Ang Lipunan ng mg, Sinaunang Piliping fPaeacins Surat Mar cater YT OVYYAKHKKSYAY piste a ba aca gta manag pr Aysboke 2 ROR Ra ea a BN BS v owe UITOYVMYAMNKK LADY Say a ae Bf SG FLY KAKA KKLAK UY pee uw U iba) a5) \ | inaunang Pilip; ang Pilipino ay may mayamang kultura, Mayroon silang sariling | gamit pa ng mga Mangyan sa Mindoro. Mayroon | » Telihiyon, Pananamit, sining, agham at panitikan. | Pas a a tl | | I | Ang mga si | alpabeto na by 2 anggang ngay : \ din slang cating 5 neayon ay ginapamayanan unang pamayanan o barangay ay Karaniwang matatagpuan Malopitea mga yy a ama) : ; nem Seah: y-lawa at baybay-ilog dahil sa mga lugar na ito sila kumukuha ng kanilang pashiin Po ee staat suso, alimango, talaba at iba pang Pagkaing dagat, tulad ng isda, D big di Mahalaga rn ang tubig i tubig din sila dumad; igo, at paglalaba at sa a canil agluluto, pag] sa kanilang p: 80 Sa Paglipat sa ibang barangay. din namang mga barangay na matatagpuan sq loob n, : " q age etn nilasalambak, glid ng bundok, okava'ybaybay ilog tumpok ang rae rito ang nabubuhay sa pagkakaingin. 8 kagubatan, Tumpok- Maramisa naninirahan bawat barangay ay may kani-kaniyang gawaing Pangkabuhayan. An; it miyembro ay pag-aari ng buong barangay. Ang miyembro ng isang barangay ay hindi mi * i A nie aka sa kabilang barangay. Hindi sila maaring Tumipat ng Pangisdaang lawa, ilog ae g id barangay at hindi rin sila maaaring makipagpalitan ng aning palay o huling at dagat nj isda sa ibang barangay. ig sinasakang lupa Gayunpaman, may pagkakapatiran at pagtutulungan ang mga barangay sa iba pang yunp: ts 8 barangay lalo na sa oras ng pangangailangan. Ito ay tinatawag na kompederasyon ng mga F f y. ‘tunayan ay nagkakaroon ng sanduguan ang mga datu upang maging matibay oarangay. Sa kat kak. id dat ibay ang kanilang kasunduan.Antas ng Lipunan Mahalagang mat ) ng maunawaan ang kinalalagyan ng mga mamamayan sa sinaunang lipunan up mmaunawaan ang kalagayang panlipunan sa sinaunang panahon. Sa panahon ng ating m; a 184 ninun, 0 may itinuturing na tatlong uri ng mamamayan sa lipunan: maharlika, tmawa D » at alipin harlika ang pinakamataas na antas. Kinabibilangan ito ng datu kasa MA ang kanyang pamilya at kamag-anak, Sa antas ding ito nabibilang ang mee maginoo 0 mga taga rigma. Dahil dito, ang mga kasapi ng maharlika angie ring naghaharing urisa lipunan noon. Gat o Lakan ang karaniwang sa kanila. Hanggang ngayon ang Gat o Lakan ay mapapansin pa ring nakakabit sa Gatmaitan, Gatchalian, Gatdula, Gatpayad, Lakandula, Ze “_ 7 20, tawag na dayang © dayang-dayang. Ang mal ng datu at mga pinunong mandi na pinakamakapangyarihan o mga tawag apelyido tulad ng Gatbonton, at iba pa. Ang asawa ng datu ay tina timawa o malalayang tao ang pangalawang antes ng lipunan ng mga sinaunang mga magsasaka, mangingisda, mangangaso, at iba pang liping pinalaya. Nagiging timawa ang isang alipin kung kakautang o pinalaya ang kanyang Ang ino. Sa antas na ito nabibilang ang ang mgaal kakatubos mula sa pag) Pilipi manggagawa. Kabilang din dito siya ay napalaya dulot ng pag) panginoon. ig sa mga maharlika, ang mga timawa ay malayang tan bilang mamamayan. Ngunit maaari silang ipatawag pangangaso, paggawa ng bangka, pagsasaka, pamayanan. Maaari rin nilang tulungan datu sa anumang nasamsam sa Bagamat hindi sila nabibilan nakakapamuhay at may mga karapal ng datu para alalayan siya sa paglalakbay, pangingisda, paggawa ng bahay, at sa mga gawaing pam| ang datu sa pakikidigma- Bilang kapalit, binabahaginan sila ng pekikidigma. Ang alipin naman ang pinakamababang antas sa sinaunang lipunang Pilipino at sila ay nahahati sa dalawang uri: aliping namamahay at aliping sagigilid. aaring ipagbili ahintulot inatawas Ang alii ‘lit oe ae al iping namamahay ay may sariling tahanan at ari-arian. Hindi siya mé ache = pein ng kanilang panginoon. Maaari siyang mag-asawa nang walang P eee cee Maglilingkod lamang siya sa kanyang panginoon kapag siya ay iP panahon ng pagtatanim at anihan.Ang aliping sagigilid ay nakatira sa kanyang panginoon, Wala siyang sari ailing ari at maaari siyang ipagbili ng kanyang panginoon Hindi siya makapag-aasavy 8 ati-arian aasawa nang wal lang pabintulot ng Kanyang panginoon igilid ang isang tao kapag: Nagiging aliping s 1. Siya ay naging bihag matapos ang digmaan, siya ay may pagkakautang na hindi nabayaran 3. Siya ay anak ng alipin. siya ay naparusahan sa pagkakasalang nagawa Ngunit ang pagiging alipin ay hindi panghabangbuhay, Maaring magi isang alipin kung siya ay palalayain ng kanyang panginoon. Maaari af i ‘ ar a kanyang kalayaan sa pamamagitan ng pagbabayad ng kanyang reatthal inet ne bayani sa digmaan o pag-aasawa ng isang taong nabibilang sa mas weal ib ea lipunan.Ang Sinaunang Pamilyang Pilipino Mahalaga na sa atin ang ating pamilya noon pa mang panahon ng ating mga ninuno, Lubhang mahigpit ang pagkakabuklod ng bawat pamilya. Ito ang dahilan ng malapit na ugnayan ng mga mamamayan at nagpapatibay ng kanilang pagkakaisa. Ang bawat miyembro ng pamilya ay may tungkuling dapat gampanan. Ang ama ang haligi at puno ng tahanan. Siya ang tagapaghanapbuhay, tagapagligtas, tagapamagitan at tagapayo. Ang ina ang itinuturing na ilaw ng tahanan at bilang ina ay saklaw ng kanyang tungkulin ang lahat ng gawaing bahay. Ginagamapanan niya ang tungkulin bilang isang asawa at ina. Siya ang inaasahang maglinis, maglaba at mag-alaga ng mga anak. Siya rin ang tagapag-ingat ng anumang ari-arian ng pamilya tulad ng alahas at salapi. Siya ang katuwang ng ama sa paglutas ng suliranin ng kanilang tahanan.Pagpapahalaga sa mga Kababaihan Noong panahon ng ating mga ninuno, ang mga kababaihan ay may mat jalaki ang paggalang sa kanila at taglay din nila ang lahat ng k ang ilan sa kanilang mga karapatan, 88 na katayuan sa lipunan, M ‘Arapatan ny my kalalakihan, Narito nH Magmana ng ari-arian sa mga magulang o kamag-anak. 2. Ipagbili ang mga ari-arian nang walang pahintulot ng asawa, ngunit hindi maari ipagbili ng kanyang asawa ang kanyang mga namanang ari-a maaring rian nang wala si pahintulot. iyang 3, Lumahok sa kalakalan. 4. Maging pinuno ng barangay kung walang kapatid na lalaki, 5. Maging pinunong ispiritwal o pari. 6. Pagbibigay ng pangalan sa mga anak. 7. Taga-ingat yaman ng pamilya. 8, Mauna sa mga lalaki sa paglalakad sa lansangan. Ang pagpapauna sa kababaihan sa paglalakad ay tanda ng paggalang sa kanila. Ang mga lalaking manliligaw ay kailangang maglingkod muna sa pamilya ng babaeng kanyang nililigawan bago niya ito mapangasawa. Ang paglilingkod ay maaaring pagsisibak ng kahoy, pag-iigib ng tubig sa balon o batis, pag-aararo sa bukid, pag-aanluwage at iba pang gawaing iutos sa kanya ng magulang ng babae. Ang paglilingkod ay maaaring umabot hanggang tatlong taon. Kapag ang lalaki ay tinanggap na ng mga magulang ng babae bilang mapapangasawa ng kanilang anak, kailangan niyang magkaloob ng dote o bigay-kaya sa mga magulang ng babae. Ito ay maaring ginto, pera, ari-arian o anumang mahalagang bagay. Ang dote ay ibinibigay bilang kabayaran sa mga nagastos ng magulang sa pagpapalaki sa dalaga. 19Ang Edukasyon ng mga Sinaunang Pilipino Ang mga sinaunang Pilipino ay walang Pormal na edukasyon. Ang pagtuturo sa mga lalaki at babae ay magkahiwalay. Ang mga babae ay tinuturuang manahi, magluto, maglinis ng bahay at mag-alaga ng bata. Ang mga lalaki naman ay tinuturuang mangaso, magkarpintero, at humawak ng sandata. Bago pa dumating ang mga Espanyol sa bansa ay mayroon nang sariling baybayin o alpabeto ang mga sinaunang Pilipino, isang katibayan na may mataas na antas ng kalinangan ang ating mga ninuno. Ito ay nagpapatunay na marunong silang bumasa at sumulat. Ang alibata ‘Ang baybayin, na kadalasang tinatawag na alibata, binubuo ng labimpitong letra ang tatl ay mga patinig at ang labing-apat ay mga katinig, Pag-aralan ang larawan sa kanan. Ang patinig ay a, e, / i, at 0, / u. Ang katinig ay b (ba), k (ka), d (da), g (ga), h (ha), 1 im (ma), n (na), ng (nga), p (pa) s (sa), t (ta), w (wa), ary (ya). Anumang malapad na ng punongkahoy, matitibay at malalapad na dahon, af biyas ng kawayan ay ginagamit bi ulatan ng mga ninunong Pilipino. Ang kanilang panulat ay matutulis na patpat o metal. 8 gitan nito ay jnuukit nila nang maingat at maayos ang anumang kalatas o kautusat pamamaj Jat at pagbasa ay mula sa itaas pababa at mut na nais ipaabot sa iba. Ang direksiyon ng pagst! sa kaliwa pakanan. Ang Panitikan ng mga Sinaunang Pilipino ‘Ang sinaunang panitikan ng mga Pilipino ay nauuri sa dalawa: ang di-nakasulat # nakasulat. Kabilang sa panitikang di-nakasulat o bukambibig ng tao sa iba’t ibang henerasy™ ay mga awit, tugma, kasabihan, bugtong, salawikain, alamat, kuwentong-bayan, at pabule Kabilang din ang mye awiting-bayan para sa iba't ibang okasyon: tagumpay, awit ns ™ mandirigma pagkagaling sa digmaan; ihiman, awit pangkasal; talindaw, 2¥ s 20 aapamamangka; induanin, awit sa paglalakad sa lansangan; hete g ¢yq ; yi ng bata; tigpasin awit sa paggaod, at kumintang, awit na Pandigma, ay Pampatulog 'binabihiwatiy ito ang talino at pagkamalikhain ng, ating mga ninuno, mga Ang nakasulat na panitikan ng ating. mga ninuno ay kinabibigy amg ng mp Ba tula at malva a bakuran amaan, mga byani ng 8 Paghati, karagatan, lula.Ang tibs itiatanghal sa pasiyam ng yumao. Ang karagatan ay dulang 2 ed ‘ aw ay dulang lo ng dalawang panig,{to ay naging duplo noong unang panahon ng Espanyol at sa ngayon ay kilala i a, lala ito bilang dulang patula ang pagkakasulat. Ang mga dula ay itinatanghal sq mga ng datu o raha, Ang karaniwang pinapaksa ng mga dula ay pag-ibig, digmaan, alamat, at ala-ala ng mga namatay na kamag-anak, An tagayan, pananapatan, sabalan at tibaw ang mga uri ng d Kabilang din sa mga nakasulat na panitikan ay ang epiko, na tumatalakay sa kabayanihan o pakikipagsapalaran sa buhay ng Pangunahing tauhan sa kwento. Halimbawa ng epiko ay ang Biag ni Lam-ang ng mga Tlokano. Ang Ibalon ng mga Bikolano, Hudhud at Alim ng mga Ifugao, Kabunian at Budian ng mga Ibaloi, Darangan ng mga Maranao, Indarapatra at Sulayman at Parang Sabil ng mga taga- Mindanao. isang uri ng tulang pasalaysay Ang Pananampalataya ng Sinaunang Pilipino Ang pananampalataya ay may malaking bahaging ginagampanan sa buhay ng ating mga ninuno. Ang kanilang pag-iisip, kilos at gawain ay laging nakabatay dito. Ang mga sinaunang Pilipino ay nananampalataya sa isang Dakilang Maykapal. Naniniwala sila na ito ang pinakamakapangyarihang Panginoon ng lahat, na lumikha sa buong mundo. Ginagawa nila ang pagsamba sa kanya sa pamamagitan ng pag-aalay ng dasal at handog upang makamtam ang kanyang mga biyaya. 