Professional Documents
Culture Documents
Pjesa 20
Pjesa 20
Idetë themelore të biheviorizmit Termi bihejviorizëm u përdorë për herë të parë nga John
B.Watson në fillim të viteve 1910. Më vonë Skiner e shtriu dhe e populloi rrugën bihevioriste.
Bihejvorizmi, si teori e të mësuarit, i ka rrënjët tek Aristoteli, i cili, në esen me titull “Memoria”,
fokusohet në lidhjet midis ngjarjeve, siç janë vetëtima dhe bubullima. Teoria e bihejviorizmit
përqendrohet në studimin e sjelljeve oferte ose sjelljeve që mund të vëzhgohen ose maten.
Aristoteli e shihte mendjen si një “kuti e errët” nënkuptimin që përgjigja ndaj ngacmimit mund të
vëzhgohet vetëm nga pikëpamja sasiore, duke injoruar totalisht mundësinë e proceseve të të
menduarit. Sipas këndvështrimit bihejviorist të nxënit është një ndryshim në sjellje, në mënyrën
sipas së cilës një person vepron në një situatë të veçantë. Bihejvorizmi e përkufizon mësim-nxënien
si përvetësim i një sjellje të re. Nxënësi ka mësuar kur është në gjendje të jap përgjigjen e drejtë pasi
është ekspozuar ndaj një stimuli të veçantë. Bihevioristi nuk interesohet se si ose përse merren
njohuritë; atij i intereson vetëm nëse arrihet apo jo tek përgjigja e drejtë. Në këtë kuptim, nxënësi
në praktikë përdor aftësi proceduese të një niveli të ulët kur përpiqet të kuptojë materialin
mësimor, ndërsa materiali mund të jetë i izoluar nga konteksti dhe situatat e botës reale. (Garo,
2013) Në ditët tona bihejvorizmi përshkruhet si teori qe merret me sjelljet që janë pasojë e
reflekseve ndaj stimulit. Këto reflekse mund të bëhen të qëndrueshme kur jepen vazhdimisht
komente, opinione ose mbahen qëndrime të natyrës negative ose pozitive. Shembull i një qëndrimi
negativ është dënimi, i cili nganjëherë përdoret për të eliminuar ose reduktuar veprimet e
padëshiruara. Efektet mësimore të biheviorizmit janë shpesh herë çelësi për të zhvilluar aftësitë
dhe Skiner janë konsideruar psikologë bihevioristë, sepse janë përqendruar pothuaj vetëm në
sjelljen e vëzhgueshme dhe ndryshimet në sjellje. Në të vërtetë, mjaft bihejvioristë kanë refuzuar të
kuptojnë konceptet e të menduarit apo emocionet, përderisa mendimet dhe emocionet nuk mund
1999) Eduard Thorndaiku, (1874 - 1949) është konsideruar nga shumë njerëz si psikologu i parë
arsimor modern i cili kërkoi të sillte një qasje shkencore në studimin e të mësuarit. Thorndaiku
besonte, se të nxënit shpjegohet me anë të lidhjeve që formohen midis stimujve e reagimeve. Për
Thorndaike, të mësuarit u bazua në një lidhje mes përshtypjeve të ndjeshme dhe një impulsi ndaj
veprimit. Thorndaike favorizoi të nxënit aktiv të nxënësve dhe kërkoi të strukturojë mjedisin për të
nxënit, që nuk qenë ligje, por rregulla. Dukej se të nxënit u bindej atyre. Këto lidhje ndodhin,
kryesisht, përmes provës e gabimit, një proces që më vonë ai e përcaktoi si konektionizëm, ose
mësimi me anë të zgjedhjes e lidhjes. B.E Skiner, (1904 – 1990), psikolog amerikan, mjaft i njohur për
kërkimet në lidhje me proceset e të nxënit dhe bindjen e tij për një shoqëri të planifikuar. Skiner
ishte një nga udhëheqësit e mësimit të programuar në të cilin zbatohen në mësimdhënien në klasë
vazhdueshme termin përforcim, që ai e konsideron një element kyç që shpjegon sesi dhe pse ka
ndodhur të nxënit. (Garo, 2013) Hulumtimi i Skiner përcaktoi se truri nuk ishte pjesë e kondicionimit
dhe mësimi realizohej nëpërmjet faktorëve të mjedisit, duke diferencuar idetë e tij nga të tjerët si
John Watson dhe duke i bashkuar teoritë e tij si sjellje radikale. Me teoritë themelore të sjelljes,
mendohet se individi është pasiv dhe sjellja formohet nëpërmjet përforcimit pozitiv dhe negativ. Kjo
do të thotë se sjellja e një fëmije mund të ndryshohet dhe modifikohet nëpërmjet përforcimit.
