‫ﻣﻜﺎﺗﺐ وﻗﻠﻤﺮو ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬

‫)ﺗﺎرﻳﺦ درﻳﺎﻓﺖ ‪ ،1397/02/15‬ﺗﺎرﻳﺦ ﺗﺼﻮﻳﺐ ‪(1397/06/15‬‬

‫ﺑﻬﺰاد ﺛﺎﺑﺘﻲ ﭘﻮر‬

‫ﭼﻜﻴﺪه‬
‫ﺟﺮم ﻳﺎ ﺑﺰه داراي ﻣﻌﻴﺎر و ﺧﺼﻮﺻﻴﺎﺗﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﻋﻤﻞ ﻳﺎ‬
‫ﺗﺮك ﻓﻌﻠﻲ را ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺟﺮم ﻧﺎﻣﻴﺪ‪ .‬آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا و ﺣﻘﻮق ﻛﻴﻔﺮي اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻌﻨﻮان‬
‫ﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﺎ اراﺋﻪ ﻣﻲدﻫﻨﺪ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬در ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ‬
‫در ﻣﻘﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آﻧﻬﺎ ﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﺻﺮﻓﺎً رﻧﮓ ﺟﺰاﺋﻲ و ﺣﻘﻮﻗﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻫﻢ‬
‫ﺷﺎﻣﻞ ﺟﺮم ﻣﻲﺷﻮد و ﻫﻢ اﻧﺤﺮاف و ﻛﺠﺮوي‪ .‬ﭘﺲ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻃﺒﻖ آﺧﺮﻳﻦ ﺑﺮداﺷﺘﻬﺎ‪،‬‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻞ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ اﺳﺖ‪.‬ﺟﺮم و اﻧﺤﺮاف ﺿﻤﻦ اﻳﻨﻜﻪ ﺑﺎ ﻫﻢ ارﺗﺒﺎط دارﻧﺪ ﻣﻔﻬﻮﻣﺎً ﻓﺮق‬
‫ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺟﺮم اوﻻً ﺳﺎﺧﺘﻪ و ﭘﺮداﺧﺘﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً داراي ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻟﺜﺎً اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا ﺗﻮﺳﻂ اﻧﺴﺎﻧﻬﺎ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬اﻣﺎ اﻧﺤﺮاف ﻣﻔﻬﻮﻣﻲ اﺳﺖ اﺧﻼﻗﻲ ـ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻛﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻣﺬﻣﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺑﺪﻧﺒﺎل دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ داراي ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻋﻤﻠﻲ و ﻣﻮﺿﻮﻋﻪ‬
‫ﻧﻤﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻫﺮ دوي ﺟﺮم و اﻧﺤﺮاف ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻌﻀﻲ ﻣﻌﺘﻘﺪ‬
‫‪49‬‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮاغ آﺳﻴﺐﺷﻨﺎﺳﻲ رﻓﺖ ﻛﻪ ﻫﺮ دو ﻧﻮع ﻧﺎﻫﻨﺠﺎري را ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫واژﮔﺎن ﻛﻠﻴﺪي ‪ :‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺑﺰه‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜﺎر‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻛﻴﻔﺮ‬

 ‫ﺑﺨﺶ اول ﻛﻠﻴﺎت‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬رﺷﺘﻪاي از ﻋﻠﻮم ﺟﻨﺎﻳﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ داراي دو ﺟﻨﺒﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺟﻨﺒﻪ ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻫﻨﺠﺎري ـ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﻣﺮاﺟﻌﻪ ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا ﺑﻪ اﻳﻦ ﺟﻨﺒﻪ ﭘﺮداﺧﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺘﺪوﻟﻮژي ـ ﻛﻪ ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻫﺪف ﺧﻮدش )ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎري( از ﻋﻠﻮم‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻋﺪم ﻛﺎراﺋﻲ ﺣﻘﻮق ﺟﺰاي ﻛﻼﺳﻴﻚ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ و ﻋﻠﻲرﻏﻢ اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺰﻫﻜﺎري و ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺧﻮدش را ﻃﻲ‬
‫ﻛﺮد‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ اﻣﺮ ﺳﺒﺐ ﺷﺪ ﻛﻪ ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن و داﻧﺸﻤﻨﺪان ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﻪ اﻳﻦ ﻓﻜﺮ اﻓﺘﺎدﻧﺪ ﻛﻪ ﺳﻮاي‬
‫ﻣﻮاد ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺳﻴﺮ ﺻﻌﻮدي ﺟﺮم ﻧﻴﺰ ﺑﭙﺮدازﻧﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﺑﺘﺪا ﺗﺨﻴﻠﻲ ﺑﻮد و از رﻧﮓ‬
‫ﻓﻠﺴﻔﻲ ﺑﺮﺧﻮردار ﺑﻮد‪ .‬در آﻏﺎز ﻓﻜﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻋﻠﺖ اﻓﺰاﻳﺶ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺿﻌﻴﻒ ﺑﻮدن ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻪ ﺗﺸﺪﻳﺪ ﻣﺠﺎزات از ﻧﻈﺮ ﻛﻤﻲ و ﻛﻴﻔﻲ ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪاي ﺣﺎﺻﻞ‬
‫ﻧﺸﺪ ﺗﺎ اﻳﻨﻜﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﺳﺘﻪ از ﺣﻘﻮﻗﺪاﻧﺎن ﺟﺰاي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺑﺎ ﻛﻤﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﺎن و ﻓﻼﺳﻔﻪ ﺳﻌﻲ‬
‫ﻛﺮدﻧﺪ ﺟﺮم را ﺑﻌﻨﻮان ﺟﻮﻫﺮ ﻣﺠﺮد و اﻧﺘﺰاﻋﻲ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دﻫﻨﺪ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻣﺠﺮم ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻓﻞ‬
‫ﻧﻤﺎﻧﺪﻧﺪ‪ .‬اوﻟﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ ﻣﻘﺎم ﺑﺮآﻣﺪﻧﺪ »ﮔﺮي ‪ (1802-1896) A.M.Guerry‬و »ﻛﺘﻠﻪ‬
‫‪ (1796-1874) A.Quetelet‬ﺑﻮدﻧﺪ‪.‬ﻛﺘﻠﻪ واﺿﻊ آﻣﺎر ﺟﺰاﺋﻲ در دﻧﻴﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻛﺘﻠﻪ ﻳﻚ‬ ‫‪50‬‬
‫ﺣﻘﻮﻗﺪان ﻓﺮاﻧﺴﻮي و ﻣﺆﺳﺲ داﻳﺮة آﻣﺎر ﺟﺰاﺋﻲ در دادﮔﺴﺘﺮي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ در ﺳﺪة‬
‫ﻧﻮزدﻫﻢ ﻣﻴﻼدي ـ ﮔﺮي ﻛﻪ دﻧﺒﺎﻟﻪ رو ﻛﺘﻠﻪ ﺑﻮد در ﻗﺎﻟﺐ آﻣﺎرﻫﺎي ﺟﺰاﺋﻲ ﻛﻪ در واﻗﻊ آﻣﺎر‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺑﻮدﻧﺪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﺟﺮم ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ‪.‬ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ دورة ﻋﻠﻤﻲ آﻏﺎز ﺷﻮد‪ ،‬در ﻃﻮل ﺗﺎرﻳﺦ‬
‫آﺛﺎري از ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻋﻠﻤﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در دورة ﻣﺎﻗﺒﻞ ﻋﻠﻤﻲ ﺷﻴﻮه ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺑﺮﺧﻮرد ﺑﺎ‬
‫ﺟﺮم ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﺳﺘﺪﻻﻟﻬﺎي ذﻫﻨﻲ و ﻓﻠﺴﻔﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﺑﺎ اﻳﻦ روش اﻓﻼﻃﻮن‬
‫‪،‬ارﺳﻄﻮ و در دوران ﺣﺎﺿﺮ »وﻳﻜﺘﻮر ﻫﻮﮔﻮ« و دﻳﮕﺮان ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت زﻳﺎدي را اﻧﺠﺎم دادﻧﺪ و ﻧﻈﺮﻳﺎت‬
‫ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ را اﻇﻬﺎر ﻛﺮدﻧﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻫﻤﮕﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﺑﺎورﻫﺎي ذﻫﻨﻲ اﺳﺖ‪.‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎﺋﻲ ﻛﻪ‬
‫اﻻن از آن ﻳﺎد ﻣﻲﺷﻮد ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪات‪ ،‬آزﻣﺎﻳﺸﺎت و ﺑﺮرﺳﻲﻫﺎي ﺗﺠﺮﺑﻲ در‬
‫ﻣﻘﺎم ﺷﻨﺎﺧﺖ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ ﭘﺪﻳﺪة ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﻨﺪ اول‪ :‬ﺑﺮرﺳﻲ ﭘﺪﻳﺪة ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‬
‫ﻟﻤﺒﺮوزو ﻣﺆﺳﺲ اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻨﺎﺋﻲ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﻳﻚ ﭘﺰﺷﻚ ﺑﻮد و ﻫﻤﺰﻣﺎن ﻳﻚ ﻧﻈﺎﻣﻲ‬
‫ﻫﻢ ﺑﻮد‪ ،‬در داﻧﺸﻜﺪه ﻧﻴﺰ ﺗﺪرﻳﺲ ﻣﻲﻛﺮد‪ .‬او از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﻤﺠﻤﻪﻫﺎي ﻣﺠﺮﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ اﻋﺪام‬
‫ﺷﺪه ﺑﻮدﻧﺪ )‪ 320‬ﺟﻤﺠﻤﻪ( و ﻣﻄﺎﻟﻌﺔ ‪ 5‬ﻫﺰار ﺳﺮﺑﺎزي ﻛﻪ در ﭘﺎدﮔﺎن ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﺘﺎﺑﻲ ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان‬
‫»اﻧﺴﺎن ﺑﺰﻫﻜﺎر« در ﺳﺎل ‪ 1876‬م ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻛﺮد‪ .‬ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ در ﺳﺎل ‪ 1876‬م در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﻛﺘﺎب اﻧﺴﺎن ﺑﺰﻫﻜﺎر ﭘﺎ ﺑﻪ ﻋﺮﺻﻪ وﺟﻮد ﻧﻬﺎد و ﺗﺎﻛﻨﻮن از ﻋﻤﺮ ‪ 120‬ﺳﺎﻟﻪ ﺑﺮﺧﻮردار ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﺑﻌﺪﻫﺎ »ﮔﺎروﻓﺎﻟﻮ« اﻳﻦ رﺷﺘﻪ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ))‪criminologie‬‬
‫ﻋﻨﻮانﮔﺬاري ﻛﺮد‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﺎن واﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﺎن ﻳﻚ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻨﺎم‬
‫»ﺗﻮﭘﻴﻨﺎر« ‪ Topinard‬از ﻛﻠﻤﻪ »ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ« در آﺛﺎر ﺧﻮدش در ﭘﺎﻳﺎن ﺳﺪه ﻧﻮزدﻫﻢ)‪(1879‬‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪ دوم‪ :‬ﻣﻮﺿﻮع و ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ را در ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار دادهاﻧﺪ‪ :‬ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺮﺣﻠﻪ اول وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻄﺮح‬
‫اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﻧﻮن در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ اﮔﺮ ﭼﻪ ﻣﺒﻴﻦ ارادة ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﻫﻤﻮاره ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻊ ﺧﻮد را در ﻧﻘﺾ آن ﻣﻲﺑﻴﻨﻨﺪ‪ .‬در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم ﻗﻮاﻧﻴﻦ وﺿﻊ ﺷﺪه ﺗﻮﺳﻂ ﺑﺨﺸﻲ از ﺟﺎﻣﻌﻪ‬

‫‪51‬‬ ‫ﻣﻮرد ﺗﻌﺪي ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﺰه ﺑﺮوز ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ و ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻛﻪ ﭼﻨﻴﻦ رﺧﺪادﻫﺎﻳﻲ را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫﺎﻳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﻤﻨﻈﻮر ﻣﻤﺎﻧﻌﺖ از ﮔﺴﺘﺮش ﺑﺰه ﻃﺮاﺣﻲ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺿﻤﺎﻧﺖ‬
‫اﺟﺮا در ﺣﻘﻮق ﺟﺰاي ﻛﻼﺳﻴﻚ ﺧﻮد ﻣﺠﺎزات ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ‪ .‬ﺑﺪﻧﺒﺎل ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻣﺠﺎزات در ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺷﺎﻫﺪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﻴﻢ‪ .‬اﻟﺒﺘﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا ﺑﻮﻳﮋه‬
‫زﻧﺪان ﻫﻤﻴﺸﻪ از ﺑﻌﺪ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و اﺻﻼح ﻣﺠﺮم ﺑﺮﺧﻮردار ﻧﻴﺴﺖ‪ .‬ﺑﺎﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﻣﻘﻨﻦ ﺑﺎ ﻣﺸﺎﻫﺪه ﻋﺪم‬
‫ﻛﺎرآﺋﻲ زﻧﺪان‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﺮاﺋﻢ ﺳﺒﻚ زﻧﺪان را ﺣﺬف ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي دﻳﮕﺮي را ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻣﻌﺮوف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺻﻮرت ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار ﻣﺠﺪداً ﻣﺠﺒﻮر‬
‫ﻣﻲﺷﻮد ﺑﺮاي ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺟﺮاﺋﻢ اﻗﺪام ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺪﻳﺪ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﻛﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم را ﺑﻮﺟﻮد‬
‫ﻣﻲآورد‪.‬ﺳﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ ﻳﺎد ﺷﺪه ﻫﻤﻮاره در ﺣﺎل ﭼﺮﺧﺶ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺳﺮﻋﺖ و ﻛﻴﻔﻴﺖ آن ﺑﻪ درﺟﺔ‬
‫ﺗﺤﻮل ﺟﺎﻣﻌﺔ ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ ﺑﺴﺘﮕﻲ دارد‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺟﻮاﻣﻊ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﺑﺰهﻫﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻋﻠﻴﻪ اﻗﺪاﻣﺎت‬
