٢٢‫۔‬٩ ‫  ف    ۔۔۔‬    ‫ں‬ ‫ا‬ (‫ء‬٢٠١٩ ‫۔ د‬ )   ٔ  ‫رف‬

   ‫  ف‬    ‫ں‬ ‫ا‬

  *
‫**ا   د‬
 

ABSTRACT
The methodology of practicing the various forms of spiritual healing, is referred to as
“Ruqyah”, this tradition is as ancient as the religion itself. The belief of using divine spiritual
energy to counteract the negative & sometimes satanic forces within Allah’s (SWT) creation
has always been a recognized science with our illustrious tradition. As a matter of fact it
was the Prophet Muhammad (PBUH) who affirmed the existence of black magic (sehr), evil
eye (al-ayn), jinns (creation created from fire) & the destructive force of envy (hassad).
The Messenger (PBUH) equipped His nation with the necessary means to counteract such
influences through his blessed practices, (Sunnah) which has been passed down as
continuous river of mercy from one generation to the next. But unfortunately we observe in
Pakistani Society, that people are using this term in a negative way saying themselves
Aamil (Spiritual Healer), and causing negative propagation about Islam and it’s concept of
“Ruqyah” ( spiritual healing).

Keywords: Spiritual healing, Sehr, Ruqyah, Evil eye, Black magic.

 ‫ ا م    ا ى‬   ‫ ا   د‬           ‫ اور‬ ‫  آ‬، ‫  ں  دو ے‬     ِ‫دور‬

    ‫  رے‬      ‫  ا اور‬   ‫ ا‬   ‫ و  آج  ا‬،      ‫ت    ت  د ہ‬
 ،  ،        ‫ط    ر   ۔ اس‬     ‫   ا‬  ‫ہ   اس‬    ‫ص‬  ‫ اور‬،
  ‫ت      اور  دو ے   ا‬       ‫  دو    اور  ا   ح  دو ى‬   ‫   و‬  ،    ‫ت‬
              ‫  ر    اور ا    ا ن اور‬    ‫ت‬ ‫ اور‬    ‫ت    ف‬
‫    ن  ۔‬      ‫ن‬   ‫ا  ا‬
   ‫ں‬ ‫ ا‬    ‫ت‬     ‫        ت اور‬        ‫ع‬   ‫   ا‬     ‫ز‬
 ‫ آزا د‬   ‫ اور  ان   ت‬    ‫ف‬   ‫ ان‬  ‫ہ‬   ‫  ؟  اور   رے‬ ‫ت     ف      ر‬
 ‫    ؟‬    ‫ ان‬،      ‫ اور‬ ‫   ذر  د‬  ‫ اور‬    ‫ر  ق‬       ‫وا‬
 ‫  ف    ت   ا       ؟ ان  ا ت     ا ت اس‬  ‫اس‬  ‫ت‬      ‫آن و  ت‬
‫ا م آ د‬، ‫   ور‬ ‫  ا ا  ا‬، ‫ د ہ ا‬،‫ر‬
‫ا م آ د‬، ‫   ور‬ ‫  ا ا  ا‬، ‫ د ہ ا‬، ‫  و‬ ‫ا‬

9
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫  ۔‬ ‫   ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫     ا ن    ت و  ح   ‬ ‫ہ در‬ ‫ے    ‪،‬ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ع   ‬ ‫   اس ‬
‫ت   ‬ ‫ں   ‬ ‫  ت    ا‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪،‬اور    ‬
‫  ر  ا اد    ‬ ‫  ء  اور  ‬ ‫  ؟ ‬ ‫  ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ان    ‬ ‫  م ‬ ‫ آرا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫ او ت  وہ    ان ‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫   ا م    ‬ ‫ِت  ا م   ‬ ‫  ر   ‬ ‫ اور ‬ ‫ اور  اذ ِر ‬ ‫ا‬
‫ف ‬ ‫   ‬ ‫   ان ‬ ‫  آن و ‬ ‫  ۔‬ ‫   ا         ر   ‬ ‫ت    ر     ا  ‬
‫ ‬ ‫  ‪ ،‬ن ِ رى ‬ ‫ص آ    ‬
‫ِ ‬ ‫ ‬ ‫  ‪،‬‬ ‫      ِ  ب ‬ ‫ اور اس    ا‬ ‫ا    و‬
‫       دوں   ‪    ،‬ے  ان  وں      ‬ ‫  ‪        :‬ى   ت     !   ان ‬ ‫ن(‬ ‫‪)’’ :‬‬
‫‪٢‬‬
‫  و‘‘۔‬ ‫ آ    ا     ہ ‬ ‫ن    ف     و‬ ‫ہ  ں‘‘‪١‬۔ ’’اور  ا  ‬ ‫ہ اور ‬
‫   آ ن ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫  ؟   ‬ ‫ ‬ ‫  ا ى     د‬ ‫ں ‬ ‫ا   ر   ت   ا‬
‫ں    ف    ا    ‪ ،‬ام  ا س ‬ ‫(ا‬ ‫ِ  ك ‬ ‫ اور ‬ ‫‪،‬‬ ‫  ت ) ‬ ‫‪،‬ا    ‬
‫ ‬ ‫ت  ا ن    و ر   وح  ‬
‫ِ‬ ‫ ‬ ‫ں ‬ ‫  ۔  اور  ان  ‬ ‫   ‬ ‫    ڑ  ا ِ       ں     ا  ‬
‫د  ‪ ،‬ں  دى  و     ‪:‬‬ ‫ں   ا زا      را    ‬ ‫  ى ‬ ‫‪،‬ا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت  ق  ‪،‬آ     دى روپ د ر   ا ن     اس     ‬ ‫      د    ق  ا‬ ‫’’  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت ‬ ‫    ق ا‬ ‫ع ا‬ ‫  ؟ ‬ ‫ ‬ ‫  رى   ر‬ ‫ ادب ا‬
‫ِ‬ ‫ اور د‬ ‫آنو ‬
‫ ‬ ‫   ؟‬
‫        ف ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اس     ‬ ‫ وا     اص و  ام   ‬ ‫ ‬ ‫   اس  و    ا‬
‫ ‬ ‫  ع      ِ  ب ‬ ‫        و  دہ  ح  ں     ت  اور  ں  اور  ل    ‬ ‫ہ   ا ح ‬
‫۔‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪ Concrete‬رت  ا ن  اور  دو ى    ‬ ‫  آن     ن      ا‬ ‫ن    دو   ر‬
‫ن  ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ن   ‪          ’’ :‬د‬ ‫  ۔ا  ‬ ‫‪،‬اور  ك(‬ ‫‪،‬‬ ‫)‬
‫   آد  اور    ‪‘‘٣‬۔‬
‫ وا   ‪’’ :‬ا ن  وا ں  اور  ا  ‬ ‫  ف     ن   ر  ذ  آ ت  ‬ ‫ں   ‬ ‫اور   ت    ا‬
‫ ‬ ‫  ‘‘‪٤‬۔ اور دو ى    آن     ن  ‪ ’’:‬ا     ‬ ‫ ‬ ‫ورد ر    و  ر  وا ں   اس   زور ‬
‫‪٥‬‬
‫  را اور      ى  ت  ن  ‘‘۔‬ ‫‪،‬ا      ‬ ‫د ؤ       ‬
‫‪10‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫ ‬ ‫ اس     ف  ‬ ‫ ‬ ‫ر ‬ ‫ن     دى  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ں  آ ت     ق و   ق  ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اور    ح اس    ف ‬ ‫ ‬ ‫  ار  د   ۔و‬ ‫ت   و‬ ‫د ‬ ‫   ‬ ‫‪ ،‬آن ‬
‫   ‬ ‫ اس ‬ ‫  ‪  ،‬ر لﷺ‬ ‫ ‬ ‫ د  اس    ا ِم     دو  ر   ا ز  د ا‬ ‫ا  اس   ‬
‫ ‬ ‫   اور           ڈ‬ ‫   ‬ ‫‪     ،‬‬ ‫ ‬ ‫ن     دروازے   ‬ ‫‪’’ :‬‬ ‫ ‬ ‫ں وا  ‬
‫‪٦‬‬
‫  ں      د   ‪ ،‬ان    وں    د   ‘‘۔‬ ‫‪ ،‬اور ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫        ‪   ،‬و‬ ‫ ا ن      و  ‬ ‫ن    ل   ‬ ‫         ‬ ‫و‬
‫   ‬ ‫  ‪،‬‬ ‫    ر   ‬ ‫ت     ت  دے    اس    و اس    ا س  ‬ ‫ ‬ ‫   ا ذہ  و  ذ  ‬
‫  ‪      ،‬ان    ‬ ‫ ‬ ‫     وہ ‬ ‫  ا ‬ ‫ و‬ ‫ن     ف   ‬ ‫ ان   ‬ ‫ِن ا   ‪’’:‬‬
‫     اور   رات  و ا را ت    ‬ ‫د    ‬ ‫  ۔ ‘‘‪ ٧‬ا   ح   اور رخ   اس    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫آ‬
‫   ذ   ‪    ’’ :‬آ ن ‬ ‫ د ۔ ا     ں   آ ن    ف ‬ ‫   آوا ز    ذ   ‬ ‫ ‪  ،‬‬
‫ آ ن   ‬ ‫     ‬ ‫ں      ۔اس       ‬ ‫ ‬ ‫اروں اور ‬ ‫ ‬ ‫  ل   د    ا  ‬
‫‪٨‬‬
‫   ا   ك      ‘‘۔‬ ‫ ا ب      ن     و ہ ا  ‬ ‫ ‬ ‫       ‬
‫   ‪  ،‬‬ ‫ ا    ‬ ‫         ‬ ‫ ود‬ ‫      رت    ف   ا‬ ‫ان      ت اور ‬
‫ ‬ ‫    ورت   ‪،‬‬ ‫ وا  د‬ ‫   ‬ ‫ف  ا  دو ى  ت  ‪  ،‬‬ ‫ں ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ان    ‬
‫       ‬ ‫۔ ا   ح  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ ‬ ‫  ‪،‬‬ ‫  ‪    ،‬ا    ‬ ‫     ‬ ‫ آگ   ‬
‫وز    ‬ ‫   ر   ‪،‬اس  ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫  ‪  ،‬اور  ا‬ ‫  ر ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا ت    ا‬ ‫   اور  اس    ‬
‫   ‬ ‫ وا ں   ‬ ‫      وز ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ اور ‬ ‫       ‪  ،‬اس   آ گ  ا ‬
‫‪٩‬‬
‫  ے ‪  ’’ :‬ا  آپ   اور  ا    وا ں   آ گ    ؤ۔‘‘‬ ‫آگ ان   ‬
‫‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ وا    ‬ ‫  ‪،‬ا   وز ‬ ‫ ‬ ‫     اس  ا    ‬ ‫ ‬ ‫ا ن   ى   ر    آ گ  ‬
‫   ‬ ‫     دو ى   ‬ ‫ں   ا‬ ‫  ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ آگ    و د ‬ ‫  ق  ‪،‬‬ ‫ا   ح  ت ‬
‫ ا     روں   ‬ ‫        ‪،‬‬ ‫   ا ن   ان    ف  ف  و‬ ‫   ‬ ‫ ود‬ ‫ ا‬
‫‪’’ :‬ا ے  وہ  ت و ا  !ا      آ ں اور  ز  ‬ ‫ ر ن   ‬ ‫ اور  ‬ ‫  ن ‬ ‫رﺟﻮﻣﺎ ﻟﻠﺸﻴﺎﻃ‬
‫‪١٠‬‬
‫‘‘۔‬ ‫ ‬ ‫        ى ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫   ‬ ‫  روں       ‬
‫۔‬ ‫     ﷺ  ا ِ ِ‬
‫ذن ا ٰ    ا ج ‬ ‫    ‬ ‫   ود‬ ‫   ‬ ‫  ت    س ‬ ‫وہ ‬
‫‪11‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫  ر ‬ ‫ن  د         ِن  ا   ‪’’ :‬ا   ے  دار ا ن    آ  ‬ ‫ں   ‬ ‫ وہ ا‬ ‫ا   ح ‬

