Professional Documents
Culture Documents
Kielce - Anna Hajdukiewicz
Kielce - Anna Hajdukiewicz
ISSN 2299-9299
PEDAGOGIKA
BADANIA, DYSKUSJE, OTWARCIA
Zeszyt 1
Globalizacja.
Szanse i inspiracje
dla edukacji i wychowania.
Kielce 2013
1
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny
Rada Naukowa
prof. Lothar Bildat, EBC-Hochschul Campus Berlin
doc. PhDr Alica Harajova, Vysoka Skola v Sladkovicovie
dr hab. Galena Iwanowa, Plovdiv University "Paisii Hilendarski"
prof. dr hab. Bronislava Kasacova, Matej Bel University Banská Bystrica
doc. PhD. Alica Petraova, University of Presov in Presov
prof. dr hab. Volodymyr Shakhov, Vinnytsya State Pedagogical University
dr hab. Józef Sowa, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach
prof. dr hab. Jan Ożdżynski, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach
dr hab. Grzegorz Szumski, Akademia Pedagogiki Specjalnej w Warszawie
prof. dr hab. Adolf Szołtysek, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach
prof. dr hab. Zbigniew Tarkowski, Staropolska Szkoła Wyższa w Kielcach
dr hab. Mariola Wojciechowska, Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Recenzenci
dr hab. Bożena Matyjas, prof. Uniwersytetu Jana Kochanowskiego w Kielcach,
dr hab. Alicja Szerląg, prof. Uniwersytetu Wrocławskiego.
Redaktor naczelny
dr Jolanta Góral-Półrola
Redaktor statystyczny
dr Barbara Walasek-Jarosz
Redakcja językowa
dr Janusz Wróblewski
www.etins.edu.pl
2
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 2. Specyfika pomiaru w badaniach społecznych.
Zeszyt 1/2013
SPIS TREŚCI
Alena Pauličková
Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne ......................................................................................... 21
Anna Hajdukiewicz
Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji ....................................................................... 29
Alina Szczurek-Boruta
Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji
międzykulturowej ........................................................................................................................................................ 39
Alica Harajová
Proces globalizacji ¬ za i przeciw ........................................................................................................................... 53
Elżbieta Męcina-Bednarek
Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie ........................................ 65
Maria Kotomska
Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny .................................................................. 83
Roman Pauliček
Globalizacja i jej wpływ na edukację .................................................................................................................. 101
Urszula Hudaszek
Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej? ................................................................................................... 121
3
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny
Patrycja Hanyga-Janczak
Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej ......................... 139
Małgorzata Wolska-Długosz
Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów
w dobie globalizacji .................................................................................................................................................. 151
Irena Stańczak
Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych ................................... 169
4
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 2. Specyfika pomiaru w badaniach społecznych.
CONTENTS
IDEA ...................................................................................................................................................................................... 7
CZĘŚĆ I
GLOBALIZACYJNE UWIKŁANIA WYCHOWANIA ............................................................................................ 9
Lech Hyb
Globalization and the functioning of modern societies in xxi century ................................................... 11
Alena Pauličková
Globalisation and its impact on educational innovation ............................................................................. 21
Anna Hajdukiewicz
Contemporary school functioning in the globalization era ........................................................................ 29
Alina Szczurek-Boruta
Multiculturalism and school education - some trends, hypotheses,
observations of intercultural education ............................................................................................................. 39
Alica Harajová
Globalization process - pros and cons ................................................................................................................. 53
Elżbieta Męcina-Bednarek
Chances and inspirations for upbringing and education in a globalized world ................................. 65
Maria Kotomska
The impact of globalization on the functioning of the modern family .................................................. 83
CZĘŚĆ II
EDUKACYJNE REPERKUSJE GLOBALIZACJI .................................................................................................. 99
Roman Pauliček
Globalisation and its impacts on education .................................................................................................... 101
Urszula Hudaszek
Who is a preschool teacher ? ................................................................................................................................. 121
5
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny
Patrycja Hanyga-Janczak
Mass media place of leisure time school students ....................................................................................... 139
Małgorzata Wolska-Długosz
Opportunities and inspiration in shaping students’ life aspirations I in
globalisation era .......................................................................................................................................................... 151
Irena Stańczak
Level of empathic understanding of students studing pedagogy ........................................................ 169
6
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
IDEA ZESZYTU
7
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny
8
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
CZĘŚĆ I
GLOBALIZACYJNE
UWIKŁANIA WYCHOWANIA
9
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach. Wydział Pedagogiczny
10
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Lech Hyb
FUNKCJONOWANIE WSPÓŁCZESNYCH
SPOŁECZEŃSTW W XXI WIEKU
Pojęcie globalizacji
Jedną z podstawowych prawidłowości współczesnych przeobrażeń stosunków między-
narodowych jest proces globalizacji. Dotyczy to wszystkich dziedzin życia, wpływa na
kondycję gospodarczą państw, regionów, grup społecznych oraz życie każdego człowieka.
Stwarza zarówno szanse, jak i zagrożenia dla jej uczestników. Technologie informacyjne
i jcj błyskawiczny rozwój po zakończeniu zimnej wojny w latach dziewięćdziesiątych,
oplotły ziemię „globalną pajęczyną”. Pozwoliły także na liberalizację rynku światowego
oraz szerokie otwarcie granic.
W literaturze przedmiotu powstają coraz obszerniejsze definicje globalizacji, nie
tylko zróżnicowane w zależności od przyjmowanych teorii, lecz także ze względu na
stopień ogólności bądź szczegółowości. Istnieje zatem określenie bardziej uniwersalne,
nieformułowane w ramach jednej dyscypliny i bardziej wyspecjalizowane,
jednodyscyplinowe (np. socjologiczne, ekonomiczne).
Innym kryterium oceny wartości formułowanych definicji globalizacji podobnie jak
i wiele innych, zasadniczych pojęć w nauce, jest stopień zgodności stosowanych ujęć
z zasadami logiki i semantyki.
Uwzględniając omówione wyżej spostrzeżenia, można przedstawić definicje
globalizacji, stosując kryterium wartości merytorycznych. Globalizację zwykło się
definiować „jako postępujące upodobnienie się form organizacji ekonomicznej
i politycznej, wzorów konsumpcyjnych, zwyczajów i obyczajów, stylów artystycznych,
11
Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku.
1
systemów wartości, idei i ideologii w skali ogólnoświatowej” . Odnosi się do procesów
i zjawisk bezpośrednio lub pośrednio oddziaływujących na cały świat. Proces globalizacji
nie jest wyłącznie procesem ujednolicania świata. Ludzie żyjący w odmiennych realiach
ekonomicznych, społecznych, kulturowych prawdopodobnie nie stworzą całkowicie
jednorodnej społeczności. Globalizację traktować należy m.in. „jako skomplikowany
system coraz większej ilości wzajemnie powiązanych, współdziałających ze sobą
2
zróżnicowanych mniej lub bardziej elementów” .
Przeobrażenia nauki i techniki szczególnie w zakresie transportu i technik
komunikacji wpłynęły na nową jakość życia, kształtując postawy i zachowania tak
jednostek, jak i całych społeczności. Zauważa się wiele prawidłowości wyznaczających
nową jakość w takich dziedzinach, jak ekonomia, kultura, polityka.
Globalizacja najszybciej zachodzi w sferze ekonomicznej, czego następstwem jest
stopniowa integracja, standaryzacja, a nawet unifikacja gospodarki światowej. Dominacja
ekonomii spowodowała podporządkowanie jej innych dziedzin życia. Nierówność
zachodzących procesów rodzi napięcia pomiędzy sferą gospodarczą (o globalnym zasięgu
i powiązaniach), sferą polityczną, w której próbuje się zachować status, gdzie głównym
regulatorem jest tu państwo, sferą społeczną, która ma głównie odniesienie lokalne,
a globalizacja przyczynia się bardziej do dezintegracji niż integracji w wymiarze relacji
międzyludzkich oraz sferą kulturową, gdzie globalizacji i unifikacji towarzyszy proces
przeciwny – dywersyfikacja.
Globalizacja w znacznym stopniu jest procesem obiektywnym, trudno sterowalnym,
wynikającym z zachodzących przemian cywilizacyjnych. Globalizować można zarówno
postęp techniczny, prawa człowieka, jak i biedę, bezrobocie, terroryzm. Podstawowym
regulatorem, nie tylko w gospodarce, jest konkurencja, która współcześnie przestała być
konkurencją w ścisłym tego słowa znaczeniu. Bowiem pozycja państw, podmiotów
gospodarczych i grup społecznych zależy coraz bardziej od mniej lub więcej przyjaznych
dla nich zasad globalnego lub państwowego porządku. Konsekwencje globalizacji dla
poszczególnych uczestników zależą od ich siły i pozycji przetargowej na rynku. Ogromna
kumulacja kapitału i bogactwa pozwoliła najsilniejszym na narzucenie reguł gry
pozostałym i tym samym na znaczące ograniczenie prawdziwej konkurencji. Współczesna
globalizacja ma charakter asymetryczny. Uwzględniając nie tylko poszczególne dziedziny
życia, ale i zróżnicowany poziom możliwości, i niezależności oraz nierównomierność
ponoszonych kosztów i uzyskiwanych korzyści przez ich uczestników. Konsekwencją
może tu być zarówno wzrost zamożności, jak i bezwzględnego lub relatywnego ubóstwa.
Globalizacja i jej ideologiczna podbudowa – liberalizm ekonomiczny narzucają kierunki
i reguły współczesnych przemian. Polegają one na ekonomizacji i urynkowieniu wszelkich
dziedzin życia, redukcji roli państwa i sektora publicznego, prywatyzacji problemów
publicznych, w walce o ograniczenie zobowiązań i jak największe przywileje. Władza
1
P. Sztompka, Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków 2002, s. 598.
2
E. Polak, Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian cywilizacyjnych.
Gdańsk 2001, s. 16.
12
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Zwiastuny globalizacji
Globalizacja nie ma historycznego początku w sensie określonego punktu czasowego. Jeśli
cofniemy się o kilka tysięcy lat, natrafimy na różne cywilizacje; np. starożytne Chiny znały
pojęcia, które odnosiły się do wszystkiego co żyje pod niebem, a chrześcijanie posiadali
wyobrażenie ich wspólnej wspólnoty. Wczesne kontakty między cywilizacjami zaowocowały
również pojawieniem się pewnych prototypowych form globalności w ówczesnych
kontekstach historycznych. „Społeczeństwo starożytnych Greków wyłoniło się z połączenia
wpływów indoeuropejskich, egipskich, fenickich i miejscowych egejskich”3.
Przednowoczesne zalążki globalizacji ujawniły się w ówczesnej działalności ludzkiej
– „średniowieczne dolary” obsługiwały świat śródziemnomorski, bizantyjski i muzułmań-
ski. „Prekursorów transnarodowych korporacji można doszukiwać się w bankach i domach
handlowych XII-wiecznych włoskich miast – państw, które prowadziły filie rozsiane po
całej Europie”4.
Jeżeli chodzi o handel to wieki nowożytności stają się świadkiem handlu
niewolnikami, którego szlaki łączyły Afrykę z obu Amerykami i Azją. W jego wyniku
nastąpiło przymusowe przemieszczenie się około 10,5 mln migrantów na drugą stronę
Atlantyku. Do XIX wieku nie pojawiła się supraterytorialność. Pieniądz i finanse
ówczesnej fazy kapitalizmu nie mogły się przemieszczać równocześnie i natychmiastowo
do dowolnego miejsca na Ziemi. Nikt też nie rozprowadzał ówczesnych produktów
3
A. Scholte, Globalizacja, krytyczne wprowadzenie. Oficyna Wydawnicza „HUMANITAS”, 2006, s. 98.
4
F. Braudel, Civilization and capitalism. London: Colins 1983, s. 390-395.
13
Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku.
5
E. Polak, Przemiany cywilizacji współczesnej w sferze kultury materialnej. U.G. 1996, s. 113-114.
6
A. Chodubski, Lokalizm pod ciśnieniem unifikacji świata, „Pieniądz i Więź”, 2002, nr 1, s. 18-29.
14
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
7
A. Ortega, Siła mniejszości, „Open Demokracy” z 4.10.2007 r., za Forum 2007, nr 45.
15
Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku.
16
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
8
K.W. Friske, Korupcja znana i nieznana (w:) Polska – ale jaka? (red.) M. Jarosz, Oficyna Naukowa,
Warszawa 2005, s. 286.
9
T. Warczok, Globalizacja i konsumeryzm. O konsumpcji jako strategii zaradczej wobec traumatogennych
zjawisk globalizacji. (w:) Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, (red.) A. Jawłowska,
M. Kempny. Warszawa 2007, s. 58.
17
Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku.
10
połowę tego, co reszta świata” . Stany Zjednoczone to najbogatsze pod względem
ekonomicznym państwo, z największymi możliwościami skupiania i promowania ludzkich
talentów. Jest to najsilniejszy militarnie, a dzięki temu najbardziej wpływowy pod
względem politycznym kraj na świecie. Za kilka dekad wpływy i władza w skali świata
znacznie przesuną się w kierunku Azji i Europy. Dlatego Stany Zjednoczone muszą
mądrze wykorzystać swoją mocną dotychczas kartę i pozycje lidera.
Poważnym zagrożeniem dla Stanów Zjednoczonych są Chiny, tzw. „chiński smok”.
Jest niezwykle skuteczny i dynamiczny, jakby mu urosły skrzydła. Połączenie tej smoczej
siły i skrzydeł dynamiki pozwalają mu się przymierzać do pozycji lidera globalnego
świata.
Należy zauważyć, że u boku Chin i Stanów Zjednoczonych jako konkurent do roli
przywódcy światowej globalizacji są Indie, kraj z największą w skali świata liczbą
obywateli. Tempo wzrostu gospodarczego w tym państwie jest porównywalne z rozwojem
właśnie Chin. Indyjska korporacja Infosys Technologies, jak i wiele innych korporacji,
przeniosła swoje operacje do Chin. Natomiast indyjscy programiści okazali się tańsi od
programistów chińskich i to oni otrzymują dziś zlecenia zza wielkiego muru.
Gospodarka japońska utrzymuje się na niezłym poziomie, jest drugą potęgą
gospodarczą po USA i największym inwestorem w południowo-wschodniej Azji.
Dynamika rozwoju ekonomicznego tego kraju nieco zmalała, a jej kondycja zależy
w dużym stopniu od eksportu do Chin. Te zaś mają niezwykle bogatą produkcję
przeznaczoną na własny rynek. Do zwolnienia tempa wzrostu gospodarczego Japonii
przyczyniła się demografia. Japonia bardzo szybko się starzeje z powodu drastycznego
zmniejszenia przyrostu naturalnego. Najprawdopodobniej Japonia usilnie będzie dążyła do
zjednoczenia się z Indiami i Chinami. Jest to szansa na przetrwanie kraju kwitnącej wiśni
w czołówce azjatyckiej orbity gospodarczej. Swoje miejsce w świecie ma Brazylia.
Największy kraj Ameryki Południowej. Rozwojowi Brazylii sprzyjają właśnie Chiny, to
one są głównym importerem soi, cukru, żelaza, aluminium, uranu, magnezu, cynku.
Brazylia posiada ogromne zasoby wody, które w niedługim czasie staną się wielkim
atutem w przyszłych przetargach gospodarczych. Wody Amazonki wystarczyłyby dla
wszystkich ludzi świata.
W „ekonomiczno-politycznym” brydżu przy globalnym stole świata zasiądą
w piątkę: USA, Japonia, UE, Chiny i Indie. Stany Zjednoczone przejawiają arogancję,
zachowują się jak absolutny pan świata, zapominając o tym, że globalizacja opiera się na
współzależności. Grożenie palcem, krytykowanie, pouczanie a szczególnie ustawianie
siebie na pozycji lidera nie tolerującego żadnego nieposłuszeństwa nie jest mile widziane,
zwłaszcza przez tych, którzy mają świadomość swoich racji i są również silni
ekonomicznie.
10
W. Wosińska, Oblicza globalizacji. Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2008, s. 396.
18
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Bibligrafia
Braudel F., Civilization and capitalism. London: Colins 1983.
Chodubski A., Lokalizm pod ciśnieniem unifikacji świata, „Pieniądz i Więź”, 2002, nr 1.
Friske K.W., Korupcja znana i nieznana [w:] Polska – ale jaka? (red.) M. Jarosz, Oficyna Naukowa,
Warszawa 2005.
Ortega A., Siła mniejszości, „Open Demokracy” z 4.10.2007, za Forum 2007, nr 45.
Polak E., Integracja i dezintegracja jako współzależne procesy współczesnych przemian cywilizacyjnych.
Gdańsk 2001.
Polak E., Przemiany cywilizacji współczesnej w sferze kultury materialnej. Gdański 1996.
Scholte A., Globalizacja, krytyczne wprowadzenie. Oficyna Wydawnicza „HUMANITAS”, 2006.
Sztompka P., Socjologia. Analiza społeczeństwa. Kraków 2002.
Warczok T., Globalizacja i konsumeryzm. O konsumpcji jako strategii zaradczej wobec traumatogennych
zjawisk globalizacji. (w:) Konsumpcja – istotny wymiar globalizacji kulturowej, (red.) A. Jawłowska,
M. Kempny. Warszawa 2007.
Wosińska W., Oblicza globalizacji. Wydawnictwo Smak Słowa, Sopot 2008.
19
Lech Hyb. Funkcjonowanie współczesnych społeczeństw w XXI wieku.
Streszczenie
W publikacji na temat „Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnych społeczeństw”
dokonano wyjaśnienia pojęcia globalizacji. Przedstawiono krótką charakterystykę jej rozwoju
oraz jej wpływ na współczesne przemiany gospodarcze i cywilizacyjne. Ukazano sposób jej
funkcjonowania we współczesnym świecie. Dokonano analizy jej wpływu na funkcjonowanie
współczesnego człowieka w wymiarze globalnym, regionalnym, lokalnym oraz indywidualnym.
Przedstawiono pozytywne i negatywne aspekty globalizacji w odniesieniu do państw
i społeczności. Scharakteryzowano globalizacyjny podział świata i ludzi na dwie grupy: bogatych
i wpływowych oraz ubogich i niewiele znaczących. Skoncentrowano się na skutkach
indywidualnych dla człowieka w związku z postępującą globalizacją, w szczególności
bezrobociem, migracją, unifikacją życia oraz kondycją ekonomiczną i społeczną podzielonego
świata i ludzi. Dokonano również ukazania wpływu globalizacji na rzecz umacniania
bezpieczeństwa świata, regionów, państwa i społeczności w czasach współczesnych oraz
przyszłych.
Słowa kluczowe: globalizacja, społeczeństwo, świat, człowiek.
Abstract
In the paper "The Impact of Globalization on the functioning of modern societies" first the
concept of globalization was presented. The paper presents a brief description of its
development and its impact on modern economic and civilizational change. It shows how it
functions in the modern world. An analysis of its impact on the functioning of the modern man
in a global, regional, local and individual scale was presented. The paper presents the positive
and negative aspects of globalization in relation to states and communities. Globalization and
the division of the world was presented into two groups of people: the rich and powerful and the
poor and the little insignificant. The focus is put on the effects on human individual in relation to
globalization, particularly unemployment, migration, unification of life and economic and social
condition of the world and the people. An important aspect covered in the publication is the
impact of globalization on the development of local and regional self-government societies.
It has also been shown the impact of globalization to strengthen the security of the world,
regions, states and communities in modern times and the future.
Keywords: globalization, society, the world, man.
20
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Alena Pauličková
Úvod
Budúcnosť jednotlivých štátov, ich prosperita závisí najmä od výchovy a vzdelania ich
občanov. V tomto tvrdení sa zhodujú politici, vedci, ekonómovia i manažéri na všetkých
úrovniach. Globalizácia ekonomiky, globalizácia sveta – prechod od národného
k svetovému hospodárstvu, celosvetová prepojenosť a vzájomná závislosť prináša mnohé
a veľmi rýchle zmeny, ktoré ovplyvňujú nielen ekonomiku, ale aj všetky oblasti života:
kultúru, politiku, vedu, techniku, vzdelávanie atď.
Čo je vlastne globalizácia?
Globalizácia je mnohodimenzionálny proces, v ktorom sa v celoplanetárnom rozsahu
presadzujú tendencie k rastúcej interdependencii ekonomických, politických, sociálnych,
kultúrnych, ekologických, technických a bezpečnostných javov a procesov. Medzi črty
globalizácie patria najmä expanzia a liberalizácia medzinárodného obchodu, previazanosť
kapitálových trhov, deregulácia národných ekonomík, rozširovanie informačných
a komunikačných technológií, univerzalizácia kultúry, znižovanie významu štátnych
hraníc, vyššia mobilita a migrácia osôb, rast významu urbárnych štruktúr1.
1
Korec P., Internacionalizácia a globalizácia.
21
Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne.
Definícia globalizácie
Hagget, P. (2001): Globalizáciu môžeme definovať ako proces, ktorým udalosti, aktivity
a rozhodnutia urobené v jednej časti sveta môžu mať signifikantné dôsledky pre komunity
(štáty, sociálne skupiny) vo vzdialených častiach Zeme.
Medzinárodný menový fond (International Monetary Fund): Pod pojmom
globalizácia treba rozumieť rastúcu ekonomickú vzájomnú závislosť štátov vo svetovom
merítku v dôsledku rastúceho objemu a druhu medzinárodných transakcií tovarov a služieb
a tokov medzinárodného kapitálu, ako aj rýchlejšieho a rozsiahlejšieho šírenia inovačných
technológií.
Sýkora, L. (2000): Globalizácia je proces integrácie spoločnosti na rádovo vyššej
geografickej úrovni (nad úrovňou štátu), ako tomu bolo v predchádzajúcich etapách vývoja
spoločnosti (pred r. 1973, resp. 1944?).
Pichanič, M. (2004): Globalizácia je svetovým procesom, ktorý robí svet, jeho
ekonomické systémy, jeho národné spoločenstvá viac uniformným, viac integrovaným
a viac na sebe závislým.
Giddens, A. (1990): Pod pojmom globalizácia treba rozumieť intenzifikáciu
spoločenských (politických, ekonomických, sociálnych a kultúrnych) vzťahov na
celosvetovej úrovni, ktorá vedie k prepájaniu veľmi vzdialených lokalít takým spôsobom,
že miestne udalosti sú formované udalosťami dejúcimi sa na míle ďaleko a naopak.
Gray, J. (2002): Globalizácia je historický proces, nie konečný stav, ktorý je založený
na nerovnakej ekonomickej úrovni jednotlivých štátov sveta. Rastúca prepojenosť
ekonomík sveta je možná vďaka rozdielom medzi regiónmi, štátmi a ich lokalitami.
Globalizácia, globálne trhy a globálni hráči prosperujú vďaka rozdielom medzi
ekonomikami sveta.
Holton, R. (2006): Hlavný problém definovania pojmu globalizácia spočíva v tom,
že sa stal zastrešujúcim výrazom pre mnoho rôznych spoločenských zmien. Je to pojem
preťažený značným politickým a morálnym balastom.
George Soros (2002): Pod pojmom globalizácia rozumiem voľný pohyb kapitálu
a čoraz väčšie ovládanie národných ekonomík globálnymi finančnými trhmi
a nadnárodnými korporácií. Globalizácia je nevyvážená: rozvoj národných inštitúcií nedrží
krok s rozvojom (aktivitami) medzinárodných finančných inštitúcií a nadnárodných
korporácií a politické opatrenia štátov zaostávajú za globalizáciou ekonomiky.
Globalizácia je to snaha súkromného majetku ovládnuť verejné statky.
Globalizácia mimoriadne nahráva „trhovému fundamentalizmu“. Trhový
fundamentalizmus je prirodzená schopnosť kapitálu správať sa ekonomicky čo
najefektívnejšie (umiestňovať sa v najvýhodnejších lokalitách a odvetviach, vyhýbať sa
zdaňovaniu, minimalizovať regulácie a iné). Globalizácia je dielom trhových
fundamentalistov. Globalizácia priniesla nové základné trendy: zosilnený pohyb
ekonomických zdrojov cez hranice národných štátov (vznikajú nové „vzorce“ politickej,
ekonomickej a sociálnej moci), vytvára sa hlbšia vzájomná závislosť medzi rôznymi
22
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
časťami sveta (týka sa nielen národných štátov, ale aj ich regiónov a miest, zvyšuje sa
povedomie obyvateľov sveta, že žijeme na jednom mieste (nové globálne vedomie)
O globalizácii sa diskutuje veľa, ale prakticky všetci autori zaoberajúci sa
globalizáciou (Giddens 1990, Robertson 1992, Clark 1997, Gray 2002, Stiglitz 2006,
a iní) akceptujú nasledovné skutočnosti:
1. globalizácia prináša v celoplanetárnej mierke zvýšenie výkonnosti ekonomiky
a pomáha zvyšovať výkonnosť aj vybraných národných ekonomík,
2. globalizácia spôsobuje výraznú regionálnu diferenciáciu ako v celoplanetárnej
mierke, tak aj na úrovni integračných zoskupení a v národnej mierke,
3. globalizácia mimoriadne nahráva „trhovému fundamentalizmu“, trhový
fundamentalizmus je prirodzená schopnosť súkromného kapitálu správať sa
ekonomicky čo najefektívnejšie (umiestňuje sa v najvýhodnejších lokalitách),
4. ekonomická teória netvrdí, že všetci na globalizácii zarobia, ale iba to, že čistý zisk
bude kladný a vyšší a „víťazi“ vďaka tomu budú môcť nahradiť straty „porazeným“
a stále budú v „pluse“,
5. súčasný stav globalizácie je výrazne asymetrický v prospech ekonomiky, výrazne
sa pociťuje predovšetkým nedostatky v sociálnej oblasti, pretože globalizácia
zoslabuje pozície štátu.
Zmeny, ktoré sa odohrajú v 21. storočí pravdepodobne prevýšia zmeny, ktoré sa
udiali v priebehu celého posledného tisícročia, a to v dôsledkoch, rýchlosti, rozsahu
a významnosti. Z množstva zmien a trendov vývoja, ktoré uvádzajú prední svetoví
prognostici. Iba tie, ktoré najviac ovplyvnia charakter vzdelávania. O ktoré trendy vývoja
ide a aké požiadavky na technické vzdelávanie z nich vyplývajú?
Zintenzívňovanie konkurenčného boja na svetových trhoch. Vyhrať v konkurenčnom boji
je možné najmä permanentnou inováciou a vysokou kvalitou výroby a výrobkov s čo
najvyššou pridanou hodnotou, t. j. spredmetňujúcou čo najviac vysokokvalifikovanej ľudskej
práce. Dnes a pre budúcnosť to platí ešte viacej sa zarábajú peniaze hlavou a nie rukami.
Ekonomické prežitie štátov Európske únie bude stále viac závisieť najmä od tvorivosti
občanov, ich originality a schopnosti inovovať. Jeden vysoko a kvalitne vzdelaný, tvorivý
odborník môže priniesť štátu viacej finančných prostriedkov ako tisíce nízkokvalifikovaných
pracovníkov vykonávajúcich jednoduchú, opakujúcu sa, rutinnú prácu. Inovácie a vysokú
kvalitu výroby a výrobkov môže priniesť iba kvalitný výskum a vývoj. Kvalitný výskum
a vývoj nemôže ale existovať bez kvalitného školstva, ktoré bude rozvíjať tvorivé schopnosti
študentov, ich tvorivé myslenie, schopnosť riešiť problémy. Neoddeliteľnou súčasťou tohto
školského systému musí byt aj kvalitný systém celoživotného vzdelávania. Jediným zdrojom
rozvoja, ktorý máme k dispozícii v prakticky neobmedzenom množstve je vzdelanie.
Vzdelanie je naším najväčším bohatstvom, ale žiaľ, do značnej miery skrytým, nevyužitým,
podceňovaným a nevyužitým. Kvalitné vzdelanie je rozhodujúcim zdrojom budúceho rozvoja,
prosperity a konkurencieschopnosti štátov. Kvalitné a podľa možnosti čo najvyššie vzdelanie je
23
Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne.
2
Turek, I., Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania.
24
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
3
Turek, I., Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania.
25
Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne.
26
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Záver
K tomu, aby absolventi našich škôl uspeli v rýchle sa meniacom svete a aby sa vedeli
úspešne vysporiadať s rôznymi aspektami globalizácie, je potrebné vyriešiť celý rad
problémov, najmä:
Teoreticky rozpracovať problematiku dôsledkov globalizácie na vzdelávanie, napr.
teoreticky rozpracovať problematiku kľúčových kompetencií, výchovy k podnikavosti atď.
S tým súvisí riešenie celého radu problémov, z ktorých uvedieme iba niektoré: presne
vymedziť pojem kľúčové kompetencie a ich vzťah ku schopnostiam, zručnostiam,
motívom, postojom, vedomostiam; na základe čoho objektívne a vyčerpávajúco určiť
kľúčové kompetencie; vzájomnú súvislosť a podmienenosť kľúčových kompetencií:
Problematiku dôsledkov globalizácie zahrnúť do kurikula škôl, ako aj do učebníc.
Vypracovať metodiky osvojovania si kľúčových kompetencií, realizácie výchovy
k podnikavosti atď. žiakmi v jednotlivých vyučovacích predmetoch technického
zamerania.
Preškoliť učiteľov a všetkých pedagogických zamestnancov na problematiku
globalizácie a jej dôsledkov na vzdelávanie.
Pred masovým zavedením do škôl experimentálne overiť primeranosť a vhodnosť
navrhnutého systému vyučovania predmetov technického zamerania rešpektujúceho
dôsledky globalizácie.
Literatúra
Korec P.: Internacionalizácia a globalizácia. [online] Dostupný z https://docs.google.com.
Turek I.: Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania. [online] Dostupný
z http://www.pulib.sk/elpub2/FHPV/Pavelka1/19.pdf>.
27
Alena Pauličková. Globalizacja i jej wpływ na innowacje edukacyjne.
Abstrakt
Globalizácia zahŕňa intenzifikáciu spoločenských (politických, ekonomických, sociálnych
a kultúrnych) vzťahov na celosvetovej úrovni. Globalizácii sa nevyhne ani vzdelávanie na
všetkých úrovniach, preto je potrebné čo najskôr teoreticky rozpracovať problematiku dôsledkov
globalizácie na vzdelávanie.
Kľúčové slová: globalizácia, intenzifikácia, inovácia, vzdelávanie, politika, ekonomika.
Abstract
Globalisation includes intensification of social (political, economical and cultural) relationships
on a worldwide level. Globalisation influences also education on all the levels, so it is necessary
to elaborate theoretically a problem of impacts of globalisation on education.
Key words: globalisation, intensification, innovation, education, policy, economy.
Streszczenie
Globalizacja obejmuje intensyfikację społecznych (politycznych, ekonomicznych i kulturalnych)
relacji na poziomie światowym. Globalizacja wpływa także na edukację na wszystkich jej
poziomach, tak więc konieczne jest teoretycznie opracowanie dotyczące tychże skutków na
edukację.
Słowa kluczowe: globalizacja, intensyfikacja, innowacje, edukacja, polityka, gospodarka.
28
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Anna Hajdukiewicz
Wstęp
Globalizacja to bardzo złożone zjawisko obejmujące prawie wszystkie dziedziny życia
człowieka – od gospodarki po kulturę, społeczeństwo i politykę. Jest „to proces
upodabniania się społeczeństw, które różnią się ekonomicznie, prawnie, politycznie
i kulturowo.”1. Stanowi ona zatem wyzwanie dla wszystkich przygotowujących młode
pokolenie do życia w świecie, który staje się „globalną wioską”. Pojęcie „globalizacja” po
raz pierwszy pojawiło się w latach 60. XX wieku, kiedy Herbert Marshall McLuhan
wprowadził określenie „globalna wioska” w stosunku do elektronicznych mediów
i telewizji, jednak już w końcu XIX wieku odnotowano w języku angielskim pojęcie
„globalny”, które oznaczało przymiotnik odnoszący się do świata rozumianego jako
istnienie całej ludzkości zarówno w teraźniejszości jak i w przyszłości. Największa
popularność pojęcia „globalizacja” przypada na lata dziewięćdziesiąte XX wieku, gdy
procesy związane z globalizacją objęły cały świat ingerując w każdą dziedzinę życia
społecznego. Koncepcja globalizacji stara się wyjaśnić zjawiska i procesy związane
z wkraczaniem ludzkości w trzecie tysiąclecie, określa zmiany zachodzące w społeczności
międzynarodowej, czyli obiektywny, złożony i dynamiczny proces społeczny.
Zwolennicy globalizacji widzą w niej szansę dla szeroko rozumianego rozwoju
poprzez:
1
C. Fisher, A. Lovel, Business Ethics and Values, Prentice Hall, 2006, tłum. własne., s. 460.
29
Anna Hajdukiewicz. Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji.
2
J. Niemiec. Globalizacja-podmiotawość-podatność-powszechność szkoły. [w]: Kojs W., Szkoła wobec
społecznych i kulturowych wyzwań globalizacji, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego, Cieszyn, 2003, s. 18.