21—— Beppe Tha’t it 4 ang tawag ng ating mga ninuno sa Dakilang Maykapal: Bathala sa mga Tagalog, Kabunian sa mga Ilokano, Laon sa mga Bisaya, Gugurang sa mga Bikolano, at Apo Namalyari sa mga Ita. Ngunit magkakaiba man ang kanilang paraan ng pagtawag, iisa lang ang kar ilang sinasamba Bukod sa Dakilang Mayka val, naniniwala rin ang ating mga ninuno sa mga diyo iyosan, iyan si Magyawen, ang diyos ‘a kabilang buhay, si Sipada, ang diyos ng kamatayan; Si Lalabon, ang diyos ng pag-aani; si Siginaruga ang diyos ng impiyerno; si Balangaw, ang diyos ng bahaghari; si Idiyanale, ang diyos ng pagsasaka; si Mandarangan, ang diyos ng digmaan; at si Agni, ang diyos ng apoy Sumasamba rin ang mga ninunong Pilipino sa mga anito at diwata. Ang mga anito at diwata ( ay mga kaluluwa ng mga namatay nilang kama -anak na itinuturing nilang “tagapamagitan s8 ang buhay.” Upang mapanatiling buhay ang alaala ng mga yumao, ang mga ninuno ay wa ng mga larawang inukit sa ginto, matigas na kahoy, o bato. Si kaluluy asabi na may anito o diwata na masama. Masama sila kung kinakatawan nila ang 2g, mga namatay na kamag-anak. Mabuti naman sila kung nabibilang sila sa kaluluwa ng mga kam an sila ng mga dasal at handog. Hinahandugan din sila ng mga pagkain, inurmin, ginto, baboy, at iba pang bagay na mahalaga. Ang pag-aalay ay ginagampana? | ng mga babaylan o babaeng pari at katalonan o lalaking pari. 22ang tagapaghatid ng mensahe ¢, va babaylan at katalonan 50 mn es ‘Ang mga bal A espitity y aniniwala ng sinaunang Pilipino, matutulungan ang mga : A ey 1% mga “PIritu ng mga ay mak, aigdig, Naniniwala ‘ng tulong sq Pama Ayon sa pi ayapa. Ayon : : aan mulasa mga muncto ng mga buhay, Sa pamamagitan ng mga py i pasa mut g mga espiritu sa kabils sinhawa at kapayapaan ang mga espiritu sa kabilang ¢ w ng ginhawa a ig magagawang tulong ang mga anito kung hihingan sit 'sabing ito is “raranas "in silang Magitan ng marami katalonan at babaylan, ‘Ang ating mga ninuno ay sumasamba rin ca mga bagay’sa kalikasan tulad ng ilog dagat, bundok, punongkahoy, lawa, buwan, bituin, bahaghari, kuweba, halaman, at hayop tulad ng buwaya. Naniniwala sila na sagrado ang mga tinitithan ng mga kaluluwa o espiritu Jaya naman hindi nila hinahayaang masira 0 mapagsamantalahan ang mga ito. Naniniwala rin ang sinaunang Pilipino sa kabilang buhay. Ang kaluluwa ng isang taong atay ay maaaring magtungo sa langit o impiyerno, Ang kaluluwa ng mabuti ing tao at mga bayani sa digmaan ay tutungo sa langit, samantalang ang kaluluwa ng mga naging masasama sa lupa ay mapupunta sa impiyerno. Ang Pananampalatayang Muslim Noong ikapitong daantaon, ang relihiyong Islam ay laganap sa buong Arabia, Itinatag ito ni Propetang Mohammed. Ang Islam ay salitang Arabic na nangangahulugang “pagsuko S@ kagustuhan ni Allah,” ang kanilang Diyos, Ang mga sumasampalataya sa Islam ay tinatawag na Muslim. Kaugnay ng kanilang Pananampalataya, may mga aral na sinusunod ang mga Muslim. Ang Mga aral na ito ay nakapaloob sa Koran, ang kanilang banal na aklat at tinatawag na Limang ¥aligi ng Katotohanan (Five Pillars of Truth). Ito ang nagssibing gabay sa pamurnuhay "8 mga Muslim,Shaha i dah. Ito ay pagpapahayag ng paniniwala na“ Walang ibang Diyos maliban kay Allah at si Mohammed ang kanyang propeta.” Sala at to Dasal. Ang mga Muslim ay limang beses na nagdadasal sa buong maghapon nei a ng nakaharap sa Silangan. Ang tagapanawagan ng oras ng pagdarasal ay ginagampanan ng isang muezzin. Ginagawa ang pagdarasal sa moske (bahay sambahan ng mga Muslim) tuwing Biyernes. Bago pumasok ang mga Muslim sa moske, nililinis muna nila ang kanilang bibig, ilong, paa, at iniiwan nila ang mga sapin sa Pa Ang pagdarasal ay pinangungunahan ng isang imam, ang paring Muslim. Nakahanay nang tuwid ang mga Muslim kapag sila ay nagdarasal nang mataimtim. Ang mga babae ay nakahiwalay sa mga lalake. Sabay-sabay silang yumuyuko, umuupo, at nagpapatirapa ayon sa iniuutos ng dasal. Zakat. Ito ang pagbibigay ng limos. Dapat magbigay ng limos ang mga Muslim sa mga pulubi, biktima ng kalamidad, may sakit, naulila, at mga naghihirap. Naniniwala sila na makatutulong ito sa kanilang pamumuhay. Ramadan. Ito ang buwan ng pag-aayuno ng mga Muslim. Ang banal na pagdiriwang na ito ay ginagawa upang, gunitain ang araw ng pagbibigay ni Allah ng banal na Koran kay Propetang Mohammed. Sinusunod ng mga Muslim ang kalendaryong lunar sa pagtatakda ng araw ng Ramadan. j nagsisimula sa pagsikat ng araw at nagtatapos s@ paglubog na ito, bawal ang pagkain, pag-inom, pagsisigarilyo, mga mabibigat na gawain. Maaari lamang gawin ang mg@ w, Winawakasan ng mga Muslim ang isang buwang ‘pag- magarbo at masaganang handaan na tinatawag 0@ pinakapista. Sagana sa Jimos ang Ang pag-aayuno ay nito. Sa pagitan ng mga oras pagsasaya, at paggawa NB nabanggit paglubog ng ara’ itan ng isang aayuno sa pamamagi id Al Fitr). Ito ang kanilang Hari-Raya-Puasa (Ei mga nangangailangan sa araw na ito. Hadj. Ito ay ang paglalakbay sa banal na lungsod ng Mecca, Saudi Arabia, ang sentto ng pananampalatayang Muslim. Dinarayo rito ng mga Muslim ang Kaaba na nagsisilbing dambana. Isang istrukturang bato. Ang mga manlalakbay na muslim ay umiikot sa bantayog nang pitong beses- Inaasahan na ang bawat Muslim ay 24 —kararating dito kahit minsan lamang sa kanilang buhay. Ang gin makararating ‘umang Muslim nakapagsamba dito ay maaring idugtong sa kanyang pangalan na nakape ang salitang Hadj, Ang Kulturang Muslim mga lalaking Muslim ay maaaring makapag-asawa ng hanggang ma Ang mga lalaking ayanan nila kare ng baboy ay mahigpit na ipinagbabawal ng kanilang relthiyon Ang pagkain ng May makabulugan at makukulay na sining ang mga Muslim sa Mindanao. Ang sarimanok - y simbolo ng pagkaka sng uri ng ibon ng mga Maranao, an: Tonya ewe isang uri ng uslim dahil sa mga disenyo nito. Ang kanilang mga tela, armas, mga kagamitang metal, at Muslim cat's ’ nagtataglay ng istilong batay s instrumentong pangmusik istilong Arabe at Indiyan, Tanyag din ang mga Muslim sa disenyong okir ng kanilang mga bahay. in ang mga Sa mga natatanging pagdiriwang ng mga Muslim, karaniwang makikita sa mga nagtatanghal, makukulay na telang kasuotan na kung tawagin ay malong. Lalo sa mga kababaihang, Muslim, maraming gamit ang malong bukod sa nagsisilbi itong kasuotan, Maaari rin itong gamitin fuslim, bilang kumot, tabing mula sa sikat ng araw, sapin sa higaan, duyan, at iba pa. Sarimanok a tahanan ng mga muslim noong eee panahon ng Espanyol. Malong P 25Ang Paraa : nn Pamumuhay at Kagem ng mga Sinaunang Piliping 0 pamumuhay ng ating mga ninuno. ating | rugunan ang, kanilang | 4 ‘ng kapaligiran ay may malaking bahagi sa amin kung paano sila namuhay at nakibagay s@ kapaligiran upans mat ga pangangailangan. |Kagamitan ng mga Sinaunang, Pilipino ating mga ninuno ay nagsilbing ebidensiy, as na uri ang mga kagamitan, ga ito ay tanda ng kung anong ‘in ang iba’t ibang kagamita, Ang mga nahukay na labi ng mga kagamitan ng kung paano sila namuhay. Ayon sa mga arkeologo, hindi mata ito kung ibabatay sa mga pamantayan natin ngayon, ngunit ang ™} uri ng teknolohiya mayroon ang ating mga ninuno noon. Ating suri ng ating mga ninuno sa ibat ibang yugto ng sinaunang panahon- Panahon ng Lumang Bato (50,000 be - 8000 be) Sa panahong ito, ang ating mga ninuno ay umaasa lamang sa kalikasan. Nagpapalipat- lipat sila ng lugar upang maghanap ng makakain. Ang kanilang mga pangunahing kagamitan ay yari sa magagaspang na bato na ginagamit nila sa pag-alis ng balat at pamukpok sa mga buto ng hayop. Ang mga natuklasang kagamitan ng tao sa Kuweba ng Tabon sa Palawan ay pinaniniwalaang ginamit noong Panahon ng Lumang Bato. Noong 1970, nakahukay din ang mga arkeologo ng mga labi ng kagamitan sa kuweba sa Lambak ng Cagayan. Ang mga kagamitang ito ay yari rin sa magagaspang na tinapyasang bato at ginamit din ng ating mga ninuno sa pagkatay ng mga hayop. 30 i2 - be) Bagong Bato (8000 be — 2000 be on ng Panah tan noong panahon ng Bagong Bato ay yari 84 pinakinj ga kagamitar Ang mgi na bato, B Mga arkeologo sa Bat nga kagamitang natagpuan ng mga a ito ng mga ka nayan i Pinatu aNBAS, Bi agitan ng 8000 B.C. nagamit ang mga ito sa pagitan ng inatayang ginaga inatay hanggang ata; an, at Rizal, 2500 Bc aki na ang pagbabago sa pamumuhay ng ating | hong ito, mala Sa panahong aninirahan sq is ‘uto na rin sila sa iba’t ibai nteng tirahan sa isang lugar. Nati ermanenteng ng perma nasilang Nuno. Hindi ™ga kweba. Nagtayo 8 Uri ng hanapbuhay im, pag-aalaga ng hayop, paggawa ng bangka, Pangingisda, at g pagtatanim, pa tulad ng Pi iba pa. Sa i buhay, gamit nila ang mga kagamitang yari sa makinis na bato, jlang paghahanapbuhay, kanilang Pp indi na rin sila n: alipat-lipat ng tirahan at hind: spapalipa sila nagp na si ito ipinalalagay na natuklasan ng ating mga ninano ang paggawa ng apoy enigma itang yari sa kabibe Sa ear - Gumagawa rin sila ng mga ieamlane sa g damit. Guma : ik tulad ng pal at pagsusuot ng - ng mga kagamitang yari sa luwad o putik tu a “a ae alalaking banga ay ginagamit na libingan ng kani ee i a kweba. at at itinatago ang mga ito sa mg ani , korales, at iba ayok, banga, tapayan, 8 hamatay na kamag- QLPanahon ng Metal (400 be — 1000 be) Sa paglipas ng panahon ang mga kagamitang bato ay unti-unting napalitan ng mga kagamitang yari sa metal. Sa pagkakatuklas ng tingga, tanso, bakal, at ginto. Natuklasan din ang mga mamahaling hiyas tulad ng jade o berdeng bato. Patunay ito ng mga batong nahukay sa mga kweba sa Palawan. Dahil sa pagkakatuklas ng iba’t ibang uri ng metal naging mabilis ang pag-unlad ng teknolohiya at malaki ang ipinagbago ng pamumuhay ng ating mga ninuno. Ang pagkakatuklas ng apoy ay nakatulong nang malaki upang mapadali ang paggawa ng iba'’t ibang bagay. Ang mga kagamitang yari sa metal tulad ng kutsilyo, lanseta, sibat, bolo, palakol, itak, at espada ay nagawang makinis at pulido dahil sa paggamit ng apoy. Bagamat nadiskubre na ang iba’t ibang metal, nagpatuloy pa rin ang paggamit ng mga kasangkapang yari sa ibang materyal tulad ng kabibe, luwad, at iba pa. Nagpatuloy ang paggawa banga, at palayok. Gumawa rin ang mga sinaunang Pilipino ng mga palamuti sa ng seramiko, kuwintas, at Kristal. katawan na yari sa mamahaling bato, kabibe, at metal tulad ng mga pulseras, $a panahong ito natuto na rin ang ating mga ninuno na maghabi ng tela. Sa pamamagitan ng paghahabi sa backloom. Ang ganitong paraan ng paghahabi ay ginagawa pa rin ng mga Ifugao at mga Mandaya sa Mindanao magpahanggang ngayon.ngunahing Pangangailangan pang » pa man at magpahanggang Noor : it han, at dami ain, tira ay Pas pagkain ting Mga ninuno ay namuhay nang, Ang a yeikal dahil laging may kaugnayan sa xtikal ¢ : me Jigiran ang kanilang gawain upang hapaligiran 408 mabuhay. Nagpatuloy sila ng paglalakbay at apalipat-lipat ng lugar upang maghanap paghain. Pangangeso ang paraan ng pahanap DS makakain ng mga sinaunang « likas na mga bato sa kanilang paligid ng tao. An ay aging malaking tulong sa kanilang pangangaso.Sa paglipas ng panahon, natuklasan nila naitoay mapapakinabangan sa maraming , paraan. Ang mga tapyas ng bato ay nagsilbing pambalat ng hayop at panghiwa ng karne nito. ng mga malalaking tipak at matutulis na bato ay ginamit na pamukpok at pangbiyak ng mga toto ng hayop. Sa ganitong paraan, napabuti nila ang kanilang simpleng uri ng pamumuhay. Sa mga kwebang natuklasan sa Cagayan at Tabon, mayroong mga natagpuang bahay ng Iubibe at mga tinik ng iba’t ibang uri ng isda na kasama ng mga gamit na bato. Palatandaan ito na ang pangunahing pinagkukunan ng pagkain ng mga sinaunang Pilipino na nanirahan sa mga nabanggit na kweba ay ang mga ilog at lawa.Pananamit Ang ating mga ninuno ay kailangan rin ng proteksiyon sa katawan laban sa lamig, init_ng araw, at’ matitinik na halaman Natuklasan nila na ang balat ng hayop ay hindi nila pakikinabangan bilang pagkain. Sa pagmamasid nila sa mga hayop, natuklasan lang mainit sa katawan ang bumabalot na > ges balahibo nito sa panahon ng taglamig Gy. : A Pinatuyo nila ang balat ng hayop at ginagamit Balat eae: ginag ng ating mga ninuno gawang kaswotan bilang saplot sa katawan. Tirahan ( anap ng pagkain, kung kaya’t ang ating mga ninuno ay hindi nananatili Dahil sa pag sa isang lugar. Kapag naubos na ang mga pagkain sa lugar kung saan pansamantala silang sa ibang lugar upang maghanap muli ng makakain. Ito ang nanatili ay lumilipat na naman s ahilan kung bakit hindi sila nagtatayo ng pirmihang tirahan, Kung kailangan nila ng ang, tumitigil sa mga itaas ng puno o kaya ay gumagawa ng Sa kuweba naman sila sumisilong sa panahon masisilungan, pansamantala isilbing silungan nila. hinabing damo at ito ang na ng unos at mahabang tag-ulan.