każdej minucie przez płuca przepływa
cala objętość krwi, to jest 5 litrów. Łatwo policzyć, że w ciągu doby płuca
otrzymują ponad 7000 litrów krwi i około 8000 litrów powietrza, z czego
20%, czyli 1600 litrów, stanowi tlen. Organizm zużywa z tego znacznie
mniej, bo około 3501 w spoczynku, wydalając jednocześnie zbliżoną objętość
dwutlenku węgla (w ciągu doby) i niespełna litr pary wodnej.
Wskazania do masażu układu oddechowego

Katar
Katar można uznać za objaw „wielkiego sprzątania", jakie podejmuje
nasz organizm, by pozbyć się różnego rodzaju czynników drażniących
i toksyn - z wydzieliną błony śluzowej nosa, zatok i gardła, a także przez
pory skóry. Nie należy przeciwstawiać się temu sprzątaniu, a wręcz
przeciwnie, trzeba pomóc w nim organizmowi lekkostrawną dietą, napa-
rami z ziół, witaminą C oraz akupresurą: masażami palców stóp w stre-
fach odpowiadających jamie nosowej, zatokom i gardłu.
W leczeniu grypy bardzo skuteczna okazuje się kąpiel w żywicy sosnowej
lub świerkowej. Mieszamy w równych proporcjach taką żywicę, wcześniej
upłynnioną w gorącej wodzie, z dowolnym jadalnym olejem roślinnym. Jeśli
dodamy około 30 gramów (2 łyżki) tej mikstury do wanny z bardzo gorącą
wodą, z całą pewnością po kąpieli poczujemy się znacznie lepiej. Można
również nacierać nią przez 3-4 minuty skronie, łuki brwiowe, nos, miejsca
za uszami i szyję, co zmniejsza obrzęk błony śluzowej zatok i gardła, chara-
kterystyczny dla grypy i innych nieżytów wirusowych.
Dotykamy również stref odruchowych płuc (patrz rycina 46 w tym roz-
dziale), a także lekko masujemy punkty odruchowe nerek. Aby obniżyć
gorączkę, co 30 minut dotykamy strefy przysadki. Ograniczamy się tylko do
tych punktów, pozostawiając inne strefy w spokoju, żeby uniknąć nadmier-

nej eliminacji toksyn. Jeśli czujemy spadek energii, nie pozostaje nic innego
jak uzbroić się w cierpliwość, pamiętając, że nasz organizm w swej mądrości
zużywa ją teraz na te „wielkie porządki". Nie walczmy z nim, odpocznijmy,
a po kilku dniach na pewno z nawiązką odzyskamy siły witalne.
Zapalenie zatok przynosowych

Zatoki przynosowe ulegają często infekcjom, które pobudzają je do
wzmożonego wydzielania śluzu i objawiają się katarem, bólami głowy
i gardła. Akupresura jest w tym wypadku bardzo skuteczna, zwłaszcza
w skojarzeniu ze zdrowym odżywianiem. Zastąpmy kawę, herbatę i na-
poje gazowane naparami z mięty czy kwiatu pomarańczy, czekoladę -
chlebem świętojańskim, a biały cukier - odrobiną miodu. Pamiętajmy
również o dodatku witaminy C.
Masaż musi koncentrować się na palcach stóp, bo właśnie tam
znajdują się punkty odruchowe zatok. Ponieważ zatoki należą do obszaru
głowy, skupiamy się przede wszystkim na paluchu. Masujemy go na
całym obwodzie, ze szczególnym naciskiem na część środkową. Następ-
nie przechodzimy do pozostałych palców, dotykając zarówno ich mięsis-
tych opuszek, jak i podstawy. W razie przewlekłego zapalenia zatok
masujemy cały obwód palców. Bardzo ważny i skuteczny punkt znajduje
się między drugim i trzecim palcem u ich podstawy.
Wyginanie, naciąganie i wywoływanie trzasków palców stóp prowadzi
do głębokiego odprężenia. Moja ulubiona technika polega na ruchach
podobnych do „dojenia": wystarczy wyobrazić sobie, jak doi się krowę,
żeby wiedzieć, jak „wydoić" nasze palce.
Obowiązkowo trzeba pamiętać o zastawce krętniczo-kątniczej, gdyż
jak wspominałam wcześniej, ma ona często związek z zapaleniem zatok
i innymi schorzeniami górnych dróg oddechowych. Koniecznie sprawdź-
my zatem stan tej jakże ważnej, choć niewielkiej zastawki (patrz rozdział
X, rycina 33 i 34).
Ważne i łatwo dostępne punkty znajdziemy również na twarzy. Ich
naprzemienne uciskanie i zwalnianie ucisku pomaga odciążyć zatoki
z nadmiaru wydzieliny (patrz rycina 17, punkt 20).
Ryc. 41
Krwawienie z nosa
Krwawienie z nosa może mieć różne przyczyny. Do najczęstszych należą
urazy, niedobór witaminy C i bioflawonoidów, osłabiający ściany naczyń
krwionośnych, a także nadciśnienie tętnicze. Ponieważ nos leży w sa-
mym środku twarzy, najlepszym sposobem na jego krwawienie jest okład
na kark z ręcznika zmoczonego w zimnej wodzie.
Katar sienny
Katar sienny reaguje na akupresurę prawie w każdym wypadku, dlatego
też szczególnie polecam ten akapit wszystkim osobom dotkniętym tym
nieprzyjemnym schorzeniem.
156 Akupreswa a układ oddechowy
Ryc. 42
Katar sienny jest reakcją alergiczną jamy nosowej na unoszące się

w powietrzu pyłki roślin, w związku z czym występuje sezonowo, w za-
leżności od rodzaju czynnika uczulającego, i niestety nawraca w porze
kwitnienia danej rośliny. Mechanizmy alergii są bardzo skomplikowane,
wiążą się z wydzielaniem wielu substancji przez pobudzone komórki
organizmu, jednak ostatecznym efektem tych reakcji jest zawsze rozsze-
rzenie naczyń, wzrost ich przepuszczalności, podrażnienie i obrzęk tka-
nek. Na terenie jamy nosowej objawia się to przede wszystkim katarem,
obfitą wydzieliną i zatkaniem nosa.
Katar sienny leczy się akupresurą, podobnie jak zapalenie zatok,
masując strefy odruchowe palców stopy. Żeby zatrzymać uciążliwe ki-
chanie, sześć razy dziennie przez 4-8 minut uciskamy kciukiem podnie-
bienie poniżej nosa. Jeden z moich przyjaciół stosuje ten zabieg natych-
miast, gdy pojawiają się u niego objawy kataru siennego, dzięki czemu
o wiele lepiej znosi swoją alergię.
Ulgę może również przynieść przygryzanie zębami górnej wargi oraz
kilkakrotne w ciągu dnia uciskanie języka szpatułką, mniej więcej w jego
części środkowej. Przydatny bywa też ucisk kciuka i palca wskazującego
albo punktów twarzy, przedstawionych na rycinie 42 A.
Polecam ponadto rozszerzanie dziurek nosa dwoma pierwszymi pal-
cami obu rąk. Łagodzi to objawy nie tylko kataru siennego, ale i wielu
innych problemów z obszaru nosa (patrz rycina 42 B).
Musimy oczywiście pamiętać, że powyższe oddziaływanie objawowe

nie eliminuje przyczyny alergii. Dlatego zawsze wskazana jest wizyta
u specjalisty, który przy okazji oceni, czy z katarem siennym nie współ-
istnieją inne dość częste nieprawidłowości jamy nosowej w postaci skrzy-
wienia przegrody, polipów itp.
Ból gardła
Stosując akupresurę w razie drapania czy pieczenia w gardle, szybko
złagodzimy te dolegliwości. Ból gardła jest najczęściej objawem za-
palenia, wywołanego przez bakterie lub wirusy. Dlatego trzeba wielo-
krotnie w ciągu dnia płukać gardło roztworami odkażającymi (wodą
z solą lub roztworem wody z octem z cydru jabłkowego w proporcji
60:40), a także pobudzać punkty odruchowe gardła zlokalizowane na
stopach.
Tak jak gardło leży na terenie szyi, która łączy głowę z tułowiem, tak
i jego strefę odruchową znajdziemy u podstawy palucha, w miejscu jego
połączenia ze śródstopiem. Dotkniemy jednocześnie punktów odrucho-
wych migdałków, ponieważ wchodzą one w skład gardła.
Gdy przyczyną bólu gardła jest infekcja, masaż może uwolnić nas od
niej w ciągu 24 godzin, jednak jeśli objawy nie ustępują, warto pomyśleć
0 ogólnym oczyszczeniu organizmu. Akupresura wybitnie sprzyja takim
„porządkom", pobudzając krążenie, mobilizując toksyny w tkankach
1 ułatwiając ich eliminację.
Kaszel
Kaszel jest odruchem obronnym, ułatwiającym eliminację szkodliwych
substancji czy drobnoustrojów oraz nadmiaru wydzieliny z dróg odde-
chowych. Jeśli jednak z różnych powodów utrzymuje się przewlekle,
staje się nie tylko przykrą dolegliwością, ale i poważnym obciążeniem dla
całego organizmu. Zastosowanie ucisku na pewne punkty odruchowe
przyniesie w tym wypadku bardzo pożądaną ulgę.
Wysuwamy język i staramy się powoli wyciągnąć go jak najdalej
i najbliżej brody. Wytrzymujemy tak przez dwie minuty, po czym chowa-
my go powoli, kierując koniuszek ku podniebieniu poniżej nosa, tak aby
158 AkupTeswa a układ oddechowy
Ryc. 43
zatrzymał się w tym punkcie i uciskał go przez kolejne dwie minuty.

W jodze ćwiczenie to nazywa się „postawą języka".
Jeśli kaszel utrudnia nam utrzymanie języka na zewnątrz, wyciąga-
my go palcami przez chusteczkę i trzymamy przez pięć minut, tak jak na
rycinie 43 A. Powtarzamy ten zabieg pięć-sześć razy dziennie.
Możemy również przygryźć dolną wargę i utrzymać tę pozycję przez
pięć minut. Nie tylko uspokaja ona kaszel, ale również łagodzi różnego
rodzaju bóle w płaszczyznach czołowych ciała (rycina 43 B).
Hyc. 44
Wskazania do masażu układu, oddechowego 159
Ryc. 45
Do uciskania wnętrza jamy ustnej można też użyć metalowego grzebie-