3
Z. Bauman, Globalizacja, PIW, Warszawa, 2000, s. 5.
4
W. Anioł, Paradoksy globalizacji, IPS, Warszawa 2002, s. 35.
30
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
5
A. Nalaskowski, Zła szkoła wzbudzi bunt rodziców, Angora nr 38, s. 9.
31
Anna Hajdukiewicz. Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji.
jak rodzina czy szkoła tracą na znaczeniu, a ich rolę przejmują: grupa rówieśnicza, mass
media i szeroko rozumiana kultura popularna. Dodatkowo, stopniowo powstaje luka
między rzeczywistością nastolatków, a rzeczywistością, która jest kreowana w umysłach
pedagogów. Świat tradycyjnych pedagogik odchodzi w przeszłość, a na jego miejsce
pojawia się świat oparty na nowych zasadach, objęty zjawiskiem globalizacji.
Taka sytuacja szkoły jest w znacznym stopniu określana przez atrybuty współczesnej
kultury, do których należy zaliczyć: zmienność, rozdźwięk międzypokoleniowy,
6
niepewność i pozory. Pierwsza z cech, zmienność, odnosi się do dynamicznej
i chaotycznej zmiany rzeczywistości w każdym wymiarze oraz do trudnego do opanowania
zalewu informacyjnego, co stanowi nowy kontekst pojmowania programów nauczania
i procesów uczenia się. Zmianom towarzyszy coraz większa mobilność społeczna, która
sprzyja wymianie poglądów, opinii, wiedzy, co prowadzi do redefinicji wielu pojęć oraz
do szeroko rozumianego dialogu międzykulturowego. Rozdźwięk międzypokoleniowy
odnosi się do sposobu funkcjonowania w realiach społeczeństwa globalnego. Młodzi
ludzie, współczesną kulturę, opartą na zmienności, płynności informacji, która wymaga od
nich otwartości i gotowości do eksperymentowania, traktują jako „normalną”, w przeci-
wieństwie do zaniepokojonych rodziców i nauczycieli, którzy niejednokrotnie nie potrafią
odnaleźć się i zaakceptować „nowych” realiów życia w globalnej wiosce. Jednocześnie,
współczesnemu człowiekowi towarzyszy uczucie niepewności związane ze zwiększonym
ryzykiem marginalizacji, ubóstwa, niepewności zatrudnienia oraz wysokiego bezrobocia.
Te cechy współczesności powodują, iż młodzież, w większym stopniu niż ich rodzice,
planując swoją indywidualną ścieżkę rozwoju zawodowego, musi umieć sobie radzić
z poczuciem niepewności. Jedną z instytucji, która powinna młodego człowieka
przygotować do radzenia sobie ze stanem niepewności oraz wyposażyć go w umiejętności
pozwalające na funkcjonowanie w takiej rzeczywistości jest szkoła. Współczesna
rzeczywistość nadaje także nową jakość pozorowi, gdzie specjaliści uczą społeczeństwo ku
czemu ma zmierzać, co jest „trendy” oraz poprzez komercjalizację życia społecznego
poddają ludzi manipulacji, której oni nie zawsze są świadomi. W takim świecie, gdzie
młodzież w sposób permanentny jest poddawana zabiegom manipulacji, nauczyciel musi
zachęcać młodych ludzi do zadawania pytań, kwestionowania opinii i sądów innych, przez
co młody człowiek zostanie wyposażony w cechy takie, jak: dociekliwość, krytycyzm,
dystans intelektualny, przedsiębiorczość i samodzielność, które pozwolą młodemu
pokoleniu nie ulegać mistyfikacji kreowanej przez współczesność.
Naturalną konsekwencją nowej sytuacji kulturowej jest redefinicja wiedzy szkolnej,
tak aby absolwent, który kończy szkołę, posiadał unikalny i dynamiczny potencjał
biograficzny. Szkoła jest pośrednikiem między przeszłością, teraźniejszością i przyszłością
oraz między kulturą wcześniejszą i tworzoną przez współczesność, więc powinna
charakteryzować się takimi cechami, jak ciągłość i jednocześnie zmiana, określona przez
6
D. Klus-Stańska, Ciągłość i zmiana czy bierność i niekontrolowane odruchy – w którym kierunku zmierza
szkoła? [w:] J. Surzykiewicz, M. Kulesza (red.), Ciągłość i zmiana w edukacji szkolnej – społeczne
i wychowawcze obszary napięć, wyd. UŁ, Łódź, 2010, s. 38.
32
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
34
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
35
Anna Hajdukiewicz. Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji.
Realizując jednak reformy edukacyjne, które mają coraz bardziej wspomagać ucznia
w realizacji jego aspiracji edukacyjnych i wspierać jego unikalny potencjał biograficzny
należy pamiętać o 4 regułach przedstawionych przez Torsena Husena, tak istotnych
w procesie tworzenia systemów edukacyjnych:
Pierwsza reguła mówi, że reformy edukacyjne muszą być widziane w szerszym
kontekście reform społeczno-ekonomicznych i że reform tych nie są w stanie zastąpić.
Druga reguła przestrzega, że reformy systemu edukacji nie przeprowadza się
„w ciągu nocy”. Reformy tego typu są zawsze długotrwałym procesem, w trakcie którego
„nowe” musi walczyć z inercją istniejących struktur i związaną z nimi tradycją. Wydanie
stosownego zarządzenia przez rząd wcale nie oznacza automatycznego wprowadzenia
reformy w życie.
Według reguły trzeciej, do przeprowadzenia reform konieczne są zarówno zasoby
materialne, jak i ludzkie. W zdecydowanej większości przypadków wprowadzenie reformy
wymaga zwiększenia nakładów finansowych na cele edukacyjne.
Reguła czwarta utrzymuje, że dla sukcesu reformy niezwykle istotne jest aktywne
uczestnictwo w niej tych, których dotyczy i na których sytuację wpływa. Dotyczy to
zarówno etapu przygotowania reformy jak i jej wprowadzania w życie. W sytuacji, gdy
decyzje są podejmowane ponad głowami bezpośrednio zainteresowanych, bez dania im
szansy współudziału w ich przygotowaniu czy chociaż możliwości wypowiedzenia się, nie
można liczyć na aktywny i pełen motywacji udział zainteresowanego środowiska
8
w realizacji reform.
Podsumowanie
Podsumowywując, obserwacje rzeczywistości oraz analiza procesów, które zachodzą
w społeczeństwie globalnym, pozwalają na wysunięcie kilku wniosków, które powinny
znaleźć się w kręgu zainteresowań współczesnego pedagoga. Po pierwsze, realia,
w których funkcjonujemy, zmieniają się nieuchronnie, wiec także funkcjonowanie szkoły
musi być do nich dostosowane oraz rola nauczyciela musi zostać redefiniowana. Po drugie,
oddziaływanie szkoły i nauczyciela jest coraz mniejsze, gdyż szkoła staje się coraz mniej
atrakcyjna dla młodych, więc tylko przywrócenie jej atrakcyjności w oczach ucznia może
spowodować wzrost jej znaczenia. Po trzecie, należy zwrócić szczególną uwagę na takie
działania pedagogiczne, które mogą przyczynić się do zaakceptowania i zrozumienia
współczesnego świata, tak, aby stały się one inspiracją dla tworzenia dialogu i współpracy
między nauczycielem, rodzicem i młodym człowiekiem, gdyż każda społeczność lokalna
nie jest w stanie rozwijać się w sposób właściwy bez młodych, którzy swoją pracą i wiedzą
tworzą przyszłość oraz bez pokolenia ludzi starszych, którzy posiadają doświadczenie
i wiedzę, z której młodzi mogą korzystać.
8
T. Husen: Współpraca instytucji lokalnych w kreowaniu modelu kształcenia i doskonalenia zawodowego,
(w): J. Serkowska-Mąka: Edukacja zawodowa kluczem do jednoczącej się Europy, A. Marszałek, Toruń,
2003, s. 196
36
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Bibliografia
Anioł W., Paradoksy globalizacji, IPS, Warszawa 2002.
Bauman Z., Globalizacja, PIW, Warszawa, 2000.
Büchner-Jeziorska A., Sroczyńska M. (red.), Edukacja w cywilizacji XXI wieku, WSU, Kielce, 2005.
Biała J., Zagrożenia w wychowaniu dziecka we współczesnej rodzinie polskiej, Wyd. Akademii
Świętokrzyskiej, Kielce, 2006.
Delors J., Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw
Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998.
Fisher C., Lovel A., Business Ethics and Values, Prentice Hall, 2006.
Juraś-Krawczyk B. (red.) Edukacja wobec współczesnego rynku pracy, WSHE, Łódź WSHE, 2002.
Kojs W., Szkoła wobec społecznych i kulturowych wyzwań globalizacji, Wyd. Uniwersytetu Śląskiego,
Cieszyn, 2003.
Korczyński S. (red), Nauczyciel i uczeń w zreformowanej szkole, Wyd. Uniwersytetu Opolskiego, Opole, 2006.
Pachociński R. Oświata XXI wieku, IBE, Warszawa, 1999.
Piekarski J., Pilch T., Theis W., Urbaniak-Zając D. (red), Edukacja społeczna wobec problemów
współczesnego człowieka i społeczeństwa, Wyd. UŁ, Łódź, 2010.
Serkowska-Mąka Jadwiga, Edukacja zawodowa kluczem do jednoczącej się Europy, Adam Marszałek, Toruń,
2003.
Sokołowski M. (red.), Oblicza Internetu. Internet a globalne społeczeństwo informacyjne, Wyd. Państwowej
Wyższej Szkoły Zawodowej, Elbląg, 2005.
Sokołowski M. (red.), Oblicza Internetu. Internet w przestrzeni komunikacyjnej XXI wieku, Wyd. Państwowej
Wyższej Szkoły Zawodowej, Elbląg, 2006.
Surzykiewicz J., Kulesza M. (red), Ciągłość i zmiana w edukacji szkolnej- społeczne i wychowawcze obszary
napięć, wyd. UŁ, Łódź, 2010.
Szymański, M., W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Polsce, Wydawnictwo Naukowe AP,
Kraków, 2004.
Śliwerski B. (red.), Pedagogika wobec edukacji, polityki oświatowej i badań naukowych, Gdańskie Wyd.
Pedagogiczne, Gdańsk tom 1, 2006.
Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
Tchorzewski A., Ostrowska U. (red.), Etos pedagogów i edukacji wobec problemów globalizacji, Wyd.
Akademii Bydgoskiej, Bydgoszcz-Olsztyn, 2002.
Toffler Alvin, Szok przyszłości, Zysk i Spółka, Poznań, 1999.
Tuziak A., Tuziak B., Innowacyjność i rozwój, Wyd. Uniwersytetu Rzeszowskiego, Rzeszów, 2006.
Wawrzak-Chodaczek M., (red.), Wybrane aspekty komunikacji społecznej, Adam Marszałek, Toruń, 2007.
37
Anna Hajdukiewicz. Funkcjonowanie współczesnej szkoły w dobie globalizacji.
dr Anna Hajdukiewicz
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach
Streszczenie
Wpływ procesów globalizacyjnych na funkcjonowanie społeczeństw jest obserwowany w każdej
dziedzinie życia człowieka. Źródeł przemian należy szukać w rozwoju technologicznym, gdyż
osiągnięcia w tej dziedzinie stają się impulsem do gwałtownych zmian i przeobrażeń, których
nigdy dotąd nie obserwowaliśmy w życiu społecznym. Koncepcja globalizacji w aspekcie
edukacyjnym opiera się na teorii kapitału ludzkiego oraz idei inwestowania w człowieka i jego
potencjał biograficzny. Przemiany zachodzące w życiu społecznym wpływają na koncepcję
nauczyciela i współczesnej szkoły, która musi zmierzyć się z innymi realiami funkcjonowania
ucznia.
Słowa kluczowe: globalizacja, szkoła, edukacja, współczesna młodzież.
Abstract
Influence of globalization on the functioning of societies can be observed in every area of human
life. The sources of these changes should be sought in the development of technology, as
advances in this field are the impetus for rapid change and transformation, which had never
been seen in public life. The concept of globalization in terms of education is based on human
capital theory and the idea of investing in a human being and their biographical potential.
Changes taking place in a society influence the modern concept of the school and the teacher,
who must face the different reality of pupils’ functioning at school.
Keywords: globalization, school, education, contemporary youth.
38
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Alina Szczurek-Boruta
Wprowadzenie
Globalizacja i procesy różnicowania współistnieją dialektycznie we współczesnej
przestrzeni życia społecznego. Tendencje te nie tylko wyznaczają kierunek polityce
ekonomicznej jednoczących się państw, ale przede wszystkim mają wpływ na style życia
jednostek, grup i społeczności. Zrozumienie, interpretacja tych zjawisk i procesów oraz
przygotowanie do radzenia sobie z nimi, wydają się szczególnie ważne w odniesieniu do
edukacji i jej powinności we współczesnym świecie.
Świadomość wyzwań edukacji i związanych z nimi potrzeb m.in. wspierania procesu
kształtowania się tożsamości dzieci i młodzieży w płaszczyźnie regionalnej, narodowej,
europejskiej i globalnej, wprowadzania pluralizmu kulturowego i wyznaniowego,
rozwijania postaw tolerancji i otwartości i in., skłoniła mnie do podjęcia próby szerszego
spojrzenia na tą problematykę.
39
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
1
Por.: J. Chlebowczyk, O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy
narodotwórcze we wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu. Warszawa-Kraków 1983;
M. Golka, Wielokulturowość w kontekście globalizacji, „Sprawy Narodowościowe” 1999, z. 14-15;
T. Lewowicki, Wielokulturowość i edukacja, „Ruch Pedagogiczny” 2010, 3-4.
2
Opisuje je m.in.: Z. Melosik, Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Kraków 2007.
3
J. Mucha, Oblicza etniczności. Studia teoretyczne i empiryczne, Kraków 2005, s. 51-62.
4
Tamże, s. 52.
5
Tamże, s. 52.
6
Tamże, s. 60-62.
40
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
7
Badania prowadzi prof. zw. dr hab. Z Jasiński. Zob. m.in.: Z. Jasiński, T. Lewowicki, J. Nikitorowicz
(red.), Potencjał społeczno-kulturowy polskich pograniczy, Opole 1998; Z. Jasiński, T. Lewowicki,
J. Nikitorowicz (red.), Plany życiowe młodzieży z terenów pograniczy, Opole 2004.
8
Zakład Pedagogiki Ogólnej Instytutu Nauk o Edukacji na Wydziale Etnologii i Nauk o Edukacji w Cieszy-
nie prowadzi od 1990 roku, pod kierunkiem naukowym prof. zw. dr hab. Tadeusza Lewowickiego,
interdyscyplinarne badania na pograniczu polsko-czeskim, w tym na Śląsku Cieszyńskim nt. „Społecznych,
pedagogicznych i kulturowych uwarunkowań rozwoju i wychowania dzieci i młodzieży na Pograniczu”.
W badaniach tych uczestniczą również członkowie innych ośrodków akademickich (z Białegostoku,
Gdańska, Opola, Poznania, Warszawy, Zielonej Góry), skupieni w latach 1994-2004 w Społecznym
Zespole Badań Kultury i Oświaty Pogranicza, a obecnie w Zespole Pedagogiki Kultury i Edukacji
Międzykulturowej KNP PAN. W serii prac „Edukacja międzykulturowa” ukazało się już 49 publikacji.
9
Publikacje pod redakcją Jerzego Nikitorowicza ukazujące się od 1995 r. w Wydawnictwie Uniwersyteckim
„Trans Humana”.
10
Rozbudowana koncepcja społeczeństw pluralistycznych w ujęciu kulturalistycznym R. Harrisa i J.J. Smo-
licza, obejmująca 4 typy orientacji ideologicznych: zewnętrzny pluralizm kulturowy (separatyzm),
wewnętrzy pluralizm kulturowy (dualizm), monizm hybrydalny (synteza), monizm nominacyjny
(asymilacja). Zob.: R. Harris, J. J. Smolicz, Australijczycy polskiego pochodzenia. Studium adaptacji
i asymilacji młodego pokolenia, Wrocław 1984, s. 21-24.
11
Odwołać mogę się w tym miejscu do wyników badań własnych prowadzonych na pograniczu polsko-czeskim
m.in.: A. Szczurek-Boruta, B. Grabowska, Dynamika kształtowania się tożsamości młodzieży – ku tożsamości
wzbogaconej, W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Poczucie tożsamości i stosunek
młodzieży do wybranych kwestii społeczny -studium z pogranicza polsko-czeskiego, Cieszyn – Warszawa – Toruń
2009, s. 21-64; A. Szczurek-Boruta, Poczucie tożsamości kulturowej młodzieży i edukacja międzykulturowa na
pograniczu polsko-czeskim, w: H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski (red.), Dziedzictwo kulturowe jako klucz
do tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim. Cieszyn-Katowice-Brno 2010.
12
J.J. Smolicz, Interkulturalizm i zróżnicowanie etniczne w perspektywie międzynarodowej, Przekład
J. Serwański „Sprawy Narodowościowe” 1998, z. 12-13, s. 13.
41
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
13
Cz. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Warszawa 2009, s. 55.
14
Por.: F. Fukuyama, Klęska wielokulturowości. Przekład S. Kowalski. „Gazeta Wyborcza” 3-4 lutego 2007,
s. 19-20; H. Mamzer (red.), Czy klęska wielokulturowości? Poznań 2008; A. Szczurek-Boruta, Od wielo-
kulturowości do międzykulturowości – od edukacji wielokulturowej do edukacji międzykulturowej,. [w:]
D. Rozmus, S. Witkowski (red.), Regionalizm w szkolnej edukacji. Wielokulturowość Zagłębia Dąbro-
wskiego, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza-Będzin 2009; M. Golka, Imiona wielokulturowości. Wa-wa 2010.
15
T. Lewowicki, Edukacja międzykulturowa – bilans otwarcia 2012, „Edukacja międzykulturowa” 2012, nr 1, s. 15.
16
M.in. niniejszy problem przedstawia J. Nikitorowicz. Por.: J. Nikitorowicz, Od Federacji Zespołów Pogranicza
do Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Międzykulturowej, W: J. Nikitorowicz, A. Sadowski, D. Misiejuk (red.):
Pogranicze. Studia Społeczne. T. XVII, cz. 1, Edukacja międzykulturowa. Białystok 2011, s. 7-18.
17
J. Nikitorowicz, Fenomen wielokulturowości i prognozy rozwoju ku międzykulturowości, „Edukacja
międzykulturowa” 2012, nr 1, s. 47.
18
T. Lewowicki, Edukacja międzykulturowa – bilans otwarcia 2012, „Edukacja międzykulturowa” 2012, nr 1, s. 15..
42
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
19
Szerzej na ten temat wypowiadam się w opracowaniu: A. Szczurek-Boruta, Uczenie się i uwrażliwianie
kulturowe w bezpośrednim kontakcie z innym człowiekiem – warunki kształtowania się tożsamości
i integracji społecznej, W. Danilewicz, M. Sobecki (red.): Zróżnicowanie przestrzeni życia – współczesne
wyzwania pedagogiki społecznej, Białystok 2012 (w druku)
20
J. Bruner, Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, Warszawa 1978, s. 779-786.
21
Z. Łomny, Człowiek i edukacja wobec przemian globalnych, Radom 1996, s. 44.
22
I. Wojnar, Światowa dekada rozwoju kulturalnego – nowe propozycje dla edukacji, [w:] I. Wojnar,
J. Kubin (red.): Edukacja wobec wyzwań XXI wieku, Warszawa 1996, s. 25.
23
T. Lewowicki, Przemiany oświaty. Szkice o ideałach i praktyce edukacyjnej, Warszawa 1994, s. 22-23.
24
J. Delors, Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Warszawa 1998, s. 44-45.
43
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
potrzeby uczenia się przez całe życie; uczenie do działania – rozwijanie kompetencji
radzenia sobie z nietypowymi sytuacjami oraz umiejętności pracy grupowej; uczenie do
życia – żaden z ludzkich talentów nie może zostać zaprzepaszczony25.
Edukację międzykulturową można rozpatrywać w kategoriach praktyki w warunkach
spotkania (dialogu) kultur, lecz także - w określonych okolicznościach środowiska, w którym
jest realizowana - w kategoriach praktyki edukacyjnej w warunkach konfliktu kultur26.
Paradoksalnie, edukacja międzykulturowa może być pojmowana jako przygoto-
wująca do stawienia czoła istniejącym w przestrzeni społecznej konfliktom, antynomiom,
ambiwalencji27. Rozumiejące doświadczanie indywidualizmu i wspólnotowości uruchamia
dialog będący w przyszłości podstawą porozumienia i kompromisu28.
Zdaniem J. Nikitorowicza edukacja międzykulturowa postrzegana jako proces dialogu
kultur spełniać ma dwa podstawowe cele: chronić człowieka przed globalizacją, unifikacją
i homogenizacją życia społecznego; strzec przed lokalnym (środowiskowym) egocentryzmem29.
Tworzy ona warunki do nabywania tożsamości kulturowej, społecznej, osobistej30.
Ogólne zadanie edukacji międzykulturowej polega na budowaniu społeczeństwa
międzykulturowego poprzez kształtowanie postaw, dostarczanie wiedzy oraz kształcenie
umiejętności niezbędnych i pomocnych w rozwiązywaniu problemów wynikających ze
zróżnicowania kulturowego społeczeństwa. Jak zauważa T. Lewowicki, „edukacja
międzykulturowa może stanowić szansę stworzenia demokratycznej oświaty, która
zapewniłaby pomyślny rozwój wszystkim grupom – choć realizacji takich celów nie
sprzyja stratyfikacja społeczna i konflikty interesów”31.
Zdaniem J. Nikitorowicza zadania edukacji międzykulturowej w kontekście
wielokulturowości obejmują: „poznawanie i zrozumienie siebie, własnej kultury, świata
zakorzenienia, ojczyzny prywatnej; przezwyciężanie tendencji do zamykania się w sferze
własnych wartości, własnego kręgu kulturowego na rzecz otwarcia i zrozumienia innych,
poszanowania różnic i traktowania ich jako czynnika rozwojowego; wdrażanie do zauważania
i poznawania „innego”, kształtowanie wrażliwości i umiejętności współdziałania”32.
W moim przekonaniu, podejmując działania praktyczne na gruncie edukacji
międzykulturowej należy przyjąć, że:
25
J. Delors, Uczenie się – nasz ukryty skarb, Raport UNESCO – edukacja w XXI wieku, „Kultura i Edukacja”
1998, nr 2; J. Delors, Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Warszawa 1998.
26
T. Lewowicki, Szkic do teorii zachowań tożsamościowych, w: T. Lewowicki., E. Ogrodzka-Mazur (red.),
W poszukiwaniu teorii przydatnych w badaniach międzykulturowych, Cieszyn 2001, s. 21-35.
27
Szerzej na ten temat: A. Szczurek-Boruta, Między asymilacją i transgresją – funkcje i zadania edukacji
szkolnej w społecznościach wielokulturowych, w: J. Surzykiewicz, M. Kulesza (red.), Ciągłość i zmiana
w edukacji szkolnej, Łódź 2010.
28
Piszę o tym m.in. w: A. Szczurek-Boruta, Community in the culture of individualism – social dilemma of
our times, „The New Educational Review” 2009, Vol. 17, No. 1, s. 71-79 oraz Wspólnotowość i indywi-
dualna tożsamość człowieka – w poszukiwaniu przychylnej przestrzeni do życia, w: J. Nikitorowicz (red.):
Wspólnoty a migracje. Konteksty edukacji międzykulturowej. Białystok 2009.
29
J. Nikitorowicz, Rodzina wobec wyzwań edukacji międzykulturowej, Białystok 1997, s. 9.
30
Nikitorowicz J., Projektowanie edukacji międzykulturowej w perspektywie demokratyzacji i integracji
europejskiej, W: Nikitorowicz J. (red.), Edukacja międzykulturowa w wymiarze instytucjonalnym,
Białystok 1999, s. 25–31.
31
T. Lewowicki, W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej, W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Ma-
zur, A. Szczurek-Boruta (red.), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie, Katowice 2000, s. 27-33.
32
J. Nikitorowicz, Idea i cel edukacji międzykulturowej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995, nr 6.
44
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
33
Z. Kwieciński, Tożsamość i rozwój młodzieży a edukacja, „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja.
Kwartalnik myśli społeczno-pedagogicznej. Teraźniejszość młodego pokolenia”. Numer specjalny 2000,
Wrocław 2000, s. 13-18.
34
Przez tożsamość wielowymiarową Tadeusz Lewowicki rozumie „tożsamość harmonijnie łączącą wymiary
lokalne, regionalne, państwowe i narodowe, europejskie, a nawet wymiar globalny. (...) obejmuje ona te
wymienione wymiary czy płaszczyzny życia”. Por.: T. Lewowicki, O podstawowych warunkach pomyślnej
pracy nauczycieli w sytuacji wielokulturowości, W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-
Boruta (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielokulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza
polsko-czeskiego, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010, s. 21-22.
35
Por.: J. Nikitorowicz, Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Białystok 1995, tenże:
Od edukacji regionalnej do międzykulturowej, W: J. Kłoczowski, Sł. Łukasiewicz (red.), Tożsamość,
odmienność, tolerancja a kultura pokoju, Lublin 1998; tenże: Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca
się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym a edukacja międzykulturowa, w: J. Nikitorowicz,
M. Sobecki, D. Misiejuk (red.), Kultury tradycyjne a kultura globalna, Białystok 2001.
36
Por.: L. Witkowski, Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność, Warszawa 1997; A. Kapciak, L. Korpo-
rowicz, A. Tyszka, Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje, Warszawa 1995, A. Szczurek-
Boruta, Wybrane wyznaczniki komunikacji międzykulturowej, w: J. Nikitorowicz, M. Sobecki, D. Misiejuk
(red.), Kultury tradycyjne a kultura globalna, Białystok 2001.
37
Por. J. Rutkowiak, Kryzys pedagogiki a kryzys wychowania postrzegany przez pryzmat nauczycielskiej
odpowiedzialności wychowawczej, W: Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.): Ku pedagogii pogranicza.
Toruń 1990; A. Szczurek-Boruta, Percepcja „innego” ucznia przez nauczyciela żyjącego i pracującego
w warunkach wielokulturowości, W: Z. Jasiński, T. Lewowicki (red.), Oświata etniczna w Europie Środko-
wej. Opole 2001, s. 305-314; tejże: Kształcenie nauczycieli do wielokulturowości i międzykulturowości –
w kręgu potrzeb i oczekiwań, w: Z. Jasiński (red.): Szkoła i nauczyciele wobec problemów edukacji
międzykulturowej. Opole 2010, s. 67-87.
38
T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielo-
kulturowości – studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010.
45
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
39
Por. Z. Melosik, Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, Toruń – Poznań 1995; Z. Melosik,
T. Szkudlarek; Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaczeń, Kraków 1998, oraz własne opracowania:
A. Szczurek-Boruta, Edukacyjne konteksty kształtowania poczucia tożsamości kulturowej młodzieży –
studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, W: J. Nikitorowicz, M. Sobecki, J. Muszyńska
(red.), Pogranicze. Studia Społeczne. Edukacja międzykulturowa. Tom XVII, cz. 2. Białystok 2011, s. 141-
165; tejże: Edukacja międzykulturowa na rzecz integracji – przykład Śląska Cieszyńskiego, [w:]
K. Błeszyńska (red.), Edukacja międzykulturowa a Wychowanie dla Pokoju, Warszawa 2012, (w druku).
40
A. Szczurek-Boruta, Jakość życia i wychowanie – kilka tendencji, hipotez i uwag, [w:] U. Szuścik (red.),
Studia z teorii i historii wychowania oraz nauk pokrewnych. Tom Jubileuszowy poświęcony Profesor
Wiesławie Korzeniowskiej, Katowice-Cieszyn-Ustroń 2010.
41
Zob. szerzej na ten temat: A. Szczurek-Boruta, Konstrukcjonizm społeczny i jego znaczenie teorio-
poznawcze w badaniach międzykulturowych, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Edukacja
międzykulturowa – teorie, poglądy, doświadczenia społeczne, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010, s. 44-68.
42
Dotyczy to strategii poznawczych, które polegają na działaniach na materiale będącym przedmiotem
uczenia się i prowadzą do jego przyswojenia oraz strategii metapoznawcze, których rolą jest kontrola,
monitorowanie oraz regulacja strategii poznawczych i afektywnych.
46
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
akceptowania sprzeczności, która jest istotną cechą życia, jak i wszechobecną homeostazę,
równie ważną jak liberalne otwarcie na innych43.
Szkoła jest specjalistyczną organizacją nowoczesnego społeczeństwa powołaną do
realizacji skomplikowanego zadania, jakim jest przekazywanie elementów nowoczesnej
kultury. Zajmuje się formowaniem osobowości młodych ludzi, wszczepianiem im
pożądanych społecznie wzorów zachowań, wzbogacaniem oprogramowania ich
zachowania. Czyni to przez przekazywanie im odpowiednich elementów doświadczenia
zbiorowego; ściślej: wyselekcjonowanych, ze względu na potrzeby rozwojowe,
składników nowoczesnej kultury symbolicznej44.
Pamiętać przy tym należy o tym, że zajmuje ona specyficzne miejsce w kontinuum
socjalizacji jednostki i pełni obok innych ośrodków socjalizacji (rodziny, grupy
rówieśniczej, zakładu pracy, środków masowego przekazu) swoistą rolę w tym procesie.
Globalne problemy w treściach edukacji szkolnej nie wyeliminują treści ważnych dla
całego kraju ani treści istotnych dla danego regionu czy lokalnej miejscowości. Co więcej,
służebna rola szkolnictwa wobec lokalnych społeczności i współzależność wzajemna, będą
się stale pogłębiały. Będą to współzależności w zakresie treści kształcenia i wychowania,
w zakresie organizacji i funkcjonowania instytucji edukacyjnych, a także w zakresie
finansowania tej działalności.
Zakończenie
Współczesna rzeczywistość polityczno-społeczno-kulturowa stawia przed edukacją nowe
wymagania. Proces edukacyjny przygotowuje młode pokolenie do życia oraz
uczestniczenia w tworzeniu nowej przyszłości, którą – na dziś - w sytuacji wielkich
przewartościowań trudno precyzyjnie określić. Przedstawione rozważania wokół kwestii
zadań edukacyjnych wskazują na to, iż w pracy wychowawczej potrzeby społeczne,
indywidualne i ich styl decydują o życiu wewnętrznym i zewnętrznym, umysłowym
i uczuciowym dzieci i młodzieży. Toteż podobnie jak zadaniem działacza politycznego,
społecznego czy gospodarczego jest stwarzać warunki, w których obywatel może rozwijać
i pomyślnie zaspakajać swoje, nie tylko materialne, potrzeby, tak jednym z naczelnych
zadań wychowawców jest wyrabianie u dzieci i młodzieży takich potrzeb i sposobów ich
zaspokajania, które harmonizują z zadaniami szkoły, zadaniami środowiska lokalnego,
a w dalszej perspektywie przydają życiu wartości i zadowolenia. Bo, indywidualne
samopoczucie i społeczna wartość człowieka zależy w pierwszym rzędzie od tego, jakie
potrzeby najsilniej odczuwa i jak dąży do ich zaspokojenia.
43
Zob.: M. Billig, Ideological Dilemmans, London 1988; K.J. Gergen, D. Keith (red.), The Social Constru-
ction of the Person, New York 1985. Konferencja naukowa nt.: Zderzenie kultur: społeczny konstrukcjo-
nizm i ekologia kultur. Poznań 24 i 25 maja 2008 r., Urząd Wojewódzki, Sala Sesyjna, Al. Niepodległości
16. Konferencja poświęcona konfliktom kulturowym, zwalczającym się paradygmatom wiedzy, globalnym
przepływom ludzi i informacji, różnicom ideologicznym i potencjalnym drogom do dialogu.
44
R. Schulz, Szkoła jako organizacja, Toruń 1993, s. 191; R. Dreeben, The Contribution of Schooling to the
Learning of Norms, Harvard Education Review 1967, t. 37, nr 2, s. 88.
47
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
Bibliografia
Billig M., Ideological Dilemmans, Sage, London 1988.
Bruner J., Poza dostarczone informacje. Studia z psychologii poznawania, PWN, Warszawa 1978.
Chlebowczyk J., O prawie do bytu małych i młodych narodów. Kwestia narodowa i procesy narodotwórcze we
wschodniej Europie Środkowej w dobie kapitalizmu, PWN, Warszawa-Kraków 1983.
Delors J., Edukacja, jest w niej ukryty skarb, Stowarzyszenie Oświatowców Polskich, Wydawnictwa
UNESCO, Warszawa 1998.
Dreeben R., The Contribution of Schooling to the Learning of Norms, Harvard Education Review 1967,
t. 37, nr 2, s. 88.
Fukuyama F., Klęska wielokulturowości. Przekład S. Kowalski. „Gazeta Wyborcza” 3-4 lutego 2007.
Gergen K.J., Keith D.(red.), The Social Construction of the Person, Springer, New York 1985.