‘ang Pagbabago ng Pamumuhay Dahil sa Apoy ninuno atuklas ng ating mg Jot ng malaking pagbabago Marahil ito ay Ang pagkak «a apoy ay nagdul yanilang_ pamumuhay sa raklasan nila sa pagmamasid ng tinat natuklas na bato 0 kaya ay mad sa ang pagkikiskisan ng dalawang pirasong nS - i pato na lumi iit na kislap ng apoy. Nang dahil sa apoy, ang mga sinaunang asain at patalasin ang ri rin namang nakita likha ng ma Pilipino ay natutong hi batong sandata na rin nila. mga bagong lang pagkain at tumatagal Niluluto ang kanill 2 o dalawang araw na hindi na ito sa higit ise na naging mas malasa ito. nasisira at higit Nang dahil din sa apoy, ang Ioob ng Kanilang kweba ay napapainit nila sa panahon ng tag-ulan o taglamig bukod sa Tiwanag na dulot nito. Higit sa lahat, naitataboy ng apoy ang mga | mabebangis na hayop.Ang Simula ng Pagtatanim atuklas ng ating mga ninuno so pagtatanim ay bunga ng pagmamasid ng ating Ang pag nea ninuno sa mga bungangkahoy' o mga buto ng mga bunga na nahuhulog sa lupa. Napansin nilang may mga bagong umuusbong na halaman mula sa mga nahubulog na buto sa lupa, Dabjy sa pagkakatuklas nila sa pagtatanim, natuto na silang manatili sa isang lugar sa halip ng lupa ang mga butong nakukuha sa mga halaman magpalipat-lipat ng tirahan. Inihahagis nila sinikap nilang bantayan ang mga ito. Natuto rin silang magpaamo, mag-alaga, at magparainj ng mga hayop na naging dahilan ng kanilang pirming paninirahan dahil naging sapat na ang kanilang pangangailangan. Ang mga Hanapbuhay ng mga Sinaunang Pilipino ol sa Masaganang namumuhay ang ating mga ninuno bago pa dumating ang mga Espany' ating bansa. Ang kanilang ikinabubuhay ay nakasalalay sa hitik at masaganang likas na yaman ng kanilang kapaligiran. Sa paglipas ng panahon lumago ang kanilang populasyon kaya’tIumaki ang kanilang naging pangangailangan upang mabuhay. Dahil dito, pinaunlad nila ang kanilang kagamitan upang mapabuti nila ang kanilang pamumuhay at matugunan ang Tumalaking pangangailangan, Kabilang sa mga hanapbuhay ng mga sinaunang Pilipino ay ang pagsasal® pangingisda, pagmimina, at iba pa. Natuto rin ang ating mga ninuno na makipagkalakalan s* isa’t isa. 36 |pagsasaka pangunahing kabuha ‘Ang pagsasaka ang van ng ating mga ninuno, gi : hy tates: ay, niyog, tubo, gulay, kapok, abaka, at iba pa, Y nagtatanim at ayroon silang umasani ng pal aka: ang kaingin at patubig lalawang paraan ng Paes mang Kaingin (slash-and-burn system) ay karaniwang. ginagaw gawa sa mga ubat na lugar Sa sistemang ito, hinahawan ang kagubatan at mg o Ang sist i a halamang baging, alilit na raga, Kapag hindi na ito mainam pagtamnan, maghahanap si anglupa. Kapag puno, at iba pang halaman. Sinusunog ang_ mga ito at pagkatapos ay tinataniman a ng iba na namang lugar upang sa sistemang patubig (wet rice system) ang lupa ay inaararo, nililinang, at tinataniman 9 mais. Gumagawa sila ng mga kanal o itigasyon na dinadaluyan ng tubig patungo ng paley sa kanilan ng paggawa ng Banaue Rice Terraces sa Ifugao ang patunay ng kahusayan ng ating mga og mga pananim na palay. Ginagawa nila ito upang maging masagana ang kanilang ani. Al ninuno sa pagsasaka sa pamamagitan ng sistemang patubig. Banaue Rice Terraces 37Pangingisda ilipinas ay isang kapuluan, Dahil ang Pi look, at golpo na marami ditong dagat, an. May mga ilog, lawa, at sapa mapanging' rin na mapagkukunan Ng iba’t ibang uri ng. isda, kabibe, suso, talaba, halamang dagat at yal na iba pa. Natutunan din nila ang artipisy ja. Ang ating mga ninunong, pagpaparami ng taga-Sulu ay naging tanyag dahil sa kahusayan nilang manisid ng perlas at kabibe.pagmimina ay isa sa mahahalagang Ang pag : : ) ninuno na magpa muha ° habs nanatili pa ring sahangs ah pagmimina sila ng = kal. Ginto ang inte sin! gamit ng mga an awa ng iba't ibang sinav i ng singsing la p mating ang mga - a sila sa suot na Y ino. Ginagamit ang ibang mga metal sa Pagluluto, pagsasaka, palar 4 pangine!s : Industriyang Pantahanan g mga ninuno ay may maunlad na industriyang pantahanan, na kinabibilangan = vezwa ng alak, paghababi ng tela, at paggawa ng’ basket at lubid. May iba’t ibang alak paginagewa ang ating mga ninuno. Ang mga Tlokano ay gumagawa ng basi na mula sa katas ng tubo, ang mga Ig may tapuy na mula sa binulok na kanin, at ang mga Tagalog ay may lambanog na mula sa sabaw ng niyog. Ang mga hinabing tela ng ating mga ninuno ay hil gumamit sila ng sinamay, hibla ng saging, pinya, bulak, rami, at sutla sa a ito. Ang pinaka-unang telang hinabi ay mula sa balat ng punong buhug o ybaying ilog. Gumamit naman sila ng hibla ng abaka sa Paggawa ng vang uri ng basket na kanilang ginagawa at ginagamit ay yari sa yantok. lambanog :Paggawa ng Bangka Dahil sa pagkakapulo-pulo ng bansa, ang Jalakbay o ‘ mga bangka ang ginagamit sa p\ pagtawid sa ibang isla, Ito rin ang ginagamit gkalakalan, paghahanapbuhay, ~~ nila sa pakikips at pakikidigma, Bunga nite bangka at iba pang sasakyang pandagat ay ang paggawa ng nlad na industriya sa panahon ng ga ninuno. Magaganda ang kanilang awang sasakyang pandagat. Kabilang > ang mga bangkang vinta, prau, krakoa, ay at iba pa. Pakikipagkalakalan Ang pakikipagkalakalan sa panahon ng ating mga ninuno ay ginagawa sa pamamagit ng barter. Sa sistemang ito hindi gumagamit ng salapi ang ating mga ninuno sa pakikipag- kalakalan dahil nagpapalitan lamang sila ng mga produkto. Ipinapalit ng mga tao sa kapatagan ang kanilang saging, alak, niyog, kamote, bigas manok, baboy, kambing, asin, isda, o palayok sa ginto ng mga taga-bulubundukin. Ang kanilang produkto ay pinagpapalit naman nilasaperlas o kabibe ng mga taga-baybaying dagat. Ang aliping sagigilid ay maaari ring ipogplit sap ng kanyang panginoon.May dalawang paraan PB pakikipagkalakalan ang ating m Ba ninuno: Pangkay Puluan at pandayuban- ans pangkapuluang Kalakalan ng pangkal ng kalak Jo. Ang mga Kalakal ay k sa pamamagitan puluang kalakalan ay ang sa pagitan ng mga jpalitan ay at mga PU ~ gq iba't ibang Poo ng me pangka at barko dahil wala pang mga yalye noo"! ahil dito naging mahalaga ang mgaing tangata atin ninuno. Ang mga rodukto nila ay ginadala hindi lamang sa mga yaratig barangay kundi hanggang sa mga itongmga Espanyol malalayon| pulo. Ikinagulat rangsilaay aumating $2 bansa. Nakita nila ang mga barkong naghahatid ng mga produkto mula Luzon patungon| ipinas. parang! ginadala $2 ib katimugan ng Pil | t | | Ang Pandarayuhang Kalakalan andarayuhang kalakalan sa ino ay Ang P tan ng mga sinaunang Pilip! pagi marating lulan inagawa ng mga dayuhang du ng sasakyang dagat. Kabilang sa mga dayuhang mangangalakal na nakarating sa bansa ay ang mga Arabe na dumating sa Suluat nakipagkalakalan sa ating mga ninuno. ‘Ang kanilang mga perlas, korales, ginto, ce at mga bossy na yari sa tanso ang al ee samga produkto ng ating bat me cepae ay dumating sa ating mga bt men bagay na = = ° nagdala rito ng telang seda, payons ingga. Pinalitan ito ng ating mga ninuno nl dalampasigan at tinawag nilang Jambat, porselana, karayom ig kanilang produkto 4ttulad ng perlas, niyo, kabibe, korales, bulak, banig, hinabing tela, pagkit ng bubuyog, a iba pa Avon kay Chao Ju Kuan at Wang Wang Tayuan, mga manunulat na Tsino, matatapat an ating mga ninuno sa pakikipagkalakalan, Iniiwan ng mga Tsino ang kanilang kalakal 84 isan pagekalipas ng “lang buwan ay bumabalik sila upang kunin ang kapalit ng kanilang. lalaat pook Nakukubs pile ang katumbas ng kalakal na kanilang ipinagpalit nang walang labis, Marami pong dayuhan ang dumating upang makipagkalakalan sa ating mga ning no, Kabilang na dito ang mga Hapones, Indian, at mga Malayo mula Borneo, Java, Malacca, at Sumatra Pagmamay-ari ng Lupa May dalawang uri ng pagmamay-ari ng lupa noong panahon ng ating mga ninuno: pansarili at pambarangay ( Ang lupang hindi gaanong mataba at malapit sa kabundukan ay lupang pambarangy. Kahit sino ay maaaring magsaka rito, Nabibilang din sa uring ito ang lupaing pangtribo. Walang ang, nagmamay-ari ng lupang kanyang tinatamnan. Ito ay 7 sinumang kaingero o mag; aari ng kanyang tribong kinabibilangan. Pag-aari lamang niya ang mga pananim hanggg't io ay nakukunan niya ng pakinabang. Kapag iniwan niya ito ay babalik sa kanyang tribo ang pagmamay-ari nito. Ang lupang pansarili naman ay yaong lupang sinasaka na at mayroong nang nagmamy” ari. Karaniwan ito ay pagmamay-ari ng mga nasa maharlikang angkan tulad ng datu. A ganitong lupain ay mataba at nasa magagandang lugar. Kung minsan ang mga ae ay nagbabayad ng butaw sa datu o sa maharlikang may-ari ng lupa upang bigyan karapatang magsaka rito.ANG PILIPINAS SA PANAHON NG MGA ESPANYOL ol sa Pilipinas, ang ating mga ninuno ay Bago dumating ang mga Espany g mga namumuhay sa kani-kanilang pamayanan. Sa pagdating n. malayang imik at masaganang pamumuhay ay dayuhang mananakop, ang kanilang tah nagambala. At sa pagsakop ng mga Espanyol sa ating kapuluan sa loob ng 333 taon, ang kultura ng ating mga ninuno ay tuluyang nabago.— \ ARAL IPO Ang Pagdating ng mga 1 Espanyol sa Pilipinas | I i An; 5 \ 5 Paadating 8 mga Espanyol sa ating bansa ay nagdulot ng malaking pagbabago | Smumuhay ng ating mga ninuno at ng ating bansa, Sa aaling ito, pag-analan natin | "8 Paano nakarating ang mga Espanyol sa Pilipinas, bakit nila sinakop ang Pilipinas, | sa pi kui t anu-ano ang mga bunga ng kanilang pananakop sa bansa.™ "RE Pagtuklas ng Ragone Rutang Pangalakal nahon dahil st mauntad ang alakatay Nay tat sehangan noong unang Pa Hoong ruta patungo s St * Constantinople (ngayon ay Istanbul — Ang pimahasentro ng mgs rte ay ane ngs 2G Turkey). Ang tatlong ruta ay ang MEA sumusunod: 1. Rutang Timog ng Malacca na dumadaan sa Indian Ocean, tuloy sa Reg To ay mula sa bayan Mediterranean. Sea, at lulusot sa Cairo hanggang Dagat ng 2 Rutang Panggitna Juran sa Indian Ocean, tuloy sa Persian Gulf ay Mula rin ito sa Malacca pakanl Ingo sa Constantinople at magtatapos sa Cairo, Julusot sa Baghdad, Iraq, bago tutu Egypt. 3. Rutang Hilaga ‘Tinatawag itong rutang panlupa dahil ito ay dumaraan sa kalagitnaan ng Asya, tuly sa mga Tungsod ng Bokhara at Samarkand, at umiikot sa Caspian Sea at Black ‘Sea patungong Constantinople. 7 ‘Sa kasamaang palad, ang Constantinople ay napasakamay ng mga Turkong Muslim at isinara nila ang mga ruta ng kalakalan maliban sa Rutang Timog. Ngunit ang mga mangangalakal na taga-Venice lamang ang pinahihintulutang magdaan sa nabanggit na ruta, kung kaya’t nagpasya ang mga Espanyol at Portuges na maghanap ng ibang daan patungong Silangan, Ang Pagtuklas ng Ibang Lupain N F . = bumagsak ang Constantinople, ay humina ang loob ng mga mangangalakal at dahil ae van sila ay nagsaliksik upang humanap ng mga bagong daan. Ang mga bansang 01 ay nagpapaligsahan sa pagtuklas i i labas ng Europa ang kanilang natuklasan, Songer |Sa panig ng Portugal, natuklasan ni Prinsipe Enrique (Prince Henry) ang mga pulo ng ‘Azores, Madeira at Cape Verde noong 1431. Natuklasan naman ni Bartholomeu Diaz ang Cape of Good Hope noong 1487 at natuklasan naman ni Vasco de Gama ang Calcutta, India noong 1498.Hindi nagpatalo ang Espanya kaya't nagpadala rin ng mga nabigador upang tumuklas sa ngalan ng hari nito. Natuklasan ni Christopher Columbus, isang Italyanong nabigador, ang Bagong Daigdig (ngayon ay Amerika) noong 1492. Isa ring Italyano na si Amerigo Vespucci ang nagsiyasat sa ngalan ng Espanya at sa kanya ipinangalan ang Amerika. Noong 1500, nakarating si Vioente Pinzon sa Brazil at natuklasan naman ni Nunez de Balboa ang Panama at Pacific Toong 1513. Ang pagkakatuklas ng Cape of Good Hope ang naging daan upang mapadali ang paghahanap ng mga bagong rutang pasilangan at naging tanyag ang Portugal dahil dito. Noong panahong jyon ay naghahanap pa rin ang Espanya ng ruta patungong silangan. Ang patuloy na paligsahan sa kapangyarihan ng Espanya at Portugal ay bumagabag kay Pope Alexander V1, kung kaya’t nagpahayag siya ng kautusang tinawag na Papa Bull upang maayos ang tungaliang ito. Noong Mayo 3, 1493, itinadhana ng Papa na ang mga lupain sa Kanluran at Timog ng pulo ng Azores at Cape Verde ay para sa Espanya at sa Portugal naman ang mga lupain sa Africa. Ngunit kinabukasan ay kanya itong binago at nagtadhana ng guhit na ang lahat ng lupain sa silangan ng guhit ay mapupunta sa Portugal at ang lahat ng mga lupaing nasa kanluran ay mapupunta sa Espanya. Dahil sa pagiging Espanyol ng papa, binago niya mull ang kautusan. Noong Setyembre 25, 