‫‪١١‬‬
‫  ‘‘۔‬ ‫ ‬ ‫   ا        ا  ‬
‫ ‬ ‫   دل    ا     ا    ‬ ‫   آوا ز آ‬ ‫ ‬ ‫  رى    ؤں   آ‬ ‫  ى ا ر ‬ ‫‪:‬و‬ ‫و‬
‫   ‬ ‫ن  ت  و     م ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ق ‬ ‫     ‬ ‫ن  ا ن    ‬ ‫۔   م ‬
‫ن ‬ ‫ ‬ ‫ل   ‬ ‫        ا    ‬ ‫   اور ‬ ‫ل ‬ ‫   ا‬ ‫ ر   ۔ ا  اس آ  و‬
‫      ے   اور    ‪:‬ا ے ‬ ‫  م ‬ ‫ روز  ا  ‬ ‫  ‪،‬ار د  ‪’’ :‬‬ ‫ و  ا       و    ‬
‫   ‬ ‫ وہ ‬ ‫ ر  وا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا ن  ان‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫  ت   !    ا‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫  د   آ‬ ‫   اور   ا  ‬ ‫ا ے  رے  ورد ر !    ا    دو ے    ہ ‬
‫  ‪  ،‬ا ر ‬ ‫   ‬ ‫ ا ازى     ‬ ‫ن     ف  و‬ ‫   ‬ ‫‪‘‘١٢‬۔ ’’ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫رے  ‬
‫۔  اس ‬ ‫ر ‬ ‫   ‬ ‫   راہ  ‬ ‫ دے    ‬ ‫ اذ‬ ‫ وا ں    ‬ ‫ ‬ ‫   ا    ‬ ‫اس    ‬
‫ ‬ ‫  ‪،‬اس      ت اس  ح  ص ‬ ‫ف      رت ‬ ‫  )‪(Interactions‬‬ ‫رت   ان    ‬
‫ں     س  آ  ‬ ‫    دى  روپ    ا‬ ‫  ‬ ‫  ز   ر    ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ا  ‬
‫‪Interact‬‬ ‫ہ ‬ ‫س ‬
‫      ا ِ‬ ‫                 د     س ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪،‬‬
‫ ڈا    ‬ ‫ن   ا  و‬ ‫   ار ِد  رى  ‪’’ :‬‬ ‫  ‪،‬ا   رى   ذ       ت آ    ‬
‫‪١٣‬‬
‫  ا     ‘‘۔‬ ‫  ؤں     ‬ ‫ اور  د‬ ‫   در‬ ‫     دا  ز‬ ‫  ‪    :‬‬
‫د  ت  آ  اور  د آ ت     وا  ‬ ‫ ‬ ‫  ‪  ،‬ا  او  ا ا ز   ‬ ‫     ‬ ‫ ا  و‬
‫    ‪  ،‬‬ ‫  ‪ ،‬ں     ‬ ‫  دى  ‬ ‫     ‬ ‫   و‬ ‫  ‪  ،‬ں    ت   وا  ‬
‫   ا م   ‬ ‫ ‬ ‫      ‪،‬‬ ‫   ‬ ‫     ذ  و ‬ ‫ں   ذر‬ ‫     اس   و‬ ‫ اس ‬
‫ں ان ‬ ‫ؑ      ل  ر      ا  ر ں اور ‬ ‫  ‪’’ :‬‬ ‫ د‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ر ں اور  ڈ ے ‬
‫‪١٤‬‬
‫‘‘۔‬ ‫  دو   زور   دوڑ  گ ر  ‬
‫ د    ‬ ‫  ‪  ،‬اور  ا س  ‬ ‫    ر  و  ا س  ‬ ‫      ول  روم   ‪ ،‬ں    ‬ ‫ د غ  ا‬ ‫ا‬
‫ن  ان ‬ ‫ د ‪ ،‬ا    و ہ  ‬ ‫    اب    ذا   س    آوا ز  ‬ ‫    ‪،‬‬ ‫   ‬ ‫ى  و  ‬
‫  ۔‬ ‫ ا   ا ‬ ‫ت    اہ را‬