Golka M., Wielokulturowość w kontekście globalizacji. „Sprawy Narodowościowe” 1999, z. 14-15.
Golka M., Imiona wielokulturowości, Warszawskie Wydawnictwo Literackie MUZA SA, Warszawa 2010.
Harris R., Smolicz J.J., Australijczycy polskiego pochodzenia. Studium adaptacji i asymilacji młodego
pokolenia, Ossolineum, Wrocław 1984.
Jasiński Z., Lewowicki T., Nikitorowicz J. (red.), Potencjał społeczno-kulturowy polskich pograniczy, Wyd.
UO, Opole 1998.
Jasiński Z., Lewowicki T., Nikitorowicz J. (red.), Plany życiowe młodzieży z terenów pograniczy, Wyd. UO,
Opole 2004.
Kapciak A., Korporowicz L., Tyszka A., Komunikacja międzykulturowa. Zbliżenia i impresje, Instytut Kultury,
Warszawa 1995.
Kupisiewicz Cz., Kupisiewicz M., Słownik pedagogiczny, WN PWN, Warszawa 2009.
Kwieciński Z., Tożsamość i rozwój młodzieży a edukacja. „Teraźniejszość – Człowiek – Edukacja. Kwartalnik
myśli społeczno-pedagogicznej. Teraźniejszość młodego pokolenia”. Numer specjalny, TWP DSWE,
Wrocław 2000.
Lewowicki T., Przemiany oświaty. Szkice o ideałach i praktyce edukacyjnej, Wyd. „Żak”, Warszawa 1994.
Lewowicki T., W poszukiwaniu modelu edukacji międzykulturowej, [w:] T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur,
A. Szczurek–Boruta (red), Edukacja międzykulturowa w Polsce i na świecie, Wydawnictwo Uniwersytetu
Śląskiego, Katowice 2000.
Lewowicki T., Szkic do teorii zachowań tożsamościowych, [w:] T. Lewowicki., E. Ogrodzka-Mazur (red.), W
poszukiwaniu teorii przydatnych w badaniach międzykulturowych, Uniwersytet Śląski Filia w Cieszynie,
Cieszyn 2001
Lewowicki T., Wielokulturowość i edukacja. „Ruch Pedagogiczny” 2010, 3-4.
48
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Lewowicki T., Ogrodzka-Mazur E., Szczurek-Boruta A. (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielokulturo-wości –
studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego,
Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010.
Lewowicki T., O podstawowych warunkach pomyślnej pracy nauczycieli w sytuacji wielokulturowości, [w:]
T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Praca nauczyciela w warunkach wielo-kulturowości
- studia i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu
Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010.
Lewowicki T., Edukacja międzykulturowa – bilans otwarcia 2012, „Edukacja międzykulturowa” 2012, nr 1.
Łomny Z., Człowiek i edukacja wobec przemian globalnych, Wyd. Instytutu Technologii Eksploatacji, Radom 1996.
Mamzer H. (red.), Czy klęska wielokulturowości? Wydawnictwo Fundacji Humaniora, Poznań 2008.
Melosik Z., Postmodernistyczne kontrowersje wokół edukacji, EDYTOR, Toruń-Poznań 1995.
Melosik Z., Szkudlarek T., Kultura, tożsamość i edukacja. Migotanie znaczeń, Oficyna Wydawnicza.
„Impuls”, Kraków 1998.
Melosik Z., Teoria i praktyka edukacji wielokulturowej, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2007.
Mucha J., Oblicza etniczności. Studia teoretyczne i empiryczna, Zakład Wydawniczy „NOMOS”, Kraków 2005.
Nikitorowicz J., Pogranicze, tożsamość, edukacja międzykulturowa, Wyd. „Trans Humana”, Białystok 1995.
Nikitorowicz J., Idea i cel edukacji międzykulturowej, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 1995, nr 6.
Nikitorowicz J., Rodzina wobec wyzwań edukacji międzykulturowej, Wyd. „Trans Humana”, Białystok 1997.
Nikitorowicz J., Od edukacji regionalnej do międzykulturowej, [w:] J. Kłoczowski, Sł. Łukasiewicz (red.),
Tożsamość, odmienność, tolerancja a kultura pokoju, Instytut Europy Środkowo Wschodniej, Lublin 1998.
Nikitorowicz J., Projektowanie edukacji międzykulturowej w perspektywie demokratyzacji i integracji
europejskiej, [w:] Nikitorowicz J. (red.), Edukacja międzykulturowa w wymiarze instytucjonalnym, Wyd.
„Trans Humana”, Białystok 1999.
Nikitorowicz J., Wielopłaszczyznowa i ustawicznie kreująca się tożsamość w społeczeństwie wielokulturowym
a edukacja międzykulturowa, [w:] J. Nikitorowicz, M. Sobecki, D. Misiejuk (red.), Kultury tradycyjne
a kultura globalna, Wyd. „Trans Humana”, Białystok 2001.
Nikitorowicz J., Od Federacji Zespołów Pogranicza do Stowarzyszenia Wspierania Edukacji Między-
kulturowej, [w:] J. Nikitorowicz, A. Sadowski, D. Misiejuk (red.), Pogranicze. Studia Społeczne. T. XVII,
cz. 1, Edukacja międzykulturowa, Wydawnictwo Uniwersytetu w Białymstoku, Białystok 2011.
Nikitorowicz J., Fenomen wielokulturowości i prognozy rozwoju ku międzykulturowości. „Edukacja
międzykulturowa” 2012, nr 1, s. 47.
Rutkowiak J., Kryzys pedagogiki a kryzys wychowania postrzegany przez pryzmat nauczycielskiej
odpowiedzialności wychowawczej, [w:] Z. Kwieciński, L. Witkowski (red.), Ku pedagogii pogranicza,
Wyd. UMK, Toruń 1990.
Smolicz J.J., Interkulturalizm i zróżnicowanie etniczne w perspektywie międzynarodowej, Przekład
J. Serwański „Sprawy Narodowościowe” 1998, z. 12-13, s. 13.
Szczurek-Boruta A., Wybrane wyznaczniki komunikacji międzykulturowej, [w:] J. Nikitorowicz, M. Sobecki,
D. Misiejuk (red.), Kultury tradycyjne a kultura globalna, Wyd. „Trans Humana”, Białystok 2001,
Szczurek-Boruta A., Percepcja „innego” ucznia przez nauczyciela żyjącego i pracującego w warunkach
wielokulturowości, [w:] Z. Jasiński, T. Lewowicki (red.), Oświata etniczna w Europie Środkowej,
Wyd. UO, Opole 2001.
Szczurek-Boruta A., Od wielokulturowości do międzykulturowości – od edukacji wielokulturowej do edukacji
międzykulturowej, [w:] D. Rozmus, S. Witkowski (red.): Regionalizm w szkolnej edukacji. Wielokulturo-
wość Zagłębia Dąbrowskiego, Instytut Zagłębiowski Wyższej Szkoły HUMANITAS, Muzeum Miejskie
„Sztygarka”, Forum dla Zagłębia Dąbrowskiego, Sosnowiec-Dąbrowa Górnicza- Będzin 2009.
Szczurek-Boruta A., Community in the culture of individualism – social dilemma of our times, „The New
Educational Review” 2009, Vol. 17, No. 1.
Szczurek-Boruta A., Wspólnotowość i indywidualna tożsamość człowieka – w poszukiwaniu przychylnej
przestrzeni do życia, [w:] J. Nikitorowicz (red.), Wspólnoty a migracje. Konteksty edukacji między-
kulturowej, Wydawnictwo Uniwersyteckie „Trans Humana”, Białystok 2009.
Szczurek-Boruta A., Grabowska B., Dynamika kształtowania się tożsamości młodzieży – ku tożsamości
wzbogaconej, W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur, A. Szczurek-Boruta (red.), Poczucie tożsamości
i stosunek młodzieży do wybranych kwestii społeczny - studium z pogranicza polsko-czeskiego, Wydział
Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa Szkoła Pedagogiczna ZNP w Warszawie,
Wydawnictwo Adam Marszałek, Cieszyn – Warszawa – Toruń 2009.
Szczurek-Boruta A., Konstrukcjonizm społeczny i jego znaczenie teoriopoznawcze w badaniach
międzykulturowych, W: T. Lewowicki, E. Ogrodzka-Mazur (red.), Edukacja międzykulturowa - teorie,
poglądy, doświadczenia społeczne, Wydział Etnologii i Nauk o Edukacji Uniwersytetu Śląskiego, Wyższa
Szkoła Pedagogiczna ZNP, Wyd. Adam Marszałek, Cieszyn-Warszawa-Toruń 2010.
49
Alina Szczurek-Boruta. Wielokulturowość i edukacja szkolna – kilka tendencji, hipotez, uwag o edukacji....
Szczurek-Boruta A., Jakość życia i wychowanie – kilka tendencji, hipotez i uwag, W: U. Szuścik (red.), Studia
z teorii i historii wychowania oraz nauk pokrewnych. Tom Jubileuszowy poświęcony Profesor Wiesławie
Korzeniowskiej, Wydawca „Galeria na Gojach”, Katowice-Cieszyn-Ustroń 2010.
Szczurek–Boruta A., Kształcenie nauczycieli do wielokulturowości i międzykulturowości – w kręgu potrzeb
i oczekiwań, W: Z. Jasiński (red.), Szkoła i nauczyciele wobec problemów edukacji międzykulturowej,
Instytut Nauk Pedagogicznych Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2010.
Szczurek-Boruta A., Poczucie tożsamości kulturowej młodzieży i edukacja międzykulturowa na pograniczu
polsko-czeskim, W: H. Rusek, A. Pieńczak, J. Szczyrbowski (red.), Dziedzictwo kulturowe jako klucz do
tożsamości pogranicza polsko-czeskiego na Śląsku Cieszyńskim, Offsetdruk i media sp. z o.o, Cieszyn-
Katowice-Brno 2010.
Szczurek-Boruta A., Między asymilacją i transgresją – funkcje i zadania edukacji szkolnej w społeczno-ściach
wielokulturowych, W: Surzykiewicz J., Kulesza M. (red.), Ciągłość i zmiana w edukacji szkolnej,
Wydawnictwo Uniwersytetu Łódzkiego, Łódź 2010.
Szczurek-Boruta A., Edukacyjne konteksty kształtowania poczucia tożsamości kulturowej młodzieży – studia
i doświadczenia z pogranicza polsko-czeskiego, W: J. Nikitorowicz, M. Sobecki, J. Muszyńska (red.),
Pogranicze. Studia Społeczne. Edukacja międzykulturowa, Tom XVII, cz.2. Wydawnictwo Uniwersytetu
w Białymstoku, Białystok 2011.
Szczurek-Boruta A., Edukacja międzykulturowa na rzecz integracji - przykład Śląska Cieszyńskiego, [w:]
K. Błeszyńska (red.), Edukacja międzykulturowa a Wychowanie dla Pokoju, Szkoła Główna Gospodarstwa
Wiejskiego w Warszawie, Wydział Nauk Humanistycznych, Zakład Edukacji Międzykulturowej,
Warszawa 2012, (w druku).
Szczurek-Boruta A., Uczenie się i uwrażliwianie kulturowe w bezpośrednim kontakcie z innym człowiekiem –
warunki kształtowania się tożsamości i integracji społecznej, W. W. Danilewicz, M. Sobecki (red.),
Zróżnicowanie przestrzeni życia - współczesne wyzwania pedagogiki społecznej, Wyd. Uniwersytet
w Białymstoku, Białystok 2012, (w druku).
Schulz R., Szkoła jako organizacja, UMK, Toruń 1993.
Witkowski L., Edukacja wobec sporów o (po)nowoczesność, IBE, Warszawa 1997.
Wojnar I., Światowa dekada rozwoju kulturalnego – nowe propozycje dla edukacji. W: I. Wojnar,
J. Kubin (red.): Edukacja wobec wyzwań XXI wieku. Warszawa 1996, Dom Wydawniczy „Elipsa”, s. 25.
50
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Streszczenie
W opracowaniu, odwołując się do sposobów rozumienia i analizy wielokulturowości etnicznej
i nieetnicznej Janusza Muchy oraz koncepcji wielokulturowości i edukacji międzykulturowej
Tadeusza Lewowickiego i Jerzego Nikitorowicza, wskazuję na cele oraz zadania współczesnej
edukacji szkolnej, wynikające z potrzeby zrozumienia, interpretacji zjawisk i procesów
związanych z wielokulturowością oraz przygotowania do radzenia sobie z nimi.
Słowa kluczowe: globalizacja, wielokulturowość, edukacja szkolna, edukacja międzykulturowa.
Abstract
In this paper, referring to the ways of understanding and analysis of ethnic and non-ethnic
multiculturalism of Janusz Mucha and the concept of multiculturalism and intercultural
education of Jerzy Tadeusz Lewowickiego Nikitorowicz, the author points to the objectives and
tasks of the modern school education, resulting from the need to understand, interpret
phenomena and processes associated with multiculturalism and prepare to deal with them.
Keywords: globalization, multiculturalism, school education, intercultural education.
51
Alica Harajová. Proces globalizacji ¬ za i przeciw.
52
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Alica Harajová
Proces globalizacji
za i przeciw
1. Einführungung
Die Globalisierung ist einerseits mit Prozessen kultureller Vereinheitlichung verbunden,
andererseits lassen die Kontakte mit weiter entfernten Weltzonen kulturelle Unterschiede
deutlicher hervortreten. Die Globalisierung vernetzt gleiche und unterschiedliche
Strukturen, vergrößert bestehende Unterschiede und schafft damit Konfliktpotentiale.
Wirtschaft, Wissenschaft, Medien oder Tourismus entwickeln heute globale Netzwerke mit
einheitlichen Arbeitsweisen, beruflichen Standards und Organisationsformen. Die globalen
Partner sind gleichzeitig Teil der lokalen, nationalen oder regionalen Strukturen und der
dortigen soziokulturellen Identität. Andere lokale Strukturen, vor allem die außerhalb der
modernen Sektoren und der wachsenden Städte, sind weniger global vernetzt, ja sind oft
nicht einmal in die eigene Gesellschaft eingebunden. Dies gilt immer noch für große
Bevölkerungsteile der Entwicklungsländer z.B. im Subsistenzsektor oder in Armutszonen,
in der Summe für bis zu 2 Milliarden Menschen auf der Erde. Gleichzeitig bestehen auf
lokaler, regionaler oder nationaler Ebene die dortigen Strukturen weiter, die in der Grafik
rot dargestellt sind und relativ stabile sozio-kulturelle Identitäten bilden. Die
Globalisierung kann jedoch, weil sie manchen gesellschaftlichen Gruppen mehr nützt als
anderen, lokale Spannungen und Konflikte verschärfen – sowohl zwischen Ländern als
auch innerhalb der Länder.
vor neue supraterritoriale Räume geschaffen, die bestehende Grenzen nicht auflösen,
sondern allenfalls ergänzen und überlagern. Neben Staaten und internationalen
Organisationen sind überdies transnationale Konzerne und eine transnational vernetzte
Zivilgesellschaft als neue Akteure auf der Bühne der Weltpolitik tätig. Zentrale Merkmale
des mehrdeutigen Begriffs der Globalisierung sind eine zunehmende politische
Interdependenz, weltwirtschaftliche Arbeitsteilung, Regionalisierungstendenzen,
Fragmentierungsphänomene sowie Individualisierungs- aber auch Homogenisierung-
serscheinungen.
54
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Verstehen hängt von einzelnen Individuen, ihren kognitiven Zuständen, ihrer Nationalität,
ihren Traditionen und ihrer spezifischen Kultur ab. Einer Globalisierung von Information
und Medium steht also der kulturelle "Fundamentalismus" des verstehenden Individuums
gegenüber. Während Form und Medium im Internet global reproduziert, distribuiert und
reproduziert werden können, hängt das Verstehen des Inhalts von individuellen,
milieuspezifischen, regionalen, nationalen und kulturellen Umständen ab. Hier tritt also die
Kultur auf Seiten des urteilenden Subjekts ins Spiel. In dem Maße, in dem der Zug zur
Globalisierung wächst und es zu einer lateralen Ausdehnung sozialer Beziehungen durch
das Internet kommt, verstärkt sich auch der Druck auf die Formen lokaler Autonomie und
regionaler Identität. In kulturtheoretischen Diskussionen der letzten Jahre wurde Kultur als
ein Modell für Verhalten beschrieben, das durch kognitive und kommunikative Prozesse
als eine Form kollektiven Wissens erzeugt wird. Kultur wird dort als ein System
kollektiver Sinnstrukturen aufgefasst, mit dem Menschen ihre Wirklichkeit definieren.
Kultur sorgt dafür, daß das Wirklichkeitssystem einer Gesellschaft sowie seine soziale
Semantik auf Dauer gestellt und institutionalisiert werden kann. Sie federt wechselseitige
Kommunikationsrisiken ab, indem es Strategien zur Regulierung und Kanalisierung von
kognitiven Überkapazitäten durch Sinnsysteme bereitstellt. Dabei werden zwei Aufgaben
gelöst. Auf der einen Seite wird die Reproduktion gesellschaftlich relevanter
Problemlösungen und Verfahrensweisen auf Dauer gestellt, also eine Tradition
ausgebildet. Auf der anderen Seite wird die Kontrolle des Individuums durch Sozialisation,
Macht, Sprache und verschiedene soziale Semantiken wie Kleiderordnungen und
Standards angemessenen Verhaltens gewährleistet.
56
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
werden kann. Die Globalisierung bietet Chancen. Auf Grund des stetigen Wachstums der
Weltwirtschaft können viele Länder die Vorteile der Globalisierung nutzen und davon
profitieren. Der internationale Handel kann die Wirtschaftsleistung durch Arbeitsteilung
verbessern und somit den Wohlstand der Länder vermehren. Länder und Regionen haben
durch die Globalisierung mehr Möglichkeiten ihre Produkte zu exportieren. Dies fördert
die Entwicklung der Wirtschaft, auch in armen Ländern. So profitiert auch die Gesellschaft
in Form von erhöhtem Wohlstand. Nicht nur aus wirtschaftlicher Sicht bietet die
Globalisierung positive Aspekte. Dieser Prozess ermöglicht Kommunikations-
möglichkeiten mit der ganzen Welt. Verschiedene Länder bauen Beziehungen auf und
knüpfen Kontakte. Als positive Auswirkung des internationalen Handels ist auch der
Bezug von exotischen Früchten, Kaffee oder Tee aus der ganzen Welt zu sehen.
Die Globalisierung kann jedoch nicht nur positiv gedeutet werden. Kritiker
bemängeln die Verringerung der Löhne in Industrieländern. Durch zunehmende
Auftragsvergabe in Billiglohnländer müssen die Löhne innerhalb der Industrieländer an
den Umsatz angepasst werden. Ganze Produktionsbereiche werden in Billiglohnländer
abgegeben.
Dies ist ein weiterer Grund dafür, dass es unter anderem auch in Deutschland zu
hohen Arbeitslosenzahlen kam. Viele Länder wollen von der Globalisierung profitieren.
Der Wettkampf ist so ausgeprägt, dass kleine Firmen armer Länder kaum eine
Überlebenschance haben. In einem intakten Markt herrscht ein fairer Wettbewerb. Die
Globalisierung lässt einen Ausgleich von Konflikten in Hinsicht auf Arbeit und Kapital
zum Nutzen nicht zu. Nicht außer Acht zu lassen ist auch die negative Auswirkung auf die
Umwelt. Durch die Globalisierung müssen Massen an Waren rund um den Globus
geschoben werden. Zudem werden zunehmend Firmen wegen zu hoher Umweltauflagen
aus Europa in Drittländer verlagert.
Pro - Globalisierung bedeutet verschiedene wirtschaftliche, politische und
wissenschaftliche Vorteile und Chancen. Die Stärken und die herausragendsten
Eigenschaften und Fähigkeiten beteiligter Länder nutzend, kann Globalisierung profitabel
für alle sein. Besonders trifft das auf Unternehmen zu, aber auch der einzelne Mensch kann
persönlichen Nutzen daraus ziehen.
Güter des täglichen Bedarfs können dort produziert werden, wo die Herstellung am
günstigsten ist. Für den Verbraucher bringt das sinkende Preise und damit finanzielle
Einsparungen mit sich. Lebensmittel, die im eigenen Land nicht oder nur mit großem
Aufwand angebaut werden können, welcher sich auf den Preis auswirken würde, sind
durch Globalisierung günstig auf dem internationalen Markt erhältlich. Das trifft auch auf
die Viehzucht zu. Der Lebensunterhalt für den Verbraucher wird also billiger.
Auch im persönlichen Bereich impliziert der Globalisierungsbegriff viele Vorteile.
Reisen werden durch den Wegfall von Grenzkontrollen und der Erhebung von Zöllen
unkomplizierter. Private und berufliche Aufenthalte im Ausland sowie die Ein- und
Ausfuhr von Waren werden erleichtert.
Contra - Die Globalisierung scheint zwar ein unaufhaltbarer Prozess zu sein, doch
bleibt dieser nicht ohne Gegner. Die Globalisierungskritiker weisen immer wieder auf die
58
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
negativen Folgen hin, die vor allem die wirtschaftliche Globalisierung mit sich bringt:
Besonders Entwicklungsländer hätten unter dem erhöhten wirtschaftlichen
Konkurrenzdruck zu leiden. Auch die Umweltzerstörung, beispielsweise durch das erhöhte
Verkehrsaufkommen, wird stark kritisiert. Für nationalistische Gruppierungen stellt der
Macht- und Bedeutungsverlust der Nationalstaaten ein grundsätzliches Problem der
Globalisierung dar.
59
Alica Harajová. Proces globalizacji ¬ za i przeciw.
Versuche hatten zwar wenig mit der heutigen Globalisierung gemein und doch gelten sie
als erste Anfänge und belegen, dass die räumliche Ausdehnung menschlich ist.
Die zweite Theorie geht davon aus, dass die Globalisierung im späten Mittelalter oder im
15. Jahrhundert begonnen hat, als die ersten Kaufleute es schafften, überregionale Bekanntheit
zu erlangen und ganze Imperien aufzubauen, ohne dass sie der Kopf eines Staates waren – vor
dieser Zeit waren Staatsoberhäupter wie Könige und Kaiser die einzigen Organe, die eine
solche Bedeutung entwickeln konnten. Zu dieser Zeit wurde immerhin auch Amerika entdeckt
und die Expansion von Europa aus über die ganze Welt begann.
Die dritte These geht davon aus, dass unter der Globalisierung nur die modernen
Prozesse zu verstehen sind, die auf Basis der Technologie und der Kommunikation
entstehen konnten, die das ausgehende 20. Jahrhundert und das 21. Jahrhundert
kennzeichnen. Ab dem Zweiten Weltkrieg vernetzten sich Staaten zunehmend miteinander
und ebneten so den Weg für die heutige Situation.
Die vierte und letzte These schließlich geht davon aus, dass es einen Prozess wie die
Globalisierung gar nicht gibt und dass keine der vorhergehenden Theorien stimmig sein
kann. Ein großer Teil der Weltproduktion findet immerhin nach wie vor in sehr wenigen
Ländern statt, was auf einen Zustand hindeutet, wie er bereits seit Jahrhunderten besteht.
Handelsströme bestehen zwischen ebenso wenigen Ländern, jedenfalls diejenigen Ströme
in bedeutender Größenordnung. Auch das Welt-Bruttonationaleinkommen ist auf sehr
wenige Länder verteilt – ein Zustand, der ebenfalls nicht mit der Entwicklung der
Globalisierung übereinstimmt.
Die Wissenschaft ist sich allerdings trotz dieser unterschiedlichen Thesen einig, dass
die Globalisierung als Phänomen existiert - auch wenn sich vortrefflich darüber diskutieren
lässt, wann die Globalisierung als Prozess begann.
60
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Viele Aspekte der Globalisierung kann man jedoch auch für sich nutzen. Im Internet
gibt es zahllose Möglichkeiten, Menschen aus fremden Kulturen kennen zu lernen, ihre
Sprachen zu erlernen, die eigenen Fähigkeiten zu verbessern und ein aufgeschlossenes
Verständnis für ethnische Gruppen, Kulturen und Religionen zu entwickeln. Auf diese
Weise wehrt man sich gegen blinde Missgunst und kann den einen oder anderen
Mitmenschen vielleicht über fremde Kulturen aufklären. Missgunst entsteht bekanntlich
dadurch, dass wir das Fremde nicht kennen oder einen Sündenbock für unsere eigenen
Probleme suchen - wird das Verhalten vernünftig hinterfragt, gehen einem schnell die
Argumente aus. Es gibt jedoch viele Wege, sich für die Globalisierung einzusetzen und sie
zu nutzen oder sich dagegen zu wehren und zu versuchen, die negativen Aspekte im Alltag
zu minimieren. Dies kann man auf eigene Faust realisieren, oder man engagiert sich in
Vereinen, Organisationen und Interessenverbänden, die vielleicht sogar deutlich mehr
Einfluss nehmen können. Da die meisten Organisationen aber auch national und
international vernetzt sind, ist es falsch zu glauben, dass man der Globalisierung dadurch
aus dem Weg gehen kann. Da dies per se unmöglich ist, sollte jeder seinen individuellen
Weg finden, um mit der Globalisierung für eine bessere Welt zu arbeiten.
61
Alica Harajová. Proces globalizacji ¬ za i przeciw.
14. Zusammenfassung
Durch die zunehmende Globalisierung von Information und Mitteilung im Internet werden
Raum und Zeit komprimiert und soziale Beziehungen über grosse Distanzen gedehnt.
Dieser Globalisierung steht ein regional begrenzter, kultureller Fundamentalismus
gegenüber, der die Komplexität solcher Information auf die noch verstehbaren Ausmaße
und Relevanzen der eigenen Kultur reduziert. Wenn sich jedoch die kulturellen
Kontrollprogramme in Form von Netiquettes selbst globalisieren, entsteht eine neue
62
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Bibliografia
Altvater E./Mahnkopf, B., Grenzen der Globalisierung, Münster, 1996.
Beck U., Was ist Globalisierung? Frankfurt/M, 1998.
Gates B., 1995: Der Weg nach vorn. Die Zukunft der Informationsgesellschaft, Hamburg, 1995.
Luhmann N., Soziale Systeme. Grundriß einer allgemeinen Theorie. Frankfurt/M. 1984, ss. 193-200.
Schmidt S.J.,: Kognitive Autonomie und soziale Orientierung. Konstruktivistische Bemerkungen zum
Zusammenhang von Kognition, Kommunikation, Medien und Kultur. Frankfurt/M., 1994, ss.202-260.
Schulz W., Kommunikationsprozess, in: Noelle-Neumann u.a. (Hrsg.): Fischer-Lexikon Publizistik und
Massenkommunikation, Frankfurt/ M., 1999, ss. 140-171.
Schweigler G., Globalisierung – eine Folge der Weltinformationsgesellschaft, in: Informationen zur politischen
Bildung 263, 1999, ss. 21-26.
63
Alica Harajová. Proces globalizacji ¬ za i przeciw.
Abstrakt
Wie sind Kommunikation, neue Medien, Fremdsprachen und Globalisierung miteinander
verbunden? Welchen Einfluss haben sie auf die Entwicklung der modernen Demokratie? Um
diese Fragen beantworten zu können, gliedern wir unseren Beitrag in mehrere Teile, die
weitgehend aufeinander aufbauen: Die ersten Teile dienen der Aufarbeitung und
wechselseitigen Kontextualisierung zentraler Begriffe und Sachverhalte, in den nachfolgenden
Teilen werden vor dem Hintergrund der bis dahin gewonnenen Erkenntnisse einige
grundlegende Überlegungen darüber angestellt, ob sich mit den informationstechnischen
Innovationen des ausgehenden 20. und des beginnenden 21. Jahrhunderts die Herausbildung
einer neuen Qualität von Weltöffentlichkeit und Weltpolitik abzeichnet.
Schlüsselwörter: Kommunikation, neue Medien, Fremdsprachen, Globalisierung,
Weltöffentlichkeit, Weltpolitik.
Abstract
How is communication, new media, foreign languages nad globalization mutually interelated?
What influence do they have on the development of modern democracy? In order to answer
these questions, we have to divide our contribution to different parts which to certain extent are
interelated. FIrst parts serve to the processing and mutual contextualization of the central
notions nad facts. In other parts we introduce different reflections on the basis of experience of
this era or informative and technological innovation to the end of the 20th century and at the
beginning of the 21st century which put basis for the foundation of the new quality in the world
public policy and developing international politics.
Keywords: communication, new media, foreign languages, globalization, world public
policy, developing international politics.
Streszczenie
W jaki sposób komunikacja, nowe media, języki obce i globalizacja są wzajemnie powiązane?
Jaki wpływ mają one na rozwój nowoczesnej demokracji? Aby odpowiedzieć na te pytania,
musimy podzielić nasz wkład na części, które do pewnego stopnia są powiązane. Pierwsze części
składowe służą do przetwarzania i wzajemnej kontekstualizacji centralnych pojęć i faktów.
Kolejne części przedstawiają różne refleksje na podstawie doświadczenia epoki, innowacji
i technologii informacyjnej do końca 20 wieku i na początku 21 wieku, co stanowi podstawę do
powstania nowej jakości w świecie polityki publicznej i rozwoju międzynarodowej polityki.
Słowa kluczowe: komunikacja, nowe media, języki obce, globalizacja, świat polityki
publicznej, rozwój polityki międzynarodowej.
64
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Elżbieta Męcina-Bednarek
Wychowanie a edukacja
W czasach, kiedy istnieje wielość teorii i definicji, wielopłaszczyznowość oddziaływań na
młodego człowieka, interdyscyplinarny charakter niemalże każdej dziedziny naukowej –
toczy się dyskurs na temat wychowania, które wszak różnie pojmowane, ma spełniać
swoje zadanie. Wg C. Kupisiewicza jest nim oczywiście świadome, celowe oddziaływanie
ukierunkowane na wszechstronny rozwój jednostki oraz przygotowanie jej do uczestnictwa
w życiu społecznym, kulturalnym i zawodowym1. Odpowiednie wyposażenie młodego
człowieka w wiedzę, umiejętności i kompetencje pozwoli mu zatem na prawidłowe
funkcjonowanie w nieustannie zmieniających się warunkach XXI wieku. Powszechna
wielość definicji wychowania pozwala na szersze spojrzenie na proces, który musi nadążać
za postępem.Wychowanie możemy potraktować w jego wąskim znaczeniu, jako celowe
oddziaływanie na jednostkę w celu dokonania zmian oraz w szerszym – jako
oddziaływanie środowiska zarówno społecznego, jak i przyrodniczego na jednostkę.
Wychowanie według Stefana Kunowskiego „jest zawsze społecznie uznanym
systemem działania pokoleń starszych na dorastające celem pokierowania ich
wszechstronnym rozwojem dla przygotowania według określonego ideału nowego
1
C. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009, s. 193.
65
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
2
S. Kunowski Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1997, s. 189.
3
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 466.
66
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
4
Ibidem, s. 93.
67
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
5
B. Śliwerski, Wprowadzenie do pedagogiki, [w] B. Śliwerski (red.) Pedagogika. Podstawy nauk
o wychowaniu, t. 1, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006, s. 79-95.
6
B. Śliwerski, Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia, klasyfikacja, badania, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 2011, s. 25-26.
68
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
7
B. Śliwerski, Wprowadzenie do pedagogiki, [w:] B. Śliwerski (red.) Pedagogika. Podstawy nauk o wycho-
waniu, t. 1, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006, s. 95-104.
8
Ibidem… s. 105.
9
B. Śliwerski, Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010,
s. 361-362.
69
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
10
A. Radziewicz-Winnicki, Pedagogika społeczna w społeczeństwie postmonocentrycznym – problemy
i perspektywy rozwoju, [w:] E. Marynowicz-Hetka, (red.) Pedagogika społeczna, t. 2, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2007, s. 59-60.
11
C. Kupisiewicz, M. Kupisiewicz, Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009,
s. 55.
12
Z. Bauman, Globalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja, „Studia Socjologiczne”nr 3, 1997, s. 55.
70
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
bądź też brak kontroli społecznej. Sytuacja taka rodzi niepokój, kryzys wartości oraz
obniżenie zaufania społecznego;
− Polityczny, który rozumiany jest jako pomyślnie instytucjonalizujące się próby
rozciągania, rozprzestrzeniania się sieci stosunków społecznych, politycznych
i wpływów kulturowych na obszar całego globu ziemskiego. Zmniejszanie roli
organizacji państwa narodowego, a powiększanie roli i znaczenia więzi etnicznych,
lokalnych, regionalnych i religijnych. Jego cechy charakterystyczne to: autonomia
lokalna i rosnąca chaotyczność w działaniu szczebla centralnego. Powoduje to
relatywizm polityczny oraz rozwój wielokulturowości;
− Strukturalny, bądź socjologiczny, który charakteryzuje się zachwianiem sztywnych
granic społeczeństw narodowych i erupcją wielości form organizacji społecznych na
poziomie ponadnarodowym, społecznym, lokalnym i regionalnym, sprzyja on
mobilności ludności, powoduje szerszy przepłew informacji i wymianę doswiadczeń;
− Kulturowy, który stanowi czynnik wyjątkowo sprzyjający instytucjonalizacji całego
procesu. Jest to koncentracja współzależności, dyfuzji wzorów kulturowych, a nade
wszystko szeroko rozumianej konsumpcji. W rezultacie mamy do czynienia
z unifikacją, upodobnieniem się innych wzorów, jak i ich wymieszaniem,
przemieszaniem i przemieszczeniem, co w efekcie wzbogaca każdą jednostkę
i powoduje wzrost jakości życia społecznego poprzez korzystanie z doświadczeń
13
cywilizacyjnych, z osiągnięć nauki i techniki .
