Projectwerk Banaba

Projectwerk deel A
Academiejaar 2017 – 2018
Ward vandenbussche
Studiegebied Gezondheidszorg
Bachelor na bachelor spoed en intensieve zorgen
Praktijkdeel en resultaten
Inhoud
Inhoud....................................................................................................................................................2
Inleiding..................................................................................................................................................5
Methode.................................................................................................................................................6
Literatuurstudie....................................................................................................................................10
1 Het klinische zorgpad...................................................................................................................10
1.1 Inleiding................................................................................................................................10
1.2 Historiek...............................................................................................................................10
1.3 Gebruiksvormen...................................................................................................................11
1.3.1 Concept.........................................................................................................................11
1.3.2 Proces...........................................................................................................................11
1.3.3 Methode.......................................................................................................................11
1.3.4 Product.........................................................................................................................12
1.4 Kenmerken...........................................................................................................................13
1.4.1 Aandoeninggerichtheid................................................................................................13
1.4.2 Een zorgpad is evidence –based werken......................................................................13
1.4.3 Standaardisatie.............................................................................................................13
1.4.4 Betrokkenheid van de patiënt......................................................................................13
1.4.5 Controle........................................................................................................................14
1.5 Voordelen zorgpaden...........................................................................................................14
1.5.1 Verkorting van de doorlooptijd.....................................................................................14
1.5.2 Toename van de samenhang........................................................................................14
1.5.3 Minder kans op fouten.................................................................................................14
1.5.4 Verlaging van de kosten................................................................................................14
1.5.5 Verhoging van de werktevredenheid............................................................................14
1.6 Nadelen zorgpaden...............................................................................................................15
1.6.1 Dehumaniseren van de arbeid......................................................................................15
1.6.2 Verhoging van de kosten..............................................................................................15
1.6.3 Verlagen van de werktevredenheid..............................................................................15
1.6.4 Afwisseling in werk neemt af........................................................................................15
1.7 Ontwikkelingsproces.............................................................................................................16
1.7.1 Fase 1: Screeningsfase..................................................................................................17
Projectwerk deel A 2
1.7.2 Fase 2: Projectmanagementfase...................................................................................17

1.7.3 Fase 3: Diagnosestellings- en objectiveringsfase..........................................................18
1.7.4 Fase 4: Ontwikkelingsfase.............................................................................................18
1.7.5 Fase 5: Implementatiefase............................................................................................18
1.7.6 Fase 6: Evaluatiefase.....................................................................................................19
1.7.7 Fase 7: Continue- opvolgingsfase..................................................................................19
2 Cerebrovasculair accident............................................................................................................20
2.1 Inleiding................................................................................................................................20
2.2 Omschrijving.........................................................................................................................20
2.3 Indeling.................................................................................................................................21
2.3.1 Ischemisch CVA.............................................................................................................21
2.3.2 Hemorragisch CVA........................................................................................................23
2.4 Risicofactoren van een beroerte..........................................................................................26
2.4.1 Hoge leeftijd.................................................................................................................26
2.4.2 Hoge bloeddruk............................................................................................................26
2.4.3 Roken............................................................................................................................26
2.4.4 Hoog cholesterolgehalte...............................................................................................26
2.4.5 Hartziekten...................................................................................................................27
2.4.6 Diabetes........................................................................................................................27
2.4.7 De overige risicofactoren..............................................................................................27
2.5 De signalen van een cerebrovasculair accident en TIA.........................................................28
2.6 Symptomen van een CVA.....................................................................................................29
2.7 Belangrijkste onderzoeken bij een CVA................................................................................29
2.7.1 Diagnostiek...................................................................................................................29
2.7.2 Monitoring....................................................................................................................30
2.7.3 CT scan..........................................................................................................................30
2.7.4 MRI...............................................................................................................................30
2.7.5 EKG...............................................................................................................................30
2.7.6 Holter............................................................................................................................30
2.7.7 Echocardiografie...........................................................................................................31
2.7.8 Duplex halsvaten..........................................................................................................31
2.7.9 EEG...............................................................................................................................31
2.7.10 Bloedonderzoek............................................................................................................31
2.8 De behandeling.....................................................................................................................31
2.8.1 Ischemische beroerte...................................................................................................31
2.8.2 Hemorragische beroerte...............................................................................................33
Praktijkdeel en resultaten....................................................................................................................35
3 Introductie....................................................................................................................................35
4 Methodiek....................................................................................................................................35
4.1 Het zeven fasen model.........................................................................................................35
4.1.1 Fase 1: Screening..........................................................................................................35
4.1.2 Fase 2 projectmanagement..........................................................................................36
4.1.3 Fase 3: diagnose en observering...................................................................................39
4.1.4 Fase 4: Ontwikkelingsfase.............................................................................................40
4.1.5 Fase 5: Implementatie..................................................................................................41
4.1.6 Fase 6: Evaluatie...........................................................................................................42
4.1.7 Fase 7: Continue opvolging...........................................................................................42
Discussie...............................................................................................................................................43
Conclusie..............................................................................................................................................44
Bibliografie...........................................................................................................................................45
Literatuurlijst figuren............................................................................................................................47
Bijlagen....................................................................................................................................................I
Inleiding
In België worden dagelijks ongeveer 52 patiënten per dag getroffen door een beroerte. Dit zijn
jaarlijks 19.000 personen. In het totaal zullen er hiervan 9000 patiënten overlijden in het eerste jaar
en 6000 patiënten houden er een blijvende beperking aan over. De patiënten met een blijvende
beperking worden niet alleen getroffen op socio-economisch vlak, maar ook op persoonlijk vlak. Deze
patiënten zal er een lange revalidatieweg te wachten staan. [ CITATION DeP15 \l 2067 ]
Deze cijfers vragen om een goede behandelingsstrategie. Deze strategie moet zowel van toepassing
kunnen zijn voor de eerste lijn als voor de tweede lijn. Het projectwerk zal zich niet richten op de
eerste lijn, maar vooral op de tweede lijn. In de tweede lijn is dat een snelle behandeling en een
snelle revalidatie. Het is namelijk bewezen dat een snelle en op maat gemaakte aanpak tijdens de
eerste minuten/uren de outcome van de patiënt verbetert.
Om dit optimaal te kunnen realiseren werd er voorgesteld vanuit het ziekenhuis om een zorgpad
voor CVA patiënten te ontwikkelen en te implementeren om zo het zorgproces voor
beroertepatiënten doorheen het ziekenhuis transparant te maken, te standaardiseren, te
optimaliseren en beter te kunnen evalueren.
Dit zorgpad zal een gedetailleerde beschrijving zijn van de manier hoe men een patiënt met een
ischemische of hemorragische beroerte het best zal opvangen, behandelen en revalideren. Via het
zorgpad worden de functies en de opeenvolgende activiteiten van het multidisciplinair team nog
beter op elkaar afgestemd. Iedere stap staat gedetailleerd beschreven vanaf de aankomst van de
MUG of vanaf opname op spoed tot het moment van ontslag op de afdeling.
Het doel van het zorgpad is het vormen van een werkinstrument dat zorgverleners weergeeft wie,
wat, wanneer, waarom en met welke middelen er moet worden gewerkt. Als het zorgpad op een
efficiënte manier wordt toegepast kan het bijdragen tot de optimalisatie van een kwaliteitsvolle
zorgverlening voor de patiënt enerzijds en anderzijds voor ondersteuning van de naasten.
De onderzoeksvragen die werden gesteld zijn:
‘Zal het zorgpad een meerwaarde bieden aan het zorgproces van CVA-patiënten?’
‘Wat zijn de verpleegkundige aandachtspunten bij de opmaak van het zorgpad?’
Methode
a. Zoekstrategie
Deze literatuur is tot stand gekomen door het raadplegen van verschillende wetenschappelijke
bronnen. De wetenschappelijke artikels werden opgezocht via de online schoolbibliotheek LIMO, de
betaalde website van het ziekenhuis Up to date en Pubmed.
Via de databanken Up to date en Pubmed werden de artikels gevonden door het invoeren van
verschillende zoektermen. Dit konden enkelvoudige of gecombineerde termen zijn. In de databank
Up to date kan men alleen Engelstalige artikels terugvinden. In de databank Pubmed is dit anders.
Hier kan je zowel Nederlandstalige opzoekingen verrichten als anderstalige. Tijdens het gebruik van
beide databanken werden alleen de artikels geselecteerd die betrekking hadden tot het onderwerp
CVA of zorgpaden. Om het zoeken efficiënter te maken en de resultaten te beperken werd er gebruik
gemaakt van exclusiecriteria, namelijk free full tekst available en max. 5 jaar oud.
Naast de elektronische bronnen werd er ook wetenschappelijke informatie teruggevonden in

boeken, magazines en cursussen. Één van de gebruikte cursussen was deze van Mevr.
Vanderstichele. Dit is een verpleegkundige die te werk gesteld is in het Sint – Andriesziekenhuis te
Tielt. Ze heeft een cursus gevolgd aan het KU Leuven in verband met zorgpaden. Deze cursus werd
gebruikt om informatie te verzamelen hieromtrent.
Het boek “Neurologie voor verpleegkundigen” werd gebruikt ter ondersteuning van de gevonden
wetenschappelijke artikels in verband met CVA. Het boek beschrijft goed de pathologie, symptomen
en behandeling van een beroerte.
Het tweede boek dat werd gebruikt voor de literatuurstudie was “het zorgpadenboek”. Hierin zijn
verschillende zorgpaden beschreven die worden toegepast in de ziekenhuissector. Ieder zorgpad
wordt in het boek nadien besproken door verschillende personen. Deze opinies werden gebruikt om
meer inzicht te krijgen in de voor -en nadelen van zorgpaden.
Tot slot werd er ook gebruik gemaakt van informatie die werd verkregen van de artsen en de
hoofdverpleegkundige Intensieve Zorgen in het Sint – Andriesziekenhuis te Tielt
b. Begripsverheldering
Zorgpad is een “complexe interventie om de gemeenschappelijke besluitvorming en organisatie van
zorgprocessen te verwezenlijken voor een welbepaalde groep van patiënten gedurende een
gedefinieerd tijdskader”. [ CITATION Ser02 \l 2067 ]
CVA is de afkorting van cerebrovasculair accident.

Cerebro is een afkomstig van cerebrum. Dit betekent hersenen. Vasculair betekent van/door de
bloedvaten en accident betekent ongeval. Letterlijk betekent dit dat er iets plaats vindt in de
bloedvaten van de hersenen, waardoor een deel van de hersenen geen zuurstof en voedingsstoffen
krijgt. [ CITATION Cap17 \l 2067 ]
ZPET is de afkorting van Zorgproces Zelfevaluatie Tool

Dit is een gevalideerd en betrouwbaar instrument om de organisatie van het zorgproces te meten.
Het wordt vaak gebruikt voor, tijdens en na de ontwikkeling van het zorgpad. Dit is om gelijk welk
zorgproces te evalueren. Het meetinstrument is niet noodzakelijk. [ CITATION Ser02 \l 2067 ]
Flowchart
Dit is een stroomdiagram die een schematische voorstelling weergeeft van het proces. Het wordt
meestal gebruikt om een proces eenvoudiger te visualiseren of om fouten in een proces eenvoudiger
te kunnen opsporen.[ CITATION Rub10 \l 2067 ]
Time Task Matrix

