ŚRODKI DYDAKTYCZNE

Przez środki dydaktyczne rozumiemy wszelkie przedmioty materialne i

symboliczne, które ułatwiają i przybliżają uczniom określone treści nauczania,
oddziałując na ich analizatory wzroku, słuchu, dotyku, powonienia.

I. Funkcje środków dydaktycznych

Środki dydaktyczne w procesie kształcenia pełnią wielorakie funkcje, a w

szczególności funkcję: poznawczą, kształtującą i motywacyjną.

1. Funkcja poznawcza
Środki dydaktyczne służą bezpośredniemu poznaniu przez uczniów
określonego zagadnienia tematycznego. Zadaniem ich jest ułatwienie procesu
poznania, utrwalenie nowego materiału i łatwiejsze jego zapamiętanie. Przy ich
pomocy uczeń zapoznaje się z omawianymi treściami w sposób bezpośredni
albo pośredni, czyli w postaci zastępczej poprzez: obrazy, rysunki, slaidy, filmy,
modele, mapy, schematy itp.
Środki dydaktyczne mogą zastępować i wzbogacać określone czynności
nauczycieli i uczniów intensyfikując w ten sposób oddziaływanie na ich
osobowość .
2. Funkcja kształcąca
Środki dydaktyczne odpowiednio dobrane i zastosowane mogą w
znacznym stopniu przyczynić się do kształtowania u dziecka
spostrzegawczości, świadomej i planowej obserwacji, wyobraźni, przeżyć
emocjonalnych (uczuć radości, wzruszenia, zadumy), a także mogą przyczynić
się do kształtowania odpowiednich wzorców postępowania. W celu
spotęgowania wpływu środków dydaktycznych na życie emocjonalne uczniów
zaleca się stosowania ich w układach kompleksowych tzn. jeden środek jest
wspierany i wzmacniany oddziaływaniem innych ( np. przeźrocza ilustrujące
piękno przyrody mogą być wspierane odpowiednią muzyką np. Vivaldiego -
Pory roku, obrazy ilustrujące dzieje Narodu Wybranego nabiorą dodatkowego
wyrazu w połączeniu z nagraniami pieśni żydowskich).
W kompleksowym stosowaniu środków dydaktycznych nauczyciel staje
się w całym tego słowa znaczeniu scenarzystą i reżyserem lekcji. On dobiera
odpowiednie środki do odpowiednich ogniw procesu lekcyjnego nie tylko ze
względu na to, jak będą one wpływać na kształtowanie się uczuć, postaw,
wyobraźni uczniów lecz także ze względu na świadome i planowe kierowanie
działaniami uczniów.
 3.Funkcja motywacyjna

Powyższa funkcja polega na wywołaniu i potrzymaniu u uczniów chęci

oraz gotowości do uczenia się poprzez budzenie zaciekawienia i
zainteresowania dla omawianych treści.
Dziecko od najmłodszych lat uczy się poznawać otaczający go świat na
drodze bezpośredniej i pośredniej. Odpowiednio dobrany obraz czy przeźrocze
bardziej przykuwa uwagę uczniów i fascynuje niż samo mówione słowo.
Środki dydaktyczne wyzwaljąc motywację,wzbogacają zainteresowanie
prezentowanymi treściami, podtrzymują uwagę dowolną uczniów, stanowią
kryterium prawdy, a także ułatwiają zapamiętanie.

II. Podział środków dydaktycznych

W dydaktyce ogólnej istnieje wiele różnych klasyfikacji odnoszących się

do środków nauczania. Jednym z bardziej przejrzystych i prostych, jak mówi
prof. M Śnieżyński, jest podział oparty o zasadę stopniowania trudności („od
prostego do złożonego, od konkretu do abstrakcji”).