‫ﺻﻨﻌﺘﻲ و در ﺟﻮاﻣﻊ ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﺨﺎﻟﻔﺖ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺧﻼﻗﻲ و ﻣﺬﻫﺒﻲ ﻣﺮﺑﻮط ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اول‪ :‬وﺿﻊ ﻣﻘﺮرات و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺑﺼﻮرت ﻋﺎم‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم‪ :‬وﻗﻮع ﺑﺰه ﻳﺎ ﺟﺮم‪.‬‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺳﻮم‪ :‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي وﻗﻮع ﺟﺮم ﻳﺎ ﺑﺰه‪.‬‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ در اﻳﻦ ﺳﻴﻜﻞ در ﻣﺮﺣﻠﻪ دوم واﻗﻊ ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ‬
‫از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺰه ﻛﻪ در اﺷﻜﺎل ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻣﺘﺼﻮر ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ ﺟﺮاﺋﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﺨﺎص‪ ،‬اﻣﻮال‪ ،‬ﻧﻈﻢ و‬
‫اﻣﻨﻴﺖ ﻋﻤﻮﻣﻲ و ‪ ....‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻣﻮﺿﻮع ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ ﺑﺮﺧﻮردار اﺳﺖ در ﻋﻴﻦ ﺣﺎل ﻧﺴﺒﺖ‬
‫ﺑﻪ وﺿﻊ ﻗﺎﻧﻮن‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬاري‪ ،‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺣﺴﺎس‬
‫اﺳﺖ و ﺑﻴﺸﺘﺮ اوﻗﺎت اﻳﻦ رﺷﺘﻪﻫﺎ را ﺗﺤﺖاﻟﺸﻌﺎع ﺧﻮد ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻤﭽﻨﺎن ﺑﺎ‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و آﺋﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺮﺗﺒﻂ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﻪ دو ﺑﺨﺶ ﻋﻤﻮﻣﻲ و اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ‬
‫ﭘﻴﺮوي از اﺻﻮل ﻛﻠﻲ ﺣﺎﻛﻢ ﺑﺮ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺻﺮف ﻧﻈﺮ از اﺷﻜﺎل آن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﻣﺎ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﺷﻜﺎل ﮔﻮﻧﺎﮔﻮن ﺟﺮم ﻣﻲﭘﺮدازد و ﻗﻠﻤﺮو آن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ زﻣﺎن و ﻣﻜﺎن ﻧﺴﺒﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬در ﻛﺸﻮر اﻳﺮان ﺑﺮ ﺧﻼف ﺟﻬﺎن ﻏﺮب‪ ،‬ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ داﺷﺘﻦ ﺣﻜﻮﻣﺖ ﻣﺬﻫﺒﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬ ‫‪52‬‬
‫ﺣﻮزه وﺳﻴﻌﻲ دارد‪ ،‬زﻳﺮا ﻫﺮ ﻋﻤﻠﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺧﻼف اﺧﻼق ﺣﺴﻨﻪ و ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺷﺮﻋﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻧﻈﺮ ﻗﻠﻤﺮو در ﻣﻜﺎن و زﻣﺎن ﻣﺘﻐﻴﺮ اﺳﺖ‪ .‬از ﻧﻈﺮ ﻛﺎراﺋﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ در ارﺗﺒﺎط‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻧﺰدﻳﻚ ﺑﺎ ﺟﺎﻣﻌﻪ و ﻧﻈﻢ و زﻣﺎﻣﺪاران آن ﻗﺮار دارد‪ .‬ﻣﻴﺰان ﻛﺎراﺋﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺴﺘﮕﻲ ﺑﻪ ﺗﺼﻤﻴﻢ‬
‫ﮔﻴﺮان ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻗﻀﺎﺋﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ دارد‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﭽﻪ ﻣﺘﺄﺛﺮ از ﻣﺎﻫﻴﺖ ﺳﻴﺎﺳﻲ اﻳﺪﺋﻮﻟﻮژﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﻳﻜﻲ از ﺗﻮﺻﻴﻪﻫﺎي ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻲ اﻻﺻﻮل ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﺮم‪ ،‬ﻛﺎﻫﺶ ﺑﺎر‬
‫ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻃﺮﻳﻘﺔ ﺟﺮم زداﺋﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﺮان ﻛﻪ ﻗﻮاﻧﻴﻦ‬
‫ﺷﺮﻋﻲ ﭘﻴﺎده ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻣﺤﺪودي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
 ‫ﺑﻨﺪ ﺳﻮم‪ :‬ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺻﻄﻼح ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﺑﺮاي اوﻟﻴﻦ ﺑﺎر »ﺗﻮﭘﻴﻨﺎر« ‪ Topinard‬داﻧﺸﻤﻨﺪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي در‪1879‬‬
‫ﺑﻜﺎر ﺑﺮد و در ﺳﺎل ‪ 1885‬ﻳﻌﻨﻲ ‪ 6‬ﺳﺎل ﭘﺲ از اﻧﺘﺸﺎر ﻛﺘﺎب ﺗﻮﭘﻴﻨﺎر‪ ،‬ﮔﺎروﻓﺎﻟﻮ ﻗﺎﺿﻲ اﻳﺘﺎﻟﻴﺎﺋﻲ‬
‫ﻛﺘﺎﺑﻲ را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان »ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ« ﻣﻨﺘﺸﺮ ﺳﺎﺧﺖ‪ .‬ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﮔﻮﻧﺎﮔﻮﻧﻲ ﺑﺮاي ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺻﻮرت ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ ذﻳﻼً ﺑﻪ ﺑﺮﺧﻲ از آﻧﻬﺎ اﺷﺎره ﻣﻲﻛﻨﻴﻢ‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از دﻳﺪﮔﺎه دورﻛﻴﻢ‪:‬دورﻛﻴﻢ در ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ‪:‬‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ وﻗﺘﻲ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ واﻛﻨﺸﻲ را اﻳﺠﺎد ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ در ﻋﺮف ﺑﻪ آن واﻛﻨﺶ‬
‫ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻧﻜﺘﻪ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ واژه ﻋﻤﻞ ﻳﺎ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻛﻪ در ﻗﺎﻧﻮن ﻛﺎرﺑﺮد‬
‫ﻧﺪارد و از آن ﺑﻪ »ﺟﻨﺎﻳﺖ« ﺗﻌﺒﻴﺮ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻤﻞ و واﻛﻨﺶ ﻳﻚ اﺻﻄﻼح ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫بـ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻣﻜﺘﺐ اﻃﺮﻳﺶ)ﮔﺮاﺗﺰ(‪:‬ﮔﺪاز‪ ،‬زﻳﻨﮕﻞ‪ ،‬ﻫﺎﺳﺘﺮوﺳﻦ ﻛﻪ ﻣﺆﺳﺴﻴﻦ ﻣﻜﺘﺐ اﻃﺮﻳﺶ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺎﻣﻌﻲ از ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اراﺋﻪ دادهاﻧﺪ‪ .‬آﻧﻬﺎ ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ :‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ رﺷﺘﻪاي اﺳﺖ‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ واﻗﻌﻴﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﭘﺮدازد ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ وﻗﺎﻳﻊ و آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﻜﻠﻲ در‬
‫راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﺮم و ﺑﺮرﺳﻲ دﻓﺎع ﻋﻠﻴﻪ ﺟﺮم ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻤﻲﻣﺎﻧﺪ‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ‪ ،‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﻤﺰﻣﺎن ﺟﺮم‬
‫‪53‬‬ ‫)ﺣﻘﻮق ﺟﺰا(‪ ،‬اﺻﻮل و آﺋﻴﻦﻫﺎي ﺷﻜﻠﻲ )آ‪.‬د‪.‬ك( و ﻫﻢﭼﻨﻴﻦ وﻗﺎﻳﻊ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﺮم را ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ و ﺗﺤﻘﻴﻖ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬در ﻳﻚ ﺟﻤﻠﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﮔﻔﺖ ﻛﻪ از اﻳﻦ دﻳﺪﮔﺎه ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪،‬‬
‫»ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ« را ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ادارات و ارﮔﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ارﺗﺒﺎط ﺑﺎ ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ دارﻧﺪ وﻟﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﻨﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻮاﻣﻞ ﺧﺎرج از ﻓﺮد ﻛﻪ در وﻗﻮع ﺟﺮم دﺧﺎﻟﺖ دارﻧﺪ‪ .‬در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ ﻓﻘﻂ ﻋﻠﻞ و ﻋﻮاﻣﻞ‬
‫ﺧﺎرﺟﻲ ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﺟﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﺮﻛﺐ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﻋﻠﻮم ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺗﻠﻘﻲ‬
‫ﺷﻮد ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﻋﺎم ﺧﻮاﻫﺪ ﺑﻮد ‪ .‬در ﻣﻘﺎﺑﻞ اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻓﺮاﮔﻴﺮ‪ ،‬دﻳﺪﮔﺎه واﺣﺪي ﻧﻴﺰ‬
‫وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﻮﺿﻮع ﺧﺎص ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ج ـ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﺺ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‪:‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ در واﻗﻊ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻘﺎﺑﻠﻪ و ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت رﺷﺘﻪﻫﺎﺋﻲ ﭼﻮن اﻧﺴﺎن ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ و رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬در ﻣﻮرد ﺟﺮم و‬
‫ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ‪ .‬ﺑﺮ اﻳﻦ اﺳﺎس ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺮم ﺑﭙﺮدازد و از ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم ﺟﻬﺖ‬
‫ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺮم اﺳﺘﻔﺎده ﻛﻨﺪ و ﻧﻤﻲﺗﻮان ﺳﺎﻳﺮ ﻋﻠﻮم را ﺗﺤﺖ ﻋﻨﻮان ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ درآورد‪.‬در دﻳﺪﮔﺎه‬
‫ﺗﺤﻘﻘﻲ ﺗﻌﺎرﻳﻒ ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﺑﺮاي ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻴﺎن ﺷﺪه اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺑﻴﺎن آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮدازﻳﻢ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﻨﺎﺋﻲ ﻳﺎ ﭘﺪﻳﺪة ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ را ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻳﻌﻨﻲ ﺟﺮم و اﻧﺤﺮاف ﻳﺎ ﻋﻤﻞ ﺿﺪ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪.‬‬
‫‪2‬ـ اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻣﺤﺾ وﻗﻮع واﻛﻨﺸﻲ را ﺑﺮﻣﻲاﻧﮕﻴﺰد ﻛﻪ آن واﻛﻨﺶ را ﻛﻴﻔﺮ ﻣﻲﻧﺎﻣﻨﺪ و‬
‫ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻳﻦ واﻛﻨﺶ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪) .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ دورﻛﻴﻢ(‬
‫‪3‬ـ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ اﻧﺴﺎن در ﺟﻤﻴﻊ ﺟﻬﺎت ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﺗﺤﻘﻴﻖ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻋﻠﻞ ﺗﻜﻮﻳﻦ و‬
‫ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي اﻳﻦ ﻋﻤﻞ ﻛﻪ ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و از وﺳﻌﺖ زﻳﺎدي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪» .‬ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺳﺘﺎﺳﻴﻮ«‬
‫در اﻳﻦ ﺗﻌﺮﻳﻒ اﻧﺴﺎن از ﻫﻤﻪ ﺟﻬﺎت ﺑﺪﻟﻴﻞ ﺷﻨﺎﺧﺖ‪ ،‬ﺗﻜﻮﻳﻦ و ﻓﺮاﻳﻨﺪ ﻋﻤﻞ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻮرد‬
‫ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ از زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ اﻧﺴﺎن ﺗﺼﻤﻴﻢ ﺑﻪ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺳﭙﺲ آﻧﺮا ﺑﻪ‬
‫ﻣﺮﺣﻠﻪ اﺟﺮا ﻣﻲﮔﺬارد‪ ،‬ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺗﻌﺮﻳﻔﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﺤﻮل ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اراﺋﻪ ﮔﺮدﻳﺪه اﺳﺖ‪ :‬اﺳﺎس ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪه ﺟﻨﺎﺋﻲ ﻳﺎ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻟﻴﻜﻦ ﻗﻠﻤﺮو ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫ﺟﺮم ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ ﻛﺸﻴﺪه ﺷﺪه اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻮﺳﻌﻪ و ﺗﺼﻤﻴﻢ اﻳﻦ ﻋﻠﻢ‬ ‫‪54‬‬