Tak więc, globalizacja jest nieodwracalnym procesem, który nie zawsze bywa
pozytywnie pojmowany. Ocena globalizacji jako właściwości współczesnego świata,
oraz konsekwencji, jakie niesie ona dla człowieka, nie jest jednoznaczna. Przybiera
niejednokrotnie skrajne postacie: od optymistycznego optymizmu do skrajnego
pesymizmu. Pierwsza wersja zakłada stapianie się wielu kultur w jedną, wspaniałą
w swej różnorodności kulturę świata, bogacenie śwoiata, szczęśliwość ludzi i całej
planety. Wersja pesymistyczna – bezpardonowe współzawodnictwo ekonomiczne,
polityczne, ideologicznei i kulturowe zachodzące pomiędzy jednostkami, formalnymi
i nieformalnymi grupami społecznymi. Ta rywalizacja może prowadzić do
wykluczenia, a w konsekwencji narastania nierówności i konfliktów między
państwami i społecznościami w dążeniu do zapewnienia sobie dobrobytu. Niemniej
jednak należy globalizację uznać za zjawisko niezwykle ważne społecznie, chociażby
z uwagi na usytuowanie w niej zadań edukacji.
13
M. Kempny, Globalizacja, [w:] Encyklopedia Socjologii, t. 1, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998, s. 242-244.
71
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
14
J. Kędzierska, Idee edukacji globalnej w programach nauczania elementarnego, [w:] J. Danilewska (red.),
Wspólnota pedagogicznego niepokoju, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008, s. 77-79.
15
J. Prucha, Pedagogika porównawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszaw 2006, s. 18.
72
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
16
R. Pachociński, Pedagogika porównawcza, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007, s. 304.
17
A. Bogaj, S.M. Kwiatkowski, Szkoła a rynek pracy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006, s. 8.
73
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
18
J. Danilewska, Edukacyjny doping ery globalizacji – czy potrafimy go zrównoważyć?, [w:] J. Danilewska
(red.), Wspólnota pedagogicznego niepokoju, Wydawnictwo UJ, Kraków 2008, s. 26.
19
B. Piątkowska, Wychowanie – aktualne problemy i zagrożenia, Wydawnictwo Państwowej Szkoły
Zawodowej im. Angelusa Silesiusa, Wałbrzych 2006, s. 20-21.
74
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
20
J. Kędzierska, Idee edukacji globalnej w programach nauczania elementarnego, [w:] J. Danilewska (red.),
Wspólnota pedagogicznego niepokoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008, s. 80.
75
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
21
T. Szkudlarek, Wyzwanie pedagogiki krytycznej, [w:] T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki
krytycznej i antypedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010, s. 46-47.
76
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
22
E. Faure, F. Herrera, A.R. Kaddoura, H. Lopes, A.W. Pietrowski, M. Rahnema, F.Ch. Ward, Uczyć się, aby
być, Warszawa 1975, s. 39-135.
77
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
23
J.W. Botkin, M. Elmandjra, M. Malitza, Uczyć się – bez granic. Jak zewrzeć „lukę ludzką”?, Raport Klubu
Rzymskiego, Warszawa 1982.
78
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
24
J. Delors, Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw
Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998.
79
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
Zatem w dobie globalizacji: jakie szanse, jakie inspiracje dla wychowania i edukacji?
Czy uda się wychować współczesną młodzież zgodnie z założeniami? Czy możliwe jest
zrealizowanie tak wielu różnych postulatów? Wiele pytań pozostaje otwartych, toczy się
dyskusja, ale jedno jest pewne: zawsze jest czas na wychowanie…
Bibliografia
Bauman Z., Globalizacja, czyli komu globalizacja, a komu lokalizacja, „Studia Socjologiczne”nr 3, 1997.
Biała Księga Komisji Europejskiej – Nowe impulsy dla młodzieży, Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnot
Europejskich, Luksemburg 2002.
Bogaj A., Kwiatkowski S.M., Szkoła a rynek pracy, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2006.
Botkin J. W., Elmandjra M., Malitza M., Uczyć się – bez granic. Jak zewrzeć „lukę ludzką”?, Raport Klubu
Rzymskiego, Warszawa 1982.
Danilewska J., Edukacyjny doping ery globalizacji – czy potrafimy go zrównoważyć?, [w:] J. Danilewska (red.),
Wspólnota pedagogicznego niepokoju. Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
Delors J., Edukacja. Jest w niej ukryty skarb. Raport dla UNESCO Międzynarodowej Komisji do spraw
Edukacji dla XXI wieku, Warszawa 1998.
Faure E., Herrera F., Kaddoura A.R., Lopes H., Pietrowski A.W., Rahnema M., Ward W.Ch., Uczyć się, aby
być, Warszawa 1975.
Kempny M., Globalizacja, [w:] Encyklopedia Socjologii, t. 1, Oficyna Naukowa, Warszawa 1998.
Kędzierska J., Idee edukacji globalnej w programach nauczania elementarnego, [w:] J. Danilewska (red.), Wspólnota
pedagogicznego niepokoju, Wydawnictwo Uniwersytetu Jagiellońskiego, Kraków 2008.
Kunowski S., Podstawy współczesnej pedagogiki, Wydawnictwo Salezjańskie, Warszawa 1997.
Kupisiewicz C., Kupisiewicz M., Słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszawa 2009.
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.
Szkudlarek T., Wyzwanie pedagogiki krytycznej, [w:] T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki
krytycznej i antypedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
Pachociński R., Pedagogika porównawcza, Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2007.
Piątkowska B., Wychowanie – aktualne problemy i zagrożenia, Wydawnictwo Państwowej Szkoły Zawodowej
im. Angelusa Silesiusa, Wałbrzych 2006.
Prucha J., Pedagogika porównawcza, Wydawnictwo Naukowe PWN, Warszaw 2006.
Radziewicz-Winnicki A., Pedagogika społeczna w społeczeństwie postmonocentrycznym – problemy
i perspektywy rozwoju, [w:] E. Marynowicz-Hetka, (red.) Pedagogika społeczna, t. 2, Wydawnictwo
Naukowe PWN, Warszawa 2007.
Szkudlarek T., Wyzwanie pedagogiki krytycznej, [w:] T. Szkudlarek, B. Śliwerski, Wyzwania pedagogiki
krytycznej i antypedagogiki, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010.
Śliwerski B., Wprowadzenie do pedagogiki, [w] B. Śliwerski (red.) Pedagogika. Podstawy nauk
o wychowaniu, t. 1, Gdańskie Wydawnictwo Pedagogiczne, Gdańsk 2006.
Śliwerski B., Współczesna myśl pedagogiczna. Znaczenia, klasyfikacja, badania, Oficyna Wydawnicza
„Impuls”, Kraków 2011.
Śliwerski B., Współczesne teorie i nurty wychowania, Oficyna Wydawnicza „Impuls”, Kraków 2010
25
Biała księga Komisji Europejskiej – Nowe impulsy dla młodzieży, Biuro Oficjalnych Publikacji Wspólnot
Europejskich, Luksemburg 2002.
80
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Dr Elżbieta Męcina-Bednarek
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach
Streszczenie
W dobie szybkiego tempa rozwoju cywilizacji ciągle aktualny pozostaje problem edukacji
i wychowania. Istnieje wiele teorii sformułowanych na przestrzeni wieków dotyczących rozwoju
pedagogiki jako nauki zajmującej się wychowaniem i edukacją. Zmieniały się systemy społeczno-
polityczne a wraz nimi zmieniał się teoretyczny model wychowania i system edukacyjny.
Pedagogika jest nauką współdziałającą z innymi dziedzinami życia społecznego i nie sposób
oddzielić jej od zmian zachodzących w świecie. W dobie globalizacji wychowanie kształtuje
nowy obraz ucznia, obywatela. Globalizacja stawia nowe wyzwania stojące przed edukacją, takie
jak: przygotowanie młodzieży do przekraczania granic, podróżowania po świecie, dylematy
poczucia tożsamości narodowej, działania i zachowania proekologiczne. W świecie powszechnej
globalizacji poszanowanie siebie i swojego środowiska, rozumienie i kultywowanie dziedzictwa
poprzednich pokoleń, stwarzanie warunków do wewnętrznego rozwoju - jest niezwykle ważne
do racjonalnego funkcjonowania. Kierunki działań w tej nowej rzeczywistości wyznacza rozwój
pedagogiki oraz pojawiające się opracowania, sprawozdania, raporty, rozporządzenia. Toczy się
nieustanna dyskusja na temat wychowania.
Słowa kluczowe: wychowanie, edukacja, globalizacja, młodzież, zmiany.
Abstract
In the era of fast-paced development of civilization the problem of the education and
upbringing still remains very current. There have been many theories formulated over the
centuries concerning the development of education as a science dealing with upbringing
education. Socio-political systems have changed and with them varied theoretical models of
education and educational system. Pedagogy is the science interacting with other areas of social
life and there is no way to separate it from the changes that take place in the world. In the era of
globalization, education shapes the new image of a student, a citizen. Globalization creates new
challenges for education, such as preparing young people to cross borders, to travel around the
world, dilemmas concerning a sense of national identity, actions and por-ecological behaviors. In
the world of globalization, a feeling of respect for each other and the environment,
understanding and nurturing heritage of previous generations, creating conditions for internal
development – is extremely important for rational functioning. A course of action in this new
reality determines the development of education and created reports and regulations. There is
an ongoing discussion about education.
Keywords: education, education, globalization, youth, change.
81
Elżbieta Męcina-Bednarek. Szanse i inspiracje dla wychowania i edukacji w zglobalizowanym świecie.
82
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Maria Kotomska
Wstęp
Globalizacja swoją ewaluację rozpoczęła w drugiej połowie dwudziestego wieku.
Zjawisko to probowano opisać i wyjaśnić pod wieloma różnymi względami naukowymi
m.in. politycznymi, gospodarczymi, psychologicznymi i społecznymi. Jest to niezwykle
trudne zjawisko do zinterpretowania, nabiera coraz to innej, nowej mocy zarówno pod
względem jej intensywności jak i treści nakładania się jednocześnie kilku różnych
procesów na siebie. Ma aspekty pozytywne i negatywne, ma szerokie rzesze zwolenników,
ale także i krytyków. Globalizacja wiąże się z szybkim rozwojem technologicznym,
w szeroko pojętym komunikowaniu się. Jest trendem wyłącznie ekonomicznym, co
w praktyce oznacza wzrost róznego rodzaju połączeń, wzajemnych powiązań, oddziaływań
we wszystkich dziedzinach życia społeczeństw, od kultury masowej, poprzez finanse,
migrację i bezpieczeństwo. Najważniejsze i najdotkliwsze przejawy oraz konsekwencje
83
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
1
W. Pomykało, Encyklopedia pedagogiczna, Wydawnictwo Fundacji Innowacja, Warszawa 1997, s. 695.
2
Ibidem, s. 695.
84
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
1. Wieloaspektowość globalizacji
w Rzeczypospolitej Polskiej
Rozwój współczesnej cywilizacji zapoczątkowanej w świecie w ostatniej dekadzie
dwudziestego wieku jest szybko postępujący i nieodwracalny. Zmiany te odbywają się
bardzo często poza świadomością ludzi, a czasami nawet wbrew ich woli. Globalizacja dzieli
ludzi na bogatych i biednych. Społeczeństwo bogate staje się w szybkim tempie jeszcze
bardziej bogatsze, a społeczeństwo mniej zamożne w zastraszającym tempie staje się biedne.
Biedę generuje najczęściej bezrobocie, które w nierzadkiej konsekwencji prowadzi ludzi w
sferę ubóstwa. Ubóstwo prawie zawsze jest przyczyną wykluczenia społecznego.
Można uznać, że w Polsce procesem początkującym globalizację były zmiany
zainicjowane obradami „Okrągłego stołu”. Spowodowały transformację ustrojową,
gospodarczą, ekonomiczną oraz społeczną. W czasie tych obrad zwrócono uwagę na
mogące wystąpić wraz z transformacją zagrożenia. Z tego powodu zwrócono się do
ówczesnego rządu o szybkie opracowanie przepisów prawa (w formie ustaw) w zakresie
świadczenia przez państwo zabezpieczenia społecznego oraz pomocy społecznej.
Wówczas, już w listopadzie 1990 roku została opracowana i przyjęta przez Sejm
Rzeczypospolitej Polskiej ustawa o pomocy społecznej. Do świadczenia wsparcia
i pomocy dla osób, które znalazły się w trudnej sytuacji życiowej i nie są w stanie
samodzielnie z niej wyjść, wykorzystując własne zasoby, możliwości i umiejętności
powołane zostały ośrodki pomocy społecznej.
„Zmiany globalizacyjne dotyczą niemal wszystkich dziedzin życia:
1. naukowo-technicznej – międzynarodowy charakter badań naukowych,
rozpowszechnianie się osiągnięć naukowo-technicznych, ujednolicenie norm
i standardów technicznych;
2. ekonomicznej – gospodarka ma z natury charakter ekspansywny, dąży do
rozszerzenia rynków zbytu i stworzenia warunków do przyjęcia zagranicznego
kapitału. Mówimy o światowych rynkach, pieniądzu, bezrobociu, kryzysach,
globalnym kapitale, produktach, zagrożeniach i problemach;
3. społeczno-politycznej – coraz ściślej współpracują ze sobą państwa i społeczeń-
stwa, co wyraża się we wzrastającej liczbie rządowych i pozarządowych organizacji
3
Z. Tyszka, Rodzina w świecie współczesnym – jej znaczenie dla jednostki i społeczeństwa, (red.) T. Pilch,
I. Lepalczyk, (w) Pedagogika społeczna, Wyd. Akademickie „Żak”, Warszawa 1995, s. 137.
85
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
4
E. Polak, Globalizacja w postawach społecznych oraz aspekt psychologiczny, (red.) B. Garbacik, Społeczne
i polityczne aspekty globalizacji, Politechnika Gdańska Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Nauk
Społecznych. Gdańsk 2006, s. 98-99.
5
E. Polak, Globalizacja a zróżnicowanie społeczno-ekonomiczne, Wyd. Difin, Warszawa 2009, s. 7.
6
E. Polak, Globalizacja w postawach społecznych oraz aspekt psychologiczny, (red.) B. Garbacik, Społeczne
i polityczne aspekty globalizacji, Politechnika Gdańska Wydział Zarządzania i Ekonomii Katedra Nauk
Społecznych. Gdańsk 2006, s. 98.
86
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
7
W. Pomykało (red.) Encyklopedia pedagogiczna, Wyd. Fundacji Innowacja, Warszawa 1997, s. 695.
8
Ibidem, s. 698.
9
Ibidem, s. 695.
10
A. Kwak, Rzeczywistość życia rodzinnego w dobie globalizacji. (red.) B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, (w:)
Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji. Wyd. UJ,
Kraków 2008, s. 412.
11
Ibidem, s. 412.
87
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
12
A. Kwak, Rzeczywistość życia rodzinnego w dobie globalizacji. (red.) B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, (w)
Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji. Wyd. UJ,
Kraków 2008, s. 414.
13
Ibidem, s. 418.
14
Rocznik demograficzny, Warszawa 2007, s. 31.
15
A. Kwak, Rzeczywistość życia rodzinnego w dobie globalizacji. (red.) B. Krauz-Mozer, P. Borowiec, (w)
Globalizacja – nieznośne podobieństwo? Świat i jego instytucje w procesie uniformizacji. Wyd. UJ,
Kraków 2008, s. 416.
88
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
89
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
16
J. Sztumski, Psychologiczne i społeczno-polityczne skutki bezrobocia, „Humanizacja Pracy”, 1992, Nr 1-2,
s. 134-135.
90
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
17
G. Koptas, Społeczno-psychologiczne następstwa bezrobocia, „Polityka Społeczna” 1992, nr 1, s. 88.
18
R. Ossowski, Psychologiczne i socjologiczne aspekty pracy zawodowej i bezrobocie w okresie przemian,
„Szkoła Zawodowa”, 1993, nr 7, s. 4.
91
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
19
G. Koptas, Społeczno-psychologiczne następstwa bezrobocia, „Polityka Społeczna” 1992, nr 1, s. 92
20
J. Wódz, Bezrobocie w opiniach bezrobotnych, „Polityka Społeczna” 1992, nr 5-6, s. 25.
21
Ibidem, s. 48.
22
Ibidem, s. 49.
23
K. Berner, Poradnik kuratora sądowego, Wydawnictwo Prawnicze, Warszawa 1977, s. 53.
92
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
ponieważ starsi rodzice tracą oparcie w dorosłych już dzieciach, żony w swoich mężach,
natomiast mężowie w swoich żonach, ale najbardziej tę zmianę odczuwają dzieci, które tracą
24
swojego rodzica, a często nawet oboje rodziców” . Dzieci pozostawione w Polsce, po
wyjeździe jednego, a czasami obojga rodziców, nazywane są eurosierotami.
Zjawisko eurosieroctwa (nieznane w Polsce do okresu transformacji ustrojowej)
zapoczątkowane w Polsce w latach 70, a najbardziej rozpowszechnione po roku 2004,
dostrzeżone zostało w ostatnich latach. Środowiska pedagogiczne uważają,
że eurosieroctwo jest źródłem dysfunkcjonalności rodziny jako środowiska
wychowawczego. Ponadto bardzo niekorzystnie wpływa na procesy rozwoju
i wychowania dzieci i młodzieży. Aktualnie nie ma dokładnej informacji, ile dzieci
i młodzieży w Polsce stanowią eurosieroty. „Z danych szacunkowych wynika, że w Polsce
jest dziś 110 tys. dzieci w wieku szkolnym, które nazywa się „eurosierotami” . Dane te nie
obejmują dzieci młodszych”25 „Ministerstwo Edukacji Narodowej zdefiniowało pojęcie
eurosieroctwa jako pewną okoliczność związaną z migracją zarobkową obojga rodziców,
co wpływa na niekorzystne zmiany w funkcjonowaniu rodziny, głównie w wypełnianiu
przez nią podstawowych funkcji wobec małoletnich, którzy, opuszczeni przez najbliższe
26
im osoby, czują się jak sieroty” .
Dziecku do prawidłowego rozwoju potrzebni są oboje rodzice zarówno matka, jak
i ojciec. Kocha ich jednakowo i pragnie od nich, aby oboje go również kochali.
Brak jednego z rodziców w procesie wychowania dziecka stanowi, że proces ten jest
niepełny, a nawet zaburzony. „Rozłąka miedzy rodzicami a dzieckiem w pierwszych latach
jego życia staje się źródłem obcości. U starszych dzieci rozłące towarzyszy ogromna
27
tęsknota, złość, gniew z powodu nieobecności najbliższych osób” . „W obrazie
emocjonalnym dominują u tych dzieci uczucia smutku, porzucenia, lęku, samotności,
złości. U dzieci tych czasami dochodzi również do podejmowania prób samobójczych.
Rodzina, w której nie ma rodziców, ponieważ jedno lub co gorsze oboje, przebywają
poza granicami kraju, zdecydowanie częściej narażona jest na zaburzone funkcjonowanie
całej rodziny. W każdej rodzinie, od wielu pokoleń, ojciec ma do pełnienia swoją rolę,
a matka swoją. Role rodzicielskie matki i ojca wzajemnie się uzupełniają i warunkują.
Rodzina, w której jest inaczej, często staje się niewydolna. Jej funkcja rodzicielska zostaje
osłabiona, podobnie jak więzi rodzicielskie i rodzinne. W procesie wychowawczym
młodego pokolenia powoduje to sprzyjające warunki do powstania niedostosowania
społecznego u dzieci. „Oznakami tego zjawiska są głównie:
− osłabienie zainteresowania nauką szkolną i motywacji do nauki,
− wzrost konfliktów z rodzicami oraz z rówieśnikami,
− wrogie, roszczeniowe i oskarżycielskie postawy wobec dorosłych,
− zaburzenie poczucia bezpieczeństwa,
− poczucie odtrącenia przez najbliższe dziecku osoby,
− poczucie osamotnienia i mniejszej wartości,
24
Kolankiewicz, Dziecko w sytuacji rozłąki z rodzicami. „Pedagogika Społeczna” 2008, nr 3, s. 82.
25
A. Sadowska, Migracja rodziców źródłem dysfunkcjonalności środowiska wychowawczego dziecka. (red.)
S. Bębas, (w) Zagrożenia i problemy współczesnej rodziny. WSH Radom 2011, s. 38.
26
Ibidem, s. 39.
27
Ibidem, s. 40.
93
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
− lęk, niepewność,
− brak stabilizacji,
− wyobcowanie,
− trudności w nawiązywaniu kontaktów interpersonalnych,
− brak prawidłowych wzorów postępowania i pełnienia ról społecznych,
−
28
pogorszenie relacji z rówieśnikami” .
Rodzice, aby zapewnić byt egzystencjalny swojej rodzinie, wyjeżdżają do pracy poza
granicę kraju. Dokonują trudnego wyboru rozłąki z rodziną. W ten sposób zabezpieczają
oni dobra materialne swojej rodzinie, jednak płacą za to bardzo dużą cenę. Rozłąka ta ma
negatywne konsekwencje zarówno dla rodziców jak i dzieci. W tym czasie dzieci
pozbawione są opieki i troski rodzica lub co gorsze, rodziców. Przecież od dawna
wiadomo, że naturalna rodzina jest najbardziej wartościowym środowiskiem
wychowawczym młodego pokolenia.
Podsumowanie
Po dokładnym przeanalizowaniu wpływu zjawiska globalizacji na funkcjonowanie rodziny
jako środowiska wychowawczego można stwierdzić, że globalizacja, mimo jej
pozytywnych różnorodnych aspektów, stanowi bardzo poważne zagrożenie dla rodziny
i jej funkcjonowania jako środowiska wychowawczego.
Na przełomie wieków XX i XXI, rodzina w Rzeczypospolitej Polskiej w znaczący
sposób przyjęła z krajów wysoko rozwiniętych transfer wartości i norm społecznych,
w tym także dotyczących funkcjonowania rodziny. Współcześnie młodzi ludzie preferują
przedmałżeńskie formy życia seksualnego, wczesne wchodzenie w wolne związki
(partnerskie, konkubinacie), wydłużenie wieku zawierania małżeństw, odłożone w czasie
rodzicielstwo. Wzrasta liczba małżeństw rezygnujących w sposób świadomy z wartości
rodzicielstwa i posiadania potomstwa. Wartości materialne i konsumpcyjne przeważają
nad wartością małżeństwa, rodziny i rodzicielstwa. Spada liczba dzietności, zwiększa się
samotnego rodzicielstwa i współcześnie liczba gospodarstw jednoosobowych (z egoizmu,
wygodnictwa czasmi z niezależności).
Współczesna rodzina przeżywa bardzo poważne zagrożenia wynikające z bolesnego
(społecznie, rodzinnie i indywidualnie) zjawiska bezrobocia. Niesie ono bardzo poważne
konsekwencje ekonomiczne, społeczne i psychiczne dla społeczeństwa i rodziny. Burzy
klimat życia rodzinnego. Wzmaga konflikty, lęki i niepokoje. Pozbawia możliwości
zapewnienia bytu rodziny. Nie może w pełni zabezpieczyć potrzeb swoich członków,
a przede wszystkim dzieci. Doświadczenie bezrobocia prze rodzinę, zarówno rodziców jak
i dzieci niesie poważne konsekwencje tak aktualnie, jak i w przyszłości. Z bezrobociem
wiąże się wykluczenie społeczne, wypadanie z różnych ról społecznych i rodzinnych,
nasilenie patologii społecznych, bierności i apatii społeczno – zawodowej. Migracja
zarobkowa również w znacznym stopniu spowodowana jest bezrobociem. Przyczynia się
28
G. Miłkowska, A. Kulesa, Wpływ emigracji zarobkowej rodziców na funkcjonowanie dzieci w rodzinie
i w szkole, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze” 2009, nr 9, s. 13-14.
94
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Bibligrafia
Berner K., Poradnik kuratora sądowego, Wydawnictwo prawnicze, Warszawa 1977.
Kolankiewicz M., Dziecko w sytuacji rozłąki z rodzicami. „Pedagogika Społeczna” 2008, nr 3.
Koptas G., Społeczno-psychologiczne następstwa bezrobocia, „Polityka Społeczna”1992, nr 1.
95
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
96
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
dr Maria Kotomska
Wyższa Szkoła Ekonomii, Turystyki i Nauk Społecznych w Kielcach
Streszczenie
Publikacja „Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny” definiuje rodzinę,
przedstawia jej podstawowe zadania, funkcje i elementarne potrzeby. Ukazuje doniosłość
rodziny jako środowiska wychowawczego, społecznego oraz konstytucyjnego. W dalszej
kolejności wyjaśnia pojęcie globalizacji oraz przedstawia zmiany nią spowodowane
w odniesieniu do różnych dziedzin współczesnego świat,a tj.: naukowo-techniczne,
ekonomiczno-gospodarcze, społeczno – polityczne i kulturalno-cywilizacyjne. Obszernie opisuje
wpływ globalizacji na współczesne znaczenie i funkcjonowanie małżeństwa, jego trwałości oraz
strukturę rodziny, jej modelu i rodzicielstwa. Dokonuje również analizy wpływu globalizacji na
kondycję rodziny jako środowiska wychowawczego, które współcześnie, w coraz większym
zakresie, traci zdolność pełnej realizacji jej podstawowych funkcji i możliwości zaspokajania
elementarnych potrzeb jej członków. Omawia negatywne i patologiczne skutki bezrobocia
w odniesieniu do rodziny, w tym także migracje zarobkowe, eurosieroctwo i zagrożoną trwałość
małżeńską oraz rodzinną. W zakończeniu publikacja przedstawia ważne dla rodziny,
społeczeństwa i państwa sugestie działania teoretycznego oraz praktycznego służb rządowych,
samorządowych, pozarządowych, a także instytucji oświatowo – wychowawczych w zakresie
podjęcia działań profilaktycznych, wspierających, pomocowych i terapeutycznych w celu
minimalizowania skutków negatywnych wpływów globalizacji w odniesieniu do rodziny,
a przede wszystkim dzieci.
Słowa kluczowe: globalizacja, wpływ, rodzina, bezrobocie, migracja
Abstract
The publication "The impact of globalization on the functioning of the modern family" defines
family, presents its basic tasks, functions, and basic needs. It shows the importance of the family
as the educational environment, social and constitutional. In the article the author also explains
the concept of globalization and presents the changes caused in relation to various areas of the
modern world such as: scientific - technical, economic, economic, socio - political and cultural -
civilizational. The author extensively describes the impact of globalization on the contemporary
meaning and function of a marriage, its life and family structure, its model and parenthood. The
author also analyzes the impact of globalization on the health of the family as an educational
environment that nowadays, increasingly loses the ability to fully implement its basic features
and capabilities to meet the basic needs of its members. The author refers to the negative and
pathological effects of unemployment with respect to the family, including labor migration, and
threats to marriage and family life and euro orphans. In the final part of the publication the
author presents important for the family, society suggestions of theoretical and practical
activities of government departments, local authorities, NGOs, and educational institutions as
well in the field of preventive, supportive, assistance and treatment actions to minimize the
effects of the negative impacts of globalization in relation to family and especially to children.
Keywords: globalization, impact, family, unemployment, migration.
97
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
98
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
CZĘŚĆ II
EDUKACYJNE REPERKUSJE
GLOBALIZACJI
99
Maria Kotomska. Wpływ globalizacji na funkcjonowanie współczesnej rodziny.
100
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Roman Pauliček
Úvod
Samotná globalizácia, ako jedna z najdiskutovanejších tém v súčasnosti, je rozoberaná
z viacerých aspektov. Popritom nás zaujímajú hlavne názory, ktoré sa bežne vybavia pri
spomenutí tohto častého slova. Rozlišujeme pritom viacero častí, ako hlavne globalizácia
z ekonomického a politicko-spoločenského hľadiska, jej nástroje, prejavy a dopady. Veľkú
pozornosť venujem taktiež svetovým organizáciám a inštitúciám, ktoré sú často spájané
s touto témou. Do popredia dávame hlavne pôsobenie obchodných inštitúcii ako Svetová
banka a Medzinárodný menový fond, ich štruktúru, a zaoberáme sa aj tým, že z akého
dôvodu sú považované za symboly globalizácie1.
1
http://global-info.szm.com/
2
L. Dobrotková, Znalostná ekonomika v podmienkach globalizácie.
101
Roman Pauliček. Globalizacja i jej wpływ na edukację
Vzdelávanie v EU
V ostatných desaťročiach prešli vysokoškolské systémy v Európe základnou transformáciou
ovplyvnenou národným a medzinárodným rozvojom, ako je rýchly nárast počtu zapísaných
študentov, relatívny pokles verejného financovania spolu s nedostatočným súkromným
financovaním, zvýšenie významu výskumu, inovácií v globálnej a znalostnej ekonomike
a väčšia konkurencia medzi vysokými školami. V ostatnom čase sa jednou z kľúčových
hybných síl zmien stal dopad bolonského procesu na kurikulárnu reformu, zabezpečenie
kvality a mobilitu. Potreba vykonať tieto výrazné zmeny a zvýšiť kvalitu európskeho
vysokoškolského vzdelávania viedla ku skúmaniu inštitucionálnych riadiacich štruktúr. Hoci
verejné orgány si zachovali centrálnu úlohu v regulácii a koordinácii vysokoškolského
vzdelávania v (vo väčšej časti) Európe, v ostatných rokoch dochádza k postupnému prechodu
od podrobnej štátnej kontroly k externému riadeniu jednotlivými účastníkmi procesu.
V inštitúciách sa riadiace štruktúry odklonili od tradičného spôsobu akademickej samosprávy
smerom k novým modelom manažérskeho samoriadenia.
Konferencia na úrovni Európskej únie z 10. mája 2006 požadovala od členských
štátov, aby podporili modernizáciu európskych univerzít tak, aby sa zvýšil príspevok
univerzít do lisabonskej agendy, a tak sa prehĺbil ich rast a vyšší počet študentov
a napokon lepšie zamestnanie. Členské štáty sú podporované v tom, aby uvoľnili značný
rezervoár vedomostí, talentu a energie EÚ hlbokými a koordinovanými zmenami:
od spôsobu akým sú vysokoškolské systémy regulované a riadené, až po spôsoby, ktorými
sú vysoké školy vedené. Na podporu týchto cieľov a programu spolupráce vo vzdelávaní
3
L. Dobrotková, Znalostná ekonomika v podmienkach globalizácie.
4
P. Korec, Internacionalizácia a globalizácia.
102
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Generálne riaditeľstvo pre vzdelávanie a kultúru Európskej komisie vyzvalo sieť Eurydice,
aby zhromaždila údaje pre štúdiu o právnych rámcoch vysokoškolského riadenia.
Táto štúdia dopĺňa pre štáty špecifické a komparatívne publikácie o vysokoškolskom
vzdelávaní vydané v sieti Eurydice v roku 2007: Key Data on Higher Education in Europe,
ktorá sa zameriava na sociálnu dimenziu vysokoškolského vzdelávania (príspevky platené
študentmi na študijné náklady, študentskú podporu, pôžičky atď.); Focus on the Structure
of Higher Education in Europe, ktorá skúma národné trendy a ďalšie opatrenia bolonského
procesu, a piaty zväzok slovníka European Glossary on Education, ktorý obsahuje pojmy
na označenie formálneho rozhodovania, poradných, operatívnych a právnych orgánov
vysokoškolského vzdelávania. Táto štúdia sa zameriava predovšetkým na politiky,
oficiálne smernice, práva a povinnosti v riadení vysokých škôl.5
5
EURYDICE 2008, Riadenie vysokého školstva v Európe
103
Roman Pauliček. Globalizacja i jej wpływ na edukację
6
EURYDICE 2008, Riadenie vysokého školstva v Európe.
7
M. Šebová, Financovanie vysokých škôl na Slovensku.
104
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
ako z aktuálnych výdavkov, ako aj priznaním autonómie pre inštitúcie a tým im prenechať
úplnú zodpovednosť voči spoločnosti za svoje výsledky.