Dit is een hulpmiddel die kan worden gebruikt bij het opstellen van tijdslijn voor het opmaken van
een zorgpad. Het heeft een overzicht over de afspraken die zijn opgesteld tussen de verschillende
afdelingen binnen het zorgpad.
De tijdlijn geeft weer welke afspraken er nog aan bod moeten komen en binnen welke tijd ze moeten
worden uitgewerkt. [ CITATION Ser02 \l 2067 ]
PDCA/Deming cirkel
Een model voor continue kwaliteitsverbetering bestaande uit een logische opeenvolging van 4
herhalende stappen, Plan, do, check en act. (plannen, doen, controleren en uitvoeren)
De PDCA cyclus is gekend als de Deming cirkel voor continue verbetering. Het is ontwikkelt door
Edward W. Deming. [ CITATION Rub10 \l 2067 ]
Zorgproces
Het managen van de handelingen die moeten worden verricht om de zorgvraag van de patiënt te
beantwoorden. [ CITATION Rub10 \l 2067 ]
De 3 borden methode
Deze methode wordt gebruikt om een zorgpad te ontwikkelen. Het geeft het multidisciplinair team
de mogelijkheid om op een snelle en efficiënte wijze de doelstellingen, de huidige organisatie en de
knelpunten binnen de huidige zorgorganisatie te bekijken. [ CITATION Ser02 \l 2067 ]
c. Procedure
Om het projectwerk te kunnen realiseren moest er eerst een literatuurstudie worden uitgevoerd.
Anders is het niet mogelijk om het onderwerp wetenschappelijk te onderbouwen. Er werd informatie
verzamelt uit verschillende bronnen. Die werden samengevoegd tot één geheel de literatuurstudie.
Vervolgens werden alle documenten verzamelt die aanwezig waren in het ziekenhuis die betrekking
hadden met CVA. Elke procedure werd gelezen en geanalyseerd. De nodige informatie werd uit deze
procedures gehaald en later herschreven. De herwerkte versie van deze procedures werd het
zorgpad. Het praktijkgedeelte van het project is het effectieve zorgpad.
Het zorgpad is opgemaakt door een kernteam van het ziekenhuis. Iedere afdeling die betrokken werd
met het zorgpad kreeg een email. Hierin stond een uitnodiging om een kernteam te vormen. Er
moest wel minimum één persoon van de afdeling deelnemen aan het project. Het kernteam werd
samengesteld uit “Chinese” vrijwilligers. Het bestond uit verpleegkundigen, artsen en paramedici.
Ieder lid was telkens aanwezig op een bijeenkomst. Het effectieve zorgpad werd opgemaakt door de
initiatiefnemer en enkele verpleegkundigen van intensieve zorgen.
In de laatste vergadering die op 16 mei plaats vond werd er gekeken naar het implementeren van het
zorgpad. Er werd ook gevraagd aan iedere persoon van het kernteam of er een bezwaar was met het
huidige zorgpad. Iedere afdeling had reeds het zorgpad doorgenomen en hun bezwaren op mail
doorgestuurd. Deze werden aangepast voor de laatste vergadering. De aangepaste versie werd
voorgelegd in de vergadering. Deze versie is het proefzorgpad die de eerste drie maanden in gebruik
zal worden genomen. De vernieuwde brochure voor CVA patiënten werd ook aan de groep
voorgesteld.
Het zorgpad die werd opgemaakt is geen onderzoek. Het is een nieuw document die werd opgesteld
voor het ziekenhuis. Het zorgpad werd geïmplementeerd. Men zal later op het jaar het product
evalueren. Om dit project uit te werken was het niet nodig om de goedkeuring te hebben van de
ethische commissie. Het was een opgelegd project van mijn werkveld.
d.
Literatuurstudie
1 Het klinische zorgpad
1.1 Inleiding
In een zorgpad wordt een zorgproces vastgelegd of de organisatie van de zorg voor een specifieke
groep patiënten. Het richt zich op de logistiek en de afstemming van taken tussen de verschillende
zorgverleners. (Vanhaeckt, Panella, Van Zelm, & Sermeus, 2010)
Een zorgpad heeft als doel de zorg op elkaar af te stemmen om te voorkomen dat er interventies
onnodig worden herhaald en dat de apparatuur en middelen optimaal worden gebruikt, zodat het
verloop van de zorg vloeiend gebeurd. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
Een zorgpad beschrijft niet de gedetailleerde taken van wat een zorgverlener inhoudelijk doet; die
taken worden individueel vastgelegd op de afdeling. Het richt zich wel op hoe de zorg georganiseerd
wordt, door wie en wanneer. Die richtlijnen worden beschreven in een document bestaande uit
enkele pagina’s. (Kerstens, 2015)
Een zorgpad kan een mogelijke oplossing zijn voor de steeds hogere eisen die rond kwaliteit en
doelmatigheid worden gesteld aan de geleverde zorg. (Vlieger, Van Der Meijden, Maanders, &
Kalmo, 2013)
Ze passen hierdoor binnen het kader van de huidige medische veranderingen die steeds meer gericht
zijn op multidisciplinaire1 samenwerking, efficiëntie en effectiviteit. (Vlieger, Van Der Meijden,
Maanders, & Kalmo, 2013)
1.2 Historiek
Zorgpaden werden voor het eerst gebruikt in de industriesector in de jaren 50. Men gebruikte het als
middel om complexe processen beter te kunnen plannen en organiseren. (Vanhaeckt, Panella, Van
Zelm, & Sermeus, 2010)
De eerste introductie van zorgpaden in de gezondheidszorg vond plaats in de Verenigde Staten in de

jaren 70. Ze werden ontwikkeld voor kostenbeheersing maar de toepassing was eerder beperkt, door
het weinige vertrouwen in het systeem. Men vond dat het geen zinvolle bijdrage leverde aan de zorg.
(Vanhaeckt, Panella, Van Zelm, & Sermeus, 2010)
In 1985, ongeveer 10 jaar na de eerste toepassing, had een team van het New England Medical
Center in Boston een zorgpad ontwikkeld die wel zijn toegang tot de gezondheidszorg vond. Toch
was het wachten tot de begin jaren 90 voordat het zorgpad zijn grote intrede deed in de
gezondheidszorg. (Vanhaeckt, Panella, Van Zelm, & Sermeus, 2010)
1
Betrekking op meerdere disciplines
In 1996 werd in België het eerste zorgpad ontwikkeld en geïmplementeerd 2 onder invloed van het
artikel “Klinische Paden voor de verpleegkundige praktijk”. Een jaar later werden er in de KU Leuven
zes pilootstudies uitgevoerd. Op basis van die resultaten werden de eerste zorgpaden ontwikkeld en
geïmplementeerd in de Belgische ziekenhuizen. (Vanhaeckt, Panella, Van Zelm, & Sermeus, 2010)
1.3 Gebruiksvormen
Een zorgpad kan vanuit vier verschillende invalshoeken gebruikt worden: als concept, proces,
methode en als product.
1.3.1 Concept
Een zorgpad kan gezien worden als een hulpmiddel om multidisciplinair gericht te werk te gaan. Het
zorgt voor ‘breedbandcommunicatie’. Dat betekent dat de communicatie en coördinatie binnen de
zorg zich op dezelfde lijn bevinden. Hierdoor verloopt de zorg vlotter, zowel interdisciplinair3 als naar
de patiënt en de naasten toe. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
Dit is een patiëntgerichte visie die noodzakelijk is om het concept zorgpad te doen slagen. Wanneer
eigen professioneel belang de overhand heeft op het patiëntenbelang, zal het concept zorgpad geen
of weinig slaagkans hebben. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
1.3.2 Proces
De ontwikkeling van een zorgpad wordt gezien als een proces. Het proces dat men als
multidisciplinair team zal doorlopen, wordt beschouwd als een waardevolle ontwikkeling, wat het
teamwerk ten goede zal komen. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
Tijdens de ontwikkeling van het zorgpad komen de verschillende disciplines vaak samen. Dit zorgt
ervoor dan men zich bewust wordt dat hun werkwijze vaak invloed heeft op het werk van de ander.
Het proces wordt systematisch doorlopen d.m.v. het gebruik van het zevenfasenmodel. Die structuur
is belangrijk bij het tot stand komen van een zorgpad. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
1.3.3 Methode
Een zorgpad kan worden gebruikt als een methode om zorg te organiseren, maar ook voor het
planmatig aanpakken van de zorg. Er bestaan een drietal methodes om een zorgpad op te maken. De
keuze daarvan wordt bepaald door de voorspelbaarheid van het probleem, de diagnostiek of de
behandeling. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
2
Invoeren, in gebruik nemen
3
Samenwerking tussen verschillende disciplines
1.3.3.1 Gestandaardiseerde4 zorgpaden

Deze zorgpaden worden toegepast bij goed voorspelbare zorgprocessen op het niveau van een
patiëntengroep. Voorbeelden: chemotherapie, pacemakerimplantatie,…
De interventies en doelstellingen zijn standaard, wat ervoor zorgt dat het verloop van het proces
grotendeels voorspelbaar is. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
1.3.3.2 Patiëntspecifieke zorgpaden of customized zorgpaden

Deze zorgpaden beschrijven de zorg op het niveau van de individuele patiënt.
Men past deze methode toe wanneer de zorg onvoorspelbaar is op het niveau van de groep, maar
wel voorspelbaar voor de individuele patiënt. In die zorgpaden houdt men meer rekening met de
noden en behoeften van de patiënt. Voorbeeld: Revaliderende patiënten na CVA. (Sermeus &
Vanhaecht, 2002)
1.3.3.3 Case management

Als de zorg onvoorspelbaar is op zowel individueel als op groepsniveau, wordt er automatisch
overgegaan naar case management. Als er gebruik gemaakt wordt van die methode, is dagelijks
interdisciplinair overleg noodzakelijk. Het team zal zich proberen af te stemmen op een specifiek
moeilijk te voorspellen patiëntengroep. Voorbeeld: Patiëntenpopulatie van de spoedafdeling.
(Sermeus & Vanhaecht, 2002)
1.3.4 Product
Een zorgpad is een gestructureerd document in verschillende stappen. Het kan beschreven of
gedigitaliseerd5 zijn. Dit document gaat vanaf de opname mee met de patiënt die het stapsgewijs zal
doorlopen. Door het zorgproces te visualiseren, ontstaat een overzicht van welke stappen er werden
uitgevoerd. Hierdoor kunnen misverstanden worden vermeden. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
Als men een zorgpad ontwikkelt, kan men ook een patiëntenfolder ontwikkelen. Zo krijgt/krijgen de
patiënt/naasten beter inzicht over zijn pathologie en zorgproces. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
Bij het opstellen van een zorgpad is het beter om een lijst aan te leggen waarop men afwijkingen kan
noteren, samen met de reden waarom de patiënt zijn zorgproces niet meer volgt. Die gegevens
kunnen gebruikt worden om je zorgpad te verbeteren. (Sermeus & Vanhaecht, 2002)
4
Naar een vaste maatstaf gemaakt.
5
Het omzetten van gegevens naar een digitale vorm voor gebruik op een computer.
1.4 Kenmerken
Zorgpaden zullen van elkaar verschillen, omdat de patiënten, doorlooptijden en richtlijnen telkens
anders zijn. Toch heeft ieder zorgpad overeenkomstige kenmerken. Deze vijf kenmerken worden
hieronder beschreven. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
1.4.1 Aandoeninggerichtheid
De patiënten voor wie een zorgpad is ontwikkeld, zijn meestal een specifieke patiëntengroep met
een nauwkeurig omschreven aandoening, zodat die patiënten en de zorg die ze nodig hebben,
centraal staan. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
Dat zijn patiënten die door middel van een verwijsbrief van de huisarts/specialist bij opname direct in
het zorgpad worden opgenomen of patiënten met een specifieke, goed omschreven diagnose die via
spoed worden opgenomen. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
1.4.2 Een zorgpad is evidence –based werken
De basis voor de zorg is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs waaruit de belangrijkste medische en

verpleegkundige richtlijnen en standaarden zijn gevormd. De zorgverleners die gebruik maken van
het zorgpad, hebben een akkoord over de aanpak en er zijn geen behandelingsverschillen tussen de
verschillende artsen binnen het zorgproces. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
Men heeft aandacht voor het actualiseren6 van het zorgpad, zodat er steeds op basis van de nieuwste
medische inzichten wordt gewerkt. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
1.4.3 Standaardisatie
Bij ieder zorgpad wordt er afgesproken hoe de verschillende disciplines zullen samenwerken en
wordt de taakverdeling vastgelegd. Dat schept duidelijkheid over wie op welk tijdstip de
behandelende arts is en wanneer men als multidisciplinair team moet samenkomen voor overleg.
(Huiskes & Schrijvers, 2010)
De meeste zorgpaden zijn uitgeschreven als flowcharts, checklijsten 7 of als een time-task-matrix.
Hierin staat precies beschreven van wie er op welk moment iets verwacht wordt. (Huiskes &
Schrijvers, 2010)
1.4.4 Betrokkenheid van de patiënt
Zorgpaden creëren een mogelijkheid om de patiënt zorgvuldig te informeren tijdens het traject. De
patiënt krijgt niet alleen mondelinge en schriftelijke informatie over zijn aandoening, maar ook over
het zorgpad dat wordt doorlopen. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
Bij sommige zorgpaden worden samen met de patiënt behandeldoelen geformuleerd en wordt er
een bepaald gedrag die de ziekte kan beïnvloeden, aangeleerd. Patiënten krijgen hierdoor beter
inzicht in hun pathologie. Om het gebruik van zorgpaden te kunnen verbeteren, wordt vaak aan
6
Moderniseren
7
Controlelijst
patiënten gevraagd naar hun ervaring, waardering en eventueel naar suggesties hoe het anders kan.
(Huiskes & Schrijvers, 2010)
1.4.5 Controle
Het gebruik van zorgpaden is niet altijd een garantie dat de zorg volgens de afspraken verloopt. Als
de zorgpaden op regelmatige basis gecontroleerd worden, verhoogt de kans op een beter verloop.
Om een positief resultaat te bekomen met het gebruik van zorgpaden, is een elektronisch
patiëntendossier een must. Wanneer die mogelijkheid ontbreekt, is controle op afspraken lastiger te
implementeren. (Huiskes & Schrijvers, 2010)
1.5 Voordelen zorgpaden
1.5.1 Verkorting van de doorlooptijd
Door het gebruik van zorgpaden wordt het zorgproces van de patiënt ingekort, enerzijds door het
verminderen van wachttijden tussen afdelingen van dezelfde organisatie en anderzijds door
onderzoeken die parallel8 kunnen plaatsvinden, tegelijkertijd te laten gebeuren. (De Veer, Francke,
Schaap, & Hamming, 2012)
1.5.2 Toename van de samenhang
Hoe beter de samenwerking tussen de verschillende zorgverleners, hoe beter de samenhang van de
zorg. Dit verkleint de kans op tegengestelde adviezen en therapieën en vergroot de mogelijkheid op
een betere samenwerking met de patiënt. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.5.3 Minder kans op fouten
Het standaardiseren van de zorg zal de kans op medische fouten en fouten in het zorgproces
verminderen. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.5.4 Verlaging van de kosten
Zorgpaden helpen voorkomen dat er dubbel werk wordt gedaan. Dat is niet alleen een voordeel voor
de patiënt en zorgverlener, maar ook voor het ziekenhuis, want die zijn sterk gericht op het
kosteneffectief werken. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.5.5 Verhoging van de werktevredenheid
Als protocollen9 en richtlijnen10 duidelijk zijn geformuleerd en wanneer de verschillende professionals