‫ﺷﺪه اﺳﺖ و اﻣﺮوز ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و واﻛﻨﺸﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ ﭘﺪﻳﺪه و‬
‫ارﮔﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ اﺟﺮاي اﻳﻦ واﻛﻨﺸﻬﺎ را ﺑﻪ ﻋﻬﺪه دارﻧﺪ ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﻻزم ﺑﻪ ﺗﺬﻛﺮ اﺳﺖ ﻛﻪ در اﻳﻦ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫دﻳﺪﮔﺎه‪ ،‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﻴﺰ ﻣﻲﮔﻨﺠﺪ‪.‬‬

‫ﺑﺨﺶ دوم ‪ :‬ارﺗﺒﺎط ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺳﺎﻳﺮرﺷﺘﻪ ﻫﺎي ﻋﻠﻮم ﺟﻨﺎﺋﻲ‬
‫اﻟﻒ ـ راﺑﻄﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺟﺮﻣﻴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ‪:‬ﺟﺮﻣﻴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ در واﻗﻊ ﻋﺒﺎرت‬
‫اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﺗﺤﻘﻴﻖ‪ ،‬ﻛﺸﻒ و دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺮمﻳﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ‬
‫در ﻣﺮﺣﻠﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت و دادﺳﺮا ﻛﺎرﺑﺮد دارد‪.‬ﻳﻜﻲ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ ﻳﺎ ﺟﺮمﻳﺎﺑﻲ‬
‫اﻧﮕﺸﺖﻧﮕﺎري اﺳﺖ ﻛﻪ ﻳﻜﻲ از ﺷﻴﻮهﻫﺎي ﻛﺸﻒ و دﺳﺘﮕﻴﺮي ﻣﺠﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺳﻠﺤﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﻴﺰ‬
‫ﻳﻜﻲ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺟﺮمﻳﺎﺑﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺗﻌﻴﻴﻦ آﻟﺖ ﻗﺘﺎﻟﻪ ﺑﻜﺎر ﻣﻲرود‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺮمﻳﺎﺑﻲ‬
 ‫ﻛﻤﻜﻲ اﺳﺖ ﺑﻪ آﺋﻴﻦ دادرﺳﻲ ﻛﻴﻔﺮي در ﺟﻤﻊآوري ادﻟﻪ دﻋﻮا و ﺟﺮم وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎري‪ .‬ﭘﺲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ زﻣﺎﻧﻲ وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﺮﻣﻲ اﺗﻔﺎق اﻓﺘﺎده ﺑﺎﺷﺪ و‬
‫ﺑﻪ ﻛﻤﻚ ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ ﺟﺮم و ﻣﺠﺮم ﻛﺸﻒ ﺷﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪.‬در ﻣﻜﺘﺐ اﻃﺮﻳﺸﻲ ﺟﺮﻣﻴﺎﺑﻲ ﻳﺎ ﭘﻠﻴﺲ‬
‫ﻋﻠﻤﻲ ﻳﻜﻲ از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ وﻟﻲ از آﻧﺠﺎ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻤﻲ ﭘﺪﻳﺪه‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻳﺎ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﻲﭘﺮدازد‪ ،‬در ﺣﺎل ﺣﺎﺿﺮ ﭘﻠﻴﺲ ﻋﻠﻤﻲ رﺷﺘﻪ ﺧﺎﺻﻲ از ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺮمﻳﺎﺑﻲ ﻫﻤﻮاره ﻣﻘﺪم ﺑﺮ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ـ راﺑﻄﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ‪:‬ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ اﺑﺘﺪا و ﺑﻄﻮر ﺳﻨﺘﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﻳﺎ ﻛﻴﻔﺮﻫﺎي ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه و ﺗﺤﻤﻴﻠﻲ ﺑﻪ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ اﻋﻢ از اﻳﻨﻜﻪ ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻠﺐ آزادي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺳﻠﺐ ﺣﻘﻮق و ﻳﺎ ﻣﺤﺪود ﻛﻨﻨﺪه ﺣﻘﻮق ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺪﻧﻲ و‬
‫اﻋﺪام داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﻧﻮع ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت ﻣﺠﺎزات و‬
‫ﻛﻴﻔﺮﻫﺎ و ﺷﻴﻮه اﺟﺮاي آﻧﻬﺎ ﻣﻲﭘﺮداﺧﺖ‪ .‬در ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ اوﻟﻴﻦ ﭼﻴﺰي ﻛﻪ ﺑﻪ ذﻫﻦ ﺗﺪاﻋﻲ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬زﻧﺪان اﺳﺖ وﻟﻲ در ﻛﻨﺎر ﺣﺒﺲ‪ ،‬ﻣﺠﺎزات دﻳﮕﺮي ﻧﻴﺰ وﺟﻮد دارد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ دﻟﻴﻞ ﺑﻮد‬
‫ﻛﻪ رﺷﺘﻪ »ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ« ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪ‪ .‬ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﻟﺐ ﺣﻘﻮق‪،‬‬
‫آزادي‪ ،‬اﻋﺪام و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ‪ .‬ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ در دل ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫‪55‬‬ ‫اﻣﺮوزه ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي داﺧﻠﻲ ﻣﺠﺎزات و ﻃﺮز ﻛﺎر آﻧﻬﺎ‬
‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬در اﻳﻦ ﭼﺎرﭼﻮب‪ ،‬ﺗﺸﻜﻴﻼت زﻧﺪان‪ ،‬اﻧﻮاع ادارات زﻧﺪان‪ ،‬ﺷﻴﻮه اﺟﺮاي ﺣﺒﺲ ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﻋﻠﻢ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﻢ ﭼﻨﻴﻦ ﺗﺒﻌﺎت ﻣﺠﺎزات ﻧﻴﺰ ﺟﺰء ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻣﺜﻞ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫آزادي ﻣﺸﺮوط‪ ،‬ﻋﻔﻮ‪ ،‬ﺗﻌﻠﻴﻖ اﺟﺮاي ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ و ﻛﻠﻴﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﮕﻮﻧﻪاي در اﻳﻦ راﺑﻄﻪ‬
‫ﻣﻄﺮح ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻮﺿﻮع ﻋﻠﻢ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﻫﺪاف ﻛﻴﻔﺮ‪ ،‬اﺻﻼح ﻣﺠﺮم و‬
‫ﺗﺤﻮﻳﻞ ﻳﻚ اﻧﺴﺎن اﺻﻼح ﺷﺪه ﺑﻪ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف ﻛﻴﻔﺮ داراي‬
‫رﺳﺎﻟﺖ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺘﻮاﻧﺪ اﻳﻦ ﻧﻘﺶ را اﻳﻔﺎ ﻛﻨﺪ ﺑﻪ آﮔﺎﻫﻲ ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ ﺑﺰه و‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻧﻴﺎز دارد و ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت را در اﺧﺘﻴﺎر ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻧﺎﭼﺎر اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﺷﻮد‪ .‬از ﻃﺮف دﻳﮕﺮ ﺟﺮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﺑﺮاي ﺑﺮرﺳﻲ ﻛﺎراﺋﻲ و ﻋﺪم ﻛﺎراﺋﻲ ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت و ﻧﺘﺎﻳﺞ ﺧﻮدش اﻳﻦ ﻧﺘﺎﻳﺞ را در زﻧﺪان از‬
‫ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﺣﺒﺲ ﺑﺪﺳﺖ ﻣﻲآورد و ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ در زﻧﺪان اﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ‬
‫ﺑﻪ ﻋﻤﻞ ﻣﻲرﺳﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻧﻈﺮي دارد‪ ،‬ﺣﻴﺜﻴﺖ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ دارد‪.‬‬
‫ﭘﺲ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ و ﻋﻠﻢ اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﺧﺼﻮﺻﺎً ﺑﺎ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ارﺗﺒﺎط ﻧﺰدﻳﻚ و‬
‫ﺗﻨﮕﺎﺗﻨﮕﻲ دارد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ و از ﻃﺮﻳﻖ ﺑﻴﻼﻧﻲ ﻛﻪ اراﺋﻪ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﺸﺎن ﺑﺪﻫﺪ ﻛﻪ ﻓﻼن ﺷﻜﻞ از واﻛﻨﺸﻬﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫ﺟﻨﺒﻪ اﺻﻼﺣﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺟﻨﺒﻪ ﺟﺮمزا دارد‪ .‬اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮﻧﮕﺬار‬
‫ﺗﻮﺻﻴﻪ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ اﻳﻦ ﻧﻮع ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ را از ﻟﻴﺴﺖ اﻧﻮاع ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ ﺣﺬف ﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺜﻞ ﺣﺒﺴﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎه‬
‫ﻣﺪت ﺑﻴﻦ ‪ 3‬ﺗﺎ ‪ 6‬ﻣﺎه ﺑﺮاي ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ و ﺑﺎﻻﺧﺺ ﺑﺮاي ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﻲﺳﺎﺑﻘﻪ ﻗﺒﻞ از اﻳﻨﻜﻪ‬
‫اﺻﻼحﮔﺮ ﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻧﺘﻴﺠﻪ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎس ﺑﻪ ﻣﻘﻨﻦ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ‬
‫ﻛﻪ ﺑﺠﺎي ﺣﺒﺴﻬﺎي ﻛﻮﺗﺎه ﻣﺪت ﺟﺎﻧﺸﻴﻦﻫﺎي دﻳﮕﺮ را ﭘﻴﺪا ﻛﻨﺪ ﺗﺎ ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم‬
‫ﻣﺒﺎرزه ﺷﻮد و ﺷﺎﻳﺪ ﺑﺪﻧﺒﺎل ﭼﻨﻴﻦ ﺗﻮﺻﻴﻪاي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻘﻨﻦ ﻣﺎ در ﺗﺒﺼﺮه ‪ 17‬ﺑﺮﻧﺎﻣﻪ اول ﺗﻮﺳﻌﻪ‬
‫اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ دوﻟﺖ ﺟﻤﻬﻮري اﺳﻼﻣﻲ ﻣﺼﻮب ﺳﺎل ‪ 68‬در ﺧﺼﻮص‬
‫ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺣﺒﺲ ﺗﺎ ‪ 91‬روز ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﺮده اﺳﺖ ﻛﻪ ﻗﺎﺿﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ آﻧﺮا ﺑﻪ ﺟﺰاي ﻧﻘﺪي ﺗﺒﺪﻳﻞ‬
‫ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺗﺒﺼﺮه ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ داراي ﭼﻨﺪ ﻣﻌﻨﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬ ‫‪56‬‬
‫‪1‬ـ ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺗﺮاﻛﻢ ﺟﻤﻌﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي در زﻧﺪاﻧﻬﺎي اﻳﺮان ﭼﻮن ﻇﺮﻓﻴﺖ اﻳﻦ زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻣﺤﺪود‬
‫اﺳﺖ‪.‬‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫‪2‬ـ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم ﺑﻪ ﺟﺎي ﺣﺒﺲ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺗﻜﻤﻴﻞ ﺑﻮدﺟﺔ دادﮔﺴﺘﺮي از ﻃﺮﻳﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﺟﺮﻳﻤﻪﻫﺎي ﻧﻘﺪي‪.‬‬
‫ج ـ راﺑﻄﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا‪:‬اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ و ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻫﺮ دو ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري و ﺗﺒﻌﺎت آن ﻣﻲﭘﺮدازﻧﺪ و در اﻳﻦ ﺧﺼﻮص ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺷﺪهاﻧﺪ‪ ،‬وﻟﻲ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻫﺪﻓﻲ ﺟﺰ‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ دارد‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻞ ﺟﺮم ﻳﺎ ﺟﺮم ﻧﻤﻲﭘﺮدازد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺻﺮﻓﺎً ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﺟﺮم‬
‫و اﺣﺼﺎء اﻧﻮاع ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﻲﭘﺮدازد وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ آﻧﭽﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﺟﺮم و ﻣﺠﺮم وﺟﻮد دارد را ﺑﻄﻮر‬
‫ﻣﻠﻤﻮس ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﻧﺒﺎﻳﺪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ آﻧﭽﻪ ﻛﻪ‬
 ‫ﻣﻄﻠﻮب اﺳﺖ را ﻣﻌﻴﻦ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻋﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﻧﺘﺰاﻋﻲ وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي‬
‫اﺳﺖ ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻧﺒﻮدن ﺟﺮم در ﺟﺎﻣﻌﻪ اﺳﺖ وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را آﻧﮕﻮﻧﻪ ﻛﻪ‬
‫ﻫﺴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺳﻲ و اﻧﮕﻴﺰه ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺟﺮم ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪ اول ‪ :‬ﻣﻮارد ﺗﻘﺎﺑﻞ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫‪1‬ـ ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻗﺎﻧﻮنﮔﺮاﺋﻲ ﻳﺎ رﻋﺎﻳﺖ اﺻﻮل ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪:‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا از ﺟﻤﻠﻪ رﺷﺘﻪﻫﺎﺋﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﻛﻼً‬
