Professional Documents
Culture Documents
İbn Haldun - Mukaddime Cilt I PDF
İbn Haldun - Mukaddime Cilt I PDF
İbn Haldun - Mukaddime Cilt I PDF
M U K A D D İM E I
tbn Haldun
M İLLÎ EĞİTİM BAKANLIĞI Y A Y IN L A R I: 481
B İL İM ve K Ü L T Ü R E S E R L E R İ D İ Z İ S İ : 5 4
Şark - İslâm K la s ik le ri: 4
Kitabın adı
MUKADDİME 1
Yayın Kodu
97.34. Y.0002.231
ISBN 975.11.0358.4 (Tk. No.)
ISBN 975.11.0359.2 (1 Cilt)
Baskı yılı
1997
Baskı adedi
5.000
Dizgi, baskı, cilt
MİLLÎ EĞİTİM BASIMEVİ
MUKADDİME
I
İbn Haldun
Çeviren
Z A K İR K A D İR İ U G A N
fepOll
İS T A N B U L , 1 9 9 7
ÖNSÖZ
1
Esirgeyen ve Y a r Ilgayan Tanımın
A dı ile Başlarım .
j V ^ı<* lf ^ oa JL m I j
MUKADDİME I — F. 5/6
40 İBN t HALDUN MUKADDİMESİ 1.
'( S i /* * W*
MUKADDİME I — F. 7/8
72 ÎBNİ HALDUN MUKADDİMESİ I.
BİRİNCİ BAŞLANGIÇ
MUKADDİME 1 — F. 9/10
104 ÎBNİ HALDUN MUKADDİMESİ 1.
BAŞLANGIÇ
BİRİNCİ İKLİM
Birinci iklimin batısında Cezair-i Halidat
(Halidat ad alan) bulunmaktadır. Ptolemee mem
leketlerin tulünü (uzunluğunu) bu adalardan he
saplar. Bu adalar, bu iklimin kara toprağında ol
mayıp, Okyanustadır. Halidat birçok adalardan
ibaret olup, en büyüğü ve tanınmışı üçtür. Riva
yete göre mâmurdur. Frank gemilerinin bu yüz
yılımızın (sekizinci hicrinin) ortalannda bu ada
lardan geçtiğini, ahalisi ile savaştığım, onlardan
esirler ve ganimetler almış olduklannı ve aldıkları
esirlerden bir kısmını uzak batı (Mağrib-i aksa)
sahillerinde sattıklarını ve bu esirlerin sultanın
hizmetinde bulunduklarım işittik. Bunlar, Arap
dilini öğrendikten sonra kendi adalarının halle
rinden haber vermeye başlamışlar, ekin ekmek
üzere tarlaları boynuzlarla sürdüklerini, memleket
lerinde demir bulunmadığını, arpa ile geçindikle
rini, hayvandan keçi beslediklerini ve savaşlarda
taşlar kullandıklarını, bu taşlan arka taraflarına
doğru attıklannı doğunca güneşe ibadet ve secde
ettiklerini, dinden haberleri olmadığını ve kimse
130 ÎBNÎ HALDUN MUKADDİMESİ I.
MUKADDİME I — F. 11/12
136 İBNİ HALDUN MUKADDİMESİ I.
ÜÇÜNCÜ İKLİM
DÖRDÜNCÜ İKLİM
MUKADDİMEI — F. 13/14
168 İBtyl HALDUN MUKADDİMESİ I.
BEŞİNCİ IKLIM
Bu iklimin çoğu sular altında kalmış, yal
nız güney ve doğusunun az bir kısmından su
ÎBN l HALDUN MUKADDİMBSİ I. Kg
ALTINCI İKLİM
YEDİNCİ İKLİM
MUKADDİME I — F. 15/16
200 tBNf HALDUN MUKADDİMESİ I.