1493, itinakda niyang maaaring sakupin ng Espanya ang mga matutuklasang lupain sa Silangan na mahigpit na tinutulan ng hari ng Portugal. ‘Upang matigil ang usapn, nagkasundo ang hari ng Espanya at hari ng Portugal noong Hulyo 7 1494. Sa ilalim ng Kasunduan Tordesillas. Sa Kasunduang ito gumawa sila ng panibagong guhit tatlong milya sa silangan ng Cape Verde. Ang mga lupaing nasa kanluran ng guhit ay magiging ag-aari ng Espanya at ang mga nasa silangan ay sa Portugal. Ang lahat ng mga lupaing ‘matutuklasan sa kanluran ng gubit ay ibibigay sa Espanya at ang lahat ng lupaing matutuklasan sa slangan ay ibibigay sa Portugal. Ang paglagda sa kasunduang ito ang naging dahilan kung bakit ang nagbabadyang digmaan sa Pagitan ng dalawang bansa ay naiwasan. Ang Paglayag ni Ferdinand Magellan Si Ferdinand Magellan ay isang nabigador na Portuges. Siya ay naglingkod sa hukbo ng Portugal sa imperyo nito sa Silangan sa edad na 24. Sa Malacca, Malay Peninsula (Malaysia 49. _ sap komandante siya ng isang a na ngayon) nagpamalas siya ng katapangan sa pakikidigma. Nagin malik sivas Portuga, barko na nagpapatrolya sa Kipot ng Singapore laban sa mga pirata. NanB ns mamagitan ne gang silane” ay si Magellan s jn nito- anyaat dumulog kay ] sa PoP jane, PUIO PE Mey | i at imungkahi niya sa kanilang hari na maari nilang maratins paglalayag pakanluran ay nagulat siya nang hindi siya pans!” <0 < o i tumunt pagtrato sa kanya ng hari, kung kaya’t nagpasya ae! tweets na “nae d26 pa niya ng | Haring Carlos V. Ipinaliwanag niya sa hari na oe ws pakan jwala ni Magellan la ; an ng paslaleyan desi ijangan 4 Kanyang isy pampalasa” ay mararating sa pamamagit: ean | ju ito ay nasa panig ng Espanya sang-ayon $2 ee cane 5 pe ang hari kung kaya’t nagpasiya itong magp | Mapa ng Magellans Course Around the World ‘Ang ekspedisyon ni Magellan ay tinustusan ni Haring Carlos V. Pinangakuan niya si Magellan na babahaginan niya ito sa kikitain mula sa mga rekadong makukuha. Pinagkalooban si Magellan ng limang barko at mahigit sa 268 tauhan. Kasama rito sina Padre Pedro de Valderama at Antonio Pigaffetta, ang mananalaysay ng ekspedisyon. Kasama 50rin ang isang aliping Malayo na nagngangalang Enrique na siyang nagsilbing tagapagsalin sa pakikipag-usap sa mga katutubo sa Pilipinas. Ang mga barko ay may pangalang Trinidad, Concepcion, Santiago, Vietoria at San Antonio, Ang Trinidad ang punong barko na pinamunuan ni Magellan, Nagsimula ang paglalayag ni Ferdinand Magellan noong Agosto 10, 1519 mula sa Sevilla, Espanya. Binaybay nila ang Africa bago binagtas ang malawak na Atlantic Ocean hanggang makarating sa Penmabuko, Brazil noong Setyembre 29, 1519. Ipinagpatuloy nila ang pagbaybay sa Timog Amerika kung saan nakaranas sila ng matinding gutom at hirap sanhi ng lamig sa karagatan. Gayunpaman ay nagpatuloy sila sa paglalakbay hanggang sa madiskubre nila ang isang kipot sa dulo ng Timog Amerika at tinawag itong Kipot ni Magellan. Nawasak ang barkong Santiago at bumalik naman sa Espanya ang barkong San Antonio at dahil sa tindi ng hirap, gutom, at lamig na nararanasan ay pinanghinaan ng loob ang mga tauhan ni Magellan. Upang mabuhay ay nagsimula silang kumain ng daga at kahit anong hayop at bagay na kanilang makita na maaaring makabusog sa kanila. Tatlong buwan silang hindi nakatanaw ng lupa habang binabagtas ang malawak na Pacific Ocean, ngunit matibay ang paniniwala ni Magellan na mararating nila ang Moluccas. Nong Marso 6, 1521 ay sinapit nila ang pulo ng Guam at dito sila kumuha ng pagkain at inumin, Ninakaw naman ang isa nilang bangka kaya't tinawag nila itong “Pulo ng Magnanakaw.” Ipinagpatuloy ang ekspedisyon hanggang matanaw nila ang pulo ng Samar noong Marso 16, 1521, ang nakatalang araw ng pagkakatuklas nila sa Pilipinas ayon. sa tala ni Antonio Pigaffetta. Ang Unang Misa sa Limasawa Nang mga sumunod na araw ay dumaong ang mga barko ni Magellan sa pulo ng Homonhon upang magpahinga at sa tulong ni Enrique, ang aliping Malayo, ay nakipagkaibigan sila sa mga katutubo. Nagpatuloy sila sa paglalakbay hanggang sa marating nila ang pulo ng Limasawa na pinamumunuan ni Raha Kulambo, Kinaibigan ni Magellan ang raha at ang kapatid nitong si Raha Siagu. Upang pagtibayin ang kanilang pagkakaibigan ay nagsagawa sila ng sanduguan. Noong Marso 31, 1521, naganap sa Limasawa ang unang misa sa Pilipinas sa pamumuno ni Padre Pedro de Valderama. Pagkatapos ng misa ay ipinag-utos ni Magellan ang pagtirik ng malaking krus sa isang buro] malapit sa dagat. Inangkin ni Magellan ang pulo sa ngalan ng hari ng Espanya at pinangalanan ito ng Arkipelago ni San Lazaro. 51Ang Labanan sa Mactan Muling naglakbay sina Magellan sa Pamamatnubay ni Raha Kulambo hanggang sumapit sila sa pul ih ae ash me kalagitnaan ng Abril naj : ie a ganap ang isang misa at muling nagtirik ng malaking krus sa lugar na pinagdausan nito. Sa pangunguna ni Raha Humabon at ng kanyang asawang si Reyna Humabas, 800 katutubo ang nagpabinyag $4 Kristiyanismo. Binigyan ng, pangalan na Carlos ; awa ang raha bilang parangal sa hari ng Espanya at Juana naman ang kanyand a Juana ng imahen saina nghhati, Dahil sa abis na kagalakan pinagkalooban ni Magelan S| ROM ng Sto. Nino. Mactan nasi Lapulapu ay hindi tinanggap ang kabilingan Di Magellan na magbayad Dahil dito ay napilitan si Magellan na ang Jabanan Kung saan natalo gellan kapalit Ditulad ni Raha Humabon, ng pinuno ng pulo 8 ang kapangyarihan ng Espanya at kanyang tinanggihan harian ng Espanya. sila ng buwis bilang paghdlala sa kal magdeklara ng pakikidigma laban kay Lapulapu at naganap n6 aa at nasawi si Magellan. Tinangka ng mga Espanyol na kunin ang bangkay ni ng malaking halaga ngunit hindi ito ibinigay ni Lapulapy. cas at narati Mabilis na tumakas ang m patungong Moluccas ting Nobyembre 1521. Ang barkong Victoria, sa pamumuno ni Sebastian del Cano, daan nito sa Karagatang, India at binaybay ang Africa, ga natirang tauban ni Magellan nila ito noong ang tanging nakabalik sa Espanya s2 Pag Ang Kahalagahan ng Ekspedisyon ni Magellan ‘Ang ekspedisyon ni Magellan ay naging napakahalaga dahil narating niya ang Silangan sa pamamagitan ng paglalayag,sa Kanluran. Dabil dito ay napa Higit na naging malawak ang kaalamang pangheograpiya ng mga taga-Europa. Higit sa lahat, ang ekspedisyong ito ang nagbukas nang mas malawak at mas mabilis na ruta ng kalakalan ttunayan niya na ang mundo ay bilog. sa Silangan, Ang ekspedisyon ni Magellan ay nakapagdulot din ng kabutihan para sa mga Pilipze dahil ito ang naging daan upang maging isang Kristiyanong bansa ang Pilipinas. Higit sa lahat, 52 imagitan ng tagumpay ni Lapulapu, haipamalas at napatunayan ang kakayahan ng mga tastabi rae wii 8 ipaglaban ang teritoryo nito sa mga mananakop at mapagsamantalang dayuhan. aes ba pang Ekspedisyon ang pagkabigo ng ekspedisyon ni Ma spay bagkus ay lalo lamang tumindi ang ww jughugin ang kayamanan dito, Kaya nama gellan ay hindi nakapagpahina sa loob ng hari ng Pagnanasa nitong marating muli ang Silangan upang in muli siyang nagpadala ng ekspedisyon sa Pilipinas. ang Ekspedisyon ni Loiasa Noong Hulyo 24, 1525 tumulak mula Corunna, Espanya ang isang ekspedisyon patungong Brazil. Ang ekspedisyong ito na may 450 tauhan ay pinamumunuan ni Juan Garcia Jofre de Woiasa. Ngunit hindi pa man nakararating sa Karagatang Pasipiko ay namatay na si Loiasa, at nalipat ang pamumuno kay del Cano na habang nasa Karagatang Pasipiko, siya ay namatay din makalipas ang ilang araw. Sa Pamumuno ni Hernando dela Torre, sinapit ng pangkat ang Mindanao noong Setyembre 29, 1526. Ayon sa ulat ni Andres de Urdaneta, ang istoryador ng ekspedisyon, maganda ang kabihasnan ng mga taga-Mindanao. Hindi nagtagumpay ang ekspedisyon na makakuha ng mga pampalasa ng pagkain dahil binalaan sila ng mga Portuges na hindi sila dapat pumasok sa Moluccas na teritoryo ng huli. Ang Ekspedisyon ni Cabot Muling nagpadala ng ekspedisyon. ang hari ng Espanya, nang wala siyang balitang natanggap mula kay Loiasa sa pamumuno ni Sebastian Cabot. Umalis ang ekspedisyon ni Cabot sa Sevilla, Espanya noong Abril 3, 1526 kasama ang 250 na tauhan. Ngunit nabigo rin ang ekspedisyong ito dahil nag-alsa ang mga tauhan habang sila ay nasa Plata sa Timog Ameriha. Nilusob rin sila ng mga Katutubong Indian at nagbalik sa Espanya ang ekspedisyon noong 1530. Ang Ekspedisyon ni Saavedra Ang ekspedisyong ito ay pinamunuan ni Alvaro de Saavedra na ipinadala mula sa Mexico. Ang tatlong barko at 110 tauhan ay umalis noong Nobyembre 1, 1527 at nakarating sa Mindanao nang sumunod na taon, Natagpuan din nila ang dalawang labi ng ekspedisyon ni Magellan. Tumungo ang ekspedisyon sa Cebu ngunit hindi sila nakadaong dahil ipinagtabuyan sila ng mga katutubo. | 53‘Bumabagyo nang nlisan nila ang bansa at napadpad sla sa Tidore (ngayon ay nasa Indonesia) malay, sa Moluccas, Dito nila natagpuan ang ibang tauhan ni Loiasa at tulad din mga naunang ekspedisyon, nabigo rin to dahil namatay si Saavedra habang naglalakbay patungons Moluccas Ang Ekspedisyon ni Villalobos ‘Ang ekspedisyon ni Ruy Lopez de Vilalobos na binubuo ng 200 tauban at anim na barko ay unals ng Navidad, Mexico noong Nobyembre , 1542. Tinabak nila ang rutang dinaanan i Magellan at nakarting sla sa Mindanao noong Pebrero 2, 1543: Hindi sla pinakitunguhan thang maayos ng mga Katutubo rito at dahil sa kakulangan sa pagkain ay inutusan ai Vilalobos a eruardo dela Torre na tumungo pabilaga upang mangalapne pagkain. Nakarating sa Tandaya tha ngayon ay Samar at dito ay naklala niya si Raha Makandula, Tinulungan siya nto na vrakakuha ng pagkain at sa tuwa ni Vilalobos ay pinangalanan niya ang mga polo ng Samar at Leyte na Islas Filipinas bilang parangal sa anak ni Haring Carlos V, si Prinsipe Felipe, wr nang lamaon ay naging bari ng Espanya. Habeng patungo ang ckspedisyon sa Molucras, ty dinakip ng mga Portuges si Vilalobos. Nagtatag siya ng kolonya sa Sarangani ngunit nang siya ay palayain ay nagtangka siyang bumalik ng Mexioo ngunit namatsy siya noon 1546, alban a pagbibigay ng pangalang Filipinas, walang nagawa ang ekspedisyon ni Villalobos at subigoitong palaganapin ang kapangyarihang Espanyol sa kapuluan- ‘Ang Ekspedisyon ni Legazpi ‘Ang ekspedisyon ni Miguel Lopez de Legazpi ay binubuo | ng apat na barko at 380 tauhan. Kasama dito si Andres de Urdaneta ‘na noon ay isa nang pari at lima pang paring Agustino. Sila ay tumulak mula Natividad, Mexico noong Nobyembre 21, 1564. ‘Nakarating sila sa pulo ng Samar ngunit hindi sila pinakitunguhan at tinanggap ng mea katutubo, kaya muli silang naglayag Dbanggang marating nila ang pulo ng Leyte 1 sinakop nila ito sa ngalan ng baring Espanya. Nagtungo sila sa Karatig na pulo ng Bohol ‘kung saan kinaibigan ni Legazpi si Raha Sikatuna na noon ay raha ng Bohol. Pinagtibay nile | ang tanilang paghakaibigan sa pamamagitan ng isang sanduguan. 