‫ﻣﺘﻜﻲ ﺑﻪ ﻗﺎﻧﻮن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ و ﺑﻌﻀﺎً واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ روﻳﺔ ﻗﻀﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬و در ﺧﺼﻮص ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻣﺘﻦ ﻗﺎﻧﻮن‬
‫ﺟﺰاﺋﻲ دﺳﺖ ﻗﺎﺿﻲ و ﭘﮋوﻫﺸﮕﺮ ﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ و او ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﻄﻮر دﻟﺨﻮاه ﺑﻪ ﺗﻌﺮﻳﻒ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا‬
‫ﺑﭙﺮدازد ﺑﻠﻜﻪ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻀﻴﻖ ﺑﻮدن ﺗﻔﺴﻴﺮ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ و ﺗﺸﺮﻳﺢ آن ﺑﭙﺮدازد‪ .‬ﻳﻜﻲ از اﺻﻮل‬
‫اﺳﺎﺳﻲ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﺻﻞ ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﺑﻮدن ﺟﺮاﺋﻢ و ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎﺳﺖ و ﻗﺎﺿﻲ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺒﻴﻨﺪ‬
‫ﻋﻤﻠﻲ ﻛﻪ ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ اﺳﺖ آﻳﺎ ﻣﻨﻄﺒﻖ ﺑﺎ ﻗﺎﻧﻮن ﺟﺰا و روﻳﻪ ﻗﻀﺎﺋﻲ ﻫﺴﺖ ﻳﺎ ﺧﻴﺮ‪ .‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﺎ‬
‫ﺣﻘﻮق‪ ،‬ﻣﺎل و ﺟﺎن اﻓﺮاد در ﺗﻤﺎس اﺳﺖ‪ .‬ﻗﺎﺿﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﻲﺑﺎﻳﺴﺖ در ﺗﻔﺴﻴﺮ ﻗﺎﻧﻮن رﻋﺎﻳﺖ دﻗﺖ‬
‫را ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ و آﻧﺮا ﺑﺎ ﺗﻌﺮﻓﻪ ﻣﺠﺎزات ﺗﻄﺒﻴﻖ ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ از اﻧﻌﻄﺎفﭘﺬﻳﺮي زﻳﺎدي‬
‫ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ وﻗﺘﻲ ﺻﺤﺒﺖ از ﺳﺮﻗﺖ ﻣﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﻋﻤﻞ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﺠﺮد وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻼﻓﺎﺻﻠﻪ ﺑﻪ ﺑﺮرﺳﻲ ﻋﻠﻞ ﺳﺮﻗﺖ ﻛﻪ ﺳﺎرق اﺳﺖ‬
‫‪57‬‬ ‫ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﭼﻮن ﺳﺎرﻗﺎن ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺑﺎ ﻫﻢ ﺷﺒﺎﻫﺖ ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﭘﺲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻳﻚ‬
‫ﻣﻮرد ﻣﻮﺟﺐ اﺷﺎﻋﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﻳﺮ ﺳﺎرﻗﻴﻦ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و آزادﻳﻬﺎي ﻓﺮدي‪:‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا در واﻗﻊ ﺣﻤﺎﻳﺖ و ﺣﻔﺎﻇﺖ از ﺣﻘﻮق ﻣﺎﻟﻲ و‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﺟﺎﻧﻲ اﻓﺮاد را ﺑﺮﻋﻬﺪه دارد و ﻧﻬﺎﻳﺘﺎً از آزادي اﻓﺮاد و ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺣﻔﺎﻇﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ‬
‫ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﺣﻜﺎم ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺘﻮاﻧﻨﺪ ﺑﻪ اﻋﻤﺎل ﺧﻮدﻛﺎﻣﺎﻧﻪ دﺳﺖ ﺑﺰﻧﻨﺪ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﺮاي ﻫﺮ ﻳﻚ‬
‫ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا ﻣﻌﻴﻦ ﻛﺮده اﺳﺖ ﺗﺎ ﻋﻀﻮي از اﻋﻀﺎي ﻗﻮه ﻣﺠﺮﻳﻪ ﻗﺎدر ﺑﻪ ﭘﺎﻳﻤﺎل ﺣﻘﻮق اﻓﺮاد ﺟﺎﻣﻌﻪ‬
‫ﻧﺒﺎﺷﻨﺪ‪.‬‬
‫وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺒﻞ از ﻫﺮ ﭼﻴﺰ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻋﻠﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﻲﭘﺮدازد‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﻫﺪف ﻋﻤﺪه‬
‫ﻛﺸﻒ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮ ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺑﺮاي ﺗﺄﻣﻴﻦ ﻫﺪف ﺧﻮدش و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺑﺰﻫﻜﺎر و اراﺋﻪ ﻃﺮق ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﺮم ﻣﺮﺗﻜﺐ‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻲ ﺷﻮد ﻛﻪ زﻳﺎد ﺑﺎ آزادي ﻓﺮدي ﻫﻤﺎﻫﻨﮕﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺑﺮاي ﻣﺒﺎرزه ﻋﻠﻴﻪ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم‪ ،‬ﺟﺮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺮاﺋﻢ‪ ،‬ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎي ﺣﺒﺲ ﻗﻄﻌﻲ‪ ،‬ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﻮد‪ .‬ﻛﻪ‬
‫در واﻗﻊ ﻋﺪم اﺣﺘﺮام ﺑﻪ آزادي ﻓﺮدي ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻛﺎرآﺋﻲ‪ /‬ﺳﺮﻛﻮب‪:‬ﺳﺮﻛﻮب ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺟﻨﺒﺔ ﻛﻴﻔﺮي داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و‬
‫آﻣﻮزﺷﻲ داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﻜﺎﺗﺐ ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ در ﺧﺼﻮص ﻣﺠﺎزات ﻣﻌﺘﻘﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﺷﻌﺎر‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻋﺪاﻟﺖ اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻧﻪ ﺑﻴﺸﺘﺮ از آﻧﭽﻪ ﻛﻪ ﺿﺮورت اﻗﺘﻀﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫ﺑﻌﺪﻫﺎ ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺤﻘﻘﻲ ﻧﻴﺰ اﻳﻦ اﺻﻞ را ﭘﺬﻳﺮﻓﺖ و اﻳﻦ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﻲ ﭘﺬﻳﺮش ﺣﺪ وﺳﻂ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻً‬
‫ﻣﺴﺌﻠﻪ ﻛﺎراﺋﻲ ﻳﺎ واﻛﻨﺶ ﻋﻠﻴﻪ ﺟﺮم ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﻨﺒﺔ ارﻋﺎب و ﺳﺮﻛﻮب دارد‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ در ﻣﻜﺘﺐ‬
‫ﻛﻼﺳﻴﻚ و ﻧﺌﻮﻛﻼﺳﻴﻚ‪ ،‬ﻣﺮاد از ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻳﺎ ﺟﻨﺒﻪ ارﻋﺎب اﻧﮕﻴﺰي آن‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ در ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻫﺪف از ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻟﺰوﻣﺎً ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻠﻜﻪ‬
‫ﻫﺪف‪ ،‬ﺑﺎزﭘﺮوري و ﺑﺎزآﻣﻮزي ﻣﺤﻜﻮم ﻋﻠﻴﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ از ﻫﺮ راه ﻛﻪ ﻣﻤﻜﻦ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ اﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ‬
‫ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي آﻧﭽﻪ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ را ﺗﻀﻌﻴﻒ ﻛﻨﺪ‬
‫در اﻳﻦ ﺟﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻋﺘﺮاض ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﻇﻬﺎر‬
‫ﺑﻴﻤﺎري اﻗﺪام ﺑﻪ اﻧﺠﺎم اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﺑﺎﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻧﺘﻈﺎر ﭘﺬﻳﺮاﺋﻲ ﻧﻴﺰ از آﻧﻬﺎ وﺟﻮد‬
‫ﺧﻮاﻫﺪ داﺷﺖ‪ .‬در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ آﻧﻬﺎ ﻣﺮﺗﻜﺐ ﺟﺮم ﺷﺪهاﻧﺪ و در ﺻﻮرﺗﻴﻜﻪ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﺑﺎﻳﺪ ﺟﻨﺒﻪ‬ ‫‪58‬‬
‫ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺧﻮد را ﺣﻔﻆ ﻛﻨﺪ‪ .‬وﻟﻲ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﮔﻮﻳﺪ ﻣﻲﺗﻮان از ﺟﻨﺒﻪ ﻧﺎﻣﻄﻠﻮب ﺑﻮدن‬
‫ﻣﺠﺎزات ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﺮد و ﺑﻪ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و آﻣﻮزﺷﻲ ﭘﺮداﺧﺖ ﺣﺎل ﭼﻪ اﻳﻦ ﺑﺎزﭘﺮوري‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ در ﻗﺎﻟﺐ اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ‪.‬‬

‫ﺑﺎ وﺟﻮد ﻣﻮارد اﺧﺘﻼﻓﻲ ﻛﻪ ذﻛﺮ ﺷﺪ ﺟﺰا و ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮﻳﺐ ﺑﻪ ‪ 2‬ﻫﺰار ﺳﺎل ﺑﺎ ﻫﻢ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ‬
‫داﺷﺘﻪاﻧﺪ‪» .‬ﻓﺮي« ﻣﻌﺘﻘﺪ اﺳﺖ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا رﺷﺘﻪاي از رﺷﺘﻪﻫﺎي ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬اﻣﺎ آﻧﭽﻪ ﻣﺴﻠﻢ‬
‫اﺳﺖ اﻳﻨﻜﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪ از ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺧﻮد را دور ﻛﻨﺪ ﭼﻮن ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﺑﺮ‬
‫ﻃﺒﻖ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا دﺳﺘﮕﻴﺮ‪ ،‬ﻣﺤﺎﻛﻤﻪ و ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ در ﭼﻬﺎرﭼﻮب‬
‫ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻋﻤﻞ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﮔﺮ ﭼﻪ اﻣﺮوزه ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﻋﻼوه ﺑﺮ ﺟﺮم اﻧﺤﺮاف را ﻧﻴﺰ ﺷﺎﻣﻞ‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﻛﻤﻚ ﺑﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﺳﺖ و ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻫﻤﻮاره از‬
 ‫ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺘﻔﺎده ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﻣﺴﻠﻤﺎً اﺻﻞ ﻓﺮدي ﻛﺮدن و ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ ﻛﺮدن ﻛﻴﻔﺮ از اﻳﻦ‬
‫ﻣﻮارد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫د ـ راﺑﻄﻪ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ‪:‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ در ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺑﻪ ﻏﻠﻂ در ﻣﻌﻨﺎي ﺳﻴﺎﺳﺖ‬
‫ﻛﻴﻔﺮي ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻫﻤﺎن ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ وﻟﻲ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ اﻋﻢ اﺳﺖ‬
‫از ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻧﻈﺎم ﻛﻴﻔﺮي )ﺣﻘﻮق ﺟﺰا( و ﻳﺎ ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ اﺑﺰارﻫﺎ و ارﮔﺎﻧﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ رﻧﮓ ﻛﻴﻔﺮي‬
‫ﻧﺪارﻧﺪ‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ داراي ﺟﻨﺒﻪ اداري ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪.‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻤﺎي ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ‬
‫ﺳﺮﻛﻮﺑﮕﺮي ﺻﺮف‪ ،‬ﻣﻮﺟﺐ ﺗﻌﺎدل در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ ،‬ﺑﻠﻜﻪ ﻃﺮق ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي و ﻏﻴﺮﻛﻴﻔﺮي‬
‫ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ ﻧﻈﻢ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ را ﺑﺮﻗﺮار ﻧﻤﺎﻳﺪ‪ .‬ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اوﻻً ﻧﺸﺎن داد ﻛﻪ ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻓﺮاد ﺑﺰﻫﻜﺎر‬
‫ﻳﻜﺴﺎن ﻧﻴﺴﺖ و ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﺗﻨﻮع ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻓﺮاد‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜﺎران در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻳﻚ ﻛﻴﻔﺮ واﻛﻨﺶ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﻧﺸﺎن‬
‫ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻳﻚ ﻛﻴﻔﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻨﻮع ﻣﺎﻫﻴﺖ اﻓﺮاد ﺑﺰﻫﻜﺎر ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﺪاﺛﺮ ﻳﻜﺴﺎﻧﻲ ﺑﺮ روي اﻳﻦ‬
‫اﻓﺮاد داﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً اﻋﻤﺎل ﺻﺮف ﺳﺮﻛﻮﺑﻲ‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮي ﻗﻬﺮآﻣﻴﺰﻧﺪ و در ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي ﺧﺎص و ﻋﺎم‬