1
IBNİ HALDUN MUKADDİMESİ I. 201
MUKADDİMEI — F. 17/18
232 IBNİ HALDUN MUKADDİMESİ I.
1. inci FASIL
ıl« « ) O İJU
2 . inci FA SIL
MUKADDİMEI — F. 19/20
264 İBN l HALDUN MUKADDİMESİ I.
3 üncü FASIL
Sofiye müridleri arasında her iyiliği şahıs-
lannda toplamış, fakat, akıllan eksik ve bunamış
kimseler vardır ki bunlar akıllı kişilerden çok
mecnunlara benzerler. Bununla beraber onlar
da velilik derecesine erenlerin ve Tannnın dost-
lannın halleri bulunduğu bir gerçektir. Mükellef
olmamakla beraber, bunlann bu dereceye ermiş
olduklannı keşif sahipleri keşif yolu ile bilirler.
Bunlar gayipten acip halleri haber verirler. Çün
İBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I. 275
4 üncü FASIL
5 inci FASIL
1 inci FASIL
2 inci FASIL
3 üncü FA SIL
4 üncü FASIL
5 inci FASIL
6 n cı F A S I L
7 nci FASIL
Ancak arkalarında kendilerini koru
yacak boy ve uruğlan bulunanlar gö
çebelik hayatı yaşayabilirler.
8 inci FASIL
9 uncu FA SIL
MUKADDİME I — F. 23/24
328 İBNİ HALDUN MUKADDİMESİ 1.
10 uncu FASIL
1 1 inci FA SİL
12 nci FASIL
14 üncü FASIL
15 inci FASIL
Bir nesilden gelenlerde şeref ve
asaletin dört babada sona ermesine
dair.
16 ncı FASIL
17 nd FA SIL
19 uncu FASIL
Uruğların düşkünleşmesi» hakir düşme
si ve başkalarına boyun
onlarm devleri korumak
yükselmelerine engel olduğuna d air.
MUKADDİME I — F. 25/26
360 İBN l HALDUN MUKADDİMESİ I.
2 0 n ci FASIL
21 inci FASIL
Göçebe ve vtdışi bir yahat yalayan
uruğ ve kavimlerin devlet ve top-
raklannın, diğerlerininkine nispetle
daha geniş olduğuna dair.
Çünkü, yukarıda anlattığımız gibi. çöller
de göçebelik eden uruğlar kuvvet, şiddet ve is-
tipdalta galebe çalmaya, kitle ve toplulukları ken
dilerine köle etmeye daha muktedirdirler. Bu»
bunların diğer kavimlerle savaşmaya muktedir ol*
duklanndan ileri gelmektedir. Bunlar şehir ve ka
sabalarda yaşayanlara nispetle dilsiz hayvanların
yırtıcıları kabilindendirler. Araplar. Zanata ve
bunların benzerleri olan Kürkler. Türkmenler ve
Sinhace’1erden Müslimîn bu cümledendir. Bun
ların verimli ve refah getiren topraklan ve sığı
nacak şehirleri yoktur. Bunlar için her bölge ve
yurt birdir. Bunlar, bundan dolayı mülklerinde
olan ülke ile yetinmedikleri gibi komşulanndaki
bölge ve ülkeleri ele geçirmekle de kanaatlen-
mezler. hiç bir sınır tanımazlar, uzaktaki ülke ve
yurtlan ele geçirirler, uzaklarda yaşayan kavim
lerle savaşarak onlan yenerler, bunu anlayabil
mek için Ömer’in kendisine halife olarak biat
edildikten sonra Müslümanlan Irak’ın fethine
teşvik ederek söylediği sözlerine dikkat et! Ömer:
*‘Hicaz sizi geçindirecek bir yurt değildir, o si
zin için ancak otlaklar aramaya yarar, yani siz
Hicaz’da ancak göçebe bir hayat yaşayabilirsiniz,
Hicaz ahalisi ancak bu yolda geçinebilir, Tann-
370 İB N t HALDUN MUKADDİMESİ h
23 üncü FASIL
Yenilmiş kavimlerin giyim ve kuşam,
mezhep, diyanet ve başkaca hal ve
itiyadlannda kendilerim yenen ka
vim ve hükümdarları Örnek
edinmelerine dair.
