Mini-onderzoek Nederlands

Plezier in schrijven

Eva van Dijk

2020

De kracht van persoonlijk schrijven is de vrije

expressie van eigen ervaringen. De kracht van
zakelijk schrijven is het gestructureerd
verwoorden van gedachten. Creatief schrijven
zou binnen het literatuuronderwijs de krachten
van beide vormen van schrijven kunnen
combineren en daarmee leiden tot zowel
emotionele betrokkenheid als aandacht voor
vormaspecten van teksten (Janssen & Van den
Bergh, 2010)
Inhoudsopgave
Probleemomschrijving............................................................................................................................. 3
Analyse .................................................................................................................................................... 5
Mogelijke oorzaken. ............................................................................................................................ 5
Opsomming mogelijke oorzaken. ........................................................................................................ 6
Mogelijke oplossingen ............................................................................................................................. 7
Welke oplossing(en) kies ik? ............................................................................................................... 8
Discussie en aanbevelingen................................................................................................................... 10
Bronnenlijst ........................................................................................................................................... 11

2
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Probleemomschrijving
Als ik uit eigen ervaring spreek, dan was het vak Nederlands op de middelbare school niet mijn
favoriete vak. Als ik kijk naar mijn leerlingen in het examenjaar van vmbo kader, dan valt mij op dat
ook hier Nederlands niet als leuk of favoriet ervaren wordt.
Ik denk dat we over het algemeen met het vak Nederlands te veel gericht zijn op het behalen van de
kerndoelen en daardoor het belangrijkste uit het oog verliezen: plezier beleven aan een vak. Dit is
mogelijk in combinatie met het opdoen van nieuwe kennis. Wanneer leerlingen plezier beleven aan
een activiteit, ontwikkelen ze zich op hun eigen niveau.
Om tot een goede ontwikkeling te kunnen komen, staan de drie basisbehoeften van de mens
centraal (Stevens en Deci & Ryan). Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen. Als ik de drie
behoeften koppel aan het onderwijssysteem dan zou het er als volgt uit zien:

Wanneer leerlingen een goede band (relatie) hebben met docent en anderen, ze voldoende
uitgedaagd worden door het onderwijsaanbod
(competentie) én het gevoel hebben dat ze het zelf
kunnen, dan is er welbevinden, motivatie, inzet en zin in
leren. Wanneer er aan één van de behoeften niet wordt
voldaan, dan ontstaan er motivatieproblemen.

Als ik naar de methode kijk waar ik les uit geef (Op

Niveau, 2010) dan valt mij op dat de schrijfopdrachten
die aangeboden worden niet echt de nadruk hebben
liggen op het creatief denken van de leerlingen zelf. De
opdrachten zijn erg sturend, waardoor er geen ruimte is
voor leerlingen om er eigen interpretaties aan te geven.
De intrinsieke motivatie is bij leerlingen weinig tot niet
aanwezig en het competente gevoel waarbij ze
voldoende uitgedaagd worden ontbreekt ook. Intrinsieke
motivatie speelt een belangrijke rol bij de leerontwikkeling van kinderen en jongeren. Het is
belangrijk dat leerlingen iets doen wat ze ook leuk vinden en ergens uitdaging in zien.

Creatief schrijven, ook wel vrij of expressief schrijven genoemd, is een verzamelnaam voor die
vormen van schrijven waarbij subjectieve ervaringen, fantasie en originaliteit centraal staan. De
leerling schrijft vooral voor zichzelf en zijn eigen plezier; hij stelt zijn eigen regels, en probeert daarbij
zo creatief en origineel mogelijk te werk te gaan, aldus Bonset (2019). ‘Creatief schrijven moet in het
schoolvak Nederlands’ vinden Faes en Jongenelen (2018). Creatief schrijven is belangrijk voor het
zelfvertrouwen van leerlingen, vergt enorm veel breinactiviteit (structureren van gedachten, ordenen
en uiten van emoties en laten inspireren) en brengt veel didactische mogelijkheden met zich mee.
Creatief schrijven hoeft niet alleen aan het vak Nederlands gekoppeld te zijn, maar kan ook gelinkt
worden met vakken als geschiedenis of handvaardigheid. Daarnaast kan samenwerken ook een
vaardigheid zijn die leerlingen (verder) kunnen ontwikkelen tijdens schrijfopdrachten.