SCHEMAT PODZIAŁU ŚRODKÓW DYDAKTYCZNYCH

ŚRODKI DYDAKTYCZNE

BEZPOŚREDNIE POŚREDNIE

obrazowe symboliczne

statyczne dynamiczne mapy

rysunek filmy wykresy

w
w

tablicowy
diagramy
wis

ucz

tv
śro
wis

szt
lny
ura

do

ku

ny
śro

nat

m
do

ku

obrazy
video
przeźrocza
magnetofon
zdjęcia
radio
 Powyższy schemat środków dydaktycznych jest tak jasny, że ograniczę
się tylko do niezbędnego komentarza.
Środkami bezpośrednimi w naturalnym środowisku będą np. naturalne
okazy przyrody, przedmioty kultu liturgicznego w Kościele, ludzkie cierpienie,
ludzka krzywda, zło zaobserwowane w domu, na ulicy, w tramwaju.
Natomiast środkami bezpośrednimi w środowisku sztucznym będzie
przyniesiony do klasy szkolnej mszał, kielich, szaty liturgiczne, zerwane na łące
kwiaty polne czy inne okazy i przyniesione do klasy.
Do środków obrazowych w grupie statycznej m.in. będzie należał tak
mało doceniany środek - jakim jest rysunek tablicowy. Katecheta, który
opanował sztukę rysunku ma w ogromnym stopniu ułatwione zadanie
dydaktyczne. Współczesne dzieci i młodzież żyją wśród wielu znaków i
symboli, codzienne oglądają je na ulicach, w tv., w niektórych czasopismach.
Gry komputerowe także mają wiele znaków i symboli. Stosując czytelny
rysunek z użyciem kolorowych kred, możemy przy pomocy najprostszego
środka uzyskać duże efekty dydaktyczne - wychowawcze.
Zamieszczony schemat, zwraca uwagę na pewną ważną zasadę - im
dziecko jest młodsze tym częściej należy odwoływać się do środków
bezpośrednich i pośrednich z grupy statycznych, stopniowo przechodząc do
środków dynamicznych (kl. IV) i wreszcie symbolicznych (kl. VI).

III. Założenia metodyczne

Generalnie należy przyjąć założenie, iż środki dydaktyczne nie mogą być
celem same w sobie. Dlatego, z dydaktycznego punktu widzenia, nie powinno
się, a niektórzy jak prof. Śnieżyński jest nie do przyjęcia oglądanie tylko i
wyłącznie przez 45 minut ciekawego filmu nagranego na kasecie video.
Również nie do przyjęcia jest prezentowanie nawet krótkiego nagrania bez
omówienia.
Zastosowany środek dydaktyczny powinien być wkomponowany w
sposób logiczny w odpowiednie ogniwo danego toku lekcyjnego, stanowiąc albo
wprowadzenie do nowego tematu (czas ok. 5 minut) albo główne źródło
informacji (czas ok. 20 minut) albo jako utrwalenie materiału (czas ok. 10
minut).
Przy zastosowaniu dynamicznego środka dydaktycznego do
wprowadzenia w nowy temat, musimy wybrać taki fragment filmu, którego
krótka prezentacja wprowadzi uczniów w sedno problemu, wpłynie na wyraźne
jego sprecyzowanie, na wysunięcie przez uczniów celu lekcji.
W przypadku zastosowania filmu jako głównego źródła informacji
zadaniem prowadzącego katechezę będzie:
- wcześniejsze przeglądnięcie materiałów filmowych,
 - zdecydowanie, które fragmenty lub całość nagrania będziemy
prezentować,
- przygotowanie i sprawdzenie przed lekcją sprzętu technicznego,
- przygotowanie alternatywnego sposobu przeprowadzenia katechezy na
wypadek np. wyłączenia prądu,
- przygotowanie zagadnień, problemów na które uczniowie powinni
znaleźć odpowiedź, po zapoznaniu się z wyświetlanym filmem,
- podanie uczniom zagadnień,
- wyświetlenie filmu lub jego fragmentu,
- dyskusja, udzielenie odpowiedzi na postawione wcześniej problemy,
- podsumowanie i wnioski.
Realizacja lekcji z wykorzystaniem filmu nie należy do prostych
czynności. W wielu przypadkach należy przełamywać tradycyjny sposób
środków, które niejako same z siebie miały załatwić problem. Wyświetlając film
nauczyciel miał niejako lekcję z głowy, a uczniowie traktowali ją jako relaks, bo
nikt od nich nie wymagał by oglądając, zastanawiali się nad prezentowaną
treścią lub czynili notatki stosując je jako pomoc przy analizie oglądanego
obrazu.
Środki dydaktyczne właściwie dobrane i umiejętnie w komponowane w
pełny zakres czynności katechetycznych takich jak: metody, zasady, ogniwa
toków lekcyjnych, ułatwią prawidłową realizację procesu nauczania. Ułatwią
one nie tylko bezpośrednie poznanie rzeczywistości przez uczniów ale także
dostarczą szerokiego materiału do tworzenia wrażeń i spostrzeżeń.
Prof. W. Okoń słusznie podkreśla, że środki dydaktyczne we
współczesnej dydaktyce należy pojmować bardzo szeroko - nie tylko jako
przedmioty służce upoglądowieniu procesu kształcenia czy ułatwiające nabycie
wiadomości, ale nade wszystko jako środki służące do wykonywania
różnorodnych zadań w ramach kształcenia wielostronnego.
Zastosowane środki dydaktyczne mogą służyć do samodzielnego
zdobywania wiedzy, inne do rozwiązywania problemów połączone z grami
dydaktycznymi, z inscenizacją tekstów, które wpływają na przeżywanie
wartości etyczno - moralne.
Im więcej będą funkcji będą spełniać środki dydaktyczne w procesie
kształcenia, a zwłaszcza jako pomoc w stwarzaniu sytuacji problemowych, w
kształtowaniu życia uczuciowego, postaw moralnych, to tym ważniejsza jest ich
rola w edukacji dzieci i młodieży.