‫ڈا   ہ ا ا  ‬

‫ڈا   ہ ا ا  ‬
 ‫‪1‬‬

‫ڈا   ہ ا ا  ‬
 ‫‪2‬‬

‫ں ‬ ‫      ورش ‬ ‫و‬

‫ ‬ ‫د  ا  د  م‬
‫ى ‬ ‫ ا‬
 ‫‪3‬‬

‫  ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪5‬‬

‫ٰ   ا ا     م۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪12‬‬ ‫قو‬

‫ ‬

‫    دار۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪19‬‬ ‫ ا‬ ‫بد    ‬

‫ ‬

‫ٰ۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪30‬‬ ‫قو‬
‫ ‬ ‫   ‬
‫اور‬ ‫ را‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪37‬‬ ‫ب  ر    ‬
‫ ‬

‫    زش۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪46‬‬ ‫اق  ‬
‫اور  ‬
‫ م  ‬

‫اور ن۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪53‬‬
‫آگ  ‬
‫ م    ‬

‫ن   ؟۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪68‬‬
‫     ‬ ‫ م  ‬

‫   رو   (۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪78‬‬ ‫آن و‬

‫ارج)  ‬
‫ ‬ ‫ ‬

‫۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪86‬‬ ‫ٰ   ‬ ‫قو‬

‫ ‬ ‫ب  ر  ‬
‫اور‬ ‫ ‬

‫  ات۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔۔‪100‬‬ ‫ن  در‬
‫ ‬
4
 ‫‪5‬‬

‫ ‬
‫    ا    ‬ ‫ اور ا  ا  ‬ ‫  ر    ‬ ‫ ‬ ‫‪  2017‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫   ور   ت   ڈال ‬ ‫رى        رے ‬ ‫     ر  ‬ ‫ ر  وا  ‬
‫ د   دى     ‬ ‫ اد رى  ڑ   ا  د‬ ‫   ا  ‬ ‫د  ۔ ر    اس  دہ ‬
‫   ‬ ‫ دو    ‬ ‫ں     م     وہ  م      ۔وہ ا    ‬
‫اور   وا  ‬
‫    ہ ‬ ‫   د‬ ‫ ‬ ‫ات   ‬ ‫ ‬ ‫  ر   ‬ ‫  ار    ‬ ‫ز‬
‫ر    ۔ ا   ں  ا  ؟ اس  ال    اب ‬ ‫   ‬ ‫ اداروں   آ‬ ‫ر      ‬
‫ ‬ ‫     اور اس  ى آ د    ‬ ‫   ‬ ‫   ذ    ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ہ اور ‬ ‫ے      رى  ت ‬ ‫ے‬
‫  ۔  ر  ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫  ‬ ‫ ‬
‫    ں   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   در‬ ‫ر        و ر ر   ‪ ،‬ان     ا  ‬
‫ ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫ن      ق و‬ ‫  ۔ ان ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    رى ز‬ ‫ان ‬
‫    ت    ل د  ‬ ‫ ‬ ‫  ى   ا ر‬ ‫ ر  ۔ ا‬ ‫ت   ‬
‫   ‬ ‫ ا    ا          ‬ ‫ٰ    رے  ام   ذ  ‬ ‫۔اب  ق و‬
‫        ‬ ‫  ‬ ‫ٰ    ت    رے     ‬ ‫ ا   ۔  ق و‬ ‫را  دى ‬
‫   ر    اور      س  ر  ‬ ‫ ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫رے وہ     ‬
 ‫‪6‬‬

‫  ‪ ،‬وہ ‬ ‫ ‬ ‫   و‬ ‫ ‬ ‫ت    رے     ‬ ‫ اور   ا ا  ‬ ‫ ‬

‫ ا ط   ‬ ‫ں  ‬
‫          گ  رو  ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ں   آ ن  ر ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ ا   دہ ‬ ‫ د     ادف  ۔ ‬ ‫   ا    ر   ‪ ،‬ا  آپ   د‬
‫ د     م     ‬ ‫ اور ا م   ‬ ‫ ا‬ ‫۔   گ د وى  ں   ‬
‫ف  ‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ل     ر   ۔ ‬ ‫ف     ا‬ ‫   ر   ۔ ان   ‬
‫س ب ‬
‫    ۔ا  ‬ ‫   ذر  ‬ ‫ ‬ ‫وں  ت      ٹ ‬ ‫روزا  ‬
‫ٰ اور ‬ ‫                  ۔  م    ان آج    ق و‬ ‫  س ‬ ‫ ‬
‫    م ‬ ‫ ‬ ‫ا  اور ‬ ‫  رے ا‬ ‫ع  ۔ا‬ ‫ ‬ ‫ د    ا  ‬ ‫ا‬
‫س ا  ‬
‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت ‬ ‫  ت    رے   ز دہ ‬
‫      ق ‬ ‫ ‬ ‫ ذار  ا غ   ‬ ‫ آ      وہ ا        ‬ ‫  ت ‬ ‫ ‬
‫ ر ۔‬ ‫ار ‬ ‫   ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫و‬