‫‪12‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫ اس    ‬ ‫ن   ‪،‬اس‬ ‫ اور  او  ء  ا‬ ‫ ا‬ ‫ن ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ص   ا  و  ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫   ؛  ں   ان ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ا ‬ ‫ ‬ ‫        ذر  و‬ ‫ے ‬ ‫ہ ‬ ‫ت ‬
‫ د ے ‬ ‫   ‬ ‫     د‬ ‫  ‪   ،‬گ   ‬ ‫ ‬ ‫  ں  )  و  ا  (  ‬ ‫  ِ  ا ت ‬
‫  ۔‬
‫ ‬ ‫  ق  ت     وہ    ‬ ‫ ‬ ‫  اد  ‬ ‫ن    ا ظ ‬ ‫  ‬ ‫   ادب   ‬ ‫آن و ‬ ‫‪:‬‬
‫  ؟اس ‬ ‫    ا ان ا ظ   د     ا د ‬ ‫  ا ‬ ‫م     ‬ ‫  ا د  ‪،‬ان  ا د    ‬
‫ ‬ ‫ل  دو   ح    ‬ ‫ اس   ﲨﻊ ِﺟﻨﺔ آ    ان    ا‬ ‫ ا ز     ورى   ‪،‬‬ ‫ہ   ‬ ‫ ‬ ‫ر ‬ ‫ ا‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫ر   اس  رت   ‬ ‫ں              اس   ‬ ‫   رو‬ ‫۔ا ن   ‬
‫ ‪١٥‬۔‬ ‫ ‬ ‫  م   ‬ ‫    ‪،‬‬ ‫  ۔  ا  م ‬ ‫ دو ں  ‬ ‫اور ‬
‫       ‬ ‫‪ ’’ :‬ت   ا   ‪ :‬وہ ‬ ‫   روا      ر ل ا  ﷺ  ‬ ‫ ‬ ‫ت ا  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں اور  ں    ‬ ‫  ‪،‬اور وہ  ا   اڑ  ر   ۔دو ى  ‪     :‬ت وہ     ‬ ‫ ‬
‫‪١٦‬‬
‫   اور     ر   ‘‘۔‬ ‫  ت    اؤ ‬ ‫ى  ‪:‬ان  ت       ‬ ‫۔‬
‫ل  ا ‬ ‫ل  ا   اورا     رت ر ن    ِ  ن ا‬ ‫ت     ’’ ‘‘ ا‬ ‫‪١٩‬‬ ‫ ‬ ‫آن ‬
‫      وں   ‬ ‫ں    ر      ‬ ‫ ‬ ‫ ان   ‬ ‫  ‪’’ :‬ر ل ا ﷺ‬ ‫‪ ،‬روا  ‬
‫ں       آپﷺ  ‬ ‫ ‬ ‫ ر    ‬ ‫  ‘‘۔‪ ١٧‬ا   ح  ا  اور  روا     ‪’’:‬‬ ‫ا ر ‬
‫‪١٨‬‬
‫۔‘‘‬ ‫ ‬
‫  ‪،‬اس  ح   ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ں          ر     وں   ر    ؛  ں     ‬ ‫ان ‬
‫ ا م ‬ ‫‪،‬ا   ح ار ِد ا     ‪’’ :‬‬ ‫ر   ‬ ‫    ‬ ‫   در ں   ‬ ‫ر      ‬
‫‪١٩‬‬
‫  ‘‘۔‬ ‫ ا  ) (    د  اس  ح     وہ  ا  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ وا‬ ‫ ‬ ‫   ى    ‬ ‫  ‪  ،‬‬ ‫    ‪  ،‬ا      ‬ ‫ن      آن ‬
‫ ا م  ى ر  ‬ ‫          ‪َ ،٢١‬ﻛ َﻧ َ ﺎ َﺟﺎن َو ُﻣ ْﺪﺑ ِ ًﺮا  ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ ٢٠‬ن ‬ ‫ وا  ‬
‫‪    :‬ا ت  وف‪ ،٢٢‬ا   ح  ا م  ى   دو ى      ‪:‬واﺣﺪہ ﺟﻦ‪ ،‬و ﻫﻮ ﻧﻮع‬ ‫ا      ‬
‫‪٢٤‬‬
‫ ز ن    ن    ۔‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ؒ   را    ‬ ‫ﻣﻦ اﻟﺤﻴﺎت‪ ٢٣‬۔ا م را‬

‫‪13‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫‪ ،‬ا د   ‬ ‫  ز وا‬ ‫     آ   ‪،‬ا‬ ‫  ‪ :‬آن    ن   ‬ ‫ا   س ر  ا    ‬

‫ ‬ ‫‪،‬ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫      وں   ر    وہ     اذ‬ ‫ ‬ ‫گ‪ ٢٥‬ا   ح  زُ وارات ا ت  وہ ‬
‫   و   م     ں   ؤ     دو  ‬ ‫    ورت  ‬ ‫ت     روں    دار ‬ ‫ا         ‪٢٦‬۔ ‬
‫    ‪٢٧‬۔‬ ‫ان   ‬
‫ِ ِ ِ ِ‬
‫َﻤﻮا‪،‬‬ ‫  ‪ :‬إِ ﱠن ﺑﺎﻟ َْﻤﺪ َﻳﻨﺔ ﺟﻨﺎ ﻗَ ْﺪ أ ْ‬
‫َﺳﻠ ُ‬ ‫‪،‬ا     رى ر  ا    ‬ ‫     روا    ا  ‬
‫ﻚ‪ ،‬ﻓَﺎﻗْـﺘُـﻠُﻮﻩُ‪ ،‬ﻓَِﺈﻧ َﱠﻤﺎ ُﻫ َﻮ َﺷ ْﻴﻄَﺎ ٌن‪  ،‬و ہ ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬ ‫ِ‬
‫ﻓَِﺈ َذا َرَأﻳْـﺘُ ْﻢ ﻣﻨْـ ُﻬ ْﻢ َﺷ ْﻴًﺌﺎ‪ ،‬ﻓَﺂذﻧُﻮﻩُ ﺛَ َﻼﺛَ َﺔ أَﻳﱠ ٍﺎم ‪ ،‬ﻓَِﺈ ْن ﺑَ َﺪا ﻟَ ُﻜ ْﻢ ﺑَـ ْﻌ َﺪ َذﻟ َ‬
‫  ۔‬ ‫        ‬
‫    ر    ا زت ‬ ‫ن ‬ ‫   ‬ ‫         ا م   آ   ‪،‬ا    دن         ‬
‫    ں  ا  ا  ‬ ‫    ہ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫         ‬ ‫۔ ں ’’اﺳﻠﻤﻮا‘‘‬
‫  دى ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ص   ت    ؛ ں    آپ    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫        ف ‬
‫ ‬ ‫ وا‬ ‫     د‬ ‫   ‬ ‫  ‪،‬ا  ا   ن      ‬ ‫    ِ ‬ ‫ د‬ ‫۔اس      دو ى      ‬
‫  ب   گ ‬ ‫  ق  ؟ ‬ ‫  ؟  ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ا ازہ  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪،‬اب  ‬ ‫ﷺ ‬
‫‪٢٨‬‬
‫  ۔‬ ‫ل ‬ ‫ن دو ں ا ظ  ا‬ ‫   اور ‬ ‫ ‬
‫  ر    ‬ ‫   اس     اد    ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ل  ا  ‬ ‫ان  ا ظ  و   ت    ا‬
‫ اور ‬ ‫’’ ا  ‘‘ ں    ا‬ ‫     ا ل  ‪،‬ان    اد ‬ ‫ل ‬ ‫   ا‬ ‫   ‬ ‫’’اﺳﻠﻤﻮا‘‘    ‬
‫       ا ل ر   ‪   ،‬ر     ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ر   ‪ ،‬وت ‬ ‫  ر  وں    ہ ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫   ا ن         ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ز‬ ‫       ‬ ‫   ‬ ‫آ‬
‫        ر   ‬ ‫      ا ز  د    ا م    اج    ‬ ‫ ’’اﺳﻠﻤﻮا‘‘    وارد  ا‪   ،‬ا‬ ‫ن     ‬
‫۔‬ ‫ر د  ‬
‫  ت       ‬ ‫   اس      ورود   ا ق  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ن‪ :‬اب ذرا  ت ‬
‫  ۔  اس ‬ ‫ ‬ ‫ت   )‪(Perceptions‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ں ‬ ‫   ‬ ‫م  و  ‬
‫  ‪،‬‬ ‫   راہ     ى    ‬ ‫  ت  ر ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫   وارد  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬
‫    ‪٢٩‬۔‬ ‫ن     ‬ ‫ب  گ ‬