‫ﻧﻘﺶ ﻣﺜﺒﺘﻲ اﻳﻔﺎ ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬در اﻳﻨﺠﺎ ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻋﻠﻢ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﭘﻴﺸﻨﻬﺎد ﻣﻲﻛﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ‬
‫ﻣﺠﺎزات‪ ،‬ﺗﺪاﺑﻴﺮ دﻳﮕﺮي را ﻧﻴﺰ ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﻛﻨﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ ﻗﺎﺿﻲ اﻣﻜﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﺗﺎ ﺑﺘﻮاﻧﺪ ﺑﻬﺘﺮﻳﻦ ﭘﺎﺳﺦ‬
‫را از ﻗﺎﻧﻮن اﺳﺘﻨﺒﺎط ﻛﻨﺪ و ﺑﻌﻨﻮان ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎران اﻋﻤﺎل ﻛﻨﺪ‪ .‬اﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ در‬
‫‪59‬‬ ‫ﭼﻬﺎرﭼﻮب ﻗﺎﻧﻮن و ﺳﻴﺎﺳﺖ ﻗﻀﺎﺋﻲ و ﻛﻴﻔﺮي ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد ﺑﻠﻜﻪ در ﺳﻴﺎﺳﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻳﻚ‬
‫ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﺳﻴﺎﺳﺘﻲ ﻛﻪ ﻋﻼوه ﺑﺮ اﺑﺰارﻫﺎي ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺑﻪ اﺑﺰارﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﻴﺰ در ﺟﻬﺖ‬
‫ﺟﻠﻮﮔﻴﺮي از ﺟﺮم ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ اﻣﻜﺎنﭘﺬﻳﺮ ﺧﻮاﻫﺪ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﺑﻮد‪ .‬وﻟﻲ در ﻫﺮ ﺣﺎل ﻫﺮ ﺗﻮﺻﻴﻪ و داده ﺟﺮم ﺷﻨﺎﺳﻲ را ﻣﺴﺌﻮﻻن ﻧﻤﻲﺗﻮاﻧﻨﺪ اﺟﺮا ﻛﻨﻨﺪ ﻣﺜﻼً در‬
‫ﻛﺸﻮر ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﺨﺶ ﻋﻤﺪهاي از ﻓﺮاﻧﺴﻮﻳﺎن از ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﺮوش اﻧﻮاع ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ اﻣﺮار‬
‫ﻣﻌﺎش ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ و ﻗﺴﻤﺖ ﻋﻤﺪهاي از ﺻﺎدرات ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬ﺣﺎل ﺟﺮم‬
‫ﺷﻨﺎﺳﻲ راﺑﻄﻪ ﻣﺴﺘﻘﻴﻢ اﻟﻜﻠﻴﺰم را ﺑﺎ ﺑﺰﻫﻜﺎران ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮده اﺳﺖ وﻟﻲ آﻳﺎ دوﻟﺖ ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ‬
‫ﻣﻨﺎﻓﻌﻲ ﻛﻪ از ﻃﺮﻳﻖ درﻳﺎﻓﺖ ﻣﺎﻟﻴﺎت از اﻓﺮادي ﻛﻪ ﺑﻪ ﺳﺎﺧﺖ و ﻓﺮوش ﻧﻮﺷﺎﺑﻪﻫﺎي اﻟﻜﻠﻲ اﺷﺘﻐﺎل‬
‫دارﻧﺪ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ ﻛﻨﺪ؟‬
 ‫ﺑﻨﺪ دوم ‪ :‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﺑﺰﻫﻜﺎراﻧﻪ و ﻣﺠﺮم‬
‫ﺑﺮاي ﭘﻲ ﺑﺮدن ﺑﻪ ﻋﻠﻞ ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎ ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺸﺎﻫﺪه و ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻋﻠﻤﻲ و ﺗﺠﺮﺑﻲ‬
‫ﺑﺎﺷﺪ و روش ﻣﺎ ﻧﻴﺰ ﺑﺎﻳﺪ ﻣﺘﻐﻴﺮ ﺑﺎﺷﺪ و روش ﮔﺮوﻫﻲ ﻛﻪ ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي اﺳﺖ ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده ﻗﺮار‬
‫ﮔﻴﺮد‪.‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺑﺮاي اﻳﻨﻜﻪ ﻧﺘﻴﺠﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻣﺎ داراي ارزش ﺑﺎﺷﺪ ﻣﺴﺘﻠﺰم اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ روﺷﻬﺎي‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎﺗﻲ ﻣﺎ ﻣﺤﻜﻢ و ﻋﻠﻤﻲ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺎ از ﺳﻮﺋﻲ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ روﺑﺮو ﻫﺴﺘﻴﻢ و از ﺳﻮي‬
‫دﻳﮕﺮ ﺑﺎ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻳﻦ دو ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ از ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﻣﺨﺘﻠﻔﻲ ﻧﻴﺎز‬
‫دارﻧﺪ‪.‬اوﻟﻴﻦ اﻧﺠﻤﻨﻲ ﻛﻪ در اﻳﻦ راﺳﺘﺎ ﮔﺎم ﺑﺮداﺷﺖ‪ ،‬ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ در ﺳﺎل‬
‫‪ 1924‬م ﺗﺄﺳﻴﺲ ﺷﺪ و ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ آن ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺧﺘﻲ و ﺗﺮﻏﻴﺐ ﻛﺎرﮔﺰاران دوﻟﺘﻲ ﺑﺮ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از ﺗﻌﻠﻴﻤﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ در ﺗﺪوﻳﻦ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮد‪.‬دوﻣﻴﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫دﻓﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮد ﻛﻪ رﻳﺎﺳﺖ آﻧﺮا »ﻣﺎرك آﻧﺴﻞ« ﺑﻌﻬﺪه داﺷﺖ‪ .‬ﻫﺪف ﻧﻬﺎﺋﻲ آن اﺳﺘﻔﺎده از‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي در ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ در ﻫﻨﮕﺎم ﺗﻨﻈﻴﻢ ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮد‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آن ﺗﺸﻮﻳﻖ‬
‫ﻛﺎرﮔﺰاران ﺑﺮاي ﺑﻬﺮهﺟﻮﺋﻲ از ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ در ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ و ﻟﺤﺎظ ﻣﻔﺎد ﺣﻘﻮق ﺑﺸﺮ در‬
‫ﺳﻴﺎﺳﺖ ﺟﻨﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪.‬ﺳﻮﻣﻴﻦ اﻧﺠﻤﻦ اﻧﺠﻤﻦ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا اﺳﺖ ﻛﻪ ﻫﺪف آن ﮔﺮدﻫﻤﺎﺋﻲ‬
‫ﻣﺘﺨﺼﺼﺎن ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ در زﻣﻴﻨﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا و اﻳﺠﺎد ﺗﺒﺎدل ﻧﻈﺮ ﺑﻴﻦ آﻧﻬﺎ و در ﻧﻬﺎﻳﺖ‬
‫ﻣﺘﺤﺪاﻟﺸﻜﻞ ﻛﺮدن ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺳﺖ‪ .‬اﻳﻦ اﻧﺠﻤﻦ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺰمﻫﺎي‬ ‫‪60‬‬
‫ﻣﺨﺘﻠﻒ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻲﭘﺮدازد وﻟﻲ از ﻧﺘﺎﻳﺞ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻧﻴﺰ ﻏﺎﻓﻞ ﻧﻴﺴﺖ ﺑﻮﻳﮋه ﻳﻜﻲ از‬
‫ﻋﻮاﻣﻞ ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﺑﻮﻳﮋه از ﻧﻈﺮ ﻣﺠﺎزﺗﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺑﻌﺒﺎرت دﻳﮕﺮ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ در ﻗﻮي ﻛﺮدن ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاي ﻛﻴﻔﺮي و ﻏﻴﺮﻛﻴﻔﺮي ﻧﻘﺶ‬
‫ﻋﻤﺪهاي را اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬ﻣﺘﺪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﭼﻨﺪ ﺑﻌﺪي ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد ﻣﺘﺄﺛﺮ از‬
‫ﻣﺘﺪﻫﺎي ﻋﻠﻮم اﻧﺴﺎﻧﻲ راﻳﺞ در ﺳﺪه ﻫﻴﺠﺪﻫﻢ ﻋﺼﺮ روﺷﻨﮕﺮي اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻨﺮو ﻣﺘﺪﻟﻮژي‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ واﺑﺴﺘﻪ ﺑﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮﻳﮋه ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬در واﻗﻊ اﮔﺮ ﭼﻪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ از‬
‫ﻧﻈﺮ ﻣﺘﺪﻟﻮژي ﺑﻪ ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ واﺑﺴﺘﻪ اﺳﺖ‪ ،‬از ﻧﻈﺮ ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺣﺪود ﻣﻮﺿﻮع ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺧﻮد ﺑﻪ‬
‫آﻣﻮزهﻫﺎي ﺣﻘﻮق ﺟﺰا ﻧﻴﺎزﻣﻨﺪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﺎﻋﺚ ﺷﺪه ﻛﻪ ﻋﺪهاي ﺑﮕﻮﻳﻨﺪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫رﺷﺘﻪ ﻣﺴﺘﻘﻠﻲ ﻧﻴﺴﺖ و در واﻗﻊ دو ﻗﻄﺒﻲ اﺳﺖ‪.‬اﻟﺒﺘﻪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم ﻧﻴﺰ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
 ‫ﺳﻮاﻟﻲ ﻛﻪ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ اﻳﻨﺴﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم ﻛﻪ اﻧﺴﺎن اﺳﺖ آﻳﺎ ﻫﻤﺎن روﺷﻬﺎي ﻗﺒﻠﻲ را‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺖ؟ ﭘﺎﺳﺦ ﻣﻨﻔﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم ﺑﻪ اﺻﻮل و روﺷﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ در‬
‫ﻋﻠﻮم ﻣﻘﺪﻣﺎﺗﻲ ﻣﻄﺮح اﺳﺖ‪ ،‬ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬ﻣﺜﻞ ﭘﺰﺷﻜﻲ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ و … ‪.‬‬
‫اﻳﻨﺠﺎﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺎ ﺷﺎﻫﺪ ﻇﻬﻮر رﺷﺘﻪاي ﻫﺴﺘﻴﻢ ﺑﻨﺎ »ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺷﻲ ﻛﺎرﺑﺮدي« ﻳﺎ »ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ«‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺎوي ﺟﻨﺒﻪﻫﺎي ﻧﻈﺮي ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ و ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ ﺑ‪‬ﻌﺪ ﻛﺎرﺑﺮدي‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاي ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم اﻳﻦ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﺑﺎﻟﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ وارد ﻋﻤﻞ ﻣﻲﺷﻮد‪ .‬و ﺑﺎ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده از روﺷﻬﺎي ﭘﺰﺷﻜﻲ ﺑﻪ درﻣﺎن و ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﺠﺮم و ﻧﻮع ﻧﺎرﺳﺎﺋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬ﻳﻜﻲ از ﻣﻨﺎﺑﻊ‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﻛﻤﻲ در ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ اﺳﺘﻔﺎده از رﻳﺎﺿﻲ و ﻣﺤﺎﺳﺒﺎت در ﻫﻨﮕﺎم‬
‫ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﭘﺪﻳﺪه ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ‪.‬ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ داﻧﺸﻤﻨﺪي ﻛﻪ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ را ﻣﻄﺮح ﻛﺮد »ﻛﺘﻠﻪ« ﺑﻮد‪ .‬ﻛﺘﻠﻪ ﺑﻠﮋﻳﻜﻲ‬
‫و ﻫﻤﻜﺎرش »ﮔﺮي« ﻛﻪ ﻓﺮاﻧﺴﻮي ﺑﻮد در ﺳﺎل ‪ 1826‬ﺑﺮاي ﻧﺨﺴﺘﻴﻦ ﺑﺎر آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ را در‬
‫دادﮔﺴﺘﺮي ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﺑﻮﺟﻮد آوردﻧﺪ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﻧﻈﺮ ﮔﺮي و ﻛﺘﻠﻪ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ اﺣﺼﺎء اﻋﻤﺎﻟﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ‬
‫ﺟﺮم ﺗﻠﻘﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺮاي آن ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮا ﭘﻴﺶﺑﻴﻨﻲ ﺷﺪه اﺳﺖ‪.‬آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ داراي اﻧﻮاع ﻣﺨﺘﻠﻒ‬
‫اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺑﺮاﺳﺎس ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﺮﻣﻴﻨﻲ ﻛﻪ در دادﮔﺴﺘﺮي ﻣﻮﺿﻮع‬
‫ﺗﺤﻘﻴﻖ و ﺑﺎزﭘﺮﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪاﻧﺪ ﺑﻪ دﺳﺖ ﻣﻲآﻳﺪ‪.‬در دادﮔﺴﺘﺮي در ﻛﻨﺎر ﺑﺮگ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻳﺎ‬
‫‪61‬‬ ‫ﺣﻜﻢ ﻣﻌﻤﻮﻻً ﺑﺎﻳﺴﺘﻲ ﻓﻴﺸﻬﺎﺋﻲ را ﻣﺄﻣﻮر دﻓﺘﺮ دادﮔﺎه ﭘﺮ ﻛﻨﺪ ﻛﻪ در آﻧﺠﺎ ﻛﻠﻴﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت‬
‫ﻣﺤﻜﻮم ﻣﻨﻌﻜﺲ اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ ﻓﻴﺸﻬﺎ اﺳﺖ ﻛﻪ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﺪ و ﻣﻮرد اﺳﺘﻔﺎده‬
‫ﻣﺤﻘﻖ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻴﻔﺮي داراي ﺗﻘﺴﻴﻤﺎﺗﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﻧﻈﺎم‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻛﻴﻔﺮي اﻳﺮان ﻗﺒﻞ از اﻧﻘﻼب‪ ،‬ﻣﺎ داراي ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺟﻨﺎﻳﺖ‪ ،‬ﺣﻨﺠﻪ و ﺧﻼف ﺑﻮدﻳﻢ‪ .‬ﺑﺮ ﻫﻤﻴﻦ‬
‫اﺳﺎس ﻋﺪاﻟﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻧﻴﺰ داراي ﺳﻪ ﺟﺰء ﺑﻮد‪ ،‬دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺟﻨﺎﺋﻲ‪ ،‬ﺣﻨﺠﻪ و ﺧﻼف ﺑﻮد‪.‬ﻃﺒﻴﻌﺘﺎً‬
‫ﻓﻴﺸﻬﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻫﺮ دﺳﺘﻪ از اﻳﻦ دادﮔﺎﻫﻬﺎ ﭘﺮ ﻣﻲﻛﺮدﻧﺪ از ﻧﻈﺮ ﻧﻮع ﺟﺮم ارﺗﻜﺎﺑﻲ ﺑﺎ ﻫﻢ ﻣﺘﻔﺎوت‬
‫ﺑﻮدﻧﺪ‪ .‬ﺑﻌﺪ از ﺳﺎل ‪ 1364‬ﻛﻪ دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻋﻤﻮﻣﻲ ﺣﺬف ﺷﺪ و دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي ‪ 1‬و ‪ 2‬ﺑﻮﺟﻮد‬