54 ‘ASB Mula sa Bohol nagtungo sa pulo ‘ng Cebu si crap mec Create co a ae iin seb Sr ys tos rt a a sinunog nila ang kanilang mga bahay at kinabukasan ay ‘Srgran Ale ng tain ng fein agers nero ni Magellan kay Reyna Juana na asawa ni Raha Humabon. fe Nahilayat si Raha Tupas na magbaliks abayanan at makipaghabigan kay Legazpi, Nang smaging tahimik at mapayapa na ang Cebu iniutos ni Legazpi ang pagtatayo ng isang pamayanang Espanyol. Ang pamayanan ay napalligrannghutang kahoyatkawayan a hugs tatulok. Ang, isang panig nito ay nakaharap sa lupa habang ang dalawang panig ay nakaharap sa dagat. Ang ‘bawat panig ay may kanyong nakaamba sa mga masaring sumalakay dito. Nagtayo rin ang, mga Espanyol ng mga simbahan sa pamumuno ni Padre Andres de Urdaneta. Nong una pinangalanan nila ang pamayanan na San Miguel, ngunit pinalitan nila ito ng Lungsod ng Kabanal- banalang Ngalan ni Hesus, nang maalaala nila ang imahen na kanilang natagpuan. Ang imaheng itoang ginawang patron ng Cebu nang tinatag noong 1565. Ito ang kauna-unahang pamayanang Espanyol sa Pilipinas. ‘Noong 1569, tumungo si Legazpi sa isla ng Panay mula sa Cebu. Sa dalampasigan ng ‘log Panay ay itinayo ni Legazpi ang ikalawang pamayanang Espanyol sa Pilipinas. Isinunod na sinakop ang mga pulo ng Negros, Samar, at Leyte. Mula sa Panay ay nagpadala si Legazpi ng ekspedisyon patungong hilaga sa pamumuno ng kanyang apo na si Juan de Saloedo. Narating nila ang Lubang st Mindoro, Masbate, at iba pa. Kanila itong, sinakop 82 ngalan ng hari ng Espanya na si Haring Felipe.Ang Pananakop si Nalaman ni Legazpi na may isang kahariang Muslim sa Maynila nang bumalik si, Salcedo, sa Panay at mag-ulat ito. Dahil dito ay kaagad bumuo si Legazpi ng ekspedisyon ,, pinamumunuan nina Juan de Saleedo at Matin de Goite na kanvang kanang kamay ‘Ang Maynila noon ay pinamumunuan ni Raha Sulayman at ang kanvang huts ay napaliigiran ng, mga kawayan at Kahoy na nakatayo sa logar na kinatitrikan ngayon ng Par Santiago. Ro ay may kanyon na yari sa tanso na kung tawagin ay lantaka, Sa bandang tings ng tlog Pasig ay ang kaharian ng Tondo na pinamumunuan ni Raha Lakandula, ‘Naganap ang labanan sa pagitan ng mga pangkat nina Raha Sulayman at Martin de Goite noong Mayo 24, 1570. Sanhi ng pagtangsi ng raha na magbayad ng buwis sa mga Espanyo} Natalo si Raba Sulayman ngunit bago tumakas sa ibang pook ay ipinasunog niya ang mga bahay Bumalik naman si Martin de Goite sa Panay upang mag-ulat kay Legazpi. Nagpasiya si Legazp| rna magtungo sa Maynila at muling lumaban si Raha Sulayman, Sa Labanan sa Bangkusay sq ‘Tondo ay nasawi sa pagtatanggol sa kanilang pamayanan si Raha Sulayman. ‘Si Raha Lakandula naman ay nagpasiyang makipagkaibigan kay Legazpi na ikinatuvva nito, ‘Negpasiva si Legazpi na magtayo ng pamayanang Espanyol sa Maynila. Idineklara ni Legazpi ‘ang Maynilabilang punong lungsod ng Pilipinas noong Hunyo 24, 1571 at nang mabalitaan ito ti Haring Felipe ay tinawag niya itong “katangi-tangi at matapat na lungsod” Tnatasan ni Legazpi si Martin De Goite na magtungo sala pang lugar. Matagumpiay na nasakop nina Saleedo ang, mga bayan na ngayon ay lalawigan ng, Rizal, Tayabas, Tocos, ata pa. Angtogumpay naitoang naging hudyet upang Notag ng. mga Espanyol ang pomahaloang Kolonya ng Espanya sa Pilipinas, Leyunin ng Espanya sa Pananakop sa Pilipinas Ang tatlong malinaw na layunin ng Espanyol sa pananakop sa Pilipinas ay ang mga sumasunod: 1. Kapangyarihan at Karangalan. Ang kapangyarihan at karangalang pulitikal aug Pangunahing adhikain ng Espanya, Sa panahongiyon itinuturing na makapangyarihan ang isang bansa na may kolonya o teritoryong nasasakupan. Mas maraming banca ang masasakop ng isang bansa, mas makapangyarihan ito. Nang masakop ng Espanya ‘ang Pilipinas ay nakamit nila ang karangalang ito. 2 Kayamanan. Ang isa pang dahilan ng pananakop ng mga Espanyol ay ang Jayamanan na makukuha nila mula sa Kanilang sasakupin, dahil malaki ang ‘maitutulong nito upang Ilong lumakas ang Kanilang kapangyarihan, Nang marating nila ang Pilipinas ay nakita nila ang kayamanang taglay ng bansa, kung kaya nagpasiya silang manatili sito upang magalugad at makuha ang mga likas na yaman nito. 3. Kristiyanismo. Isa pa sa layunin ng Espanya sa pananakop ang pagpapalaganap 1g Kristiyanismo, kung saan nagtagumpay sila dahil marami sa mga katutubo ang nabinyagan at sumapi rito,ARALIAy , Ang Paniahalaan noong 2 Panahon ng Espanyol at pinamahalaan ito ng Consejo de Indias sa ngalan ng Hari ng Espanya. Ang konschong ito ay isang Jupon na gumagawa ng mga patakaran para sa mga kolonya ng Espanya. Ngunit : dahil sa kagustuhang matulungan nj Haring Carlos I ang Pilipinas, itinatag niya ang ‘Consejo | de Filipinas. Sa ilalim ng konsehong ito, ang opisyal na kinatawan ng Hari ng tagapagpatupad ! ng mga batas sa kolonya. ! fe | I | | F ; | Ang Pilipinas ay naging bahagi ng kaharian ng Espanya nang ito ay kanilang masakop 1 | |Ang Sistema ng Kolon jismo Ang layuning palaganapin ang Kristiyanismo ay isa lamang paraan y Espanyol ang bansa. Ginamit nila ang relihiyon sa aghubog ng kaisi saan ; 4 g relihiyon sa P 6 ng kaisipan ng mga katu sila ay madaling mapasunod. Batay sa prinsipyo na ang pinakamainam na paraan nt ang mga tao ay kontrolin ang kanilang kaisipan at damdamin. Ito ang dahilan nate ng mga sentrong lugar sa pamayanan. Dito makikita ang simbahan, kumbento at muni: Sa ganitong paraan ay madali para sa mga Espanyol na matukoy at masubaybayan ang awl ng mga tao sa lugar. Ngunit ang talagang motibo ng sistemang ito ay upang palace masubaybayan at matukoy ang mga jugar na mayaman sa Jikas na yaman. Dito makikita na ang sistema ng pamamahala ay may malaking kinalaman sa intensiyong pangkabuhayan ng mananakop. At upang maging epé! ibo ang kanilang mga layunin, ipinatupad nila ang pamahalaang kolonyalismo. Ang Poblacion | Ang saklaw ng sentrong lugar sa pamayanan ay ang simbahan, munisipyo, at iba pang gusaling pambayan. Ang plasa ay karaniwang nasa mataas na lugar at napaliligiran ng mga bahay habang nasa gilid naman ang mga daan patungo sa ilog. tas na sumasaklaw sa pagtatayo 0B poblacion. Ang unang hakbang ay May dalawang ba‘ ang pagtirik ng krus. Mula dito ay magtatayo ng simbahan na susundan ng kumbento na may maluluwag na patyo. Ang jkalawang hakbang ay ang pagtatalaga sa pinunong administrador at prayle upang magpasiya sa pagbubuo ng ™meA paryo at mga simbahang dapat itayo. Ang Sistemang Reduccion ‘Ang muling pagtatatag ng mga pamayanan ay tinaguriang reduccion. Sa sistemané ito pinagsasama-sama ang maraming bayan upang mabawasan ang bilang nito habang Tumalawak naman ang sakop ng pamamahala. Mas naging madali ang pamamahala at pagsubaybay ng mge Espanyol sa kabilang nasasakupan sa sistemang ito, Ang mga sisteman; i Z sistemang reduccion at poblacion ay may malaking kontribusyon sa kolonyalismom pamamahala ng mga Espanyol sapagkat: 62Madali nila . a ng malalaman ang mga biglaang Pagsalakay ng mga kaaway tulad ng mga katutubong tribo na ayaw Pasakop, Pinalitan ni inagi: b. itan nito ang. Kinagisnang Payak na uri ng pamayanan noon, ang kamag-anakan Tasyon ng barangay. at ang sistemang kompede: Ang tradisyunal na Kapangyarihan ng datu ay hawak na ng prayle at enkomendero. Ang marangyang bahay ng datu ay napalitan ng kumbento ng mga prayle, Sistemang Encomienda Ang encomienda ay isang malawak na lupain na ipinagkaloob ng hari ng Espanya sa mga tao 0 institusyon na tumulong sa_pananakop ng bansa bilang kapalit ng kanilang pakikiisa at tapat na Paglilingkod sa hari, Encomendero ang tawag sa namumuno sa bawat encomienda at bilang pinuno, siya ay may karapatang mangolekta at maningil ng tributo o buwis mula sa kanyang nasasakupan, Maaaring kolektahin bila ng buwis ang mga alagang hayop, pera, aning produkto, isda at maging serbisyo mula sa mga katutubo. Bukod sa tributo ay may iba pang uri ng buwis na maaaring kolektahin. Kapalit ng buwis na ibinabayad sa kanya, tungkulin ng encomendero na bigyan ng proteksiyon ang mga katutubong kanyang masasakupan at turuan sila ng katekismo at mga araling pangrelihiyon upang sila ay maging Kristiyano. Naging instrumento ang encomienda ng pag-aabuso ng mga encomendero sa paglipas ng Panahon. Labis ang sinisingil nilang buwis na hindi naman kayang bayaran ng mga katutubo. Bunsod nito ayaw nang magtrabaho nang lubusan ng mga katutubo dahil ang kanilang Pinaghihirapan ay napupunta at pinakikinabangan lamang ng iba, na naging dahilan kung bakit naghirap ang pamumubay ng ating mga ninuno. Ito rin ang dahilan kung bakit namuhi sa mga encomendero ang mga katutubo at nagtulak sa kanila upang mag-alsa at paslangin ang mga abusadong encomendero. Ang Sentralisadong Pamahalaan Itinatag ng mga Espanyol ang isang pamahalaang sentralisado sa Pilipinas, Sa ganitong sistema, ang lahat ng kapangyarihan ng pamahalaan ay nagmumula sa pamahalaang pambansa 63Maaari din itong maituring na aristokrasya dahil piling-pili' at kakaunti lamang ang mg, namumuno sa pamahalaan at karaniwang, mula sa mga nakaririwasang angkan. Mayroon lamang dalawang sangay ang pamahalaan noon: ang tagapagpaganap at tagapaghukom. Ang punong tagapagpaganap ay ang gobernador-heneral, at ang tagapaghukon, ay ang Kataas-taasang Hukuman at mga mabababang hukuman. ‘Walang sangay tagapagbatas sapagkat lahat ng mga batas at kautusan ay nagmumula sa Espanya- Cortes ang tawag sz tagagawa ng batas sa Espanya at ang ilang batas na ipinatutupad dito ay nagmula sa kautusay ng hari, Mula sa pamahalaang nasyonal ay nilikha ang mé2 pamahalaang lokal. Ito ay binubuc ng mga lalawigan, Jungsod, bayan, at barangay © barrio. Gobernador-Heneral ‘Ang gobernador-heneral ang pinakamataas at pinakamakapangyarihang opisyal sz Pilipinas sa ilalim ng pamahalaang Espanyol dahil siya ang kinatawan ng Espanya. Taglay niye ang mga kapangyarihang tagapagpaganap at tagapaghukom. Bilang punong tagapagpagansp ipinatutupad ng gobernador-heneral ang mga patas at kautusan ng hari. Siya rin ang nagtatalag: at nag-aalis ng mga opisyal sa pamahalaan. Siya ang tumatanggap N& mga embahador mulz sa ibang bansa at namamahala at nagkokontrol sa mga tanggapan ng pamahalaan. Siya rin ang Jakas na ipagtanggol ang kolonya. Ang goberna namumuno at nag-uutos sa sandatahang Ts heneral ay may kapangyarihang panghukuman din, dahil siya ang namumunosa Royal Audienciz ang pinakamataas na hukuman ng kolonya noong panahon ng mga Espanyol. Mayroon ding Kapangyarihang panrelihiyon ang gobernador-heneral dahiz magkasan* ang kapangyarihan ng Simbahan at Estado. Sa panahong iyon siya ang nagrerekomenda ng m2 xandidato para sa mga bakanteng posisyon sa Simbahan. Siya rin ang nagbibigay payo sa m= obispo 0 arsobispo sa mga pagbabago sa diyosesis. ‘Ang gobernador-heneral ay may mga espesyal na karapatan tulad ng cumplase paseregio. Ang cumplase ay ang karapatang tanggihan ang pagpapatupad ng isang kautus co batas ng hari kung inaakala niyang ito ay hindi makabubuti sa kolonya. Sa karapata" paseregio, maaari niyang alisin ang mga opisyal na gumagawa ng katiwalian 0 yaong his maayos sa pagtupad ng tungkulin at mga taong hindi sumusunod sa kanyang kagustuhe 64Sa umpisa, mabuti ang paglilingkod na ipinakikita ng mga gobernador-heneral ngunit pindi nagtagal ay nasilaw sila sa yaman, Ginagamit nila ang kanilang kapangyarihan upang jumikom ng salapi mula sa mga katutubo at inaalis ang mga pinuno na hindi sumusunod sa | Janyang kagustuhan. Dahil malayo ang Pilipinas sa Espanya, hindi rin nila sinusunod ang Jaramihan sa mga tagubilin ng hari, Naging larawan sila nang lubos na kapangyarihan na Knakatakutan at Iinasusuklaman ng mga katutubo, Ito ang naging dahilan kung bakit nagkaroon ng mga institusyong sumugpo sa pagmamalabis ng mga gobernador-heneral. Ang mga ito ay ang Royal Audiencia, Residencia, at Visitador-Heneral. Hari ng Espanya (nasa Espanya) J Gobernador Heneral (Pamahalaang Sentral/Nasyonal) Alcalde Mayor (Ayuntamiento) Alealde Mayor (Pamahalaang Lokal/Panlalawigan) | Gobernadorcillo (Pamahalaang Bayan/Pueblo) | Cabeza de Barangay Barangay) 65Ang Royal Audiencia ‘Ang Royal Audiencia ang pinakamataas na hukuman sa Pilipinas noong panahon ng mg, Espanyol na pinamumunuan ng gobernador-heneral, apat na hukom, at isang piskal. Itinatg, ito noong Mayo 15, 1583 at ang kauna-unahang pinuno nito ay si Gobernador-Heneral Sating de Vera. Ito ang naglilitis sa lahat ng mga kasong kriminal at sibil na idinudulog ng mga mababan, hhukuman. Bukod sa tungkuling panghukuman, ang Royal Audiencia ay gumaganap din ng mg, tungkuling pang-ehekutibo at panglehislatibo. Humahalili ito sa gobernador-heneral kapay namatay ito o kaya ay nabaldado. Ang Residencia Ang Residencia ay ang hayagang pagsisiyasat sa mga papaalis na gobernador-henera bago nila lisanin ang kolonya. Ito rin ang nagsisiyasat sa iba pang opisyal upang ihayag ang kanilang mga nagawa noong panahon ng kanilang panunungkulan. Ang paglilitis a pinamumunuan ng kasunod na opisyal o kaya ang isang hukom na itatalaga dito at ang mgz mamamayan ay maaring magreklamo sa hukumang ito. Dahil dito nabawasan ang pag-aabusy Francisco Sande, at Hurtado de ng mga gobernador-heneral na sina Guido de Lavezares, coreuerra, Sila ay napatunayang umabuso sa kanilang kapangyarihan at nagpayaman habang nanunungkulan. Ang Visitador-Heneral ‘Ang visitador-heneral ay isa pang paraan para malaman kung may ginagawang katiwaliz: ang gobernador-heneral at iba pang opisyal ay sa pamamagitan ng pagpapadala ng visitador ‘Ang visitador ay palihim na jpinapadala ng hari ng Espanya 0 kaya ng viceroy ng Mexico part magsiyasat nang lihim sa mga ginagawa o sa mga reklamo laban sa sinumang opisyal. Ang Pamahalaang Lokal Bumalangkas ang pamahalaang Espanyol ng mga pamahalaang lokal upang lalong maginé maayos ang pamamahala sa bansa. Hinati-hati ang kolonya sa 28 lalawigan. Ang mga lalawige" ay hinati sa mga bayan na binubuo naman ng mga baryo o barangay. Mayroong ding ani” na lungsod na itinatag ang mga Espanyol. 