‫‪14‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫    ‪:‬‬ ‫   ار ِد   رى  ‬ ‫ن   ار  د     ‪،‬‬ ‫    ف  ا   ارت    و    ا ن    ‬

‫ﺲ واﻟ ِ‬ ‫ﻴﻦ ِْ‬ ‫ِ‬ ‫ِ ِ‬
‫ْﺠ ﱢﻦ۔‬ ‫اﻹﻧْ ِ َ‬ ‫َﺟ َﻌﻠْﻨَﺎ ﻟ ُﻜ ﱢﻞ ﻧَﺒ ﱟﻲ َﻋ ُﺪوا َﺷَﻴ ﺎﻃ َ‬
‫‪٣٠‬‬

‫   ‬ ‫ ِ  ر   ا ز  ‪:‬‬ ‫    ‪    ،‬‬ ‫ اور  ارت      ن     ‬ ‫ اس ‬

‫ں ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت      ‪’’ :‬‬ ‫    آن    رت ‬ ‫ن    ۔‬ ‫اس   ا ا   و    ‬
‫ں        گ     اور اس ‬ ‫ن        ا د ‬ ‫ اس آ    ‬ ‫  ‘‘‪٣١‬۔‬ ‫ ‬ ‫  وں ‬
‫‪٣٢‬‬
‫ ا     ں  ۔‬ ‫دے   ‬
‫ر    آپﷺ‬ ‫س ا ن   ذ   ا  ‪   ،‬ت   ر  ا      ا‬ ‫    ُ رءوو ُ‬
‫ِ ِ‬ ‫ﱠِ‬
‫ﺎﻋﺔُ اﻟﺤﻨﱠﺎء‪َ ،‬وﻟَ َﻜﺄَ ﱠن ﻧَ ْﺨﻠ ََﻬ ﺎ ُرءُ ُ‬
‫وس‬ ‫ ا     ۔  َواﻟﻠﻪ ﻟَ َﻜﺄَ ﱠن َﻣ َ‬
‫ﺎء َﻫ ﺎ ﻧُـ َﻘ َ‬ ‫ ا   م   ذ     ں   ‬
‫اﻟﺸﱠﻴ ِ‬
‫ﺎﻃ ﻴ ِﻦ۔  ا   ح  ا م  را ؒ  ‬
‫ وا         ‪ ،‬اہ  اس         و ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ :‬ن   ‬ ‫َ‬
‫‪٣٣‬‬
‫ا         ا ت  ۔‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن   ت    ا  ‬ ‫  ‪  ،‬‬ ‫   ‬ ‫    آن  و  ‬ ‫      دى  روپ    ‬ ‫   ا‬
‫  ازا   ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫       ا‬ ‫‪،‬ا     رت    ان    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫آن  و  ‬
‫ ؛ ں   ‬ ‫ ‬ ‫  ت   ‬ ‫ن اور     ا ق ‬ ‫ ‬ ‫  م      ‪:‬‬ ‫   رو    ‬ ‫رہ   ‬
‫   ‬ ‫ اور      ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ‪،‬اور  ‬ ‫   و  ‬ ‫   اس     ر  ر‬ ‫ن  ا ن اور  ‬
‫ ر   ۔‬ ‫ں   ‬
‫ل ان  ا ظ   ا ِط  ‬ ‫   ا‬ ‫ اور  آن و ‬ ‫    ر ے   ر     ق   و    ق      ‬ ‫اس    ‬
‫ روپ  ل    ‪،‬ا ز  د ‬ ‫  ق (‬ ‫ ن  ت )‬ ‫     ‬ ‫  ر    ا ‬ ‫       ‬ ‫ى   ‬
‫ ‬ ‫  ں  وؤں    دو‬ ‫   ‬ ‫  ‪،‬‬ ‫     د  د‬ ‫ ‬ ‫        ‪،‬‬ ‫ں   ا ء ‬ ‫ا‬
‫  ۔‬ ‫ ا‬
‫  و      ‬ ‫    ف ان   ‬ ‫    ت   ا ر   ‬ ‫       ‬ ‫ا     ء   اس  ت   و‬
‫‪٣٤‬‬
‫ى      ۔‬ ‫وہ   و  ك  ‪،‬اور اس    ن اور  ل  ل  ‪     ،‬ا م ا   م ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ’’ا‬ ‫  ق ‬ ‫  اد  ا  ‬ ‫      ‪     :‬آن     ں    ذ    اس  ‬ ‫ ‬
‫  ‪،‬اور  ت ‬ ‫ ‬ ‫    ‪:‬‬ ‫     ‬ ‫  ا د  ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ د   ڑى اور ‬ ‫ ‘‘ ا د  ‪،‬اور ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د ‪   ،‬م  ‬ ‫ ‬ ‫م د‬ ‫  ق  ‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫       و ہ ‬ ‫ اس    ‬ ‫ و د   ‬
‫‪15‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫  ا ‬ ‫     ‬ ‫س  اور  ج  ا وس  و  ہ    ِ  ‬ ‫‪،‬‬ ‫  ن  ا ب‪ ،‬ح‪ ،‬دات  ا م  را‬ ‫ ؛‬

‫ آ  اس   و د      ‪  ،‬‬ ‫         ‬ ‫ آ ‪     ،‬ورى ‬ ‫              ‬ ‫۔ اور ‬
‫ آ ۔‬ ‫ے   ‬ ‫ ‬ ‫  م ا‬ ‫  ہ   ‬ ‫  ر   ا  ‬
‫     ‬ ‫وں  ا ر     و ں  ں     ا ر    ‪،‬‬
‫ ‬ ‫ں اور ‬ ‫ں    ں ‬ ‫ں اور د‬
‫ ا ر ‬ ‫ں    ا ر  ‬ ‫ اور  ‬ ‫  ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ اور   ا  ‬ ‫‪،‬ا ِع  ا‬ ‫‪ :‬ں    و د   آن  و  ‬
‫‪٣٥‬‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ق  ان     ں  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ و‬ ‫  ء      اس  ‬ ‫ ‬ ‫۔‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫م ‬ ‫ ‬ ‫ ا ن  ‬ ‫ ى  ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫  ا ‬ ‫ہ ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ؒ     ں    د    ان  ‬ ‫    ‪،‬اور   ہ  و  ا  ‬ ‫ت ‬
‫ؐ‬ ‫ں     ص  آ‬ ‫‪،‬‬
‫ آ  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ‪  :‬ان    س ا  ‬ ‫ى   ن ‬
‫ؒ‬ ‫م ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫۔ اور   ‬
‫‪٣٦‬‬
‫۔‬ ‫ ‬
‫       ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ا‬ ‫     روا  ‬ ‫ ‬ ‫ ر   ا ز  ‪:‬‬ ‫ ‬ ‫  ح ا‬
‫    رت   آ          ‬ ‫ن   ‬ ‫ ‬ ‫‪،‬‬ ‫ن   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫     وہ ‬ ‫   ا‬
‫۔‬ ‫   ا   دار ‬
‫    ‪  ،‬‬ ‫   ‬ ‫  ‪،‬ا‬ ‫    رت ا ر ‬ ‫ن       ‬ ‫ اس        ‪     :‬‬
‫ ‬ ‫    ‪        ،‬ا ن اس    دا ر ‬ ‫ و   د   ‬ ‫ن    ل    دار ادا ‬ ‫ے  ل     ‬
‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫  ‪’’ :‬اس   ح      ‬ ‫ ار ِد   رى  ‬ ‫   ‬ ‫ن   ‬ ‫‪  ،‬وہ  ‬ ‫ ‬ ‫ا    ‬
‫‪٣٧‬‬
‫  ‘‘۔‬ ‫         د‬ ‫ں        ں‬ ‫ا‬
‫    ت ‬ ‫م ‬ ‫  ‬ ‫ا   ح  رت     آ ت  ‪١٢‬۔‪ ١٣‬اور  رت ا ء   آ ت ‪٨١‬۔‪      ٨٢‬د‬
‫      ‬ ‫     ا ں   ان    ہ ا ۔ا ب   ‬ ‫ ‬ ‫ن   ا م   ‬ ‫    ت ‬ ‫ ا  ‬
‫  ‪:‬‬ ‫ن   ‬
‫۔‬ ‫م ‬ ‫ ‬ ‫ ان ا ل   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪ :١‬وہ د‬
‫۔‬ ‫ ا ل   ا م دے ر  ‬ ‫   وہ  دى روپ ا ر     ‬ ‫‪       :٢‬ن   ‬