nia lub trzonka łyżki. Taki ucisk oddziałuje na okolice czołowe i środkowe
ciała, to znaczy obustronnie na strefy 1., 2. i 3. Najpierw przez dwie minuty
wywieramy ucisk na środek języka, przygryzając z boku zęby grzebienia,
potem po dwie minuty na stronę lewą i prawą (patrz rycina 43 C).
Powyższa technika pozwala złagodzić nie tylko kaszel, ale także
zaburzenia żołądkowe i bóle brzucha.
Zmniejszenie kaszlu i podrażnienia gardła osiągnie się również, roz-
ciągając palcami kąciki ust.
Jeszcze inny sposób polega na ucisku między nosem a wargą górną,
palcem lub jakimś instrumentem. Niemal natychmiast zatrzymuje to
atak kaszlu, podobnie jak krwawienie z nosa.
Zapalenie krtani
Zapalenie krtani objawia się często chrypką i przejściową utratą głosu,
a na to może pomóc akupresura.
Wyciągamy język przez chusteczkę, powoli, ale stanowczo i porusza-
my nim we wszystkich kierunkach. Szczególnie polecam tę metodę
aktorom, śpiewakom, nauczycielom i wszystkim innym osobom, które
pracują głosem i często go nadużywają. Znosi ona obrzęk gardła i krtani
i ułatwia emisję głosu.
Możemy również uciskać kciuki, palce wskazujące i środkowe obu
rąk oraz dotykać strefy gardła u podstawy palucha. W podobny sposób
zwalczamy zapalenie gardła.
Astma oskrzelowa
Jest to choroba znana od bardzo dawna i ściśle związana ze stanem
emocjonalnym. Astma polega na napadowym skurczu oskrzeli, utrudnia-
jącym czy nawet uniemożliwiającym oddychanie, co objawia się duszno-
ścią, kaszlem i atakiem paniki.
Stan nadwrażliwości oskrzeli mogą wywołać liczne przyczyny: przede
wszystkim alergia na kurz, pyłki roślin, sierść zwierząt czy pewne pokar-
my, ale także zakażenia, wysiłek fizyczny, zaburzenia hormonalne oraz
czynniki psychiczne.
W poszukiwaniu przyczyn astmy lekarz powinien skontrolować stan
uzębienia i gardła, a zwłaszcza zatok przynosowych, ponieważ to właśnie
choroby tych narządów mogą być źródłem napadów duszności, które
ustępują bezpowrotnie po ich wyleczeniu.
Wracając do akupresury i tym razem najlepszym terenem oddziały-
wania leczniczego jest jama ustna. Pionierzy akupresury na Zachodzie
opisali wspaniałe efekty metody polegającej na uciskaniu przez pięć
Ryc. 46
minut okolicy pod językiem, tuż przy jego wędzidelku, przy użyciu
patyczka do uszu. Uciskali oni również grzbiet języka szpatulką w strefie
pierwszej, drugiej i trzeciej, zalecając ponadto pacjentowi przygryzanie
języka przez pięć minut, co najmniej cztery razy dziennie.
Strefy odruchowe płuc i oskrzeli znajdziemy również na stopach,
nieco poniżej podstawy palców, pod odruchami oczu i uszu.
Ponieważ płuca i oskrzela zajmują dużo miejsca w klatce piersiowej,
ich punkty odruchowe leżą również na znacznej powierzchni. Idealna
pozycja do masażu polega na przytrzymywaniu stopy prawej ręką lewą
na lewym kolanie, tak żeby palce prawej ręki mogły swobodnie masować
odruchy płucne. Masaż wykonujemy ruchem okrężnym; obejmuje on
jednocześnie płuca i oskrzela. Ponieważ te ostatnie wchodzą głęboko do
płuc, wywołanie ich odruchów wymaga dużej siły ucisku. Lekki dotyk nie
ujawni nam wrażliwych punktów oskrzeli. Punkty te masujemy również
w przypadku zapalenia oskrzeli.
Bardzo cenne w leczeniu astmy są odruchy nadnerczy. Jak pamięta-
my, nadnercza produkują zarówno adrenalinę, jak i kortykosteroidy,
a wszystkie te hormony mają bezpośredni wpływ na kaliber oskrzeli i są
powszechnie stosowane przez lekarzy. Wydzielanie hormonów nadnerczy
zależy w dużym stopniu od czynników psychicznych, w związku z czym
astmatycy powinni zachowywać jak największą stabilność emocjonalną.
Niezależnie od dokładnej przyczyny astmy, nadnercza mają zawsze swój
udział w jej patogenezie (patrz rycina 20).
Rozedma płuc
Rozedma płuc charakteryzuje się trwałym i nadmiernym rozszerzeniem
oskrzeli, zniszczeniem ścianek pęcherzyków płucnych i utratą sprężysto-
ści płuc. Jest to najczęściej choroba przewlekła, która rozwija się latami
razem z przewlekłym zapaleniem oskrzeli i w zaawansowanych posta-
ciach objawia się kaszlem, dusznością przy coraz mniejszych wysiłkach,
sinicą i beczkowatym kształtem klatki piersiowej.
W leczeniu rozedmy płuc metodami naturalnymi bardzo dobre efekty
przynosi stosowanie witaminy E i oczywiście akupresura. Masujemy strefy
odruchowe płuc i oskrzeli w sposób opisany w poprzednim akapicie.
Gorąco polecam również ćwiczenia uczące głębokiego oddychania.

Pozwalają one zwiększyć pojemność oddechową, tak ważną dla każdego
z nas, ale szczególnie dla chorego na rozedmę płuc. Prana, czyli życio-
dajna energia, znajduje się wszędzie i we wszystkim, i zawsze jest w za-
sięgu naszej ręki. To ta sama siła wszechświata, która utrzymuje w rów-
nowadze zarówno planety, jak i atomy naszego ciała. To kwintesencja
wszelkiej energii. Głównym celem oddychania jest właśnie skierowanie
do naszego organizmu tego życiodajnego strumienia, obecnego w wodzie,
w słońcu, w pokarmach i w powietrzu. Jeśli będziemy świadomie poszu-
kiwać prany, otrzymamy ją w obfitości.
Dlatego też bardzo zachęcam do udziału w grupach terapeutycznych
praktykujących jogę albo przynajmniej uczących znakomitej techniki
głębokiego oddychania.
Głębokie wypełnienie płuc powietrzem dociska klatkę piersiową do
przepony, a to z kolei korzystnie pobudza nasz układ nerwowy autono-
miczny.
Warto wiedzieć, że z powodu bliskiego sąsiedztwa głównych oskrzeli
i nerwów błędnych, głębokie oddychanie pozwala również uspokoić zbyt
szybką czynność serca.
XIII
Akupresura
a układ chłonny
Opis układu chłonnego

Chlonka (limfa) jest lekko opalizującym, żółtawym płynem. Ma ścisły
związek z krwią, z której się wywodzi i do której powraca przez układ
naczyń chłonnych, uchodzących ostatecznie do układu żylnego. Skład
chłonki przypomina osocze krwi, aczkolwiek z mniejszym stężeniem
białek, a większym lipidów. Chłonka nie zawiera krwinek czerwonych, są
w niej za to zawieszone krwinki białe, w większości limfocyty, które wraz
z płynem przenikają poza naczynia na poziomie kapilar i tworzą płyn
śródmiąższowy - środowisko wszystkich komórek ustroju.
Część płynów tkankowych powraca do włośniczek limfa ty cznych,
zlewając się następnie w coraz większe przewody, na których trasie
leżą rozsiane węzły chłonne. Krążenie chłonki odbywa się niezwykle
powoli.
W porównaniu z naczyniami krwionośnymi ściany naczyń limfatycz-
nych są znacznie cieńsze i bardziej przepuszczalne.
Chłonka odprowadza do krwi wiele ważnych substancji odżywczych,
a zwłaszcza tłuszczów, w związku z czym najgęstszy układ jej naczyń
oplata jelita, w których zachodzi wchłanianie tłuszczów.
Chłonka zbiera również toksyny ustrojowe, które, na podobieństwo
filtrów, wyłapują węzły chłonne. To w nich osadzają się drobnoustroje,
a w razie choroby nowotworowej również zmienione złośliwie komórki
przerzutowe.
164 Akupreswa a układ chłamy
W węzłach odbywa się produkcja limfocytów, uwalnianych następnie

do krwi i uczestniczących w procesach odpornościowych. Węzły chłonne
są więc ważnym ogniwem układu immunologicznego, którego zadaniem
jest obrona organizmu przed wszelkimi zewnętrznymi i wewnętrznymi
czynnikami agresji. Ich znaczne skupiska znajdują się w gardle, czyli
niejako na straży układu oddechowego, a także w dołach pachowych
i pachwinach, tam gdzie biorą początek kończyny górne i dolne.
Układ chłonny odgrywa zatem ważną rolę ochronną, zapobiegając
inwazji krwi przez drobnoustroje, które są wychwytywane przez węzły
i unieszkodliwiane przez krwinki białe. Naczynia chłonne występują
w całym organizmie, poza mózgiem i rdzeniem kręgowym. Drogi odpływu
chłonki z poszczególnych narządów i stan sąsiadujących z nimi węzłów
są szczególnie ważne w onkologii, gdyż to właśnie za ich pośrednictwem
odbywa się rozsiew komórek nowotworowych.
Poza węzłami z układem chłonnym związane są trzy narządy: śledzio-
na, migdałki i grasica.
Śledziona
Ze śledzioną, jako ważnym magazynem krwi i miejscem rozpadu starych
krwinek czerwonych, zapoznaliśmy się już przy okazji omawiania układu
sercowo-naczyniowego. Teraz musimy zrozumieć jej znaczenie w układzie
chłonnym. Śledziona jest bowiem największym skupiskiem tkanki limfaty-
cznej organizmu w postaci tak zwanych grudek, w których zachodzi pro-
dukcja limfocytów. Należy zatem również do systemu obrony przed zaka-
żeniami i mimo że nie jest narządem niezbędnym do życia, trzeba dbać ojej
dobry stan, pobudzając właściwe punkty odruchowe.
Ponieważ śledziona leży po stronie lewej poniżej serca, jej punkty od-
ruchowe znajdują się na stopie lewej w strefie czwartej, tuż pod punkta-
mi serca. Masaż strefy serca obejmuje zazwyczaj również śledzionę.
Migdałki i wyrosła adenoidalne

Jak już wspominałam, w obrębie gardła znajduje się znaczne skupisko
tkanki limfatycznej, ułożone na kształt pierścienia u wrót dróg oddecho-
wych i pokarmowych, czyli tych układów, które mają bezpośredni kon-
Wskazania do masażu układu chbnnego 165
takt ze światem zewnętrznym i są w związku z tym najbardziej narażone

na zakażenia i inne szkodliwości. W skład pierścienia wchodzą mniejsze
pasma tkanki limfatycznej, zwane wyroślami adenoidalnymi, oraz więk-
sze skupiska, czyli migdalki.
Gardło zawiera kilka migdałków, głównie w części nosowej (nosogar-
dzieli) i ustnej. Największe - migdałki podniebienne - mieszczą się pod
łukami podniebiennymi po bokach gardła. Tworzą one barierę ochronną
dla jamy ustnej, gardła, krtani i dolnych dróg oddechowych, a także
wspomagają ogólny system obronny organizmu poprzez udział w pro-
dukcji przeciwciał.
Grasica
Grasica jest również elementem układu odpornościowego, aczkolwiek
uczeni nadal nie wyjaśnili do końca zachodzących w niej procesów.
Wiadomo na pewno, że odbywa się w niej produkcja limfocytów i uwra-
żliwianie ich na nowe antygeny. Dokładniejszy opis grasicy znajduje się
w rozdziale o gruczołach dokrewnych.
Wskazania do masażu układu chłonnego

Zapalenie migdałków
Przelotne zapalenie migdałków możemy zwalczyć poprzez płukanie gardła
słabym roztworem octu z cydru jabłkowego w wodzie, co 15 minut przez
całą dobę.
Przewlekłe zapalenie migdałków prowadzi do ich przerostu i wielu
zmian w ich strukturze. Migdałki przestają wtedy pełnić rolę obronną,
a wręcz same stają się źródłem nawracających zakażeń, osłabienia
i ogólnej intoksykacji organizmu oraz dolegliwości bólowych. Podejrzewa
się, że w utrwaleniu tego stanu odgrywa rolę niewłaściwa dieta w postaci
nadmiaru cukru i pokarmów mącznych, przy niedoborze warzyw i owo-
ców. Dlatego postępowanie lecznicze należy zacząć od zmiany sposobu
odżywiania, uzupełnienia witamin, szczególnie C, A i E, oraz od masażu
stref odruchowych migdałków. Znajdziemy je u podstawy paluchów,
166 Akupresura a układ chtonny
w obszarze strefy gardła, co wynika z położenia migdałków w obrębie