Op de school waar ik werkzaam ben (SG de Keyzer), wordt er niet specifiek aandacht besteed aan
schrijfonderwijs. De schrijfopdrachten die de leerlingen krijgen zijn veelal tijdens de Nederlandse
lessen. Het komt wel eens voor dat tijdens de voorbereiding van het maken van een profielwerkstuk
of een boekverslag de regels omtrent schrijven aan bod komen. Dit is echter niet creatief schrijven,
maar je houden aan een format.
3
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Ik zou op mijn school graag de creativiteit van de leerlingen meer onder de aandacht willen laten
brengen door de schrijfopdrachten die in methodes staan aan te vullen of te vervangen door
creatieve schrijfopdrachten. Iedere leerling heeft zijn eigen talent en iedere leerling loopt op eigen
tempo zijn persoonlijke ontwikkeling door. Omdat wij met een bijzondere doelgroep werken is
zelfvertrouwen een essentieel onderdeel in deze ontwikkeling. Om tot een goede sociaal emotionele
en cognitieve ontwikkeling te komen, is zelfvertrouwen in jezelf en in de wereld om je heen een
belangrijke voorwaarde.

4
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Analyse
Het leren schrijven van teksten is een belangrijk onderdeel van het taalonderwijs. Om in de
maatschappij te kunnen functioneren moeten leerlingen zich schriftelijk goed uit kunnen drukken. Dit
vraagt om de beheersing van verschillende schrijftaken, zoals corresponderen, een formulier invullen
en een verslag schrijven. Dit is de communicatieve functie van schrijven. Daarnaast heeft schrijven
ook een expressieve functie: schrijven om eigen ideeën en gevoelens op authentieke wijze uit te
drukken. Schrijven gaat echter verder dan deze twee functies; het ondersteunt ook de
kennisverwerking. Door te schrijven kunnen leerlingen opgedane kennis beter doorgronden,
toepassen in nieuwe situaties en nieuwe inzichten krijgen. Deze functie wordt schrijvend leren
genoemd (Inspectie van Onderwijs, 2012).

Tijdens de lessen Nederlands die ik gevolgd heb voor de opscholing, werd er in de derde bijeenkomst
verteld dat er veel mogelijkheden zijn om schrijfonderwijs aan te bieden. Wat vooral belangrijk is bij
het aanbieden van creatieve schrijfopdrachten is dat er niet beoordeeld wordt met cijfers, maar
bijvoorbeeld met schaalmodellen of rubrics. Daarnaast is het ook leerzaam voor leerlingen om elkaar
te observeren. Tijdens de opscholing werden we gewezen op het artikel ‘Schrijven en leren schrijven’
van Rijlaarsdam en Braaksma (2004).

Mogelijke oorzaken.
Door het aanbieden van schrijfopdrachten uit lesmethodes van het type ‘schrijf nu zelf een brief,
waarin je …’ stellen we leerlingen voor een dubbel probleem: een schrijfprobleem en een
leerprobleem. Leerlingen moeten een aanvaardbare tekst schrijven én de leerling moet kunnen
aantonen dat hij de opdracht begrepen heeft, aldus van Rijlaarsdam en Braaksma (2004). De opbouw
van de tekst moet goed zijn én leerlingen moeten de opdracht inhoudelijk goed uitvoeren. De eigen
creativiteit wordt geremd of krijgt helemaal geen ruimte.

