kolorowanie.
qxd 3/28/00 2:03 AM Page 1
Robert Urbanski
czarno-bia³ych odbitek
Czarno-bia³y obraz srebrowy daje siê barwiæ na ró¿ne sposoby.
Mo¿emy tego dokonaæ na drodze chemicznej, w procesie zwanym
tonowaniem, któremu podlegaj¹ - choæ w ró¿ny sposób - zarówno
odbitki na pod³o¿u papierowym, jak i polietylenowym. Innym
ciekawym sposobem kolorowania odbitek jest zastosowanie
specjalnych barwników fotograficznych lub kolorowych tuszy,
wnikaj¹cych w g³¹b emulsji papieru. Ten drugi sposób jest jednak
zarezerwowany tylko dla tradycyjnych papierów na pod³o¿u
barytowanym.
TROCHÊ HISTORII
Kolorowanie odbitek by³o bardzo rozpo-
wszechnione w pocz¹tkowych latach istnienia
fotografii. W moim rodzinnym albumie pocze-
sne miejsce zajmuje fotografia dziadka, wykona-
na w latach 30., która zosta³a „uszlachetniona”
w³aœnie poprzez barwny retusz. Niedostêpnoœæ
fotografii barwnej lub jej wysokie koszty powo-
dowa³y, ¿e wówczas fotografowie przynajmniej
w ten sposób starali siê zaoferowaæ klientom na-
miastkê „prawdziwego’’, kolorowego zdjêcia.
Wraz z rozpowszechnieniem siê fotografii barw-
nej zaprzestano barwienia odbitek czarno-bia-
³ych, wrêcz zaczêto traktowaæ tê procedurê jako
przejaw kiczu.
KIEDY KOLOROWAÆ?
Fotografia czarno bia³a znowu powraca do
³ask, a za ni¹ moda na kolorowanie monochro-
matycznych odbitek. Ktoœ mo¿e spytaæ: „po co
barwiæ czarno-bia³e odbitki, skoro mo¿na od ra-
zu wykonaæ kolorowe zdjêcie?” Sceptykom pro-
ponujê obejrzenie albumu wspó³czesnego cze-
skiego artysty Jana Saudka. Pomimo istnienia
fotografii barwnej fotograf ten zdecydowa³ siê
TONOWANIE JEDNOK¥PIELOWE
Zastosowano k¹piel w tonerze czerwonym 2M. Z lewej: odbitka na
papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe (tonowanie 6 minut),
z prawej: odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB (tonowa-
nie 12 minut).
1
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 2
jednak na kolorowanie tradycyjnych czarno-bia-
³ych odbitek, nadaj¹c im swój niepowtarzalny
styl i klimat. Choæ temat jego twórczoœci nie
wszystkim mo¿e przypaœæ do gustu, to nale¿y
przyznaæ, ¿e technika jak¹ stosuje sprawia, i¿ nie
mo¿emy oderwaæ oczu od tych zdjêæ.
Nie namawiam tu nikogo do bezmyœlnego
kopiowania techniki Saudka i kolorowania
wszystkich czarno-bia³ych odbitek. Decyzja
o nadaniu barwy czarno-bia³emu obrazowi sre-
browemu powinna byæ podjêta po g³êbokim na-
myœle. Nie wszystkie zdjêcia zyskaj¹ bowiem
w ten sposób na atrakcyjnoœci. Czasami bywa
wrêcz przeciwnie.
CHEMIKALIA
Oferta chemikaliów przeznaczonych do bar-
wienia odbitek jest wbrew pozorom bardzo sze-
roka. Jednak - ze wzglêdu na ma³e zaintereso-
wanie tymi towarami przeciêtnych nabywców
artyku³ów fotograficznych - pojawiaj¹ siê one
w sklepach niezmiernie rzadko, przez co bêdzie-
my zmuszeni do zaopatrywania siê w nie bezpo-
œrednio u przedstawicieli handlowych firm foto-
chemicznych. Jeœli chodzi o mieszkañców War-
szawy i okolic, to s¹ oni w dosyæ komfortowej
sytuacji, bowiem firmy zajmuj¹ce siê sprzeda¿¹
tych preparatów w³aœnie tu maj¹ swoje siedziby.
Innym pozostaje zamawianie w sprzeda¿y wy-
sy³kowej.
Najszersz¹ ofert¹ odczynników do kolorowa-
nia czarno-bia³ych odbitek dysponuje firma nie-
miecka Tetenal (dystrybutor Tetenal Polska, 02-
482 Warszawa, ul. Szczera 22c, tel./fax 0-
22/817-34-53) oraz brytyjska - Fotospeed (dys-
trybutor Sterling Photographic, 02-370 Warsza-
wa, ul. Bia³obrzeska 13, tel. 0-22/668-65-49,
fax 0-22/668-73-83) du¿y ich wybór oferuje
te¿ Firma Fotograficzna 2M (00-528 Warszawa,
ul. Ho¿a 9, tel. 0-22/621-40-07).
W wymienionych firmach mo¿na kupiæ zesta-
wy do tonowania czarno-bia³ych odbitek na ko-
lor br¹zowy, czerwony niebieski, zielony, ¿ó³ty,
sepiê, itd. Poza tym Fotospeed produkuje barw-
niki do kolorowania odbitek, specjaln¹ maskê
fotograficzn¹ niezbêdn¹ przy selektywnym bar-
wieniu fragmentów obrazu oraz zestaw do wy-
trawiania i wybielania obrazu fotograficznego.