goed op elkaar zijn afgestemd, zal er vrijheid van handelen ontstaan. Met die verhoogde autonomie11
kan men als zorgverlener zelfstandig handelingen starten en zo vooruit werken.
Een toegewijde, gepassioneerde zorgverlener biedt een betere zorg aan een patiënt. (De Veer,
Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
8
Evenwijdig
9
Een document waarin vastgelegd is op welke manier bepaalde activiteiten moeten worden uitgevoerd.
10
Een document met aanbevelingen ter ondersteuning van zorgprofessionals en zorggebruikers, gericht op het verbeteren van de kwaliteit
van zorg, berusten op wetenschappelijk onderzoek aangevuld met expertise en ervaringen.
11
Zelfstandig
1.6 Nadelen zorgpaden
1.6.1 Dehumaniseren12 van de arbeid
Een zorgpad kan ervoor zorgen dat de relatie tussen professional en patiënt minder persoonlijk
wordt, omdat men nauwelijks ruimte overhoudt voor eigen creatieve inbreng en omdat de
keuzevrijheid van de patiënt ingeperkt wordt.
Dat kan ontstaan doordat het zorgproces volledig in stappen is uiteengezet en omdat het voorzien is
van een maximale tijdsduur. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.6.2 Verhoging van de kosten
Zorgpaden moeten op regelmatige basis gecontroleerd worden op fouten en afwijkingen. Dat is een
kostbare activiteit en brengt de zorgverlener in een positie van gecontroleerde. Dat kan ervoor
zorgen dat er wantrouw ontstaat. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.6.3 Verlagen van de werktevredenheid
Wanneer een zorgverlener te weinig tijd krijgt voor het uitvoeren van zijn handelingen of activiteiten,
ontstaat er een verhoogde werkdruk. Dat creëert een ongezonde werksfeer en vergroot de kans op
een slechtere communicatie met de patiënt. Men moet de zorgverlener tijd geven om te kunnen
ontstressen. (De Veer, Francke, Schaap, & Hamming, 2012)
1.6.4 Afwisseling in werk neemt af
Wanneer zorgverleners te geroutineerd worden, omdat ze steeds binnen één zorgpad werken en
telkens dezelfde patiënten zien, bestaat de kans op het ontstaat van automatisme. Ze worden
nonchalant, vaak cynisch13 en de kans op empathie14 naar de patiënt toe verkleint. (De Veer, Francke,
Schaap, & Hamming, 2012)
12
Onmenselijk
13
Bitter - Gevoelloos
14
Inlevingsvermogen
1.7 Ontwikkelingsproces
Dit is een stapsgewijs zorgproces waarbij er wordt vertrokken vanuit de klinische praktijk. Het
zorgpad wordt ontwikkeld vanuit het zevenfasenmodel. Dat is een herwerkte versie van het
oorspronkelijk dertigstappenplan van het Netwerk Klinische Paden van de KU Leuven. Dit
zevenfasenmodel bestaat uit een screening, projectmanagement, diagnosestelling en objectivering,
ontwikkeling, implementatie, evaluatie en continue opvolging. Elke verschillende fase is geïnspireerd
op de Deming-cyclus of beter gekend als de plan–do–study–act (PDSA)-cyclus. (Vanhaecht &
Sermeus, 2011)
Het zevenfasenmodel vormt een leidraad voor ieder team dat op een gestructureerde wijze een
zorgpad wil opmaken. Het volgen van dit stappenplan biedt geen garantie op succes, maar het geeft
wel ondersteuning aan het multidisciplinair team dat efficiënte en patiëntgerichte zorgprocessen wil
opmaken. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Figuur 1 zeven fasen model,2015
1.7.1 Fase 1: Screeningsfase
De screeningsfase start wanneer er een vraag is om een nieuw zorgpad op te stellen of wanneer er
nood is aan een aanpassing van een bestaand zorgpad. De doelstelling van deze fase is nagaan of een
zorgpad wel de juiste methodiek is. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
In deze fase is het belangrijkste onderdeel het verzamelen van informatie, zoals: wie stelde de vraag
tot reorganisatie, uit wie bestaat het multidisciplinaire team en hoe is het zorgproces op dit moment
georganiseerd. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Er bestaan diverse mogelijkheden om die informatie te verzamelen, zoals brainstorming15, de

driebordenmethodiek of het gebruik van de tool voor zelfevaluatie van het zorgproces (ZPZET).
(Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Door het gebruik van de verschillende informatiebronnen moet het multidisciplinaire team, samen
met het management16, een beslissing nemen of een zorgpad een verantwoorde keuze is.
1.7.2 Fase 2: Projectmanagementfase
Deze fase gaat van start op het moment dat de beslissing is genomen om een zorgpad uit te werken.
Het doel is om enerzijds een zorgproces waarvoor men het zorgpad ontwikkelt, af te bakenen en
anderzijds om een kernteam en werkgroep samen te stellen. Hier dient men afspraken te maken
over de rol- en taakverdeling binnen het project. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
De afbakening van het zorgpad heeft betrekking tot zowel de inclusie17- en exclusiecriteria18 voor het
ziektebeeld als tot het tijdskader. Op basis van de afbakening zal het kernteam worden
samengesteld. Dat team zal het volledige project voorbereiden, uitwerken en evalueren. Het team
wordt bijgestaan door een ruimere werkgroep. Beide groepen worden geïnformeerd over de
methodiek en de ontwikkeling van zorgpaden. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Tot slot wordt het project praktisch uitgewerkt. De verschillende taken en opdrachten die worden
uitgevoerd, worden op een tijdslijn geplaatst, zodat men het verloop kan opvolgen en indien nodig
bijsturen. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
15
Creativiteitstechniek met als doel snel, veel nieuwe ideeën over een bepaald onderwerp te bekomen.
16
De leiding van de organisatie
17
Wie mag er deelnemen aan het onderzoek.
18
Wie mag er niet deelnemen aan het onderzoek.
1.7.3 Fase 3: Diagnosestellings- en objectiveringsfase
Dit is de belangrijkste fase binnen het zevenfasenmodel. Het team zal op een objectieve 19 en kritische
wijze de bestaande organisatie van het zorgproces evalueren voordat het zorgpad verder wordt
ontwikkeld. Het doel is de huidige organisatie van het zorgproces vanuit vier verschillende
invalshoeken te evalueren. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
▪ de eigen organisatie en het team;

▪ de visie van de patiënt en de familie;
▪ de beschikbare gegevens en wetgeving;
▪ de visie van de externe partners.
Bij het uitvoeren van die evaluatie zal een goede samenwerking tussen het kernteam en de
werkgroep noodzakelijk zijn. De volgorde van de uitvoering is van minder belang door reeds
beschikbare informatie van bij de opstart van het project. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
1.7.4 Fase 4: Ontwikkelingsfase
Deze fase gaat van start als de nodige informatie beschikbaar is na de evaluatie van de vier
invalshoeken. Die informatie zal worden besproken door het kernteam. Na de goedkeuring van het
kernteam kan het zorgpad worden ontwikkeld op basis van objectieve informatie en vooropgestelde
doelstellingen vanuit de vorige fasen. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
In deze fase zal men niet alleen het zorgpad ontwerpen, maar ook praktisch gaan uitwerken,
rekening houdend met wat werkelijk haalbaar is op de werkvloer. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
1.7.5 Fase 5: Implementatiefase
Als het zorgpad volledig is uitgewerkt, kan de effectieve implementatie worden opgestart. Het doel is
het gebruik van het zorgpad in de dagelijkse praktijk te brengen. Dat is mogelijk door alle teamleden
in te lichten (informatiesessie) en het gebruik van het zorgpad uit te testen gedurende een vooraf
bepaalde periode. Nadien kan het zorgpad, na eventuele laatste aanpassingen, geïmplementeerd
worden voor dagelijks gebruik. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Men zal een implementatieplan opstellen, waarbij een rolverdeling is aangeduid voor ieder lid van
het kernteam. Er worden afspraken gemaakt zoals wie het aanspreekpunt is bij eventuele
problemen. Het kernteam zal de testfase evalueren op basis van de feedback 20 van de teamleden. Die
evaluatie zal beslissen of het zorgpad wel of niet verder wordt gebruikt. (Vanhaecht & Sermeus,
2011)
19
Zich bepalend tot de feiten.
20
Reacties en commentaar bedoeld om het werk te verbeteren.
1.7.6 Fase 6: Evaluatiefase
De eerste grondige evaluatie van het zorgpad kan best 2 à 3 maanden na de implementatie
plaatsvinden. Tijdens die evaluatie zal men nagaan of de knelpunten in de organisatie van de zorg
voor de implementatie zijn weggewerkt en zal men de bruikbaarheid van het zorgpad testen. De
technieken die tijdens de derde fase werden gebruikt, kunnen hier worden herhaald zoals ZPZET. De
evaluatie van het zorgpad gebeurt aan de hand van de vier invalshoeken die eveneens werden
toegepast in fase 3. Op basis van die resultaten wordt er beslist of het zorgpad verder in gebruik
wordt genomen en continu wordt opgevolgd of dat er specifieke bijsturing moet worden uitgevoerd.
1.7.7 Fase 7: Continue- opvolgingsfase
Als de resultaten van het zorgpad positief waren, wordt het verder gebruikt in de dagelijkse praktijk.
Het kernteam zal het gebruik en de resultaten ervan continu opvolgen. Het zorgpad zal minimum om
de zes maanden inhoudelijk worden besproken, waarbij ook het gebruik wordt geëvalueerd. De
opvolging gebeurt volgens de methodiek van het zevenfasenmodel. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Ieder jaar moet er minimum één objectieve evaluatie van de organisatie van het zorgproces worden
uitgevoerd. (Vanhaecht & Sermeus, 2011)
Op basis van die resultaten kan op elk moment beslist worden om het zorgpad inhoudelijk bij te
sturen of een project op te starten om de resultaten verder te optimaliseren21. (Vanhaecht &
Sermeus, 2011)
21
Zo goed of gunstig mogelijk maken.
2 Cerebrovasculair accident
2.1 Inleiding
Het doormaken van een beroerte is een ingrijpende gebeurtenis voor iedereen, zowel voor de
persoon zelf als voor de naasten. Hoe het ook afloopt, het zal het leven van zowel de patiënt als de
naasten van het ene op het andere moment veranderen. (Palm, 2011)
Een beroerte wordt vaak vergeleken met een hartinfarct, maar dan in de hersenen, want zowel bij
een hart- als bij een herseninfarct wordt een arterie 22 afgesloten door een bloedklonter. Op beide
locaties zal een stukje van het weefsel afsterven. (Palm, 2011)
Per jaar maken in België zo’n 19.000 mensen een beroerte mee. Ruim een derde van die getroffen
groep zal binnen het jaar overlijden. Een beroerte is niet alleen een belangrijke doodsoorzaak, het
leidt meestal ook tot langdurige invaliditeit. De personen die een beroerte overleven, staat meestal
een lange en moeilijke revalidatie23 te wachten. [ CITATION DeP15 \l 2067 ]
Daardoor is een beroerte de tweede belangrijkste oorzaak van langdurige zorg. Zelfs wanneer die
personen optimale zorg krijgen, zal ongeveer 40% van die patiënten blijvende fysieke beperkingen
hebben, waardoor ze hulp en assistentie nodig hebben van derden voor de dagelijkse activiteiten.
[ CITATION Wib141 \l 2067 ]
Door de vergrijzing van onze bevolking zal deze groep in de toekomst frequenter voorkomen. Er is
dus dringend nood aan veranderingen met betrekking tot preventie en acute aanpak van
beroertezorg. Daarom is het ontwikkelen van een zorgpad essentieel. Het kan de zorgverleners
helpen bij klinische besluitvorming en het zorgt voor georganiseerde, efficiënte patiëntenzorg.
[ CITATION Wib141 \l 2067 ]
2.2 Omschrijving
CVA is de afkorting van cerebrovasculair accident. Bij een beroerte/CVA gaat het met andere
woorden mis door een acute storing van de bloedcirculatie in de hersenen. Die stoornissen worden
voor 80% veroorzaakt door een occlusie24 in de hersenen, de overige 20% is het gevolg van een
bloeding die ontstaat in de hersenen. (Limburg & Voogdt, 2012)
Een occlusie in de hersenen ontstaat door een trombus25 of een vernauwing van een vene26.
(Limburg & Voogdt, 2012)
Een bloeding in de hersenen ontstaat door een vaatruptuur (een scheur in de vaatwand van een
arterie), waardoor het bloed zich vrij gaat verspreiden in het getroffen gebied. (Limburg & Voogdt,
2012)
22
Slagader
Het weer in staat maken normaal te functioneren na een ziekte of ongeval.
23
24
Afsluiting
25
Bloedprop
26
Ader
Beide oorzaken zorgen ervoor dat de bloedtoevoer naar het getroffen gebied wordt belemmerd,
waardoor de hersencellen te weinig zuurstof en glucose krijgen. Bij een korte onderbreking van
minder dan drie minuten heeft de patiënt kans dat er geen blijvende hersenschade optreedt, maar
bij een onderbreking langer dan drie minuten gebeurt dit wel. De opgelopen schade is afhankelijk
van het getroffen gebied.
De combinatie van gebrek aan glucose en gebrek aan zuurstof zorgt ervoor dat de zenuwcellen van
het getroffen gebied afsterven. Dit resulteert in blijvende hersenschade. (Limburg & Voogdt, 2012)
2.3 Indeling
2.3.1 Ischemisch CVA