De leerlingen bij ons op school zijn per niveau ingedeeld in klassen. Ik heb een vmbo kader klas. In
mijn klas heb ik ook weer te maken met grote niveauverschillen. Als ik kijk naar het niveau van
schrijfonderwijs in mijn klas, dan weet ik dat ik per leerling andere verwachtingen moet hebben.
Leerlingen vinden het vak Nederlands al snel saai, omdat ze de opdrachten te moeilijk vinden of
omdat er te veel focus ligt op spelling en grammatica. Daarnaast is het voor de intrinsieke motivatie
belangrijk om schrijfopdrachten aan te bieden die binnen de interesse van de leerlingen vallen. Ook
de persoonlijke interesses zijn individueel bepaald. Onzekerheid voor het schrijven speelt bij een
aantal leerlingen een rol. Omdat wij op SG de Keyzer te maken hebben met een doelgroep met
verschillende soorten (gedrags)stoornissen, is het voor veel leerlingen lastig om te schrijven vanuit
eigen gevoel of emotie.

De methode Op Niveau die tot afgelopen schooljaar school breed gebruikt werd bij ons op school en
tot op heden in de examenklassen gebruikt wordt, (sinds dit schooljaar is de methode Nieuw
Nederlands aangeschaft) is aardig verouderd. Schrijfopdrachten worden los aangeboden of sluiten
niet aan bij de interesse van de leerlingen en de verschillende vaardigheden worden weinig tot niet
geïntegreerd aangeboden in opdrachten. Stichting lezen (2017) benoemd dat juist bij het
geïntegreerd aanbieden van lees- en schrijfopdrachten het lezen en schrijven elkaar versterkt en als
overkoepelend doel taalvaardigheid hebben. Uit het onderzoek ‘Schrijfonderwijs in het vo’ (SLO, april
2014) blijkt dat Op Niveau in leerjaar 1 t/m 3 een relatie legt tussen lezen en schrijven en dat dit in
leerjaar 4 niet meer wordt gedaan. Voor de methode Nieuw Nederlands geldt dat hier weinig
samenhang te vinden is tussen de lees- en schrijfopdrachten. In de methode Op Niveau hoeven
5
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
leerlingen informatie bijna niet zelf te verzamelen. Er wordt dus geen beroep gedaan op eigen
creativiteit. Leerlingen krijgen bijna altijd aanwijzingen voor de inhoud en de opbouw van de tekst.

Op SG de Keyzer wordt er vrijwel geen gebruik gemaakt van vakkenintegratie. Ieder vak heeft een op
zichzelf staande lesmethode. Dat geldt ook voor het vak Nederlands. ‘Nederlands integreren in
andere schoolvakken betekent dat het vak Nederlands anders moet worden georganiseerd. En dat
kan heel nuttig zijn’, aldus Ebbers (2006). Wanneer Nederlands geïntegreerd met andere vakken
aangeboden wordt, dan kun je meer verschillende soorten schrijfopdrachten aan leerlingen
aanbieden. Door Nederlands alleen maar als los vak te blijven aanbieden, zullen leerlingen relevante
taalkennis weinig tot niet integreren in taken die ze buiten het vak moeten uitvoeren. Ik vind het zelf
als docent belangrijk om het vak los aan te bieden, maar om het zeker ook deels geïntegreerd met
andere vakken aan te bieden. De Landelijk Werkgroep verwacht dat leerlingen gemotiveerder
zouden raken door integratie van Nederlandse-taalvaardigheid in andere vakken (Bonset & Ebbers,
2007).