Bunun sebebi şudur: Nefis ve kalp daima
kendi kavimi erine galebe çalmış ve kendi kav-
mine boyun eğdirmiş olanların olgunluk ve üs
İB N t HALDUN MUKADDİMESİ I . 875
24 üncü FASIL
25 inci FASIL
2 6 ncı FASIL
27 nci FASIL
28 inci FASIL
29 uncu FASIL
MUKADDİME I — F. 27/28
Birinci kitabın üçüncü bolümü» umumi
devletlere» hükümdarlık» halifelik ve*
devlet memurluklarının derece ve rüt
belerine ve bunların hepsine birden arız
olan hallere dair olup» birtakım kaide
ve tamamlayıcı bilgileri içine alır.
1 inci FASIL
2 fici FA SIL
4 üncü FASIL
Birçok ülkeleri istilâ eden büyük dev
letlerin bir peygambere iman veya her
hangi bir bak mezhebe davet etme ve
inan sayesinde devletlerini kurmaya
muvaffak olduklarına dair.
Çünkü, devlet ancak kuvvet, kudret ve ga
lebe çalmak sonunda kurulur. Galebe çalmak
«402 İB N t HALDUN MUKADDİMESİ I-
5 inci FASIL
6 ncı FASIL
Dine davetin, asabıyyetten başka bir
kuvvetle tamam olamayacağına dur.
7 nci FASIL
9 uncu FA SIL
10 uncu FASIL
MUKADDlME 1 — F. 29/30
4t4 İBNt HALDUN MUKADDİMESİ I*
11 inci FASIL
Bolluk ve refaha dalmak devletin bir
tabiatı olduğuna dair.
1 2 nci FASIL
Sükûnet ve rahatlığın devletin tabiî
bir hali olduğuna d air.
13 üncü FASIL
14 üncü FASIL
Ş afııJar gün devletlerin de tabii
15 inci FASIL
16 ncı FASIL
17 net FASIL
16 inci FASIL
MUKADDİME I — F. 31/32
456 tB N l HALDUN MUKADDİMESİ I-
19 uncu FASIL
2 0 nci FASIL
21 inci FASIL
22 nci FASIL
23 üncü FASIL
Devletin mahiyeti, nevileri.
Yukarda anlattığımız gibi, hükümdarlık in
sanlar için tabiî bir derecedir. Daha yukarda an
lattığımız gibi, insanların bir araya toplanarak
yemek, yaşamak ve diğer zarurî olan nesneleri
istihsal etmek üzere birbirlerine yardımlaşmadan
başka bir nizam ile yaşamaları ve varlıklarım ko
rumaları imkânsızdır. İnsanlar sosyal bir hayat
yaşamak üzere bir araya toplandıklarında, bir-
biriyle muamelelerde bulunmağa ve birbirinin ih
tiyaçlarım gidermeğe muhtaç ve mecburdurlar.
Fakat hayvanı tabiatın şevkiyle ihtiyacım sağla
mak üzere her biri diğerinin mal ve eşyasına el
uzatır, çekip alır. Çünkü zulüm ve düşmanlık
hayvanı tabiatın icabıdır. Tecavüze uğrıyan kim
se husumet ve şeref duygusu şevkiyle kendisini
korumağa kalkışacak, beşerî kuvvetin şevkiyle
başlanmış olan bu korunma ve çekişmeler sava
şı, kargaşalığı ve kan dökmeyi ve nev'in yok olup*
gitmesine kadar varan nüfus kaybını icabettire-
cekdr. Yüce Tann ise, bilhassa, nev’i beşerin ko
runmasını emir ve kan akıtmayı yasak etmiştir..