Základným programovým dokumentom komplexnej reformy vysokého školstva bola
Koncepcia ďalšieho rozvoja vysokého školstva na Slovensku pre 21. storočie schválená
vládou v roku 2000. Na ňu nadväzoval nový zákon č. 131/2002 Z. z. o vysokých školách
a doplnení niektorých zákonov v znení neskorších predpisov, ktorým sa zásadne zmenilo
financovanie vysokých škôl. Základným predpokladom tejto zmeny sa stalo nové
ekonomické postavenie verejných vysokých škôl, ktoré sa stali vlastníkom majetku štátu,
ktorý dovtedy mali v správe ako rozpočtové organizácie. Novela zákona o vysokých
školách zavedením systému viaczdrojového financovania umožnila vysokým školám
8
získavať časť finančných prostriedkov z iných zdrojov na základe vlastných aktivít.
Typy grantov
Verejné financie sú pridelené pod nákladovými položkami, ktoré sa musia striktne dodržať
iba v Bulharsku, Českej republike (úroveň ISCED 5B), Grécku, Cypre a Lotyšsku.
V Grécku majú VŠ väčšiu autonómiu od akademického roku 2007/08, a podobne sa to
plánuje aj v Lotyšsku (od roku 2009).
Mechanizmy, ktoré riadia prideľovanie verejných financií na výskum vyvolávajú
množstvo otázok. Granty pre špecifické projekty na základe konkurzu s kvalitatívnym
a kvantitatívnym výberom kritérií majú veľmi často pozitívny vplyv na kvalitu. Na druhej
strane, ak prideľovanie verejných financií na výskum je iba na základe konkurzu, môže to
byť vo zvýšenej miere nasmerované k súčasným politickým prioritám, na úkor základného
výskumu. Podľa Truffina, ak financovanie výskumu pozostáva hlavne z kontraktov na
výskumné programy s limitovanou časovou škálou zamerané na predmety stanovené
politickými inštitúciami, iné aktivity – základný výskum a výučba môže trpieť.
V Grécku je v súčasnosti päť oblastí: zamestnanci, prevádzkové náklady, stravovanie
študentov, dočasní pracovníci a verejné investície. Od roku 2007/08 môžu VŠ robiť
transfery prevádzkových nákladov a verejných investičných rozpočtov. V Bulharsku je
päť oblastí: náklady na štúdium; výskum; štipendiá; náklady na tlač učebníc, výsledky
výskumu, atď. a náklady na kapitálové investície. V Lotyšsku sa v súčasnosti od VŠ
vyžaduje, aby požiadali štátnu pokladnicu o povolenie presunov medzi čiastkami určenými
na platy, výdavkami na nehnuteľný majetok a inými všeobecnými nákladmi.
Vo všetkých ostatných štátoch je blokový grant rozdelený medzi kategórie výdavkov,
ktoré viac vychádzajú od vnútornej správy príslušnej inštitúcie. V Belgicku, Írsku
(technické inštitúty), Francúzsku, Litve, Maďarsku, Poľsku a Slovinsku dostávajú
inštitúcie blokové granty, ale musia ich spotrebovať v súlade s rozpočtovými oblasťami,
ktoré sú navrhnuté finančným, alebo kontrolným orgánom.
Vo Francúzsku musia VŠ pred implementáciou predložiť návrh rozpočtu kontrolnej
inštitúcii. Niekedy môže byť rozpočet predložený na schválenie alebo zamietnutie
8
M. Šebová, Financovanie vysokých škôl na Slovensku.
105
Roman Pauliček. Globalizacja i jej wpływ na edukację
9
EURYDICE 2008, Riadenie vysokého školstva v Európe.
106
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Záver
Hlavnou úlohou pri tvorbe kurikula technických predmetov v období globalizácie je
pripraviť absolventov škôl technického zamerania tak, aby uspeli v rýchle sa meniacom sa
svete a aby sa vedeli úspešne vysporiadať s rôznymi aspektami globalizácie. Na tvorbe
kurikula by sa mali podieľať všetci zainteresovaní na technickom vzdelávaní, t. j. nielen
pedagogickí pracovníci zaoberajúci sa profesionálne tvorbou kurikula, ale aj učitelia,
zamestnávatelia i zamestnanci, žiaci, študenti, ich rodičia, miestne komunity, verejnosť.
Sústavu vedomostí a zručností budúcich žiakov a študentov škôl technického zamerania by
mali tvoriť najmä tie poznatky a skúsenosti z činnosti, ktoré nepodliehajú rýchlym
zmenám vedecko-technického rozvoja, ktoré odhaľujú najdôležitejšie – podstatné znaky
učiva a ktoré sa vyskytujú vo viacerých vyučovacích predmetoch (moduloch) Ide najmä
o zovšeobecnené pojmy (napr. energia, účinnosť a pod.), vzťahy, princípy, zákony, teórie
a všeobecné spôsoby činnosti – metódy práce. Tieto principiálne - najdôležitejšie prvky
učiva sa majú vyučovať obšírnejšie a hlbšie, ako je to v súčasnosti, a to na úkor množstva
rozličných druhoradých údajov, ekonomických ukazovateľov, empirických vzťahov atd.
12
I. Turek, Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania.
108
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Literatúra
http://global-info.szm.com/
Dobrotková, L., Znalostná ekonomika v podmienkach globalizácie, Žilinská univerzita v Žiline, Fakulta
prevádzky a ekonomiky dopravy a spojov, Katedra ekonomiky, Žilina 2008.
Korec, P.: Internacionalizácia a globalizácia. [online] Dostupný z https://docs.google.com
EURYDICE 2008, Riadenie vysokého školstva v Európe. [online] Dostupný z http://eacea.ec.europa.eu/-
education/eurydice/documents/thematic_reports/091SK.pdf
Turek, I.: Globalizácia a jej vplyv na inováciu technického vzdelávania. [online] Dostupný z http://www.-
pulib.sk/elpub2/FHPV/Pavelka1/19.pdf
Šebová, M.: Financovanie vysokých škôl na Slovensku, Katedra regionálnych vied a manažmentu, Ekonomická
fakulta, Technická univerzita v Košiciach 2012, [online] Dostupný z http://www.uniregio-
.fvs.upjs.sk/pdf/zbornik/Sebova.pdf
http://www2.statpedu.sk/buxus/generate_page.php_page_id=856.html
http://www.siov.sk/vdok_simple-historia-a-sucasnost-slovenskeho-veltrhu-cvicnych-firiem
109
Roman Pauliček. Globalizacja i jej wpływ na edukację
Abstrakt
Globalizácia ekonomiky, globalizácia sveta – prechod od národného k svetovému hospodárstvu,
celosvetová prepojenosť a vzájomná závislosť prináša mnohé a veľmi rýchle zmeny, ktoré
ovplyvňujú nielen ekonomiku, ale aj všetky oblasti života: kultúru, politiku, vedu, techniku,
vzdelávanie atd. Vyhrať v konkurenčnom boji je možné najmä permanentnou inováciou
a vysokou kvalitou výroby a výrobkov s čo najvyššou pridanou hodnotou, t. j. spredmetňujúcou
čo najviac vysokokvalifikovanej ľudskej práce.
Kľúčové slová: Globalizácia, vzdelávanie, granty, kompetencie, inštitúcie.
Abstract
Globalisation of economy and globalisation of the world is a transformation from a national to
a worldwide economy, worldwide connection and mutual dependence brings a lot of very fast
changes which influence not only economy, but also all the life spheres: culture, politics, science,
technology, education etc. To achieve a success it is necessary to innovate permanently with
a high quality of production and products with the highest added value which concentrates on
the highest quality human labour as possible.
Keywords: globalisation, education, grants, competence, institutions
Streszczenie
Globalizacja gospodarki i globalizacja świata to transformacja z krajowej do światowej
gospodarki, na całym świecie oparta jest na wzajemnej zależności i przynosi wiele bardzo
szybkich zmian, które mają wpływ nie tylko na gospodarkę, ale również na wszystkie sfery życia:
kulturę, politykę, naukę, technologię, edukację itp. Aby osiągnąć sukces konieczne jest
wprowadzanie innowacji, produkcji o wysokiej jakości i produktów o najwyższej wartości
dodanej, które opierają się o wysoką jakość pracy ludzkiej.
Słowa kluczowe: globalizacja, edukacja, dotacje, kompetencje, instytucje.
110
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Katarzyna Węsierska
Justyna Pietnoczka
JĄKANIE W INTERNECIE
Umberto Eco
Wprowadzenie
Globalizacja i informatyzacja to zjawiska będące szczególnym przejawem dynamicznych
zmian zachodzących we współczesnym świecie, i to w wielu wymiarach. Rozwój
nowoczesnych technologii cyfrowych, a – co za tym idzie – technik komunikacyjnych
i informacyjnych sprawia, że stajemy się społeczeństwem informacyjnym, zmniejsza
odległości dzielące poszczególne państwa, firmy, osoby. Jak pisze Andrzej Wilk:
„wszyscy ludzie na świecie stali się bliskimi sąsiadami – ze wszystkimi tego pozytywnymi
i negatywnymi skutkami. (...) Nie ma już miejsc, gdzie można żyć w oddali od
dominującej cywilizacji, wkraczającej obecnie w swoją kolejną fazę – tym razem w fazę
społeczeństwa informacyjnego (SI)”1. Znaczącą rolę w tworzeniu globalnej wioski
odgrywa Internet.
1
A. Wilk, Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego. Nauka i gospodarka, państwo i samorząd,
grupy społeczne i osoby, „Przegląd Telekomunikacyjny”, vol. LXXX, nr 5/2007, s. 141.
111
Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka. Jąkanie w internecie.
2
A. Wilk, Lepsze życie w społecznościach lokalnych dzięki technikom komunikacyjnym i informacyjnym,
„Przegląd Telekomunikacyjny”, vol. LXXXIV, nr 5/2011, s. 152.
3
J. Gruby, Technologia informacyjna w logopedii, Gliwice 2009; A. Walencik-Topiłko, Wykorzystanie
programów komputerowych w profilaktyce, diagnozie i terapii logopedycznej, [w:] Podstawy
neurologopedii. Podręcznik akademicki, (red.) T. Gałkowski, E. Szeląg, G. Jastrzębowska, Opole 2005.
4
S. Fibiger, H. Peters, H. A. Euler, K. Neumann, Opieka logopedyczna dla osób jąkających się oraz
kształcenie logopedów w Europie Wschodniej, [w:] Logopeda. Wybór tekstów 2005–2008, (red.) J. Gruba,
Polski Związek Logopedów, Warszawa 2009, s. 131.
112
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
wymieniania się cenną wiedząi umiejętnościami, które mogą okazać się pomocne
w przezwyciężaniu tego zaburzenia. Nie zawsze jest to natomiast wykonalne w przypadku
innych zaburzeń mowy. Gdzie osoby dotknięte problemem jąkania lub takie, które muszą
zmierzyć się z nim w swoim otoczeniu, czy też zainteresowane zagadnieniami związanymi
z niepłynnością mowy szukają informacji na ten temat? Na jakiej podstawie budują swoją
wiedzę i kształtują swój pogląd na to zjawisko? Z badań sondażowych przeprowadzonych
przez Hannę Szykowską i Agatę Szymurę na Uniwersytecie Śląskim wynika, że jako źródło
5
informacji zdecydowanie dominują środki masowego przekazu – telewizja, prasa i Internet .
W sondażu na temat znanych ankietowanym form rozpowszechniania wiedzy na
temat jąkania Internet zajmuje wysoką pozycję, zaraz po telewizji i prasie, wyprzedzając
szkołę, książki, pedagogów i wychowawców. Na pytanie o potrzebę upowszechniania
wiedzy z zakresu jąkania wczesnodziecięcego i sposobów jego przezwyciężania
respondenci jednogłośnie odpowiadali, że najlepszymi i najskuteczniejszymi jej nośnikami
są dziś właśnie środki masowego przekazu – w szczególności telewizja, Internet i prasa.
Istnieją liczne strony i fora internetowe, na których możemy znaleźć wypowiedzi
osób dotkniętych problemem jąkania. Dla lepszego zobrazowania tego zjawiska warto
przytoczyć kilka fragmentów pochodzących z forum strony Zrzeszenia Ludzi Jąkających
6
się , które bogate jest w opisy niezwykle różnorodnych problemów, z jakimi borykają się
osoby doświadczające jąkania.
Szukanie pracy
Obecnie jestem przy szukaniu nowej pracy od 4 miesięcy, lecz słabo się rozglądam
przez problem z mową...(...)
Mam za dużo bloków i nie wiem czy może rzucić się na głęboką wodę, wrócić do
terapii i rozciągnąć pierwszą sylabę i ogólnie trochę zwolnić, wtedy na pewno było by
dużo lepiej, ale jak tak szukać pracy? czy ktoś was znalazł na wolniejszej mowie?
Pomocy matura
jestem w czasie matur teraz (...) już nie długo czeka mnie matura ustna z niemieckiego
i polskiego. Ja się strasznie tego boję, ponieważ z moją mową jest bardzo źle teraz...
Proszę podpowiedzcie mi, jak mam sobie poradzić z tym
Jąkanie u dziecka
Witam. Już kiedyś wspominałam o moim siostrzeńcu, wtedy był jeszcze mały
a zaczynał się jąkać. Teraz ma 7 latek i jest bardzo, bardzo źle. Wiele razy mówiłam im by
poszli z nim do logopedy itp., ale do dzisiaj tego nie zrobili, ale kto tego nie miał to nie
zrozumie jak poważne skutki to może mieć, skoro już teraz dzieci się z niego śmieją, on jest
z tego powodu nerwowy że nie może czegoś ważnego powiedzieć, a co dopiero w starszej
5
H. Szykowska, A. Szymura, Promowanie postaw sprzyjających przezwyciężaniu niepłynności mowy
u dzieci w wieku przedszkolnym, [w:] W świecie logopedii. Materiały dydaktyczne. Cz. 1, (red.)
A. Podstolec, K. Węsierska, Katowice 2012, s. 51-78.
6
Zacytowanie poniżej wypowiedzi pochodzą ze strony: http://demostenes.biz/forum/ [dostęp: 27.06.2012].
113
Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka. Jąkanie w internecie.
szkole. Nie może zacząć normalnie mówić, przeciąga litery, powtarza cały czas, zanim uda
mu się powiedzieć to nawet minuta mija. Wiem że czym wcześniej się leczy to tym lepiej,
a jak już jest coraz starszy to będzie coraz ciężej. (...) Czy on sam z tego wyjdzie czy mu tak
zostanie? Wiem że głupie pytanie, ale dzieci nie raz wychodzą z tego to o sobie?
Czy powiedzieć rodzicom?
Mam 18 lat i moi rodzice widzą, że trochę się izoluję i słyszą, że czasami się zająknę
ale oni chyba kompletnie nie mają pojęcia, że ja się jąkam i pewnie nawet nie wiedzą
co składa się na jąkanie..tak bardzo chciałabym ich uświadomić bo naprawdę jest mi teraz
ogromnie ciężko..czy mówienie o tym teraz ma jakiś sens? i w jaki sposób mogłabym
7
to zrobić? bo nie mam zielonego pojęcia....
Na podstawie wyników opisanych wyżej badań oraz przytoczonych wypowiedzi można
powiedzieć, że odsuwanie na dalszy plan roli różnych specjalistów – logopedów, pedagogów,
wychowawców oraz instytucji takich jak poradnie, przedszkola czy szkoły jako pierwszego
i podstawowego źródła tak specjalistycznej wiedzy, której powiernikami dawniej byli
wyłącznie wykwalifikowani logopedzi, na rzecz środków masowego przekazu jest
niewątpliwie znakiem czasu oraz potwierdzeniem zwiększającej się potrzeby łatwego
i szybkiego przybliżania potrzebnych informacji i powszechnego do nich dostępu. Nie można
zaprzeczyć, że wiodącą i coraz większą rolę w tym zakresie zaczyna pełnić właśnie Internet.
Fakty i mity
Jąkanie bywa często źle rozumiane. Współcześnie, pomimo wielu przeprowadzanych
badań logopedycznych i zdecydowanego zwiększenia wiedzy i umiejętności radzenia sobie
z tym problemem, istnieje jeszcze wiele mitów dotyczących tego fenomenu8. W tym
przypadku rozwój Internetu nie powstrzymał niestety oddziaływania błędnych opinii na
świadomość społeczną, a wręcz przyczynił i wciąż przyczynia się do ich
rozpowszechniania.
Na stronie internetowej The Stuttering Foundation of America9 znaleźć można często
upowszechniane w różnych społecznościach mity na temat jąkania, zgromadzone
w przystępnej formie krótkich ulotek. Najpopularniejsze z nich można ująć w kilku
punktach – są to m.in. błędne przekonania, że:
− osoby jąkające się są mniej inteligentne niż osoby niedotknięte tym problemem;
− przyczynami jąkania są stres, nerwowość, lękliwość, nieśmiałość;
7
Pisownia oryginalna.
8
W polskiej literaturze przedmiotu o mitach związanych z jąkaniem pisał prof. Z. Tarkowski. Por.:
Z. Tarkowski, Jąkanie. Księga pytań i odpowiedzi, Gdańsk 2010, s. 124-126.
9
The Stuttering Foundation of America jest fundacją non profit, która od 1947 roku wspiera osoby jąkające
się. Od początku istnienia fundacji ważnym ogniwem jej działalności było upowszechnianie wiedzy na
temat jąkania oraz propagowanie badań nad jąkaniem, a także działań o charakterze profilaktycznym.
Na stronie internetowej The Stuttering Foundation dostępne są rzetelne informacje dotyczące jąkania, także
w języku polskim: http://www.stutteringhelp.org.
114
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
− osobom jąkającym się pomagają rady typu „weź głębszy oddech, zanim coś
powiesz”, „najpierw pomyśl, co chcesz powiedzieć”;
− jąkania można się nabawić poprzez naśladownictwo lub słuchanie osoby, która się
jąka;
− nie można mówić o genetycznych determinantach jąkania;
− rodzice są winni temu, że ich dziecko się jąka.
Nieprawdziwe informacje internauta może znaleźć także na polskojęzycznych
stronach internetowych, np.: „Z całą pewnością mogę stwierdzić, że każdy typ jąkania,
niezależnie od wieku można zastąpić płynną mową!”. Mimo że współcześnie zarówno
badacze, jak i logopedzi praktycy nie mają wątpliwości, że terapia – zwłaszcza podjęta
wcześnie – może być skuteczna, to wypowiedzenie tak kategorycznego sądu jest
nieuprawnione. Uwarunkowania skutecznej terapii logopedycznej w przypadku zaburzeń
płynności mowy są złożone, efektywność działań terapeutycznych nie zależy wyłącznie od
kompetencji terapeuty10.
Te mylne oraz krzywdzące dla osób jąkających się poglądy na temat jąkania nie sprzyjają
idei propagowania wiedzy o jąkaniu. Tym samym nie pomagają one w walce
z nietolerancją wobec jąkania, jak i z samą niepłynnością oraz wszelkimi jej negatywnymi
skutkami obecnymi w życiu tych osób i ich rodzin. Niezwykle ważne jest krzewienie rzetelnej
wiedzy – szczególnie tam, gdzie zgromadzonych jest najwięcej błędnych przekonań.
10
Zob. Z. Tarkowski, Efektywność terapii osób jąkających się, „Śląskie Wiadomości Logopedyczne” 2003,
nr 5, s. 17-19.
11
Zob.: http://pl.wikipedia.org/wiki/J%C4%85kanie, http://en.wikipedia.org/wiki/Stuttering. [27.06.2012].
115
Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka. Jąkanie w internecie.
12
Czytaj więcej: www.asha.org.
13
ASHA Leader (vol. 17, nr 2) z 14 lutego 2012 roku poświęcony był w znacznej części kwestiom związa-nym z
zaburzeniami płynności mowy. Zob: http://www.asha.org/leaderissue.aspx?id=2012-02-14&year =2012.
14
The Michael Palin Centre for Stammering Children to organizacja non profit założona przez brytyjską
specjalistkę i badaczkę w dziedzinie jąkania, Lenę Rustin przy wsparciu aktora, dziennikarza i podróżnika
Michaela Palina. Ośrodek prowadzi badania naukowe, diagnozy logopedyczne oraz terapię osób jąkających
się (indywidualną i grupową), a także zajmuje się szkoleniem logopedów. W tym ośrodku podejmowane są
również liczne działania profilaktyczne – Action for Stammering Children. Czytaj więcej:
www.stammeringcentre.org.
15
Czytaj więcej: http://sydney.edu.au/health_sciences/asrc.
16
Czytaj więcej: www.stammering.org.
17
Czytaj więcej: www.stutter.ca.
18
Czytaj więcej: www.stuttering.ws.
19
Czytaj więcej: www.theifa.org.
20
Czytaj więcej: www.isastutter.org.
21
Czytaj więcej: www.nsastutter.org.
116
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
22
Czytaj więcej: www.nidcd.nih.gov.
23
Czytaj więcej: www.mnsu.edu/comdis/kuster.
24
Zob.: G. M. Tellis, R. M. Gabel, D. Smith, C. M. Tellis, Information About Stuttering on the Internet:
A Resources for School Speech-Language Pathologists, “Contemporary Issues in Communication
Disorders” 2002, vol. 29, s. 165-172.
25
Zob.: Association Parole-Begaiement (A.P.B.): www.begaiement.org; Belgium Stuttering Association:
www.stotteren.be; Bundesvereinigung Stotterer-Selbsthilfe e.V.: www.bvss.de; Foreningen for Stammere
I Danmark: www.fsd.dk; Netherlands Stottervereniging “Demosthenes”: www.stotteren.org; Swedish
Stuttering Association: www.stamning.se.
26
Zob.: www.logopedia.umcs.lublin.pl. Warta odwiedzenia jest także strona Oddziału Śląskiego PTL:
www.ptl.katowice.pl – tu internauta znajdzie m.in. informacje o konferencjach dla specjalistów, plakaty
profilaktyczne.
27
Czytaj więcej: www.logopeda.org.pl.
28
Zob. np.: K. Szamburski, Dziecko jąkające się w szkole, „Logopeda” 2007, nr 2 (5), s. 31-57;
K. Węsierska, Zaburzenia płynności mówienia u dzieci w wieku przedszkolnym – profilaktyka i wczesna
interwencja logopedyczna, „Logopeda” 2009, nr 1 (7), s. 103-118 [czasopismo internetowe, dostępne na
stronie: www.logopeda.org.pl].
29
Czytaj więcej: www.pzj.com.pl.
30
Zob.: http://www.fil.us.edu.pl/ijp/index.php?action=logopedia.
31
Czytaj więcej: www.orator.pl.
117
Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka. Jąkanie w internecie.
to, oprócz informacji na temat szkoleń dla logopedów (także z zakresu jąkania),
największa baza polskojęzycznych, wystandaryzowanych narzędzi służących do diagnozy
logopedycznej, w tym – jąkania.
Często niezwykle użytecznym źródłem wiedzy okazują się strony prywatne
terapeutów. Przykładem takiej strony, na której internauta znajdzie bogate kompendium
wiedzy o jąkaniu, może być strona Specjalistycznego Centrum Terapii Jąkania, założona
32
przez dra Mieczysława Chęćka, twórcę autorskiej metody terapii jąkania .
Już powyższe przykłady godnych zainteresowania i polecenia, rzetelnych witryn
internetowych poświęconych problemowi jąkania są dowodem na to, że także
w Internecie – medium tak różnorodnym, bogatym w rozmaite, zarówno pewne, jak
i mniej sprawdzone treści, można znaleźć pomocne w diagnozie i terapii jąkania
informacje, porady, materiały edukacyjne czy kontakty do specjalistów.
Podsumowanie
Zdecydowanymi atutami Sieci oraz strony internetowej jako przekaźnika wiedzy
o jąkaniu są powszechność, łatwość i szybkość dostępu, wygoda użytkowania, możliwość
wyboru i elastycznego dostosowania treści do indywidualnych potrzeb każdego pacjenta.
Internet – narzędzie właściwie wykorzystywane przez człowieka – może więc stać się
wielką szansą także w dziedzinie logopedii, także w zakresie problemów związanych
z jąkaniem, może okazać się niemałą pomocą w diagnozie i terapii zaburzeń płynności
mowy. Internet otwiera więc często nowe możliwości także w sferze zagadnień
logopedycznych, lecz znajdujące się w nim opinie, informacje, wyniki badań bez
wątpienia są przydatne nie tylko logopedom, ale i nauczycielom, pedagogom,
psychologom – mogą być z powodzeniem wykorzystywane w praktyce edukacyjnej.
Jąkanie to skomplikowane zjawisko. Nie ma jednej prostej przyczyny, nie ma jednej
uniwersalnej metody terapii jąkania. Aby odkryć choć część jego istoty i spróbować
przejąć nad nim kontrolę, potrzeba wielu poszukiwań, doświadczeń, indywidualnego
spojrzenia na człowieka, siły, samozaparcia w dążeniu do celu. Jąkanie jest swoistym
fenomenem, nie do końca poznanym. Osoby jąkające się, ich bliscy, terapeuci czy
nauczyciele wciąż poszukują odpowiedzi na wiele pytań związanych z tym zjawiskiem.
Wydaje się, że próbując zrozumieć istotę jąkania i starając się oswoić to zjawisko, warto
mieć w pamięci słowa emerytowanego profesora Illinois State University, osoby jąkającej
się – Lloyda M. Hulita: „Skuteczna terapia jąkania jest wypadkową: motywacji,
poświęcenia, zaangażowania, odwagi, cierpliwości i... zrozumienia!”33. Zrozumienie jest
kluczem do sukcesu zarówno w profilaktyce zaburzeń płynności mowy, jak i w terapii
jąkania. Mottem International Stuttering Association są słowa A World that Understands
32
Strona Specjalistycznego Centrum Terapii Jąkania w Raciborzu zawiera m.in. wiele cennych i rzetelnych
informacji na jąkania i form terapii tego zaburzenia: www.jakanie-terapia.pl.
33
L. M. Hulit, Straight Talk on Stuttering. Information, Encouragement, and Counsel for Stutterers,
Caregivers, and Speech-Language Clinicians, Springfield 2004, s. 10.
118
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
34
Stuttering – Internet może być niezwykle pomocnym narzędziem w upowszechnianiu
w społeczeństwach zrozumienia i empatii dla ludzi jąkających się.
Bibliografia
Fibiger S., Peters H., Euler H. A., Neumann K., Opieka logopedyczna dla osób jąkających się oraz kształcenie
logopedów w Europie Wschodniej, [w:] Logopeda. Wybór tekstów 2005–2008, (red.) J. Gruba, Polski
Związek Logopedów, Warszawa 2009, s. 115-134.
Gruba J., Technologia informacyjna w logopedii, Wydawnictwo Komlogo, Gliwice 2009.
Hulit L. M., Straight Talk on Stuttering. Information, Encouragement, and Counsel for Stutterers, Caregivers,
and Speech-Language Clinicians, Charles C. Thomas Publisher, Ltd., Springfield 2004.
Szamburski K., Dziecko jąkające się w szkole, „Logopeda” 2007, nr 2 (5), s. 31-57 [czasopismo internetowe,
dostępne na stronie: www.logopeda.org.pl].
Szykowska H., Szymura A., Promowanie postaw sprzyjających przezwyciężaniu niepłynności mowy u dzieci w wieku
przedszkolnym, [w:] W świecie logopedii. Materiały dydaktyczne. Cz. 1, (red.) A. Podstolec, K. Węsierska,
Wydawnictwo Uniwersytetu Śląskiego – Agencja Wydawnicza Para, Katowice 2012, s. 51-78.
Tarkowski Z., Efektywność terapii osób jąkających się, „Śląskie Wiadomości Logopedyczne” 2003, nr 5, s. 17-19.
Tarkowski Z., Jąkanie. Księga pytań i odpowiedzi, Wydawnictwo Harmonia, Gdańsk 2010.
Tellis G. M., Gabel R. M., Smith D., Tellis C. M., Information About Stuttering on the Internet:
A Resources for School Speech-Language Pathologists, “Contemporary Issues in Communication
Disorders” 2002, vol. 29, s. 165-172.
Walencik-Topiłko A., Wykorzystanie programów komputerowych w profilaktyce, diagnozie i terapii
logopedycznej, [w:] Podstawy neurologopedii. Podręcznik akademicki, (red.) T. Gałkowski, E. Szeląg,
G. Jastrzębowska, Wydawnictwo Uniwersytetu Opolskiego, Opole 2005, s. 1019-1027.
Węsierska K., Zaburzenia płynności mówienia u dzieci w wieku przedszkolnym – profilaktyka i wczesna
interwencja logopedyczna, „Logopeda” 2009, nr 1 (7), s. 103-118 [czasopismo internetowe, dostępne na
stronie: www.logopeda.org.pl].
Wilk A., Lepsze życie w społecznościach lokalnych dzięki technikom komunikacyjnym i informacyjnym,
„Przegląd Telekomunikacyjny” 2011, vol. LXXXIV, nr 5/2011, s. 144-156.
Wilk A., Polska w drodze do społeczeństwa informacyjnego. Nauka i gospodarka, państwo i samorząd, grupy
społeczne i osoby, „Przegląd Telekomunikacyjny” 2007, vol. LXXX, nr 5/2007, s. 141-149.
34
Zob.: Świat, który rozumie jąkanie http://www.isastutter.org [dostęp: 27.06.2012].
119
Katarzyna Węsierska, Justyna Pietnoczka. Jąkanie w internecie.
dr Katarzyna Węsierska
mgr Justyna Pietnoczka
Uniwersytet Śląski w Katowicach, Instytut Języka Polskiego
Jąkanie w Internecie
Streszczenie
W artykule podjęte zostało zagadnienie wpływu globalizacji i informatyzacji na dostępność
i przepływ informacji na temat jednego z zaburzeń mowy – jąkania. Autorki wskazały, gdzie
w Internecie można znaleźć cenne informacje na temat jąkania oraz zwróciły uwagę na
zagrożenia, jakie niesie za sobą łatwość zamieszczania w Sieci różnych, często nierzetelnych
informacji. Przede wszystkim jednak zaakcentowały dobrodziejstwa wynikające z możliwości
globalnego wykorzystania Internetu w upowszechnianiu najnowszych zdobyczy badań
naukowych i doświadczeń z zakresu praktyki logopedycznej.
Słowa kluczowe: jąkanie, Internet, Sieć, globalizacja
Abstract
This paper addresses the issue of the impact of globalization and computerization on the
availability and flow of information on one of the speech disorders – stuttering. The authors
indicated where valuable information about stuttering can be found on the Internet and they
pointed out the threat posed by the ease of posting different, often inaccurate information on
the Web. Above all, they focused on the benefits resulting from the possibility of global use of
the Internet in disseminating the latest research achievements and experiences in
Speech/Language Pathology practice.
Keywords: stuttering/stammering, Internet, Network, globalization.
120
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Urszula Hudaszek
121
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
tej wypowiedzi wskazywały na pogardę wobec wykonujących ten zawód, a więc i wobec
mnie, bo choć na emeryturze, dalej nią jestem1. I dalej cytuję za autorką …Aktor odegrał
to, co scenarzysta napisał, a więc społeczne odczucia wobec uprawiających ten zawód.
Doświadczałam ich przez cały czas swojej pracy zawodowej. Ileż razy słyszałam
wygłaszane pod czyimś adresem uwagi typu „ty tu się nie nadajesz, idź na przedszkolankę,
to spokojnie wypijesz kawę, posiedzisz w ogrodzie, popilnujesz dzieci” itd. 2
Wreszcie, kto przytuli „Wasze” dziecko? Kto wytrze nos, pomoże się ubrać, zachęci, by
zjadło? To nauczycielki przedszkola znajdują sposoby, by wasze dziecko chciało być
w przedszkolu, i nie mają straszaka w postaci przysłowiowej „pały” jak w szkole. Nigdy nie
szczędzą ciepła, życzliwych słów i cierpliwie uczą, jak być ze sobą w grupie, dzielić się,
ustępować, współczuć. Wprowadzają w świat liter, liczenia, pisania. Uczą wyrażać siebie,
umacniają w poczuciu własnego ja. Są dumne, gdy dziecko powie wiersz, zaśpiewa piosenkę,
wystąpi w przedstawieniu, wygra zawody. To one doświadczają niezakłamanego uznania od
dziecka, kiedy przytula się i mówi: „lubię panią’, „moja pani”. To one dostają stosy
narysowanych serc, portretów swojej osoby i kwiatów, jakich najtęższej miary artysta by nie
wymyślił. To właśnie one muszą, na co dzień wykorzystywać praktycznie ogromną wiedzę
z zakresu pedagogiki i psychologii rozwojowej, a także z nauki o języku, przyrody,
matematyki. To one ciągle doskonalą swoje umiejętności dla dobra dzieci i po to właśnie
muszą kończyć studia i wiele, wiele kursów. Nie mogą sobie pozwolić, podejmując pracę
z dzieckiem, na to, by skrzywić jego psychikę, zaprzepaścić jego potencjał rozwojowy, bo
dziecko to nie szafa, w której można poukładać później lub drugi, trzeci i kolejny raz. 3
1
Internet http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,11877498,Dumna_przedszkolanka.html
2
Tamże.