Genredidactiek staat voor een onderwijsaanpak waarin leerlingen systematisch vertrouwd gemaakt
worden met de communicatieve en conceptuele werking van teksten. Het gaat daarbij om alle
teksten die in het onderwijs een rol spelen, dus zowel leesteksten bij Nederlands als leerteksten in
andere schoolvakken. Het uiteindelijk doel is dat leerlingen zelfstandig alle onderwijsrelevante
teksttypen kunnen lezen en schrijven (van der Leeuw, 2019). Op SG de Keyzer wordt er geen gebruik
gemaakt van de genredidactiek. Er wordt alleen Nederlandse les gegeven aan de hand van de
lesmethoden. Wanneer er wel gebruikt gemaakt zou worden van de genredidactiek, dan zouden
leerlingen het geleerde over de genres eigen kunnen maken en toe kunnen passen in andere vakken
en in toekomstige situaties. Om zichzelf talig te ontwikkelen is het belangrijk dat leerlingen teksten
leren schrijven binnen de verschillende genres.

Opsomming mogelijke oorzaken.

Om in het kort samengevat de hierboven genoemde mogelijke oorzaken te weergeven heb ik een
opsomming gemaakt:
- De opbouw én inhoud van de tekst moeten voldoen aan de opdracht. Leerlingen kunnen de eigen
creativiteit nauwelijks of niet kwijt.
- De doelgroep heeft verschillende soorten (gedrags)stoornissen, waardoor op niveau aangeboden
creatieve schrijfopdrachten enige creativiteit van de docent vraagt.
- De lesmethode Op Niveau is verouderd en legt alleen in leerjaar 1 t/m 3 een relatie tussen lezen en
schrijven. In leerjaar 4 niet meer.
- De opdrachten uit de lesmethode Op Niveau geven de leerlingen niet de ruimte om de eigen
creativiteit zijn gang te laten gaan. Leerlingen krijgen bijna altijd aanwijzingen voor de inhoud en de
opbouw van de tekst.
- Nederlands wordt op SG de Keyzer als een op zichzelf staand vak aangeboden en dus niet
geïntegreerd met andere vakken.
- Transferprobleem: leerlingen denken in aparte vakken wanneer Nederlands niet integreert met
andere vakken. Hierdoor integreren ze relevante taalkennis niet met taken buiten het vak
Nederlands.
- Het toepassen van genredidactiek ontbreekt. Leerlingen beheersen de basis weinig tot niet om
zelfverzekerd teksten te kunnen schrijven.

6
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Mogelijke oplossingen
Kijkend naar de analyse van mijn probleemstelling, kan ik veel concrete mogelijke oplossingen
bedenken om het probleem aan te pakken. Of de oplossingen effectief genoeg zijn voor onze
doelgroep op school zal de praktijk uit moeten wijzen. Iedere klas is anders, maar ook iedere docent
is anders.

De Inspectie van het Onderwijs geeft aan leerkrachten het

advies om bij schrijfonderwijs een variant op de
onderwijsleercyclus te gebruiken: het vijffasenmodel
(2012). Volgens deskundigen is dit een aanpak waarmee
het schrijfonderwijs verbeterd kan worden. Leerlingen
kunnen op een gestructureerde manier leren om teksten te
schrijven (Hoogeveen, 1993; Brouwer, 2010).
Wanneer leerlingen de stappen die nodig zijn om een tekst
te schrijven voldoende beheersen, kunnen ze ook
gemakkelijker aan creatief schrijven beginnen.

Ook benoemt de Inspectie van het Onderwijs (2012) de

volgende punten die betrekking hebben op de verbetering
van het schrijfonderwijs:
- aandacht besteden aan de invoering van een nieuwe
(taal)methode voor schrijven;
- de deskundigheid van de leraren bevorderen;
- schrijven ook bij andere vakken toepassen;
- de schrijflessen vanuit het perspectief van de leerling verbeteren.