‫‪16‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫ص     ‪ :‬ں  اور ‬ ‫ ‬ ‫ ادب  ‬ ‫ ا‬ ‫ را  ر ‪  ،‬‬ ‫   ا ظ   ب  ‬ ‫  ت  و  ‬ ‫   ‬ ‫‪:٣‬‬

‫    ڑى     ا  ‬ ‫‪،‬‬ ‫  اد  و ں  و‬ ‫   ان  ‬ ‫ ‬ ‫ ر ‪،‬‬ ‫     ا ظ  ‬ ‫ں   ‬
‫‪:‬‬ ‫ں       ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا ن  اد  ں‪  ،‬‬
‫م     )اس ‬ ‫  د  ت   ‬ ‫ا   ‪،‬‬ ‫اور  ان  ں   ا  ان   در ن    ا  دارى ‬
‫‪٣٨‬‬
‫  ۔‬ ‫   ‬ ‫ (‬ ‫ے   (  گ ) اب   ‬
‫ت    ن     ان  ت   و د   ‬ ‫   ‪،‬ا    ان ا‬ ‫ ‬ ‫ں   ا‬ ‫‪   :٤‬ا   ق     ان ‬
‫  ر  ذ  ‬ ‫    رے  ‬ ‫ں  اور  د ں        ‬ ‫ ‬ ‫      و‬ ‫ آ ‪،‬‬ ‫ار ء   زم  ‬
‫‪٣٩‬‬
‫    وں  ‘‘‬ ‫ں اور  ں ‬ ‫   ا‬ ‫آ ت وارد  ‪   ’’:‬ور  ور ‬
‫‪٤٠‬‬
‫’’اور اس          ت     وا  آگ    ا  ‘‘۔‬
‫د ‬ ‫ ‬ ‫   وارد   ‪ ،‬رات   اس    ا‬ ‫ ‬ ‫  ق   ‪  ،‬اس  ت    ت  ‬ ‫ت  ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫د   م    آد  ‬ ‫  د ہ ‬ ‫  ر ‬ ‫ن ‬ ‫ت ‬ ‫  ‪:‬‬
‫ت ‬ ‫ ان    وہ ‬ ‫ ‬ ‫  ا‬ ‫ ا و ر ‬ ‫ں ‬ ‫ ان     ‬ ‫    ڑى ‬ ‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫‪،‬‬
‫        ار آد ں    ر  دور اور ‬ ‫ )  ا ا ( ‬ ‫    ڑى اور ‬ ‫ن   ا م   ‬
‫‪٤١‬‬
‫    ۔‬ ‫  ا    ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫دس  ار   در‬
‫  رہ      آ ت ‬ ‫ص ‬ ‫‪،‬‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ اور  ‬ ‫ ان  ا ظ  ‬ ‫ ‬ ‫    ت    ا ز    ‬
‫ ‬ ‫ اور ان   ‬ ‫ ‬ ‫  م ‬ ‫   اس   ‬ ‫  ت اس   ‬ ‫‪١٢‬۔‪’’ ١٣‬اور اس   رب       ‬
‫ن ‬ ‫ آگ    ا ب    ے      ‪    ،‬‬ ‫ ‬ ‫  ے   ان ا  ‬ ‫    رے     ‬
‫ ‬ ‫‘‘۔  ان ‬ ‫ط  د‬ ‫ ‬ ‫ں     ‬ ‫ اور ‬ ‫ں    ا  ‬ ‫ اور ‬ ‫ وہ  ت  ر    د  ) (  ‬
‫  ق    ن   ‬ ‫  ت ا    ‬ ‫  اد  ‬ ‫  ق  ر    ان ‬ ‫ت  ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ل ‬ ‫ا‬
‫     وہ  ف ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ص       ‬ ‫    ا ز  ‪،‬‬ ‫     ان   اداوا ر   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا ن  )‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ا ء    ‬ ‫  دى   ف  ‬ ‫ ‬ ‫   ذ  دار   ‪،‬اور  ‬ ‫و‬
‫وا ں(    ج  ۔‬
‫   ا   ن ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫را        اس  م    ف  ا  ا ل    ‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ر      ‬ ‫ت       د       ظِ ‬ ‫ ا‬ ‫  ا  ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫   ا  ‬
‫‪17‬‬
‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫   اس     ‬ ‫ ‬ ‫    س  ب       وہ  ل ا ‪  :‬آپ ‬ ‫ا   ح  دو ے  م    ‪’’ :‬‬

‫  ‪   :‬ے رب   ‬ ‫د     ‬ ‫ آپ   ا  ا   س ‬ ‫   ا  آپ    س      ں‪،‬‬
‫   ‬ ‫    ارى ‬ ‫  ں      ى‪   ،‬ار  ا      ‬ ‫        ارى ‬ ‫ وہ   آز‬ ‫   ‬
‫    رت  ل دو ‬ ‫ وا   ‪  ،‬د    اس   ‬ ‫اور      ى  ے     ا  ورد ر    واہ  اور  م ‬
‫ و ہ آ    اس         ا  ‬ ‫‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫     راہ  ‬ ‫     ان   ‬ ‫     راہ ‬ ‫م ‬ ‫ ‬
‫ن ‬ ‫     د      اور    ‬ ‫ ‬ ‫ اس  ‬ ‫  ؟  اس     ا ب  د ‪      :‬و   ‪،‬‬ ‫  ا   ‬
‫‪٤٢‬‬
‫‘‘۔‬
‫  ں  ا ش ‬ ‫  ‪،‬در‬ ‫    ت ‬ ‫ ‬ ‫  ۔  ا  ‬ ‫ر  آن    ا ب   ‬ ‫ف  و  ا‬
‫    را ‬ ‫ د‬ ‫   ا  ا   ن    ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اس   و‬ ‫ د   ۔ ‬
‫   ‬ ‫  اد ‬ ‫   ’’ ﻋﻨﺪہ ﻋﻠﻢ‘‘‬ ‫ن   ا م     ‬ ‫   ا  اس    ہ ‬ ‫     ؛   ى دا‬
‫  ر ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫     و  ‬ ‫ں    ذ   ‪ ،‬ہ  ‬ ‫ ؛    ا رِ ت     م  ‬
‫ا م۔‬
‫ت ‬ ‫  ‪،‬ا‬ ‫ وہ  ف       د‬ ‫  ‪  :‬‬ ‫  ر  ذ  آ    ا ِ     ‬ ‫ا   ح  ا  ‬
‫       ‬ ‫اس   ‬ ‫   ا‬ ‫ ا     ‪’’ :‬آپ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ا ا ز   ‬
‫‪٤٣‬‬
‫  س  د   ں‘‘۔‬ ‫ا  آپ ‬
‫     ‬ ‫   د ں      ‪ ،‬‬ ‫  ‪  ،‬‬ ‫   ‬ ‫۔    ں ‬ ‫  رے        ‬ ‫اب  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ڈ ھ  ار  ‬ ‫  م   ‬ ‫ِ   ء(‬ ‫ )‬ ‫ ) م( ‪  ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ل   ‬
‫   ذ  ‬ ‫ و  ‬ ‫ؑن    ذرا  ا غ  اور ‬ ‫   و    ‬ ‫   آ ن         ا  ‬ ‫   اس  ‬ ‫اس ‬
‫            ں  ا ب     ف   ا ل    ‪ ،‬ورى ‬ ‫  ت      م   ‬ ‫    ‪،‬‬ ‫ ر‬
‫  و       اب  دے ر    اور ‬ ‫       ‬ ‫ ا  ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫      ن ‬
‫۔‬ ‫ر اس         ‬ ‫ا بِ ‬
‫ْﺖ‬
‫ﺎل‪ :‬ﻗـُﻠ ُ‬ ‫  ى      ا ِ       ا   ‪َ :‬ﻋ ْﻦ َﻋﻠْ َﻘ َﻤ َﺔ‪ ،‬ﻗَ َ‬ ‫  ر  ذ  ‬ ‫ا   ح  ا  ‬
‫ﺻ ِﺤَﺒﻪُ ِﻣﻨﱠﺎ‬
‫ﺎل‪َ :‬ﻣﺎ َ‬ ‫َﺣ ٌﺪ ؟ ﻗَ َ‬ ‫ِ ِ‬ ‫ِ‬
‫ﺻﻠﱠﻰ اﻟﻠﱠﻪُ َﻋﻠ َْﻴﻪ َو َﺳﻠﱠ َﻢ ﻟَْﻴـﻠَﺔَ اﻟﺠ ﱢﻦ ﻣ ْﻨ ُﻜ ْﻢ أ َ‬
‫ِ‬
‫ﺐ اﻟﻨﱠﺒ ﱠﻲ َ‬ ‫ﺻﺤ َ‬
‫ﻮد‪ :‬ﻫﻞ ِ‬ ‫ٍ‬
‫ﻻﺑْ ِﻦ َﻣ ْﺴ ُﻌ َ ْ َ‬
‫ِ‬