3
Internet http://www.wysokieobcasy.pl/wysokie-obcasy/1,96856,11877498,Dumna_przedszkolanka.html
122
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Zawód nauczyciel
Pierwsza definicja to wersja oficjalna. Jej wytworem jest wszystko to, co nauczyciel
zdobywa na uczelni, także w toku doskonalenia zawodowego, co otrzymuje z instytucji
współpracujących ze szkołą, takich jak ministerstwo, kuratoria, ośrodki doradztwa zawo-
dowego, itp. Składa się to na rodzaj wiedzy, sprawności usankcjonowanych instytucjo-
nalnie, o których nauczyciel wie, że je otrzymał, jako ważne w regulacji jego pracy.
Druga wersja dotyczy wymiaru osobistego, to znaczy tego, co nauczyciel osobiście
odebrał z oficjalnych programów, czemu nadał personalne znaczenie, a nade wszystko, co
na tej podstawie sam potrafił wytworzyć, jakie preferencje nadać własnej koncepcji
nauczycielstwa. Jaką treść identyfikuje, pytając siebie: kim jestem, jako nauczyciel? 7
Jeśli chodzi o kolejne definicje to nauczyciel musi być wartościowy wewnętrznie
/piękny, dbający nie tylko o wykształcenie, ale o swoje bogactwo wewnętrzne/
Maria Grzegorzewska proponuje, że nauczyciel może być tym, dla którego
najbardziej podstawową i decydującą wartością w jego pracy będzie jego
człowieczeństwo. Nauczyciel może – nie musi, nie powinien – a może! To kwestia
wyboru, którego dokonuje on sam w trakcie swojego życia, kształtując swoją wartość.
Dalej autorka uważa, iż wartość pracy nauczyciela zależy od wykształcenia i warunków
jego pracy. Pomimo wszelkich trudności, powinności w pracy nauczyciela – może on
pokonywać trudności i ożywiać swoją pracę poprzez życzliwość wobec swoich dzieci,
poprzez poszanowania człowieka i jego praw rozwojowych oraz w oparciu o zrozumienie
warunków życia dziecka, warunków życia środowiska, które je wychowuje8.
4
K. Kruszewski, /red./, Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne, Warszawa 1991, s. 254
5
K. Konarzewski, “Sztuka nauczania. Szkoła”, Warszawa 1995, s. 148
6
W. Pomykało W, /red./, Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993, s. 439.
7
H. Kwiatkowska, Sposoby pojmowania własnego nauczycielstwa. Bliżej przedszkola. 12/2010, s. 48.
8
M. Grzegorzewska, Listy młodego nauczyciela. Warszawa 1996, s. 71.
123
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
Otwarty i twórczy
W dzisiejszych czasach być nauczycielem, to duża odpowiedzialność. Jest to zawód
niezwykle wymagający, często dla ludzi o mocnych nerwach. Kiedy zostaje się
nauczycielem, trzeba wiedzieć, że w pracy tej potrzebna jest pewność siebie, rzetelność,
uczciwość i solidność, a także zdecydowanie, niejednokrotnie asertywność. Nauczycielem
nie może, więc być byle kto. To trudna praca, wymagająca wysiłku, nie tylko fizycznego,
ale przede wszystkim psychicznego oraz emocjonalnego zaangażowania.
Uważam, że nauczyciel pracujący w przedszkolu powinien się starać tak prowadzić
zajęcia, aby każde dziecko mogło w pełni wykazać swoją pomysłowość i inwencję
twórczą. Otwarty styl pracy z dzieckiem stwarza możliwości swobodnej, twórczej
działalności zarówno dziecka, jak i nauczyciela. Cechą otwartego stylu pracy jest stawianie
zadań tzw. otwartych, pozostawienie dziecku znacznej swobody w wyborze materiałów
i technik działania, w wyborze partnerów do wspólnej pracy. Nauczyciel pełni tu rolę
osoby stymulującej i wspierającej rozwój dziecka. Małgorzata Kowalik-Olubińska
w swoim artykule „O otwartym stylu pracy nauczyciela” pisze tak: „…nauczyciela i dzieci
łączy pozytywna więź emocjonalna, wynikająca z bezwarunkowej akceptacji osoby
każdego dziecka. Nauczyciel zdaje sobie sprawę z tego, że szczególną rolę w rozwoju
dziecka pełni jego środowisko społeczne. Nauczyciel unika oceniania dzieci w kategoriach
„dobrze – źle”, „ładnie – brzydko”, itp. 10
Potrzeba bezpieczeństwa, miłości i rozwoju – to trzy podstawowe potrzeby każdego
dziecka. Wszyscy dobrze wiemy, że w edukacji przedszkolnej nie jest łatwo te potrzeby
zaspokoić. Tylko kreatywny nauczyciel przedszkolny, kierujący grupą we właściwym dla
siebie stylu, może osiągnąć efekty wychowawcze w tym zakresie, umożliwiając właściwy
rozwój i uspołecznienie dziecka. Życie bowiem to przemiana. Jeżeli zrezygnujemy
9
T. Kaczor, Autorytet nauczyciela w polskiej oświacie, Dyrektor Szkoły, nr 12/2002, s. 16.
10
M. Kowalik-Olubińska, O otwartym stylu pracy nauczyciela. „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, nr 7,
s. 489-492.
124
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
ze zmian, to rezygnujemy z życia. Słowa Rainera Haaka stanowią dla mnie punkt wyjścia
do zrozumienia, co to znaczy być otwartym i twórczym. Człowiek otwarty to ten, który
dzięki refleksji potrafi wykorzystać stare i nowe doświadczenia do rozszerzania zasobów
wyobraźni i marzeń, a przez to otwiera własną „drogę do mniej lub bardziej
11
odpowiedzialnej kreacji własnej egzystencji i egzystencji innych”
Zdaniem profesor Danuty Waloszek: „Nauczyciel funkcjonuje w grupie na równych
prawach i obowiązkach z dziećmi: wspólnie z nimi sprząta, myje naczynia, przygotowuje
posiłki. Wspólnie z dziećmi realizuje czynności higieniczne. „Żądając” od dziecka – żąda
również od siebie. Bierze udział w różnych formach aktywności dzieci bezpośrednio, a nie
przez dozorowanie. Jest otwarty, spokojny, dowcipny, nawet przekorny. Ma prawo do
szacunku, bo sam szanuje innych, do godności, bo sam ją uznaje u innych. Ma prawo do
błędu, ale i obowiązek jego nie powtarzania. Wśród dzieci jest przede wszystkim
kwalifikowanym, kompetentnym człowiekiem.”12
Realizując główne zadanie pedagogiki przedszkolnej, a mianowicie wszechstronny
rozwój każdego dziecka, nauczyciel pełni zadania opiekuńcze, wychowawcze, dydaktyczne
diagnostyczno-prognostyczne i kompensacyjno-usprawniające traktując dziecko jako
samodzielny podmiot i jednocześnie rezygnując z „jednokierunkowego wpływu,
oddziaływania nauczyciela (podmiotu) na dziecko (przedmiot) na rzecz dwukierunkowego,
względnie zrównoważonego wpływu, oddziaływania na siebie dwóch podmiotów (nauczyciela
i dziecka) 13. Sabina Guz podkreśla, że: „nauczyciel niczego nie powinien mu (dziecku)
narzucać, ale proponować i zachęcać do podjęcia aktywności, stwarzać sytuacje wywołujące
zaciekawienie i podtrzymywać zapał poznawczy dziecka” 14, nie podkreślając swoich
kompetencji. Ważnym elementem dobrych relacji z dzieckiem jest również to, że nauczyciel
akceptujący dziecko powinien jeszcze potrafić ją okazać wiedząc, że dzieci powinny „stale
dowiadywać się o tym, że są kochane, że uważane są za ważne i potrzebne” 15
Kompetentny nauczyciel wychowania przedszkolnego powinien dążyć do:
♦ obiektywnego i trafnego poznania dziecka (...);
♦ podmiotowej organizacji procesu opieki, wychowania i nauczania (...);
♦ partnerskiego ułożenia relacji z rodzicami”.16
Posiadane kompetencje mają pomagać w organizowaniu pracy dydaktyczno-
wychowawczej, która aby przyniosła oczekiwane rezultaty musi byś prowadzona
systematycznie. Kompetentny nauczyciel pomaga poznawać świat i powinien koniecznie
w zdecydowany sposób wyrażać zadowolenia z konkretnego dziecka, – co zwiększy jego
wiarę we własne siły. Każdy nauczyciel powinien dostosować sposób przekazywanej
wiedzy do wieku i umiejętności zarówno grupy, jak i każdego pojedynczego dziecka.
11
W. Andrukowicz, Wokół fenomenu i istoty twórczości. Toruń 1999, s. 12.
12
D. Waloszek, Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Zielona Góra 1994, s. 32.
13
M. Kowalik-Olubińska, O otwartym stylu pracy nauczyciela. „Wychowanie w Przedszkolu” 1999, nr 7, s. 489.
14
S. Guz, Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, WSIP, Warszawa 2007 s. 91.
15
M. Kowalik-Olubińska, O otwartym ..., op. cit., s. 490.
16
Tamże, s. 95.
125
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
17
R. Schulz, Studia z innowatyki pedagogicznej, Toruń 2006, s. 52.
18
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, wyd. Erica, Warszawa 2011, s. 129.
19
W. Okoń, Nowy słownik pedagogiczny. Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004, s. 136.
20
D. Waloszek, Funkcja oświaty. [w:] Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. konsultacja całości
prof. dr hab. T. Pilch, Wydawnictwo Adud, Tom I, Warszawa 2003, s.1198-1199.
21
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, wyd. Erica, Warszawa, 2011 s.132
126
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
22
D. Waloszek, Odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za edukację dzieci. „Wychowanie w Przedszkolu”
1994/7, s. 397.
23
Tamże, s. 398.
127
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
Maria Kielar mówi, że: …w kontaktach z dzieckiem nauczyciel powinien stawać się
nauczycielem proponującym, zachęcającym do działania. W tym celu stwarza sytuacje
wywołujące zaciekawienie i podtrzymuje zapał poznawczy dziecka, pozostawiając czas na
realizację rozpoczętych działań, powstrzymując się przy tym od zaleceń, nadmiernego
wyjaśniania i oczekiwania na takie wypowiedzi, które sam z góry ustalił. Nauczyciel
powinien się również starać być otwarty na pomysły dzieci, a także gotowy do ich
akceptacji oraz umieć zrezygnować z własnych koncepcji i wyjść naprzeciw
24
oczekiwaniom wychowanków.
Nauczyciel to ktoś, kto widzi w każdym dziecku wyjątkową osobę i zachęca je do
rozwijania jego indywidualnych talentów. 25
Wreszcie, nauczyciel powinien pozwolić dziecku być sobą, a więc mieć własne
zainteresowania i upodobania. 26
Wrogiem nauczyciela jest rutyna i stagnacja, dlatego obowiązkiem każdego wychowawcy
i dydaktyka jest ciągłe doskonalenie się i rozwój jak też zadawanie sobie fundamentalnego
pytania kreatywnego człowieka: Czy jest na to inny sposób? Pojawia się nam zatem kreatywny
nauczyciel. Co to znaczy kreatywny? Scharakteryzować możemy go, jako spostrzegawczego
z bogatą wyobraźnią, wypełniającego swoje obowiązki, nieszukającego gotowych rozwiązań,
scenariuszy, szablonów, ale tworzącego własne. Wychodzi on poza utarte szlaki rozwijając swój
innowacyjny warsztat pracy. Osobiście angażuje się emocjonalnie.
Co należy rozumieć przez kompetencje zawodowe? To nic innego, jak zakres
uprawnień, wiedzy, umiejętności i odpowiedzialności, a ponadto przygotowanie do
zawodu. Praca nauczyciela wychowania przedszkolnego ma charakter bardzo specyficzny,
bowiem pełni on pełną funkcję dydaktyczną, opiekuńczo-wychowawczą, funkcję wzorca
osobowego oraz funkcję środowiskową. Dzieci, które zostały mu powierzone wymagają
szczególnej troski i cierpliwości, co przyczynia się do tego, iż od grupy zawodowej
nauczycieli wymaga się szerokiego zakresu wiedzy. Ze względu na specyfikę pracy
potrzebna jest wiedza o etapach, jakie przechodzi dziecko w różnych okresach wieku
przedszkolnego w dziedzinie rozwoju mowy, myślenia, twórczości plastycznej, rozwoju
społecznego. Nauczyciel musi posiadać pewien zasób wiedzy z anatomii, fizjologii,
psychologii rozwojowej oraz wychowawczej, aby mógł dziecko poznawać i rozumieć.
Nauczyciel uzgadnia kierunek pracy z osobami pracującymi w grupie dziecięcej
w celu ujednolicenia postępowania, konsekwencji wpływów, kontaktuje się z rodzicami.
Zbiera informacje o dzieciach różnymi sposobami (od rodziców, na drodze obserwacji),
porównuje z wiedzą psychologiczną, pedagogiczną, by pomóc dziecku rozwijać się,
doskonalić. Bierze pod uwagę propozycje dzieci dotyczące różnych form aktywności,
dyskutuje z nimi, wspólnie wybiera najciekawsze, najkorzystniejsze z punktu widzenia
potrzeb dzieci w zakresie poznawania świata rzeczy, ludzi, przeżywania wartości. Jest
cierpliwy, nie oczekuje natychmiastowego efektu w postępowaniu dzieci, rozumie, iż
24
M. Kielar-Turska, Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata. Warszawa 1992, s. 32.
25
Tamże s. 34.
26
Tamże s. 35.
128
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
w wychowaniu należy respektować czas, że dziecko nie może być ponaglane, poganiane
27
„w imię realizacji programu”
Nauczyciel – wychowawca jest wśród dzieci, rozmawia z nimi (nie mówi do nich),
obdarza je uwagą wartościującą, jest życzliwy, gotowy do wyjaśnień, pomocy. Prowadzi
dyskretną obserwację zachowań dzieci, włącza się w tok ich działania, proponuje nowe
formy, środki, treści. Subtelnie wplata w tok zabaw dzieci zadania rozwijające,
kształtujące, doskonalące osobowość, pozostawia dzieciom w realizacji zadań dużą
swobodę wyboru metody, miejsca, czasu, tempa, partnera, środków. Zachowuje
indywidualną linię rozwoju każdego dziecka, proponuje zadania wariantowe o zróżnico-
wanej konstrukcji. Akceptuje siebie wśród dzieci, ufa im, rozumie je. Ma prawo do
szacunku, bo sam szanuje innych, do godności, bo sam ją uznaje w stosunku do innych.
Ma prawo do błędu, ale i obowiązek jego unikania. Wśród dzieci jest przede wszystkim
wykwalifikowanym człowiekiem. „Programem nauczyciela jest program dziecka (jego
możliwości, potrzeby, motywacje), jemu podporządkowuje treści i szczegółowe miejsce,
czas działania edukacyjnego. Wymóg ten narzuca konieczność wczuwania się w położenie
dziecka, spojrzenie na świat jego oczyma, organizacji warunków do bezpośredniego
28
doświadczania przez kontakt z ludźmi i rzeczami”
„Nauczyciel funkcjonuje w grupie na równych prawach i obowiązkach z dziećmi:
wspólnie z nimi sprząta, myje naczynia, przygotowuje posiłki. Wspólnie z dziećmi realizuje
czynności higieniczne. „Żądając” od dziecka – żąda również od siebie. Bierze udział
w różnych formach aktywności dzieci bezpośrednio, a nie przez dozorowanie. Jest otwarty,
spokojny, dowcipny, nawet przekorny. Ma prawo do szacunku, bo sam szanuje innych, do
godności, bo sam ją uznaje u innych. Ma prawo do błędu, ale i obowiązek jego nie
powtarzania. Wśród dzieci jest przede wszystkim kwalifikowanym, kompetentnym
człowiekiem.” 29
Charakteryzując nauczyciela przedszkola, M. Pilkiewicz zauważa, że: powinien on
przyswoić następujące umiejętności:
− diagnostyczne, które polegają na przestrzeganiu praw rządzących procesami
wychowania i kształcenia w przedszkolu oraz prawidłowości rozwojowych w połą-
czeniu ze znajomością dziecka, jego podstawowych potrzeb biologicznych,
emocjonalnych i psychospołecznych,
− prognostyczne, które wymagają właściwego wnioskowania o możliwościach
rozwojowych dziecka i przewidywania konsekwencji różnych metod postępowania
tak, by wybrać optymalne,
− prewencyjno-korekcyjne obejmują postawienie prawidłowej diagnozy oraz dalsze
skuteczne oddziaływanie pedagogiczne, a więc: realizację zasady rozwoju potencjalnych
możliwości każdego dziecka, zapobieganie powstawaniu trudności wychowawczych,
kompensowanie wpływu niekorzystnych czynników środowisko-wych,
27
D. Waloszek, Wychowanie najmłodszego człowieka, Zielona Góra 1995, s. 57.
28
D. Waloszek, Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Zielona Góra 1994, s. 32.
29
Tamże.
129
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
30
M. Kwiatkowska, red.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985, s. 135.
31
J. Białobrzeska, Zostań nawiedzoną nauczycielką. Warszawa 2006, s. 37.
130
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
32
B. Grzeszkiewicz, W poszukiwaniu nauczyciela przedszkolnego, w:,,Kompetencje nauczyciela. Stan, potrzeby
i kierunki zmian” (red.) E. Kozioł, E. Kobyłecka, Uniwersytet Zielonogórski, Zielona Góra 2002, s. 283
33
A. Klim-Klimaszewska, Pedagogika przedszkolna, Wydawnictwo Erica, Warszawa 2011, s. 122.
34
Tamże, s. 122.
131
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
25 22 22
20 20
20
16
15
Ankietowani rodzice
10
0
PS 3
PS 4
PS 5
PS 6
PS 8
35
Tamże, s.122.
36
Tamże, s.122.
132
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
osobowość; 99%
obowiązkowość; 98%
wiek; 1%
wykształcenie; 67%
wytrwałość
systematyczność
pracowitość
zaradność
wymagalnoć
dokładność
ofiarność
133
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
wychowawcze
dydaktyczne
środowiskowe
współpraca z
opiekuńcze
rodzicami
wykształcenie
staż pracy
osobowość
wiek
stosunek do
134
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Wnioski
Wyciągając wnioski z przeprowadzonych badań należy stwierdzić, iż, każdego nauczyciela
przedszkola powinny cechować umiejętności kluczowe niezbędne do wykonywania
zawodu. Priorytetowym wymiarem umiejętności jest jego otwartość na zmianę,
konieczność radzenia sobie w różnych sytuacjach, dostosowanie bądź zmiana
niesprzyjających okoliczności, podejmowanie odpowiedzialnych decyzji. Nauczyciel
przedszkola nie tylko realizuje zadania związane z opieką, kształceniem i wychowaniem
małego dziecka, ale stara się również współpracować z rodzicami i środowiskiem
lokalnym. We współczesnych przedszkolach spotykamy coraz więcej bardzo dobrze
przygotowanej kadry pedagogicznej. Ale nie tylko zdobyte kwalifikacje decydują, o tym,
kto jest zatrudniany do pracy z dziećmi. Dyrektorzy zatrudniając nowego nauczyciela
patrzą również na jego twórczość, kreatywność, stosunek do dzieci i rodziców. Wreszcie
zawód nauczyciela to taki zawód, który wymaga dawania przykładu i to nie tylko swoim
wychowankom, ale i innym. W oczach rodziców nauczyciele często są poddawani ocenie,
według nich: „… dobry nauczyciel to taki, który zajmuje się faktycznie dziećmi (nie
pilnuje, dozoruje), wie o nich wiele, zależy mu na ich uśmiechu, radości w nauce, jest
ciepły, opiekuńczy, ma pomysły, jest wesoły uprzejmy, konsekwentny, wychowa, nauczy
dzieci, dzieci go lubią, akceptują.” 37
Podsumowanie
W pracy w przedszkolu życzę wszystkim nauczycielkom przede wszystkim „uśmiechu dzieci”,
większej wyrozumiałości rodziców, by w tych współczesnych, jakże trudnych czasach, łatwiej
było z nimi współpracować, aby ich opinia była znacząca, bo tak naprawdę do przedszkola
chodzi nie tylko dziecko, ale cała rodzina. Życzę, by nauczycielki w przedszkolu były mniej
zapracowane, by miały więcej czasu i koncentro-wały się przede wszystkim na pracy
z dzieckiem. O niektórych sprawach powinnam napisać „między wierszami”, z różnych
względów. Problemy te są trudne i delikatne, ale pocieszam się, że w żadnym zawodzie nie jest
„różowo”. Chcę podkreślić, że praca w przedszkolu musi dawać nauczycielowi satysfakcję,
musi ją kochać, bo gdy zabraknie tej satysfakcji, życie stanie się bezwartościowe. Dlatego chcę
życzyć moim koleżankom i tym pracującym i tym, które podejmą kiedyś trud pracy
w zawodzie nauczyciela w przedszkolu, aby spotkały się z prawdziwą, serdeczną życzliwością
zespołu, aby znalazły w tym zespole oparcie, pomoc i zrozumienie. Zależy to jednak od nich
samych, od tego czy będą umiały tak sobie zorganizować swój warsztat pracy, aby dobro
dzieci nie było nikomu obojętne.
Drogie nauczycielki przedszkolne wykonujcie swoją pracę z miłością. Kochajcie to,
co robicie. Życzę Wam „uśmiechu dzieci”, większej wyrozumiałości rodziców, by w tych
współczesnych także trudnych czasach, łatwiej było z nimi współpracować, aby ich opinia
37
M. Kwiatkowska, (red.) Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985, s. 29.
135
Urszula Hudaszek. Kim jest nauczyciel edukacji przedszkolnej?
była znacząca, bo tak naprawdę do przedszkola chodzi nie tylko dziecko, ale cała rodzina.
Życzę byście w przedszkolu były mniej zapracowane, byście miały więcej czasu
i koncentrowały się przede wszystkim na pracy z dzieckiem. Pewne jest to, że starać się
wychowywać i uczyć każde pokolenie przedszkolaków z pasją i wciąż mieć nowe siły
witalne, aby wciąż szukać i angażować się w działania edukacji przedszkolnej to wielkie
wyzwanie. Bądźcie dumne z bycia „przedszkolanką’, czyli nauczycielką w przedszkolu,
mimo społecznej pogardy, jaka towarzyszy bardzo często temu określeniu w telewizji,
radiu, prasie i w opinii wielu naszych rodaków.
Reasumując powyższe rozważania pragnę przypomnieć, że nauczyciel do zawodu
powinien być dobrze przygotowany, a więc powinien:
− być dobrym specjalistą o możliwie gruntownej wiedzy;
− budzić w dzieciach i młodzieży zainteresowania, wyrabiać nastawienia, kształcić
umiejętności i nawyki;
− chcieć i umieć korzystać z ułatwień, jakie daje mu w pracy dydaktycznej postęp
techniczny;
− być „spolegliwym” i życzliwym wychowawcą, doradcą rodziców;
− być animatorem, organizatorem i często realizatorem różnych poczynań edukacyjno-
kulturalnych;
− sam reprezentować wartościową osobowość oraz czuć potrzebę i umieć ustawicznie
i wielostronnie się doskonalić;
− mieć wyrobioną „otwartą postawę” wobec postępu naukowego, pedagogicznego,
społecznego i kulturalnego.
Bibliografia
Andrukowicz W., Wokół fenomenu i istoty twórczości. Toruń 1999.
Białobrzeska J., Zostań nawiedzoną nauczycielką. Warszawa 2006.
Gruba A., Jestem nauczycielem przedszkola. „Bliżej przedszkola”. 2009/7/8.
Grzegorzewska M., Listy młodego nauczyciela. Warszawa 1996.
Guz S., Rozwój i kształtowanie osobowości dzieci w okresie wczesnoszkolnym, WSIP, Warszawa 2007.
Kaczor T., Autorytet nauczyciela w polskiej oświacie, „Dyrektor Szkoły”, nr 12/2002.
Kielar-Turska M., Jak pomagać dziecku w poznawaniu świata. Warszawa 1992.
Klim-KlimaszewskaA., Pedagogika przedszkolna, Wydawnictwo Erica, Warszawa, 2011.
Konarzewski K., „Sztuka nauczania. Szkoła”, Warszawa 1995.
Kowalik-Olubińska M., O otwartym stylu pracy nauczyciela, „Wychowanie w Przedszkolu”, 1999 nr 7.
Kwiatkowska H., Sposoby pojmowania własnego nauczycielstwa. „Bliżej przedszkola”. 12/2010.
Kwiatkowska M., red.: Podstawy pedagogiki przedszkolnej. Warszawa 1985.
Kruszewski K., /red./, Najpotrzebniejsze zasady dydaktyczne, Warszawa 1991.
Okoń W., Nowy słownik pedagogiczny.Wydawnictwo Akademickie „Żak”, Warszawa 2004.
Pomykało W., red., Encyklopedia pedagogiczna, Fundacja Innowacja, Warszawa 1993.
Schulz R., Studia z innowatyki pedagogicznej, Toruń 2006
Waloszek D., Funkcja oświaty. W: Encyklopedia Pedagogiczna XXI wieku. Konsultacja całości prof. dr hab.
T. Pilch, Wydawnictwo Adud, Tom I, Warszawa 2003.
Waloszek D., Wychowanie najmłodszego człowieka, Zielona Góra 1995.
Waloszek D., Edukacja dzieci w wieku przedszkolnym. Zielona Góra 1994.
Waloszek D., Odpowiedzialność rodziców i nauczycieli za edukację dzieci. „Wychowanie w Przedszkolu”
1994, nr 7.
http://www.wysokieobcasy.pl/wysokieobcasy/1,96856,11877498,Dumna_przedszkolanka.html.
136
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Streszczenie
Niniejszy tekst stanowi próbę opisu, kim według niektórych ludzi, jest nauczyciel przedszkola?
Jakim jest człowiekiem? Czym powinien się kierować w swojej pracy? Wreszcie, jakie zadania
i wyzwania stawia ten zawód? W publikacji autorka podaje kilka przykładów dotyczących
nauczyciela edukacji przedszkolnej. Nauczyciel musi być przede wszystkim dobrym człowiekiem,
świadomym siebie, rozumiejącym potrzebę innych, nauczycielem, który nie krzywdzi słowem,
uczynkiem, ale wykorzystuje czynną dobroć w niesieniu innym pomocy; kształtującym swoją
osobowość i osobowość małego człowieka. Autentyczny i uczciwy, otwarty i mający czas na
wszystkie potrzeby wychowanków pedagog, a często autorytet dla dziecka; patrzący oczami
i sercem.
Słowa kluczowe: nauczyciel, opiekun, wychowawca, przedszkolanka, edukacja.
Abstract
The following text tries to describe who, according to some people, is a preschool teacher?
What kind of person is she or he? What should be their key values at work? And finally, what
challenges and goals does this profession impose? In this publication, the author presents
various models of the preschool teacher. First of all, a teacher must be a good person, aware
of herself or himself, understanding the others’ needs, a teacher who does not hurt with words
or actions, quite the opposite, actively tries to help everyone. What is more, a preschool teacher
shapes not only his own personality but also those of the young people. She or he should
be authentic and honest, open and ready to give time to all his preschoolers’ needs,
a pedagogue and often authority for a child. This should be a person looking with both eyes and
heart.
Keywords: teacher, tutor, teacher, preschool teacher education.
137
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
138
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Patrycja Hanyga-Janczak
Wstęp
W społeczeństwie industrialnym i postindustrialnym praca zajmowała centralne miejsce
w egzystencji ludzi. W społeczeństwie wiedzy ustąpiła miejsca czasowi wolnemu. Wbrew
powiększającym się rozmiarom wolnego od nauki szkolnej i pracy czasu odczuwa się na
co dzień jego brak i uczestniczenie w szybkim biegu. Ludzie rzadko kiedy potrafią
obiektywnie ocenić ilość własnego czasu wolnego. Duży w tym udział mają media,
zwłaszcza telewizja, komputery, Internet, telefony komórkowe. Są to wynalazki
ułatwiające życie codzienne, jednak nieumiejętnie wykorzystane sprawiają, że czas wolny
ulega znacznemu skróceniu. Negatywne oddziaływanie tych mediów wiąże się z faktem,
że ludzie korzystają z czasu wolnego w sposób bierny, często zapominając o aktywnym
wypoczynku, zdrowiu psychicznym i rozwoju intelektualnym1. Środki masowego
przekazu najbardziej oddziałują na młodzież. Ich wolny czas został zdominowany przez
mass media. Coraz młodsze dzieci dużą część swojego czasu spędzają oglądając telewizję
czy grając w gry komputerowe. Media dostarczają młodzieży rozrywki, która rozluźnia,
a także nie wymaga większego wysiłku intelektualnego. Niestety, coraz częściej mówi się
o uzależnieniu młodych ludzi od telewizji czy komputerów. Młodzi ludzie wybierają czaty,
fora internetowe lub portale społecznościowe, zamiast spotkać się ze znajomymi w „realu”,
a to może spowodować wyizolowanie ich ze społeczeństwa, (bo 200 czy 300 znajomych na
facebooku nie odpowiada realnej liczbie osób, z którymi młodzi ludzie mają rzeczywisty
1
W. Muszyński, Syndrom braku czasu we współczesnym świecie [w:] W. Muszyński (red.) Nowy, wspaniały
świat. Moda, konsumpcja i rozrywka jako nowe style życia, Toruń 2009, s. 15.
139
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
kontakt i przyjazne stosunki. Często zdarza się, że młodzież „ma kogoś w znajomych na
portalu”, a spotykając tę osobę na ulicy nawet nie wymienia z nią grzecznościowych
pozdrowień). Młodzież wybiera bierną formę odpoczynku, jaką jest np. leżenie przed
telewizorem, zamiast jazdy na rowerze na świeżym powietrzu lub gry w piłkę z przyjaciółmi.
Wykorzystanie przez młodzież środków masowego przekazu w organizowaniu sobie czasu
wolnego związane jest także z kompensacją braku różnego rodzaju instytucji i wychowania
pozaszkolnego, a często nawet i obecności rodziców, bliskich.
Współczesne dzieciństwo zdominowane jest przez media i multimedia. Można za
2
J. Izdebską powiedzieć: dzieciństwo medialne i określić je takimi desygnatami, jak:
3
dzieciństwo telewizyjne, komputerowe, sieciowe . Rozważając o młodości i dorastaniu,
zawsze należy spojrzeć na młodego człowieka przez pryzmat kultury globalnej, będącej
skutkiem rozwoju technologii informacyjnych, nowych elektronicznych mediów, sieci
internetowej. Zatem dzieciństwo medialne tworzą:
− codzienna obecność w życiu młodego człowieka (nierzadko wielogodzinna) telewizji,
komputera, Internetu, telefonu komórkowego, rzeczywistości wirtualnej,
− zakres korzystania z mediów (czas, pora, częstotliwość, rodzaj i tematyka
programów, zainteresowania medialne),
− sposób odbioru, „używania” mediów,
− charakter relacji dziecko – media,
− skutki tych relacji – doświadczenia, przeżycia, oceny, nastawienia, motywy,
4
zachowania, których źródłem są media elektroniczne .
Dzieciństwo medialne charakteryzują nowe formy zachowań w czasie wolnym
związane właśnie z korzystaniem z mediów. Jak pokażą badania jest to dorastanie
o charakterze indywidualnych zachowań w domu, a więc bardziej prywatne, przy
urządzeniach elektronicznych, z dominacją relacji i interakcji o charakterze pośrednim,
porozumiewaniem się z innymi osobami przy pomocy klawiatury komputera5. Co więcej,
dla pokolenia obecnie dorastającego jest to normalne, naturalne, przecież od
najwcześniejszych lat życia oswajali się z faktem, że telewizja ma wiele kanałów i emituje
programy 24 godziny na dobę, że komputer jest sprzężony z Internetem – traktują zatem te
środki przekazu jako składnik zastanej rzeczywistości i korzystają z nich na co dzień (młodzi
rosnąc – w sposób naturalny nabywają kompetencji medialnych, jedynie starsze pokolenia
zostały poniekąd postawione przed koniecznością obcowania z mediami). Nowe media mają
więc ogromny wpływ na systemy wychowania, sposoby komunikowania się ludzi, zmieniają
styl życia, systemy wartości i wzory zachowań jednostek i grup społecznych. Wywierają
ogromny wpływ nie tylko na sferę życia zawodowego, ale także na wypoczynek.
2
J. Izdebska, Dzieciństwo „medialne” współczesnych dzieci – teoretyczne i metodologiczne przesłanki badań. [w:]
S. Juszczyk, I. Polewczyk (red.) Dziecko w świecie wiedzy, informacji i komunikacji, Toruń 2006, s. 168.
3
B. Matyjas, Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, Warszawa 2008, s. 92.
4
J. Izdebska, Dzieciństwo „medialne” współczesnych dzieci – teoretyczne i metodologiczne przesłanki badań. [w:]
S. Juszczyk, I. Polewczyk (red.) Dziecko w świecie wiedzy, informacji i komunikacji, Toruń 2006, s. 169.
5
Tamże.
140
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
6
Np. T. Wujek wymienia dwie zasadnicze funkcje czasu wolnego, którymi są: wypoczynek i rozrywka oraz
rozwój osobowości. T. Wujek, Czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej w środowisku wielkomiejskim,
„Kwartalnik Pedagogiczny”, 1964 nr 2, s. 35.