İnsanlar böylece kargaşalıklar içinde aralarında»
adaleti hakim kılan ve birbirlerine saldırmalarına-
engel olacak bir yasakçı ve hakim olmadan yaşa
maları imkânsızdır. Bundan dolayı insanlar ya
sakçıya muhtaçtır, bu yasakçı onlara hükmeder.
Bu yasakçı, beşer tabiatının icabına göre, kahır
ve kuvvet sahibi ve zorla hükmünü yerine geti
IBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I- 47*
24 üncü FASIL
Hükümdarlara» uyruklarına karşı şiddetli
muamelelerde bulunmaları, çoğunluk
la, devletin nizam ve düzenini bozar.
Bil ki uyruğun maslahat ve menfaati hü
kümdarın şahsı, onun gövde», onun şekil ve ki-
tBN İ HALDUN MUKADDİMESİ 1- 475
25 inci FASIL
Halifelik ile imametin mânası*
MUKADDİME I — F. 33/34
488 IBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I»
28 inci FASIL
Hafifefiğin hükümdarlık şeklini alması.
MUKADDİMEI — F. 35/36
5 tO İBN f HALDUN MUKADDİMESİ L
29 uncu FASIL
Biatin mânası.
30 uncu FASIL
MUKADDİME I — F. 37/38
552 İBN l HALDUN MUKADDİMESİ I.
31 nci FASIL
Halifelikle ilişikli olan dinî görev ve
memuriyetler
33 üncü FASIL
Müminler emîri lâkabı, halifeler ça
ğında ihdas edilmiş olduğuna dair.
Ebu Bekir (Tanrı onu yarhgasın) e biat
edildikten sonra sahabeler (Tanrı onlan yarlığa-
sın) ve diğer Müslümanlar ona Tanrı elçisinin
halifesi — Halifetü resullullah — diye hitabe-
derlerdi. Ebu Bekir'in vasiyeti ile Ömer (Tan
rı onu yarhgasın) e biat ettikten sonra ona:
4'Tanrı elçisinin halifesinin halifesi" diye hitabet
meye başladılar. Fakat onlar böyle hitabetmeği
ağır görmüşmüş gibi oldular, çünkü uzun ve
izafeler çoğalmıştı ve gittikçe çoğalacak ve git
gide fesahati gideren ayıp ve kusur halini ala
cak, izafeler çoğaldıktan sonra ayırdedilmiyecek
bir şekil husule gelecek ve anlaşılmıyacaktı. Bun
dan dolayı onlar bu lâkabı kullanmadan diğer
uygun lâkaplar kullanıyor ve bunun benzeri ile
hitabediyorlardı. Onlar gazâ için bölükler gön
derdiklerinde bölük komutanlannı (Em ir) diye
anarlardı. Emîr feil vezninde olup, emafetten
yapılmıştı. (Memur edilmiş manasınadır). Ca-
hiliyet çağı âdetlerini bırakmıyanlar Tanrı*elçi
sini "Mekke Emîri*4 ve "Hicaz Emîri** diye
anarlardı. Tanrı elçisinin arkadaştan Kadisiyye
ordusunun başkomutanı olduğu için Sa*da *'Mü
minler Emîri** diye hitabederlerdi. Bu or
du mensupları o çağda Müslümanlann çoğunlu
ğunu teşkil ederlerdi. Bir tesadüf eseri olarak
biri Ömer*e "Müminler Emîri** diye hitabetmişti.