gardła. Masujemy cały obwód paluchów. Położenie punktów wrażliwych
zmienia się w zależności od stopnia zajęcia poszczególnych części gardła.
Dwuminutowe masaże stosujemy trzy razy w tygodniu aż do ustąpienia
obrzęku migdałków.
Gorąco zachęcam do wypróbowania akupresury w połączeniu z właś-
ciwą dietą, zanim podejmie się decyzję o usunięciu migdałków - u siebie
czy u dziecka. Wybitny amerykański specjalista od akupresury, stosu-
jący tę metodę od 23 lat, potwierdza, że nigdy nie spotkał się z przy-
padkiem przewlekłego zapalenia migdałków, które po jego zabiegach na-
dal kwalifikowałyby się do leczenia operacyjnego.
Infekcje
Jesteśmy ze wszystkich stron osaczeni przez bakterie i wirusy, ale dzięki
temu, że nasz układ odpornościowy pracuje bez wytchnienia i najczęściej
w taki sposób, że nawet nie zdajemy sobie z tego sprawy, zachowujemy
wewnętrzną równowagę i zdrowie. Czasami zdarza się jednak, że inwazja
przerasta możliwości naszej „armii" na pewnych odcinkach frontu obrony
i dochodzi do infekcji.
Aby pobudzić aktywność i skuteczność układu chłonnego, stosujemy
głęboki masaż grzbietu stóp wokół kostek i czujnie obserwujemy rezultaty.
XIV
Akupresura
a narządy zmysłów
Akupresura a wzrok
Oko ludzkie jest narządem niezwykle złożonym. Gaiki oczne, o kształcie
kulistym z uwypukleniem z przodu, składają się z trzech warstw (błon),
które ograniczają wewnętrzną komorę, wypełnioną przezroczystą sub-
stancją - ciałem szklistym. Błony te, od najbardziej zewnętrznej, to
twardówka, błona naczyniowa i siatkówka. Twardówka utrzymuje kształt
oka, chroni je, a także służy za miejsce przyczepu mięśni poruszających
gałkę oczną. W części przedniej twardówka jest przezroczysta i nosi
nazwę rogówki. Błona naczyniowa składa się z kilku struktur, w tym
naczyniówki - sieci kapilarnej zaopatrującej siatkówkę, i tęczówki od
przodu. Siatkówka jest z kolei błoną nerwową, właściwym narządem
odbierającym bodźce wzrokowe.
Oko jest najwspanialszym, niedoścignionym wzorem aparatu fotogra-
ficznego, w ciągłej gotowości do rejestracji. Nastawia się automatycznie
i odbiera wrażenia wzrokowe z prędkością 1/20-1/50 sekundy.
Gałka oczna pełni rolę ciemni optycznej aparatu, którego kliszą, czyli
warstwą światłoczułą, jest siatkówka, złożona z niezwykle precyzyjnie
ułożonych warstw komórek, zwanych czopkami i pręcikami. Obiektyw
aparatu stanowią substancje szkliste wypełniające gałkę oczną, a tę-
czówka jest przesłoną, która reguluje intensywność oświetlenia, zwężając
się lub rozszerzając.
Obecność licznych struktur i gruczołów ochronnych dodatkowo pod-
168 Akupresum a narządy zmysłów
kreślą znaczenie i wyjątkowość oka. Należy do nich przede wszystkim

twardy oczodół kostny, brwi zatrzymujące pot z czoła, powieki zamyka-
jące się co 10-12 sekund (co oznacza, że poza porą snu oczy są
zamknięte przez pól godziny dziennie), błony surowicze, zwane spojów-
kami, rozprowadzające łzy wydzielane przez gruczoły łzowe, oraz rzęsy,
które ocieniają oczy i chronią je przed pyłkami kurzu. Cały ten skompli-
kowany aparat pracuje nad tym, byśmy mogli cieszyć się nieskończonym
bogactwem wrażeń wzrokowych.
Nietrudno się domyślić, że jako narząd o wyjątkowo złożonej budowie
oczy mogą być również źródłem wielu zaburzeń i dolegliwości, które
akupresura potrafi złagodzić lub wyeliminować.
Choroby narządu wzroku

Jęczmień, zapalenie spojówek
i inne stany zapalne oka
Jęczmień jest stanem zapalnym jednego lub kilku gruczołów łojowych
powieki, wywołanym zwykle jej podrażnieniem. Aby go zlikwidować,
należy pobudzić odruchy oka, zlokalizowane na stopie między drugim
i trzecim palcem, na poziomie połączenia palców ze śródstopiem. Raz
jeszcze przypominam, że stopa lewa odpowiada narządom położonym po
stronie lewej i odwrotnie.
Aby odnaleźć strefy odruchowe oczu, zapamiętajmy ich położenie
przedstawione na rycinie 47.
Prawą ręką przytrzymujemy zewnętrzną część stopy; kciuk prawy
dotyka linii połączenia palców ze śródstopiem i rozpoczyna masaż od
podstawy palca drugiego i trzeciego oraz wokół nich. Aby unieruchomić
stopę, podkładamy pod nią lewą dłoń, a pozostałymi palcami ręki obej-
mujemy jej grzbiet.
Możemy również uciskać stawy międzypaliczkowe dalsze (przy pazno-
kciu) drugiego i trzeciego palca ręki po stronie zajętego oka. W przypad-
ku jęczmienia wyraźna poprawa następuje często już po jednym lub
dwóch zabiegach, natomiast przy innych stanach zapalnych błon oka
Choroby narządu wzroku 169
Ryc. 47
konieczne może być powtarzanie 5-10-minutowych masaży, trzy razy

w tygodniu przez dłuższy czas (kilka tygodni).
Według zasad akupresury wszelkie problemy związane z oczami wy-
magają kontroli stanu nerek, bo zaburzenia czynności tych ostatnich
mają bezpośredni wpływ na oczy. Strefy odruchowe nerek są omówione
w następnym rozdziale.
Zapalenie spojówek dotyczy błon wyściełających od wewnątrz powieki
i zachodzących na gałkę oczną. Postępowanie w tym wypadku (i w in-
nych infekcjach ocznych) jest takie samo jak w razie jęczmienia. Chcia-
łabym tu szczególnie podkreślić znaczenie kontroli stanu uzębienia,
ponieważ często zdarza się, że przyczyna przewlekłych zmian zapalnych
oka leży na poziomie uszkodzonego korzenia kła po tej samej stronie.
Oczywiście również i w tym wypadku musimy starać się ograniczyć
intoksykację naszego organizmu kawą, herbatą, alkoholem, tytoniem
i wysoko przetworzonymi pokarmami z dużą ilością białego cukru i bia-
łej mąki.
170 Akupresura a narządy zmysłów
Zmęczenie wzroku
Zaciskając jak najsilniej przez pięć minut stawy międzypaliczkowe dalsze
drugich i trzecich palców dłoni, możemy wyraźnie odczuć, jak nasze oczy
ogarnia odprężenie.
Zmęczenie wzroku pozostaje pod przemożnym wpływem układu ner-
wowego. Zabiegi akupresury, znosząc jego napięcie, napełniają nas
bardzo przyjemnym uczuciem dobrostanu. Wszystkich, którzy nie wierzą
mi na słowo, mogę tylko zachęcać, by przekonali się o tym osobiście,
sprawdziwszy na sobie skuteczność takiej relaksacji.
Jaskra
Jaskrę, zaliczaną do najpoważniejszych chorób oczu z powodu zagroże-
nia utratą wzroku, można złagodzić zabiegami akupresury. Istotą tej
patologii jest wzrost ciśnienia płynów wewnątrz gałki ocznej, co prowadzi
do jej napięcia i ucisku na delikatne błony oka.
Aby przywrócić prawidłowe krążenie płynów gałki ocznej, masujemy
jej odpowiednie punkty odruchowe. Nie oznacza to oczywiście rezygnacji
z opieki lekarza specjalisty.
Zaćma
W miarę upływu lat soczewka oka ma tendencję do zmętnienia, przez
co staje się nieprzepuszczalna dla światła i powoduje częściową lub cał-
kowitą ślepotę. Stan ten nazywa się zaćmą starczą. Zaćma może rów-
nież wystąpić u niemowląt, najczęściej z przyczyn genetycznych, a także
w następstwie urazu oraz jako jedno z powikłań cukrzycy.
Akupresura wierzy, że u podłoża zaćmy leżą niedobory witamin A, B
(zwłaszcza B2 i B5), C i E oraz białka. Nigdy nie zapomnę przypadku mojej
babci, która w wieku 80 lat, po operacji zaćmy po jednej stronie, zdecydo-
wała się na kurację witaminami A i B2, by uniknąć operacji drugiego oka,
przewidzianej w sześć miesięcy później. Byłam naocznym świadkiem cudu,
jako że po upływie tych sześciu miesięcy diagnoza okulisty brzmiała: Me
wymaga pani drugiej operacji, bo nie ma już pani zaćmy w tym oku
Waśnie to wydarzenie pozwoliło mi po raz pierwszy odczuć głęboką
pokorę i wdzięczność wobec Nieskończonej Mocy, dla której nie liczy się
ani wiek, ani stopień zaawansowania choroby. Dzisiaj potwierdzam to

z całym przekonaniem: nie istnieją problemy nie do rozwiązania. Gorąco
zachęcam wszystkich, by starali się rozbudzić w swoim sercu wiarę
w wyzdrowienie, zamiast godzić się z jakże często orzekanymi wyrokami
nieuchronności i nieuleczalności wielu chorób. Nasz organizm nie usta-
je w dążeniu do harmonii wszelkich zachodzących w nim procesów bio-
logicznych, a jego nadrzędnym celem jest zachowanie nas w stanie
zdrowia.
Właściwe odżywianie w połączeniu z akupresurą mogą spowodować
cofnięcie się i ustąpienie zaćmy. Masujemy strefę odruchową oczu w taki
sam sposób, jak w odniesieniu do wszystkich innych problemów ze
wzrokiem. Masaże stosuje się trzy razy w tygodniu, przez wiele miesięcy.
Inne dolegliwości narządu wzroku

Trudności w adaptacji oka do ciemności wiążą się często z niedoborem
witaminy A. Jest ona niezbędnym składnikiem barwnika wzrokowego -
tak zwanej czerwieni wzrokowej - w czopkach i pręcikach siatkówki.
Przyczyną niedowidzenia nocnego mogą być również choroby tęczówki,
barwnej przedniej części błony naczyniowej, która kurczy się i rozszerza,
by przepuścić odpowiednią porcję światła, a ponadto palenie papierosów.
Ustalając i usuwając przyczynę oraz stosując wyżej opisany masaż
stref odruchowych oka przez 10 minut, trzy razy w tygodniu, możemy
liczyć na szybką i wyraźną poprawę.
Czasami zdarza się przekrwienie gałek ocznych, które wyglądają
jak nastrzyknięte. Przyczyną tego stanu jest zwykle nadużycie alkoho-
lu lub niedobór witamin (zwłaszcza z grupy B). Z uwagi na wysoką
zawartość witamin A i B, do pokarmów korzystnych dla oczu należy
marchew, drożdże, wątroba, ziarna słonecznika i kiełki pszenicy. War-
to zwiększyć ich udział w naszej diecie, równolegle z masażem stref
odruchowych oczu.
W razie osłabienia mięśni poruszających gałkę oczną należy maso-
wać ich punkty odruchowe na stopach i dłoniach, aby pobudzić ich
energię, a także stosować odpowiednie ćwiczenia korygujące pod kon-
trolą okulisty.
172 Akupreswa a narządy zmysłów
Akupresura a słuch
Niezwykle złożone w budowie ucho pełni podwójną rolę: narządu perce-
pcji dźwięków oraz narządu równowagi. Wyróżniamy w nim trzy główne
części: ucho zewnętrzne, środkowe i wewnętrzne. Ucho zewnętrzne skła-
da się z małżowiny usznej i przewodu słuchowego zewnętrznego, a jego
zadaniem jest przewodnictwo dźwięków. Do ucha środkowego należy
jama bębenkowa z trzema kosteczkami słuchowymi - młoteczkiem, ko-
wadełkiem i strzemiączkiem - oraz trąbka słuchowa (Eustachiusza).
Również ta część przewodzi dźwięki i wzmacnia je, a ponadto trąbka
słuchowa umożliwia wyrównywanie ciśnień między światem zewnętrz-
nym a jamą bębenkową. Najbardziej skomplikowane ucho wewnętrzne
obejmuje błędnik kostny wyłożony błędnikiem błoniastym, czyli zamk-
niętym workiem łącznotkankowym z licznymi uchyłkami. W jednym
z nich leży tak zwany narząd spiralny, zawierający komórki receptorowe.
Przestrzenie błędnika błoniastego wypełnia płyn zwany endolimfą. Ta
część ucha przekształca bodźce akustyczne na bodźce nerwowe i odpo-
wiada za utrzymanie równowagi ciała.
Ucho ludzkie odbiera dźwięki o częstotliwości od szesnastu do
około szesnastu tysięcy drgań na sekundę (Hz), co oznacza rozpiętość
zbliżoną do 10-11 oktaw. Zauważmy, że ucho nie muzyka przestawia
się z percepcji dźwięków 2000 Hz bezpośrednio na 4000 Hz. Podobnie
dzieje się z naszym odbiorem wrażeń wzrokowych - przechodzimy
bardzo szybko od zieleni do licznych odcieni żółci i wielkiej różnorod-
ności kolorów niebieskich. W rzeczywistości istnieje bardzo dokładna
analogia, bez mała punkt po punkcie, między rozkładem częstotliwości
dźwiękowych a rozkładem barw światła pryzmatycznego w naszej per-
cepcji.
Według Alfreda Tomatisa, uznanego na całym świecie znawcy proble-
matyki słuchu, zarówno dźwięki, jak i kolory ulokowane są na pewnych
określonych poziomach naszego ciała, gdzie się na siebie nakładają
i wzajemnie „przywołują". Poziomy te określa się jako czakramy, czyli
wrota energetyczne, przez które zachodzi pobór i dystrybucja energii
kosmicznej w naszym organizmie.
Akupreswa a słuch 173
Przyjrzyjmy się zaproponowanemu przez A. Tomatisa schematowi

