Jovan Pavlović I/1

Sukob SSSR i novi model socijalizma

Pitanja:
1. Koji su bili razlozi za stvaranje Informbiroa?
2. Šta je osnova sukoba Jugoslavije sa Informbiroom?
3. Na koji način se KPJ obračunala sa pristalicama IB-a?
4. Navedite nekolliko odlika/karakteristika radničkog samoupravljanja?
5. Koje ličnosti su odigrale glavnu ulogu u stvaranju Pokreta nesvrstanih?

Odgovori:
1. Želja za samostalnošću u međunarodnim odnosima i autonomnim unutrašnjim razvojem
dovela je do sukoba Jugoslavije sa Sovjetskim Savezom, a time i ostalim državama;
realnog komunizma. Postepeno udaljavanje od ostalih sacijalističkih zemalja Jugoslaviju
je približilo zapadnim državama, koje su je isprva dočekale sa nepoverenjem. Stvaranjem
novog, samoupravnog socijalizma, Jugoslavija je istakla novi model društvenog ureženja
zemlje na čijem je čelu bila jedna partija – Komunistička partija. Kao odgovor
komunističkih partija na Maršalov plan o izgradnji posleratne Evrope, u Poljskoj je
krajem 1947. godine stvoren Informacioni biro komunističkih i radničkih partija. Za
sedište informbiroa određen je Beograd.
2. Gotovo odmah posle nastanka Biroa došlo je da sukoba između Moskve i ostalih
komunističkih partija sa Beogradom. Beskampromisno potčinjavanje Staljinovoj politici
smatrano je za izdaju socijalističkih ideja i antisovjetsku politiku a KPJ je tretirana kao
„kulačka partija" na čijem su se čelu nalazili „sitnoburžoaski nacionalisti". Otvoreni
sukob je nastao posle donošenja „Rezolucije o stanju u KPJ" na drugom zasedanju IB u
Bukureštu juna 1948. godine. Rukovodstvo jugoslavenske partije je optuženo da je
odstupilo od socijalističkih ideja i da je postalo otvoreni neprijatel Sovjetskom Savezu.
Reakcija je bila veoma brza a ogledala se u povlačenju savjetskih stručnjaka i savetnika iz
Jugaslavije, poništavanju ekonomskih i vojnih ugavora i potpunoj ekonomskoj blokadi.
Na granici prema Jugoslaviji pojačano je vojno prisustvo, dok su pogranični incidenti bili
sve učestaliji.
3. Nastup prema rezoluciji Informbiroa nije ni u partiji, ni među stanovništvom bio
jedinstven. Sukob sa dojučerašnjim idealizovanim Sovjetskim Savezom i proklamovane
greške Stalina, čiji je kult ličnosti i među jugoslovenskim komunistima bio izrazit, za
mnoge je bio neverovatan. Zato su se i među jugoslovenskim komunistima mnogi
otvoreno izjasnili za rezoluciju, a među njima i dvojica članova Politbiroa CK KPJ (Sreten
Žujović i Andrija Hebrang). U zemlji je počela hajka na „ibeovce" za koje su orianizovani
loiori na Golom otoku, Rabu, Uljanu i Svetom Grguru, kao u zatvori u Bileći i Staroj
Gradišci. Bilo je dovoljno da se neko osumnjiči da nodržava rezoluciju u odmah je sledilo

1
 Jovan Pavlović I/1

hapšenje. Trebala se dokazati vernost „Titu i partiji“ pa su se često među prokazanim