İBNİ HALDUN MUKADDİMESİ 1. 579
MUKADDİME I — F. 39/40
584 İBN İ HALDUN MUKADDİMESİ L
34 üncü FASIL
Hıristiyan dinî ıstılahındaki papa ve
patrik, Yahudilerin kullandığı Kevhen
lâkabı baklanda
Bir peygamber gelip geçtikten sonra o kav
ine o şeriatin dinî hüküm ve kaidelerini Öğre
tecek ve onlan amele sevk edecek bir zatın bu
lunması gerektir. Bu zat o peygamberin o kavim
arasında halifesi yerini tutar. Dinin hüküm ve
«mirlerini onlara öğretir. Yukarda anlattığımız
gibi, beşer cinsinin cemiyetler halinde bir araya
toplanarak yaşamaları için başlarında bir başka
nın bulunması ve bu cemiyetleri kendi maslahat
ve menfaatlerine göre idare edecek, kuvvet ve
kahn ile onlan bozuk ve kötü işlerden alıkoya-
Cak bir başkanın bulunması siyasî ve hayatî bir
zarurettir. Bu zat hükümdardır. Islâm dinine ge
lince, cihat bütün Müslümanlar için meşru oldu
ğu ve umumu kendi ihtiyarları veyahut zorla Is-
lâmiyeti kabule sevk edecek bir başkanın bulun
ması gerekli olduğu için, halifelik ile hükümdar
888 İBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I.
35 inci FASIL
Devlet ve saltanatta rütbe» memuriyet
ve lâkaplar.
V ezirlik:
Hacıblik:
Emeviler ve Abbasiler devletinde kapısında
durarak halkın (müsaadesiz) sultanın katına gir
melerine engel olması için memur edilen adama
kapıcıbaşı (mabeyinci) adı verildiğini yukarda
anmıştık. Kapıcıbaşı sultanın kapısını kapatarak
(U t tB N I HALDUN MUKADDİMESİ I.
MUKADDİME I — F. 41/42
616 İB N t HALDUN MUKADDİMESİ I.
Donanma Komutanlığı:
Donanma komutanlığı kuzey Afrika'da ve
Batıda devlet memurluk ve rütbelerinden olup,
ordu komutanlığına bağlıdır ve birçok hususlar
da onun emri altındadır. Afrikalılar bu memur
luğun başında bulunana (kalın ve kaba telâffuz
644 İBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I.
MUKADDİME I — F. 43/44
€48 IBN İ HALDUN MUKADDİMESİ I.
BİRİN Cİ K İTA P
BİRİNCİ BAŞLANGIÇ
İKİNCİ MUKADDİME
ÜÇÜNCÜ MUKADDİME
Fasd Sahifr
DÖRDÜNCÜ MUKADDİME
H ifin u iı İnsanlara ahlâkına olan etkileri* 203
BEŞİN Cİ MUKADDİME
Bolluk, genişlik re kıtlık bakımından yet-
yflıfi . • M7
ALTINCI MUKADDİME
Yarsdılışlanndakl istidat reyahut riyasat
yolu ile gaybı bilenlerin sınıflan. Vahiy
▼e rüya hakkında açıklam alar • • 210
YER İN C Î MUKADDİME
Derin bir surette inceliyen bilginlerin açık»
peygamberliğin mahİyetL
i
I
230
B eter! nefislerin nevileri . . 230
Kâhinlik • • 244
Rüya (d ü t) • • 251
1 • 258
2 200
8 • 274
4 • 270
ö » 285
İKİNCİ BÖLÜM
1 Göçebe Te vahşi kerim lerin re an ıtların sos
yal h a y a t ı ............................................ .322
2 Arap kaTmlnİn bu derreyi geçirmesi . . . 334
3 Göçebelik çehirlilik hayatından öncedir» çöl
hayatı cemiyetler halinde dünyayı İm âr et
menin b a ş la n g ıc ı....................................... 30?