współzależności między dźwiękami a barwami.
Ryc. 48
Alfred Tomatis posługuje się metodą wyrażania czakramów dźwięka-

mi, według teorii hinduskich jogów: polega to na wymawianiu sylab za-
wierających zbitkę am i mniej lub bardziej udźwięcznionych przez spół-
głoski początkowe: Lam, Vam, Ram, Yam, Ham (czyli słynne Aum, które
wyraża dźwięk wibrującego wszechświata), Xham, a cała seria kończy się
niemożliwą do wymówienia sylabą, daną - lub nie daną - człowiekowi
w poszukiwaniu komunii z Nieskończonością.
Bardzo ważny fakt: siedem głównych czakramów pozostaje w związ-
ku z siedmioma gruczołami dokrewnymi. Masaż ich stref odruchowych,
oznaczający jedną z rzadkich dróg dostępu do naszego układu hormo-
nalnego, dzięki czemu możemy go pobudzać lub uspokajać, umożliwia
nam oddziaływanie na to, co ezoteryzm określa mianem aury.
Nasze ucho ma zasadnicze znaczenie dla ładunku elektrycznego kory
mózgowej; innymi słowy, aparat słuchowy pełni rolę dynama, zaopatru-
jącego mózg w prąd elektryczny. Dźwięki niskie oddziałują na nasz
organizm bez dostarczania tego ładunku, natomiast wysokie aktywują

korę mózgu i pobudzają ją do myślenia.
W ten oto sposób nasz mózg, bogato wyposażony w potencjał neuro-
nowy, może lepiej wykorzystywać swoje funkcje refleksyjne, wzmacniać
kreatywność i podtrzymywać podstawową aktywność, indukowaną dyna-
miką myśli. Opierając się na powyższych przesłankach, A. Tomatis
twierdzi, że podstawowym zadaniem ucha jest pobudzanie zjawisk ele-
ktrycznych w obrębie kory mózgowej, a dopiero znacznie poniżej w hie-
rarchii ważności plasuje się sama czynność odbioru dźwięków.
Choroby uszu
Głuchota
Najtragiczniejszym problemem związanym ze słuchem jest oczywiście
jego utrata. Wśród licznych przyczyn głuchoty należy wymienić powikła-
nia przewlekłego lub nawracającego zapalenia ucha środkowego, otoskle-
Ryc. 49
Choroby uszu 175
rozę (stwardnienie wewnętrznych struktur ucha), a także choroby uzę-

bienia (zwłaszcza zębów mądrości) i zatkanie przewodu słuchowego czo-
pem woskowinowym.
Pacjent z niedosłuchem czy głuchotą wymaga konsultacji laryngologi-
cznej i stomatologicznej. Zwłaszcza dwie ostatnie z powyższych przyczyn są
łatwe do ustalenia i eliminacji. We wszystkich innych wypadkach, zwłasz-
cza niejasnych czy wątpliwych, zawsze warto spróbować akupresury. Sku-
teczne mogą okazać się różne strefy odruchowe uszu. Jedna z najważniej-
szych znajduje się na stopie między palcem trzecim a czwartym oraz czwar-
tym a piątym, na wysokości ich połączenia ze śródstopiem.
Przytrzymujemy stopę w takiej samej pozycji jak do masażu strefy
oczu, pamiętając oczywiście o zasadzie podziału na stronę prawą i lewą.
Inna skuteczna technika polega na uciskaniu stawów trzeciego,
czwartego i piątego palca dłoni lub na uciśnięciu palca serdecznego za-
szczepką do bielizny na 10 minut.
Zdarzało się, że głuchota ustępowała pod wpływem pięciominutowego
uciskania opuszek palców zębami grzebienia, uzupełnianym uciskiem
Ryc. 50
kciuka na podniebienie przez pięć minut i pod językiem przez kolejne

pięć. Pierwszą część tego zabiegu przedstawia rycina 50.
Inny sposób, szczególnie polecany przez pionierów akupresury na
Zachodzie, polega na umieszczeniu tamponu za ostatnim zębem szczęki
górnej i zagryzieniu go z całej siły. Powinno się utrzymać ucisk przez pięć
minut i powtarzać zabieg trzy razy dziennie. W charakterze tamponu
można z powodzeniem użyć kawałka gumy czy gumki do ścierania.
Inna ciekawa strefa odruchowa znajduje się na języku. Należy wysu-
nąć język na pół palca i mocno przygryźć go na dziesięć minut. Powta-
rzamy to ćwiczenie dwa lub trzy razy dziennie w razie problemów ostrych
i trzy razy w tygodniu w zadawnionych.
Ból ucha
I u dorosłych, i u dzieci ból ucha można usunąć uciskaniem stref odru-
chowych na stopie sposobem jak poprzednio. Czasami skuteczne okazuje
się założenie zaszczepki do bielizny na palec serdeczny, a także pociąga-
nie płatka ucha ku dołowi i do przodu.
Szum w uszach
Szum w uszach może mieć również zróżnicowane przyczyny, do których
należy między innymi nagromadzenie woskowiny, perforacja błony bę-
benkowej, wysięk w uchu środkowym czy zły stan uzębienia. Warto
pamiętać, że strefa odruchowa zębów pokrywa się ze strefą uszu.
Akupresura a zmysł węchu

Narząd węchu mieści się w górnej części jamy nosowej, a której część dolna
należy do układu oddechowego. Okolica węchowa ma barwę żółtawą,
a w jej skład wchodzą komórki nerwowe - właściwe receptory wrażeń wę-
chowych, oraz komórki nabłonka gruczołowego wydzielające śluz.
Aby doszło do percepcji zapachu, dana substancja musi być w stanie
lotnym lub też musi być rozpuszczalna w śluzie jamy nosowej. Po drugie,
musi ona dotrzeć do okolicy węchowej z prądem powietrza o dostatecznej
Akupresura a zmysł smaku 177
intensywności (stąd gest wąchania), a po trzecie - błona śluzowa nosa

nie może być ani zbyt sucha, ani zbyt wilgotna.
Zmysł powonienia pełni rolę „doradcy" w wyborze pokarmów oraz po-
budza wydzielanie soków trawiennych poprzez oddziaływanie na psychikę.
Identyfikacja powonieniem odbywa się na poziomie molekularnym;
swoisty zapach danej cząsteczki wydaje się wynikać z powinowactwa
między jej budową a konfiguracją strefy receptorowej. Stężenie molowe
substancji umożliwiające percepcję jej zapachu jest niezwykle niskie:
u człowieka granica ta wynosi 10~9 mol/l (jedna miliardowa część gramo-
cząsteczki na litr), natomiast psu wystarczy stężenie milion razy niższe,
czyli 10"15 mol/l.
Czytelnicy zgodzą się chyba ze mną, że niezwykłość zjawisk zacho-
dzących w naszym organizmie przemawia do nas najbardziej wyraziście
w ujęciu liczbowym. Posłużyłam się w tej książce wieloma liczbami,
ponieważ dla mnie osobiście odegrały one ogromną rolę w rozumieniu
wszechświata. Już w V wieku p.n.e. wielki grecki filozof i matematyk
Pitagoras dostrzegał analogię między pierwiastkami liczb i pierwiastkami
materii. Pisał on: Liczba jest sznurem pępowinowym między Poznaniem
a Czynem. Liczba stanowi łańcuch spajający Stowo, które jest Inteligencją
w ruchu, z Przejawem, który ją odzwierciedla. Słowo jest wibracją, ryt-
mem, częstotliwością, dlatego też mówiąc wibracja, mówimy rytm i często-
tliwość i tym samym mówimy liczba.
Do utraty powonienia dochodzi często w następstwie nieprawidłowe-
go zaopatrzenia komórek węchowych nosa w energię nerwową, a także
z powodu niedoboru cynku, palenia tytoniu, nieżytów i alergii. Musimy
próbować ustalić prawdziwą przyczynę i masować strefę odruchową nosa
według schematu z rycin 13 i 14.
Akupresura a zmysł smaku

Język, narząd układu pokarmowego, fonacji i smaku, jest wałem mięśnio-
wym, umocowanym w dnie jamy ustnej i pokrytym błoną śluzową. Właści-
wymi receptorami bodźców smakowych są komórki kubków smakowych,
rozmieszczonych w uwypukleniach łącznotkankowych ponad powierzchnią

błony śluzowej, zwanych brodawkami języka. Wyróżnia się cztery rodzaje
brodawek, o obrazowych nazwach: nitkowate, grzybowate, okolone i liścia-
ste. Kubki smakowe są wyspecjalizowane w percepcji jednego z czterech
podstawowych smaków: słodkiego, słonego, kwaśnego i gorzkiego. Źródłem
bodźców może być każda substancja smakowa rozpuszczalna w ślinie i do-
cierająca do niej w odpowiednio wysokim stężeniu.
Język jest również wyraźnym wskaźnikiem ogólnego stanu naszego
zdrowia; w warunkach prawidłowych ma umiarkowaną wielkość, różową
barwę i czystą powierzchnię, bez odcisków uzębienia. Brodawki powinny
wyglądać jednolicie i pokrywać cały grzbiet oraz boki języka.
Język o zmienionej barwie, obłożony, suchy lub spękany świadczy
o zaburzeniach w naszym organizmie. Adelle Davis, znana amerykańska
specjalistka w dziedzinie żywienia, twierdzi w jednej ze swych książek,
że niedobór witamin z grupy B można najwcześniej rozpoznać po wyglą-
dzie języka, jeszcze zanim wystąpią jakiekolwiek inne objawy tego stanu.
Co więcej, uważa ona, że odcienie barwy lub zmiany kształtu języka
dają się przypisać poszczególnym witaminom z grupy B. Ale nawet nie
zagłębiając się w szczegóły tego różnicowania, na pewno musimy pamię-
tać o kompleksowym uzupełnianiu witamin B poprzez włączenie do diety
kiełków pszenicy, drożdży czy wątroby.
Nie czekajmy, aż poważna awitaminoza ujawni się w postaci tak zwa-
nego języka geograficznego, to znaczy tak zrytego bruzdami, że przypo-
minającego rzeźbę terenu.
Ostre smaki tłumią ogólną wrażliwość smakową, podobnie jak niko-
tyna, alkohol i niedobór cynku. Smak jest ponadto silnie związany
z powonieniem, w związku z czym oba te zmysły ulegają wyraźnemu
osłabieniu w nieżycie i obrzęku błony śluzowej nosa z powodu infekcji
lub alergii.
Co ciekawsze, niektóre rośliny cenione za walory smakowe, na
przykład mięta, są w rzeczywistości zupełnie bez smaku, a źródłem tego
wrażenia jest wyłącznie ich woń.
Jeśli stwierdzamy u siebie osłabienie smaku, spróbujmy ustalić jego
przyczynę i zastosujmy akupresurę. Jej skuteczność ujawni się przede
Akupresura a zmysł dotyku 179
wszystkim w wypadku niedoboru energii na poziomie nerwów czucio-

wych języka. Masaż strefy odruchowej szyi i gardła na paluchach stóp
automatycznie obejmuje okolicę języka.
Akupresura a zmysł dotyku