‫ ‬ ‫ت‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫وں   ‬ ‫ن ‬ ‫ ا ن    دى     ۔‬ ‫   ر‬
‫   و  ‬ ‫     ‬ ‫       ر  ‬ ‫ ‬ ‫دى ‬ ‫   د‬ ‫   ‬
‫  ا  ہ اور  م  ا ں          ۔ ‬ ‫      ٹ   ‬ ‫  ۔  رے ‬
‫ اس و  ‬ ‫ ر   ‪ ،‬‬ ‫  ورى     وہ  گ    ف ‬ ‫ اس ‬ ‫   ر‬
‫ اور ‬ ‫  ۔ ا      ‬ ‫  رت  ل     ادراك ‬ ‫   ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬
‫       ا  ‬ ‫ آزاد        ں   ‬ ‫ى         ۔ ا  ‬
‫   آزاد  ‬ ‫ ‬
 ‫‪7‬‬

‫     ‬ ‫‪ ،‬و      ‬ ‫ ‬ ‫  ٹ   آد    ‬ ‫ ا   دات ‬ ‫گ   ‬

‫    د ‬ ‫ ۔ ا  ‬ ‫ ا اد  ر  ا   ن ‬ ‫ ذار        ‬ ‫دو ے ‬
‫    ام   ذ  ‬ ‫ اداروں    ن   ‬ ‫ں  اور ‬ ‫  ا   وش ‬ ‫ ‬
‫   ذر       ۔ م    ان     ‬ ‫ را  ہ ار ‬ ‫ ‬ ‫ اور ا  ‬ ‫ ‬
‫‪ ،  ،‬آزاواد‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫  ا ں )‬ ‫ ‬ ‫       ا    ‬
‫    وں    ۔ ا  و   ں ا  ‬ ‫ ز دہ  ے اور ‬ ‫ ‬ ‫و ہ(   ‬
‫ وارا  ر     ۔‬ ‫س    وا  ‬
‫   و  ا  ‬ ‫ ا‬

‫ وا  ‬ ‫    ا      ‬ ‫ں    ف   آ ى ز‬ ‫ل ن ‬

‫ اور    ‬ ‫آ‬
‫   ر   ۔  آن   ‬ ‫ ‬ ‫   ا   و   دات   ‬ ‫ا د    ز  ‬
‫ ‪ ،‬ا   ں    رى ‬ ‫ ‬ ‫ت  رو    ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫    گ ‬
‫   ‬ ‫ل ‬ ‫ت ا‬ ‫    رے   آ  وا  ا د    ‬ ‫   ۔آ ى ز‬
‫ت      د  ‬ ‫ ۔  ‬
‫ان‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   وا  ‬ ‫ ‬
‫    رے ‬ ‫ وا  ‬ ‫  و ن   آزادى    و  ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ۔‬ ‫ ‬ ‫  ا  ا ت)   ره ا ‪ ،‬آ  ‪      ( 40‬ر    ‬ ‫ د‬ ‫ ‬

‫    رى  ز ت ‬ ‫  رى   ا م     ‬ ‫ے   ‬ ‫ ‬

‫رے‬
‫    د   ا  ‬ ‫ۓا  ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور  ر  ‬ ‫  رے   ‬
‫   ۔‬ ‫ت    آ‬
‫ ‬ ‫ ر      ان   ‬ ‫ ‬ ‫  د    ‬ ‫   ‬
 ‫‪8‬‬

‫ ‬ ‫گ‬
‫     ‬ ‫ وارا    و  رت   ر    اس و‬ ‫ق  ‬
‫  ا  ‬ ‫ دا‬ ‫ و‬
‫ ‬ ‫ دا‬ ‫   ر  ‬ ‫۔   ‬ ‫       ر  ‬ ‫ن  دا‬
‫وں وا  ا د      ا  ‬
‫    وع  ۔ اس        گ ‬ ‫   ‬ ‫     ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  ب   ‬ ‫ر اور ‬ ‫    رے     وا  ا د    ‬ ‫ا ن   ا ا  ‬
‫ن ا    ا   م   ‬ ‫ے ‬ ‫         ‬ ‫  ‬ ‫ ر    ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ اس و‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ن    رے   ان   ‬ ‫   ر   ۔ ‬ ‫  ا‬
‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ں   ن   ‬
‫ م  ‬ ‫ ا ل   ‬ ‫ ان  ں   آر  ‬ ‫ر ‬
‫  ز   رہ  ۔‬ ‫ام   ‬