CZYM JEST TONOWANIE?
Tonowanie polega na zmianie sk³adu che-
micznego zwi¹zków tworz¹cych czarno-bia³y
obraz pozytywowy (lub negatywowy). Podczas
tonowania srebro tworz¹ce obraz reaguje z sub-
stancjami wchodz¹cymi w sk³ad k¹pieli odbiela-
j¹cych i tonuj¹cych, tworz¹c nowe zwi¹zki, dziê-
ki którym czarno-bia³a odbitka przyjmuje kon-
kretn¹ barwê.
Czasami tonowanie stosuje siê, aby przed³u-
¿yæ trwa³oœæ monochromatycznych odbitek -
a wiêc w celach archiwalnych. Do tego celu
nadaje siê na przyk³ad toner siarkowy - powsta-
³y w wyniku procesu siarczek srebra jest zdecy-
dowanie bardziej odporny na niekorzystne dzia-
³anie ró¿nych czynników podczas przechowy-
wania zdjêæ ni¿ samo srebro w standardowych
odbitkach czarno-bia³ych.
JAK PRZYGOTOWAÆ
ODBITKI DO TONOWANIA?
Przede wszystkim musimy pamiêtaæ o zacho-
waniu szczególnej czystoœci podczas wykony-
wania odbitek. Wskazane by³o by, abyœmy wszy-
stkie procesy przeprowadzali w œwie¿ych, nie
u¿ywanych jeszcze roztworach. Podczas wyko-
nywania powiêkszeñ nale¿y unikaæ za wszelk¹
cenê dotykania palcami powierzchni papieru, na
której powstanie obraz. Z tego te¿ wzglêdu pole-
cam, aby doko³a naœwietlonego obszaru pozosta-
wiæ wolny margines szerokoœci 1,5-2 cm, za
TONOWANIE JEDNOK¥PIELOWE
Zastosowano k¹piel w tonerze indygo Foma (1+4). Z lewej: odbit-
ka na papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe (tonowanie 3,5 mi-
nuty), z prawej: odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB (to-
nowanie 2,5 minuty).
2
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 3
który bêdziemy mogli chwytaæ odbitkê palcami
bez obawy o pozostawienie odcisków. Trzeba
wiedzieæ bowiem, ¿e pomimo starannego umy-
cia d³oni zawsze na opuszkach palców znajd¹ siê
drobiny ró¿nych substancji (choæby potu czy t³u-
szczu), które mog¹ wnikn¹æ w emulsjê papieru.
Efekt naszego niedbalstwa stanie siê widoczny
dopiero podczas procesu tonowania, kiedy to ju¿
z pewnoœci¹ nie bêdziemy pamiêtaæ, w którym
miejscu procesu obróbki pope³niliœmy b³¹d.
Podczas tonowania gêstoœæ obrazu fotogra-
ficznego ulega pewnym zmianom. W wiêkszoœci
przypadków nieznacznie siê ona zmniejsza -
w niewielkim stopniu dla cieni i w nieco wiêk-
szym dla œwiate³. Ta ró¿na dla cieni i œwiate³
zmiana gêstoœci powoduje wzrost kontrastu
obrazu po zakoñczeniu tonowania. Z tego wzglê-
du zdjêcie, które zamierzamy poddaæ tonowaniu,
powinno byæ nieco mocniej naœwietlone (cie-
mniejsze) i mieæ nieco ni¿sz¹ kontrastowoœæ,
oko³o 0,5-1 gradacji, od zdjêcia, które nie prze-
znaczone do tonowania uznalibyœmy za opty-
malne. Wzrost kontrastowoœci obrazu jest trudny
do okreœlenia i zale¿y g³ównie od rodzaju tonera
TONOWANIE DWUK¥PIELOWE
Po k¹pieli w odbielaczu odbitki poddano kolorowaniu w tonerze
z³otym 2M. Z lewej: odbitka na papierze Ilford Multigrade IV RC
DeLuxe (odbielanie 2 minuty, tonowanie 2 minuty), z prawej:
odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB (odbielanie 1 minu-
ta, tonowanie 2 minuty).
i czasu tonowania. Aby to oceniæ proszê porów-
naæ prezentowane tu zdjêcia, na przyk³ad tono-
wane na z³oto i br¹zowo.
Zdarzaj¹ siê równie¿ przypadki, i¿ podczas to-
nowania gêstoœæ obrazu ulegnie wzrostowi - tak
siê dzieje po reakcji z tonerem sepiowym i nie-
bieskim firmy Fotospeed - wtedy to zdjêcie prze-
znaczone do tonowania powinno byæ naœwietlo-
ne nieco s³abiej.
Tutaj zwracam uwagê na szczegó³owe zapo-
znanie siê z instrukcj¹ producenta danego tonera.
Ostrzegam przed popadaniem w rutynê, zw³a-
szcza gdy mamy do czynienia z nowymi i nie-
znanymi zestawami do tonowania odbitek.
TONOWANIE DWUK¥PIELOWE
Po k¹pieli w odbielaczu odbitki poddano kolorowaniu poprzez na-
s¹czanie tamponem zamoczonym w tonerze siarkowym Tetenal.
Rezultat uzyskany na papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe
(z lewej) i Ilford Ilfobrom Galerie FB (z prawej).
3
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 4