7
Badania przeprowadziła M. Kowalik w ramach prowadzonego przeze mnie seminarium nt. „Czas wolny
Pokolenia Z”.
8
Staszów jest miastem w województwie świętokrzyskim. Według danych GUS z grudnia 2009 r. miasto
liczyło 15201 mieszkańców, jest centrum administracyjnym powiatu staszowskiego.
141
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
Zdecydowana większość młodych osób (68%) uważa, że czas wolny to czas, który
można poświęcić na rozrywkę i zainteresowania, 34% osób uznało, że czas wolny jest
czasem, w którym nie musi nic robić. 20% badanych za czas wolny uznaje ten, w którym
nie ma zaplanowanych obowiązkowych zajęć. 2% badanych definiuje czas wolny, jako
ten, który można poświęcić na oglądanie telewizji. Do najpopularniejszych czynności
czasu wolnego młodzieży należy zabawa (20%), odpoczynek (17%) i rozwój
zainteresowań (13%). 42% badanych dziewcząt i 27% chłopców deklaruje, że posiada
obowiązki domowe, takie jak: zmywanie naczyń, wycieranie kurzu, sprzątanie pokoju,
opieka nad młodszym rodzeństwem, odkurzanie, spacery z psem, wyrzucanie śmieci,
gotowanie, 58% ogółu badanych poświęca na obowiązki domowe mniej niż godzinę, 40%
poświęca im 1-2 godziny. Jedynie 2% respondentów poświęca obowiązkom domowym
3-4 godziny dziennie.
Wbrew pozorom, młodzież ma zarówno w tygodniu jak i w weekend sporo czasu dla
siebie. 44% badanych chłopców twierdzi, że posiada ponad 5 godzin wolnego
w ciągu dnia powszedniego. Dla porównania tylko 23% dziewcząt zaznaczyło to samo
wskazanie. 2-3 godziny czasu wolnego może wygospodarować w ciągu dnia powszednie-
go 37% dziewcząt i 28% chłopców.
Natomiast w weekend budżet czasu wolnego znacząco wzrasta. Zarówno chłopcy jak
i dziewczęta deklarują, iż zarówno w sobotę jak i niedzielę mają po 5 godzin czasu
wolnego. Żadna osoba z ogółu badanych nie stwierdziła, że w czasie weekendu ma mniej
niż 2 godziny chwil tylko do swojej dyspozycji. Niestety, zdecydowana większość
gimnazjalistów przyznaje, iż nie bierze udziału w zajęciach dodatkowych (48% chłopców
i 20% dziewcząt). Uczęszczający na zajęcia dodatkowe z szerokiej oferty odpłatnych zajęć
najczęściej wybierają: korepetycje z przedmiotu, kursy językowe, taniec i sport, lekcje
muzyki, naukę gry na gitarze, naukę śpiewu, zajęcia plastyczne.
Telewizja
Telewizja jest jednym z najbardziej popularnych środków masowego przekazu,
a niewątpliwie najbardziej dostępnym. Współcześnie każda rodzina ma w swoim domu
przynajmniej jeden szklany ekran. Telewizja ma także szczególne miejsce w życiu
każdego dziecka, które już niemalże od urodzenia ma z nią kontakt9. Ten środek
masowego przekazu jest szeroko dostępny dla każdej osoby niezależnie od wieku. Dzięki
niemu człowiek może uczestniczyć w wielu wydarzeniach kulturalnych, społecznych
i politycznych. Telewizja stwarza zatem możliwości poznawania świata, uczenia się,
a wykorzystana w sposób racjonalny może zbliżać i integrować rodzinę. Należy jednak
podkreślić, że programy emitowane w telewizji (zarówno filmy jak i reklamy i inne) mogą
być także powodem zaburzenia niektórych funkcji rodziny i rozwoju osobowości
9
A. Andrzejewska, Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Warszawa 2007, s. 11.
142
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
10
B. Matyjas, Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska, Warszawa 2008, s. 94.
11
B. Matyjas, Reklama w życiu codziennym dzieci i młodzieży (w:) M. Wawrzak-Chodaczek, I. Jagoszewska
(red.) Komunikacja wobec wyzwań współczesności. Toruń 2011, s. 92
12
Krasnobród jest miastem położonym w województwie lubelskim, w powiecie zamojskim nad rzeką
Wieprz. Miasteczko liczy 3136 mieszkańców i jest popularnym ośrodkiem uzdrowiskowym, usługowym
oraz turystyczno-wypoczynkowym położonym w Roztoczu Środkowym.
13
Badania przeprowadziła A. Kawka w ramach prowadzonego przeze mnie seminarium nt. „Rodzina wczoraj i dziś”
14
www.tvp.pl/seriale
143
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
wypowiedzi licealistów na temat tego jaki wpływ na ich przemyślenia, zachowania mają
oglądane seriale o rodzinie: „Jeśli oglądam filmy o rodzinach w których panuje spokój
i miła atmosfera to wtedy chce też taki dom w przyszłości sobie stworzyć”, „Serialowi
bohaterowie poprzez swoje zachowania pozwalają mi widzieć inne możliwości
rozwiązywania trudnych sytuacji, a także poprawiać swoje zachowania”, „Naśladuję
humor serialowych bohaterów oraz sposób postępowania w trudnych sytuacjach”, „Dzięki
zachowaniom serialowych bohaterów wiem, że warto jest rozmawiać”.
Młodzież gimnazjalna deklaruje, że spędza przed ekranem telewizora 2-3 godziny,
a 20% ankietowanych poświęca na oglądanie telewizji 0,5-1 godziny. 8% ogółu badanych
stwierdziło, że ogląda telewizję 4-5 godzin, tyle samo osób zaznaczyło odpowiedź „ponad
5 godzin”. Nikt z ankietowanych nie wybrał kategorii „w ogóle nie oglądam telewizji”.
Młodzież zasiada przed telewizorem najczęściej po to, by oglądać seriale (35%) oraz
programy rozrywkowe (32%). Programy informacyjne najchętniej ogląda 13% osób. 11%
spośród ogółu ankietowanych zaznaczyło, że ogląda programy dokumentalne. Natomiast
młodzież nie chętnie ogląda programy edukacyjne (6%).
Współczesna telewizja oferuje bardzo dużo różnego rodzaju programów
telewizyjnych, wśród których młodzież znajduje swoje ulubione. Istnieje wyraźna różnica
między programami oglądanymi przez dziewczęta, a tymi oglądanymi przez chłopców.
Zdecydowana większość dziewcząt lubi oglądać seriale takie, jak: „M jak miłość”,
„Pierwsza miłość”, „Na Wspólnej”, „Julia”. Fascynują je także seriale paradokumentalne,
jak: „Trudne sprawy”, „Dlaczego ja?”, „Pamiętniki z wakacji”. Poza tym, dziewczęta
wybierają programy typu talent show: „X factor”, „Must be the music”, „You can dance”
oraz bardzo popularny wśród dziewcząt „Top model”. Wygraną w tych programach jest
najczęściej jakiś zagraniczny kontrakt lub duża suma pieniędzy. Możliwe, że są one bardzo
popularne wśród dziewcząt, ponieważ pokazują, że każdy może stać się gwiazdą, nawet
zwykły, „szary” człowiek. Natomiast chłopcy chętniej oglądają teleturnieje, typu „Jeden
z dziesięciu”. Młodzi chłopcy lubią oglądać rywalizację między uczestnikami i do samego
końca kibicują swoim ulubieńcom. Poza tym, wybierają programy typowo dla mężczyzn,
czyli: kanały sportowe, programy motoryzacyjne, wędkarskie. Oglądają także seriale
kryminalne, takie jak: „W-11 wydział śledczy” i „Detektywi”. Chłopcom podobają się
te seriale, ponieważ jest w nich bardzo dużo akcji, scen z pościgami i strzelaniem.
Jednakże zdecydowana większość młodzieży, mając możliwość wyboru między
czasem spędzonym przed telewizorem a komputerem, wybierze komputer, najlepiej
z łączem internetowym (78%).
Komputer i Internet
W dzisiejszych czasach komputer zajmuje bardzo ważne miejsce w pokoju dziecka. Od kiedy
w komputerach, a teraz nawet w telefonach majmy dostęp do Internetu, czas wolny dzieci
i młodzieży został podporządkowany temu urządzeniu. Coraz częściej dzieci i młodzież
144
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
− Komputer, jako przytulne kino domowe – telewizor został zastąpiony przez dzieci
i młodzież komputerem i to na nim oglądane są wszystkie filmy. Młodzież wymienia się
filmami, często też spotyka się, robiąc sobie seanse filmowe. Jest to jedna z okazji, kiedy
młodzi mogą się spotkać i porozmawiać. Poza tym, w Internecie jest wiele stron, które
umożliwiają użytkownikom oglądanie filmów krótko po ich premierze. Młodzież może
obejrzeć wiele nowych filmów w ogóle nie ruszając się z domu.
− Komputer, jako gigantyczny zbiór danych – Internet jest bazą masy danych, które nie
zawsze są legalne. Szczególnie chętnie ściąganymi plikami przez młodzież i dzieci są
pliki z muzyką, filmami. Pliki te są masowo, nierzadko codzienni, pobierane na
komputer i przeważnie zajmują dużą część miejsca na dysku.
Oczywiście korzystanie z komputera i Internetu niesie za sobą dużo korzyści dla
dzieci i młodzieży. Jest to możliwe tylko wtedy, kiedy rodzic jest obecny przy dziecku
18
i kontroluje to, czym się zajmuje i jakie strony odwiedza jego dziecko .
Oprócz niewątpliwych pozytywnych stron komputera i Internetu, należy stwierdzić,
że korzystanie z komputera i Internetu ma także negatywne strony.
P. Aftab uważa, że jest kilka podstawowych typów zagrożeń, na które narażone są
dzieci w Internecie19:
1. Mogą mieć dostęp do informacji, których dzieci i młodzież nie powinna być
odbiorcami. Chodzi m.in. o pornografię, przemoc, oszustwa, nietolerancję.
2. Mogą odwiedzać strony, które oferują przedmioty i usługi nie bezpieczne dla
młodych ludzi. W Internecie jest wiele stron informujących, jak skonstruować
bombę, a także takie, które oferują używki czy reklamują hazard.
3. Mogą być nękane przez osoby wulgarne, które mogą obrażać i grozić.
4. Mogą, często nieświadomie, przekazać poufne, osobiste informacje przez
wypełnienie formularzy czy udział w konkursach.
5. Mogą zostać oszukane, gdy coś kupują w Internecie.
6. Mogą zostać uwiedzieni przez osoby, które mają wobec nich złe zamiary.
Wydawałoby się, że Internet sprawił, że nasze życie stało się prostsze i mamy teraz
więcej czasu. Nic bardziej mylnego. Spędzanie wielu godzin przed ekranem komputera
sprawia, że brakuje czasu na naukę, aktywne spędzenie czasu wolnego, spotkania
z przyjaciółmi. Uzależnienie od Internetu to „rodzaj nałogu polegający na ciągłym
spędzaniu czasu na kontaktach z komputerem, a zwłaszcza z siecią charakteryzujący się
wewnętrznym przymusem „bycia w sieci” osoby uzależnionej. To przymusowe
zachowanie, które kompletnie dominuje nad życiem uzależnionej osoby.”20
Badani gimnazjaliści w większości korzystają z komputera i Internetu średnio 2-3
godziny w ciągu dnia (35%). 26% ogółu badanych korzysta z komputera ponad 5 godzin
dziennie. Natomiast 10 osób odpowiedziało, że używa komputera jedynie 0,5-1 godzinę
18
B. Danowski, A. Krupińska Dziecko w sieci, Gliwice 2007, s. 29.
19
P. Aftab, Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Warszawa 2003, s. 84.
20
www. helpline.org.pl
146
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
w ciągu dnia. Nikt z ankietowanych nie wybrał kategorii „nie korzystam z komputera
i Internetu”. Warto zaznaczyć, iż 55% młodzieży uważa, że nie spędza zbyt dużo czasu
przed komputerem, a 51% spośród ogółu badanych nie zgadza się ze stwierdzeniem,
że komputer i telewizor to „złodzieje czasu”. Jednakże aż 70% młodych ludzi zna
negatywne skutki oddziaływania mass mediów. Wymieniają najczęściej: wzrost zachowań
agresywnych (14%), uzależnienie (30%), osłabienie koncentracji (11%), znieczulica
społeczna/brak empatii (7%), inne problemy zdrowotne (16%).
Młodzież w sieci najczęściej gra (68%); dziewczęta wybierają gry, w których ważna
jest moda – jak gra „Modnisia”. Poza tym lubią kierować życiem Simsów. Wybierają także
klasyczne gry, takie jak, np. Mario. Natomiast chłopców fascynują gry, w których się
strzela, zabija. Trzeba także zaznaczyć, że bardzo dużo gimnazjalistów nie potrafiło
określić swojej ulubionej gry), ogląda filmy (52%), rozmawia ze znajomymi (93%), lubi
być na bieżąco z aktualnymi wiadomościami (51%).
Konkluzja
Z przykrością należy stwierdzić, że w dzisiejszych czasach coraz trudniej jest formować
odpowiednie przyzwyczajenia spędzania wolnego czasu. Rodzice cały czas za czymś
gonią, zabiegają o wyższą pozycję społeczną. Pracują coraz więcej i często, niestety, mają
coraz mniej czasu dla dzieci lub są zbyt zmęczeni by poświęcić im uwagę. Dzieci, których
rodzice nie ingerują w czas wolny pociech, same go sobie organizują. W takich rodzinach
przeważnie jest tak, że rodzic nie wie, co robi jego dziecko, z kim się spotyka. Stwarza to
okazje do realizacji patologicznych wzorów spędzania wolnych chwil. Wzór patologiczny
oraz ludyczno – towarzyski uchodzą w literaturze przedmiotu za takie, do których nie
potrzebne jest żadne szczególne przygotowanie, a formy uczestnictwa i ekspresji
w przeciwieństwie do pozostałych wzorów (intelektualny, społeczny, artystyczny,
techniczny, sportowy, turystyczny, uczestnictwa w kulturze21) mają raczej charakter
konsumpcyjny i bierny. Są to wzory o dużym stopniu powszechności, lecz najmniej
sprzyjają rozwojowi osobowości, przy czym wzór ludyczno – towarzyski nie jest sam
w sobie wzorem społecznie patologicznym. Stwarza jednak, przy sprzyjających
okolicznościach i niewyrobionej, odporności duże możliwości przerodzenia się
w patologię22. Negatywne konsekwencje spędzania czasu wolnego są najbardziej
widoczne na przykładzie młodzieży z rodzin bezrobotnych rodziców, u których brak
pieniędzy rodzi frustrację, apatię, poczucie bezsensu jakichkolwiek działań. Występują
u nich liczne, niezaspokojone potrzeby, które są wywołane brakiem funduszy. Dodatkowo,
brak umiejętności wykorzystania wolnego czasu, jak również brak możliwości jego
wykorzystania, prowadzą do spędzania go w sposób przypadkowy. Podejmowanym
działaniom, zmierzającym do zabicia nudy, towarzyszą często zachowania patologiczne,
21
K. Przecławski, Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce, Warszawa 1978, s. 56.
22
B. Chmielewska, Czas wolny ucznia i jego wykorzystanie, Zielona Góra 2000, s. 122.
147
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
Bibliografia
Aftab P., Internet a dzieci. Uzależnienia i inne niebezpieczeństwa, Wydawnictwo Prószyński i S-ka, Warszawa
2003, s. 84.
Andrzejewska A., Magia szklanego ekranu. Zagrożenia płynące z telewizji, Wydawnictwo Fraszka Edukacyjna
Warszawa 2007, s. 11.
Chmielewska B., Czas wolny ucznia i jego wykorzystanie, WSP, Zielona Góra 2000, s. 122.
Danowski B., Krupińska A., (red.) Dziecko w sieci, Wydawnictwo Helion, Gliwice 2007, s. 29.
Feibel t., Zabójca w dziecinnym pokoju. Przemoc i gry komputerowe, Wydawnictwo PAX Warszawa 2006, s. 51.
Izdebska J., Dzieciństwo „medialne” współczesnych dzieci – teoretyczne i metodologiczne przesłanki badań.
[w:] Dziecko w świecie wiedzy, informacji i komunikacji, (red.) S. Juszczyk, I. Polewczyk, Wydawnictwo
Adam Marszałek. Toruń 2006, s. 168.
Kawka A., Obraz rodziny w oczach dorastającej młodzieży z Zespołu Szkół Ogólnokształcących im. Jana
Pawła II w Krasnobrodzie, Kielce 2012, niepublikowana praca dyplomowa.
Kowalik M., Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym gimnazjalistów z Zespołu Placówek
Oświatowych nr 1 w Staszowie, Kielce 2012, niepublikowana praca dyplomowa.
Matyjas B., Dzieciństwo w kryzysie. Etiologia zjawiska. Wydaqwnictwo Żak, Warszawa 2008, s. 92.
Matyjas B., Reklama w życiu codziennym dzieci i młodzież [w:] Komunikacja wobec wyzwań współczesności, (red.)
M. Wawrzak-Chodaczek, I. Jagoszewska, Wydawnictwo Adam Marszałek, Toruń 2011, s. 92.
Muszyński W., Syndrom braku czasu we współczesnym świecie [w:] Nowy, wspaniały świat. Moda,
konsumpcja i rozrywka jako nowe style życia, (red.) W. Muszyńskiego, Wydawnictwo Adam Marszałek,
Toruń 2009, s. 15
Orłowska M., Przymus bezczynności, PWN, Warszawa 2007, s. 302.
Przecławski K., Czas wolny dzieci i młodzieży w Polsce. CRZZ. Warszawa 1978, s. 56.
Róziewicz G., Dzieci sieci - specyfika pokolenia, „Problemy Opiekuńczo-Wychowawcze”, 2011, nr 1, s. 12.
Wujek T., Czas wolny dzieci i młodzieży szkolnej w środowisku wielkomiejskim, „Kwartalnik Pedagogiczny”,
1964, nr 2, s. 35.
www. helpline.org.pl.
www.tvp.pl/seriale.
23
M. Orłowska, Przymus bezczynności, Warszawa 2007, s. 302.
148
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Dr Patrycja Hanyga-Janczak
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Streszczenie
Środki masowego przekazu są aktualnie głównym źródłem informacji, likwidują problem czasu i
przestrzeni, a także stwarzają doskonałe możliwości samoedukacji. Bardzo często są narzędziami,
dzięki którym jednostka poznaje rzeczywistość i kształtuje swój intelekt. W dzisiejszych czasach
komputer i telewizor są głównymi środkami wykorzystywanymi przez młodzież do
organizowania sobie czasu wolnego. Poza aspektami pozytywnymi, wymienionymi powyżej,
korzystanie z nich ma także wymiar negatywny, gdyż ich oddziaływanie wiąże się
z faktem, że młodzież korzysta z czasu wolnego w sposób bierny, często zapominając
o aktywnym wypoczynku, zdrowiu psychicznym i rozwoju intelektualnym.
Słowa kluczowe: mass media, czas wolny.
Abstract
The media are currently the main source of information, eliminate the problem of time and
space, and also provide excellent opportunities samoedukacji. They are often the tools by which
an entity recognizes the reality and develops his intellect. Nowadays, computer and television
are the main means used by youth to organize the free time. In addition to the positive aspects
mentioned above, the use of them also have negative dimension, since their effect due to the
fact that young people use the free time in a passive way, often forgetting about active
relaxation, mental health and intellectual development.
Keywords: maas media, free time.
149
Patrycja Hanyga-Janczak. Miejsce środków masowego przekazu w czasie wolnym młodzieży gimnazjalnej.
150
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Małgorzata Wolska-Długosz
SZANSE I INSPIRACJE
W KSZTAŁTOWANIU SIĘ
ASPIRACJI ŻYCIOWYCH STUDENTÓW W DOBIE
GLOBALIZACJI
Wprowadzenie
Życie współczesnej młodzieży w ogromnej części kształtowane jest przez procesy jakie
przyniosła ze sobą globalizacja. To ona dyktuje zachowania całego społeczeństwa
poczynając od dzieci, a kończąc na osobach uwikłanych w różnego rodzaju procesy
gospodarcze i społeczne. Rządzi systemem edukacji oraz rynkiem pracy, a więc aspektami
odgrywającymi kluczową rolę w życiu każdego młodego człowieka. Wpłynęła także na
przemiany w tak wydawałoby się fundamentalnej grupie społecznej, jaką jest rodzina.
Z globalizacją wiąże się przede wszystkim szybki postęp technologiczny dający nowe
możliwości. Nieograniczony dostęp do Internetu daje możliwość szybkiego upowszech-
niania informacji, zarówno tych negatywnych jak i pozytywnych. Pomaga uczniom
w zdobywaniu wiedzy i rozwijaniu zdolności. Stwarza również możliwość korzystania
z kształcenia na odległość oraz komunikowania się z wieloma interesującymi
osobowościami na całym świecie1. J. Naisbitt twierdzi, iż społeczeństwo globalne jest
przede wszystkim społeczeństwem informacyjnym, w którym największą rolę odgrywa
posiadane wykształcenie i kwalifikacje. Znaczenia nabierają również trzy typy
umiejętności:
1
J. Kuźma, Jutra w czasach globalizacji – szanse i problemy, [w:] Nauczyciel w nowej rzeczywistości
edukacyjnej, red. W. Kojsa, Wyd. Uniwersytet Śląski, Cieszyn 2004, s. 27-36.
151
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
2
M. Niezgoda, Edukacja w społeczeństwie wiedzy, czyli o zmienionych warunkach działania szkoły, [w:] Edukacja
w cywilizacji XXI wieku, red. A. Buchner-Jeziorska, M. Sroczyńska, Wyd. WSU, Kielce 2005, s. 29.
3
J. Koch, Społeczeństwo oparte na wiedzy – wyzwania dla Polski, http://www.wctt.pl/site_media/upload-
/downloads/aHRydC0yMDA/htrt-2009-iv.pdf, data dostępu: 2 kwietnia 2013
4
Alicja Szerląg, Edukacja dla przedsiębiorczości w gospodarce i społeczeństwie opartych na wiedzy.
Edukacja – wiedza: kapitał dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego- materiały eduka-
cyjne z Konferencji „Jeleń Nie Leń – zmień swój region, 19 IV 2013 Pakoszów http://jeleniagora.owes.pl-
/aktualnosci/materialy-edukacyjne-z-konferencji-jelen-nie-len-z/
152
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
5
Alicja Szerląg, Edukacja dla przedsiębiorczości w gospodarce i społeczeństwie opartych na wiedzy. Edukacja –
wiedza: kapitał dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego- materiały edukacyjne z Konferencji
„ Jeleń Nie Leń – zmień swój region, 19 IV 2013 Pakoszów http://jelenia-gora.owes.pl/aktualnosci/materialy-
edukacyjne-z-konferencji-jelen-nie-len-z/ za M. Nowina-Konopka, Istota i rozwój społeczeństwa informa-
cyjnego, (w:) Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój, wyzwania, T. Białobocki, J. Moroz, M. Nowina-
Konopka, L.W. Zacher, red., Warszawa 2006, s. 21-23
153
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
6
M. Wolska-Długosz, Aspiracje edukacyjne i zawodowe licealistów pochodzących z rodzin dotkniętych
bezrobociem, Wyd. UJK, Kielce 2012, s. 9.
7
A.M. de Tchorzewski, Globalizacja jako źródło przesileń w edukacji, [w:] Edukacyjne problemy czasu
globalizacji w dialogu i perspektywie, red. A. Karpińska, Wyd. Trans Humana, Białystok 2003, s. 31-35.
154
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
%
70 Stacjonarne
Niestacjonarne
60
50
40
30
20
10
0
Jestem Jestem Nie mam zdania
zwolennikiem przeciwnikiem
155
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
Stacjonarne
Niestacjonarne
70
60
50
40
30
20
10
0
A B C D E F
A – Rodzice.
B – Rodzeństwo.
C – Koleżanki i koledzy.
D – Nauczyciele.
E – Środki masowego przekazu.
F – Zainteresowania, pasje.
Wykres 2. Osoby i czynniki, które przyczyniły się do wyboru uczelni
i kierunku studiów – rozkład procentowy pierwszego wyboru.
Źródło: badania własne.
ukończenie studiów nie jest gwarantem utrzymania zdobytej już pracy. Dlatego też
pomimo tego, że podjęli zatrudnienie, widzą konieczność dokształcania bądź
przekwalifikowań. Dzisiejszy rynek pracy jest bowiem bardzo wymagający, a zachodzące
na świecie zmiany wymagają ciągłego poszerzania wiedzy.
Wybór odpowiedniej szkoły jest kluczem do uzyskania sukcesu w przyszłym życiu.
Dzięki niej nabywamy konkretnych umiejętności niezbędnych do wykonywania
wymarzonego zawodu. Szkoły średnie oraz uczelnie na najwyższym poziomie
przygotowują młodych ludzi do wejścia na rynek pracy i aktywnego poruszania się w nim.
Na początku kariery zawodowej najważniejsze jest jak najlepsze zaprezentowanie siebie
przed pracodawcą. Pierwsze wrażenie bowiem jest najsilniejsze i często rzutuje na
całokształt dalszej pracy zawodowej. Ważnym aspektem jest zatem umiejętność pisania
życiorysu i listu motywacyjnego oraz osobiste zaprezentowanie siebie przed pracodawcą
podczas indywidualnej rozmowy kwalifikacyjnej. Z przeprowadzonych badań wynika, iż
respondenci dokonywali do tej pory trafnych wyborów szkół, bowiem nabyli w nich
wymienione już umiejętności. Prawie połowa studentów zdecydowanie potwierdziła, iż
posiada umiejętność pisania CV. Podobna liczba badanych (48,9%) uważa, że potrafi
napisać życiorys jednak nie jest do końca o tym przekonana. Podobnie sytuacja wygląda
w przypadku umiejętności prowadzenia konwersacji i odpowiedniego zaprezentowania się
przed pracodawcą. Jednak w tym przypadku respondenci zakładają z pewnym
prawdopodobieństwem, że potrafią przeprowadzić rozmowę kwalifikacyjną z pozytywnym
skutkiem. Jedynie 14,8% z nich jest pewnych swoich umiejętności w tym zakresie.
Z uzyskanych odpowiedzi można wywnioskować, iż młodzież w dzisiejszych czasach
znacznie pewniej czuje się w pośrednim kontakcie z pracodawcą. Być może szkoły kładą
zbyt mały nacisk na wypracowanie umiejętności prawidłowego bezpośredniego kontaktu
z drugim człowiekiem. Co więcej, postęp globalizacyjny dając możliwości
nieograniczonego pośredniego kontaktu z drugim człowiekiem, pozbawił młodzież
konieczności kontaktu osobistego. Coraz częściej młodzi w kontakcie z drugim
człowiekiem czują się nieswojo, są skrępowani i zawstydzeni. Współczesność jednak,
przez swoje wysokie oczekiwania, inspiruje społeczeństwo do zmiany tej postawy. Nowe
metody nauczania kształcą bowiem ludzi zaradnych, odważnych i otwartych na świat. Jest
zatem nadzieja, że za kilka lat wyniki podobnych badań będą jeszcze bardziej
optymistyczne niż obecnie.
Już na etapie liceum, a nawet gimnazjum, konieczne jest podjęcie decyzji dotyczącej
przyszłego zawodu. W obecnych czasach największym zainteresowaniem cieszą się
zawody wymagające wyższego humanistycznego wykształcenia: nauczyciele, prawnicy.
Znacznie rzadziej wybierane są zawody wymagające umiejętności matematycznych, nawet
w niewielkim stopniu. Inżynierowie, ekonomiści czy bankowcy są zatem pracownikami
poszukiwanymi na rynku pracy. Młodzi o wiele pewniej czują się w zawodach
humanistycznych, ścisłe traktują natomiast jako zło konieczne. Wybierając zawód
w pierwszej kolejności kierują się własnymi zainteresowaniami, nie chcą wykonywać
pracy, która ich nie interesuje, bądź też może sprawiać im trudności, nawet jeśli będzie
158
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
8
M. Piorunek, Dziecko w relacjach ze światem zawodowym, Wyd. Eruditus, Poznań 1996, s. 22.
159
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
Stacjonarne
Niestacjonarne
50
45
40
35
30
25
20
15
10
5
0
A B C D E F G H I J K L M N O
Decydujący wpływ na wybór zawodu, jakiego dokonali studenci UJK, były ich
zainteresowania i pasje. Takiej odpowiedzi udzieliło ponad 52% studentów. Drugą
przyczyną powodującą wybór tego, a nie innego, zawodu dla obu grup ankietowanych była
chęć niesienia pomocy innym ludziom. Dopiero na trzecim miejscu respondenci wymienili
prestiż zawodu, jako ten który wpłynął na ich decyzję. Bardzo niewielki wpływ na wybór
zawodu miała możliwość zrobienia kariery i wysokość zarobków. W analizie tych
odpowiedzi zaskakujące jest to, iż badani nie wymienili na pierwszych miejscach ani
prestiżu zawodowego, ani zarobków oraz chęci zrobienia kariery jako czynników
decydujących o wyborze zawodu. Dokonując wyborów kierują się natomiast
zainteresowaniami i pasjami, co może wpłynąć pozytywnie na wykształcenie przez
uczelnie ludzi z pasją i chęcią do pracy w zawodach, które będą przynosiły satysfakcję dla
160
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
nich i dla społeczeństwa. Jest to aspekt niezwykle ważny w czasach, kiedy młodym
społeczeństwem kieruje chęć zysku i zdobycie sukcesu.
Negatywne aspekty dzisiejszych czasów: wszechobecne bezrobocie, wygórowane
oczekiwania stawiane przez rynek pracy oraz kształcenie zbyt dużej ilości humanistów
powodują, iż młodym ludziom coraz trudniej jest znaleźć pracę w wymarzonym zawodzie.
Należy zatem podjąć wszelkie wysiłki aby zwiększyć swoje szanse na rynku pracy. Istnieje
bowiem szereg czynników, które w istotny sposób zwiększają te szanse.
Rozpatrując wyniki zestawionych badań można zauważyć niepokojący fakt, iż
studenci najczęściej wymieniają znajomości i protekcję jako czynniki decydujące
o znalezieniu pracy po ukończeniu studiów. Niestety, w dzisiejszych czasach jest to
zjawisko powszechne i coraz częściej młodzi ludzie się z nim spotykają. Często jest też
tak, że dobrej pracy nie zdobywa osoba pozytywnie odbierana przez uczelnię,
z wyróżnieniem na dyplomie, lecz osoba z niewielką wiedzą ale mająca świadomość, iż
ma wpływowych znajomych, mogących szybko pomóc w poszukaniu dobrej posady.
Niestety jest to czynnik, który powoduje, iż wykształcenie i zdobyta wiedza plasują się
dopiero na drugim miejscu. Osoby protegowane często nie są pytane przez pracodawcę
o wykształcenie, zdobytą wiedzę. Nie muszą również przedstawiać swoich dobrych stron
pracodawcy, ponieważ nie mają one w takim wypadku żadnego znaczenia.
Znajomości i protekcje na rynku pracy, decydujące o otrzymaniu zatrudnienia,
powodują, że młodzież nie ma motywacji do podejmowania studiów, do uzyskiwania jak
najlepszych rezultatów i poszerzania wiedzy. Wykształcenie bowiem nie daje im gwarancji
otrzymania stanowiska zgodnego z ich kwalifikacjami. Z drugiej jednak strony podejmując
studia wyższe młodzi liczą na to, że będą pracować w wyuczonym zawodzie. Jedynie
niecałe 15% respondentów traktuje studia jako element podnoszący ich szanse na rynku
pracy, bądź zwyczajnie konieczny, aby wykonywać jakikolwiek zawód. Dyplom wyższej
uczelni stanowi dla nich dodatek lub ochronę przed bezrobociem. Większość studentów
bowiem obawia się tego, że nie znajdzie pracy po ukończeniu studiów. Pewnych
zatrudnienia jest jedynie 4% badanych studentów. Lęk przed bezrobociem jest jak
najbardziej uzasadniony, gdyż jak podają źródła bezrobocie dotyka głównie ludzi młodych
w wieku 25-34 lata9, czyli tuż po ukończeniu studiów. Wśród osób bezrobotnych w Polsce
nadal wzrasta liczba kobiet w wieku aktywnego rodzicielstwa (25-35 lat), zwłaszcza
posiadających rodzinę. Często posiadanie dzieci i sprawowanie nad nimi opieki zniechęca
pracodawców do ich zatrudnienia10.