‫ن ‬ ‫ت   ز  ا  آ      ٹ اور  ت ‬ ‫م    ان    ا    ا  ‬

‫ ‬ ‫  ے   ‬ ‫ ذ  ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ر    اس    م           ‬ ‫ ‬
‫   ر  وا  ‬ ‫م  ں   ذ   ور  اہ  ں  ۔ وہ ا  ‬ ‫ں   ‬
‫ں    ر   ‬ ‫ اور   ‬ ‫    ں    رے   ‬ ‫   و ا‬ ‫دو ے ‬
‫ى   ف  ر ن   و  ‬
‫د  ‬ ‫   د‬ ‫ ‬ ‫ اداروں   ‬ ‫  ۔ ا  ٰ‬
‫  ۔‬ ‫ں    دہ ‬ ‫    ر  ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫   وا        ‬ ‫ل ض  ‪ :‬ا  ‬

‫ ا    ‬ ‫ ‬ ‫ و‬ ‫   ‬ ‫اس ‬
‫  ے ‬ ‫     اور اس      وا ت   ‬ ‫       اس   ‬ ‫    ہ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ۓ       دہ ڈا  ‬
‫    ر   ق و  ق   ر    د    ‬ ‫۔ ا  ‬
 ‫‪9‬‬

‫   ‬ ‫    ر      اور  ا  ر ل)ص(   ‬ ‫  ‬ ‫     ‬ ‫ر ۔‬

‫     ‬ ‫   ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ا ر۔    آزار  ن اور ‬
‫ں  ‬
‫ وا  ‬ ‫   و ہ  ۔  ا م    م   ‬ ‫ں   ا م   ‬ ‫   ‬ ‫ف‬
‫ ‬ ‫اور ‬
‫دہ ا ا  د  را    ‬ ‫   ‬ ‫   اور        ہ  م     ا‬ ‫د    وا‬
‫ں    ‬
‫ وا  ‬ ‫    ف  ت اور ‬ ‫ش ر    رو ۔    ‬ ‫ ‬ ‫اور ا‬
‫     ہ    ‬ ‫  ‬ ‫   ا ر‪ ،‬آپ    دت     ‬ ‫و     و د آپ   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫       ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫  ۔  ‬ ‫م‪  ،‬اور         ‬
‫   ‬ ‫  ات اور  ر  ‬ ‫   در‬ ‫  ۔ا م    ا  اور ا  ا  و  ل   ز‬
‫  ۔ آپ ‬ ‫  ‬ ‫    ر   ہ   ‬ ‫   ‬ ‫ ا    ا ب    ‪  ،‬آپ   ‬
‫ہ ‬ ‫ ‬ ‫د     ‬ ‫ں    س ا   ل ‬ ‫    و  آج ‬ ‫ ا  ‬
‫؟‬ ‫ۓ     ‬
‫ زدہ     ‬ ‫د‬

‫    ر    رو  ‬ ‫ں    ز ‬ ‫     م  ا  وا  ‬ ‫   ‬ ‫دہ ز‬

‫   ز  ‬ ‫  ت  )رض( اور  ت    م اﷲ و  ا‬ ‫   ‬ ‫ د‬
‫ ‪  77  74‬‬ ‫    ف     اس  ب   ‬ ‫    ز   ‪ ،‬‬ ‫  ‬
‫       اس   ‬ ‫ ‬ ‫   ز دہ ا  ‬ ‫ ز   ل   ‬ ‫ا رہ    ۔   ‬
‫   ‬ ‫    ر     ن ‬ ‫ ‬ ‫ۓ‬
‫ ر      ‬ ‫ ‬ ‫ و‬ ‫اس  ب   ‬
‫ف      ۔‬
 ‫‪10‬‬