2.3.1.1 HERSENINFARCT
Een herseninfarct wordt veroorzaakt door een acute afsluiting van een bloedvat in de hersenen. De
afsluiting verhindert de bloedtoevoer naar de hersenen. (Caplan, 2014)
Caplan (2014) maakt een onderscheid tussen ‘progressive stroke’ en ‘completed stroke’. Beide
vormen vallen onder de noemer herseninfarct, maar hebben een ander gevolg.
Bij een completed stroke zijn de neurologische verschijnselen blijvend, maar zal de patiënt evolueren
in zijn behandeling. De neurologische verschijnselen kunnen met een goede revalidatie verbeteren.
(Caplan, 2014)
Bij een progressive stroke is het herstel nog niet volledig. Dit betekent dat de neurologische
verschijnselen niet meteen volledig aanwezig zijn bij opname, maar ze zullen gedurende een korte
periode na het ontstaan van het infarct enigszins toenemen. Dit kan leiden tot een forsere
neurologische uitval dan bij opname. (Caplan, 2014)
De belangrijkste oorzaken van herseninfarct
2.3.1.1.1 Trombose
Een trombose is een trombus die zich vormt in een arterie, waardoor op die plaats de bloedcirculatie
naar de hersenen wordt gehinderd. Deze occlusie ontstaat door atherosclerose27. De trombus wordt
gevormd door bloedcellen en cholesterolpartikels28 die zich vasthechten op de binnenwand van een
arterie. De ophoping van bloedcellen en cholesterol wordt plaque genoemd. Doordat de plaque naar
binnen toe groeit, neemt die in omvang toe. De doorgang in de arterie wordt steeds minder,
waardoor de bloedtoevoer naar de hersenen daalt. Bij een niet-tijdig ingrijpen, leidt dit tot een
occlusie met een herseninfarct tot gevolg.
De snelheid waarmee de vernauwing zich ontwikkelt, hangt af van het natuurlijk verouderingsproces
en de aanwezigheid van risicofactoren. (Gelmers, 2014)
Figuur 2 Trombose,2015
2.3.1.1.2 Embolie
Een embolie ontstaat als er een thrombus dat zich bevindt ter hoogte van de vaatwand, loskomt. Dat
thrombus wordt meegevoerd met de bloedstroom. Het kan vanzelf oplossen of het kan ergens in een
bloedvat blijven steken. Dit veroorzaakt dan een occlusie, waardoor de bloedtoevoer naar de
hersenen wordt verhinderd. Er kan geen zuurstof en glucose meer naar het afgesloten gebied. Er
ontstaat een herseninfarct. Een embolie wordt niet alleen gevormd in een bloedvat, maar kan ook
ontstaan in het hart zelf. Dit kan het gevolg zijn van een hartinfarct, ritmestoornissen (vb.
voorkamerfibrillatie29) of gebrekkig functionerende hartkleppen. (Gelmers, 2014)
Figuur 3 Embolie,2015
27
Slagaderverkalking
28
Vetachtige stoffen
29
Dit is een hartritmestoornis waarbij de voorkamers van het hart onsamenhangend samentrekken, waardoor het hart onregelmatig
begint te kloppen.
2.3.1.2 TIA
Een TIA30 is het gevolg van een doorbloedingsstoornis in het vaatstelsel van de hersenen, dat leidt tot
een tijdelijk tekort aan zuurstof. De meeste TIA’s duren niet langer dan enkele minuten. (Caplan,
2014)
De symptomen die gepaard gaan bij deze pathologie, ontstaan van het ene moment op het andere
en kunnen verschillend zijn van aard. Een voorbeeld: Er kan een verlamming aanwezig zijn aan één
arm, hand, been of lichaamshelft, men kan problemen hebben met het praten, …
Het verschil met de andere vormen is dat de neurologische verschijnselen verdwijnen binnen de 24
uur. (Caplan, 2014)
Een TIA is minder onschuldig dan het lijkt. In de literatuur schrijft men dat ongeveer 1/3 van de
patiënten die getroffen wordt door een TIA, binnen enkele jaren een beroerte krijgt. Bij die patiënten
neemt ook het hartfalen toe. Daarom wordt een TIA beschouwd als een waarschuwing. (Caplan,
2014)
Een TIA is het gevolg van atherosclerose of hartritmestoornissen. Bij atherosclerose geraakt de
arterie die richting de hersenen loopt, vernauwd, waardoor de bloedtoevoer zal dalen. Bij
ritmestoornissen vormt zich een trombus in het hart. Die kan terechtkomen in de bloedbaan die
richting de hersenen gaat. (= embolisatie) (Caplan, 2014)
Het moeilijkste bij een TIA is het stellen van de diagnose, omdat de verschijnselen vaak al zijn
verdwenen bij de opname op een spoedafdeling. De arts moet dan de diagnose stellen op basis van
de ervaring van de patiënt en zijn omgeving. Die gegevens zijn dan ook subjectief31. (Caplan, 2014)
2.3.2 Hemorragisch CVA
Dit zijn beroertes die veroorzaakt worden door een bloeding of hematoom. Het principe is hetzelfde
als bij ischemische beroertes. Door een gebrek aan doorbloeding worden de hersenen te weinig
voorzien van zuurstof en glucose. Hierdoor geraken de zenuwcellen beschadigd en zullen ze
afsterven. (Gelmers, 2014)
Afhankelijk van de plaats van voorkomen kunnen vier verschillende vormen van bloedingen
onderscheiden worden.
2.3.2.1 Intracerebrale bloedingen

Deze bloedingen zijn gelegen diep in de hersenen en komen het vaakst voor. De bloeding vindt plaats
diep in de beschadigde arteriën van de linker of de rechter hersenhelft. (Caplan, 2014)
Deze patiënten hebben vaak de leeftijdsgrens van 60 jaar al bereikt. Ze zijn al geruime tijd gekend bij
de arts met chronische hypertensie32, diabetes33 of er zijn aanwijzingen voor atherosclerose.
De bloeding wordt veroorzaakt door de aanhoudende hypertensie, een gestoorde stolling, bloeding
in een tumor of door een bloeddrukverhogende handeling zoals cocaïnegebruik waardoor het
bloedvat gaat barsten met als gevolg dat het bloed vrijkomt in de hersenen. (Caplan, 2014)
30
Transient Ischaemic Attack
31
Persoonlijk
32
Hoge bloeddruk
33
Suikerziekte
De personen krijgen opeens last van zeer hevige hoofdpijn, duizeligheid en misselijkheid. Er ontstaan
vrij direct neurologische verschijnselen die gepaard gaan met bewustzijnsdaling (binnen het uur).
Deze bloedingen zijn vaak massaal, enkelvoudig en dodelijk.
Er kunnen ook intracerebrale bloedingen ontstaan door een plotselinge scheur van een aneurysma 34
in een hersenarterie of door een arterioveneuze malformatie 35. Een aneurysma kan scheuren door de
blijvende hypertensie. (Caplan, 2014)
Een arterioveneuze malformatie is een congenitale36 afwijking die alleen ontdekt zal worden als er
neurologische symptomen optreden. Het treedt voornamelijk op bij adolescenten en jong
volwassenen.
De prognose is meestal ongunstig. Die wordt bepaald door de ernst van de bewustzijnsstoornis, het
volume van de bloeding en de mate dat de bloeding is doorgebroken naar de omliggende
ventrikels37. Meestal overlijdt de patiënt binnen de 48 uur na het ontstaan van het eerste symptoom.
(Caplan, 2014)
Figuur 4 Intracerebrale bloeding,2015
2.3.2.2 Extracerebrale bloedingen
2.3.2.2.1 Een subarachnoïdale bloeding
SAB’s zijn bloedingen die voorkomen bij gezonde personen tussen de 30 - 50 jaar, soms zelfs jonger.
De bloeding ontstaat in de ruimte tussen de grote hersenen en het arachnoidea 38. Die ruimte is
gevuld met liquor39. (Caplan & Kasner, 2017)
Een hoofdtrauma is de frequentste oorzaak van deze bloedingen. Ze worden door de neurologen
beschouwd als een aparte aandoening. (Caplan & Kasner, 2017)
Deze bloedingen kunnen ook ontstaan door een gescheurd aneurysma.
34
Een plaatselijke verwijding van een bloedvat. Deze verwijding ontstaat door een zwakke plek in de wand van een bloedvat.
35
Misvorming van arteriën en venen
36
Aangeboren
37
Hersenholte
38
Het spinnenwebvlies
39
Hersenvocht
Een aneurysma wordt voor 85% door een aangeboren afwijking in de vaatwand van de hersenarterie
veroorzaakt. Onder invloed van de bloeddruk kan het aneurysma uitzetten en uiteindelijk scheuren
of barsten. Hierdoor ontstaat er een bloeding. Het hersenweefsel zorgt ervoor dat er een spasme
ontstaat in de arterie, waardoor er een verminderde bloedtoevoer is naar het voorziene
hersengebied. (Caplan & Kasner, 2017)
De patiënt krijgt plots last van hevige hoofdpijn met nekstijfheid. De patiënt voelt zich misselijk, en
kan beginnen braken. (Caplan & Kasner, 2017)
Figuur 5 Aneurysma,2016
2.3.2.2.2 Subduraal hematoom
Dit is een bloeding die zich bevindt tussen de dura mater40 en het arachnoidea. In die ruimte
bevinden zich kleine bloedvaatjes. Die bloedvaatjes kunnen scheuren ten gevolge van een trauma
zoals vallen. (Caplan & Kasner, 2017)
Deze vorm komt vooral voor bij oudere personen. Het is minder dramatisch en levensbedreigend dan
de andere bloedingen. Als er tijdig kan worden ingegrepen leidt dit tot een goed herstel. (Caplan &
Kasner, 2017)
Figuur 6 Subduraal hematoom,2015
40
Harde vlies
2.3.2.2.3 Epiduraal hematoom
Dit is een hematoom41 tussen het dura mater en de schedel ten gevolge van een ongeluk, harde klap,
mishandeling, …
Door een trauma ontstaat er een barst in de schedel en een ruptuur42 van een hersenarterie,
waardoor er een lokale bloeduitstorting ontstaat. Het hematoom duwt het hersenweefsel naar
binnen. Dit kan leiden tot bewusteloosheid, hoofdpijn, nausea43 en/of braken. Er kan na het herstel
binnen enkele uren een verslechtering optreden. Dit komt door een toename van het hematoom die
binnen enkele uren zal leiden tot bewusteloosheid en soms tot hersenschade. (Gelmers, 2014)
Dit zijn medische spoedsituaties, waarbij de patiënt intensief opgevolgd dient te worden door het
continue meten van de vitale parameters, de toestand van bewustzijn, pupilreactie, …
De neuroloog en neurochirurg zullen hier in overleg gaan en kijken om eventueel over te gaan tot
een operatie. Bij een operatie maakt men een opening in de schedelbasis. Het hematoom wordt
verwijderd om zo de bloeding tot stilstand te brengen. Bij een tijdige ingreep leidt dit tot een spoedig
herstel. (Gelmers, 2014)
Figuur 7 Epiduraal hematoom,2015
2.4 Risicofactoren van een beroerte
In België alleen leven er ongeveer 35.000 personen met de gevolgen van een beroerte. Een kwart
van die personen zijn jonger dan 60 jaar, drie kwart is ouder. Dit betekent dat de kans op het
ontwikkelen van een CVA groter wordt naarmate men ouder wordt. Een beroerte wordt aanzien als
een ouderdomsziekte. (Gezondheidszorg, 2015)
Niet enkel de leeftijd vormt een risico op het ontstaan van een herseninfarct; er kunnen nog andere
factoren een rol spelen. Hieronder worden er enkele besproken die het risico op een herseninfarct
vergroten. Dit gaat uitsluitend over factoren die een risico vormen bij het ontwikkelen van een
herseninfarct.
41
Bloeduitstorting
42
Scheur
43
Braakneiging
2.4.1 Hoge leeftijd
Bij ouderen gaat het vaatstelsel van het lichaam stelselmatig achteruit ten gevolge van
atherosclerose. Er stapelen zich cholesterolpartikels op ter hoogte van de bloedvatenwand,
waardoor er een vernauwing optreedt in het bloedvat. Er ontstaan circulatiestoornissen die de
bloedvoorziening naar de hersenen gaan verstoren. (Filho & Mullen, 2017)
2.4.2 Hoge bloeddruk
Hypertensie is de belangrijkste risicofactor voor het ontwikkelen van een herseninfarct. Het versnelt
de atherosclerose.[ CITATION Fil17 \l 2067 ]
2.4.3 Roken
Roken zorgt ervoor dat het bloed minder zuurstof gaat vervoeren in ons lichaam. De bloeddruk
wordt verhoogd en de bloedvaten gaan zich vernauwen. Het bevordert de atherosclerose omdat de
bloedvatwanden beschadigd worden.
Stoppen met roken is aangewezen om je gezondheid optimaal te houden. (Filho & Mullen, 2017)
2.4.4 Hoog cholesterolgehalte
Een verhoogde cholesterol zorgt ervoor dat de kans op hart- en vaatziekten zal toenemen.
Cholesterol is wel belangrijk voor ons lichaam, maar te veel cholesterol is gevaarlijk.
De overtollige cholesterol gaat zich vasthechten op de beschadigde bloedvatwanden. Hierdoor
blijven vetten en stolsels kleven aan de wand van het bloedvat met als gevolg dat de bloedvaten
langzaam gaan dichtslibben. (Filho & Mullen, 2017)
De arteries in en rond de hersenen zijn klein en hebben een fijne structuur. Dit maakt hen gevoelig
voor een occlusie. (Filho & Mullen, 2017)
2.4.5 Hartziekten
Als men spreekt over hartziekten, is dat vooral gericht op de hartritmestoornissen of het falen van de
hartkleppen. Beide oorzaken zorgen ervoor dat er ter hoogte van het hart stagnatie 44 ontstaat met
bloedstolling als gevolg. De trombus kan loskomen en in de bloedbaan terechtkomen. Het embool zal
zorgen voor een afsluiting in een bloedvat, waardoor de bloedtoevoer in of naar de hersenen wordt
verhinderd. Hierdoor ontstaat er een TIA of herseninfarct.
Ongeveer 20% van de beroertes is het gevolg van hartfalen. (Filho & Mullen, 2017)
2.4.6 Diabetes
Men schat dat ongeveer 70 à 80% van de personen die lijden aan diabetes Mellitius sterven aan
hartfalen of een beroerte. [ CITATION Fil17 \l 2067 ]
2.4.7 De overige risicofactoren
Erfelijke aanleg, overgewicht, gebrek aan lichaamsbeweging en overmatig alcoholgebruik.[ CITATION