4 Göçebelerin tehir ahalisine nispetle hayır tc
iyiK&i kabule daha yakın bir halde oldu
ğuna d a i r ........................................................ 300
0 Göçebelerin tehirlilere nispetle daha şecaatti
olduklarına dair • 314
İÇtNDBKtUS 481
Faal Sakitt
Valilerin hüküm re em irleri altında bulu
narak sulüm re aahmetlere katlanmaları. 314
Ancak arkalarında kendilerini koruyacak
boy Te uruğlan bulunanlar göçebelik ha
yatı y a şıy a b ilirie r............................................. 328
Kerimlerin şevket re kudret kaşanmaları an
cak nesep bağı İle birbirine bağlanmaları. 38$
İnsanların birbirlerine yardım ederek Te b ir
birlerini koruyarak kuTret Te kudret ka
şanmaları. . . . . 384
10 Nesepler nasıl k a r ış ı r ............................ 389
il Asabiyyet sahibi olan uruğlarda başkanlığın
devamlı bir surette o nesepten gelen sülâ
lelere mahsus olduğuna dair . • • $31
12 Kudret r4 şevket sahibi olan karim Te uruğ-
lara ancak kendi kavminden olanların
başkanlık edebileceklerine dair . • • . $33
18 Asil bir aileden Te Şeref, asalet sahibi ol
manın gerçek anlamlyle kudret Te şevket
sahibi sülâlelere mahsus bulunduğuna
d a i r .............................................................. $37
14 Asadlı, köle Te hademe gibilerin saygı to
şerefleri, mensup oldukları asalet T e ser
vet sahibi olan efendilerinin şeref Te asa
letleri nispetinde olduğuna dair. . . . . $48
18 B ir nesilden gelenlerde şeref re asaletin
dört babada sona ermesine dair. . . . . $45
16 Çöl re sahralarda göçebe hayatı yaşıyan
Karimlerin diğer karim lere galebe çaldık
larına d a i r . ............................. ... . » . • $S0
17 Asabiyyet bağlan sayesinde kurvet re kud
re t kaşanarak yükselmenin sonucu devlet
kurmak olduğuna dair. • , • . $S2
18 U ruğlann refahı • < » . . . $SS
12 Uruğlann düşkünleşmesi . . . . . . . 851
Güsel ahlâk re mesiyetlerin devlet re hâkl-
682 İBN İ HALDUN MUKADDİMESİ 1.
Fasıl Sahife
miyete sebep olduğuna dair. • 362
21 Göçebe ye vahşi bir hayat yaşıyan uruğ
ve kavimlerin devlet ve topraklarının, di
ğerleri ninkine nispetle daha geniş oldu
ğuna dair........................... 369
22 Devlet bir kavmin bir boyunun idaresinden
çıkar ise, asabiyyet kaybolmadığı takdir
de, o kavmin diğer bir boyunun idare
sine geçeceğine dair . 370
28 Yenilmiş kavimlerin giyim ve kuşam, mez
hep, diyane* ve başkaca hal ve iti' adların
da kendilerini yenen kavmin ve hükümdar
ları örnek edinmelerine dair 37*
24 Yenilerek başka kavimlerin idareleri altına
giren kavimlerin çabuk yıkılacaklarına dair. 376
25 Arapların ancak düz yer ve bölgeleri
ele geçirmelerine dair . 379
26 Araplar tarafından ele geçirilen yurtların
çabuk yıkıldığına dair . 380
27 Arap kavminin devlet kurmasının ancak
peygamberlerden birinin dinine inkiyat et
mek yahut bir velinin Tanrının velilerin
den olduğuna yahut dinî büyük bir esere
inanmak ve tebaiyet etmekle olacağına
dair. « t• . • • 386
28 Arapların devleti riyasetle idareden en uzak
kavimlerden olduklarına dair 386
29 Çöl ve sahralarda yaşıyan uruğ ve boyların
şehirlilere muhtaç ve onlara yenilmiş bir
halde bulunduklarına dair. . 389
1 Devlet ve saltanatın ilk kuruluşta asabiyyet
ve kudretli uruğların yardımına muhtaç
bulunduğuna dair 392
2 Karanlık ve düzenliği tamam olduktan son