Stichting lezen (2017) hebben in een onderzoek beschreven wat de effecten van creatief schrijven op
tekstbegrip en leesplezier zijn. Oefenen met techniek en verbeelding zou het lezen van literaire
teksten en tekstbegrip kunnen vergemakkelijken en het lezen leuker kunnen maken (Janssen & Van
den Bergh, 2010). Bruning en Horn (2000) zijn op basis van de verschillende theorieën en studies
over schrijven tot vier voorwaarden gekomen om leerlingen een positieve houding ten opzichte van
schrijven te laten ontwikkelen:

1. Zorg voor een omgeving (klas, leerkracht) waarin de waarde van schrijven onderschreven
wordt.
2. Zorg voor authentieke, betekenisvolle schrijfopdrachten, bijvoorbeeld door ze te verbinden
aan persoonlijke ervaringen.
3. Zorg voor opdrachten die uitdagend zijn, maar niet bedreigend.
4. Zorg voor een positieve emotionele sfeer in de klas, veilig en enthousiasmerend.

Om terug te komen op de basisbehoeften die mensen nodig hebben om tot ontwikkeling te komen
sluiten bovenstaande voorwaarden hier op aan. Boscolo en Carotti (2003) onderschrijven deze
voorwaarden. Een oplossing zou zijn om docenten te enthousiasmeren voor het geven creatief
schrijfonderwijs en om leerlingen samen te laten werken aan schrijfopdrachten. De schrijfkwaliteit
zal hoger zijn dan wanneer leerlingen alleen schrijven (Bouwer & Koster, 2016; Graham & Perin,
2007; Hoogeveen, 2012; Langer, 2001).

Tijdens de lessen Nederlands van de opscholing werd er ook meerdere malen verteld door de docent

7
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
dat modellen een zeer effectieve techniek is binnen het geven van instructies. Dit zou ook toegepast
kunnen worden tijdens activiteiten waarbij creatief schrijven centraal staat. De docent denkt hardop
na terwijl de opdracht uitgelegd wordt. Leerlingen die het lastig vinden om creatief bezig te zijn met
teksten schrijven, kunnen op deze manier wel ideeën krijgen en de eigen creativiteit aanwakkeren.
Tegelijk wordt de opdracht ook duidelijk voor de leerlingen. Modellen hoeft niet voor alle leerlingen
nodig te zijn. Zeker wanneer je met verschillende niveaus te maken hebt in je klas. Er zullen
leerlingen zijn die meteen aan het werk kunnen. Anderen hebben de uitleg nog wel nodig.

‘Kennis is macht, kennisdeling is kracht.’

Dit schooljaar is de nieuwe methode Nieuw Nederlands aangeschaft. Uit onderzoek van Stichting
lezen (2017) blijkt dat in deze methode geen opdrachten zitten waar leerlingen geheel hun eigen
inbreng mogen leveren. Creatieve schrijfopdrachten worden niet (veel) aangeboden in deze
methode. Een oplossing zou kunnen zijn dat er gekeken wordt naar wat voor schrijfopdrachten er
aangeboden worden en of er een mogelijkheid bestaat om deze geïntegreerd aan te bieden
gekoppeld aan leesopdrachten. Eveneens kan er gekeken worden of creatieve schrijfopdrachten
gekoppeld kunnen worden aan andere vakken als bijvoorbeeld geschiedenis en aardrijkskunde. Er
zou dan een soort databank opgezet kunnen worden waar docenten creatieve schrijfopdrachten
kunnen vinden die geïntegreerd ingezet kunnen worden.

Welke oplossing(en) kies ik?

Ik zou gaan voor een school brede databank waarin creatieve schrijfopdrachten te vinden zijn voor
alle niveaus. Zodra docenten deze opdrachten eigen gemaakt hebben en toepassen tijdens het
lesgeven, zal het creatief schrijfonderwijs op SG de Keyzer een grotere rol gaan spelen. Zoals uit
onderzoek is gebleken heeft creatief schrijven een grote invloed op de brede ontwikkeling van
leerlingen. Niet alleen het zelfvertrouwen zal groeien, maar ze zullen er in hun toekomst profijt van
hebben wanneer ze een goede basis gelegd hebben op dit gebied.