(Musai, 1999) 1.2.3. Ndikimi i teorisë Gestalt në lindjen e ideve themelore kognitive Historia e
psikologjisë kognitive, si e çdo shkence, është e lidhur me shumë momente. Ajo rrjedh nga modeli
konceptual i psikologjisë së gestaltëve, sidomos nga theksi që vunë ata mbi perceptimin. Teoritë
Gestalt të nxënies ishin të parat që sfiduan pikëpamjen bihevioriste. Ato kritikuan tendencat
reduktuese dhe mendonin se bihejviorizmi varej shumë nga sjelljet e demonstruar prej personit, për
të shpjeguar të nxënit e tij. Nga mesi i shek. 20, teoritë gestalt konkurruan biheviorizmin si teoria e
vetme e pranuar e të nxënit në këto kohë. Teoritë Gestalt theksuan perceptimin, aftësinë për
njohjen e thellë dhe kuptimin si elementet kyç të nxënies. Individi u pa si organizëm perceptues që
menduar për to. Për gestaltistët, individualiteti i nxënësit dhe proceset e tij të brendshme mendore
ishin thelbësore për nxënien. Mbi bazën e pikëpamjeve për perceptimin dhe të nxënit geshtaltët u
përpoqën të interpretonin zhvillimin njerëzor, inteligjencën dhe aftësinë për t’i dhënë zgjidhje
proceset mendore që qëndrojnë pas sjelljes. Ndryshimet në sjelljet e vrojtuara nuk janë gjë tjetër
veçse indikatorë të asaj që ndodh brenda mendjes së nxënësit. Në dallim nga biheivjoristët,
psikologët kognitivistë si Piazhe, Anderson, Bruner, Osjubel dhe Gleizer shprehen se të nxënit në
vetvete është një proces i brendshëm që nuk mund të vëzhgohet drejtpërsëdrejti. Ndryshimi ndodh
në aftësinë e personit për të reaguar në një situatë të veçantë. Sipas pikëpamjes kognitive,
ndryshimi në sjellje qëndron në atë, që, në mënyrë të prerë biheivjoristët e quajnë: të nxënit është
njohuritë, synimet, ndjenjat, krijimtaritë dhe mendimin. Të gjitha qasjet kognitiviste theksojnë si
përpunohet informacioni. Kishte përpjekje të hershme për të organizuar teoritë kognitiviste, nga
fundi i viteve 1900, por u zbehën në atë kohë nga puna e bihevioristëve. Vetëm pas Luftës së Dytë
Botërore, teoritë kognitive filluan të forcohen. (Garo, 2013) Themelues konsiderohen të jenë
psikologët e famshëm: Jean Piaget (Zhan Piazhe), Benjamin Bloom, Howard Gardner. Zhan Piazhe
(1896 – 1980), psikolog zviceran; është përfaqësuesi kryesor i psikologjisë kongnitive, i shquar në
fushën e zhvillimit mendor e në veçanti për teorinë e organizimit të zhvillimit kognitiv nëpërmjet
katër stadeve: sensoro – motor, para veprues, konkretisht veprues dhe formalisht veprues. Zhan
Piazhe u ndikua nga teoritë Geshtaltë dhe ato Bihevioriste dhe propozoi që strukturat njohëse të
ngushtë është teoria e tij se si nxënësit ndërtojnë të mësuarit e tyre duke ruajtur një ekuilibër midis
asimilimit, ku individi shton elemente të reja për skemat ekzistuese mendore dhe akomodimin, ku
skemat ekzistuese janë ndryshuar për të përfshirë të dhëna të reja që nuk janë menjëherë në
përputhje me skemat ekzistuese. Prandaj, Piazhe ishte i pari që vepronte me lloje krejtësisht të
ndryshme të të mësuarit dhe dallonte mes të mësuarit përmes shtimit dhe të mësuarit nga
ndryshimi ose rindërtimi. (Musai, 1999) 18 1.2.3.2. Disa zhvillime kryesore të të nxënit kognitiv Të
nxënit e kuptimshëm Kontribut të madh në zhvillimet kryesore të të nxënit kognitiv dha psikologu
kognitivist Deivid Osjubel. Në analizën e tij të të nxënit, Osjubel (1978) bëri dy dallime kryesore: të
nxënit marrës e zbulues dhe të nxënit përmendësh e të kuptimshëm. Të nxënit marrës (thithës) dhe
kuptimshëm, bëhet i tillë vetëm kur nxënësit e përvetësojnë atë. Ndërsa në të nxënit zbulues,
nxënësit duhet të zbulojnë çfarë duhet mësuar dhe pastaj ta përpunojnë atë për ta integruar