ra devletin asabiyyet kuvvetinden müs
tağni olabileceğine dair. . 394*
İÇİNDEKİLER 68*
Fani Sahife
8 Eskiden beri devletin başında bulunan sü
lâlelerden basılarının asablyyetln yardı
mından başka da yeni bir devlet kura
bileceğine dair . . . . . . . . . . 399
4 Birçok ülkeleri istilâ eden devletlerin bir
peygambere İmanla devletlerini kurduk
larına d a i r ................................................. 491
6 Devletin din ve inana ça ğ ırm a sı........................ 493
6 Dine dâvetin, asabiyyetten başka bir kuv
vetle tamam olamıyacağma dair . - . 495
7 Her devletin ülke ve yurtlara sahip olaca
ğına ve ondan faşlaşma sahip olamıyaca-
ğına d a i r . ....................................... . . 411
8 Devletlerin sınırlarının genişliği ve ömrü
nün usunluğu. . . . . . . . . 414
8 Birçok uruğ ve asabiyyetlerin yaşadığı mem
leketlerden kuvvetli ve devamlı bir devletin
kurulduğu nadiren görüldüğüne dair. • • 417
10 Şeref ve ululuğu bir tek şahısta toplamak
devletin tabiatından olduğuna dair • . • 42*
11 Bolluk ve refaha dalmak devletin bir tabi
atı olduğuna dair. ..........................................42$
12 Sükûnet ve rahatlığın devletin tabii bir hali
olduğuna dair 42$
18 Devlette kudret ve ululuk Şahıslarda topla
narak nimetler ve refah vasıtaları son had
dini bulduktan sonra, devletin ihtiyarla
ma çağı başhyacağına dair . • • • 426
14 Devletlerin de tabii ömürleri bulunduğuna
dair ............................................ ..... . • 431
15 Devletin göçebelikten yerleşik hayat devre
sine geçmesine d a i r . ................................. 436
16 Bolluk ve genişlik ilk kuruluş çağında dev
letin kuvvetine Üstelik bir kuvvet teşkil
eder . . . • • 442
17 Devletin geçireceği çeşitli devreler . • • 444
İBNt HALDUN MUKADDİMESİ L
Fmsü Sahif0
18Devletlerin bütün eserlerinin aşıtlarındaki
kuvvetleriyle mütenasip olduğuna dair . 448
19 Devletin başında olan hükümdarın köleler
sayesinde kuvvetlenmesine dair . • 440
80 Devletin bağış ve ihsaniyle beslenenlerin
köle ve azatlıların devletin idaresindeki
durumu ve halleri. • • . 462
21 Hükümdarın idareden uzaklaştırılması 467
22 Hükümdarları istipdatlan altına alanlar . • 469
23 Devletin mahiyeti . . . . . . . 472
28 Hükümdarların uyruklarına karşı şiddetli
muamelelerde bulunması • 474
28 Halifelik ile imametin mânası • 478
26 Halifelik ve halifeliğin ş a r t l a n ....................... 481
27 Şi’a mezheplerine göre imametin şart ve
hükümleri................................................ 495
28 Halifeliğin hükümdarlık şeklini alması . . 510
29 Biatin mânası • • . 524
80 Veliaht tâyin e t m e ................................................ 53 i
81 Halifelikte ilişikli olan dini görev ve me
muriyetler. 554
82 M u h te 8 ip lik ................................................................ 574
88 Müminler emlrl lâkabı, halifeler çağında
İhdas edilmiş olduğuna dair. . . . . 575
84 Hıristiyan dini ıstılahındaki papa ve patrik,
Yahudİlerln kullandığı Kevken lâkabı hak
kında* . . . . . . . 587
86 Devlet ve saltanatta memuriyet ve lâkaplar. 595
86 Vesirlik • 601
86 Haciplik . . . . 611
86 Maliye ve vergiler dairesi • 618
86 Resmi yazılar, yarlığlar ve tahrir işleri
dairesi. . 627
86 Donanma komutanlığı • 643
Notlar 655