Zdjêcie przeznaczone do tonowania powinno
byæ prawid³owo utrwalone i dobrze wyp³ukane.
Proponujê zastosowanie maksymalnego, zaleca-
nego przez producenta, czasu utrwalania. Je¿eli
natomiast chodzi o czas p³ukania, to nie zaszko-
dzi, gdy przed³u¿ymy go dwukrotnie w stosunku
do czasu zalecanego przez producenta papieru.
Barwa obrazu otrzymanego po tonowaniu za-
le¿y w du¿ej mierze od rodzaju u¿ytego papieru,
jego pod³o¿a i rodzaju emulsji, jak równie¿ za-
stosowanej do jego obróbki chemii. Gdybyœmy
naœwietlili tê sam¹ klatkê negatywu na ro¿nych
rodzajach papierów i poddali je obróbce w ró¿-
nych wywo³ywaczach, a nastêpnie poddali
otrzymane odbitki jednakowej obróbce w tym
samym tonerze, to otrzymalibyœmy wiele ró¿-
ni¹cych siê obrazów. Innymi s³owy, istnieje
mo¿liwoœæ uzyskania ró¿nych odcieni jednej
barwy przy zastosowaniu tylko jednego tonera.
W podanych tu przyk³adach mo¿na porównaæ
rezultaty tonowania uzyskane w przypadku
odbitki na pod³o¿u polietylenowym Ilford Mul-
tigrade IV RC DeLuxe i papierowym Ilford Ilfo-
brom Galerie FB.
szczeniu o bardzo dobrej wentylacji. Szczegól-
nie œmierdz¹cy jest toner siarkowy. Wydaje on
przykry zapach zgni³ych jaj (siarkowodór).
Po przygotowaniu roztworów powinniœmy na-
moczyæ w wodzie przeznaczone do tonowania
odbitki. Unikniemy w ten sposób problemów
z powstawaniem plam, spowodowanym nierów-
nomiernym nasi¹kaniem papieru. Najkorzystniej
by³o by przeprowadzaæ tonowanie bezpoœrednio
po wykonaniu odbitek, po zakoñczeniu p³ukania.
TONOWANIE
JEDNOK¥PIELOWE
Namoczon¹ uprzednio odbitkê zanurzamy
w kuwecie z tonerem i obserwujemy zmiany za-
chodz¹ce w obrazie. Poruszamy delikatnie ku-
wet¹ tak, jak podczas wywo³ywania. Najpierw
zabarwieniu ulegaj¹ najjaœniejsze partie obrazu,
a zaraz potem ciemniejsze. Gdy odbitka zacznie
osi¹gaæ zabarwienie takie, jakiego oczekiwali-
œmy, nale¿y szybko wyj¹æ odbitkê z roztworu
i p³ukaæ pod bie¿¹c¹ wod¹, aby natychmiast
przerwaæ proces tonowania.
Trzeba pamiêtaæ, ¿e podczas przenoszenia
odbitki z tonera do wody, oraz przez pierwsze
kilka sekund p³ukania, proces tonowania trwa
dalej. Dlatego te¿ odbitkê lepiej wyj¹æ z tonera
nieco wczeœniej, zanim osi¹gniemy optymalne
zabarwienie.
Przy tonerach jednok¹pielowych producent
podaje tylko orientacyjne wskazówki dotycz¹ce
czasu tonowania. Zbyt d³ugie przetrzymywanie
odbitki w tonerze prowadzi do du¿ego wzrostu
kontrastu obrazu, a¿ do ca³kowitego ,,wy¿arcia’’
obrazu w œwiat³ach.
TONOWANIE
DWUK¥PIELOWE
Namoczon¹ odbitkê przenosimy do kuwety
z roztworem odbielacza. Tutaj obraz zaczyna
stopniowo rozjaœniaæ siê: najpierw odbieleniu
ulegaj¹ najjaœniejsze partie obrazu, potem naj-
ciemniejsze. Je¿eli przerwiemy proces odbiela-
nia zanim rozjaœnieniu ulegn¹ najciemniejsze
partie obrazu, to podczas k¹pieli tonuj¹cej nie
ulegn¹ one zabarwieniu. Tempo procesu odbiela-