materialin me strukturat kognitive ekzistuese. Deivid Osjubel ka qene përherë përkrahës i të nxënit
është për t’u mësuar, është potencialisht i kuptimshëm (i përshtatshëm) për nxënësit. Përvetësimi i
kuptimeve të reja i referohet procesit me anë të të cilit nxënësit e kthejnë materialin potencialisht të
kuptimshëm, në kuptime aktuale. Osjubeli vërejti së të nxënit e kuptimshëm ndodh kur materiali për
t’u mësuar lidhet me ato që nxënësi pothuajse i di. (Musai, 1999) Sot, psikologjia kognitive është
shumë e përhapur dhe është bërë një forcë e fuqishme udhëheqëse në mësim. Një faktor që ndikon
ata mbajnë mend, marrin vendime, zgjidhin probleme, mësojnë. Nëse mund të ndihmohen të
nxënit brenda dhe jashtë klasës. Për mësuesit, pedagogët dhe punonjësit e tjerë të arsimit e
dobishëm. 1.2.4. Teoria social-kognitive e Albert Benduras “Pjesën më të madhe të asaj që di njeriu
e fiton përmes shembujve dhe modeleve” (A. Bendura) Vitet e fundit, psikologë të njohur si
brendshme të pavëzhgueshme, si synimet, besimet, mendimet etj. Shembulli i parë i këtij drejtimi
është - Teoria social-kognitive e Albert Benduras (1986) e cila e përcakton të nxënit më shumë se
sjellja e vëzhgueshme. Teoria social-kognitive mund të konsiderohet si një urë në mes teorisë
bihevioriste dhe kognitiviste. (Musai, 1999) Albert Bendura (1925), është një nga psikologët më të
nxënit në kushtet e jetës sociale. Sipas tij, individi mëson ta ndryshojë sjelljen e tij si rezultat i
vëzhgimit se si të tjerët 19 në grupin e tij reagojnë a përgjigjen ndaj ngacmuesve, se ç’pasoja vuajnë
ata nga sjellja e tyre. Ndoshta kontributi më i madh i Benduras ka të bëjë me përpjekjet e tij për të
gjetur një trajtim të të nxënit mbështetur në të gjitha teoritë për të. Edhe pse ende shihet si
bashkëveprim. Njerëzit nuk e pranojnë ndikimin e mjedisit, ata shpesh e zgjedhin vetë atë dhe i japin
formë atij. Aspekt i rëndësishëm i teorisë së Benduras është ngulmimi i tij se njerëzit mësojnë sjellje
të reja në saje të vëzhgimit të sjelljes së të tjerëve. Për Bendurën, të nxënit kognitiv do të thotë që
informacioni që përpunojmë nga vëzhgimi i njerëzve të tjerë, sendeve dhe ngjarjeve ndikojnë në
kognitivizmit si edhe kërkimet e viteve të fundit nga teoricienët e të nxënit social kognitiv, arrijmë në
një përcaktim të përgjithshëm të të nxënit - “Të nxënit është një ndryshim i brendshëm në një
person, formimi i lidhjeve të reja ose potenciali për reagime të reja. Të nxënit është kështu një
ndryshim i qëndrueshëm në aftësitë e një personi”. (Garo, 2013) 1.2.5. Idetë themelore të
Zhvillimi i kësaj teorie i ka rrënjët tek Piazhe. Konstruktivizmi përpiqet të shpjegojë si mësojnë
nxënësit duke ndërtuar kuptimin për veten e tyre. Ai është i bazuar në një studim vëzhgues dhe
shkencor rreth mënyrës sesi njerëzit mësojnë. Sipas kësaj teorie individët krijojnë ose ndërtojnë
(konstruktojnë) të kuptuarit ose njohuritë e tyre, duke ndërlidhur atë që tanimë e dinë dhe besojnë
me idetë, ngjarjet, dhe aktivitetet me të cilat ballafaqohen. Teoria e konstruktivizmit mbështet idenë
se njerëzit ndërtojnë të kuptuarit e tyre mbi botën duke përjetuar gjërat e pastaj duke reflektuar në
ato përvoja. (Musai, 1999) Mësuesit dhe studiuesit kanë vënë re se metodat tradicionale japin
njohuri sipërfaqësore, të cekta, pasive etj., për të gjitha moshat duke përfshirë këtu edhe
universitetet. Është siç thuhet “një rrugë e përfshirjes së të gjitha arritjeve nga empiristët dhe
jashtme është e organizuar nga ndërtimi ynë psikologjik në një formë që e quajmë intelekt. Në një
kuptim, që më pas, në mënyrë aktive ndërtojmë atë që mësojmë”. Teoria konstruktiviste është një