Okrywająca nas powloką skórna jest narządem giętkim, elastycznym
i nieprzemakalnym. Skóra ma zmienną grubość w różnych okolicach
ciała: jest najgrubsza na naszych zakończeniach - dłoniach, stopach,
czaszce, a znacznie cieńsza na poziomie nadgarstków, kostek i w fałdach
zgięciowych. Zakres grubości skóry zawiera się w przedziale od 0,5 mm
na powiekach do 3 mm na piętach. Zmienna jest również jej barwa, co
zależy przede wszystkim od ukrwienia jej głębszych warstw oraz od
stopnia pigmentacji. Powierzchnię skóry pokrywa tlustawa wydzielina,
która zmiękcza ją i uszczelnia.
Skóra składa się z dwóch głównych warstw: naskórka i skóry właści-
wej, pełniących wielorakie funkcje.
• Naskórek
Naskórek leży powierzchniowo, nie zawiera naczyń krwionośnych i dzieli

się na trzy warstwy. Najgłębsza z nich jest żywą warstwą rozrodczą, umo-
żliwiającą nieustanną odnowę naskórka i uzupełnianie jego ubytków. Ze-
wnętrzna warstwa zrogowaciała składa się z martwych, złuszczających się
komórek i ma głównie znaczenie ochronne. Między dwiema powyższymi
leży warstwa ziarnista, w której, podobnie jak w warstwie głębokiej, roz-
mieszczone są ziarna barwnika, decydującego o kolorze skóry.
D Skóra właściwa
Na skórę właściwą składa się cienka, bogato unaczyniona powierz-

chowna warstwa pośrednia, stanowiąca 4/5 jej przekroju, złożona
głównie z komórek tkanki łącznej i pęczków produkowanych przez nie
włókien kolagenowych i sprężystych, ułożonych w różnych kierun-

kach, co nadaje skórze jej wyjątkowe właściwości mechaniczne, oraz
tkanka podskórna, wypełniona komórkami tłuszczowymi w postaci tak
zwanej podściółki.
O Funkcje skóry
Skóra chroni cały organizm przed czynnikami mechanicznymi (wstrzą-

sami, otarciami), przed inwazją drobnoustrojów, przed upałem i chło-
dem. Wydziela pot, porównywalny do rozcieńczonego moczu, w związku
z czym można nawet określić ją mianem trzeciej nerki. Produkcja potu
(średnio 1 litr na dobę) pełni ważną rolę w termoregulacji, a także wspo-
maga eliminację szkodliwych substancji i nawilża skórę.
Skóra pochłania również promienie ultrafioletowe słońca, które na-
dają jej opaleniznę i uruchamiają biosyntezę witaminy D z cholesterolu.
Skóra jest oczywiście narządem zmysłu, odbierającym bodźce dotykowe,
termiczne i bólowe.
Skóra ma odczyn lekko kwaśny na powierzchni gładkiej, natomiast
w fałdach (pachach, pachwinach, wokół worka mosznowego i między
palcami stóp) zmienia się on na lekko zasadowy.
Przydatki skórne
Przy datki, czyli twory nabłonkowe skóry, odgrywają ważną rolę dla niej
samej i dla całego organizmu. Zalicza się do nich gruczoły skóry, włosy
i paznokcie.
• Gruczoły potowe, w łącznej liczbie około 2 milionów, występują

najliczniej na dłoniach, stopach, pod pachami i na czole.
• Gruczoły łojowe występują głównie w pobliżu mieszków włoso-

wych. Ich tłusta wydzielina pokrywa włosy i skórę gładką,
ochronną, nieprzemakalną warstewką.
Przydatki skórne 181
• Gruczoły sutkowe leżą w tkance podskórnej sutka kobiety. Pod

koniec ciąży, a zwłaszcza po porodzie, pod wpływem bodźców
hormonalnych zaczynają one wydzielać mleko. Stanowi to zasad-
niczą cechę wielkiej gromady ssaków, do której należy również
człowiek.
• Włosy człowieka są odpowiednikiem sierści zwierząt. Każdy włos

składa się ze zrogowaciałej łodygi, wystającej ponad powierzch-
nię skóry, oraz z zagłębionego w niej korzenia, którego rozszerzo-
ny dolny koniec nosi nazwę opuszki. Opuszka jest wydrążona
i osadzona na brodawce skóry właściwej, przez którą to brodawkę
docierają do niej naczynia krwionośne. Strefa wzrostu włosa
znajduje się na granicy między brodawką a opuszką.
Owłosienie człowieka jest ważnym wskaźnikiem jego witalności. Lu-

dzie najbujniej porośnięci okazują się prawie zawsze pełni wigoru.
W świecie zwierząt wspaniała grzywa lwa czy obfite i bajecznie kolo-
rowe upierzenie większości ptasich samców stanowią potwierdzenie
ich zdrowia i wartości w aspekcie przedłużenia gatunku. U człowieka
rozwój owłosienia można oceniać głównie po głowie, brwiach i łyd-
kach. Szczególnie te ostatnie wskazują na poziom, stopień zachowa-
nia bądź utraty indywidualnych sił witalnych. Gdybyśmy słuchali
głosu natury, najwłaściwszą reakcją na widok skąpo owłosionej
męskiej łydki byłaby nieufność co do ogólnego stanu zdrowia jej
właściciela.
• Paznokcie są tworami zrogowaciałymi, porównywalnymi z gigan-

tycznymi, spłaszczonymi włosami. Podobnie jak włosy, rosną od
strony osadzonej w skórze macierzy, a zużywają się od strony
wolnej. Tak zwany obłączek (półkoliste białe pole u nasady) jest
również wskaźnikiem osobniczej witalności.
Francuski lekarz Paul Carton jako jeden z pierwszych zainteresował

się oblączkami, uznając je za symbol naszych „dochodów" energe-
tycznych, możliwych do uruchomienia w razie potrzeby. I rzeczywi-

ście: po liczbie i wielkości tych półksiężyców u różnych ludzi możemy
szybko i trafnie ocenić ich rezerwy energetyczne.
Osoby z dziesięcioma wyraźnymi, wysokimi oblączkami są naj-
częściej prawdziwymi wulkanami energii, pasjonatami życia o nie-
spożytych siłach. I odwrotnie, obłączki widoczne tylko na kciukach
wskazują na skromne zapasy witalności, skłonność do zmęczenia
i potrzebę metodycznego oszczędzania energii życiowej.
U mężczyzn widać zwykle 6-8 obłączków, natomiast u kobiet
zaledwie 4-6.
Muszę jeszcze przy tej okazji wspomnieć o innym ważnym
wskaźniku kapitału sił witalnych, jaki każdy z nas przynosi ze sobą
na świat w posagu. Wskaźnikiem tym jest wyrostek mieczykowaty -
dolna, spiczasto zakończona część mostka, zamykającego od przodu
klatkę piersiową. W wieku dorosłym dobrze rozwinięty, masywny
wyrostek mieczykowaty cechuje podobno 75% mężczyzn i 25% ko-
biet i świadczy o ich wysokim wrodzonym potencjale energetycz-
nym.
Na podstawie mojego własnego doświadczenia w praktykowaniu
naturopatii i akupresury mogę potwierdzić, że trzy wyżej wymienione
kryteria (owłosienie łydek, obłączek paznokci i wyrostek mieczykowa-
ty) rzeczywiście trafnie odzwierciedlają indywidualną witalność pa-
cjenta.
• Naczynia odżywcze skóry przebiegają w postaci splotów w war-

stwie skóry właściwej, w tkance podskórnej i wokół mieszków
włosowych.
• Zakończenia nerwowe skóry warunkują jej funkcję jako narządu
czucia, łącznika między układem nerwowym a światem zewnętrz-
nym. Występują one w postaci wolnej oraz w skupiskach jako tak
zwane ciałka Merkla, Meissnera, Paciniego, Krausego i Ruffinie-
go, określane również mianem mechanoreceptorów. Ciałka odpo-
wiadają za percepcję bodźców mechanicznych - ucisku, dotyku
i wibracji. Jak już wspomniano, skóra jest również narządem
PrzydaM skórne 183
termorecepcji, propriorecepcji (czucia głębokiego) oraz czucia

bólu.
Oczywiste jest, że higiena skóry ma ogromne znaczenie dla jej

zdrowia. Bardzo polecam gorące kąpiele, z dodatkiem wyciągów z siana,
alg morskich, liści drzewa orzechowego oraz olejków zapachowych (sos-
ny, świerku, lawendy itp.). Oprócz świeżości i odprężenia możemy przy
tej okazji skorzystać z dobrodziejstw aromaterapii, która jest odrębną
gałęzią medycyny naturalnej i polega na zastosowaniu substancji zapa-
chowych w leczeniu różnych problemów zdrowotnych.
Zdrowiu skóry sprzyjają również okłady i maseczki (np. z gliny),
właściwy sposób odżywiania, aktywność fizyczna i masaże punktów
odruchowych skóry.
Stan skóry zależy w dużym stopniu od prawidłowej czynności hor-
monalnej organizmu; masaże rozpoczynamy zatem od stref odrucho-
wych gruczołów dokrewnych (patrz rozdział VI). Masujemy również
narządy wydalania: wątrobę, nerki i jelita, ponieważ „odsyłają" one do
skóry nadmiar substancji, z którymi z różnych powodów nie potrafią
sobie poradzić. Objawia się to oczywiście całą gamą problemów, takich
jak: trądzik, zaskórniki, czyraki, zmiany ropne, świąd skóry itp.
Możemy nacierać skórę rękawicą z włosia, co zapewnia automatyczny
masaż punktów odruchowych. Dla odprężenia możemy również skórę
„czesać", to znaczy przesuwać po niej grzebień. Największą wrażliwość
na tę technikę wykazują grzbiety dłoni i przedramiona.
Włosy mają strukturę zbliżoną do naskórka, w związku z czym
również i one pełnią rolę barometru zdrowia. Często to właśnie włosy
reagują jako pierwsze na różnego rodzaju niedobory składników od-
żywczych. Włosy i paznokcie są podłączone do prądu energii życiowej,
tak jak i wszystkie inne narządy organizmu. Z tego też względu
chciałabym zdradzić tutaj sposób na powstrzymanie wypadania wło-
sów, jaki wypróbował doktor Joe Shelby, jeden z pionierów akupre-
sury: Pocierajcie paznokcie jednej ręki bezpośrednio o paznokcie dru-
giej, szybkim ruchem, co najmniej po pięć minut, trzy razy dziennie.
Wypadanie włosów nie zatrzyma się natychmiast, trzeba jednak zdobyć
się na wytrwałość, która po kilku tygodniach zaowocuje wyraźną

poprawą, a po kilku następnych całkowitym rozwiązaniem tego przy-
krego problemu. Jeśli chcemy opóźnić siwienie włosów, postępujemy
podobnie, pocierając paznokcie o paznokcie przez pięć minut rano
i pięć minut wieczorem. Dajmy szansę naturze poprzez aktywację
strumienia energii życiowej i skierowania go ku skórze owłosionej
głowy, a efekty przejdą nasze oczekiwania.
XV
Akupresura
a układ moczowy
Potrzebujemy do życia pożywienia i tlenu, ale musimy jednocześnie, pod

groźbą śmierci, usuwać z organizmu produkty przemiany materii na-
szych komórek. Eliminacją tych „odpadów" zajmują się nerki i drogi
moczowe, gruczoły skóry, wątroba wydzielająca żółć, płuca wydychające
dwutlenek węgla i parę wodną oraz jelita, ewakuujące niestrawione
resztki pokarmowe w postaci regularnych stolców.
Przyjrzymy się teraz, jak zapewnić prawidłową czynność układu
moczowego, jako że inne drogi eliminacji zostały już omówione w poprze-
dnich rozdziałach.
Opis układu moczowego