JAK PRZEPROWADZIÆ
PROCES TONOWANIA?
Przed przyst¹pieniem do tonowania przygo-
towujemy roztwory robocze, stosuj¹c siê œciœle
do wskazówek producenta dotycz¹cych kolejno-
œci mieszania poszczególnych odczynników, jak
równie¿ przestrzegaj¹c zasad bezpieczeñstwa
i higieny. Bêdziemy bowiem mieli do czynienia
z substancjami truj¹cymi i ¿r¹cymi (¿elazicyjan-
ki, tiomocznik, wodorotlenek sodowy). Na rê-
kach koniecznie nale¿y mieæ gumowe rêkawice.
Roztwory nale¿y przygotowywaæ w pomie-

TONOWANIE DWUK¥PIELOWE
Po k¹pieli w odbielaczu odbitki poddano kolorowaniu w tomerze
sepiowym 2M. Z lewej: odbitka na papierze Ilford Multigrade IV
RC DeLuxe (odbielanie 1 minuta, tonowanie 5 minut), z prawej:
odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB (odbielanie 5 minut,
tonowanie 4 minuty).

4
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 5
TONOWANIE SELEKTYWNE
Od góry: odbitka na papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe
przed tonowaniem, odbitka przygotowana to selektywnego
tonowania poprzez naniesienie maski Fotospeed, odbitka po
tonowaniu selektywnym w tonerze siarkowym Tetenal.
Zamaskowane zdjêcie poddano k¹pielom (poprzez nas¹czanie
tamponem) w tonerze, odbielaczu i ponownie w tonerze.
nia mo¿emy regulowaæ stê¿eniem k¹pieli odbie-
laj¹cej, na przyk³ad w tonerze siarkowym Tete-
nala stê¿enie odbielacza wynosi od 1+4 do 1+20
(koncentrat + woda). Pamiêtajmy, ¿e przy tono-
waniu dwuk¹pielowym na nasycenie koloru
obrazu ma wp³yw g³ównie d³ugoœæ k¹pieli
odbielaj¹cej.
Podczas odbielania obraz najczêœciej zmienia
barwê na s³omkow¹, choæ nie zawsze tak jest.
W tonerze z³otym firmy 2M obraz w k¹pieli
odbielaj¹cej przyjmuje barwê ciemnoniebiesk¹.
Po zakoñczeniu k¹pieli odbielaj¹cej p³uczemy
odbitkê w bie¿¹cej wodzie przez okres podany
przez producenta. Nastêpnie zanurzamy odbitkê
w k¹pieli tonuj¹cej. Powinna trwaæ tyle, ile zale-
ca producent. Po wyjêciu odbitki z k¹pieli tonu-
j¹cej poddajemy j¹ p³ukaniu.
Firma Tetenal produkuje toner siarkowy, da-
j¹cy piêkne odcienie br¹zu. Jednak ze wzglêdu
na wyj¹tkow¹ szkodliwoœæ stosowanych roz-
tworów (czytaj: okropny smród) zaleca przygo-
towanie roztworów w bardzo ma³ych iloœciach,
rzêdu kilku centymetrów szeœciennych, i nano-
szenie ich na odbitkê przy pomocy tamponików.
Intensywne parowanie spowodowane du¿¹ po-
wierzchni¹ roztworów w kuwetach wymaga³o
by bowiem zastosowania maski przeciwgazo-
wej. Przy stosowaniu tonera siarkowego Tetena-
la, zanim nas¹czymy odbitkê odbielaczem, mo-
¿emy j¹ wstêpnie nas¹czyæ tonerem i potem wy-
p³ukaæ. Czynnoœæ ta spowoduje, ¿e otrzymany