‫آﻣﺪ‪ .‬آﻣﺎر ﻛﻴﻔﺮي ﻛﺸﻮر ﻣﺎ ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲﺷﻮد از ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻬﺎي ﺻﺎدره از دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﻛﻴﻔﺮي ‪ 1‬و ‪2‬‬
‫دادﮔﺎﻫﻬﺎي اﻧﻘﻼب و دادﮔﺎه وﻳﮋه روﺣﺎﻧﻴﺖ اﻣﺎ ﭼﻮن ﻫﻤﻪ ﺗﺤﺖ ﭘﻮﺷﺶ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪،‬‬
‫آﻣﺎري را ﻛﻪ ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ ﻣﻨﺘﺸﺮ ﻣﻲﻛﻨﺪ ﺷﺎﻣﻞ ﻫﻤﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻬﺎ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﺑﻨﺪ ﺳﻮم‪ :‬ﻋﻴﻮب آﻣﺎر دادﮔﺴﺘﺮي‬
‫‪1‬ـ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ وزارت دادﮔﺴﺘﺮي ﺟﺮاﺋﻤﻲ را در ﺑﺮﻣﻲﮔﻴﺮد ﻛﻪ در ﻣﻜﺎن ﻣﻌﻴﻦ و زﻣﺎن ﻣﻌﻴﻦ‬
‫ﺑﻮﻗﻮع ﭘﻴﻮﺳﺘﻪ و ﺑﻄﻮر ﻣﻔﻴﺪ در دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺻﺎﻟﺤﻪ ﻣﻮرد رﺳﻴﺪﮔﻲ ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻨﺪ و ﺑﻪ ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ‬
‫رﺳﻴﺪﻧﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﺎر ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ ﺑﺰﻫﻜﺎري واﻗﻌﻲ ﻛﻪ در ﻳﻚ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد ﻧﻴﺴﺖ‪.‬‬
‫‪2‬ـ آﻣﺎر ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺗﻌﺪاد ﻛﺴﺎﻧﻲ را ﻛﻪ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ ،‬ﻧﺸﺎن ﻧﻤﻲدﻫﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ در ﻣﻮرد ﻣﺤﻞ دﻗﻴﻖ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم‪ ،‬آﻣﺎر ﻗﻀﺎﺋﻲ اﻃﻼﻋﺎﺗﻲ ﻧﻤﻲدﻫﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ داراي‬
‫اﻫﻤﻴﺖ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪4‬ـ آﻣﺎر ﻗﻀﺎﺋﻲ در واﻗﻊ ﺑﻴﺎﻧﮕﺮ روﻳﻪ و ﻋﻤﻠﻜﺮد ﻗﻀﺎت ﻛﻴﻔﺮي اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻗﻀﺎﺗﻲ ﻛﻪ‬
‫ﮔﺮاﻳﺶ ﺑﻪ ﺗﺒﺮﺋﻪ ﻛﺮدن دارﻧﺪ و ﭼﻪ ﺑﺴﺎ ﻗﻀﺎﺗﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ ﺳﺨﺖ ﮔﻴﺮي از ﻛﻴﻔﻴﺎت ﻣﺨﻔﻔﻪ و ﻳﺎ‬
‫ﻣﻜﺎﻧﻴﺰﻣﻬﺎي ﺗﻌﺰﻳﺮي اﺳﺘﻔﺎده ﻧﻤﻲﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﺎر ﺟﻨﺎﺋﻲ وزارت دادﮔﺴﺘﺮي ﺑﺎﻳﺪ ﺑﺎ اﺣﺘﻴﺎط‬
‫ﺗﻠﻘﻲ ﺷﻮد‪.‬‬
‫دوﻣﻴﻦ دﺳﺘﻪ از آﻣﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻣﻨﺒﻌﺚ از ﻗﻮه ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺎر اداره زﻧﺪاﻧﻬﺎ و ﻣﺆﺳﺴﺎت ﺗﺎﺑﻌﻪ‬
‫اﺳﺖ آﻣﺎر زﻧﺪاﻧﻬﺎ از ﻧﻈﺮ ارزش آﻣﺎري‪ ،‬ﺻﺮﻓﺎً ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﻦ ﺑﻪ ﻣﺠﺎزات ﺳﺎﻟﺐ آزادي را ﻧﺸﺎن‬
‫ﻣﻲدﻫﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ آﻣﺎر زﻧﺪاﻧﻬﺎ ﻣﺤﺪودﺗﺮ از آﻣﺎر دادﮔﺴﺘﺮي اﺳﺖ ﭼﻮن ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﻓﺮد ﻣﺠﺮم ﺑﺎ‬
‫ﭘﺮداﺧﺖ ﻣﺠﺎزات ﻧﻘﺪي ﺑﻪ زﻧﺪان ﻧﺮود‪ .‬در ﻛﻨﺎر زﻧﺪاﻧﻬﺎ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﺎت و ﺳﺎزﻣﺎﻧﻬﺎي ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و‬ ‫‪62‬‬
‫ﻣﺮاﻗﺒﺘﻲ وﺟﻮد دارﻧﺪ ﻛﻪ ﻣﺤﻞ ﻧﮕﻬﺪاري اﻓﺮادي ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ در ﻣﻌﺮض ﺧﻄﺮ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم واﻗﻊ‬
‫ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﻣﻌﺘﺎدان ﺑﻪ اﻟﻜﻞ‪ ،‬ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر‪ ،‬روﺳﭙﻴﺎن و ﻏﻴﺮه‪.‬در ﻛﻨﺎر آﻣﺎرﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻧﺎﺷﻲ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫از وزارت دادﮔﺴﺘﺮي اﺳﺖ‪ .‬آﻣﺎرﻫﺎﺋﻲ دارﻳﻢ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ آﻣﺎر ﭘﻠﻴﺴﻲ ﻳﺎ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻇﺎﻫﺮي‬
‫ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻳﻌﻨﻲ ﺗﻌﺪاد اﻓﺮادي ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﺟﺮم و ﺑﺰﻫﻜﺎري و اﻧﺤﺮاف ﺗﻮﺳﻂ ﭘﻠﻴﺲ و ﻧﻴﺮوي‬
‫اﻧﺘﻈﺎﻣﻲ دﺳﺘﮕﻴﺮ ﺷﺪهاﻧﺪ و ﻫﻨﻮز ﺑﻪ ﻣﺮﺣﻠﻪ دادﺳﺮا و ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ ﻧﺮﺳﻴﺪهاﻧﺪ‪ .‬ﻋﻼوه ﺑﺮ آﻣﺎر ﭘﻠﻴﺲ‪،‬‬
‫آﻣﺎر ژاﻧﺪارﻣﺮي ﻫﻢ در ﺣﻜﻢ آﻣﺎر ﭘﻠﻴﺴﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﺮا ﻛﻪ ﭘﺮوﻧﺪه ﭼﻨﻴﻦ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻟﺰوﻣﺎً ﺑﻪ ﻣﺮاﺟﻊ‬
‫ﻗﻀﺎﺋﻲ ارﺳﺎل ﻧﻤﻲﺷﻮد‪ .‬آﻣﺎر دادﺳﺮاي ارﺗﺶ ﻫﻢ ﻗﺎﺑﻞ ﺗﻮﺟﻪ اﺳﺖ ﻛﻪ اﻣﺮوزه در ﻗﻠﻤﺮو ﻗﻮه‬
‫ﻗﻀﺎﺋﻴﻪ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫روش ﻛﻴﻔﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﺟﺮم ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺗﻌﺪاد ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻬﺎ‪ ،‬اﻧﻮاع ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺘﻬﺎ و ﻧﻮع ﺟﺮاﺋﻢ ارﺗﻜﺎﺑﻲ‬
‫ﻳﺎ اﺗﻬﺎﻣﺎت‪ ،‬ﻣﻴﺰان وﻗﻮع ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ اﺳﺖ‪ .‬در روش ﻛﻴﻔﻲ ﺑﺎ ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ و ﻳﺎ ﻣﺴﺘﻘﻴﻤﺎً ﺑﺎ ﺧﻮد ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ‬
‫ﻳﺎ ﺑﺎ ارﮔﺎﻧﻬﺎ ﻳﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻛﻪ ﺑﻌﻨﻮان ﻣﺴﺌﻮﻻن اداره ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻫﺴﺘﻨﺪ ﺳﺮوﻛﺎر دارﻳﻢ‪.‬ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ آرﺷﻴﻮﻫﺎ‬
‫و ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎي ﻛﻴﻔﺮي‪ :‬در ﻳﻚ ﭘﺮوﻧﺪه ﻛﻴﻔﺮي‪ ،‬ﻋﻼوه ﺑﺮ ﻫﻮﻳﺖ ﻣﺘﻬﻢ ﻳﻚ ﺳﻠﺴﻠﻪ اﻃﻼﻋﺎت‬
‫ﺣﻘﻮﻗﻲ و ﻛﻴﻔﺮي وﺟﻮد دارد ﻛﻪ ﻣﻲﺗﻮاﻧﺪ در ﻣﻘﺎم ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪.‬‬
‫ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻳﺎ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ ﻳﻚ دوره ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﺎ ﺣﻮزه ﻗﻀﺎﻳﻲ ﻳﻚ ﺷﻬﺮﺳﺘﺎن ﻣﺮﺑﻮط‬
‫ﻣﻲﺷﻮد‪.‬ﺑﺮرﺳﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻣﻬﺎﺟﺮﻳﻦ و ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ آن ﺑﺎ ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﻮﻣﻴﺎن ﻳﺎ ﺳﻄﻮح ﻃﺒﻘﺎﺗﻲ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ‬
‫ﻳﺎ ﺣﺪ ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ در دﻓﺎﺗﺮ و ادارات دوﻟﺘﻲ‪.‬روش دﻳﮕﺮي ﻛﻪ در ﭼﺎرﭼﻮب ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﻛﻴﻔﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ ،‬ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﻫﺪف روش ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺟﺒﺮان ﻋﻴﻮب‬
‫روﺷﻬﺎي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎﺗﻲ ﻛﻤﻲ‪ .‬ﻣﺜﻼً ﺟﺮﻣﻲ واﻗﻊ ﻣﻲﺷﻮد وﻟﻲ ﻣﻨﻌﻜﺲ ﻧﻤﻲﺷﻮد ﻳﺎ در ﻣﺤﻞ ﻣﺼﺎﻟﺤﻪ‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد و در ﻧﺘﻴﺠﻪ در آﻣﺎر ﻣﻮرد ﻋﻨﺎﻳﺖ ﻗﺮار ﻧﻤﻲﮔﻴﺮد‪ .‬از ﻃﺮﻳﻖ ﻣﺼﺎﺣﺒﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ‬
‫ﻛﻢ وﻛﻴﻒ آن دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪.‬‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﺎن ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ رﻗﻢ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺳﻌﻲ ﻛﺮدهاﻧﺪ ﺑﻪ روﺷﻬﺎﺋﻲ ﻏﻴﺮ از روﺷﻬﺎي ﺳﻨﺘﻲ‬
‫ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﻮﻧﺪ و ﻻاﻗﻞ ﺧﻮاﺳﺘﻪاﻧﺪ ﻣﻘﺪاري از رﻗﻢ ﺳﻴﺎه ﺑﻌﻀﻲ از ﺟﺮاﺋﻢ را ﻛﺸﻒ ﻛﻨﻨﺪ و اﻧﺪﻛﻲ‬
‫‪63‬‬ ‫ﺧﻮد را ﺑﻪ ﺑﺰﻫﻜﺎري واﻗﻌﻲ ﻧﺰدﻳﻚ ﻛﻨﻨﺪ‪ .‬ﺑﺮاي رﺳﻴﺪن ﺑﻪ اﻳﻦ ﻫﺪف دو روش ﺑﻜﺎر ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه‬
‫اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ روش ﭘﺮس و ﺟﻮ ـ اﻳﻦ روش ﻋﺒﺎرت اﺳﺖ از ﺗﻬﻴﻪ ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ و ﺗﻮزﻳﻊ ﺑﻴﻦ ﻳﻚ ﮔﺮوه‪ .‬اﻳﻦ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﭘﺮﺳﺸﻨﺎﻣﻪ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﻮاردي اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﻮردﻧﻈﺮ ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬از اﻳﻦ ﻃﺮﻳﻖ ﻓﺮد ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎدي‬
‫ﻛﻪ دارد ﺑﻮﻗﻮع ﺟﺮم اﻋﺘﺮاف ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺑﻨﺎ ﺑﺮ اﻳﻦ اﻃﻼﻋﺎت ﻣﻲﺗﻮان رﻗﻢ ﺳﻴﺎه را ﺗﺨﻤﻴﻦ زد‪ .‬در اﻳﻦ‬
‫روش اﺻﻞ ﺑﺮ اﻋﺘﻤﺎد و اﻃﻤﻴﻨﺎن ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ ،‬و ﻣﻬﻤﺘﺮﻳﻦ آن در ﺧﺼﻮص ﺑﺰﻫﻜﺎري اﻃﻔﺎل ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪ -2‬روش ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ اﻇﻬﺎرات ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ـ ﺑﺮاﺳﺎس اﻳﻦ روش ﺑﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ اﻣﺎ‬
‫ﻧﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻬﻲ ﻛﻪ ﺟﺮم آن ﺑﻪ اﻃﻼع ﭘﻠﻴﺲ رﺳﻴﺪه ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺤﻘﻘﻴﻦ ﺑﻨﺎ ﺑﻪ ﻣﺼﺎﻟﺤﻲ وﻗﻮع ﺟﺮم را ﺑﻪ‬
‫اﻃﻼع ﭘﻠﻴﺲ ﻧﻤﻲرﺳﺎﻧﻨﺪ و ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﻣﺜﻞ ﺟﺮاﺋﻢ ﻋﻠﻴﻪ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻧﺎﻣﻮس در اﻳﻦ ﺣﻴﻄﻪ ﻗﺮار‬
‫ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ .‬از اﻳﻦ ﺟﺎ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ ﻳﻚ ﻓﺮﻣﻮل ﻣﻬﻢ دﺳﺖ ﻳﺎﻓﺖ‪ .‬رﻗﻢ ﺳﻴﺎه ‪ +‬ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻇﺎﻫﺮي =‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري واﻗﻌﻲ‬
‫ﺑﻨﺪ ﭼﻬﺎرم ‪:‬ﻃﺒﻘﺎت ﺑﺰﻫﻜﺎري‬
‫اﻳﻦ ﻃﺒﻘﺎت ﻣﻌﻴﺎر دﻳﮕﺮي اﺳﺖ‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜﺎري را ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ دو ﻃﺒﻘﻪ ﻣﻲﺗﻮان ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮد‪:‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﻬﻢ و ﺑﺎ اﻫﻤﻴﺖ‬
‫ب ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ و ﺑﻲ ﺧﻄﺮ‪.‬‬
‫اﺑﺘﺪا ﺑﺎﻳﺪ ﻣﻌﻴﺎر ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﻬﻢ را ﻣﺸﺨﺺ ﻛﺮد‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﻣﻌﻴﺎر ﻗﺎﻧﻮﻧﻲ‪ :‬ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﺤﺪودي در ﺻﻼﺣﻴﺖ دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي ‪ 1‬و ﺟﺮاﺋﻢ ﻛﻢ اﻫﻤﻴﺖ در‬
‫ﺻﻼﺣﻴﺖ دادﮔﺎه ﻛﻴﻔﺮي ‪ 2‬ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﭘﻴﺎﻣﺪﻫﺎي ﺟﺮم‪ :‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ اﺧﺘﻼس وﺳﻴﻊ در ﻗﻠﻤﺮو ﺟﺮاﺋﻢ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﺤﺴﻮب ﻣﻲﺷﻮد و‬
‫ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ ﻋﻈﻴﻢ ﻧﻴﺰ ﺧﻄﺮﻧﺎك ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻫﺮ ﭼﻨﺪ اﺣﺴﺎﺳﺎت ﻋﻤﻮﻣﻲ را ﺟﺮﻳﺤﻪ دار ﻧﻜﻨﺪ‪.‬‬
‫ب ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻛﻞ ﻳﺎ ﻣﺠﻤﻮع ﺟﻨﺎﺋﻲ ﺑﺎ ﺻﺮﻓﻨﻈﺮ از ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت آن‪:‬آﻣﺎر ﻛﻞ ﻓﺎﻳﺪهاي ﻧﺪارد اﻣﺎ‬
‫آﻣﺎر ﺑﺨﺶ ﻣﻮﺛﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﻛﻪ در راﺑﻄﻪ ﺑﺎ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر اﺳﺖ ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ ﻛﻪ ﺑﺮاي‬
‫رﺳﻴﺪن ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻣﺨﺪر ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻣﺜﻼً ﻳﻚ ﻣﻌﺘﺎد ﻣﻤﻜﻦ اﺳﺖ ﺑﺮاي ﺗﻬﻴﻪ ﻣﻮاد اﻓﻴﻮﻧﻲ اﻗﺪام‬
‫ﺑﻪ ﺧﻮدﻓﺮوﺷﻲ‪ ،‬ﺳﺮﻗﺖ و ‪ ......‬ﻧﻴﺰ ﺑﻨﻤﺎﻳﺪ‪.‬‬ ‫‪64‬‬
‫ج ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺧﺪﻋﻪ آﻣﻴﺰ ﻳﺎ ﺣﻴﻠﻪ ﮔﺮاﻧﻪ‪:‬ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ‬
‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺟﺮاﺋﻢ ﻋﻠﻴﻪ اﺷﺨﺎص را در ﺑﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮد و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ ﻟﺤﺎظ ﺑﺮاي اﻳﻦ ﻧﻮع ﺟﺮاﺋﻢ ﺷﺪﻳﺪﺗﺮﻳﻦ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﻣﺠﺎزات را ﻣﺒﺘﻨﻲ ﺑﺮ زور و از ﻃﺮﻳﻖ ﻳﺪي در ﻧﻈﺮ ﻣﻲﮔﻴﺮﻧﺪ‪ ،‬اﻣﺎ ﺟﺮاﺋﻢ ﺧﺪﻋﻪ آﻣﻴﺰ ﺟﺮاﺋﻤﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺣﺎﺻﻞ ﻣﺤﺎﺳﺒﻪ اﻓﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫دـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻳﻘﻪ ﺳﻔﻴﺪ‪:‬اﻳﻦ اﻓﺮاد ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ وﺿﻊ ﻇﺎﻫﺮي آراﺳﺘﻪاي ﻛﻪ دارﻧﺪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان‬
‫ﻣﻌﺮوف ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ و ﺣﺎل آﻧﻜﻪ ﺟﺮاﺋﻢ ﺧﺸﻮﻧﺖ آﻣﻴﺰ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ ﻃﺒﻘﻪ ﻛﺎرﮔﺮ و زﺣﻤﺘﻜﺶ‬
‫ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪ .‬ﻳﻘﻪ ﺳﻔﻴﺪﻫﺎ ﻛﺴﺎﻧﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ ﻛﻪ داراي ﻧﻔﻮذ اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬ﺳﻴﺎﺳﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫و در ﻣﻘﺎﺑﻞ ﻗﺎﻧﻮن راه ﻓﺮار را ﻣﻲداﻧﻨﺪ ﻣﺜﻞ ﺗﻘﻠﺒﺎت ﻣﺎﻟﻴﺎﺗﻲ و ﺟﺮاﺋﻢ ﻛﺎﻣﭙﻴﻮﺗﺮي‪.‬‬
 ‫ه ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻓﺮدي‪ ،‬ﺑﺰﻫﻜﺎري ﮔﺮوﻫﻲ‪:‬ﺑﺰﻫﻜﺎري ﮔﺮوﻫﻲ ﻧﺎﺷﻲ از‪ ،‬ﺗﺒﻌﻴﺖ ﺑﺰﻫﻜﺎران از ﺗﺤﻮل‬
‫و ﺗﺮﻗﻲ و ﺗﻮﺳﻌﻪ ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫و ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري اﺗﻔﺎﻗﻲ ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺣﺮﻓﻪاي )ﺑﻌﺎدت( در اﻳﻨﺠﺎ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم ﻣﻮرد ﻧﻈﺮ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ي ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري زﻧﺎن ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﺮدان‪:‬‬
‫ﺑﻪ ﻣﻮازات ﺷﺮﻛﺖ زﻧﺎن در ﺟﺎﻣﻌﻪ ﻧﺮخ ﺑﺰﻫﻜﺎري آﻧﺎن ﻧﻴﺰ اﻓﺰاﻳﺶ ﻣﻲﻳﺎﺑﺪ‪ .‬زﻧﺎن در ﺑﺨﺶﻫﺎي‬
‫ﺧﺎﺻﻲ از ﺟﺮاﺋﻢ ﺣﻀﻮر دارﻧﺪ‪ .‬ﻣﺎﻧﻨﺪ ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦ‪ ،‬ﻧﻮزادﻛﺸﻲ‪ ،‬ﻣﺴﻤﻮم ﻛﺮدن‬
‫ن ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري اﻃﻔﺎل ـ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺑﺰرﮔﺴﺎﻻن‪:‬‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري اﻃﻔﺎل اﻣﺮوزه از اﻫﻤﻴﺖ وﻳﮋهاي ﺑﺮﺧﻮردار ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﻪ ﻣﻨﻈﻮر ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ارﺗﻜﺎب‬
‫ﺟﺮاﺋﻢ در آﻳﻨﺪه‪.‬‬
‫ﺑﻨﺪ ﭘﻨﺠﻢ‪ :‬ﻋﻮاﻣﻞ رواﻧﻲ ﺟﺮم‬
‫ﺟﻬﺖ ﺷﻨﺎﺧﺖ ﺑﻬﺘﺮ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ و ﻣﺠﺮﻣﻴﺖ ﺑﺎ اﻟﻬﺎم از ﺗﺰ »ﻟﻤﺒﺮوزو« و ﻣﻜﺘﺐ اﻧﺴﺎﻧﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﻨﺎﺋﻲ و ﻣﻜﺘﺐ ﺗﺤﻘﻘﻲ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﺎﻳﺪ ﺳﺮاغ ﻋﻮاﻣﻞ زﻳﺴﺘﻲ و رواﻧﻲ و وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮدي رﻓﺖ‪:‬‬
‫وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮدي ﺑﺮ دو ﻗﺴﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪:‬‬
‫‪1‬ـ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮدي ذاﺗﻲ‪2 .‬ـ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮدي اﻛﺘﺴﺎﺑﻲ‪.‬‬
‫‪65‬‬ ‫‪1‬ـ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎي ﻓﺮدي ذاﺗﻲ‪ :‬اﻳﻦ وﻳﮋﮔﻴﻬﺎ ﻣﺎدرزادي ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻨﺠﺎ ﺻﺤﺒﺖ از ﺗﻮارث‪ ،‬ﺟﻨﺲ‪،‬‬
‫ﻧﮋاد و ﺳﻦ ﺑﻤﻴﺎن ﻣﻲآﻳﺪ‪ .‬ﺑﻄﻮر ﻛﻠﻲ ﺧﺼﻴﺼﻪﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ در ﺗﺤﺖ اﻳﻦ ﻋﻨﻮان ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‬
‫ﻋﺒﺎرﺗﻨﺪ از‪:‬‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫‪1‬ـ ﺗﻮارث‪ :‬اﻳﻦ ﻣﺴﺌﻠﻪ از ﻧﻈﺮ زﻳﺴﺘﻲ ﻣﻮرد ﺑﺮرﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬ﻫﺪف ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در اﻳﻦ زﻣﻴﻨﻪ‬
‫ﻋﻤﺪﺗﺎً اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ ﭘﻴﺸﻴﻨﺔ ﺧﺎﻧﻮادﮔﻲ اﻓﺮاد ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﻨﺒﻪ ﺗﻚ‬
‫ﻧﮕﺎري داﺷﺘﻪ و ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﺎ ﻣﻮﻓﻘﻴﺖ ﻫﻤﺮاه ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺮ اﺛﺮ اﻳﻦ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺑﺎﻳﻦ ﻧﺘﻴﺠﻪ رﺳﻴﺪهاﻧﺪ ﻛﻪ‬
‫‪ %35‬از ﻣﺠﺮﻣﻴﻦ داراي ﭘﻴﺸﻴﻨﻪ آﺳﻴﺒﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻧﻮﻋﻲ از ﺗﻮارث آﺳﻴﺒﻲ ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
‫ﻧﻮع دﻳﮕﺮ ﺗﻮارث آﺳﻴﺒﻲ اﻋﺘﻴﺎد اﺳﺖ اﻋﻢ از اﻋﺘﻴﺎد ﺑﻪ ﻣﻮاد ﻳﺎ اﻟﻜﻞ‪ ،‬ﻃﺒﻖ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت اﻧﺠﺎم ﺷﺪه‬
‫در ﻓﺮاﻧﺴﻪ در ﮔﺮوه ﺑﺰﻫﻜﺎران و ﻏﻴﺮﺑﺰﻫﻜﺎران‪ ،‬ﻣﺴﺌﻠﻪ ﺗﻮارث اﻟﻜﻠﻲ در ﺑﺰﻫﻜﺎري و ﺟﺮاﺋﻢ ﺳﻪ‬
‫ﺑﺮاﺑﺮ اﻓﺮاد ﻋﺎدي ﺑﻮده اﺳﺖ‪ .‬ﺑﺪﻳﻦ ﺗﺮﺗﻴﺐ اﻟﻜﻠﻴﺰم و ﺑﻴﻤﺎرﻳﻬﺎي ﻋﻔﻮﻧﻲ دو زﻣﻴﻨﻪاي ﺑﻮدﻧﺪ ﻛﻪ در‬
‫ﻗﻠﻤﺮو ارث و ﺗﻮارث ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﺎن ﻗﺮار ﮔﺮﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬‬

‫ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺣﻀﻮر‬ ‫‪2‬ـ ﺟﻨﺲ‪ :‬ﺑﻌﻨﻮان ﻳﻚ ﺧﺼﻴﺼﻪ ذاﺗﻲ ﻧﺸﺎن ﻣﻲدﻫﺪ ﻛﻪ زﻧﺎن در ﺣﺪود‬
‫دارﻧﺪ و ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ زﻧﺎن از ﻣﺮدان ﺑﻤﺮاﺗﺐ ﺑﻴﺸﺘﺮ اﺳﺖ‪ .‬ﻣﻬﻢ اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻗﻢ ﺳﻴﺎه‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎري در اﻧﺠﺎم ﺟﺮاﺋﻢ ﺑﻮﺳﻴﻠﻪ زﻧﺎن ﺑﺎﻻ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬و ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ ﻋﻤﺪﺗﺎً ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻮع ﺟﺮاﺋﻤﻲ‬
‫اﺳﺖ ﻛﻪ زﻧﺎن ﻣﺮﺗﻜﺐ ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮردي ﻛﻪ ﻛﺎرﮔﺰاران ﭘﻠﻴﺲ و ﻣﻘﺎﻣﺎت ﻗﻀﺎﺋﻲ ﺑﺎ‬
‫ﺟﻨﺲ زن دارﻧﺪ‪ .‬ﺛﺎﻟﺜﺎً ﻧﻮع ﺑﺮﺧﻮرد و راﺑﻄﻪاي ﻛﻪ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ ﺑﺎ ﺧﺎﻧﻮاده و ﻧﺴﺒﺖ ﺑﻪ زن اﺗﺨﺎذ‬
‫ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ .‬ﺷﺪت ﻋﻤﻞ در ﻣﻮرد زﻧﺎن ﻛﺎرآﺋﻲ ﻧﺪارد‪ .‬ﺟﺮاﺋﻤﻲ ﻛﻪ زﻧﺎن اﻧﺠﺎم ﻣﻲدﻫﻨﺪ ﻣﺘﻌﺪد از‬
‫ﺟﻤﻠﻪ اﺧﺘﻔﺎي اﻣﻮال ﻣﺴﺮوﻗﻪ اﺳﺖ‪ .‬ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ ﻋﻤﺪﺗﺎً ‪ 5‬ﺗﺎ ‪ 7‬درﺻﺪ آﺗﺶ ﺳﻮزﻳﻬﺎ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن‬
‫ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ 60 .‬ﺗﺎ ‪ 70‬درﺻﺪ از ﺳﻘﻂ ﺟﻨﻴﻦﻫﺎ ﺗﻮﺳﻂ زﻧﺎن ﺑﻮﻗﻮع ﻣﻲﭘﻴﻮﻧﺪد‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻧﮋاد‪ :‬در آﻣﺮﻳﻜﺎ ﻣﻴﺰان ﻣﺤﻜﻮﻣﻴﺖ رﻧﮕﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎن از درﺻﺪ ﺑﺎﻻﺗﺮي ﺑﺮﺧﻮدار اﺳﺖ وﻟﻲ ﻣﻨﺸﺎ‬
‫آن اﻳﻦ اﺳﺖ ﻛﻪ رﻧﮕﻴﻦ ﭘﻮﺳﺘﺎن ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻋﺪم ﺗﻤﻜﻦ ﻣﺎﻟﻲ و ﻋﺪم ﻧﻔﻮذ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﺤﻜﻮم ﺷﺪهاﻧﺪ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺳﻦ‪ :‬ﺳﻦ و ﺗﺎﺛﻴﺮ آن در ﻧﻮع ﺟﺮم‪ ،‬ﺷﻴﻮه ارﺗﻜﺎب‪ ،‬ﻧﺤﻮه ﺷﺮﻛﺖ در ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم و ﺑﻮﻳﮋه‬
‫آﻏﺎز دوران ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ و ﭘﺎﻳﺎن آن در ﻗﺎﻟﺐ ﺳﻦ ﻣﻮرد ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻗﺮار ﻣﻲﮔﻴﺮد‪ .‬اﻳﻦ ﺑﺤﺚ در‬
‫‪66‬‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺑﺰﻫﻜﺎري اﻃﻔﺎل ﺑﺮرﺳﻲ ﻣﻲﺷﻮد و ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ اﻳﻦ ﻧﻜﺘﻪ ﻛﻪ ﺷﺨﺼﻴﺖ ﻓﺮد از ﺳﻨﻴﻦ ﻃﻔﻮﻟﻴﺖ‬
‫آﻏﺎز ﻣﻲﺷﻮد در ﺳﻦ ‪ 18‬ﺗﺎ ‪ 20‬ﺳﺎﻟﮕﻲ اﻳﻦ ﺷﺨﺼﻴﺖ دورة ﺗﻜﻤﻴﻠﻲ ﺧﻮد را ﺑﻪ ﭘﺎﻳﺎن ﻣﻲرﺳﺎﻧﺪ‪.‬در‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﺑﻴﺸﺘﺮ ﻗﻮاﻧﻴﻦ ﺟﺰاﺋﻲ ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﺟﻬﺎن ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﺳﻦ ﺑﻄﻮر ﺗﺪرﻳﺠﻲ ﺷﺪت‬
‫ﻣﻲﻳﺎﻓﺖ‪ .‬ﻃﺒﻖ ﺗﺸﻜﻴﻼت دادﮔﺎﻫﻬﺎي ﺑﺰﻫﻜﺎري اﻃﻔﺎل در ﺳﺎل ‪ 1331‬اﻃﻔﺎل در ﻣﻘﺎﻃﻊ ﺳﻨﻲ ﺑﻴﻦ ‪6‬‬
‫ﺗﺎ ‪ 12‬ﺳﺎﻟﮕﻲ‪ 12 ،‬ﺗﺎ ‪ 15‬ﺳﺎﻟﮕﻲ و ‪ 15‬ﺗﺎ ‪ 19‬ﺳﺎﻟﮕﻲ داراي ﻣﺴﺌﻮﻟﻴﺖ ﻛﻴﻔﺮي ﻣﺘﻔﺎوﺗﻲ ﺑﻮدهاﻧﺪ و‬
‫ﻋﻠﺖ اﻳﻦ اﻣﺮ اوﻻً ﻧﻮع ﺟﺮم ارﺗﻜﺎﺑﻲ در اﻳﻦ ﺳﻨﻴﻦ ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ‪ ،‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﻫﺪف اﺻﻠﻲ ﻣﺠﺎزات آﻳﻨﺪه‬
‫ﺳﺎزي ﻓﺮد و ﻣﺒﺎرزه ﺑﺎ ﺗﻜﺮار ﺟﺮم اﺳﺖ و ﺑﻪ ﻫﻤﻴﻦ دﻟﻴﻞ اﺳﺖ ﻛﻪ در ﻣﻮرد اﻃﻔﺎل ﻋﻤﺪﺗﺎً ﻣﺠﺎزات‬
‫ﺟﻨﺒﻪ آﻣﻮزﺷﻲ و ﺗﺮﺑﻴﺘﻲ و ﺑﺎزﭘﺮوري دارﻧﺪ‪ .‬ﭘﺲ ﺳﻦ در ﻧﻮع ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻧﻘﺶ دارد‪.‬‬
 ‫‪5‬ـ ﺷﻴﻮه ﺑﺎرداري و وﺿﻊ ﺣﻤﻞ‪:‬اﺻﻮﻻً در دورة ﺑﺎرداري وﺿﻌﻴﺖ ﻣﺤﻴﻂ ﭘﻴﺮاﻣﻮن ﻓﺮد‪ ،‬ﻧﻘﺶ‬
‫ﻣﻬﻤﻲ در ﺟﻨﻴﻦ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﻋﻤﻞ در زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ در ﻣﺤﻴﻄﻲ آرام ﻗﺮار دارد ﺑﺎ زﻣﺎﻧﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻣﺸﻜﻼت ﻣﺨﺘﻠﻒ او را اﺣﺎﻃﻪ ﻛﺮده اﺳﺖ‪ ،‬ﻓﺮق ﻣﻲﻛﻨﺪ و ﺗﺄﺛﻴﺮ اﻳﻦ ﻣﻮﻗﻌﻴﺖ ﺑﺮ ﺟﻨﻴﻦ و ﺷﺨﺼﻴﺖ‬
‫آن ﻧﻴﺰ ﻣﺘﻔﺎوت اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪6‬ـ اﺧﺘﻼﻻت رواﻧﻲ ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ ﻣﺎدرزادي دارﻧﺪ‪.‬‬
‫ﺑﺨﺶ ﺳﻮم ‪:‬ﺧﺼﻮﺻﻴﺎت ﻣﺮﺑﻮط ﺑﻪ رواﺑﻂ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﻣﺤﻴﻂ‬
‫در واژهﺷﻨﺎﺳﻲ ﻏﺮﺑﻲ ﻣﺤﻴﻂ ﺑﻴﺸﺘﺮ ﺑﻪ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﺷﺮاﻳﻂ اﻣﻮر و وﻗﺎﻳﻌﻲ ﮔﻔﺘﻪ ﻣﻲﺷﻮد ﻛﻪ ﺟﻨﺒﻪ‬
‫ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ داﺷﺘﻪ و در واﻗﻊ در اﻳﻨﺠﺎ ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﺎ ﺷﺮﻛﺖﻫﺎ‪ ،‬ﺑﻨﮕﺎﻫﻬﺎي ﺗﺠﺎري و داﻧﺸﻜﺪه ﻣﻘﺎﻳﺴﻪ‬
‫ﻛﺮدهاﻧﺪ و ﮔﻔﺘﻪاﻧﺪ ﭼﻨﺎﻧﻜﻪ اﻳﻦ ﻣﺤﻴﻂﻫﺎ ﺑﺎ اﺻﻮل ﺳﺎزﻣﺎﻧﺪﻫﻲ ﺷﺪهاﻧﺪ ﻣﺤﻴﻂ ﻣﺠﺮﻣﺎﻧﻪ ﻧﻴﺰ ﺑﺎ ﻫﻤﺎن‬
‫اﺻﻮل و ﺳﺎزﻣﺎن دﻫﻲ در ﺟﻬﺖ ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﺪ در اﻳﻦ ﻣﻌﻨﻲ ﻣﻲﺗﻮان ﺑﻪ »ﻣﺎﻓﻴﺎ« و‬
‫»ﺑﺮﻳﮕﺎرد ﺳﺮخ« ﻛﻪ در اﻳﺘﺎﻟﻴﺎ ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ ﻣﻲﻛﻨﻨﺪ‪ ،‬اﺷﺎره ﻛﺮد‪ .‬ﻣﺤﻴﻂ در اﻳﻨﺠﺎ در ﺗﻌﺮﻳﻒ اﺧﺘﺼﺎﺻﻲ‬
‫ﺑﻜﺎر رﻓﺘﻪ اﺳﺖ‪.‬ﻣﺤﻴﻂ در ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ وﻗﺎﻳﻊ‪ ،‬اﻣﻮر و ﺷﺮاﻳﻄﻲ ﻛﻪ ﺑﻪ ﺧﻮدي ﺧﻮد‬
‫ﺟﺮم ﻫﺴﺘﻨﺪ وﻟﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻳﻚ ﮔﺮوه ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ و وﻇﺎﻳﻒ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﺑﻨﺪي ﺷﺪه ﻣﺸﻐﻮل ﻓﻌﺎﻟﻴﺖ‬
‫ﻫﺴﺘﻨﺪ‪ .‬ﻫﻤﻴﻦ ﻣﻮرد اﺳﺖ ﻛﻪ ﻣﺤﻴﻂ را ﺑﻪ ﻣﻌﻨﺎي ﺧﺎص ﻣﻮرد ﺗﻮﺟﻪ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻗﺮار ﻣﻲدﻫﺪ و آن‬
‫‪67‬‬ ‫در ﻗﺎﻟﺐ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺗﻚ ﻧﮕﺎري ﺻﻮرت ﻣﻲﮔﻴﺮد‪.‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻫﻢ ﺷﺎﻣﻞ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪ ﻛﻴﻔﺮي و‬
‫ﻫﻢ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺑﺰارﻫﺎﺋﻲ ﻛﻪ ﺑﺎ اﻳﺠﺎد ﻫﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪاي وﺟﻮد دارد و ﻫﻤﺮاه ﺑﺎ‬
‫اﻳﺠﺎد ﻧﻬﺎدﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﻮﺟﻮد ﻣﻲآﻳﻨﺪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻧﺎﻣﻴﺪه ﻣﻲﺷﻮﻧﺪ ﻣﺜﻞ‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫اﻧﺠﻤﻦﻫﺎي ﻣﺤﻠﻲ‪ .‬اﻣﺎ ﺑﺎ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﺟﻮاﻣﻊ و ﺳﻨﺖ زداﺋﻲ در ﻛﺸﻮرﻫﺎي ﻣﺨﺘﻠﻒ اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﺪﻳﺪي‬