‫ات ﻟَْﻴـﻠ ٍَﺔ َو ُﻫ َﻮ ﺑِ َﻤ ﱠﻜﺔَ‬ ‫ِ‬

‫َﺣ ٌﺪ َوﻟَﻜ ْﻦ ﻗَ ْﺪ اﻓْـَﺘـ َﻘ ْﺪﻧَﺎﻩُ َذ َ‬
‫أَ‬
‫‪٤٤‬‬

‫‪18‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫   ‬ ‫     اڑا ‬ ‫  ‪:     ،‬آپ   ا ا ‬ ‫ آپ   ‬

‫ؐ‬ ‫    ت     ا  رات   ‬ ‫ اس  و‬
‫ ر    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ آپ    د     ا    ‬
‫ؐ‬ ‫ب  رات   ارى‪        ،‬ا‬ ‫‪    ،‬‬
‫ ‬ ‫ آ        ان    ‬ ‫‪ ’’ :‬ے   س   ں    ‬ ‫   ذ      آپ  ﷺ  ‬ ‫ ‬ ‫آپﷺ‬
‫ ‬ ‫‘‘۔  ‬ ‫    ‪  ،‬آپﷺ ا        اور ان   آگ    ت ) رِ  ت(د‬ ‫آن ‬
‫   ا     م     ‬ ‫‪ ’’ :‬رى  راك   وہ  ى   ‬ ‫ آپ ﷺ  ‬ ‫ا ں    راك    رے   ‬
‫ں     ‬ ‫  ‪،‬اور   رے   روں     رہ  ‬ ‫    ر ‬ ‫ ‬ ‫   آ    ‬ ‫ اور  وہ   رے  ‬
‫‪٤٥‬‬
‫ں    راك  ‘‘۔‬ ‫  و ؛    رے ‬ ‫‪  :‬ان دو ں  وں   ا ء ‬ ‫آپ  ‬
‫ؐ ‬
‫ہ     ا س ‬ ‫د   آپؐ    اہ  ت   ‬ ‫ص ا  ‬ ‫  ا م ‬ ‫  ات       د      ‬
‫ ‬ ‫ ‪Interaction‬اس   ‬ ‫ں ‬ ‫  ‪،‬و د   ا ر اور  ت   ان  ا‬ ‫د   ا ر  ف ‬ ‫   ا  ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫ آپ   د‬
‫ور  ا  ا  اور    ‪  :‬ا ن ان    ں   د ى  ے  ت    ت ؐ‬
‫  رى  ا  ‬ ‫   وا   ‪  ،‬‬ ‫     ا ز  د  د ى   ان  ت   ‬ ‫ ان  ت    ت   ‬
‫م   ‬ ‫ ‬ ‫   و‬
‫ آپ   ‬ ‫ ا  ‬
‫   ا   ح  ت    روں      راك ؐ‬ ‫راك آ‬
‫     ان     ر  ﻣﯿﮕﻨﯿﺎں   رے   روں     ح ‬ ‫  رى   ح  ‬ ‫      ‪ :‬‬ ‫     ‬
‫  ۔‬
‫   ‬ ‫     ‬ ‫  ق   ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ا زت  ‬ ‫پ ‬
‫    ‪  :‬آ ؐ‬ ‫  ن ‬ ‫ا   ح  ا  ‬
‫ اور  ا ظ ‬ ‫    ى    ‪:‬ذرا ا ر ‬ ‫ ‬ ‫ا   ى       دروازے  ا   ر  ے  د    اس    ‬
‫      ‪،‬اس    ہ  ا    و ہ ‬ ‫  رے  ‬ ‫ ‬ ‫   دا   ا   د  ا   ا ‬ ‫  ‪ :‬وہ ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫‪  :‬ا‬ ‫      ان۔  آپ  ﷺ     ا    ‬ ‫  ن  ا ‬ ‫م ‬ ‫ ‬ ‫ اس     ‪،‬‬
‫ ان ‬ ‫  ‪    ،‬‬ ‫ ‬ ‫ن و  ‬ ‫    ت   ا   وہ  ‬ ‫ ‬ ‫‪’’ :‬‬ ‫ ‬ ‫  و  اور ‬ ‫ت ‬
‫ن ‬ ‫ ا ع د ے  ا  وہ          آ    ا   ر دے     وہ ‬ ‫ دن   ا‬ ‫ ‬ ‫       د‬
‫‪٤٦‬‬
‫‘‘۔‬
‫ ‬ ‫ن  ں   ا  اس ‬ ‫ں     ‬ ‫          ت ‬ ‫            ا ‬ ‫اس ‬
‫   آ ز   ‬ ‫‪،‬اور        ‬ ‫ ‬ ‫ل ‬ ‫  ب  ا‬ ‫‪   :‬‬ ‫    ت وا  ‬ ‫  ر ڈا   ‪ ،‬و‬
‫ و    دا ر ‬ ‫ ‬ ‫  ں  اور اﺳﻠﻤﻮا ‬ ‫    ‪:‬وہ ‬ ‫  د   ‪،‬اور    ‬ ‫ ازاں وارد       و‬
‫‪19‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫  ں   و د ‬ ‫  س ‬ ‫  ‪     ،‬ووں   ر  وا  ‬ ‫  ں      ر ‬ ‫    ا  ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫   ا   ے    و    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ا ن وا     ‪:‬‬ ‫  ‪،‬اور اس ‬ ‫ ‬ ‫ز‬
‫ ا  ز     ب ‬ ‫ اور     وہ ‬ ‫  ے     ازاں  ب   ‬ ‫   اس     ا  ڈس     وہ ‬
‫   ‬ ‫ن      اس ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ق ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ آ    اس ‬ ‫  ا  ا اہ   زم  ‬
‫ا   ر ڈا     ۔‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ر  وا  ‬ ‫     ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ت   ا ء    ‬
‫ ‬ ‫  ن ‬ ‫ اور   ‬ ‫ ‬ ‫ہ    ل ز ۃ   ‬ ‫ ا  ‬ ‫    ‪ :‬ر ل ا  ﷺ‬ ‫      رى   ‬
‫ ‬ ‫د  ‪،‬اور وہ  ل  ا  وا  ‬ ‫ روا  ‬ ‫ ‪ :‬ے  س ا  آ  وا  آ ‪،‬اور         ‬ ‫   ‪:‬‬
‫   ‬ ‫   رو  رو     ر ‪،‬اور آ ى  ر آ  ا‬ ‫ ‬ ‫ق  ر  ل  ا  آ  ر  اور  ا    ر  اور  ل اور ‬
‫        ت       ا ے ا  ‬ ‫   ‬ ‫‪ ’’ :‬ا    وہ ‬ ‫م  ا   آپؐ   ‬ ‫  ‪،‬اورآ  پ   ‬ ‫   ‬
‫ن ‬ ‫‪  :‬و ہ ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬ر ل ا  ﷺ‬ ‫ ر ‪ :  ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ را‬ ‫ ‬ ‫      ن   ‬ ‫ہ‪    ،‬‬
‫‘‘۔‬
‫ ‬ ‫ن ا ن   روپ    ‪    ،‬در‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫اب اس وا     ز      د    آ  وا  ‬
‫ ؛    ‬ ‫ اور  ا‬ ‫ن ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ر ل  ا  ﷺ‬ ‫   و  ‬ ‫ ا ن    ‪،‬اور  ا  ‬ ‫   وہ  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ہ ‬ ‫   وہ ا     ب  اور  د   ‬ ‫    ‪ ،‬ا   ا ن  اہ ‬ ‫وہ  ا  ا ت  ‪،‬اور  ا  ا‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ل  ا   ‪ ،‬ا  ى دا‬ ‫ ا‬ ‫ں   ‬ ‫ان  و     ں  ا ور ا‬ ‫‪ ،‬ں   ‬
‫۔‬
‫ ‬ ‫  ت ‬ ‫ں ‬ ‫ات   ں    ‬ ‫ را  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ا  د  ‬ ‫ اور  ‬ ‫ا   ح  ا‬
‫ ‬ ‫   ا  ا  ا ص    ‪      :‬ز   اد  اد     ل آ    اور  د ‬ ‫   د ى ‬ ‫ ‬
‫     ‬ ‫ن   ‬ ‫ ڈا  اور)‬ ‫     ا   ب   ے    ‬ ‫  ں    ر ل  ا  ﷺ‬ ‫ر      ‬
‫‪٤٧‬‬
‫    ا۔‬ ‫   ا‬ ‫  ن ‬ ‫     ‪،‬‬ ‫(ا ج  و ا    ا    د‬
‫   و اس اور   ‬ ‫ د     ا  ‬ ‫   اور        ا ب ‬ ‫ ‬ ‫   ا ج  و ا      ‬
‫  ‪    ،‬ز دہ ‬ ‫  ت ‬ ‫ن را     ن ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫    ز   ا    ا‪  ،‬ا   ‬
‫   ‬ ‫ِ ‬ ‫ ا ز  د  ت   ر   ‪،‬اور  ا  و اس    ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ اس ا رو  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫‪20‬‬
 ‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫ زدہ ‬ ‫       آ‬ ‫        ‪   :‬‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ‪  ،‬‬ ‫   )ا     (  دے  ر  ‬