obraz bêdzie ciemnobr¹zowy (delikatne ocie-
plenie czerni).
TONOWANIE
SELEKTYWNE
Istnieje mo¿liwoœæ tonowania tylko wybrane-
go fragmentu zdjêcia. Je¿eli jest to obszar dosyæ
du¿ych rozmiarów, tonowanie mo¿emy wykonaæ
przy pomocy tamponika zamoczonego w tonerze
(b¹dŸ w przypadku zestawów dwuk¹pielowych -
odbielaczu i potem tonerze). Po uzyskaniu za-
mierzonego efektu ca³oœæ p³uczemy w wodzie.
Je¿eli chcemy poddaæ tonowaniu pewne frag-
menty zdjêcia z du¿¹ liczb¹ drobnych szcze-
gó³ów a niemo¿liwe i nieskuteczne staje siê u¿y-
cie tamponu, wtedy warto skorzystaæ z maski fo-
tograficznej firmy Fotospeed. Maska ta jest two-
rzywem sztucznym w p³ynie. Ma ona konsysten-
cjê rzadkiego lakieru i kolor ró¿owy. Poniewa¿
jest przeŸroczysta, doskonale widaæ obraz na ob-
szarze „zamaskowanym”.
Maskê nanosimy na zdjêcie przy pomocy
pêdzelków ró¿nej gruboœci, zale¿nie od wiel-
koœci szczegó³ów. Nale¿y to wykonywaæ zde-
cydowanie i szybko, poniewa¿ maska szybko
wysycha, tworz¹c trwa³¹ i nieprzepuszczaln¹
b³onê na pomalowanym obszarze. Trzeba uni-
kaæ nak³adania kilku warstw maski na raz - wy-
starczy jedna.
5
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 6
MASKOWANIE
Z lewej: nanoszenie maski fotograficznej Fotospeed na odbitkê,
z prawej - zdejmowanie maski po przeprowadzeniu tonowania. Maski nie wolno rozcieñczaæ, gdy¿ uniemo¿-
liwi to jej oderwanie od zdjêcia po zakoñczeniu
tonowania. Producent do³¹cza do maski specjal-
ny p³yn do mycia pêdzli, którego niestety nie
wolno u¿ywaæ do jej rozcieñczania. Je¿eli pod-
czas maskowania pêdzel zacznie zasychaæ, nale-
¿y wyp³ukaæ go w p³ynie, wytrzeæ do sucha
i kontynuowaæ dalej nanoszenie maski. Po kilku
minutach, gdy maska wyschnie, mo¿emy przy-
st¹piæ do tonowania niezamaskowanych partii
obrazu. Po zakoñczeniu tonowania p³uczemy
zdjêcie. Po kilku minutach p³ukania usuwamy
Zestawy chemii u¿yte do tonowania prezentowanych zdjêæ
maskê, podwa¿aj¹c jej krawêdŸ delikatnie pa-
znokciem lub ostrym no¿ykiem (staraj¹c siê nie
uszkodziæ powierzchni zdjêcia), po czym po-
nownie ca³oœæ p³uczemy. Granice miêdzy obra-
zem tonowanym i maskowanym s¹ ostre. Maska
doskonale nadaje siê do zastosowania na ka¿dym
rodzaju papieru fotograficznego, bez wzglêdu na
rodzaj pod³o¿a emulsji i powierzchni.
TONOWANIE SELEKTYWNE
Pokryto mask¹ Fotospeed ca³e t³o w obrazie, po czym poddano to-
nowaniu dwuk¹pielowemu (odbielacz plus toner siarkowy Tetenal)
tylko spychacz. Odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB.
6
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:03 AM Page 7