‫ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪﻧﺪ ﻛﻪ ﺑﻪ آﻧﻬﺎ »اﺑﺰار ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ« ﻣﻲﮔﻮﻳﻨﺪ‪ .‬ﻣﻮﻗﻌﻲ ﻣﻲﺗﻮان از اﺑﺰارﻫﺎي ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ‬
‫اﺳﺘﻔﺎده ﻛﺮد ﻛﻪ ﻛﺎرآﺋﻲ اﺑﺰارﻫﺎي ﺳﻨﺘﻲ ازﺑﻴﻦ ﻣﻲرود و ﻳﺎ از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﻣﺜﻼً در ﺟﻮاﻣﻊ‬
‫ﭘﻴﺸﺮﻓﺘﻪ و ﺻﻨﻌﺘﻲ ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻨﺘﻲ ﻛﺎﻣﻼً از ﺑﻴﻦ رﻓﺘﻪ اﺳﺖ و ﻣﺼﺎدﻳﻘﻲ ﭼﻮن ﻛﻠﻴﺴﺎ‪،‬‬
‫روﺣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻠﻪ‪ ،‬وﺟﻮد ﻧﺪارد‪ .‬در ﻛﺸﻮري ﻣﺜﻞ اﻳﺮان اﻳﻦ اﻣﺮ ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﻌﻨﻲ اﺑﺰارﻫﺎي‬
‫ﻛﻨﺘﺮل اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺳﻨﺘﻲ و ﺟﺎﻧﺸﻴﻨﻲ ﻫﻤﺰﻳﺴﺘﻲ دارﻧﺪ‪.‬از ﻧﻈﺮ »زاﺑﻮ« ﺟﺮم ﺷﻨﺎس ﻛﺎﻧﺎداﺋﻲ در‬
‫ﺧﺼﻮص اﺛﺮ ﻣﺤﻴﻂ‪ ،‬ﻣﻜﺎن را از ﻧﻈﺮ ﺗﺎﺛﻴﺮ ﺑﻪ ﭼﻬﺎر دﺳﺘﻪ ﺗﻘﺴﻴﻢ ﻛﺮده اﺳﺖ‪:‬‬
‫‪1‬ـ ﺷﻬﺮ‪ :‬از ﻣﻌﻴﺎرﻫﺎي ﺗﻌﻴﻴﻦ ﺷﻬﺮ ﻣﻴﺰان ﺟﻤﻌﻴﺖ‪ ،‬ﻣﻴﺰان ﺗﺤﻮل و وﺟﻮد ﺳﺎﺧﺘﺎرﻫﺎي اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‬
‫ﺳﺎزﻣﺎن ﻳﺎﻓﺘﻪ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪2‬ـ روﺳﺘﺎ‪ :‬ﻣﻌﻴﺎر ﻋﻤﺪه ﺗﻌﻴﻴﻦ روﺳﺘﺎ ﻣﻴﺰان ﺟﻤﻌﻴﺖ و ﻧﻮع ﻛﺎر اﻓﺮاد ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬اﺻﻮﻻً ﺟﻤﻌﻴﺖ‬
‫ﻛﻤﺘﺮ از ‪ 2000‬ﻧﻔﺮ ﺟﺰء روﺳﺘﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺷﺪه‪ :‬ﺑﻴﻦ ﺷﻬﺮ و روﺳﺘﺎ ﺑﺎ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺷﺪه ﻣﻮاﺟﻪ ﻫﺴﺘﻴﻢ‪.‬‬
‫‪4‬ـ ﺣﻮﻣﻪ ﻳﺎ ﺣﺎﺷﻴﻪ ﺷﻬﺮﻫﺎ‪ :‬اﻳﻦ ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ اﻧﻔﺠﺎر ﺷﻬﺮﻫﺎي ﺑﺰرگ ﺑﻮﺟﻮد آﻣﺪه اﺳﺖ‪.‬‬
‫در ﻳﻚ ﺷﻬﺮ ﺑﻪ ﻋﻠﺖ ﻗﺪﻣﺖ و ﺳﺎﺑﻘﻪ ﺗﺎرﻳﺨﻲ‪ ،‬ﻳﻚ ﺑﺎﻓﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺟﺎ اﻓﺘﺎده وﺟﻮد دارد ﻛﻪ‬
‫ﻋﺎﻣﻞ ﭘﻴﺸﮕﻴﺮي از ﺟﺮاﺋﻢ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺑﺮﺧﻼف ﻣﻨﺎﻃﻖ ﺷﻬﺮي ﺷﺪه ﻛﻪ ﻓﺎﻗﺪ اﺑﺰارﻫﺎي ﻛﻨﺘﺮل‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻛﺜﺮ ﺷﻬﺮﻛﻬﺎ ﺣﺎﺻﻞ ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ اﻓﻘﻲ ﺷﻬﺮﻫﺎ ﻣﻲﺑﺎﺷﻨﺪ‪ .‬ﺣﻮﻣﻪﻫﺎ ﺣﺎﻟﺖ ﻋﻤﻮدي دارﻧﺪ ﻣﺎﻧﻨﺪ‬
‫آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻬﺎ‪ ،‬ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﺑﻠﻨﺪ‪ .‬ﭘﻴﺸﺮﻓﺖ ﻋﻤﻮدي ﺣﻮﻣﻪﻫﺎ ﻣﻮﺿﻮع ﺟﺪﻳﺪي در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺟﻤﻊآوري ﺗﻌﺪادي از اﻓﺮاد در آﭘﺎرﺗﻤﺎﻧﻬﺎ ﻳﻚ ﺣﺎﻟﺖ ﺑﻲﻫﻨﺠﺎري و ﻋﺪم‬
‫ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻋﺮف اﺟﺘﻤﺎع را ﺑﻮﺟﻮد آورد‪ .‬ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت در ﺧﺼﻮص ﺑﺮجﻫﺎ و ﺑﺮﺟﻜﻬﺎ در ﻓﺮاﻧﺴﻪ ﻧﺸﺎن‬
‫داده ﻛﻪ ﺳﺎﺧﺘﻤﺎﻧﻬﺎي ﭘﻴﺶ از ‪ 6‬ﻃﺒﻘﻪ داراي ﻧﺮخ ﺑﺰﻫﻜﺎري ﺑﺎﻻﺋﻲ ﻫﺴﺘﻨﺪ و اﻳﻦ ﻧﺮخ در ﺧﺼﻮص‬
‫وﻳﻼ ﻛﻤﺘﺮ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬‬ ‫‪68‬‬
‫ﻧﺘﻴﺠﻪ ﮔﻴﺮي‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ »ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ« ﻏﺎﻟﺒﺎً ﺑﺮ ﻓﺮد ﻣﺠﺮم و ﭘﻴﺮاﻣﻮﻧﺶ ﻋﻠﻞ ﺑﺰﻫﻜﺎري را ﻣﺸﺨﺺ ﻣﻲﻛﺮد‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫وﻟﻲ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ »واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ« ﻓﺮد را ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ و ﺑﻪ ﻧﻘﺶ واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻣﻲﭘﺮدازد‪.‬‬
‫اﺻﻮﻻً واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺷﺎﻣﻞ ﻣﺠﺎزاﺗﻬﺎ و اﻗﺪاﻣﺎت ﺗﺄﻣﻴﻨﻲ اﺳﺖ ﻛﻪ ﺑﺮاي اﻋﻤﺎل واﻛﻨﺶ‬
‫اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ارﮔﺎﻧﻬﺎﻳﻲ وﺟﻮد دارد‪ .‬در ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﺖ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ ﭼﻮن ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ ﻓﺮد اﺳﺖ ﻓﺮد را در‬
‫ﻗﺎﻟﺐ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬و رواﻧﭙﺰﺷﻜﻲ و ﺗﺎﺳﻲ از اﻟﮕﻮي ﻃﺒﻲ و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ‬
‫ﻣﻲﻛﺮدﻳﻢ ﻳﻌﻨﻲ ﺑﻪ روﺷﻬﺎي ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ‪ ،‬روان ﺷﻨﺎﺧﺘﻲ و ﭘﺰﺷﻜﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﻣﻲﺷﻮﻳﻢ وﻟﻲ در‬
‫ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ اﻳﻦ روﺷﻬﺎ ﻛﻨﺎر ﮔﺬاﺷﺘﻪ ﺷﺪه و روﺷﻬﺎي ﺧﺎﺻﻲ اﻋﻤﺎل ﻣﻲﺷﻮد‪.‬‬
 ‫‪1‬ـ ﺳﻴﺎﺳﻲ ﺷﺪن ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻳﻌﻨﻲ ﻟﺤﺎظ ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت و اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﺳﻴﺎﺳﻲ و ﻋﻘﻴﺪﺋﻲ ﻛﻪ‬
‫ﻧﻤﻮﻧﻪ ﺑﺎرز اﻳﻦ ﻣﻮرد ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ رادﻳﻜﺎل ﻳﺎ اﻧﻘﻼﺑﻲ ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ ﻳﺎ ﺑﺮﭼﺴﺐ زﻧﻲ‪.‬‬
‫‪2‬ـ ﺗﻮﺟﻪ و ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻘﺶ ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ‪ .‬اﻳﻨﺒﺎر ﺷﺎﻫﺪ وﺟﻮد ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﻫﺴﺘﻴﻢ ﻛﻪ از دو ﻃﺮﻳﻖ ﻧﻘﺶ اﻳﻔﺎ ﻣﻲﻛﻨﺪ‪.‬‬
‫اﻟﻒ ـ ﺑﻪ ﻟﺤﺎظ ﻧﻘﺸﻲ ﻛﻪ در ارﺗﻜﺎب ﺟﺮم اﻳﻔﺎ ﻛﺮده اﺳﺖ‪.‬‬
‫ب ـ ﺑﻮاﺳﻄﻪ وﻗﻮع ﺟﺮم ﻣﺘﻀﺮر ﺷﺪه اﺳﺖ‬
‫ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ وﺟﻮد ﻣﺠﻨﻲ ﻋﻠﻴﻪ در ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ دﻗﻴﻘﺎً ﻳﻜﻲ از ﻧﻮآورﻳﻬﺎي ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ‬
‫ﺟﺪﻳﺪ اﺳﺖ‪.‬‬
‫‪3‬ـ ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﺪم ﻛﺎراﺋﻲ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻛﻴﻔﺮي‪ .‬ﺑﻨﺎﺑﺮاﻳﻦ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲﻫﺎي واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺑﺎ ﺗﻮﺟﻪ ﺑﻪ‬
‫ﺗﺎﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻋﺪم ﻛﺎراﺋﻲ ﻛﻴﻔﺮ و ﺟﺮمزاﺋﻲ اﻳﻦ ارﮔﺎﻧﻬﺎ ﻣﻌﺘﻘﺪ ﻫﺴﺘﻨﺪ اوﻻً ـ ﺻﻼﺣﻴﺖ ﺳﻴﺴﺘﻢ ﻗﻀﺎﺋﻲ‬
‫ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻲاﻟﻤﻘﺪور ﻛﻢ ﺷﻮد و ﺟﺮاﺋﻢ ﻏﻴﺮ ﻣﻬﻢ ﻛﻪ ﻋﻤﺪه ﭘﺮوﻧﺪهﻫﺎ را ﺗﺸﻜﻴﻞ ﻣﻲدﻫﺪ ﺑﻪ ﺗﺸﻜﻴﻼت‬
‫ﺧﺼﻮﺻﻲ و ﻏﻴﺮﻗﻀﺎﺋﻲ ﺳﭙﺮده ﺷﻮد‪ .‬ﺛﺎﻧﻴﺎً ﺑﻪ ﺟﺎي ﺗﻮﺳﻞ ﺑﻪ ﻣﻜﺎﻧﻴﺴﻢ ﺟﺮم زداﻳﻲ در ﻗﺎﻟﺐ ﻗﺎﻧﻮن از‬
‫اﻋﻤﺎﻟﻲ ﻛﻪ ارزﺷﻬﺎي اﺳﺎﺳﻲ ﺟﺎﻣﻌﻪ را ﻣﻮرد ﺗﻌﺮض ﻗﺮار ﻧﻤﻲدﻫﻨﺪ ﻋﻨﻮان ﺟﺮمزا ﮔﺮﻓﺘﻪ ﺷﺪه و‬
‫آﻧﺮا ﺑﻪ ﻗﻀﺎوت اﻓﻜﺎر ﻋﻤﻮﻣﻲ ﻗﺮار ﺑﺪﻫﻨﺪ ﺑﺎﻳﺪ ﺣﺘﻲاﻻﻣﻜﺎن ﺑﻪ ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫﺎﺋﻲ ﻣﺘﻮﺳﻞ ﺷﺪ ﻛﻪ‬
‫‪69‬‬ ‫رﻧﮓ ﻛﻴﻔﺮ ﻧﺪاﺷﺘﻪ ﺑﺎﺷﺪ‪ .‬ﺿﻤﺎﻧﺖ اﺟﺮاﻫﺎي اداري‪ ،‬ﻣﺪﻧﻲ و اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ از اﻳﻦ ﻧﻮع‬
‫ﻣﻲﺑﺎﺷﺪ‪.‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﺣﺎﺻﻞ ﻳﻚ ﺳﺮي ﻣﻄﺎﻟﻌﺎت آﻣﺎري‪ ،‬ﻛﻤﻲ‪ ،‬ﺗﺠﺮﺑﻲ و‬
‫ﻋﻠﻤﻲ اﺳﺖ‪ .‬ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ ﻋﻠﻤﻲ زﻣﺎﻧﻲ ﺷﺮوع ﺷﺪ ﻛﻪ ﻟﻤﺒﺮوزو و ﻫﻤﻜﺎراﻧﺶ ﺑﻪ ﻣﻄﺎﻟﻌﻪ ﻓﺮد‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫ﭘﺮداﺧﺘﻨﺪ وﻟﻲ ﺟﺮﻣﺸﻨﺎﺳﻲ واﻛﻨﺶ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ ﻧﺎﺷﻲ از اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي اﻗﺘﺼﺎدي‪ ،‬اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ و ﻋﻤﺪﺗﺎً‬
‫ﺳﻴﺎﺳﻲ اﺳﺖ‪.‬‬
 ‫ﻣﻨﺎﺑﻊ و ﻣﺎﺧﺬ‬
‫‪.1‬آرون‪ ،‬رﻳﻤﻮن‪ ،‬ﻣﺮاﺣﻞ اﺳﺎﺳﻲ ﺳﻴﺮ اﻧﺪﻳﺸﻪ در ﺟﺎﻣﻌﻪﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺑﺎﻗﺮ ﭘﺮﻫﺎم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻋﻠﻤﻲ و ﻓﺮﻫﻨﮕﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‬
‫‪.2‬آﺷﻮري‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪ‪ ،‬ﺟﺎﻳﮕﺰﻳﻦﻫﺎي زﻧﺪان ﻳﺎ ﻣﺠﺎزاتﻫﺎي ﺑﻴﻨﺎﺑﻴﻦ‪ ،‬داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬داﻧﺸﻜﺪه‬
‫ﺣﻘﻮق و ﻋﻠﻮم ﺳﻴﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﺗﺤﻘﻴﻘﺎت ﻋﻠﻮم ﺟﺰاﻳﻲ و ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﮔﺮاﻳﺶ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1382‬‬
‫‪.3‬آﻧﺴﻞ‪ ،‬ﻣﺎرك‪ ،‬دﻓﺎع اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ آﺷﻮري و ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺠﻔﻲ اﺑﺮﻧﺪآﺑﺎدي‪،‬‬
‫اﻧﺘﺸﺎرات داﻧﺸﮕﺎه ﺗﻬﺮان‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1375‬‬
‫‪ .4‬آﻳﻴﻦﻧﺎﻣﻪ اﺟﺮاﻳﻲ ﺳﺎزﻣﺎن زﻧﺪانﻫﺎ‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات راه ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1386‬‬
‫‪.5‬اﺣﺪي‪ ،‬ﺣﺴﻦ و ﻣﺤﺴﻨﻲ‪ ،‬ﻧﻴﻜﭽﻬﺮ‪ ،‬رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ رﺷﺪ‪ ،‬ﻣﻔﺎﻫﻴﻢ ﺑﻨﻴﺎدي رواﻧﺸﻨﺎﺳﻲ ﺟﻮان‪ ،‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﺑﻨﻴﺎد‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1388‬‬
‫‪ .6‬اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ‪ ،‬ﺣﻘﻮق ﺟﺰاي ﻋﻤﻮﻣﻲ‪ ،‬دو ﻣﺠﻠﺪ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1381‬‬
‫‪.7‬اداره ﻛﻞ ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻨﻘﻴﺢ و ﻣﻘﺮرات‪ ،‬ﻗﺎﻧﻮن ﻣﺠﺎزات اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﻣﻌﺎوﻧﺖ ﭘﮋوﻫﺶ‪،‬‬
‫ﺗﺪوﻳﻦ و ﺗﻨﻘﻴﺢ ﻗﻮاﻧﻴﻦ و ﻣﻘﺮرات رﻳﺎﺳﺖ ﺟﻤﻬﻮري‪ ،‬ﭼﺎپ ﺳﻮم‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1382‬‬
‫‪.8‬ﺑﻜﺎرﻳﺎ‪ ،‬ﺳﺰار‪ ،‬رﺳﺎﻟﻪ ﺟﺮاﻳﻢ و ﻣﺠﺎزاتﻫﺎ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪﻋﻠﻲ اردﺑﻴﻠﻲ‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬ﻧﺸﺮ‬
‫ﻣﻴﺰان‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1380‬‬ ‫‪70‬‬
‫‪.9‬ﺑﻮﻟﻚ‪ ،‬ﺑﺮﻧﺎر‪ ،‬ﻛﻴﻔﺮﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺠﻔﻲ اﺑﺮﻧﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﭼﺎپ ﭼﻬﺎرم‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫ﻣﺠﺪ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1385‬‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬

‫‪ .10‬ﭘﺮادل‪ ،‬ژان‪ ،‬ﺗﺎرﻳﺦ اﻧﺪﻳﺸﻪﻫﺎي ﻛﻴﻔﺮي‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺠﻔﻲ اﺑﺮﻧﺪآﺑﺎدي‪ ،‬ﭼﺎپ‬
‫ﭼﻬﺎرم‬
‫‪ .11‬ﭘﻴﺘﻪ‪ ،‬ژان‪ ،‬ﻣﻬﺎﺟﺮت روﺳﺘﺎﻳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻣﺤﻤﺪ ﻣﺆﻣﻨﻲ ﻛﺎﺷﺎﻧﻲ‪ ،‬ﺟﻠﺪ اول‪ ،‬ﺳﺎزﻣﺎن اﻧﺘﺸﺎرات‬
‫اﻧﻘﻼب اﺳﻼﻣﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1389‬‬
‫‪ .12‬ﭘﻴﻜﺎ‪ ،‬ژرژ‪ ،‬ﺟﺮمﺷﻨﺎﺳﻲ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﻋﻠﻲ ﺣﺴﻴﻦ ﻧﺠﻔﻲ اﺑﺮﻧﺪآﺑﺎدي‪ ،‬وﻳﺮاﺳﺖ دوم‪ ،‬ﻧﺸﺮ ﻣﻴﺰان‪،‬‬
‫ﺗﻬﺮان ‪1389‬‬
 ‫‪.13‬راﺑﺮﺗﺴﻮن‪ ،‬ﻳﺎن‪ ،‬درآﻣﺪي ﺑﺮ ﺟﺎﻣﻌﻪ ﺑﺎ ﺗﺄﻛﻴﺪ ﺑﺮ ﻧﻈﺮﻳﻪﻫﺎي ﻛﺎرﮔﺮﮔﺮاﻳﻲ ﺳﺘﻴﺰ و ﻛﻨﺶ‬
‫ﻣﺘﻘﺎﺑﻞ‪ ،‬ﺗﺮﺟﻤﻪ ﺣﺴﻴﻦ ﺑﻬﺮوان‪ ،‬ﻣﺆﺳﺴﻪ ﭼﺎپ و ﻧﺸﺮ آﺳﺘﺎن ﻣﻘﺪس رﺿﻮي‪ ،‬ﭼﺎپ دوم‪ ،‬ﻣﺸﻬﺪ‬
‫‪1374‬‬
‫‪ .14‬راﻫﺐ‪ ،‬ﻏﻨﭽﻪ‪ ،‬ﭘﺬﻳﺮش از ﺳﻮي ﺟﺎﻣﻌﻪ زﻧﺪاﻧﻴﺎن‪ ،‬ﻣﺠﻤﻮﻋﻪ ﻣﻘﺎﻻت اوﻟﻴﻦ ﻫﻤﺎﻳﺶ ﺑﻴﻦاﻟﻤﻠﻠﻲ‬
‫ﻛﺎﻫﺶ اﺳﺘﻔﺎده از ﻣﺠﺎزات زﻧﺪان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات راه ﺗﺮﺑﻴﺖ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1386‬‬
‫‪ .15‬رﺑﻴﻊزاده‪ ،‬ﺳﻮﺳﻦ و زﻣﺎﻧﻲ‪ ،‬ﻓﺮﻳﺒﺎ و ﻧﺒﺌﻲ‪ ،‬ﺷﻴﺪا‪ ،‬ﺑﺮرﺳﻲ وﺿﻌﻴﺖ اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ زﻧﺎن ﻣﺠﺮم و‬
‫ﺑﺰﻫﻜﺎر ﺷﻬﺮ ﺗﻬﺮان‪ ،‬اﻧﺘﺸﺎرات ﭘﮋوﻫﺸﻜﺪه ﻋﻠﻮم اﺟﺘﻤﺎﻋﻲ‪ ،‬ﺗﻬﺮان ‪1377‬‬

‫‪71‬‬
‫فصلنامه علمی‪ -‬حقوقی قانونیار ‪ -‬دوره دوم‪-‬شماره هفتم‪ -‬پاییز ‪1397‬‬