Nerki
Nerka jest parzystym narządem w kształcie ziarna fasoli o ciemnoczer-
wonej barwie i wadze od 120 do 170 g. Nerki leżą po obu stronach krę-
gosłupa lędźwiowego w tylno-środkowej części jamy brzusznej.
Każdą nerkę okrywa torebka tłuszczowa, a pod nią torebka włók-
nista. Sam narząd składa się z dwóch głównych części: zewnętrznej,
czerwonawej kory i wewnętrznej - żółtawego rdzenia. Część korowa
zawiera kłębuszki nerkowe, które są gęstymi splotami naczyń włoso-
watych między tętniczką doprowadzającą i odprowadzającą. Każdy
kłębek otacza torebka Bowmana, do której pod wpływem ciśnienia
186 Akupreswa a ukhd moczowy
hydrostatycznego przesącza się z naczyń włosowatych tak zwany mocz

pierwotny. Od torebki odchodzi kanalik kręty bliższy, który na pogra-
niczu kory i rdzenia przechodzi w ramię zstępujące pętli Henlego.
Odcinek kanalika po pokonaniu zakrętu pętli nosi nazwę ramienia
wstępującego i powraca do części korowej jako kanalik kręty dalszy,
który wreszcie uchodzi wraz z sąsiednim do cewki zbiorczej. Na pozio-
mie obu ramion pętli Henlego zachodzi wchłanianie zwrotne wody, tak
że do kanalików dalszych i cewek zbiorczych dociera już zagęszczony
mocz ostateczny.
Opisana w największym skrócie struktura, złożona z kłębków i ka-
nalików, nosi nazwę nefronu i stanowi podstawową jednostkę czynno-
ściową nerek. W skład obu nerek wchodzi 2-2,5 miliona nefronów,
należących zarówno do kory, jak i do rdzenia. Poza tym w rdzeniu
wyróżnia się 8-20 piramid nerkowych. Zawierają one cewki zbiorcze,
które uchodzą do układu kielichowo-miedniczkowego, czyli początko-
wego odcinka dróg odprowadzających mocz z nerki.
Nerki spełniają w organizmie wiele ważnych ról. Po pierwsze,
odprowadzają nadmiar wody i soli mineralnych, zapewniając względ-
nie stałe stężenie tych ostatnich we krwi. Filtracja ta odbywa się
z prędkością 110-125 ml na minutę, co oznacza, że średnio w ciągu
25 minut przez nerki przepływa cała objętość osocza krwi (3 litry),
a w ciągu doby powstaje w nich 180 litrów moczu pierwotnego. Wchła-
nianie zwrotne zatrzymuje 100% zawartej w nim glukozy i 99% wo-
dy. Liczby te dają pojęcie o ogromie pracy wykonywanej przez na-
sze nerki.
Po drugie, czuwają one nad tym, by stężenie pewnych produktów
przemiany materii we krwi nie przekroczyło dozwolonego, nieszkodliwego
poziomu. Do substancji usuwanych przez nerki należy przede wszystkim
mocznik, kreatynina i kwas moczowy. W warunkach prawidłowych mocz
nie zawiera natomiast białka ani glukozy. Białkomocz (albuminuria)
świadczy zwykle o zaburzeniach w przesączaniu kłębkowym, natomiast
cukromocz oznacza, że stężenie glukozy we krwi przekroczyło tak zwany
próg nerkowy i wskazuje na cukrzycę.
Nerki regulują również równowagę kwasowo-zasadową naszego orga-
Opis układu moczowego 187
nizmu, przez co pH krwi i innych płynów tkankowych utrzymuje się na

stałym poziomie około 7,4. W razie wzrostu zakwaszenia enzymy kana-
lików nerkowych produkują zwiększone ilości dwuwęglanów i amoniaku,
wiążących i eliminujących nadmiar jonów wodorowych, w wyniku czego
pH krwi powraca do normy.
Nerki wydzielają również wiele ważnych substancji o charakterze
hormonalnym, które uczestniczą między innymi w produkcji krwinek
czerwonych (erytropoezie), metabolizmie witaminy D i regulacji ciśnienia
tętniczego.
Człowiek wydala średnio 1,5 litra moczu na dobę. Jego skład, uza-
leżniony od dwóch głównych czynników - funkcjonowania nerek i składu
krwi - jest jednym z ważniejszych wskaźników naszego ogólnego stanu
zdrowia.
Moczowody
Moczowody są przewodami o długości od 28 do 34 cm, łączącymi
miedniczki nerek z pęcherzem moczowym. Skurcze mięśni gładkich
ściany moczowodów wytwarzają falę perystaltyczną, przesuwającą mocz
do pęcherza nawet wbrew sile grawitacji (np. w pozycji „do góry no-
gami").
Pęcherz moczowy
Jest to mięśniowo-błoniasty worek, którego zadanie polega na gromadze-
niu moczu i wydalaniu go na zewnątrz. Pęcherz pusty jest obkurczony
i nie wystaje poza spojenie łonowe, natomiast po wypełnieniu przybiera
kształt gruszkowaty. Jego pojemność wynosi średnio 300-700 ml, ale
może przekraczać nawet 1 litr.
Cewka moczowa
U kobiet cewka moczowa ma długość 3-5 cm i stanowi wyłącznie ostat-
ni odcinek dróg moczowych, natomiast u mężczyzn jest znacznie dłuż-
sza (17-20 cm) i należy jednocześnie do dróg wyprowadzających nasie-
nie. Cewka bierze początek w szyi pęcherza i kończy się ujściem ze-
wnętrznym.
188 Akupresura a układ moczowy
Wskazania do masażu układu moczowego

Moczenie nocne
W ciągu pierwszych dwóch-trzech lat życia większość dzieci opanowuje
trudną sztukę kontroli nad oddawaniem moczu. U niektórych przebiega
to jednak wolniej i najczęściej wygląda tak, że dziecko świadomie oddaje
mocz w dzień, natomiast nie wytrzymuje przerwy nocnej (choć sporady-
cznie zdarza się również sytuacja odwrotna). O moczeniu nocnym mówi-
my więc u dzieci w wieku powyżej 3 lat. Przyczyny tej wysoce stresującej
dla dziecka (i jego rodziców) przypadłości mogą być różnorodne, od wad
rozwojowych układu moczowego i stanów zapalnych, po zaburzenia
emocjonalne i wyczerpanie fizyczne. Często można doszukać się również
pewnych predyspozycji wrodzonych, jako że moczenie nocne występuje
znacznie częściej u dzieci, których rodzice sami mieli podobne problemy
w dzieciństwie.
Akupresura jako sztuka pobudzania właściwych odruchów narządów
ma w tym wypadku szczególne pole do popisu. Po ustaleniu i wyelimino-
waniu ewentualnej przyczyny organicznej, rozpoczynamy masaże ukie-
runkowane na strefę wokół dolnego odcinka kręgosłupa, w której znaj-
dują się punkty odruchowe pęcherza (patrz rycina 51). Stosując masaże
po 10 minut trzy razy w tygodniu, mamy duże szansę wykształcić
u dziecka prawidłowe odruchy pęcherza. Warto zweryfikować również
strefy gruczołów dokrewnych.
Niewydolność nerek
Niewydolność nerek jest ciężką chorobą, wymagającą stałej opieki spe-
cjalisty. Dochodzi do niej w wyniku uszkodzenia miąższu nerek przez
procesy zapalne, czynniki toksyczne lub zmiany naczyniowe. Właściwe
nawyki higieniczne w postaci odpowiedniej podaży płynów (co najmniej
jedna szklanka wody na czczo i między posiłkami) i zdrowej diety mają
w odniesieniu do tej choroby niewątpliwe znaczenie profilaktyczne.
Masaże strefy odruchowej nerek (patrz rycina 51) mogą pomóc w po-
budzaniu ich czynności. Musimy jednak pamiętać, że zarówno nerki, jak
i wątroba wymagają stopniowego dawkowania masażu, aby uniknąć
Wskazania do masażu układu moczowego 189
Ryc. 51
nadmiernej mobilizacji toksyn oraz przeciążenia i tak już przecież nie-

sprawnych nerek. Zaczynamy więc masaże od jednej, dwóch minut
i stopniowo wydłużamy je do około pięciu.
Często zdarza, się, że punkty odruchowe nerek na jednej stopie
okazują się znacznie wrażliwsze niż na drugiej. W takiej sytuacji zajmu-
jemy się w pierwszym rzędzie stroną bardziej przeciążoną. Nie należy się
niepokoić, jeśli skutki masażu ujawnią się początkowo w postaci częste-
go oddawania moczu. Jest to właściwa oznaka aktywacji nerek, których
czynność powinna stopniowo dążyć do normalizacji.
Ukrwienie i funkcjonowanie nerek pozostają również pod znaczącym
wpływem napięcia układu nerwowego, w związku z czym powinniśmy
nauczyć się sztuki relaksu i opanowywania negatywnych emocji, jak
gniew czy strach. Pomaga w tym masaż strefy splotu słonecznego.
Pamiętajmy, że nieprawidłowa czynność nerek odbija się na innych
narządach organizmu. Akupresura wierzy zwłaszcza we wzajemne od-
działywanie nerek i oczu, które lokalizują się w tej samej strefie odru-
190 Akupresura a układ moczowy
chowej. Nie należy więc zapominać o tyrn powiązaniu w razie zaburzeń

w funkcjonowaniu jednego z tych narządów.
Zatrzymanie wody i obrzęki

Zatrzymywanie (retencja) wody w tkankach jest nieraz widoczne gołym
okiem, na poziomie kończyn dolnych czy twarzy, a ponadto może obja-
wiać się wzdęciami brzucha, bólami głowy, uczuciem ogólnej ociężałości.
Stan ten może mieć wiele przyczyn, zarówno poważnych (choroby układu
krążenia, nerek czy wątroby), jak i przejściowych, natury czynnościowej.
Najważniejsze jest oczywiście ustalenie i leczenie ewentualnej choroby
podstawowej i kontrola bilansu płynów (przyjmowania i wydalania). Ma-
saże mają znaczenie wspomagające i powinny dotyczyć strefy nerek oraz
gruczołów dokrewnych.
Choroby pęcherza moczowego

Uciążliwe dolegliwości ze strony pęcherza można złagodzić masażem
punktów odruchowych zlokalizowanych w strefie pierwszej, jako że pę-
cherz leży dokładnie w linii pośrodkowej ciała. Założenie zaszczepek do
bielizny na opuszki trzech pierwszych palców dłoni aktywuje strefę
punktów odruchowych nerek i pęcherza. Możemy również oddziaływać
na strefy pęcherza w części centralnej języka, uciskając ją szpatułką
przez pięć minut, trzy razy w tygodniu. Pamiętajmy, że szpatułki na język
nie wolno stosować w okresie ciąży z powodu ryzyka poronienia.
Podsumowanie
Dziesięć minut profilaktyki dziennie