Modellen is een goede oplossing denk ik, omdat je dan alle leerlingen mee krijgt. Zeker omdat wij als
docent met leerlingen werken waarbij veel verschillende niveaus en (gedrags)stoornissen aanwezig
zijn, is het belangrijk om lesstof aan te kunnen bieden waar iedereen mee aan de slag kan. Doordat
wij op school werken met het directe instructiemodel, kunnen wij modellen gemakkelijk toepassen.
De fase begeleid inoefenen leent zich goed om het modellen toe te passen.

Ik ben persoonlijk een voorstander van het aanbieden van deels geïntegreerd onderwijs. Het grote
mensenleven bestaat namelijk ook niet uit losse onderdelen, maar alles staat met elkaar in
verbinding. Wanneer het gaat om het aanleren van bijvoorbeeld spelling of grammatica, zou ik
ervoor kiezen om dit wel onder het vak Nederlands te laten vallen. Creatieve schrijfopdrachten zijn
gemakkelijk te koppelen ook aan andere vakken of onderwerpen.

Ik heb op mijn pamflet nog een aantal voorbeelden van creatieve schrijfopdrachten uitgewerkt. Dit
soort opdrachten zou ik tijdens de les willen aanbieden. Deels doe ik dit al. Ik geef naast Nederlands
ook het vak media en economie. Tijdens deze lessen werken de leerlingen met Office programma’s,
maar maken ze ook video’s. In de opdracht van de methode werken de leerlingen projectmatig. Een

8
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
thema kan zijn ‘sportschool’. De opdracht hangt dan aan dit thema vast. Leerlingen mogen van mij
binnen én buiten dit thema de opdrachten uitvoeren waarbij ze bijvoorbeeld een instructie- of
animatievideo moeten maken. Leerlingen die het lastig vinden om de eigen creativiteit op gang te
brengen, raken geïnspireerd door medeleerlingen of krijgen van mij tips. Als ze er echt niet uit
komen, dan verwerken ze de opdracht wel gewoon volgens de wijze uit de methode.

“Taal is voor mij niet alleen een

manier om contact te hebben met
anderen. Het is ook een manier
om in contact te treden met
mezelf. Soms weet je pas wat je
denkt en voelt wanneer je het
opschrijft of het luidop tegen
jezelf zegt.”
(Ellen DeCkwitz)

9
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Discussie en aanbevelingen
Ik concludeer dat het grootste probleem is dat leerlingen hun creativiteit niet op eigen niveau kwijt
kunnen binnen het schrijfonderwijs. Hierdoor lopen ze bepaalde zaken binnen de taalontwikkeling
mis en kunnen ze kennis ook niet meenemen naar andere vakken of situaties waar ze later in het
leven mee te maken krijgen.

Doordat ik tijdens mijn lessen media en economie afwijk van de methode zelf, wanneer het gaat om
de uitvoering van creatieve opdrachten, kunnen leerlingen hun eigen creativiteit kwijt. Ik spreek uit
ervaring als ik vertel dat de motivatie van de leerlingen groeit wanneer ik ze de ruimte geef om af te
mogen wijken van de opdracht uit de methode. Ik houd echter wel het doel van de opdracht voor
ogen, zodat de leerlingen wel de juiste kennis en technieken opdoen.
Dit soort mogelijkheden zou de vaksectie van Nederlands ook uit kunnen zetten. Tevens geldt dit
voor andere vakken. Een schrijfopdracht voor Nederlands zou bijvoorbeeld kunnen zijn: ‘schrijf een
script voor je instructievideo voor media en economie’.

Een belangrijk onderdeel om mee te nemen voor de vaksectie is de beoordeling van geschreven
teksten. Er zouden afspraken gemaakt moeten worden over wat wel en wat niet beoordeeld wordt
en hoe. Bijvoorbeeld niet met cijfers, maar aan de hand van rubrics. Of met een groene pen in plaats
van een rode.