Fil17 \l 2067 ]
44
Stilstand
2.5 De signalen van een cerebrovasculair accident en TIA
Een beroerte veroorzaakt een plaatselijk letsel in de hersenen met daarbij specifieke symptomen.
De belangrijkste symptomen van een beroerte zijn: (Edwardson & Dromerick, 2017)
● wartaal spreken, niet meer uit de woorden geraken of moeilijk kunnen spreken;
● dubbelzien, wazig zicht of blindheid in één of beide ogen;
● krachtverlies of verlamming van één arm en/of been;
● een scheeftrekkend gezicht, afhangende mondhoek;
● duizeligheid, coördinatie- en evenwichtsstoornissen;
● ernstige hoofdpijn die niet verdwijnt en geen oorzaak heeft.
Deze klachten blijven aanwezig na de acute fase van de beroerte. Ze kunnen wel voor een deel
gereduceerd45 worden door het krijgen van therapie. Bij een TIA gaat het over dezelfde signalen als
bij een beroerte, alleen zijn ze van korte duur en verdwijnen ze binnen de 24 uur.
Het herkennen van deze signalen kunnen levensbelangrijk zijn. Men heeft dan ook een acroniem 46
bedacht om deze signalen te herkennen: FAST. Elke letter van dit woord staat synoniem voor een
voorteken van een beroerte of TIA. (Edwardson & Dromerick, 2017)
Face of gezicht
Een plotseling scheeftrekkend gezicht.
Mond: Let op een mond die scheef staat of een mondhoek die naar beneden hangt.
[ CITATION Bel17 \l 2067 ]
Arm/Been
Een verlamming of gevoelloosheid van één arm/been
Hier kan je vragen aan de patiënt om beide armen horizontaal naar voren te strekken
en de handpalmen naar boven te draaien.[ CITATION Bel17 \l 2067 ]
Speech of spraak
De persoon spreekt onduidelijk of geraakt niet meer uit zijn woorden.
Warrig denken en spreken.
Je kunt hier vragen aan de patiënt om een zin uit te spreken.[ CITATION Bel17 \l 2067
]
Time of tijd
Tijd is een belangrijk gegeven in de behandeling van een beroerte. Hoe vlugger de
behandeling van start gaat, hoe groter de kans op herstel. Om tot een positief
resultaat te komen moet de medische behandeling starten binnen de 270 minuten
na het eerste symptoom. [ CITATION Bel17 \l 2067 ]
Figuur 8 FAST,2016
45
Verminderen
46
Een woord bestaande uit de beginletter(s) van ander(e) woord(en).
2.6 Symptomen van een CVA
De symptomen van een CVA worden bepaald door de plaats, de ernst en de aard van de
beschadiging in de hersenen. Men kan niet spreken van één specifiek CVA-beeld of een CVA-patiënt.
Men ziet wel grote overeenkomsten tussen verschillende mensen die vergelijkbare beroertes hebben
gehad. De symptomen die de patiënten vertonen, hangen af van de plaats waar de beschadiging in
de hersenen plaatsvindt. Zo geven beschadigingen aan de linkerkant van de hersenen een totaal
ander beeld dan beschadigingen aan de rechterkant. Een CVA veroorzaakt een plaatselijk letsel in de
hersenen met daarbij de toepasselijke symptomen. (Caplan L. R., 2014)
Deze problemen kunnen we ordenen volgens:

● Neurologisch functioneren
Het lichamelijk functioneren dat bepaald wordt door het zenuwstelsel.
▪ Motorische stoornissen:
krachtverlies, verlamming van één arm of been, …
▪ Sensorische stoornissen:
dubbelzien, wazig zien of blindheid aan één of beide ogen, …
▪ fysieke gevolgen:
vermoeidheid, controleverlies van de blaas, …
● Neuropsychologisch functioneren:
kennis, denkvermogen en begripsvermogen zoals apraxie, agnosie, afasie, …
● psychologische functioneren:
persoonlijkheid en gedrag zoals gevoelens van onzekerheid, problemen met emotionele
verwerking, …
2.7 Belangrijkste onderzoeken bij een CVA
2.7.1 Diagnostiek
In een acute fase is een medische diagnose het belangrijkste. De eerste vaststelling van de
symptomen kan waargenomen worden door een naaste, de huisarts, een ambulancier of een
spoedverpleegkundige. Men let vooral op de focale47 neurologische verschijnselen, de afasie (FAST),
de tijdsduur van de klachten en de glucosewaarde. (Filho & Mullen, 2017)
Het medisch team zal uitzoeken wat er aan de hand is. Is er sprake van een herseninfarct, een
hersenbloeding of is het een ander ziektebeeld die de oorzaak is zoals een tumor, epilepsie of
diabetes? De verschillende onderzoeken die hieronder worden beschreven, zullen de oorzaak van de
symptomen bevestigen.
Het is belangrijk dat de diagnose zo snel mogelijk wordt vastgesteld. Dit moet gebeuren binnen de
4,5 uur na het eerste symptoom. (Filho & Mullen, 2017)
Het gebied waar de oorzaak ligt.

47
2.7.2 Monitoring
De patiënt wordt voorzien van elektroden op de borst, saturatiemeter, thermometer en

bloeddrukmeter. Door middel van die apparatuur is het mogelijk om de patiënt 24/24 te volgen.
De apparatuur maakt het mogelijk om in te grijpen in geval van problemen bij de patiënt. (Edwardson
& Dromerick, 2017)
2.7.3 CT scan
Dit is een onderzoekstechniek die gebruik maakt van röntgenstralen. De patiënt wordt in het
apparaat geschoven, dat de doorgelaten straling zoekt en meet. Via een computer worden die
signalen opgevangen en omgezet in beeldmateriaal. Op die foto’s is een dwarsdoorsnede van de
hersenen zichtbaar.
Een CT-scan wordt uitgevoerd om intracerebrale bloedingen of andere oorzaken zoals een tumor te
kunnen uitsluiten. Het is in een acute fase het meest aangewezen onderzoek, omdat het een
duidelijk beeld van de hersenen weergeeft. (Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.4 MRI
Een beeldvormingstechniek die gebruik maakt van sterke magneetvelden en radiogolven. De patiënt
wordt in het apparaat geschoven en via een computer worden de eigenschappen van het
onderzochte weefsel in beeld gebracht. Dit zijn gedetailleerde foto’s, waarop de structuur en
anatomie van de hersenen duidelijk zichtbaar zijn.
Deze scan wordt meestal 24 u. na de behandeling uitgevoerd. Het is nauwkeuriger dan een CT-scan,
waardoor de locatie van een ischemische afwijking of de ernst van het letsel beter bepaald kan
worden. (Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.5 EKG
Een EKG registreert de elektrische activiteit van het hart. Het toont het hartritme en het functioneren
van de voorkamers en kamers. Via een EKG-meting kan men de meeste ritmestoornissen,
geleidingsstoornissen of problemen met zuurstofvoorziening van het hart opsporen.
In een acute fase komt een cardiale afwijking vaak voor of is het zelfs de oorzaak van de beroerte.
(Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.6 Holter
Dit wordt enkel toegepast als een gewoon EKG niet volstaat. Men plaatst dezelfde elektroden die bij
een EKG worden gebruikt, op het lichaam. Die elektroden zijn verbonden met een toestel dat
gedurende 24 uur de hartactiviteiten opneemt. De volgende dag wordt dit toestel uitgelezen door
een computer en kunnen eventuele hartritmestoornissen (zoals VKF) worden opgespoord.
(Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.7 Echocardiografie
Dit is een echografie van het hart. Men gaat door middel van hoogfrequente geluidsgolven een live
beeld maken van het hart. Dit is noodzakelijk om hartproblemen te kunnen opsporen. Via een
echocardiografie kan men vooral de doorbloeding van het hart waarnemen. (Edwardson &
Dromerick, 2017)
2.7.8 Duplex halsvaten
Dit is een echografie van de bloedvaten ter hoogte van de hals. De arts krijgt hier een duidelijk zicht
op de doorbloeding van de bloedvaten. De snelheid en stroomrichting van het bloed kunnen hiermee
bepaald worden, maar ook de vernauwingsgraad van het bloedvat. Dit kan nog nauwkeuriger
opgespoord worden via een CT-angio. (Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.9 EEG
De arts gaat met behulp van een toestel de elektrische activiteit van de hersenen meten. Men gaat
elektroden op de hoofdhuid van de patiënt plaatsen. Dit gebeurt door middel van een soort muts. Dit
onderzoek is pijnloos en veilig. Aan de hand hiervan kan hij abnormale hyperactiviteit van de
hersencellen opsporen. (Edwardson & Dromerick, 2017)
2.7.10 Bloedonderzoek
Een bloedonderzoek zorgt ervoor dat de arts een beter zicht krijgt over de oorzaak van de beroerte.
De eerste bloedafname wordt direct gedaan. Dit kan in het ziekenhuis of extern zijn. Het gebeurt
binnen de 45 minuten na het eerste contact. (Edwardson & Dromerick, 2017)
2.8 De behandeling
Een volledige genezing na het doormaken van een beroerte is normaal gezien niet mogelijk. Wanneer
je hersenen tijdelijk niet worden voorzien van zuurstof en glucose, sterven er hersencellen af.
Wanneer hersencellen zijn afgestorven, kunnen ze niet meer worden hersteld.
Toch is het belangrijk om snel te handelen bij een beroerte, want hersencellen die nog niet zijn
afgestorven, kunnen terug hersteld worden wanneer ze opnieuw voorzien worden van zuurstof en
glucose. Het gebied waarin die hersencellen liggen wordt, de penumbra genoemd. (Samuels & Filho,
2017)
Hoe langer het duurt om de beroerte te behandelen, hoe kleiner de penumbra wordt en hoe meer
hersencellen er definitief zullen beschadigd worden.
2.8.1 Ischemische beroerte
Voor iedere patiënt die een ischemische beroerte doormaakt, zal een opname op een
gespecialiseerde dienst (IZ of stroke unit) een grotere kans geven op een klinisch betere uitkomst.
2.8.1.1 Trombolyse
Patiënten met een acuut herseninfarct, die voldoen aan bepaalde voorwaarden, zullen behandeld
worden met intraveneuze trombolyse. Deze behandeling dient zo snel mogelijk te worden opgestart.
Dit moet gebeuren binnen de 4,5 uur na het ontstaan van de eerste verschijnselen. Een behandeling
na 4,5 uur met trombolyse wordt afgeraden, omdat de voordelen niet opwegen tegen de nadelen.
De kans op herstel wordt kleiner en het vergroot de mogelijkheid tot complicaties als ernstige
bloedingen. (Samuels & Filho, 2017)
Trombolyse heeft als functie de bloeddoorstroming in het getroffen hersengebied te herstellen of de
hersenschade te beperken door de trombus of de embolie te gaan oplossen. De trombolytica
(Alteplase®) wordt intraveneus toegediend. De dosis van de Alteplase® is afhankelijk van het gewicht
van de patiënt. Men zal eerst 10% van de medicatie in bolus toedienen en de resterende dosis wordt
via een spuitpomp gedurende 1 uur toegediend. (Samuels & Filho, 2017)
Niet iedere patiënt komt in aanmerking voor trombolyse. De neuroloog zal aan de hand van het
bloedonderzoek en de CT-scan bepalen of de patiënt in aanmerking zal komen.
Voorwaarden[ CITATION HJG14 \l 2067 ]
 Het tijdskader van 4.5uur mag niet worden overschreden.
 De CT scan vertoont geen bloeding
 Het infarct mag niet groter zijn dan 1/3 deel van het gebied van de a. cerebri media
 Bij gebruik van orale anticoagulantia moet de internationalNormalized Ratio (INR)
gecontroleerd worden. Dit is een indicator voor de stolling van het bloed. Wanneer de INR
kleiner of gelijk is aan 1.3 mag er trombolyse worden opgestart.
 Geen herseninfarct of ernstig schedeltrauma in de laatste 3 maand.
 Geen aanwezigheid van coma of ernstige neurologische uitval
 Geen gastro-intestinale bloedingen of bloedingen in de urinewegen in de voorgaande 3
weken.
 Geen recent myocardinfarct
 Geen ernstige hypertensie met bloeddruk hoger 185mmHg systolisch of hoger 110mmHg
diastolisch.
Trombolyse heeft een sterke anticoagulerende werking, waardoor het risico op bloedingen tijdens of
na de behandeling verhoogd is. Daarom verblijven de patiënten tijdens en na de behandeling op een
afdeling waar ze 24/24 worden geobserveerd en gemonitord. Het is belangrijk dat hypertensie wordt
vermeden, want dit verhoogt het risico op een bloeding. Indien er toch hypertensie aanwezig is,
wordt die medicamenteus behandeld. (Samuels & Filho, 2017)
De eerste 24 u. na de trombolyse worden er geen andere anticoagulantia48 of thrombocyten49
toegediend.
2.8.1.2 Acetylsalicylzuur
In de acute fase zorgt acetylsalicylzuur ervoor dat de trombus niet in omvang zal toenemen. De arts
zal deze medicatie opstarten binnen de 48 uur na het ontstaan van de neurologische verschijnselen.
De patiënt zal deze medicatie levenslang moeten innemen. De eerste 14 dagen krijgt de patiënt een
dosis van 160 mg per dag. (Gelmers, 2014)
48
Middelen die de bloedstolling tegengaan.
49
Bloedplaatjes
Dit is de enige medicamenteuze behandeling die een gunstig effect vertoont na het ontstaan van de
neurologische verschijnselen. (Gelmers, 2014)
2.8.1.3 Trombectomie
Een trombectomie kan worden uitgevoerd bij patiënten met een acuut herseninfarct waarbij er op
de CT-scan een trombus aanwezig is in een groot bloedvat van de hersenen. Door de trombus te
verwijderen, worden de hersenen opnieuw voorzien van bloed en glucose. Het is wel van belang dat
dit zo snel mogelijk wordt uitgevoerd. Als een patiënt niet binnen de 6 uur na het ontstaan van de
eerste neurologische verschijnselen behandeld wordt, heeft een trombectomie geen zin meer. De
behandeling zorgt ervoor dat de uitval minder ernstig is, maar zal niet leiden tot een volledig herstel.
(Samuels & Filho, 2017)
Bij een trombectomie wordt er door gebruik van een katheter via de a. femoralis50 geprobeerd de
trombus in de hersenen te verwijderen. Dit gaat gepaard met behulp van verwijderbare stents 51 die
het bloedvat openhouden, zodat de trombus eenvoudiger kan worden verwijderd. Terwijl de
trombus wordt verwijderd, wordt het bloed via de katheter opgezogen om te voorkomen dat er
partikels (embolie) loskomen die op een andere plaats een occlusie kunnen veroorzaken. Hierdoor
kan er een nieuw ischemische CVA ontstaan. (Samuels & Filho, 2017)
2.8.2 Hemorragische beroerte
Bij een hemorragische beroerte wordt er een onderscheid gemaakt tussen twee soorten bloedingen:
de intracerebrale bloedingen en subarachnoïdale bloedingen. Het eerste treedt op binnenin de
hersenen, subarachnoïdale bloedingen treden op tussen de pia mater52 en de arachnoidea. Dit zijn de
vliezen die de hersenen bedekken. (Gelmers, 2014)
Een bloeding binnenin de schedel kan ook leiden tot het ontstaan van een hematoom. Hierin
onderscheiden we twee soorten: een epiduraal en subduraal hematoom. Een hematoom ontstaat
meestal door een hoofdtrauma en zal andere symptomen tot gevolg hebben. (Gelmers, 2014)
Bij vermoeden van een hersenbloeding zal de toestand van de patiënt worden bekeken. Als die
stabiel is, zal men wachten om de patiënt te opereren, maar wanneer zijn toestand progressief
achteruit gaat, wordt er overgegaan tot een operatie. Er zijn verschillende technieken die men kan
gebruiken bij een operatie. (Gelmers, 2014)
2.8.2.1 Intracerebrale bloeding