Sekret dobrego zdrowia kryje się przede wszystkim w sprawnym krąże-
niu. Krew, chłonka i energia powinny przepływać przez nasz organizm
bez żadnych przeszkód, dostarczając każdej komórce wszystkiego, co jest
jej niezbędne do życia.
Co możemy zrobić, by jak najdłużej zachować zdrowie i pełnię sił?
Przede wszystkim musimy zwracać uwagę na to, co jemy oraz dbać
o aktywność fizyczną. Długi codzienny marsz szybkim krokiem jest
ćwiczeniem najprostszym i z wielu względów najkorzystniejszym. W mia-
rę możności, nie nośmy przy tym niczego w rękach, a latem jak najczę-
ściej maszerujmy boso, aby pobudzić strefy odruchowe stóp.
Poza tym postarajmy się poświęcić pięć minut rano i pięć minut przed
zaśnięciem na masaż wszystkich ważnych stref odruchowych wymienio-
nych w tej książce, ze szczególnym uwzględnieniem punktów bolesnych.
Zaczynajmy masaż od rąk, a zwłaszcza paków, przechodząc następ-
nie kolejno do ramion, głowy, klatki piersiowej, stóp (w tym znów
szczególnie palców), łydek i miednicy, a kończąc na strefie jelit. Starannie
sprawdzajmy stawy, ponieważ kryją się w nich ważne czakramy, anteny
odbiorcze energii, a zarazem są to często miejsca „wyłączników" w na-
szym obwodzie energetycznym. Przypatrzmy się rycinie 52.
Przedstawiona na niej trasa {dłonie, głowa, klatka piersiowa, stopy,
miednica, strefa jelit) jest sprawdzonym sposobem profilaktyki dla każ-
192 Podsumowanie
Ryc. 52
dego. Rano po przebudzeniu i wieczorem przed zaśnięciem wykonajmy

szybki masaż całego ciała w wymienionej kolejności, uciskając przez
kilka sekund punkty odruchowe i przesuwając palce wzdłuż meridianów.
W razie wątpliwości co do kierunku masażu wróćmy do ryciny 3.
Jednocześnie gorąco zachęcam do opracowania własnego, indywidu-
ulnego systemu akupresury. Podczas ogólnego masażu nasze palce będą
napotykać punkty nadwrażliwe czy bolesne. Są one wskaźnikami pew-
nych zaburzeń w krążeniu energii i wymagają z tego tytułu szczególnej
uwagi Masujmy je nieco dłużej i obserwujmy ustępowanie ich bolesności
Stanowią one barometr energetyczny naszego ciała.
Kończę tę książkę życzeniami, byśmy z dnia na dzień czuli się coraz
lepiej dzięki masażom punktów odruchowych, obficie rozsianych na
całym ciele, i żeby każdy dzień przybliżał nas do ogólnego dobrostanu,
przewidzianego dla nas w planie Stwórcy.
Życzę zdrowia i udanych masaży!
Indeks
Numery stron wyróżnione kursywą odnoszą się do ilustracji. Numery stron wyróżnione
pismem pólgrubym odnoszą się do obszernych opisów tematów.
A ciąża 30, 40, 117, 127, 148-

akupresura 149, 190
— cele 30 cukrzyca 46, 69, 81-82
— mechanizm działania 21 czakramy 172, 173, 191
— oddziaływanie 16 — wyrażanie dźwiękami 173
— przeciwwskazania 30 czkawka 49, 128
— stosowanie 16, 29
akupunktura 17, 19, 25, 27 D
anemia zob. niedokrwistość depresja 82, 94-95
aromaterapia 47, 183 dłonie 35, 57-59, 69, 70, 180,
astma 46, 160-161 192
drogi oddechowe 151-152
B dusznica bolesna 46, 112, 113
barki 65, 69, 106, 107 dwunastnica 63, 121, 125, 129
bezsenność 46, 82, 97-99 — wrzody 125, 130
biegunka 66, 137 dźwięki 172, 173, 174
biodro 107
błona śluzowa 46, 62, 153, 178 E
ektoderma 87
C endorfiny 25, 29
cewka moczowa 63, 143, 187 energia życiowa 15, 16, 57, 84,
chłonka 163, 164 95, 134, 184
chromoterapia 43 esica66, 123, 129, 133
194 Indeks
F insulina 63, 74, 81, 82, 131, 135

fosfeny 43 irydologia 41
— miksowanie 43
J
G jajniki 30, 63, 71, 75, 76, 79,
gardło 62, 151, 153, 155, 157, 108, 143-144, 147, 149
159 jajowody 63, 143, 144, 147 147
- b ó l 154, 157 jama ustna 48-49, 165, 177
— obrzęk 159 jaskra 170
— płukanie 157 jądra 71, 75, 76, 79, 106, 108,
— zapalenie 109, 157, 159 142, 143, 146
glina 183 jąkanie się 93
głuchota 174-176 jelita 44, 62, 69, 120, 183, 191
gonady 71, 72, 75, 78, 79, 139, jelito cienkie 59, 60, 68, 116,
142 120-122, 121, 123
gorączka reumatyczna 108-109 — choroby 128-130
grasica 75, 76, 78, 165 jelito grube 23, 59, 60, 66, 68,
gruczoł krokowy zob. prostata 116, 121, 122-123, 123, 130,
gruczoły wydzielania wewnętrzne- 131, 136, 137
go 29, 71, 77 — choroby 132-133
jęczmień 168, 169
H język 177, 178, 179
hara 132
hemoroidy 117, 118, 134 K
hipoglikemia 69, 82-83, 131 kaletka maziowa 69, 103
kapilary zob. naczynia włosowate
I kaszel 157-159
impotencja 46 katar 62, 153-154, 156
infekcje 62, 154, 166, 178 — sienny 155-157
instrumenty 32-33 klatka piersiowa 152, 191
— gumka-recepturka 32, 33 kończyny 24, 63, 63, 64, 66, 68
— grzebień 33 - d o l n e 99, 101, 106-107, 117,
— zaszczepki do bielizny 32, 190
33 — górne 101, 107
Indeks 195
kostka 104, 107 migdałki 52, 151. 164-165

kość guziczna 66 — zapalenie 165-166
kość łonowa 63 migrena 29, 31, 60, 82
krążenie krwi 24, 26, 59, 60, moczenie nocne 188
91,93, 107, 111, 112, 116, moczowody 187, 189
117 mózg 22, 23, 25, 57, 60, 62, 63,
krew 26, 47, 111-112, 129 66, 72, 86, 87, 88, 93, 97,
kręgosłup 89, 90, 91, 92 173
krtań 77, 151, 152, 165 — pola ruchowe 22, 22
— zapalenie 159 — półkule 88
krwawienie z nosa 155
kurcze 60, 104, 105, 148 N
naczynia włosowate 25, 60,
L 111, 152, 185
lumbago 91 nadciśnienie tętnicze 60, 93,
116, 155
Ł nadczynność tarczycy 84
łokieć 69, 104, 107 nadgarstek 104, 107, 148
łopatki 69 nadnercza 65, 68, 71, 73-74,
76, 78, 161
H napięcie mięśniowe 89-92, 116
macica 30, 62, 63, 71, 75, 143, napięcie nerwowe 29, 95-97,
144, 147, 149 105, 115
menopauza 106, 150 narządy płciowe 40, 66, 68, 69,
meridiany 15, 16, 95, 114, 136, 72, 77, 144, 145, 146, 147,
192 148
miażdżyca tętnic 60, 112 narządy rozrodcze zob. układ
miesiączka 40, 75, 115, 146- rozrodczy
148, 150 nefrony 186
mięsień lędźwiowy 90, 90, 91 nerki 60, 62, 65, 68, 81, 113,
mięśnie 24, 66, 89, 90, 91, 102- 185-186, 187, 188, 189
103, 106 — niewydolność 188-190
- b ó l 105-106 nerw kulszowy 62, 99, 100, 100
— Charley Horse 105 zob. też rwa kulszowa
;
96 Indeks
lerwice lękowe 46 otrzewna 60

lerwy 60, 89, 142 otyłość 69, 117, 139-141
— zapalenie 97 owłosienie 77, 181
zob. też układ nerwowy
leuralgia 46 P
leurohormony 24 palce dłoni 30, 32, 33, 35, 57,
liedociśnienie tętnicze 116 81, 84
liedokrwistość 115-116 - k c i u k 30, 50, 59,84,92
niedowład 46, 60, 92-93 — mały 52, 59
niestrawność 29, 31, 60, 63, — serdeczny 30, 52, 59
125, 127, 130 — środkowy 30, 59, 84
nos 46-47, 155 -wskazujący 30, 52, 59, 84
nudności 81, 127, 130, 148 palce stóp 19, 30, 81, 84, 96,
154
0 paznokcie 59, 180, 181, 182,
obrzęki 24, 190 183
odbyt 118, 123 pęcherz 63, 187, 188, 189
— choroby 134 — choroby 190
odbytnica 68, 117, 118, 123, pęcherzyk żółciowy 62, 65, 121,
134 124, 139
oddziaływanie psychologiczne — choroby 138-139
27-28 pępek 129
odnowa komórek 107 plecy 63, 68, 91
odżwiernik 57, 60, 104, 105, — bóle 89, 90, 105, 130
120 płuca 52, 59, 60, 62, 65, 69,
oko 32, 41-45, 44, 45, 52, 60, 113, 152-153, 160, 161
62, 167, 168, 169, płyn Bonghana 27
— choroby 168-171 pochwa 75, 143, 144
opłucna 59, 62, 153 poronienie 149
oskrzela 52, 62, 89, 152, 160, poród 149
i 60, 161 potencjał elektryczny 26
— zapalenie 59, 161 powonienie zob. węch
zob. też astma 160 prana 162
osteoporoza 106 prącie 77, 142, 143, 145
Indeks 197
profilaktyka 191 reumatyzm 79, 107-108

prostata 63, 79, 99, 142, 143, ręce zob. kończyny góme
146 rozedma płuc 161-162
— choroby 145-146 rwa kulszowa 99-100
przedwczesne starzenie 84-85
przełyk 50, 62, 120, 121, 151 S
przemieszczenie kryształków 24 sen 97, 98
przepona 49, 68, 128, 133 — fazy 97, 98
przydatki skórne 180-184 serce 18, 50, 52, 60, 65, 101,
przysadka mózgowa 25, 60, 62, 110, 112, 113
66, 68, 71-72, 76, 77, 78, -choroby 112-115
83, 102 skóra 19, 24, 36, 73, 81, 87,
przytarczyce 40, 62, 65, 69, 71, 179, 180, 182, 183
73, 76, 78, 102 słuch 60, 172, 173
punkt główny zmysłowy 40 smak 60, 177, 178
punkt MacBurneya 131, 131, sole mineralne 24, 101, 186
134, 135 splot sercowy 60, 89
punkt „passe-partout" 63 splot słoneczny 62, 65, 89, 96, 104
punkty odruchowe 16, 21 sploty nerwowe 89
— dłoni lewej 58 spojenie łonowe 63, 90
— dłoni prawej 58 srom 143, 144
— powierzchni bocznych stóp 56 stany spastyczne mięśni 104
— stopy lewej 54 staw biodrowy 66, 91, 100, 106
— stopy prawej 55 stawy 40, 191, 103-104, 108
— tułowia i kończyn - przód -zapalenie 79-80, 104, 107, 108
63-66, 64 stopy 24, 30, 31, 35 53-57, 54,
— tułowia i kończyn - tył 55,56
66-69, 67 strefy odruchowe 19, 20, 21,
— twarzy 60, 61, 62 25, 26, 27, 29, 30, 36-59,
— ucha 38-40, 39 92, 113, 146, 147
stres 28, 73, 75
R struny głosowe 60, 152
rdzeń kręgowy 60, 87 stymulacja nerwowa 21-23
redystrybucja energii 95 sympatykoterapia 46
198 Indeks
szkielet 101-102 układ moczowy 185-187, 188