TONOWANIE MIESZANE
Odbitkê na papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe po zamasko-
waniu t³a mask¹ Fomaspeed poddano tonowaniu dwuk¹pielowe-
mu w tonerze z³otym 2M (odbielanie - tylko œwiat³a obrazu przez
30 sekund, tonowanie 3 minuty). Po zdjêciu maski caly obraz pod-
dano tonowaniu dwuk¹pielowemu w tonerze br¹zowym
2M (odbielanie 4 minuty, tonowanie 5 minut).

emulsjê i pod³o¿e. Dziêki temu œwiat³a obrazu

przyjmuj¹ kolor barwnika.
Bardzo ciekawe efekty daje barwnik retro
AD10 firmy Fotospeed, powoduj¹cy tytoniowe
zabarwienie obrazu. Moczymy odbitkê w roz-
tworze barwnika a¿ do uzyskania po¿¹danego
efektu. Nasycenie barwy regulujemy stê¿eniem
roztworu od 1+9 do 1+29. Po wyjêciu z roztwo-
ru barwnika odbitki nie p³uczemy, a jedynie wy-
cieramy do sucha jej powierzchniê. W przypad-
ku odbitek o powierzchni b³yszcz¹cej mo¿emy
ewentualnie na chwilê zmoczyæ je w wodzie
z dodatkiem Fotonalu, aby ³adnie obciek³y z wo-