10
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader
Bronnenlijst

Beter Schrijven. (z.d.). Genres. Geraadpleegd op 10 april 2020, van

http://beterschrijvendidactiek.nl/lessen/leerinhouden-2/genres/

Bonset, H. (2007). Nederlands in het vmbo: apart of samen? Levende Talen Tijdschrift, 8, 10–25.
Geraadpleegd van http://www.lt-tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltt/article/view/219/214

Bonset, H., De Boer, M. & Ekens, T. (2019). Nederlands in de onderbouw. Een praktische
didactiek. (Zesde, herziene druk). Bussum, Nederland: Coutinho.

van Blijswijk, R. (2012, 25 november). Luc Stevens: “Ieder mens is gebouwd om zichzelf te ontwikkelen
en heeft een natuurlijke behoefte aan relatie, autonomie en competentie”. Geraadpleegd op 7 april
2020, van https://nivoz.nl/nl/luc-stevens-ieder-mens-is-gebouwd-om-zichzelf-te-ontwikkelen-en-
heeft-een-natuurlijke-behoefte-aan-relatie-autonomie-en-competentie

van Blijswijk, R. (2015, 14 april). Ryan en Deci en de motivatietheorie: “Mensen hebben een
natuurlijke, aangeboren neiging om bezig te zijn met interessante dingen en te zoeken naar
verbintenissen tussen zichzelf en de wereld”. Geraadpleegd op 7 april 2020, van
https://nivoz.nl/nl/ryan-en-deci-en-de-motivatietheorie-mensen-hebben-een-natuurlijke-
aangeboren-neiging-om-bezig-te-zijn-met-interessante-dingen-en-te-zoeken-naar-verbintenissen-
tussen-zichzelf-en-de-wereld?gclid=CjwKCAjwssD0BRBIEiwA-
JP5rGXylz_CFGrBbyk7FRH5tJpzKdxsIKT3ZsCxAXUx3EOyR99AEcPAABoCtvAQAvD_BwE

Ebbers, D. (2016, 14 november). Taalschrift | Discussie | “Het schoolvak Nederlands kan geen vak
apart zijn”. Geraadpleegd op 7 april 2020, van http://taalschrift.org/discussie/001286.html

Faes, M., & Jongenelen, B. (2018, 30 april). Creatief schrijven moet in het schoolvak Nederlands.
Geraadpleegd op 7 april 2020, van https://didactiefonline.nl/blog/vriend-en-vijand/creatief-
schrijven-moet-in-het-schoolvak-nederlands

Inspectie van het Onderwijs. (2012). Focus op schrijven. Geraadpleegd van

https://www.onderwijsinspectie.nl

Kerpel, A. (2020, 9 maart). Expliciete Directe Instructie. Geraadpleegd op 12 april 2020, van
https://wij-leren.nl/expliciete-directe-instructie-edi.php

Leesmonitor. (2020). Literair lezen en schrijven . Geraadpleegd op 10 april 2020, van

https://www.leesmonitor.nu/nl/literair-lezen-en-schrijven

van der Leeuw, B. (2019, 12 december). Genredidactiek. Geraadpleegd op 10 april 2020, van
https://slo.nl/thema/vakspecifieke-thema/nederlands/genredidactiek/

SLO - natrionaal expertisecentrum leerplanontwikkeling. (2019). Schrijfonderwijs in het vo.

Geraadpleegd van https://www.slo.nl

Stichting lezen. (2017). Zo fijn dat het niet fout kan zijn. Geraadpleegd van
https://www.lezen.nl/nl/publicaties/zo-fijn-dat-het-niet-fout-kan-zijn

Verbunt, R. & van Strien-Windgassen, A. (2018). Creatief schrijven als bouwsteen voor een verstevigd
literatuurcurriculum. Levende Talen Magazine, 105, 10–15. Geraadpleegd van http://www.lt-
tijdschriften.nl/ojs/index.php/ltm/article/view/1868/1475

11
Opscholingstraject voor bevoegdheid groepsleerkracht onderbouw vmbo-basis/-kader