szyja 68, 104, 105, 116 układ nerwowy 18, 38, 46, 86-
szyszynka 60, 71, 72, 76, 77, 80 89, 94, 95, 170
układ oddechowy 151-153
Ś układ pokarmowy 119-125, 130
śledziona 68, 84, 116, 131, 164 układ rozrodczy 142-143, 145
ślinianki74, 119, 121 układ sercowo-naczyniowy 110-
112, 112-118
T
Tao 17, 18 W
tarczyca 25, 40, 62, 65, 69, 71, wątroba 23, 52, 57, 62, 65, 81,
72-73, 76, 77, 78, 83, 102, 104, 113, 121, 124, 139,
126 185, 188, 190
tchawica 152 — choroby 137, 138
tętnice 111 węch 60, 176, 177
trzustka 52, 65, 71, 74, 76, 81, węzły chłonne 25, 75, 163, 164
82, 121, 125 wizualizacja 87
twarz 36, 60, 61, 69, 70 wpust żołądka 57, 62, 120
wrzody zob. dwunastnica, żołądek
U wskaźnik witalności 181
ucho 37-40, 37, 39, 52, 60, 93, włosy 180, 181, 183
151, 172, 173, J74, 175, 176 wymioty 81, 127, 148
— aurikuloterapia 36, 38 wyrostek mieczykowaty 182
- b ó l 176 wyrostek robaczkowy 52, 68,
— szum 38, 130, 176 121, 131, 135
zob. też głuchota — zapalenie 131, 134
udar mózgu 93, 116 wyrosła adenoidalne 164-165
układ chłonny 25, 26, 163, 164- wzdęcia brzucha 60, 63, 130,
166 137, 190
układ hormonalny 79, 80, 83, 85 wzrok zob. oko
układ kostno-mięśniowy 101, 104
układ krążenia 26, 81 Y
zob. też układ sercowo-naczy- Yang 17, 18, 95
niowy Yin 17, 18, 95
Indeks 199
Z — bezbolesna ekstrakcja 48
zaburzenia pamięci 60 złamanie kostne 69
zaćma 170, 171 zmęczenie 40, 83-84, 102, 133,
zapalenie spojówki 169 138, 182
zaparcia 62, 66. 70, 99, 116, znieczulenie 19, 23, 33, 48
133, 135-137
zastawka krętniczo-kątnicza Ż
52, 105, 106, 121, 122, 123, żołądek 50, 52, 60, 62, 65, 66,
129, 130-131, 135 68, 120, 121, 127, 159
zatoki przynosowe 52, 155 -choroby 125, 126, 126, 127,
— zapalenie 62, 130, 154 128
zatoki szczękowe 62 żylaki 63, 117
zawroty głowy 46, 62 żylne obrzęki 60
zęby 23, 62 żyły 111
Spis treści
Przedmowa 7
Wprowadzenie 15
I Rys historyczny 17
II Teorie na temat mechanizmu działania akupresury 21
Stymulacja nerwowa 21
Przemieszczenie kryształków 24
Uwolnienie neurohormonów 24
Pobudzenie układu chłonnego 25
Pobudzenie układu krążenia 26
Nieprawidłowy potencjał elektryczny 26
Pobudzenie krążenia płynu Bonghana 27
Oddziaływanie psychologiczne 27
III Kiedy i jak stosować akupresurę 29
Kiedy wykorzystywać strefy odruchowe 29

02 Spis treści
- Pozycja 30
- Masaż 30
- Czas trwania 31
- Instrumenty 32
- Siła ucisku 33
- Kierunek 34
IV Lokalizacja stref odruchowych 36

Ucho 37
Oko 41
Nos 46
Jama ustna 48
V Rozmieszczenie stref odruchowych na skórze 50

Strefy ciała 50
Schemat głównych narządów organizmu 53
Dłonie 57
Punkty odruchowe twarzy 60
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona
przednia 63
Punkty odruchowe tułowia i kończyn - strona
grzbietowa 66
VI Akupresura a gruczoły wydzielania wewnętrznego 71

- Przysadka mózgowa 71
- Szyszynka 72
- Tarczyca 72
- Przytarczyce 73
Spis treści 203
- Nadnercza 73
- Trzustka 74
- Grasica 75
- Gonady 75
Masaż stref odruchowych gruczołów wydzielania

wewnętrznego 77

- Zapalenie stawów 79
- Cukrzyca 81
- Hipoglikemia 82
- Stany zmęczenia 83
- Nadczynność tarczycy 84
- Przedwczesne starzenie się 84
VII Akupresura a układ nerwowy 86
Opis układu nerwowego 86

- UKład nerwowy mózgowo-rdzeniowy 86
- UKład nerwowy neurowegetatywny 89
- Napięcie mięśniowe i bóle pleców 89
- Niedowład 92
- Jąkanie się 93
- Depresja psychiczna 94
- Napięcie nerwowe 95
- Zapalenie nerwów 97
- Bezsenność 97
- Rwa kulszowa 99
VIII Akupresura a układ kostno-mięśniowy 101
Opis układu kostno-mięśniowego 101

- Szkielet 101
- Mięśnie 102
- Stawy 103
04 Spis freści

- Kurcze i stany spastyczne 104
- Bóle mięśniowe 105
- Osteoporoza 106
- Nierówna długość kończyn dolnych 106
- Reumatyzm 107
- Gorączka reumatyczna 108
IX Akupiesura a układ sercowo-naczyniowy 110
Opis u k ł a d u sercowo-naczyniowego 110

- Serce 110
- Tętnice, żyły i kapilary 111
- Krew 111
Wskazania do m a s a ż u u k ł a d u sercowo-naczyniowego 112
- Choroby serca 112
- Niedokrwistość 115
- Nadciśnienie i niedociśnienie tętnicze 116
- Żylaki ihemoroidy 117
X Akupresura a układ pokarmowy 119

- Ślinianki 119
- Żołądek 120
- Jelita 120
- Wątroba 124
- Pęcherzyk żółciowy 124
- Trzustka 125
- Choroby żołądka 125
- Czkawka 128
- Choroby jelita cienkiego 128
- Zespół zastawki krętniczo-kątniczej 130
- Zapalenie jelita grubego 132
- Choroby odbytnicy i odbytu 134
Spis treści 205
- Zapalenie wyrostka robaczkowego 134

- Zaparcia 135
- Wzdęcia brzucha 137
- Choroby wątroby 137
- Choroby pęcherzyka żółciowego 138
- Otyłość 139
XI Akupresura a układ rozrodczy 142
Opis układu rozrodczego mężczyzny 142

- Jądra 142
- Drogi nasienne 142
- Gruczoł krokowy 143
- Prącie 143
Opis układu rozrodczego kobiety 143
- Jajniki 143
- Jajowody 144
- Macica 144
- Pochwa 144
- Srom 144
- Choroby prostaty 145
- Zatrzymanie miesiączki lub miesiączkowanie zbyt
obfite 146
- Bolesne miesiączki 148
- Ciąża 148
- Poród bez bólu 149
- Poronienie 149
- Menopauza 150
XII Akupresura a układ oddechowy 151
Opis układu oddechowego 151

- Drogi oddechowe 151
- Płuca 152
206 Spis treści

- Katar 153
- Zapalenie zatok pnynosowych 154
- Krwawienie z nosa 155
- Katar sienny 155
- Ból gardła 157
- Kaszel 157
- Zapalenie krtani 159
- Astma oskrzelowa 160
- Rozedma płuc 161
XIII Akupresura a układ chłonny 162

Opis układu chłonnego 162
- Śledziona 164
- Migdaiki i wyrosła adenoidalne 164
- Grasica 165
Wskazania do masażu układu chłonnego 165
- Zapalenie migdałków 165
- Infekcje 166
XIV Akupresura a narządy zmysłów 167

Akupresura a wzrok 167
- Jęczmień, zapalenie spojówek i inne stany zapalne oka . 168
- Zmęczenie wzroku 170
- Jaskra 170
- Zaćma 170
- Inne dolegliwości narządu wzroku 171
Akupresura a słuch 172
Choroby uszu 174
- Głuchota 174
- Ból ucha 176
- Szum w uszach 176
Spis treści 207
Akupresura a zmysł węchu 176
Akupresura a zmysł smaku 177
Akupresura a zmysł dotyku 179
Przydatki skórne 180
/ Akupresura a układ moczowy 185
Opis układu moczowego 185

- Nerki 185
- Moczowody 187
- Pęcherz moczowy 187
- Cewka moczowa 187
Wskazania do masażu układu moczowego 188
- Moczenie nocne 188
- Niewydolność nerek 188
- Zatrzymanie wody i obrzęki 190
- Choroby pęcherza moczowego 190
Podsumowanie 191
Dziesięć minut profilaktyki dziennie 191
Indeks 193

Akupresura Bez Tajemnic - Madeleine Turgeon

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Akupresura Bez Tajemnic - Madeleine Turgeon

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

MADELEINE TURGEON

Akupunkturą i akupresurą interesuję się już od dobrych dwudziestu lat.

co niekoniecznie musi oznaczać akceptację modelu proponowanego przez

Ale jest jeszcze jeden czynnik, być może najważniejszy, przema-

Trzeba przywrócić jednostce odpowiedzialność za własne życie.

Chciałbym uspokoić wszystkich zadających podobne pytanie. Nie

Osobiście nie jestem przeko-

Nasza epoka ma jednak ob-

Proponuję sprawdzić to doświadczalnie na sceptykach wobec akupre-

Zdrowia nie można kupić, trzeba na nie zasłużyć! Świadoma droga do

Ta życiodajna energia „wynurza się" na powierzchnię skóry w ponad

Od samego zarania dziejów człowiek starał się walczyć z trapiącymi go

stem między nocą a dniem, naprzemiennością światła i ciemności, ciepła

promienie słońca. Ponadto serce człowieka dorosłego nie jest położone

Poza. dwoma wspomnianymi pionierami, doktorami Fitzgeraldem i Bo-

* Na Zachodzie nazwą popularniejszą od akupresury jest refleksologia - metoda

Teorie na temat mechanizmu

Istnieje wiele teorii, usiłujących wyjaśnić mechanizm działania tego typu

Powierzchnia pól mózgowych odpowiadających dłoniom, stopom i głowie

Jednocześnie Amassain wykazał zjawisko pokrywania się pól narzą-

okolicy mózgu. I tak na przykład, punkt 4. jelita grubego i punkt 3. wą-

I tak, zęby leczone bez miejscowego znieczulenia mogą być źródłem

mózg zawiaduje całą równowagą hormonalną organizmu poprzez wydzie-

Pobudzenie układu chłonnego

innymi produkcja limfocytów, rodzaju krwinek białych chroniących nas

Pobudzenie układu krążenia

Nieprawidłowy potencjał elektryczny

wa elektrycznego, z przepływem cząstek zjonizowanych od strony zdro-

Pobudzenie krążenia płynu Bonghana

skutecznemu masażowi; mało tego, nawet sceptycy odczuwają zazwyczaj

Kiedy i jak stosować

Kiedy wykorzystywać strefy odruchowe

niu do układu hormonalnego jest to wręcz instrument z wyboru. Mimo

Jak masować strefy odruchowe

Zabieg należy zacząć od pięty, następnie przejść do stref położonych

powtarzając je za to trzy-czteiy razy w tygodniu. Przykładowo, jeśli do-

Gumki okręcone wokół palców zapewniają z kolei stały ucisk na pewne

wskaźnik. Należy masować tak mocno, żeby odczuwany ból pozostawał

do zapamiętania. Wystarczy przyjrzeć się poniższemu schematowi i przy-

• Na stopie energia krąży od pięty w kierunku czubków palców.

Uwaga. Według mojego doświadczenia ludzie wybierają właściwy

Chociaż większa część tej książki jest poświęcona akupresurze stóp,

Podobieństwo między kształtem ucha a ułożeniem płodu tłumaczy

i niepłodne. W innym miejscu zapisał, że: Przy zapaleniu w dolnych

O Punkt zerowy: działanie na ten punkt przywraca równowagę ukła-

i wielu innych funkcji fizjologicznych. Lekarze akupunkturzyści

Musimy pamiętać, że ucho prawe odpowiada narządom po stronie

Jeszcze później doktor Bernard Jensen z Escondido w Kalifornii na-

z zieloną lub niebieską obwódką dookoła, co świadczy o intoksykacji

studentkę, jako dziewczynę o czarnych oczach, natomiast po trzech la-

M1, B2 i B3 w astmie oskrzelowej. M1, B1 i B3 w neuralgiach i zmianach

astmie des parfums (Astralna magia woni). Aromaty, zapachy i wonie są

Nawet nie będąc dentystą, można posłużyć się metalową szpatułką

Rozmieszczenie stref odruchowych

Po szybkim zarysie akupresury na poziomie oka, ucha, nosa i jamy

gdyż - mimo że akupresura stóp będzie potraktowana szczególnie

Schemat głównych narządów organizmu

Jak odnaleźć strefy odruchowe stóp

całego ciała, bardzo łatwo byłoby zidentyfikować strefy odruchowe. Ich

Podsumowując, nadrzędna zasada lokalizacji punktów odruchowych

Gorąco polecam masowanie palców i ich gimnastykę: napinanie,

Punkty odruchowe twarzy

Punkty poprzedzone gwiazdką uważane są za najważniejsze.