66pamahalaang Lalawigan Wala pang mga lalawigan noong mga Unang taon ng pamamahala ng mga Espanyol sa Pilipinas at ang nagsisilbing lalawigan ay ang mga encomienda. Dahil sa pagmamalabis ng mga encomendero inalis ang encomienda bago matapos ang ika-17 daantaon. Pamahalaang Lungsod Ang mga bayang mauunlad ay itinatag bilang mga ciudad o lungsod at mayroon itong pamahalaan na tinatawag na ayuntamiento. Pinangangasiwaan ng dalawang alcalde mayor, 12 konsehal, hepe ng pulisya, isang kalihim, at ilang kawani. Ang mga lungsod ay sentro ng kabuhayan ng pamayanan dahil dito agaganap ang mga pangunahing gawaing panrelihiyon at pangkultura, Matatagpuan rin dito ang mga matataas na tao sa lipunan. May anim na ayuntamiento na naitatag sa kolonya noong panahon ng mga Espanyol. Ang mga ito ay ang Sugbu (Cebu), Maynila, Villa Fernandina (Vigan), Nueva Segovia (Cagayan), Arevalo (Iloilo) at Nueva Caceres (Naga). Pamahalaang Bayan Ang bawat lalawigan ay binubuo ng mga pueblo o bayan. Ang bawat pueblo o bayan ay Pinamumunuan ng gobernadoreillo (munting gobernador). Siya ay inihahalal ng mga may- asawang may karapatang bumoto. Noong ika-19 na daantaon ang gobernadorcillo ay tinawag nang Kapitan at ibinoboto ng lupon na binubuo ng mga cabeza de barangay (pinuno ng barangay). Pangkarangalan lamang ang tungkulin ng mga gobernadoreillo kung kaya’t wala silang suweldo, ngunit sila ay naliligayahan maging gobernadorcillo dahil ipinapalagay na sila ay kabilang sa mga principalia o maharlika. Sila ang namumuno sa paghahanda sa pistang bayan at kung may bisitang opisyal ng pamahalaan. Sila rin ang nangangasiwa sa kapayapaan sa kanilang bayang nasasakupan. Pamahalaaang Barangay ‘Ang bawat bayan o lungsod ay binubuo ng _mga barrio o barangay, ang pinakamaliit na yunit ng pamahalaan. Binubuo ng 45-50 pamilya. Tinatawag na cabeza de barangay o kabesa ang pinuno ng isang barangay at ito ang pinakamababang katungkulan sa pamahalaang 67kolonyal. Sila ang mga dating datu. Ang kanilang tungkulin ay magsagawa ng Sensus kung Kinakailangan at mangolekta ng buwis mula sa mga tao. Inaayawan ang katungkulang ito day sa walang suweldo. Bukod dito, sila rin ang nagbabayad ng buwis para sa mga tong umaly at lumipat ng tirahan. Ang Pinagkaisang Kapangyarihan ng Estado at Simbahan Noong panahon ng pananakop ng mga Espanyol nagkakaisa ang mga pinuno ng Estado at mga pinuno ng Simbahan sa isang Jayunin, ang palaganapin at itatag ang Kristiyanismo sa kolonya. Nagkasundo silang maging magkabalikat sa pagkamit ng layuning jto. Bukod sa magkatuwang sa pagtuturo ng relihiyon, ang dalawang institusyon ay pare hong naging maimpluwensiya sa pamamalakad ng Estado at simbahan. Ang gobernador- heneral ay nakapagmungkahi kung sino ang itatalagang kura-paroko sa isang parokya 0 magiging obispo sa isang diyosesis. ‘Ang mga prayle naman ay mayroon’ ding malaking impluwensiya sa pamahalaan. Maram desisyon ng pamahalaan ay bunga ng pagsang-ayon o pagtutol ng mga prayle. Maaaring ipali ipasuspinde, o ipaalis ng isang obispo 0 arsobispo ang sinumang opisyal ng pamahalaan. ‘ isang kandidato sa pagka-gobernadorcillo ay maluklok lamang sa posisyong kung siya ay ™* pasbas ng kura-paroko. Kung minsan, ang arsobispo ang pansamantalang pumapalit kapag sakit o yumao ang gobernador-heneral. [Ang mga prayle ay maaari ring magsilbi bilang mga pinuno ng mga programa 0 proyelt ng pamahalaan, tagatuos, tagabadyet, superbisor ng halalan, at iba pa. Kung minsan ay naaats din silang maglitis ng mga kasong hindi lamang ukol sa paglabag sa batas ng simbahan, kuné maging ukol yaong may kaugnayan sa paglabag ng batas ng pamahalaan. i 68 | JAng Pagbabagong Pangkabuhayan sa Panahon ng mga Espanyol | Ang isa sa mga layunin ng Espanya sa pananakop ay ang makuha ang kayamanan | ng bansang kanilang sasakupin, na siya nilang naging layunin nang sakupin ang Pilipinas, | Ngunit ang nasabing hangarin ay hindi lubusang nakamtam ng mga Espanyol, dahil sa t kapabayaan. Dumagdag pa rito ang matinding hidwaan sa pagitan ng pamahalaan at | simbahan, Gayunpaman, may mga nagawa ring patakaran ang mga Espanyol na nakapagpabago sa kalagayang pangkabuhayan ng mga katutubo. Ating tuklasin kung bakit ! nanatiling dukha ang nakararaming katutubo na tinawag ng mga Espanyol na “Indio” at i itinuring na mga busabos at mababang uri. | IMga Patakarang Pangkabuhayan ng mga Espanyol Mabagal ang pag-unlad ng kabuhayan sa Pilipinas sa mga unang daantaon ng ng mga Espanyol sa bansa. Dahil sa katiwalian, kakulangan ng kaalaman sa pagpapata, ekonomiya, at kapabayaan ng mga opisyal ay naghirap ang bansa. Umasa na lamang ang , opisyal ng kolonya sa tulong na salapi ng Mexico upang matustusan ang Kanilang pane,” sa Pilipinas. Tinawag itong real situado. Gayunpaman ay sinikap pa rin ng mga opisya, magpatupad ng mga patakarang pangkabuhayan upang makalikom ng salaping sagamitin pagpapaunlad at pamamabala ng kolonya. Ngunit ang mga patakarang ito ay naging mga par. din ng pang-aabuso sa mga katutubo. Karamihan sa mga salaping nalikom ay walang ibinunga,, mabuti dahil napunta ito sa mga tiwaling opisyal. " Ang Pagbubuwis Napakaraming buwis ang sinisingil mula sa mga Pilipino ng pamahalaang kolonyal. Bilang buwis sa pagiging mamamayan, ang mga Pilipino ay nagbabayad ng tributo sa halagang walong reales. Noong 1884, pinalitan ito ng sedula, kung saan lahat ng mga mamamayang may edad na 18 pataas ay may tungkuling kumuha ng sedula. ‘Ang mga buhay ng mga taong nakatira malapit sa baybaying-dagat ay laging nalalagay sa panganib dahil sa mga pirata, dahilan upa> maningil ang pamahalaan ng karagdagang buwis para sa pagtatanggol sa kanila laban sa me pirata. Tinawag itong diezmox prediales. Samantala ang donatibo de Zamboanga nam: ay buwis na sinisingil para sa pagsakop sa Mindanao. Ang mga tao ay nagbibigay din ng sala © kalakal sa simbahan bilang pasasalamat sa maganda nilang ani. Ang buwis na ito para: simbahan na sinisingil tuwing Enero ay tinawag na sanctorum. Nahihirapan na nga ang mga mamamayan sa mga nabanggit na buwis ay kailangan rin nilang magbayad ng buwis sa ilalim ng sistemang encomienda. Kapag walang pera 4 katutubo, anumang ari-arian nito na maibigan ng encomendero ay hinihinging katumbasAng Polo y Servicios Ang polo y servici a ee i ey aes 8Y ang sapilitang paggawa o pagtatrabaho ng lahat ng kalalakihang tawag sa mga lalaki, — hanggang 60 sa loob ng 40 araw sa isang taon. Polista ang fae Se Bang walang bayad. Pinagagawa sila sa mga pampublikong ng tulay, kalsada, daungan, bahay ; . . ” » y Espanyol, gusali iba pa. Maraming malalaking simbahan panyol, gusali ng pamahalaan, at ar ang naipatayo bunga ng sapilitang paggawa ng mga Malaki ang naging epekto ng polo y servicios sa buhay ng ating mga ninuno. Napapabayaan ng mga kalalakihan ang kanilang pamilya. Kung minsan ay dinadala ang mga polista sa malalayong lugar upang magtrabaho kung kaya’t nawawalay sila sa kanilang mga mahal sa buhay. At dahil kadalasang pinaglilingkod sila sa panahon ng taniman o anihan, napabayaan ang mga bukirin kaya't Jalong naghirap ang kanilang pamiilya. Maaari rin namang hindi maglingkod sa pamamagitan ng pagbabayad ng falla. Karaniwang ang mga nakaririwasa sa buhay o principalia ang gumagawa nito. Dahil sa mga karanasang ito, napoot ang mga Pilipino sa mga Espanyol at ito ang isa sa mga dahilan kung bakit nag-alsa ang mga Pilipino sa mga Espanyol. 75ee Ang Sistemang Bandala Sa ilalim ng sistemang bandala, ang bawat lalawigan o bayan ay may takdang damj produkto na dapat ipagbili sa pamahalaan. Ang produkto ay ipagbibili nang sapilitan 7 magsasaka sa pamahalaan sa presyong idinidikta ng Alkalde Mayor sa bisa ng anya kapangyarihang indulto de comercio. Kung susuriin, katumbas nito ay sapilitang pagsamsan, ng produkto ng mga magsasaka. Bibilhin ng pamahalaan ang produkto sa murang halaga a pagkatapos ay ibebenta naman ito ng pamahalaan sa mas mataas na halaga. Lumalagda ng kasulatan ang mga opisyal ng pamahalaan na mangangakong babayaran ang kalakal ng mg, katutubo, ngunit madalas magdeklara ng pagkalugi ang pamahalaan, kung kaya’t hindi nite nababayaran ang mga magsasaka. Nang sumapit ang ika-18 daantaon, umabot na sa milyong piso ang pagkakautang ng pamahalaan sa mga katutubo. Ang Sistemang Kasama Bunga nito dumami ang mga Espanyol na nagkaroon ng lupain dahil ang mga katutubo ay hindi nakakapagbayad ng buwis. Kapag walang maibigay na pera o bagay ang isang katutubo bilang pambayad ng buwis ay kinukuha nang sapilitan ang kanyang lupain. Ang mga orden ng prayle noong una ay hindi pinapayagang magkaroon ng sariling pag- aaring lupain, ngunit nang lumaon ay pinahintulutan din sila sa kahilingan ni Obispo Domingo Salazar na isang Dominikano. Hiniling niya na payagan ang mga prayle na magkaroon ng sariling lupain upang hindi sila umasa sa iba para sa kanilang ikabubuhay. ‘Ang mga malalawak na lupain ng mga prayle ay tinawag na hacienda at cacique ang tawag sa mga may-ari nito. Ipinamamahala ng mga cacique ang kanilang mga malalawak na lupain sa ibang tao na tinawag na inquilino. Ang mga inquilino naman ay umuupa ng ibang tao, na tinawag na kasama, upang magsaka sa lupain. Madalas magkaroon ng hindi pagkakaintindihan sa pagitan ng mga inquilino at kasam* dahil sa usapin ng upa ng lupa at hatian ng inaaning produkto. Kadalasan kasi ay nilalamang* ng inquilino ang kasama sa pamamagitan ng pagtataas ng upa sa lupa o pagbawas Ng bahagi ng inquilino sa inaning produkto. 