‫ ‬ ‫  ات    ‬ ‫  ‪،‬اور  ا ِ        ر   ا    در‬ ‫  ں      وع ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫   ا   ں    ں    ر ‬ ‫   ‬ ‫    ‪ ،‬اور  ام ا س اس ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ا   ں   ‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ان‬
‫ ‬ ‫  ق  ت    وہ   ‬ ‫ ‬ ‫ن    ا ظ     اد ‬ ‫   ادب       ‬ ‫آن و ‬ ‫‪:‬‬
‫  ا ‬ ‫ ‬ ‫م   ا‬ ‫     ا د    ان  ا ظ   ورود  ا   ؛ان ا د    ‬ ‫ ‬ ‫  ا د  ‪،‬‬
‫ہ    ن ا ز    ورى  ۔‬ ‫  ‪،‬اس     ‬ ‫  ‪ ،‬ا ان ا ظ   د     اد ‬
‫ ا ن      د  اور  ا ء       ‪      ،‬اذ  د                   روں    ‬
‫   دن ا ز  د  ں  ے  ‪ :‬وﻣﺎ َﻛﺎ َن ﻟِﻲ ﻋﻠَﻴ ُﻜﻢ ِﻣﻦ ﺳﻠْﻄ ٍ‬
‫َﺎن إِ ﱠﻻ أَ ْن َد َﻋ ْﻮﺗُ ُﻜ ْﻢ‬ ‫َ َْ ْ ْ ُ‬ ‫ََ‬ ‫‪     ،‬وہ  ا ار ‬
‫ِ ‪٤٨‬‬
‫ﺎﺳَﺘ َﺠ ْﺒﺘُ ْﻢ ﻟﻲ‬
‫ﻓَ ْ‬
‫  ‪ ،‬‬ ‫ ا ازى ‬ ‫ و‬ ‫  اہ  را‬ ‫   ‬ ‫   اور اس  ‬ ‫ن    ف ‬ ‫م  ا  ‬ ‫اس    ‬
‫  ‪ ،‬ا   ل ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫ ڈا ل   دو ے ا‬ ‫ زدہ    ‪  ،‬و‬ ‫ا    ا ن    آ‬
‫ف ‬ ‫    ‪،‬ا    اس   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ اس    و ا‬ ‫رت  ا ل آ ‪    ٤٨‬رى   ‪،‬اور   ‬
‫ ‬
‫  ‪،‬اور   ف    ا ن   د   د    ذ  دار   د     ‪     ،‬ن  ا ن     ر  ا  ا ا ز  ‬
‫ِ ‪٤٩‬‬
‫ﻴﻦ‬ ‫ﺎل ﻓَﺒِ ِﻌ ﱠﺰﺗِﻚ َﻷُﻏْ ِﻮﻳـﻨـﱠﻬﻢ أَﺟﻤ ِﻌﻴﻦ۔ إِ ﱠﻻ ِﻋﺒ ِ‬
‫ﺎد َك ﻣ ْﻨـ ُﻬ ُﻢ اﻟ ُْﻤ ْﺨﻠَﺼ َ‬
‫ََ‬ ‫َ ُ ْ َْ‬ ‫َ‬ ‫س     ‪ :‬ﻗَ َ‬
‫‪    ،‬ا ار  د ا  ‬
‫ء اور     اس  ’’وارد‘‘   اور  ت  ‪ ’’  ،‬ف  ‘‘ دو ى  ت  ‪     ،‬ا ذہ اور ذ  ‬
‫ ا    ‬ ‫ن ‬ ‫       ‬ ‫  ‪  ،‬اور  ‬ ‫      د‬ ‫ ‬ ‫ن   ت  و  ا  و‬ ‫ ‬ ‫ا     و‬
‫ ‬ ‫ وہ ان و وس    ر  آ‬ ‫ ‬ ‫  ام  ا س   ذ  ا  اور ا ذہ   ا م ‬ ‫    ظ ر    ‪،‬‬ ‫ر‬
‫    ر ‬ ‫  ں   ‬ ‫ں اور ‬ ‫ت    ر     ان ‬ ‫   اور      ح  ح    ت اور ‬
‫  ۔‬ ‫ہ ‬ ‫  ق   ‬ ‫         ا  روزا    ‬