W obliczu zagrożenia bezrobociem, bądź też doświadczywszy bezrobocia po
ukończeniu studiów, młodzi ludzie są zdesperowani do podjęcia jakiejkolwiek pracy na
warunkach wyznaczonych przez potencjalnego pracodawcę. Dlatego też nieliczni studenci,
mniej pewni swoich szans na rynku pracy, byliby skłonni zgodzić się na tzw. pracę na
czarno. W grę wchodziłaby również umowa o dzieło lub praca na zlecenie. Większość
9
http://www.stat.gov.pl/dane_spol-gosp/praca_ludnosc/kwart_inf_ryn_pracy/2005/I/tab3.pdf
10
M. Balicka, Udręka zbędnych rąk, „Polityka” 2000, nr 46.
161
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
11
H. Marzec, Bezrobocie jako czynnik kryzysowy we współczesnej rodzinie polskiej [w:] Problemy
współczesnej rodziny w Polsce, red. H. Cudak, Wyd. WSP, Piotrków Trybunalski 1998, s. 242-243.
162
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
spełnić. Najważniejszą decyzją jest określenie swojej sytuacji rodzinnej oraz ściśle
związane z nią zamierzenia dotyczące utrzymania się. Większość studentów w obecnych
czasach marzy o założeniu rodziny, o kochającej drugiej połowie i dzieciach. Niewiele
ponad 5% zamierza wyjść za mąż/ożenić się, ale nie chce mięć dzieci. Najmniejszy
odsetek badanych przyznaje, iż planuje samotnie spędzić życie bądź też żyć w tzw.
wolnym związku. Postępujące w ostatnich latach przemiany kulturowe, prądy globalizacji,
dominacja sfery ekonomicznej nad wartościami humanistycznymi, spowodowały
wykreowanie określonych modeli funkcjonowania w społeczeństwie, ludzi silnych,
skutecznych w działaniu, częściowo lub całkiem zmarginalizowanych. Skutkiem tego są
przeobrażenia w rodzinie polskiej. Miejsce rodzin tradycyjnych zajęły rodziny
współczesne, a więc: małe, najczęściej dwupokoleniowe z małą liczbą dzieci12.
Współczesność to także coraz niższy wskaźnik zawierania małżeństw, spadek urodzeń
dzieci oraz zwiększona liczba rozwodów13. Nie można zapomnieć także, iż coraz więcej
młodych ludzi rezygnuje z założenia rodziny i decyduje się na samotne życie. Obawiają się
oni odpowiedzialności za drugiego człowieka oraz zbyt dużych kosztów utrzymania
rodziny. Dlatego tak krzepiący jest fakt, że młodzi studenci biorący udział w badaniu
pragną zakładać rodziny, opiekować się dziećmi i prowadzić ustabilizowane życie. Nie
oznacza to jednak, że decydują się oni tylko i wyłącznie na pracę w domu, gdyż ponad
95% respondentów chce utrzymywać się samodzielnie i rozwijać zawodowo. Nie chcą być
utrzymywani przez współmałżonka czy dofinansowywani przez rodziców.
Planowanie życia osobistego, to nie tylko deklaracje dotyczące sytuacji rodzinnej.
Realizowanie marzeń o szczęśliwym życiu wymaga od młodzieży podejmowania wielu
drobnych decyzji wspólnie składających się na całość życia każdego człowieka w
przyszłości. Warto odpowiedzieć sobie na pytania: jak chcemy, aby wyglądało nasze życie
za 10 lat?, gdzie będziemy mieszkać?, jak będziemy spędzać swój czas wolny, jakimi
dobrami materialnymi będziemy mogli się pochwalić? Choć wydają się być to tylko
marzenia, to już podejmowane działania w kierunku ich realizacji nabierają realnej
wartości. Sprzyja temu współczesność, która aspiruje młodych do działania oraz pokazuje,
że wszystko jest możliwe, jeśli tylko czegoś chcemy i potrafimy do tego dążyć.
Młodzi zapytani o swoje marzenia i plany na przyszłość, wykazują się niezwykłą
odpowiedzialnością i dojrzałością osobistą. Określając swoje miejsce zamieszkania za 10
lat brali pod uwagę przede wszystkim dobro swojej rodziny i ich wygodę. Większość
zdecydowała się bowiem na zamieszkanie w średnim mieście lub na wsi, gdzie najlepiej
jest wychowywać dzieci z dala od zgiełku wielkiego miasta. Tym samych chcieliby, aby
miejsce ich pracy znajdowało się w miejscowości, w której zdecydowali się zamieszkać.
Pozostali gotowi są dojeżdżać do pracy w granicach 10-25 km, jednak nie dalej niż 50 km.
Z drugiej jednak strony zdają sobie sprawę, iż najłatwiej jest znaleźć pracę w dużym
mieście. Łatwiej również o przekwalifikowanie i zmianę zatrudnienia.
12
Z. Tyszka, Rodzina we współczesnym świecie, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2002, s. 20.
13
Raport o sytuacji polskich rodzin, Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny, Kancelaria Prezesa Rady Mini-
strów. Biuro PRdSR, Warszawa 1998, s. 34.
163
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
% 50
Stacjonarne
45
Niestacjonarne
40
35
30
25
20
15
10
0
1 2 3 4 5 6 7 8 9
164
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
z ogrodem lub mieszkanie. Pozostałe dobra materialne, takie jak samochód, itp.
Są w dalszej kolejności na liście oczekiwanych dóbr materialnych.
Rozpatrując powyższe oczekiwania i marzenia młodych ludzi, można bez trudu określić
ich pogląd na świat i preferowane wartości, którymi się kierują. Dla większości młodzieży
największą wartość prezentuje udane życie rodzinne oraz posiadanie dzieci. Ważne są również
miłość i przyjaźń. Wartości te, podbudowane ciekawą pracą, zgodną z kwalifikacjami,
stanowią dla młodych podstawę szczęśliwego życia. Badania pokazują, iż współczesna
młodzież o wiele wyżej w hierarchii stawia wykształcenie niż zdobycie majątku czy
osiągnięcie wysokiej pozycji społecznej. Budujący wydaje się być fakt, iż dzisiejsza młodzież
w swoim życiu kieruje się takimi wartościami, jak udane życie rodzinne i miłość, odrzucając
chęć zdobycia majątku i życie pełne rozrywek. Świadczy to o dużej dojrzałości młodzieży.
Wartości stanowią sens, sposób myślenia o świecie i funkcjonowania w nim. Dla wielu
ludzi słowo wartość kojarzy się z pewnym drogowskazem, którym w życiu należy się
kierować. Jest często abstrakcyjnym pojęciem, mówiącym o tym, co się uważa za dobre,
słuszne, ogólnie pożądane i stanowiące podstawę oceny społecznych działań, kształtującą
wybory człowieka. Pojęcie wartości utożsamiane jest z tym, co cenne, odpowiadające
wysokim wymaganiom, godne pożądania. Poznanie hierarchii wartości współczesnej
młodzieży umożliwia przede wszystkim lepszą orientację w stanie świadomości młodzieży.
Pozwala lepiej zrozumieć jej cele i dążenia dziewcząt, i chłopców. Ułatwia analizę potrzeb
życiowych młodych. Służy także przewidywaniu dalszych dążeń i zachowań młodego
pokolenia, co ma niebagatelne znaczenie dla prognozowania rozwoju społecznego14.
Wartości są bardzo ważnym aspektem życia każdego człowieka. Należy je
odpowiednio dobierać i kierować się nimi w życiu, nie tylko osobistym, ale i zawodowym.
Obecnie najbardziej cenione w pracy jest rzetelne wykonywanie zawodu i powierzonych
zadań. Oddany pracownik stanowi największą wartość dla pracodawcy i jest ciągle
poszukiwany na rynku pracy. Młodzi cenią również zaradność życiową, będącą
w dzisiejszych czasach podstawą sukcesu zawodowego. Aby zaistnieć w świeci
globalnych przemian młodzież powinna odznaczać się szeregiem wartości moralnych,
które ułatwią jej start w życie zawodowe i osobiste. Studenci uważają, iż bez silnego
charakteru i poczucia własnej wartości, w dzisiej-szych czasach nie da się osiągnąć
niczego znaczącego. Z drugiej jednak strony uniwersalną wartością cenioną zarówno
kiedyś jak i obecnie jest uczciwość, którą każdy człowiek powinien kierować się w życiu.
Analizując odpowiedzi respondentów można zauważyć, iż badana grupa należy do ludzi
ambitnych, z silnymi charakterami i poczuciem własnej godności. Takie cechy
charakterysty-czne są dla dzisiejszego pokolenia egzystującego we współczesnym świecie.
Aby zaistnieć, należy być: silnym człowiek, przedsiębiorczym, kreatywnym,
ambitnym, mającym poczucie własnej godności. Te cechy są najczęściej promowane w
mediach, a młodzież się z nimi utożsamia wychodząc z założenia, że jeśli taka/ taki nie
będę, wypadnę z "machiny postępu".
14
M.J. Szymański, W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Polsce, Wyd. Akademia Pedagogi-
czna, Kraków 2004, s. 115-116.
165
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
Podsumowanie
Globalizacja i idące za nią zmiany są wizytówką dzisiejszych czasów. Choć nie wszyscy
potrafią się w nich odnaleźć i zrozumieć szybko idący postęp naukowy,
i techniczny, niepodważalny jest fakt, że dzisiejszy świat motywuje do działania oraz
inspiruje młodzież do podejmowania odważnych decyzji. Daje szanse na lepsze życie
stawiając społeczeństwu wysokie wymagania. Oferuje jednocześnie szereg możliwości na
rozwijanie swoich umiejętności oraz podnoszenie poczucia własnej wartości. Dzieje się tak
dzięki rozbudowanej sieci komunikacyjnej i szyb-kiej wymianie informacji oraz wielu
innych udogodnieniach. Młodzi ludzie wykorzystują szanse, jakie daje im globalizacja.
Dokonują wyborów, dotyczących ich przyszłego życia, już pod koniec gimnazjum oraz w
czasie nauki w liceum. Kierują się przede wszystkim własnym dobrem, swoimi
zainteresowaniami i pasja-mi. W swoich decyzjach wykazują się również niebywałą
dojrzałością, gdyż dokonując wyboru, biorą pod uwagę przede wszystkim swoją
przyszłość. Wybierając szkołę skupiają się na umiejętnościach, jakie mogą w niej nabyć.
Decydując się na zawód biorą pod uwagę nie tylko zapotrzebowanie na rynku pracy, ale
również własne zadowolenie, poważanie społeczne oraz możliwość utrzymania rodziny na
odpowiednio wysokim poziomie. Szczegółowo planują każdy aspekt swojego życia, nawet
z wyprzedzeniem o 10 lat. Planują sytuację rodzinną, miejsce zamieszkania, miejsce pracy,
a nawet dobra materialne, jakie chcieliby posiadać. Pomimo pędu ku sukcesowi i odwagi
do podejmowania ryzyka, młodzi ludzie kierują się w życiu własnymi zasadami, i
wartościami, którymi nie jest w stanie zachwiać nawet współczesny świat. Na pierwszym
miejscu stawiają rodzinę i jej dobro. Ważna jest również miłość i przyjaźń, a więc wartości
wyższe. W życiu zawodowym cenią natomiast zaradność, rzetelność i uczciwość. Młodzi
ludzie wykorzystują w życiu możliwość, jakie daje im globalizacja, pozostając
jednocześnie wiernymi swoim zasadom i wartościom, którymi się kierują.
Bibliografia
Balicka M., Udręka zbędnych rąk, „Polityka” 2000, nr 46.
Koch J., Społeczeństwo oparte na wiedzy – wyzwania dla Polski, http://www.wctt.pl/site_media/-
upload/downloads/aHRydC0yMDA/htrt-2009-iv.pdf, data dostępu: 2 kwietnia 2013.
Kuźma J., Szkoła jutra w czasach globalizacji – szanse i problemy, [w:] Nauczyciel w nowej rzeczywistości
edukacyjne, red. W. Kojsa, Uniwersytet Śląski, Cieszyn 2004.
Marzec H., Bezrobocie jako czynnik kryzysowy we współczesnej rodzinie polskiej [w:] Problemy współczesnej
rodziny w Polsce, red. H. Cudak, Wyd. WSP, Piotrków Trybunalski 1998.
Niezgoda M., Edukacja w społeczeństwie wiedzy, czyli o zmienionych warunkach działania szkoły, [w:]
Edukacja w cywilizacji XXI wieku, (red.) A. Buchner-Jeziorska, M. Sroczyńska, Wyd. WSU, Kielce 2005.
Nowina-Konopka M., Istota i rozwój społeczeństwa informacyjnego [w:] Społeczeństwo informacyjne. Istota, rozwój,
wyzwania, T. Białobocki, J. Moroz, M. Nowina-Konopka, L.W. Zacher, red., Warszawa 2006.
Piorunek M., Dziecko w relacjach ze światem zawodowym, Wyd. Eruditus, Poznań 1996.
Raport o sytuacji polskich rodzin, Pełnomocnik Rządu do Spraw Rodziny, Kancelaria Prezesa Rady Ministrów.
Biuro PRdSR, Warszawa 1998.
Szerląg A., Edukacja dla przedsiębiorczości w gospodarce i społeczeństwie opartych na wiedzy. Edukacja –
wiedza: kapitał dla zrównoważonego rozwoju gospodarczego i społecznego – materiały edukacyjne
z Konferencji „Jeleń Nie Leń – zmień swój region”, 19 IV 2013 Pakoszów http://jeleniagora.owes.pl-
/aktualnosci/materialy-edukacyjne-z-konferencji-jelen-nie-len-z/
166
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Szymański M.J., W poszukiwaniu drogi. Szanse i problemy edukacji w Polsce, Wyd. Akademia Pedagogiczna,
Kraków 2004.
Tchorzewski A.M. de, Globalizacja jako źródło przesileń w edukacji, [w:] Edukacyjne problemy czasu
globalizacji w dialogu i perspektywie, red. A. Karpińska, Wyd. Trans Humana, Białystok 2003.
Tyszka Z., Rodzina we współczesnym świecie, Wyd. Naukowe UAM, Poznań 2002.
Wolska-Długosz M., Aspiracje edukacyjne i zawodowe licealistów pochodzących z rodzin dotkniętych
bezrobociem, Wyd. UJK, Kielce 2012.
http://www.stat.gov.pl/dane_spolgosp/praca_ludnosc/kwart_inf_ryn_pracy/2005/I/tab3.pdf
167
Małgorzata Wolska-Długosz. Szanse i inspiracje w kształtowaniu się aspiracji życiowych studentów…
dr Małgorzata Wolska-Długosz
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Streszczenie
W ostatnich latach coraz częściej mówi się o globalizacji oraz konsekwencjach jakie, ona za sobą
niesie. Jest procesem przenikającym wiele sfer życia człowieka: społeczną, gospodarczą,
kulturalną i polityczną. Z jednej strony wiąże się z szybkim rozwojem technologicznym, z drugiej
zaś z ujednoliceniem wzorów kulturowych, co niewątpliwie niszczy niepowtarzalność
i oryginalność. Faktem jest jednak, że dzięki szybkiemu rozwojowi nauki i techniki stwarza
społeczeństwu wiele możliwości do rozwoju. Inspiruje szczególnie młode pokolenia, które muszą
dostosować się do wymagań współczesnego świata. Współczesny człowiek powinien bowiem
posługiwać się nowymi technologiami i językami obcymi. Powinien tym samym nabyć
umiejętności, które będą pomocne w kształtowaniu własnej przyszłości. Aby poznać, w jakim
stopniu globalizacja inspiruje i daje szanse młodym pokoleniom do projektowania przyszłości
edukacyjnej, zawodowej i życiowej, wśród studentów UJK przeprowadzone zostały badania
dotyczące ich aspiracji na przyszłość. Dzięki temu możemy poznać czy młodzież korzysta
z możliwości jakie daje im współczesność, czy potrafią się w niej odnaleźć i funkcjonować.
Słowa kluczowe: globalizacja, edukacja, aspiracje
Abstract
From some time has been discussed about globalization and it’s consequences. It’s a process
penetrating a lot of sphere of man living: social, cultural, industrial and political. At one side it’s
connected with quick technological development, but at the second with unification cultural
models, what without doubts, destroy originality. That’s fact, that thank to quick developing of
technique and science is being given us new chances of employment and developing for
society. It’s inspire young generation, to adapt to contemporary requirements. Modern man
should use new technology, foreign languages, get new abilities, which will be helpful in
creating his future. To get news: “in what degree globalization inspire young generation to
project their educational, professional, and living future”, had been taken researches among
students of Jan Kochanowski University about their future aspirations. Thanks to it we can know,
whether this group of young people has possibilities given by contemporaneity, thanks to it they
may be able to functioning in modern word.
Keywords: globalization, education, aspirations.
168
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Irena Stańczak
„Drogocennym darem
jest umiejętność słyszenia
duszy człowieka.”
Mikołaj Gogol
Wprowadzenie
Rozważając aspekty i wymiary procesu globalizacji (ekonomiczny, polityczny,
socjologiczny, kulturowy) należy zwrócić szczególną uwagę na edukację i szkołę, które we
współczesnej cywilizacji podlegają zmianom i szybkiemu rozwojowi oraz na osobę
nauczyciela, człowieka aktywnego, samodzielnego w myśleniu i działaniu, krytycznego,
kreatywnego, zaangażowanego w kwestie społeczne i polityczne, posiadającego odwagę
cywilną. Mając na względzie przełom o charakterze globalnym dokonujący się
współcześnie oraz wynikające z niego przemiany i przeobrażenia w dziedzinie wartości i
w procesie wychowania można również dostrzec nowe wymiary relacji interpersonalnych
nauczyciel – uczeń (wychowanek). Warunkiem koniecznym istnienia nowoczesnej szkoły
z nową jakością jaką jest rozumienie wpółczesnego, globalnego świata jest nauczyciel,
który potrafi uruchomić i prowadzić odmienny od dotychczasowych proces edukacyjno-
wychowawczy. Koncepcja globalizacji w aspekcie edukacyjnym opierająca się głównie na
teorii kapitału ludzkiego, oznacza przede wszystkim inwestycje w rozwój młodego
człowieka i jego potencjał osobowościowy. Szeroko rozumiana globalizacja i związane
169
Irena Stańczak. Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych.
z nią zmiany we współczesnym swiecie definiują koncepcję szkoły i jej jakość oraz
wyraźnie precyzują rolę nauczyciela wspierającego młodego człowieka w jego rozwoju.
W tym aspekcie zasadnym wydaje się dyskurs nad kompetencjami współczesnego
nauczyciela w aspekcie szczególnej dyspozycji osobowościowej jaką jest zdolność
rozumienia empatycznego.We współczesnej, stale zmieniającej się rzeczywistości może
żyć, działać i właściwie funkcjonować człowiek, który potrafi myśleć, rozumieć innych,
brać pod uwagę wielorakie uwarunkowania faktów, przemian, przewidywać skutki bądź
całe łańcuchy skutków swojego postępowania i określonych decyzji.
Empatia jest czynnikiem dynamizującym, wzbogacającym i warunkującym efekty-
wność kontaktów międzyludzkich. Rozumienie empatyczne jest cechą niezbędną, którą
powinien odznaczać się przyszły nauczyciel, zwłaszcza nauczyciel przedszkola i nauczania
początkowego. Bez empatii bowiem nie jest możliwe prowadzenie efektywnej pracy
pedagogicznej z dziećmi. Zwłaszcza w zawodzie nauczyciela jest ona równie ważna jak
jego przygotowanie merytoryczne i metodyczne do wykonywania zawodu.
Empatia nauczyciela jest szczególnie ważna dla uczniów, ponieważ ma duży wpływ
na samopoczucie uczniów, ich samoocenę, a w konsekwencji może zaważyć na przebiegu
procesu edukacji dziecka.
Wyjaśnienia terminologiczne
Pojęcie „empatia” do dnia dzisiejszego nie jest pojęciem jednoznacznym. Powszechnie uważa
się, że termin ten oznacza „wczuwanie się”, i może być interpretowany w dwojaki sposób.
W szerszym rozumieniu empatia „(…) rozumiana jest jako wczuwanie się w sytuację innej
osoby, doznawanie i reagowanie w taki sposób, jak by to czyniła ona”. Natomiast w węższym
rozumieniu tego terminu empatia będzie oznaczać „wczuwanie się” w stany emocjonalne
drugiej osoby, współdoznawanie konkretnych emocji1.
Termin empatia pochodzi od niemieckiego terminu „Einfühlung”, który został
wprowadzony do literatury przez estetyków niemieckich w końcu XIX wieku. Pierwszy
raz pojęciem tym posłużył się Robert Vischer w 1873 r. podczas dyskusji, która dotyczyła
psychologii estetyki oraz percepcji dzieła sztuki. Zwrócił uwagę na możliwość
projektowania przez odbiorcę dzieła artystycznego swojego „ja”w spojrzeniu na obiekt
doznań estetycznych2. Po raz pierwszy słowo „empatia„ (ang. empathy) pojawiło się
w literaturze psychologicznej w 1908 r. i zostało wprowadzone przez Edwarda Bradforda
Titchenera w znaczeniu „stawianie siebie na czyimś miejscu”3.
Rozwój badań nad zjawiskiem empatii doprowadził do uformowania się wielu
różnych w treści definicji tego terminu. Wszystkie można podzielić według kryterium
psychologicznego na trzy grupy:
− pierwszą grupę tworzą definicje, które podkreślają składnik emocjonalny,
1
E. Jagielska-Zieleniewska, Z zagadnień empatii, „Psychologia Wychowawcza” (1978), z. 5, s. 494.
2
M.J. Kliś, Pojęcie empatii we wcześniejszych oraz współczesnych koncepcjach psychologicznych,
„Psychologia Wychowawcza” (1998), z. 1, s. 17.
3
H. Hamer, Empatia w kilku odsłonach, „Psychologia w szkole” (2004), nr 1, s. 63.
170
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
4
Z. Rembowski, Empatia. Studium psychologiczne, PWN, Warszawa 1989, s. 48-53.
5
W.Okoń, Słownik pedagogiczny, wyd. III, PWN, Warszawa 1984, s. 71.
6
E. Trzebińska, Empatia drogą do innego i do siebie, Charaktery 2006, nr 1, s. 10.
7
Definicja empatia [w:] Encyklopedia pedagogiczne XXI wieku, t. I, A-F, red. T. Pilch, Wyd. Żak, Warsza-
wa 2003, s. 1036.
171
Irena Stańczak. Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych.
8
M.H. Davis, Empatia. O umiejętności współodczuwania, GWP, Warszawa 1999, s. 12-13.
9
E.Trzebińska, Empatia drogą do innego i do siebie, „Charaktery”, (2006), nr 1, s. 11.
10
B. Pilecka, Znaczenie empatii w różnych wymiarach relacji interpersonalnych [w:] Psychologia
wychowawcza stosowana. Wybrane zagadnienia, red. Z.B. Gaś, Wyd. UMCS, Lublin 1995, s. 73.
172
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
11
W. Gulin, Empatia dzieci i młodzieży, Lublin 1994, s. 36-37.
12
M.H. Davis, Empatia.O umiejętności współodczuwania, GWP, Warszawa 1999, s. 16; Trzebińska, Empatia
drogą do innego i do siebie, „Charaktery”, (2006), nr 1, s. 12.
13
Trzebińska, op cit, s. 12.
14
M. Kliś, J. Kossewska, Zdolność do empatii u nauczycieli i studentów, „Psychologia wychowawcza”,
(1993), nr 2, s. 133.
173
Irena Stańczak. Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych.
15
A. Węgliński, Trafność Kwestionariusza Rozumienia Empatycznego innych ludzi/KRE/ [w:] Techniki
kwestionariuszowe w diagnostyce psychologicznej. Wybrane zagadnienia, red. R.Ł. Drwala, Lublin 1989, s. 74.
174
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
Wyniki badań
Z danych liczbowych uzyskanych w wyniku przeprowadzonych badań wynika, że
w badanej grupie studentów przeważają osoby o średnim (36%) i niskim (35%) poziomie
empatii. Zaledwie 16% studentów wykazuje wysoki poziom rozumienia empatycznego,
a znikomy odsetek (7%) stanowią osoby odznaczające się bardzo wysokim poziomem
empatii. Podobnie liczna (6%) jest grupa studentów o bardzo niskim poziomie empatii
(6%). Z powyższych danych liczbowych wynika, że poziom empatii wśród studentów
kierunków pedagogicznych jest niezadowalający, ponieważ odsetek osób o bardzo niskim
i niskim poziomie empatii przeważa nad osobami, które cechuje wysoki i bardzo wysoki
poziom rozumienia empatycznego.
Poziom wykształcenia jest jednym z decydujących czynników warunkujących
poziom rozumienia empatycznego wśród badanych. W badaniach założono, że istnieje
związek pomiędzy poziomem wykształcenia studentów a ich poziomem rozumienia
empatycznego. Należy spodziewać się wysokiego poziomu empatii wśród studentów,
którzy posiadają wykształcenie wyższe, ponieważ studia dają możliwość zdobywania
nowych doświadczeń, poznawania nowych ludzi, przełamywania swoich barier
i uprzedzeń. To wszystko może mieć realny wpływ na poziom zrozumienia empatycznego.
Z danych liczbowych uzyskanych w badaniach wynika, że znaczna liczba studentów
posiadająca wykształcenie wyższe odznacza się średnim (30%) i niskim (23%) poziomem
empatii. Wśród osób posiadających wykształcenie wyższe są także studenci, którzy
posiadają wysoki (14%) oraz bardzo wysoki (7%) stopień empatii. Jedynie 6% spośród
nich ma bardzo niski poziom rozumienia empatycznego. Nieco inaczej przedstawia się
sytuacja wśród osób, które posiadają wykształcenie średnie. Osoby te mają niski (12%)
bądź średni (6%) poziom empatii. Tylko dwoje ankietowanych w tej grupie cechuje
wysoki poziom rozumienia empatycznego. Można zatem stwierdzić, że osoby posiadające
wykształcenie wyższe mają wyższy poziom rozumienia empatycznego niż osoby
z wykształceniem średnim.
175
Irena Stańczak. Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych.
176
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
i niskim poziomem empatii. Zaskakujący jest fakt, że wśród osób, które posiadają troję
bądź więcej rodzeństwa, największa liczbę stanowią osoby o niskiej empatyczności.
Podsumowując należy sądzić, że liczba rodzeństwa studenta nie ma wpływu na jego
poziom empatycznego rozumienia.
Podsumowanie
Celem przeprowadzonych badań empirycznych była swoista diagnoza poziomu
rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych, przyszłych nauczycieli
wczesnej edukacji dziecka. Wyniki badań umożliwiły poznanie jaki poziom rozumienia
empatycznego charakteryzuje badaną grupę studentów. Analiza wyników badań pozwoliła
na określenie w jakim stopniu na poziom rozumienia empatycznego u studentów mają
wpływ takie czynniki jak poziom wykształcenia, miejsce zamieszkania, staż pracy czy
liczba rodzeństwa.
Analiza wyników badań empirycznych umożliwiła sformułowanie pewnych
uogólnień, uwag, spostrzeżeń i wniosków. Zebrany materiał badawczy pozwala na
sformułowanie następujących uogólnień :
Przeprowadzone badania pozwoliły stwierdzić, że większość osób studiujących
kierunki pedagogiczne charakteryzuje się niskim oraz średnim poziomem rozumienia
empatycznego.
Najmniej liczną grupą są studenci, charakteryzujący się bardzo niskim stopniem
empatii, a także bardzo wysokim poziomem rozumienia empatycznego, co nie dziwi, gdyż
jest zgodne z rozkładem normalnym wyników badań.
Poziom wykształcenia studentów różnicuje ich poziom rozumienia empatycznego,
bowiem osoby posiadające wykształcenie wyższe magisterskie mają wyższy poziom
zrozumienia empatycznego niż osoby z niższym poziomem wykształcenia (wyższe
zawodowe – licencjat i średnie – matura).
W wyniku przeprowadzonych badań okazało się, że miejsce zamieszkania studentów
nie ma większego wpływu na ich poziom rozumienia empatycznego. Nie znalazło
potwierdzenia założone przypuszczenie, że staż pracy warunkuje poziom rozumienia
empatycznego w badanej grupie. Wyniki badania udowodniły, że staż pracy studentów nie
wpływa znacząco na ich poziom rozumienia empatycznego.
Wyniki badań udowodniły, że liczba rodzeństwa jaką posiada student nie ma
zasadniczego wpływu na poziom rozumienia empatycznego.
W wyniku przeprowadzonych badań można stwierdzić, że studenci kierunków
pedagogicznych czyli adepci zawodu nauczycielskiego mają niezadowalająco niski
poziom rozumienia empatycznego.
Zawód nauczyciela edukacji wczesnoszkolnej i przedszkolnej wymaga wysokiej
wrażliwości empatycznej od osoby go wykonującej, ponieważ empatia w relacjach
interpersonalnych warunkuje kształtowanie się prawidłowych kontaktów pomiędzy
wychowawcami a uczniami.
177
Irena Stańczak. Poziom rozumienia empatycznego studentów kierunków pedagogicznych.
Bibliografia
Davis M.H., Empatia. O umiejętności współodczuwania, GWP, Warszawa 1999.
Dobromilska H., Empatia w szkole, „Problemy opiekuńczo-wychowawcze” (1988), nr 8.
Dziewiecki M., Empatia, czyli sztuka słuchania, „Katecheta”(2000), nr 11.
Encyklopedia pedagogiczne XXI wieku, t. I, A-F, red. T. Pilch, Wyd. Żak, Warszawa 2003.
Gulin W., Empatia dzieci i młodzieży, Lublin 1994.
Hamer H., Empatia w kilku odsłonach, „Psychologia w szkole” (2004), nr 1.
Hoffman M.L., Empatia i rozwój moralny, Gdańskie Wydawnictwo Psychologiczne, Gdańsk 2006.
Jagielska-Zieleniewska E., Z zagadnień empatii, „Psychologia Wychowawcza” (1978), z. 5.
Kliś M.J., Pojęcie empatii we wcześniejszych oraz współczesnych koncepcjach psychologicznych, „Psychologia
Wychowawcza” (1998), z. 1.
Kliś M., Kossewska J., Zdolność do empatii u nauczycieli i studentów, „Psychologia wychowawcza”, (1993),
nr 2.
Kuśpit M., Empatia, „Remedium”, (2007), nr 6.
Kwiatkowski P.P., Rola empatii w zawodzie nauczyciela-wychowawcy, „Problemy opiekuńczo-wycho-
wawcze”, (2002), nr 6.
Okoń W., Słownik pedagogiczny, wyd. III, PWN, Warszawa 1984.
Pilecka B., Znaczenie empatii w różnych wymiarach relacji interpersonalnych [w:] Psychologia wychowawcza
stosowana. Wybrane zagadnienia, red. Z.B. Gaś, Wyd. UMCS, Lublin 1995.
Rembowski Z., Empatia. Studium psychologiczne, PWN, Warszawa 1989.
Trzebińska E., Empatia drogą do innego i do siebie, „Charaktery”, (2006), nr 1.
Węgliński A., Trafność Kwestionariusza Rozumienia Empatycznego innych ludzi/KRE/ [w:] Techniki
kwestionariuszowe w diagnostyce psychologicznej. Wybrane zagadnienia, red. R.Ł. Drwala, Lublin 1989.
178
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
dr Irena Stańczak
Uniwersytet Jana Kochanowskiego w Kielcach
Streszczenie
Empatia jest czynnikiem dynamizującym, wzbogacającym i warunkującym efektywność
kontaktów międzyludzkich. Rozumienie empatyczne jest cechą niezbędną, którą powinien
odznaczać się przyszły nauczyciel, zwłaszcza nauczyciel przedszkola i nauczania początkowego.
Empatia nauczyciela jest szczególnie ważna dla uczniów, ponieważ ma duży wpływ na
samopoczucie uczniów, ich samoocenę, a w konsekwencji może zaważyć na przebiegu procesu
edukacji dziecka. Zasadnym zatem wydaje się trud poznania i określenia, jakim poziomem
rozumienia empatycznego charakteryzują się adepci zawodu nauczycielskiego, studenci
kierunków pedagogicznych. Interesujące są także uwarunkowania społeczne i rodzinne poziomu
rozumienia empatycznego u przyszłych nauczycieli wczesnej edukacji związane z ich wiekiem,
poziomem wykształcenia, miejscem zamieszkania i dzietnością rodzin z których pochodzą.
Słowa kluczowe: globalizacja, empatia, rozumienie empatyczne, nauczyciel nauczania
początkowego.
Abstract
Empathy is a factor that accelerates, enriches and conditiones the effectiveness of contacts.
Empathic understanding is a necessary feature that should be characterized by prospective
teachers, especially kindergarten teachers and primary education. Teacher’s empathy is
particularly important for students because it has a big impact on the well-being of students,
their self-esteem, and thus may affect the child's education process. Therefore, it seems
reasonable to know and determine what level of empathic understanding teacher trainees,
students of pedagogical WSETiNS in Kielce are characterized by. It is also interesting what are the
social and family factors that may influence the level of empathic understanding of the future
pre -school education teachers in relation to their age, level of education, place of residence and
fertility of their families.
Keywords: globalization, empathy, empathic understanding, a teacher of primary
education.
179
Nasi autorzy.
180
Pedagogika. Badania, dyskusje, otwarcia. Zeszyt 1. Globalizacja. Szanse i inspiracje dla edukacji i wychowania.
NASI AUTORZY
181
Nasi autorzy.
183
Nasi autorzy.
184