76Sa ilalim ng sistemang kasama, nawawalan 5 pagkakataon ang isang kasama na mangasiwa sariling lupa at umangat ang kalagayan ng yang pamumuhay, dahil hindi pa man natatapos ang taniman ay nangungutang na ang kasama sa nquilino kung saan ang ipambabayad niya ay ang kanyang bahagi sa anihan. Ito ang dahilan kung pakit ang kasama ay hindi na umaasenso at habangbuhay na lamang siyang nagbabayad ng patong-patong na pagkakautang sa inquilino na minsan ay minamana pa ng kanyang mga anak. Ang Kalakalang Galyon Malaya ang kalakalan sa pagitan ng Pilipinas, Tsina, at Mexico dahil itinaguyod ng mga unang gobernador-heneral ang kalakalang pandayuhan. Hindi pinatawan ng buwis ang mga kalakal mula sa loob at labas ng bansa. Nakaranas ng kaunlaran ang Maynila dahil ito ang naging sentro ng kalakalan sa Pilipinas. Ngunit higit na naging mabili ang mga pro- duktong nagmumula sa Maynila kaysa mga produktong Europeo na naging sanhi ng pagkalugi ng mga mangangalakal na Espanyol, kung kaya sila ay nagreKlamo sa hari ng Espanya. Upang mabigyan ng proteksiyon ang kanilang interes, hiniling nilang takdaan ang pagpasok ng produktong Silangan sa Acapulco. Pinanigan naman sila ng hari kayat itmakda ang kalakakang galyon o kalakalang Maynila Acapulco. ‘Ang kalakalang ito ay tinawag na kalakalang galyon dahil ang mga nagdadala ng mga Produlkto ay ang mga barkong gelyon. Ang karamihan sa mga kalakal na nagmumula sa Maynila ay mga produkto ng Tsina, dahil regular na dinadala ang mga ito ng mga barkong Tsino sa daungan ng Pilipinas, Mula sa Maynila ay dinadala ng barkong galyon ang mga produkto sa Acapulco, Mexico, kung saan binibili ng mga mangangalakal na Espanyol ang mga produkto 7upang ipagbili naman sa mga pamiliban sa Espanya at iba pang bahagi ng Europa. Paghy, naman ng galyon sa Pilipinas ay dala nito ang mga kayamanang ginto at pilak bukod a mga produktong, Europeo na ipagbibili naman sa Pilipinas. Tinawag din ang kalakalang ito Kalakalang Maynila-Acapuleo dahil sa mga barkong galyon na labas-masok sa bansa a Acapulco, Mexico. a sistemang ito ay hindi lahat ay may pribilehiyong makipagkalakalan. Ito ay monopoly, ng mga matataas na opisyal tulad ng gobernador-heneral, mga prayle, mga kaibigan nila, at mga biyuda ng mga pinunong Espanyol. Upang makalahok sa kalakalang galyon, ang isay mangangelakal ay dapat magbayad ng boleta, isang tiket na nagkakahalaga ng 250 piso, Ang bawat tiket ay may katumbas na puwesto sa Joob ng galyon. Umaalis ang galyon sa Maynila patungong Acapulco, Mexico sa buwan ng Hulyo a pumabalik naman ito sa Maynila sa buwan ng Pebrero 0 Marso. Ang pag-alis ng galyon a ipinagdiriwang ng mga Espanyol sa Maynila, Nagmimistula itong kapistahan dahil ang mga daay ay puno ng mga palamuti at may mga kasayahan tulad ng tugtugan, sayawan, at awitan. At ang pamisa sa simbahan ay hindi rin nawawala. Hindi lahat ng mga mangangalakal na namumuhunan sa galyon ay may salapi at karamihan sa kanila ay nangungutang sa Obras Pias ang nagsilbing unang bangko sa Pilipinas. Ang salapi mula sa Obras Pias ay salapi ng mga mayayaman na inilalaan sa mE® gawaing panrelihiyon ngunit ipinapautang muna sa mga mangangalakal nang may mataas na tubo o porsiyento upang kumita ito. Noong 1815, nagwakas ang kalakalang galyon dahil unti-unting nalugi ito. Bunsod ito ng pangingibabaw ng kaisipang laissez faire na nangangabulungang “hayaan at huwag makialam’ a ialim ng kaisipang ito, hindi dapat pinakikialaman ng pamahalaan ang malayang kalakalan ‘Ang kalakalang galyon ay hindi nakabuti sa Pilipinas dahil naantala ang pag-unlad ng bans Naging abala ang mga opisyal sa pagpapayaman. Ang mga katutubo ay hindi nabiyayaan dahil bawal silang lumahok dito, bagkus ang mga Tsino ang higit na nakinabang dahil produkto nile ang naipagbibili at ang Pilipinas ay naging daungan lamang ng mga Produktong Silangan. Ans nga lalawigan at pueblo ay napabayaan dahil ang mga opisyal ng pamahalaan ay madalas 125° Maynila at abala sa pagdating at pag-alis ng galyon. May mga kaunti namang Pilipino "* nakinabang sa galyon, Sila ang mga dati nang mariwasa ang buhay at malapit sa mga Espany°! 78Ang Programa sa Kabuhayan ni Jose Basco y Vargas Noong 1778, dumating sa bansa si Gobernador-heneral Jose Basco y Vargas. Agad niyang napansin ang mahinang kalagayan ng kabuhayan sa kolonya. Bagsak ang ekonomiya ng bansa dahil walang laman ang aban ng bayan. Dahil dito ay inilatag niya ang kanyang programang pangkabuhayan upang matugunan ang Pangangailangan ng kolonya. Ipinag-utos niyang bungkalin ang mga lupa at pagyamanin ang likas na yaman upang makamit ang Kaunlarang minimithi, Ang mga magsasaka ay hinikayat niyang magtanim ng kapok, tubo, mga pampalasa ng pagkain, at mga punong pinagkukunan ng seda. Nagbigay siya ng gantimpala sa mga mahuhusay gumawa ng lubid, seda, bulak, lana, at iba pa. Tinanglalik ni Haring Carlos 11 ang programa ni Gobernador Basco, kung kayat noong 1781 ay itinatag ang Kapisanang Pangkabuhayan ng Kaibigan ng Bayan, isang samahan na may layuning mapaunlad ang Kabuhayan ng bansa. Binubuo ang samahan ng mga mayayaman at mangangalakal na magkakaloob ng tulong sa kapisanan sa halagang 960 piso bawat taon, Maraming ginawa ang kapisanan upang mahikayat ang mga magsasaka na magtanim ng mga produktong kapaki-pakinabang. Nagpalathala ito ng mga polyeto ukol sa makabagong, Paraan ng Pagtatanim ng abaka, tubo, kape, kakaw, at iba pa. Nagkaloob ito ng gantimpala sa mga imbentor, manghahabi, at manggagawa ng tina. Umangkat din ito sa Estados Unidos ngmga makabagong kagamitan na makatutulong upang mapagaan at mapabilis ang pagsasaka, Ang Monopolyo ng Tabako Itinatag ni Gobernador-heneral Basco ang monopolyo ng tabako noong 1782. Isa itong marahas na hakbang upang kumita ang Pamahalaan ng salaping pantustos sa Pagpapaunlad ng bayan. Sa ilalim ng monopolyo, kinontrol ng pamahalaan ang Pagtatanim, pag-aani, at pagbibili ng tabako. Nagtalaga ng mga lugar kung saan maaariJamang magtanim ng tabako, tulad ng Hocos, Cagayan, Nueva Eeija, at Marinduque. Ang ,, mag-anak sa mga lugar na ito ay pinagtatanim ng 40,000 halamang tabako at sa analy anihan ay tanging ang pamahalaan lamang ang maaaring bumili ng kanilang ani. Binibj};, in pamahalaan sa mababang halaga, Kung ang taniman ng isang magsasaka ay nasalanta ng}, at nasira ang mga pananim, pinagbabayad siya ng malaki ng pamahalaan. Ang mga magsasa}, hindi sumusunod sa mga patakaran ng pamahalaan ay pinarurusahan ng mabigat. " Nagdulot ng malaking kita sa pamahalaan ang monopolyo ng tabako. Tinatayang um, ay ng tatlong milyong piso ang kita ng pamahalaan sa loob ng isang taon mula rito. Sa bite panda ay nagdulot ito ng kasamaan sa panig ng mga magsasaka. Dinaraya ng mga ahente » pamahalaan ang ani ng mga magsasaka at ‘kung minsan ay -binabawasan ang timbang ng anita, tabako. O dili naman kaya ay binababaan ang grado ng tabakong bibilhin; sa halip na Prime, Klase ang gradong itatatak sa tabako ay gagawin itong segunda Klase lamang upang buma}, ang presyo. May mga pagkakataon din na nagagambala ang tahanan ng mga magsasaka dati hinahalughug ito ng mga ahente sa paghahanap kung may itinatagong dahon ng tabako diy Maraming pamilya ang nagutom at naghirap dahil hindi nababayaran ng lubos ang me] smagsasaka. Papangakuan silang babayaran ngunit hindi ito natutupad dahil ang kanilang pangal) ay laging napapako. Ang Kompanya Royal ng Pilipinas Noong Marso 1785, itinatag ng hari ng Espanya ang Kompanya Royal ng Pilipinas. Layur ng nasabing Kompanya na itaguyod ang kalakalan sa pagitan ng Espanya at Pilipinas ¢ paunlarin ang pagsasaka sa bansa. Ayon sa plano, ang apat na bahagdan ng Kita ay ilalaan | pagpapaunlad ng komersiyo at pagsasaka. Upang makamit ang layuning ito, pinagkalooban ng hati ng pribilehiyo, kabilang dito ang pagkakaroon ng ekslusibong kalakalan sa pagitan Pilipinas at Espanya. Hindi rin pagbabayarin ng buwis ang mga produktong Pilipino sa pamilihs ng Espanya. Ipinagbabawal din nito ang pakikipagkalakalan ng mga taga-Maynila sa mga te ‘Tsina at India. Ngunit noong 1834 nagsara ang kompanya. Sa kabila ng mga karapatang ipinagkaloob # hari ay nalugi pa rin ito, Dahil sa masamang pagpapalakad ng mga opisyal at may kakulang# ng pakikipagtulungan ang mga mangangalakal na Espanyol sa Maynila. 80Mga Kaunlaran sa Mlalim ng Espanya Mga Pagawaang Bayan Naging mabagal ang pagtata ‘yo ng mga daan, kalsada, at tulay, pagsulong at pang-unlad ng kalakalan sa kanayunan. sanhi ng mabagal na Ngunit pagsapit ng ika-19 daantaon, nabago ang sitwasyon sa jlalim ng panu- nungkulan ni Gobernador-Heneral Rafael Maria de Aguilar, na humalil kay Gobernador Basco. Nagpagawa siya ng mga bagong tulay at ansangan. Nagpalagay din siya ng mga ilaw sa mga daan. Nagkaroon ng mga bapor sa Maynila noong 1848, Noong 1891 ay. nagkaroon naman ng tren na bumabagtas mula Maynila hanggang Dagupan, Pangasinan. Noong 1893, nagsimula namang umandar ang trambiya, isang sasakyang de kuryente, Nagkaroon din ng telepono, telegrapo, at mga kable sa mga lungsod. Dahil sa Pagbabago sa sistema ng transportasyon at komunikasyon, sumigla ang kalakalan sa bansa, Ang trambiya Ang Pagbubukas ng Pilipinas sa Kalakalang Pandaigdig Ganap na binuksan ang daungan ng Maynila para sa kalakalang pandaigdigan noong 1834. Bunga nito, dumagsa ang mga banyagang bahay-kalakal sa Maynila na pag- aari ng mga Ingles, Amerikano, Pranses, at iba pa. Naging kakompetensiya ang mga ito ng mga bahay-kalakal ng Espanyol sa kolonya. Ang mga monopolyo sa bansa ay winakasan ng hari. Ipinag-utos din ng hari na buksan ang mga daungan sa iba’t ibang bahagi ng bansa, tulad ng Sual sa Pangasinan, Legazpi, Iloilo, Cebu, Tacloban, at Zamboanga, Buhat noon a bumilis na ang komersiyo at kalakalan sa kolonya. . 81Ang Pagbubukas ng mga Bangko Kasunod ng pag-unlad ng kalakalan sa Pilipinas ay ang pagbubukas ng mga bangko. Kinakailangan ang mga bangko para magpautang ng kal. Itinatag ni Gobernador Antonio de salaping puhunan sa pangangalal g Banco Espanol-Filipino noong 1851, na sa kasalukuyan ay ang Bank of the Philippine Islands, ang pinakamatanda at pinaka- smalaking bangko sa Pilipinas. Itinatag naman ang Monte de Piedad noong ae pangalang Keppel Bank. Ang mga Ingles tulad ng Chartered Bank of India at Hongkong an, Jb NGS Urbiztondo an} uf Gobernadoy 1868 na ngayon ay kilala sa naman ay nagtatag din ng mga bangko, Shanghai Banking Corporation (kilala bilang HSBC ngayon). Ang pagkakaroon ng mga bang; ay lalong nagpasigla sa pangangalakal sa Maynila. Dahil dito ay umabot sa iba’t ibang paniy ng mundo ang mga produktong Pilipino tulad ng abaka, asukal, kopra, at iba pa. Pr - Bank of the Philippine Islandssa ilalim ng Pamahalaang Espanyol — Buhay Panlipunan | ARALIA2 4 Nang sakupin ng mga Espanyol ang Pilipinas, ay naisalin nila ang kanilang kultura sa pamumuhay ng ating mga ninuno na naging bahagi na ng ating kultura. Sa halos lahat ngaspeto ng ating pamumuhay ay makakakita ng mga impluwensiyang Espanyol: pagkain, kasuotan, libangan, paniniwala, kaugalian, wika at relihiyon,8 panahanan Nang dumating ang mga Espanyol sa psinas nedatnan nila ang simpleng tirahan gating mga ninuno na bahay kubo, Gawa ito capowids kahoy, at kawayan kung kaya’t hindi pagustuban ng mga Espanyol na sa Sanitong yi sila manahanan. Nagpagawa sila ng mga abaya bato sa pangunguna ni Padre Domingo olazar na isang obispo ng Maynila, Sumunod ga tin ang ibang Espanyol at Mayayamang jatutubo na nagpagawa ng mga bahay na yari sa bato at tisa. ~ ‘ng uri ng bahay ang nagsasabi ng antas ng lipunang kinabibilangan ng may-ati nito noong panahon ng mga Espanyol. Ang bahay ng mga mahihirap na katutubo ay katulad din ng bahay ng mga sinaunang Pilipino. Nakataas ito sa lupa dahil sa haligi na gawa sa malalaking kahoy. Ang dingding at sahig nito ay yari sa ‘kawayan at kahoy, samantalang yari naman sa pawid at kogon ang bubong nito. Mayroon itong isang maliit na silid na taguan ng banig at unan ngunit malalaki ang mga bintana nito upang madaling makapasok ang hangin. Ang sahig nito na yari sakawayan ay mayroong mga maliliit na puwang upang makapasok ang hangin mula sa silong, a napaliligiran naman ng sawali dahil dito ikinukulong ang kanilang mga alagang hayop tulad ng manok. Dito rin nila itinatago ang kanilang aning palay at produkto. Ang kanilang hagdanan ay natatanggal dahil inaakyat nila ito sa loob ng kanilang bahay kung sila ay matutulog o aalis. Mayroon itong batalan na kanilang paliguan at banggerahan sa kusina na kanilang pinaglalagyan ng mga baso, pinggan, at sandok na yari sa kahoy. Samantala ang mga Espanyol at nakaririwasang tao ay nakatira sa mga bahay na bato. Gawa ito sa bato at matitigas na kahoy tulad ng nara, mulawin, apitong, ipil, at iba pa. Ang sahig at dingding nito ay yari sa malalapad at makakapal na Kahoy. Ang mga haligi ay yar sa malalaking kahoy at ang bubong ay yari sa tisa. Ang mga bintana ay maluluwang at yar Sa kapis. Ang mga silid na maluluwag ay may mga pagitan na yari sa tabla at may disenyon; butas sa itaas nito upang makapasok ang hangin. Sa Pagitan ng sahig at pasimano ng bintan ay may mga barandilyas na maaring buksan o isara. Sa bandang likuran ng ikalawang palapa o1ay makikita ang azotea kung saan ay nagtitipon-tipon ang mag-anak upang magpahangin. Dito rin dinadala ang kanilang bisita upang mag-umpukan. Ang