nalazili rođaci i prijatelji. Bila je to i prilika za brže napredovanje usled ispravnosti, ali i
uklanjanja nadređenih i konkurenata. Daleko najveći broj uhapšenih bili su pripadnici
srpske nacionalnosti. Staljinovom smrću 1953. godine, ekonomska blokada, vojni i
politički pritisci počeli su da slabe. Do normalizacije odnosa sa SSSR-om došlo je 1955.
godine potpisivanjem Beogradske deklaracije od strane Nikite Hruščova i Josipa Broza
Tita. Usledila je normalizacija odnosa sa svim socijalističkim zemljama izuzev Albanije.
Informbiro je raspušten 1956. godine.
4. Sukob sa Sovjetskim Savezom ogledao se i na polju modela socijalizma. U želji da dokaže
da sovjetski model nije jedini moguć i da svaka zemla može izgraditi svoj put socijalizma,
partijsko rukovodstvo je 1950. godine uvelo radničko samoupravtanje. To je trebalo da
bude viši nivo u odnosu na sovjetski socijalizam, jer su ingerencije države u upravtanju
privredom, ali i neprivredom, prelazile u ruke neposrednih proizvođača i građana.
Državna svojina je na taj način pretvorena u društvenu, kojom su preko radničkih saveta
i upravnih odbora upravljali svi uklučeni u proces rada. Ovim je stroga centralistička
kontrola u svim oblastima života bila zamenjena nižim nivoima republičkim i lokalnim.
Shodno društvenim promenama prikazan je i distanciranje KPJ od aparata vlasti. Na
Šestom kongresu 1952. godine ona je promenila ime u Savez komunista Jugoslavije (SKJ)
čime je želela da istakne svoju avangardnu ulogu, a ne želju da upravla društvom.
Izbacivanjem reči partija iz svog naziva komunisti su želeli da pokažu da sa odumiranjem
države prestaje potreba i za postojanjem partije. Sa istim ciljem je Narodni front
preimenovan u Socijalistički savez radnog naroda Jugoslavije. Savezna vlada je
preimenovana u Savezno izvršno veće, ministarstva su postala sekretarijati a uvedena je
i funkcija predsednika republike. Za prvog predsednika FNRJ izabran je Josip Broz Tito
koji je na tom položaju ostao sve do svoje smrti 1980. godine. Načinjene izmene našle su
potvrdu u novom ustavu koji je donet 1953. godine, a samoupravljanje je obeležilo čitav
posleratni razvitak zemle. Iako je partijsko rukovodstvo zvanično prepustilo vlast
„radnim ludima i građanima", u praksi je država i dalje bila pod strogom kontrolom vrha
SKJ.
5. Pozicija Jugoslavije u tadašnjem svetu nije bila jasno određena. Sa jedne strane, ona je
pripadala državama sa socijalističkim društvenim uređenjem, dok je, sa druge strane,
ostala van Varšavskog pakta i održavala odnose sa zapadnim zemnjama kakve nijedna
druga socijalistička zemnja nije. U atmosferi zategnutosti između istoka i zapada ona je
predstavnjala jednu tampon zonu koja je pokušavala da svoju poziciju što bonje iskoristi.
Ne želeći da otvoreno priđe nijednom taboru, trudila se da opstane između dva politička
sistema. Svoju aktivnu ulogu u međunarodnim odnosima Jugoslavija je ostvarila
angažovanjem u stvaranju, trećeg sveta, sveta vanblokovskih zemanja. Veliki broj
dekolonizovanih, novih slobodnih zemanja bio je zainteresovan za ulazak u organizaciju
koja bi ih štitila od eventualnog potpadanja u novu vrstu zavisnosti od Zapada ili
komunističkog bloka. Umesto opasnosti od rata i sveopšte zatsgnutosti u
međunarodnim odnosima, nesvrstani su svetu nudili varijantu jednakosti svih zemanja,

2
 Jovan Pavlović I/1

međusobno poštovanje suvsreniteta i mironjubivo rešavanje problema. Jugoslavija je

postala jedan od nosilaca ove politike, a uz jugoslovenskog predsednika važnu ulogu u
osnivanju pokreta imali su prvi premijer nezavisne Indije Džavaharlal Nehru i egipatski
premijer Gamal Abdel Naser. Prva konfsrencija nesvrstanih zemanja održana je 1961.
godine u Beogradu. Na ovoj konferenciji 25 država usvojilo je deklaraciju koja je postala
prvi programski dokument Pokreta nesvrstanih. Konferencije su održavane svake treće
godine a pokret je vremenom dobijao sve više članica.