De behandeling bij een hersenbloeding zal anders verlopen dan bij een herseninfarct.
Anticoagulantia, trombolytica of andere middelen die de samenklontering van trombocyten
tegengaat, worden niet toegediend. Indien de patiënt deze medicatie neemt, zal ze dadelijk worden
gestopt. De ontstolling dient te worden verhinderd of gestopt door het toedienen van vitamine K. Bij
een acute levensbedreigende bloeding zal men stollingsfactorenconcentraat intraveneus toedienen.
(Limburg & Voogdt, 2012)
50
Slagadder thv dijbeen
51
Een kokervormige prothese die wordt ingebracht om de doorgankelijkheid te bevorderen in een bloedvat.
52
Het zachte, binnenste hersenvlies
Een intracerebrale bloeding is gevaarlijker dan een herseninfarct. Ze zijn meestal zeer uitgebreid en
dodelijk, vooral bij patiënten met een chronisch verhoogde bloeddruk. Meer dan 50% van de
patiënten overlijdt binnen enkele dagen. Patiënten die het overleven, vertonen enig herstel van de
hersenfuncties, doordat het lichaam het uitgelekte bloed zal resorberen53. (Limburg & Voogdt, 2012)
Een operatieve ingreep kan iemands leven redden. Het heeft als doel het verwijderen van het bloed
dat zich in de hersenen heeft opgestapeld, zodat de ontstane verhoogde intracraniale druk verlaagd
wordt. Het nadeel van een operatieve ingreep is dat veel van deze patiënten levenslang last hebben
van neurologische symptomen. Dit kan bestaan uit spierzwakte, verlamming, gevoelsverlies aan één
zijde van het lichaam of moeite hebben met het begrijpen en gebruiken van taal. (Limburg & Voogdt,
2012)
De mogelijke chirurgische interventies kunnen zijn schedeltrepanatie of minimale invasieve
neurochirurgie.
2.8.2.2 Subarachnoïdale bloeding

Bij patiënten met een aneurysma zal de wand van de arterie operatief worden geïsoleerd, gedicht of
verstevigd. Deze behandeling wordt ook wel clippen of coilen genoemd.
Deze chirurgische ingrepen zijn technisch moeilijk uit te voeren, waardoor het risico op een fatale
afloop hoog is, zeker wanneer er bewustzijnsdaling of een coma aanwezig is. (Gelmers, 2014)
Het beste tijdstip voor een chirurgische ingreep blijft een onderwerp van discussie. Het grootste deel
van de neurochirurgen wil de operatie binnen de drie dagen na het optreden van de symptomen
uitvoeren, omdat er snel hersenoedeem of een ontsteking kan optreden. De neurologen hebben
liever uitstel van een operatie met 10 of meerdere dagen, omdat de operatief gebonden risico’s dan
lager liggen, maar het vergroot de kans op een bloeding door de langere tussenperiode. Iedere
patiënt wordt individueel geëvalueerd en men zal op basis van de situatie van de patiënt een
beslissing nemen. (neurologie, 2017)
Als men beslist tot een chirurgische ingreep, is de meest gebruikte techniek het plaatsen van een
metalen klem (clipping) rond het aneurysma. Hierdoor vloeit er geen bloed meer naar het
aneurysma, waardoor het risico op scheuren zal afnemen. De clip blijft levenslang aanwezig. Bij
patiënten waar men een clip heeft geplaatst, kan er geen NMR scan worden uitgevoerd.
(Neurologie, 2017)
Een andere techniek is endovasculaire chirurgie (coiling). Dit is het plaatsen van een metalen spiraal
(stent) of coils in het aneurysma. De stent wordt met behulp van een katheter in de arterie
ingebracht en naar het aneurysma gevoerd. Het zorgt ervoor dat de stroomsnelheid van het bloed
verlaagd wordt met als doel het aneurysma te laten ‘tromboseren’. (De Vries, 2006)
Ongeveer 35% van de patiënten die een subarachnoïdale bloeding hebben opgelopen ten gevolge
van een aneurysma, overlijdt na het eerste symptoom als gevolg van ernstige hersenschade. 15%
overlijdt binnen enkele weken door een nieuwe bloeding. De patiënten die het eerste halfjaar
overleven, maar die niet werden geopereerd, hebben elk jaar 3% kans op het ontstaan van een
nieuwe scheur. Bij arterioveneuze malformatie zijn de vooruitzichten gunstiger. (Gelmers, 2014)
53
Opnemen
De meeste chirurgische patiënten herstellen met een volledige terugkeer van mentale en
lichamelijke functies na een subarachnoïdale bloeding, maar soms blijven er neurologische
symptomen als spierzwakte, verlamming, gevoelsverlies aan één zijde van het lichaam of moeite met
het begrijpen en gebruiken van de taal aanwezig. (Limburg & Voogdt, 2012)
3 Introductie
Dit onderdeel is een toelichting over de ontwikkeling van het zorgpad “ beroertezorg” in het Sint –
Andriesziekenhuis te Tielt. Met dit zorgpad wenst men dat de patiënt beter geïnformeerd wordt en
dat de samenwerking tussen verschillende diensten beter op elkaar wordt afgestemd. Dit met het
oog op het verkorten van de ligdagen en een betere samenwerking met extramurale diensten.
Voor de opmaak van het zorgpad werd er gewerkt met het 7-fasenmodel van NKP Leuven. Er is maar
gebruik gemaakt van de eerste 5 fasen, omdat de laatste twee fasen zich focussen op de evaluatie
van het zorgpad.
Dit zorgpad is het eerste zorgpad, waarvan de gebruikelijke structuur van het ziekenhuis niet werd
gevolgd. Er werd gebruik gemaakt van de structuur van de patiëntmappen. Dit omdat de bestaande
zorgpaden van het ziekenhuis zich enkel beperken tot heelkundige operaties. De structuur van deze
zorgpaden zijn dag-gebonden.
De lay-out die hier werd toegepast zal verder in gebruik worden genomen bij zorgpaden die een niet
dag-gebonden schema hebben.
4 Methodiek
4.1 Het zeven fasen model
Voor de uitwerking van het zorgpad werd er gebruikt gemaakt van het 7 fasen model van het
Netwerk Klinische Paden (NKP) Leuven. Dit model zorgt voor de ontwikkeling, implementatie,
evaluatie en continue opvolging van het zorgpad.
4.1.1 Fase 1: Screening
Er werd een werkgroep opgericht om het zorgpad binnen het ziekenhuis tot stand te brengen.
Bij iedere afdeling en arts die betrokken wordt in dit zorgpad werd er gepeild naar de bereidheid tot
samenwerking. Dit gebeurde door het versturen van een email naar iedere deelnemer.
Dit waren hoofdverpleegkundige spoed, dienst spoedgevallen, hoofdverpleegkundige IZ, dienst IZ,
hoofdverpleegkundige neurologie, dienst neurologie, de neurologen, logopedie, ergotherapie,
radiologen en fysiotherapeuten en fysiotherapie.
Na de peiling was iedere deelnemer bereid om samen te werken aan het zorgpad, met uitzondering
van de radiologie. Zij hebben geen respons gegeven op de email. Na telefonisch contact wou er zich
toch iemand engageren, maar deze persoon is nooit gekomen naar de samenkomsten.
Er werden geen uitnodigingen tot deelname verstuurd naar de huisartsen, omdat de prioriteit bij een
goede intramurale samenwerking ligt. Als deze werking op punt staat kan het worden bekeken om
het zorgpad extramuraal uit te breiden.
Er was een bevestiging van iedere deelnemer, maar er moest een kernteam gevormd worden. Het
kernteam is een samenstelling van telkens een verantwoordelijke die werd aanwezen door de
deelnemers. Dit zorgt voor een kleinere groep, waardoor er efficiënter kan worden nagedacht en het
verlaagt de kans op discussies en zorgt voor een snellere besluitvorming.
Dit betekent niet dat de deelnemers geen inspraak hebben in de opmaak van het zorgpad, maar bij
opmerkingen zullen ze deze moeten bespreken hun verantwoordelijke. Deze zal de opmerkingen
meenemen naar de kernvergaderingen.
Het kernteam
 Dr. B. Lamont (neuroloog)

 Dr. G. Descheemaeker (fysiotherpateut)
 Mevr. I. Wanseel (zorgmanager kritische diensten)
 Mevr. K. Deroo (hoofdverpleegkundige IZ)
 Mevr. C. Billiet (Hoofd fysiotherapie)
 Mevr. T. Valcke (Logopediste)
 Mevr. N. Mouton ( verpleegkundige neurologie)
 Mevr. S. Deconinck (verpleegkundige spoed)
 Dhr. W. Vandenbussche (verpleegkundige IZ en initiatiefnemer)
4.1.2 Fase 2 projectmanagement
Op de eerste vergadering (2 februari 2018) werd er eerst toelichting gegeven over het onderwerp
Klinische Zorgpaden. De methodiek die wordt toegepast bij het 7-fasen model werd kort toegelicht
aan het kernteam.
Deze toelichting zorgt ervoor dat het kernteam inzicht krijgt in de verschillende stappen die worden
doorlopen bij de opmaak van een zorgpad. Dit gaat over stilstaan/nadenken welke zorg men wil
aanbieden aan de patiënt en welke doelstellingen men multidisciplinair wil bereiken.
Iedere doelstelling zal worden gekoppeld aan afspraken/taken of activiteiten die moeten worden
uitgevoerd. Dit wordt niet willekeurig genoteerd, maar wel concreet wie, wat, wanneer in het
zorgproces zal uitvoeren.
De vooropgestelde doelstellingen zullen moeten worden gerealiseerd over de verschillende
betrokken afdelingen (spoed, IZ en D2)
Om deze doelstellingen te creëren werd er gebruik gemaakt van de 3 bordenmethodiek. Ieder bord
heeft zijn specifiek doel.
Op het rechtse bord worden de doelstellingen genoteerd die men wil bereiken met het zorgpad.
Het middelste bord is de Time - Task Matrix. Dit bord bevat de activiteiten die later in het klinisch
pad moeten worden opgenomen zoals sleutelinterventies, tussentijdse doelstellingen en de
einddoelstellingen.
Op het linkse bord werd er stilgestaan bij de knelpunten en de onduidelijkheden. Dit gaat over items
die nu aanwezig zijn of die zich in de toekomst kunnen voordoen.
Hieronder volgt de beschrijving van de 3 bordenmethodiek van de vergadering op 2 februari 2018.
Bord 1 Doel - bord
 Doelstelling van het proces
 De verschillende ontslagcriteria verbeteren.

o Sociale dienst inlichten over de mogelijkheden naar ontslag toe.
o Transfercriteria: waaraan moet de patiënt voldoen.