mga silong ng kanilang bahay na yari rin sa bato ang nagsisilbing imbakan nila ng palay at iba pang kagamitan. Dahil sa madalas na magkaroon ng, mga kasayahan at pagpupulong ang may-ari ng bahay, maluluwag ang salas at kainan ng mga ganitong uri ng tahanan. Mayroon pa ring mga bahay na bato na nananatili hanggang sa kasalukuyan at matatagpuan sa ilang bahagi ng bansa, tulad ng Vigan sa Ilocos Sur, Taal sa Batangas, atraksiyon sa mga turista. at Quiapo sa Maynila na nagsisilbing Ang Paglaganap ng Kristiyanismo sa Bansa _ Hindi maitatatwa na ang pinakamahalagang pamana ng mga Espanyol sa ating kultur, ay ang Kristiyanismo. Halos ang lahat ng gawain, kaugalian, at paniniwala ng mga Pilipino » may impluwensiya sa relihiyong Kristiyanismo. Ito ang ginamit ng mga Espanyol na paraa, upang mapasunod at masakop nila ng tuluyan ang ating bansa. ‘Ang mga misyonero ay may malaking papel na ginampanan sa pagpapalaganap ny Kristiyanismo. Sa lahat ng ekspedisyong ipinadala sa Pilipinas, hindi lamang kawal o sundale ang kasama kundi pati pari. Sa katunayan, dahil sa mga prayle kung kaya madaling nasalo, ang ating bansa. Sila ang nangunguna sa pakikipag-usap sa mga katutubo daladala ang kanilany Bibliya at krus. Ipinangaral nila ang mga aral ni Hesus nang buong giting, sipag, at tiyag, Mistulang ibinuwis nila ang kanilang buhay upang mapasunod lamang ang mga katutubo « bagong relihiyon. Sa kabila ng mga banta sa kanilang buhay, hindi sila nawawalan ng loob » pag-asa na sila ay magtatagumpay na mahikayat ang mga katutubo na umanib sa kanilas ipinapangaral na relihiyon. Kapag ang isang katutubo ay umanib na sa kanila, magsisisunc na rin ang iba pa hanggang sa dumami sila at tuluyan na silang mapasunod ng mga pray Noong 1565, ang kauna-unahang dumating na misyonero ay ang ordeng relihiyose Agustino. Dahil sa kanilang tagumpay sa pagpapakalat ng Kristiyanismo ay nasundan pas 92itong iba pang re Ne relihiyoso sa ialim ng pagtangkilik ng hari ng Espanya. Dumating polonya ang MBA Pransiskano noong 1587, Dominikano noong 1589, Rekoletos noong 1606, * penedicto noong 1898, May kakaibang teorya naman si Teodoro Agoncillo, kilalang Pilipinong historyador, kung gokit madaling naakit Sa Kristiyanismo ang mga katutubo, Ayon sa kanya, ang sinaunang piniwala ay may hawig Sa relihiyong Katoliko, Ginawa itong puhunan ng mga prayle upang ipslilla ang Katolisismo. Napagtanto na mga katutubo ang kanilang Bathalang Maykapal ay pprcho st pinakamataas na diyos ng mga Kristiyano, Ang mga santo at santa ng mga Katoliko ay katumbas ng kanilang sinasambang anito o diwata. . Ang mga Espanyol ay nag-aalay sa Diyos at sa mga santo at santa at ang mga katutubo naman ay may ganoon ding kaugalian. Nang nagtayo ang mga Espanyol ng mga kabayanan o poblacion, kasama sa plano ang peetatayo ng simbahan. Kapansin-pansin na ang mga simbahan ay nasa sentro ng bayan at apaliibutan ito ng mahahalagang gusali ng pamahalaan, paaralan, plasa, palengke, at sementeryo. Ito ay ginawa upang maging tagpuan ng mamamayan kung araw ng Linggo at pangilin. Ginagawa’ang mga gawaing pangkultural at panrelihiyon sa plasa na nasa harap ng simbahan. Dahil dito madaling naakit ang mga katutubo na umanib sa Katolisismo relihiyon, Isa pang naging istratehiya ng mga Espanyol ay ang pagpapangalan ng mga baryo at bayan samga santo. Sa buong Pilipinas, maraming mga pook ay may pangalan na Sto. Domingo, Sta. Maria, Santa Cruz, San Isidro, San Carlos, Santo Nino, at iba pang pangalan ng santo at santa. Ang santo o santa na rin ang nagiging patron ng bayan, Kapag araw ng kapanganakan o kamatayan ng santo ay nagkakaroon ng pagdiriwang. Tinatawag itong pista. Ang mga pagdiriwang sa pista ay pinangungunahan ng kura-paroko. Sa tulong ng mga tao ay pinapalamutian ang buong paligid at nagkakaroon ng pamisa, sayawan, tugtugan, at awitan bilang parangal sa patron ng simbahan o bayan. Naghahanda ng masasaganang pagkain ang bawat tahanan. Sama-sama ang bawat pamilya na nagsisimba upang pasalamatan ang patron sa paggabay sa kanila sa buong taon. Ang mga kabataan ay lumalahok sa mga palaro na inihahanda ng mga tagapamahala ng pista tulad ng palo sebo, agawang buko, pukpok palayok, at iba pa. Bukod sa mga pista marami pang gawaing panrelibiyon ang naging bahagi ng buhay » Kristiyano ng mga katutubo. Kabilang na dito ang pagsisimba tuwing Linggo at araw ‘ng pangilin, 93,pagdarasal ng rosaryo, pagnonobena, pag-aayuno, pagsama sa prusisyon, pagdiriwang ng My hy na Araw, santacruzan, pagpapalibing ng namatay sa sementeryo, at pagtanggap ng ,, sakramento ng binyag, kumpil, kasal, komunyon, pagpapari, at pagpapalagay ng langis sq toy malapit nang mamatay. Pabasa-Pagdiriwang ng Mahal na Araw SantacruzanAng Sistema ng Edukasyon Noong Panahon ng mga Espanyol ng edukasyon ay isa rin sa nagin mee 8 instrumento ng mga Espanyol upang mapalaganap ang Kristiyanismo. Nagpatayo ang mga - misyonero ng mga paaralang parokyal at paaralang misyonero. Ang mga misyonero rin ang nagsilbing mga guro sa mga paaralang ito kung saan ang pangunahing itinuturo ay ang ukol sa relihiyor at inapasaulo ang nilalaman ng Doctrina Critiana, ang unang aklat na nalimbag sa Pilipinas. Itinuro sa wikang Espanyol at Latin ang mga dasal at awit. Ipinapakanta sa mga mag-aaral ang mga imno sa nobena. Itinuturo rin ang wastong pag-uugali, pagsulat, pagbasa, matematika, musika, at sari-saring hanapbuhay. Ang mga aralin ay isinasaulo at ang hindi makasaulo ay pinaparusahan sa pamamagitan ng Pagpalo. nn. Sa mga paaralang primarya, ipinababasa Pinaunlad at pinalaki ng mga misyonero ang mga paaralang parokya at misyonero sa pagdaan ng nga taon. Nagpatayo rin sila ng mga unibersidad at kolehiyo. Ang ilang kursong pinag-aralan sa kolehiyo at unibersidad ay medisina, abogasya, _ parmasiya, arkitektura, sining ng Unibersidad ng Sto. Tomas Panitikan at musika, pilosopiya at iba pa. Ang mga Heswita ang nagpasimula sa Pagpapatayo 1g mga ekslusibong kolehiyo para sa mga lalaki. Noong 1589 ay itinatag nila ang Colegio de San Ignacia sa Maynila at ang Colegio de San Ildefonso noong 1595. Sila rin ang namahala ng Escuela de Pia noong 1859 na kilala ngayon bilang Ateneo de Manila University. Hindi naman nagpabuli ang mga Dominikano at noong 1611 ay itinatag nila ang Colegio de Sto. Tomas na naging Unibersidad ng Sto. Tomas, ang pinakamatandang pamantasan sa Pilipinas. Sila rin ang nagtatag ng Colegio de San Juan de Letran sa Maynila noong 1630. Itinatag ang mga kolehiy6 para sa mga babae upang ihanda ang mga kababaihan sa ging ina o pagmamadre. Kabilang sa mga paaralang pambabae ay ang Colegio de Sts Potenciana na itinatag noong 1589, Colegio de Sta. Isabel noong 1632, Colegio de Sta. Rosa 95noong 1750, at Colegio de la Concordia noong 1868, May mga itinatag ding beat umpisa ay may layong alagaan ang mga babaeng naulila tulad ng Beatrio de Sant wan noong 1696. * Cat Noong 1865 nagtatag din ang pamahalaang kolonyal ng paaralang normal para Jalaki sa ilalim ng pamamahala ng mga Heswita. Ang mga nagsipagtapos dito ay dito rin ie * guro sa mga paaralang primarya. Nagtayo rin ng iba’t ibang paaralang bokasyunal at Re " noong ika-19 na daantaon. Layunin nitong sanayin ang mga mag-aaral sa mga int pangkabuhayan. Noong 1863 ipinasa ang Batas sa Edukasyon, na nag-wutos sa Pagtatayy mga paaralang pampubliko na bukas para sa lahat kabilang na ang mga katutubo. Iniutos A ang pagtuturo ng wikang Espanyol. Magkahiwalay ang paaralang pambabae at paaral panlalaki sa panahong iyon. : ‘Ang batas ukol sa pagbubukas ng mga paaralang pampubliko ay mayroong maganday, Jayunin ngunit hindi ito nagtagumpay dahil ang mga paaralan ay naging eksklusibo lamang Pan sa mga Espanyol at mga mestiso. Ang mga Pilipino na nais mag-aral rito ay hindi tinangg, ng mga tagapamahalang prayle. Bagama’t ipinag-utos ng hari ang, pagtuturo ng wikang Espanyy sa mga katutubo, hindi ito nasunod dahil nangamba ang mga Espanyol na baka magkaunawaa, at magkaisa ang mga Pilipino Jaban sa kanila. Ang ilang mga Pilipino noon, tulad nila Jose Rigg at Marcelo H. del Pilar, ay pinuna ang ilang suliranin sa edukasyon tulad ng kakulangan eskwelahan, pagsasaulo ng aklat na nakasulat sa wikang hindi maintindihan ng mga Pilipinon mag-aaral, at ang panghihiya at pamamalo sa mga mag-aaral. Ito ang mga dahilan kung bali! ayaw ng mga katutubo na pumasok upang mag-aral. Sa kabila ng mga nabanggit na suliranin marami pa ring mga Pilipino ang nagpakita oj kanilang kahusayan at katalinuhan. Pinatunayan nilang hindi sila mangmang. Marami pa ri sa mga Pilipino ang naging doktor, abogado, inhinyero, parmasiyutiko, manunulat, at iba py Kabilang sa mga naging propesyonal ay sina Jose Rizal, Marcelo H. del Pilar, Antonio at Jus} Luna, Graciano Lopez Jaena, Cayetano Arellano, Apolinario Mabini, at iba pa. Ang pagdami ay ikinabahala ng mga prayle dahil natakot sila na baka matutuhan ng mga Pilipino ang liberal na kaisipan tulad ng batas ng makatarungang kalayaan. Nangamba sila na ka natutunan ito ng mga Pilipino ay magsisimula silang magkaisa at mag~ kanilang kalayaan. 96Bagamet hind nakinabang nang husto ‘ang mga Pilipino sa sistema ng edukasyon ng mga gspanyol, namulat naman sia sa Kahalagahan ng edukasyon. Sa kabila ng hindi magandang anggaP at Pogtrato ng mga Espanyol sa kanila ay marami pa ring Pilipino ang nagsumikap pa makapag-aral. Nagliwanag ang anilang kaisipan ukol sa buhay at sa bayan, Ito ang nagbukas ga kanilang mga mata "PANE gumawa ng mga hakbang upang gisingin ang kamalayan ng mga Pilipino. ang Antas ng Lipunan Noong Panahon ng Espanyol Angmga mamamayan sa Pilipinas, ay nahahati sa apat na pangunahing antas noong panahon ng mga Espanyol. Ang mga Peninsulares ay nabibilang sa pinakamataas na antas, Sila ang mga Espanyol aa ipinanganak sa Espanya at sila ang nagpapalakad ng pamahalaan. Sila lamang ang may karapatan sa mga usaping nangangailangan ng pagdedesisyon. Ang insulares at mga creoles ang nabibilang sa ikalawang antas. Insulares ang tawag sa mga Espanyol na isinilang sa Pilipinas, Katulong sila ng mga peninsulares sa pagpapatakbo ng pamahalaan sa pamamagitan 8 Pagiging kawani ng pamahalaan. Ang mga creoles naman ay may dugong Espanyol at katutubo, ‘Tinawag din silang mga mestiso. Ang ikatlong antas ay Kinabibilangan ng mga principalia, ilustrado, at sangley. Ang mga principalia ay mga nakaririwasang katutubo na may karapatang bumoto. Sila ay inihahalal sa mga mabababang tanggapan ng pamahalaan. Sila ay dating kabilang sa mga maharlikang angkan ng datu na namumuno noong panahon bago dumating ang mga Espanyol. Ang mga ilustrado naman ay ang mga Katutubong nakapag-aral sa mga kolehiyo at unibersidad, Sila ay mga abogado, doktor, inhinyero, manunulat, at iba pa. Ang mga sangley naman ay mga mangangalakal at mestisong Tsino na matagumpay sa pagnenegosyo sa kabila ng paghihigpit sa kanila ng mga Espanyol. Sila ay may pamayanan sa labas ng Intramuros na tinatawag na Parian. Ang ikaapat at pinakamababan7 antas ay kinabibilangan ng nakararaming katutubo. Tinatawag silang indio. Sila ang mga katutubong binusabos o ginawang alipin ng mga Espanyol atilang nakaririwasang katutubo na nakigaya sa kaugalian ng mga Espanyol. Sila ang mga anak- Pawis na mga magsasaka, mangingisda, manggagawa, poi.ta, labandera, kaminero, karpinterc, at iba pa, 97Kung sino ang mga Pilipino noon ay malaking palaisipan na nagdulot ng Kalituhan,», sa walang bansang Pilipinas bago dumatingang Espanyol, hindi malinawkungsinoangtinat, na Pilipino. Para sa mga Espanyol, hindi nabibilang na Pilipino ang mga katutubo o a Noong una, ang Kanilang itinuturing na Pilipino ay ang mga insulares at creoles lamang. y," Jumaon, ang mga mestisong ‘Tsino at mga principalia ay itinuring na rin ang kanilang sari 8 mga Pilipino. Ito ay dahil sa edukasyon at kayamanang natamo nila sa mahabang PaDahon pananakop ng mga Espanyol. Pricipalia Tlustrados Sangley Indios 98