‫‪21‬‬
‫  ف    ۔۔۔ ‪٩‬۔‪٢٢‬‬ ‫ں   ‬ ‫ا‬ ‫‪٢٠١٩‬ء(‬ ‫۔ د‬ ‫ )‬ ‫رف  ٔ ‬

‫ا  و  ا‬
‫رہ ا م‪١١٢ :‬‬ ‫ آ ‪٣ ٣٦،‬۔‬ ‫‪٢‬۔  رت‪:‬‬ ‫رت‪:‬ص آ  ‪٨٣،٨٢‬‬ ‫‪١‬۔‬
‫رہ ا ا ‪٢٢:‬‬ ‫‪٥‬۔‬ ‫رہ  ‪٩٩:‬‬ ‫‪٤‬۔‬
‫ﴎاج  و ہ‬
‫ٍ‬ ‫ك اﻟﻨﺎر ﰲ اﻟﺒ ﺖ ﻋﻨﺪ اﻟﻨﻮم وﳓﻮﻩ ﺳﻮاءﰷﻧﺖ ﰲ‬ ‫   ‪ ،١٦٥٢‬ب اﻟﳯﻲ‬ ‫ ‬ ‫    ج ا‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪٦‬۔‬
‫‪٩‬۔ رہ  ‪٦ :‬‬ ‫رة  ‪٨،٩:‬‬ ‫‪٨‬۔‬ ‫رہ ا اف‪٢٠١  :‬‬ ‫‪٧‬۔‬
‫اف‪١٢٩  :‬‬ ‫رہ ا‬ ‫‪١٢‬۔‬ ‫رة ر ‪١١ :‬‬ ‫‪١١‬۔‬ ‫رہ ر ن‪٣٣:‬‬ ‫‪ ١٠‬۔‬
‫رہ  ‪٦٦ :‬‬ ‫‪١٤‬۔‬ ‫رہ  ‪١٢٠ :‬‬ ‫‪ ١٣‬۔‬
‫ اردو  زار ‬ ‫ اﻟﻔﯿﺼﻞ   ر‬ ‫ ا‬ ‫    ہ  وز  رى ا‬ ‫ ‬ ‫ و  ا    ا‬ ‫ ؒ‬ ‫ ا‬ ‫دات ا آن)اردو(ج اول ص ‪٢١٦‬ا م را‬ ‫‪ ١٥‬۔‬
‫ر ‬
‫ ‪ ،٤١٤٨‬ا     ‪٥٧٣١‬‬ ‫ۃ ‬ ‫ ج‪٢‬ص ‪ ،٣٧‬‬ ‫ركِ ‬ ‫‪١٦‬۔‬
‫ آ ت‪١٠ :‬‬ ‫رہ ‬ ‫‪١٩‬۔‬ ‫ ‪٣٣١٣‬‬ ‫رى  ب  اء ا‬ ‫‪١٨‬۔‬ ‫  ب ا م ‪٥٨٢٨‬‬ ‫‪ ١٧‬۔‬
‫  ‪١٠‬‬ ‫ آ    ‬
‫‪١٠‬‬ ‫  ى ‬ ‫ ‬ ‫‪٢٢‬۔‬ ‫ آ ت ‪٢١ ١٠‬۔ أ‬ ‫‪ ٢٠‬۔ ا ِ   ج ‪  ١‬ص   ‬
‫‪٧٢‬‬
‫  ‪٣١‬‬ ‫ ‪٣١‬‬ ‫‪ ٢٣‬۔ ا ‪،‬‬
‫ن ‬ ‫  ر ‬ ‫ ر چ ا‬ ‫  ى ا‬ ‫د ‬ ‫  ر    ا آن ج  ‪ 7‬و  ا  ‬ ‫ى ‬ ‫ و ‬ ‫‪٣١‬ص    ‬
‫‪٣٥٠‬‬ ‫ آ    ‬ ‫‪ ٢٤‬۔‬
‫  ر۔‬ ‫ ا‬ ‫  ح   داوٗد راز ‬ ‫  ل ا   و   ج  ‪٤‬ص ‪،٤٨٣‬‬ ‫رى  ا ء ا‬ ‫‪ ٢٥‬۔‬
‫ دار ا م  ‬ ‫ ا د ج   ‪٣‬ص  ‬
‫‪٤٩٥‬‬ ‫رى اردو ‬ ‫‪٢٧‬۔‬ ‫ دا ر ا م ‪ ،‬ر‬ ‫ ا د ج‪  ٣‬ص   ‬
‫‪٤٩٥‬‬ ‫‪ ٢٦‬۔ د ‪  :‬رى اردو ‬
‫ اردو‪،‬ج‪،‬دوم‪،‬ص ‪٥٤٤‬‬ ‫ ‬ ‫‪٢٩‬۔ ت ا‬ ‫ ‪ ٢٢٣٦‬ب ا م  ب   ا ت و‬ ‫ ‬ ‫‪ ٢٨‬۔‬
‫ت‪،‬ص ‪٧٣‬‬ ‫   ‬
‫‪٣٩‬‬ ‫ ا آن ‬ ‫‪٣٢‬۔‬ ‫ت‪٦٥:‬‬ ‫رہ ‬ ‫‪٣١‬۔‬ ‫رةا م‪١١٢  :‬‬
‫ ‬ ‫‪ ٣٠‬۔‬
‫  ر‬ ‫ ر‬ ‫ ا‬ ‫ ا‬ ‫    ہ  وز  رى‪،‬ا‬ ‫ ‬ ‫ و  ا    ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫دات ا آن ج‪،‬اول ص‪،٥٦٩ ،‬ا م را‬ ‫‪ ٣٣‬۔‬
‫‪ ٣٤‬۔ ا ِ  م‪،‬ج‪،٣،‬ص‪١٧٩ ،‬‬
‫ ا‬ ‫‪  ،‬داود راز‪،‬ج‪  ٤،‬ص‪٤٨٢،‬‬ ‫ و ‬ ‫‪،‬ﺑﺪاء اﻟﺨﻠﻖ ذﮐﺮ اﻟﺠﻦ وﺛﻮاﺑﮭﻢ وﻋﻘﺎﺑﮭﻢ‪،‬‬ ‫‪ ٣٥‬۔‬
‫ر‬ ‫ ‬
‫‪٢٠٠٥‬‬‫ ‬ ‫  ‪،‬ا‬ ‫ ‬ ‫ و  ا ن ؒ‪،‬‬ ‫ت ‬ ‫ اردو ‬ ‫‪،‬ج‪،‬اول‪،‬ص‪،٣٤٧،‬‬ ‫‪  :‬ت ا‬ ‫‪ ٣٦‬۔ د‬
‫رہ ہ آ  ‪١٣‬‬
‫ ‬ ‫‪٣٩‬۔‬ ‫ت‪:‬آ  ‪١٥٨‬‬ ‫رہ ‬ ‫‪٣٨‬۔‬ ‫رة ا م‪١١٢  :‬‬ ‫‪ ٣٧‬۔‬
‫رہ ا ‪٢٧  :‬‬ ‫‪ ٤٠‬۔‬
‫م ‪٢٥‬۔   گ  ر ‪١٩٦٠‬ء‬ ‫‪ :‬ا   ت ا آن‪ ،‬دہ‪،‬ج‪،‬ن ن‪،‬ج اول‪،‬ص ‪ ٤٤٧‬ادارہ   ع ا‬ ‫ و ب  ر  ا‬ ‫‪ :‬ب ‬ ‫د‬ ‫‪ ٤١‬۔‬
‫ آ   ‪٣٩‬‬ ‫‪٤٣‬۔ ا‬ ‫‪٤٢ ،٤١،٤٠ :‬‬ ‫رہ ا‬ ‫‪ ٤٢‬۔‬
‫  وت‪١٩٩٨  ،‬‬ ‫ دارا ب ا‬ ‫  ى‪،‬ج ‪،٥‬ص ‪،٢٨٥‬‬ ‫‪ ٤٤‬۔‬
‫‪٢٤٣٦ :‬‬ ‫ ‬ ‫  ب ا م  ب   اﻟﺤﯿ  و ‬ ‫‪٤٦‬۔‬ ‫ ‪٣٢٥٨‬‬ ‫‪،‬‬ ‫ى  ب ا‬ ‫‪ ٤٥‬۔‬
‫رہ ا ا ‪٢٢ :‬‬ ‫‪٤٨‬۔‬ ‫ ‪٣٥٤٨‬‬ ‫‪،‬‬ ‫‪ ٤٧‬۔ ا  ِ ‪ ،‬ب ا‬
‫‪ ٤٩‬۔   رت‪:‬ص آ  ‪٨٣،٨٢‬‬

‫‪22‬‬