 Doorstroom naar huis/RVT of revalidatiecentrum
o Welke doelen moeten worden behaald voor neuro, fysio, ergo en logo.
o Belangrijk: het opstellen van tussentijdse en einddoelstelling.

 Planning nazorg
 Doelstelling van het project
 Klinische
Triage voor inclusie van patiënten die zich aanbieden met een CVA .
 Service
Na de opname krijgen patiënten en naasten tijdig de nodige informatie en begeleiding
om beslissingen te kunnen nemen. ( infobrochure )
 Team
Alle zorgverleners kunnen de belangrijkste sleutelinterventies van het zorgpad
benoemen en weten de nodige informatie te vinden om deze uit te voeren.
 Financieel
De verblijfsduur in het ziekenhuis wordt beperkt tot wat voor de patiënt strikt
noodzakelijk is.
Bord 2 Time-Task Matrix

 Het in kaart brengen van tijd. Wat is de eigenlijke tijd en wat is de optimale tijd?
Via dossieranalyse
 Taaktoewijzing: Wie doet wat, wanneer, in welke volgorde
o Opname via 100/MUG heeft een ander verloop dan een opname via
huisarts/eigen vervoer.
 Opname 100/MUG:
- Labo/infuus ter plaatse
- Spoedarts wordt verwittigd – neuroloog en radiologie
- Bijna directe doorstroom van de patiënt
 Opname huisarts of eigen vervoer
- Anamnese
- Labo/infuus
- Spoedarts die langskomt, verwittigen neuroloog en later radiologie
o Bij Actilyse: gewichtsbepaling van de patiënt. Bevragen, schatting of exacte
meting.
o EKG afnemen na de medische beeldvorming (CT hersenen, indien geen bloeding

gevolgd door CTangio)
o Cascade van de eerste arts: spoedarts of back up arts
o Bij een eventueel vermoeden van een CVA direct de neuroloog en radiologie op
de hoogte brengen, zodat men zich kan organiseren.
 Bij triage: Bij positieve FAST: verwittig eerst spoedarts en radiologie,
neem pas daarna de parameters.
 Spoedarts neemt eerst contact op met de neuroloog en doet daarna zijn
administratie.
 Wachttijden op spoed proberen te minimaliseren.
o Het parallel laten lopen van handelingen. CVA bundel maken ( alle administratie
bij elkaar)
Als patiënt op CT scan is, kan de actylise al worden opgetrokken en worden
meegegeven, zodat men op radiologie al van start kan gaan.
o Beslissingsbevoegdheid proberen te verlagen door het opnemen van
exclusiecriteria in het zorgpad.
o Definiëren wat pre-hospitaal kan gebeuren.
Zoals labo, infuus… Labo kan zelfs uitgevoerd worden door huisarts.
o Patiënt proberen zo snel mogelijk naar CT scan te krijgen.
 Neurologie/Stroke en IZ opname
o Uitvoeren van een sliktest door de VPK
o Goede positionering ledematen
o Directe opstart van de fysio/logo en ergo
o Opstellen van tussentijdse en einddoelstelling : door wie ?
o Wekelijks neuro overleg en opvolging van de patiënt.
 Ontslag na opname
o Revalidatiecentrum
o Huiswaarts
 Voldoende informatie meegeven aan de familie omtrent CVA.
 Patiënt kan 3x per week ambulant komen naar het ziekenhuis voor
revalidatie (gedurende 12 weken na ontslag).
o RVT
 Documentatie meegeven naar het RVT
 Verwijsbrief voor kiné.
 Doelstellingen van de patiënt.
Bord 3: Knelpunten en vraagtekens
 Wat zijn de knelpunten binnen het systeem nu.

o Triagecode steeds code 2 ( oranje). Dit betekent dat de patiënt om de 10 minuten moet
worden gezien. Dit is om een uitbreidingen of eventueel een nieuw TIA/CVA te
voorkomen.
o Opstellen van exclusiecriteria ( verbetert de wachttijden)
o Administratieve problemen ( versnellen van inschrijving, klevers,…) : mogelijkheid tot
opstarten vooraleer patiënt ingeschreven is.
o Thuismedicatie noteren
o Wat bij een globus? Mag een BS geplaatst worden na het krijgen van Actilyse?
o Verbeteren van de revalidatietijd

 Wat kan er nog verbeteren.
o Indien mogelijk ( financieel). De stroke unit verbeteren. Schermen aan bed. Betere
monitoring.
o Stimulatie van de patiënt
o Infosessies voor vpk, naasten en patiënt
o Infobrochure verbeteren. Opnemen van tips rond logo, ergo en kiné
o Vroeger inschakelen ergo (in overleg met kiné)
o Naasten meer betrekken bij de zorg op de afdeling.
Het tweede punt is het afbakenen van de patiëntpopulatie. Er werden inclusie- en exclusiecriteria
geformuleerd.
 Inclusiecriteria
Iedere patiënt die zich aanmeldt op de spoedafdeling, waarbij men een CVA vermoed en die
wordt bevestigd door een positieve CT hersenen of CT angio.
 Exclusiecriteria
Iedere patiënt met een negatieve CT hersenen en CT angio.
Patiënten die worden getransfereerd naar een ander ziekenhuis, omdat de CVA niet kan worden
behandeld in het Sint – Andriesziekenhuis. Dit kan zijn ten gevolge van hersenbloeding, waarbij
chirurgie noodzakelijk is of bij het uitvoeren van thrombectomie.
Het derde punt was het bepalen van het tijdskader.

Men kon geen tijdskader bepalen voor de duur van het klinisch pad. Iedere patiënt die een CVA
doormaakt zal een individueel traject volgen. De duur van dit traject hangt af van verschillende
factoren zoals de ernst van de CVA, bijkomende pathologieën, de duur van de revalidatie, de opvang
na het ziekenhuis,…
Het volgende punt die aan bod kwam was het bepalen van een tijdsduur op het afwerken van het
zorgpad. Dr. Lamont had graag een uitgewerkte versie gezien eind maart, omdat de deadline van het
projectwerk eind mei is. Daarom zou hij graag voor mei eerst enkele zorgpaden in proef willen
gebruiken, alvorens de definitieve invoer.
Het zorgpad zal eerst intramuraal worden toegepast en indien dit een positieve evaluatie heeft, zal
men kijken om eventueel de huisartsen van de regio Tielt te betrekken bij het zorgpad. Dit met het
oog op het uitbouwen van het zorgpad extramuraal.
Tot slot werd er een volgende bijeenkomst gepland met het kernteam. Dit ging door op 2 maart
2018.
4.1.3 Fase 3: diagnose en observering
Om een beter zicht te krijgen op de huidige werking binnen het ziekenhuis omtrent CVA protocol
werden de betrokken diensten gecontacteerd. Dit gebeurde door persoonlijk contact met de
hoofdverpleegkundigen. Er werd aan iedere dienst gevraagd om hun huidige documenten door te
mailen naar de verantwoordelijke van het zorgpad.
Via deze documenten werd er gekeken welke doelstellingen voor iedere dienst het belangrijkste zijn.
Deze doelstelling zullen worden besproken met het kernteam en eventueel terug worden gebruikt in
het nieuwe zorgpad.
Het vaste sjabloon dat in het ziekenhuis werd gebruikt voor de opmaak van zorgpaden werd
afgewezen. Dit sjabloon was goed voor de opmaak van dag gebonden pathologieën zoals
chirurgische ingrepen, maar kon niet worden toegepast bij dit zorgpad.
Het alternatief voor de opmaak van het zorgpad was het sjabloon dat werd gebruikt als
patiëntenmap. Dit werd al toegepast bij iedere chirurgische ingreep, colonscopies,…, dus werd dit
positief bevonden voor het gebruik van het zorgpad CVA.
Het volgende document dat onder handen werd genomen was het protocol “door to needle”. Dit is
het huidige protocol dat werd toegepast op spoed, wanneer CVA patiënten zich aanmelden. Samen
met de hoofdverpleegkundige van IZ werd dit document herbekeken. Alles werd gecontroleerd op
juistheid en als het nog up to date was. Dit document werd verwerkt in het huidige zorgpad, na de
nodige aanpassingen.
De volgende stap die werd uitgevoerd was ieder document (protocol) afzonderlijk gaan bestuderen.
De protocollen werden onder handen genomen. Data die zinvol was voor de opmaak van het
zorgpad werd uit de documenten gehaald zoals uitvoeren van sliktest, plaatsen van blaassonde na
Actilyse®,…
Het volgende dat werd herbekeken waren alle meetschalen die belangrijk waren voor personen met
een CVA. De meeste schalen waren reeds aanwezig in de documenten zoals MRC schaal, Glasgow
coma schaal, maar NIHSS werd er aan toegevoegd. Dit op vraag van Dr. Lamont.
De verschillende protocollen/procedures die aanwezig waren in het ziekenhuis werden verzameld
zoals de procedure voor de opstart van Actilyse®, aanhoudende hypertensie,… Al deze procedures
werden gecontroleerd op juistheid van informatie en als ze nog voldeden aan de normen die nu
worden gehanteerd. Al de procedures werden doorgemaild naar Dr. Lamont. Hij zou deze bekijken
en terug mailen.
Alles wat nodig was voor de opmaak van een zorgpad werd verzameld. Ieder document is
verschillende malen bekeken geweest. Er kon van start gegaan worden voor de opmaak van het
zorgpad.
Op 2 maart 2018 was er een vergadering met het kernteam. Daar werden alle nodige documenten
voorgelegd en werd er besproken welke structuur er best zou worden gehanteerd.
4.1.4 Fase 4: Ontwikkelingsfase
In deze fase werd het zorgpad gevormd of ontwikkeld. Er werd rekening gehouden met de data die
werd verzameld uit de 3e fase diagnose- en objectivering.
Samen met de zorgmanager (mevr. Wanseele) en de hoofdverpleegkundige IZ ( Mevr. Deroo) werd
gekozen voor een uniforme lay-out die kon worden gehanteerd in het volledige ziekenhuis. Er werd
geopteerd om het sjabloon te gebruiken dat werd toegepast bij de patiëntenmapjes voor heelkunde
en anesthesie. Het is opgemaakt in boekvorm. Hierin kan er meer informatie worden opgenomen
dan in bestaande sjabloon (zie bijlage) voor zorgpaden.
Het zorgpad is een aanvullend document dat bij het basis patiëntdossier wordt toegevoegd. Het is
opgebouwd uit verschillende checklisten. Iedere afdeling heeft zijn eigen checklist, zo kan er
opgevolgd worden wat er gebeurde en wanneer er een handeling is uitgevoerd. Iedere afdeling werd
weergegeven in een andere kleur. Deze kleuren zijn uniform in het ziekenhuis. De kleuren moeten
ervoor zorgen dat de informatie en checklist die nodig is voor de afdeling eenvoudig wordt
teruggevonden.
Achteraan in de bundel bevinden zich de documenten die moeten worden ingevuld door de arts.
Deze consultaties kunnen uit de bundel worden verwijderd door een schuurstrook die aanwezig is.
De laatste bladzijde van de bundel is voorzien van een extra strook, waarin zich de
informatiebrochure bevindt.
Het zorgpad werd tegen eind maart naar iedereen van het kernteam doorgemaild. Ieder lid zal dit
zorgpad voorleggen aan zijn/haar hoofdverpleegkundige. Iedere afdeling zal het zorgpad lezen en
controleren op de juistheid van de data. Indien men vragen had over of opmerkingen rond het
zorgpad kon er via mail worden gecorrespondeerd.
Ieder kernlid noteerde zijn bemerkingen. Bijvoorbeeld zoals Dr. Scheemaeker die ontevreden was
over de grootte van de consultatiebrief die zich achteraan in de bundel bevond. Deze moest worden
aangepast. Dit werd niet gedaan, omdat het praktisch niet mogelijk was. Dit werd dan ook
meegedeeld aan de arts.
Er waren geen grote opmerkingen omtrent opmaak en inhoud van het zorgpad. Het zorgpad werd
goedgekeurd door de neuroloog Dr. Lamont.
De uitwerking van de patiëntenbrochure werd door een kleine groep verpleegkundigen onder
handen genomen. Er was reeds een brochure aanwezig in het ziekenhuis, maar deze had nood aan
enkele aanpassingen. Na de aanpassingen werd deze doorgemaild naar de neuroloog en
goedgekeurd voor gebruik.
4.1.5 Fase 5: Implementatie.
Vooraleer het proefzorgpad werd opgestart:

 Heeft iedere betrokken dienst informatie gegeven in verband met de werking van het
zorgpad.
 Heeft men de overeengekomen afspraken duidelijk herhaald zoals
 Invullen van de checklijsten
 Alleen de voorschriften die zich achteraan in de bundel bevinden kunnen worden
gebruikt
 Meegeven van de informatiebrochure aan de patiënt/naasten
 Heeft iedere hoofdverpleegkundige die betrokken is bij het zorgpad tijdens een
afdelingsvergadering toelichting gegeven over het gebruik van het zorgpad, zodat de
implementatie vlot kon verlopen.
 Heeft iedere afdeling de aanvangsdatum via mail ontvangen van de zorgpadcoördinator
De neurologen zullen bepalen wie er in het zorgpad zal worden opgenomen. In de proefperiode zal
dit niet iedere patiënt zijn die zich aanmeldt met een CVA. Een kleinere populatie zorgt voor een
beter zicht op de werking van het zorgpad.
De vernieuwde patiëntenbrochure werd afgewerkt en zal zich achteraan in de CVA bundel bevinden.
Indien de patiënt niet wordt opgenomen in het zorgpad zal men toch een informatiebrochure krijgen
in verband met de pathologie.
De eerste druk van het zorgpad werd uitgevoerd door het ziekenhuis. Dit om onnodige kosten te
vermijden. Het is mogelijk dat er nog aanpassingen moeten gebeuren na de tussentijdse evaluatie.
Wanneer de proefperiode is afgelopen en de evaluatie van het zorgpad wordt gezien als positief zal
men de definitieve druk laten doorgaan door een gespecialiseerde firma.
Om het zorgpad te evalueren zal men een patiëntentevredenheidsenquête opmaken. Dit zal
gebeuren door het ziekenhuis en niet door de zorgpadcoördinator. Iedere patiënt die werd
opgenomen in het zorgpad zal zo’n enquête invullen. Deze zullen bewaard worden op de afdelingen
en later geëvalueerd worden door de zorgpadcoördinator. Er zal rekening gehouden worden met de
mening van de patiënt alsook met die van de betrokken afdelingen.
4.1.6 Fase 6: Evaluatie
De evaluatie van het zorgpad zal de eerste maal gebeuren na een 3-tal maanden (september). De
zorgpadcoördinator zal de tevredenheidsenquêtes controleren en de negatieve en positieve punten
noteren. Iedere betrokken dienst zal bevraagd worden in verband met het gebruik van het zorgpad.
Ze zullen eveneens de positieve en negatieven punten moeten noteren. Deze zullen samengevoegd
worden met de enquêtes.
Als laatste zal de mening gevraagd worden van de neurologen. Al deze evaluaties zullen gebundeld
worden. De coördinator zal een lijst maken van de positieve en negatieve punten rond het zorgpad.
Dit zal besproken worden in het kernteam. Na de bespreking kunnen er eventueel aanpassingen
gebeuren vooraleer het zorgpad definitief in gebruik kan gaan.
4.1.7 Fase 7: Continue opvolging
In het kernteam zal er besproken worden om de hoeveel tijd het zorgpad zal worden geëvalueerd. In
normale omstandigheden zal dit jaarlijks gebeuren, tenzij er zich recent verandering voordoen
omtrent de behandeling van CVA patiënten.
Discussie
Conclusie
Bibliografie
Caplan, L. R. (2014). Patient information: stroke symptoms and diagnosis. wolter kluwer health , 1-8.
Caplan, L., & Kasner, S. (2017). Overview of the evaluation of stroke. Wolter Kluwer , 1-42.
Council, B. S. (2017). Herken een beroerte. Opgeroepen op Juni 2017, van

www.herkeneenberoerte.be: www.herkenberoerte.be
De Veer, A., Francke, A., Schaap, A., & Hamming, A. (2012). Zorgpaden in de eerste lijn: Voordelen
groter dan nadelen? Tijdschrift voor verpleegkundigen , 29-32.
De Vries, J. (2006). Hoe verloopt de behandeling van een hersenbloeding door middel van
endovasculaire benadering. Bohn stafleu van Loghum .
Devroey, D., Van Casteren, V., & Buntinx, F. (2005). De morbiditeit en mortaliteit van
cerebrovasculaire incidenten in België. Tijdschrijft voor geneeskunde , 1328-1338.
D'hondt, M., De Schepper, J., & De Smet, G. (2007). Evidence based richtlijnen, klinische paden,
zorgprogramma's en zorgprotocollen. Signaal , 4-15.
Edwardson, M., & Dromerick, A. (2017). Ischemic stroke prognosis in adults. Wolter Kluwer , 1-28.
Filho, J. O., & Mullen, M. (2017). Initial assessment and management of acute stroke. Wolters
Kluwer , 1-32.
Furie, K. L., & Hakan, A. (2014). Secondary prevention for specific causes of ischemic stroke and
transient ischemic attack. Wolter Kluwer , 1-12.
Furie, K., & Hakan, A. (2015). Intial evaluation and management of transient ischemic attack and
minor stroke. Wolters Kluwer , 1-19.
Gelmers, H. (2014). Neurologie voor verpleegkundigen. Amsterdam: Gorcum N.V.
Gezondheidszorg, D. -G. (2015). Ontwerp van advies inzake de programmatie van gespecialiseerde
zorgprogramma's ' acute beroertezorg met invasieve procedures". Brussel: FOD Volksgezondheid.
Graven, A., & Tan, E. (2008). Leidt een klinisch pad ook tot efficiëntere zorg? Cordiaal , 154-157.
Huiskes, N., & Schrijvers, G. D. (2010). Het zorgpadenboek. Tilburg: Thoeris.
Kaplan, N. (2014). Antihypertensive therapy to prevent recurrent stroke or transient ischemic attack.
Wolter Kluwer Health , 1-13.
Kerstens, J. (2015). Zorgpaden. Bijzijn - XL , 12-18.
Limburg, P. D., & Voogdt, D. (2012). Zorgstandaard CVA/Tia. Maastricht: Drukkerij Walters.
neurologie, N. v. (2017). Conceptrichtlijn herseninfarct en hersenbloeding. Utrecht: SKMS.
Palm, J. (2011). Leven na een beroerte. Houten: Bohn Stafleu Van Loghum.
Samuels, O., & Filho, J. (2017). Reperfusion therapy for acute ischemic stroke. Wolters Kluwer , 1-48.
Sermeus, W., & Vanhaecht, K. (2002). Wat zijn klinische Paden. Acta Hospitalia , 5-11.
Vanhaecht, K., & Sermeus, W. (2011). 7-fasenmodel voor de ontwikkeling, implementatie, evaluatie
en continue opvolging van zorgpaden. Tijdschrift voor geneeskunde , 473-479.
Vanhaeckt, K., Panella, M., Van Zelm, R., & Sermeus, W. (2010). An overview on the history an
concept of care pathways as complex interventions. International Journal of Care Pathways , 117-
123.
Vlieger, E. -J., Van Der Meijden, W., Maanders, M., & Kalmo, L. (2013). Zorgpaden zoals zorgpaden
bedoeld zijn. KPMG Advisory , 1-4.
Literatuurlijst figuren
Figuur 1 zeven fasen model .................................................................................................................13

Netwerk klinische paden.(2015).zeven fasen model'.geraadpleegd op 11 mei 2017 via www.Nkp.be
Figuur 2 Trombose...............................................................................................................................18
Aderverkalking/atherosclerose.(2015).Trombose'.Geraadpleegd op 17 juni 2017 via
www.medkennis.nl
Figuur 3 Embolie...................................................................................................................................19
Braininjury.(2015).Embolie'.Geraadpleegd op 17 juni 2017 via www.secondsount.org
Figuur 4 Intracerebrale bloeding..........................................................................................................20

Hersenbloeding.(2015).intracerebrale bloeding'.Geraadpleegd op 17 juni 2017 via www.hersenletsel-
uitleg.nl
Figuur 5 Aneurysma.............................................................................................................................21
Brain aneurysma.(2016).Aneurysma'.Geraadpleegd op 15 juni 2017 via www.natural.health-
news.com
Figuur 6 Subduraal hematoom.............................................................................................................22

Hersenaandoening.(2015).Subduraal hematoom'.Geraadpleegd op 20 juli 2017 via
www.hersenletsel-uitleg.nl
Figuur 7 Epiduraal hematoom..............................................................................................................22

Hersenaandoening.(2015).Epiduraal hematoom'.Geraadpleegd op 20 juli 2017 via www.hersenletsel-
uitleg.nl
Figuur 8 FAST........................................................................................................................................25
Wat is een beroerte.(2016).FAST’.Geraadpleegd op 12 juli 2017 via www. herkeneenberoerte.be
Bijlagen
Projectwerk deel A I

Projectwerk Banaba

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Projectwerk Banaba

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

Academiejaar 2017 – 2018

1.7.2 Fase 2: Projectmanagementfase...................................................................................17

De onderzoeksvragen die werden gesteld zijn:

Naast de elektronische bronnen werd er ook wetenschappelijke informatie teruggevonden in

CVA is de afkorting van cerebrovasculair accident.

ZPET is de afkorting van Zorgproces Zelfevaluatie Tool

Time Task Matrix

1 Het klinische zorgpad

De eerste introductie van zorgpaden in de gezondheidszorg vond plaats in de Verenigde Staten in de

1.3.3.1 Gestandaardiseerde4 zorgpaden

1.3.3.2 Patiëntspecifieke zorgpaden of customized zorgpaden

1.3.3.3 Case management

1.4.2 Een zorgpad is evidence –based werken

De basis voor de zorg is gebaseerd op wetenschappelijk bewijs waaruit de belangrijkste medische en

1.4.4 Betrokkenheid van de patiënt

1.5 Voordelen zorgpaden

1.5.1 Verkorting van de doorlooptijd

1.5.2 Toename van de samenhang

1.5.3 Minder kans op fouten

1.5.4 Verlaging van de kosten

1.5.5 Verhoging van de werktevredenheid

Als protocollen9 en richtlijnen10 duidelijk zijn geformuleerd en wanneer de verschillende professionals

1.6 Nadelen zorgpaden

1.6.1 Dehumaniseren12 van de arbeid

1.6.2 Verhoging van de kosten

1.6.3 Verlagen van de werktevredenheid

1.6.4 Afwisseling in werk neemt af

Figuur 1 zeven fasen model,2015

1.7.1 Fase 1: Screeningsfase

Er bestaan diverse mogelijkheden om die informatie te verzamelen, zoals brainstorming15, de

1.7.2 Fase 2: Projectmanagementfase

1.7.3 Fase 3: Diagnosestellings- en objectiveringsfase

▪ de eigen organisatie en het team;

1.7.4 Fase 4: Ontwikkelingsfase

1.7.5 Fase 5: Implementatiefase

1.7.6 Fase 6: Evaluatiefase

1.7.7 Fase 7: Continue- opvolgingsfase

2.3.1 Ischemisch CVA

De belangrijkste oorzaken van herseninfarct

2.3.2 Hemorragisch CVA

2.3.2.1 Intracerebrale bloedingen

Figuur 4 Intracerebrale bloeding,2015

2.3.2.2 Extracerebrale bloedingen

2.3.2.2.1 Een subarachnoïdale bloeding

2.3.2.2.2 Subduraal hematoom

Figuur 6 Subduraal hematoom,2015

2.3.2.2.3 Epiduraal hematoom

Figuur 7 Epiduraal hematoom,2015

2.4 Risicofactoren van een beroerte

2.4.1 Hoge leeftijd

2.4.2 Hoge bloeddruk

2.4.4 Hoog cholesterolgehalte

2.4.7 De overige risicofactoren

Erfelijke aanleg, overgewicht, gebrek aan lichaamsbeweging en overmatig alcoholgebruik.[ CITATION

2.5 De signalen van een cerebrovasculair accident en TIA

2.6 Symptomen van een CVA

Deze problemen kunnen we ordenen volgens:

2.7 Belangrijkste onderzoeken bij een CVA

Het gebied waar de oorzaak ligt.

De patiënt wordt voorzien van elektroden op de borst, saturatiemeter, thermometer en

2.7.8 Duplex halsvaten

2.8.1 Ischemische beroerte

2.8.2 Hemorragische beroerte