TONOWANIE MIESZANE KOLOROWANIE ODBITEK TONOWANIE I KOLOROWANIE

Zdjêcie lewe: odbitkê na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB pod-
Zastosowano tonowanie dwuk¹pielowe w tonerze z³otym 2M i jed-
Barwniki, w odró¿nieniu od tonerów, nie dano tonowaniu dwuk¹pielowemu w tonerze br¹zowym
nok¹pielowe w tonerze indygo Foma. Odbitka na papierze Multi-
2M (odbielanie 4 minuty, tonowanie 5 minut). Zdjecie prawe - po
grade IV RC DeLuxe wchodz¹ w reakcjê chemiczn¹ ze srebrem two- przeprowadzeniu tonowania w tonerze br¹zowym 2M (odbielanie 2
I. Obróbka w tonerze z³otym:
rz¹cym obraz pozytywowy, jedynie zabarwiaj¹ minuty, tonowanie 5 minut) odbitkê poddano dodatkowo k¹pieli
- k¹piel odbielaj¹ca przez 1 minutê, najciemniejsze partie obrazu
w barwniku AD10 Fotospeed (1+15) przez 6 minut.
pozostawiono nieodbielone,
- p³ukanie,
- tonowanie odbielonego obrazu przez 3 minuty, barwa fragmen-
tów nieodbielonych nie zmienia siê (pozostaj¹ czarne),
- p³ukanie.
II. Obróbka w tonerze indygo (1+2) przez 1,5 minuty: obszary nie
poddane tonowaniu na z³oto (cienie) ulegaj¹ zabarwieniu na nie-
biesko lub granatowo.

TONOWANIE MIESZANE
Czarno-bia³e zdjêcie mo¿emy poddaæ tono-
waniu w dwóch tonerach, uzyskuj¹c na obrazie
dwie ró¿ne barwy i odcienie poœrednie. Je¿eli
podczas obróbki w pierwszym tonerze nie prze-
prowadzimy do koñca procesu odbielania odbit-
ki i pozostawimy w cieniach obrazu pewn¹
iloœæ nie przereagowanego srebra, bêdziemy
mogli te miejsca potem poddaæ tonowaniu w in-
nym tonerze.

7
kolorowanie.qxd 3/28/00 2:04 AM Page 8

TONOWANIE I KOLOROWANIE
dy i nie pozosta³y na nich zacieki. Barwnik Odbitkê na papierze Ilford Multigrade IV RC DeLuxe poddano to-
AD10 nadaje siê do kolorowania ka¿dego rodza- nowaniu dwuk¹pielowemu w tonerze sepiowym 2M (odbielanie
1 minuta, tonowanie 4 minuty) i dodatkowo k¹pieli w barwniku
ju papieru. AD10 Fotospeed (1+15) przez 6 minut.
Kolorowanie odbitek mo¿emy przeprowadzaæ KOLOROWANIE PRZY POMOCY TUSZY
równie¿ przy u¿yciu tuszy kreœlarskich. Do tego KREŒLARSKICH
Odbitka na papierze Ilford Ilfobrom Galerie FB.
celu nadaj¹ siê jedynie papiery na pod³o¿u bary-
towanym. Rozcieñczony tusz nanosimy w nie-
wielkich iloœciach na wybrane przez nas frag-
menty obrazu przy pomocy pêdzelka lub, jeœli s¹
to du¿e fragmenty, tamponika. Wskazane jest,
aby odbitkê przed kolorowaniem namoczyæ
w wodzie i wytrzeæ. Po zakoñczeniu kolorowania
pozostawiamy odbitkê do wyschniêcia.

Jak widaæ sposobów na nadanie koloru czar-

no-bia³ym odbitkom jest ca³e mnóstwo. Aby wy-
próbowaæ wszystkie potrzeba by³o by wielu go-
dzin prób i walizki pe³nej pieniêdzy. Proponujê
wiêc na pocz¹tek wybranie jednego lub najwy¿ej
dwóch tonerów - po pewnym czasie bêdziemy
w stanie wypracowaæ uzyskanie przy ich u¿yciu
optymalnych, zadawalaj¹cych nas efektów.
n