‫     ‬ ‫   دے اس    ل ا  ‬ ‫  ۔   م  ر    ا‬ ‫ ‬ ‫ر   م   ‬

‫ف   آ ن      ۔  م    ا      ‬ ‫س  ‬
‫      ۔ا  ‬ ‫ ا   دا‬
‫د ‬ ‫   م  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ د    ‬ ‫ن  رو        ‬
‫ا د  آئ   ا  ‬
‫ہ؟ ا د         م ‬ ‫     ا‬ ‫  ج     ‬ ‫    ر         ۔   ‬
‫ ‬ ‫ ر    ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ۔ ٰ ا ان ا د     د    ‬
‫ آ      ‬ ‫  ۔   آج     ‬ ‫ زاور ڈا  ز‬ ‫     ا‬ ‫۔دا‬
‫ اس  ح   دو ے ‬ ‫   دورى   ‬ ‫   و  ‬ ‫وں   ‬ ‫ن ‬
‫   ‬ ‫ے    دى  ور ں   ‬ ‫ ر   ۔  ں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ م  ‬
‫    ر        ر        ‬ ‫ ‬ ‫خ  ‬
‫ے   ر  ‬ ‫را     و ں ‬
‫ن   ا     ‬
‫ دا  ‬ ‫ اور ‬ ‫ ڈا ‪ ،‬ا‬ ‫ں  وا   ۔     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور اس   ‬ ‫  ۔ر    ‬ ‫  ر    ر  دان   ا‬ ‫ ‬
‫ں   د ا  ‬ ‫ن  ‬
‫ اور ا  ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫    ر  وا  ا‬ ‫ا‬
‫      ۔  ر  ‬ ‫ ر    ‬ ‫       ‬ ‫   ا  ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   ر   ۔ ا  ا ن ‬ ‫ ذ   ر       از  ر  ز‬ ‫ ا ن درا‬ ‫ ‬
‫    م آ   ۔ وہ ‬ ‫س ا  ‬
‫ف  اوزار اور     ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   آ‬ ‫ ‬
‫   د اروں       ر   ۔‬ ‫ ‪ ،‬ف اور ‬ ‫ں   ح   ‬
‫ ‬ ‫ ا‬ ‫و‬
 ‫‪11‬‬

‫ ‬ ‫  ر     رف  وا        ‬ ‫   د    ‬ ‫رے  ں      ل   ز‬

‫ ‬ ‫  ۔ د   ارس    ت       ۔‬ ‫ ‬ ‫    ‬ ‫  ر    آ‬ ‫ ‬
‫ن ں   ان ‬
‫  ۔ ا  ‬ ‫ ‬ ‫    ح ‬ ‫ں  ‬
‫ ادارو  ‬ ‫ں     ‬
‫۔ ان     ‬ ‫‪ ،‬ا  ‬ ‫‪ ،‬ا  ا‬ ‫چ   ‪،‬ا  و‬
‫     ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬
‫  ش  ش   ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ ،‬ان    ا ں   ‬ ‫ك ‬ ‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ر   ‬
‫  ہ       رد      ۔ وہ  ر      ‬ ‫ت  ر    ‬ ‫  ۔ ان   ‬
‫ وہ ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں    د     ہ  ل ‬
‫  ا  ‬ ‫   ان ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫     ا   ے ‬ ‫  ۔ ان  ں   ا   ات ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ز‬
‫ ‬ ‫     ز د  ہ ا‬ ‫۔    گ  ر         ف ‬ ‫   ‬ ‫ان   ‬
‫   ‬ ‫ اور  از    ر      ڈ‬ ‫  ہ   ہ‬ ‫ت ‬ ‫ ا  ‬ ‫  ۔ ا‬
‫ت ‬ ‫ اور ‬ ‫       ‬ ‫   ‬ ‫ں  ‬
‫ ادارو  ‬ ‫  ۔    گ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ف را‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫   ۔   گ  ر    در  ہ  ‬ ‫ى          رى  ح آ ر ‬ ‫  ل ‬
‫ ‬ ‫ت ا  ‬ ‫  ۔ ان   ‬ ‫      م اور  م   ‬ ‫گ‬
‫ آ  وہ   ‬
‫    ۔ ‬ ‫ ‬ ‫  ہ   ‬ ‫       ر    ‬ ‫ت    ر ‬
 ‫‪12‬‬

‫ٰ   ا ا     م‬ ‫ق و‬
‫   وا ت    ر  ‬ ‫ ‬ ‫س ‬
‫     ا  ‬ ‫د        وا   م رو  ‬
‫  ورى ‬ ‫ ر      ‬ ‫ ‬ ‫س‬
‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫    ۔  م   ‬
‫ ‬ ‫ اور   م‬ ‫ دوم   و     ور   ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ و‬ ‫۔ ‬
‫ ٰ        ان   ‬ ‫ں   و     ق و‬ ‫ آزادى   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ام   ‬
‫ ‬ ‫ د    ‬ ‫   ‬ ‫ و‬ ‫   ‬ ‫    ا  ال       ا  اور ا‬ ‫ ‬
‫ در ر  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫  ظ    ۓ؟ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬
‫ت اور ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫ل   ور ت ا‬
‫ اور  م   ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫ق و‬
‫ر ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫       ‬ ‫ اور   ‬ ‫ ‬ ‫    رى ‬ ‫زرا‬
‫ د  و ار  ل    رپ ‬ ‫۔ دو ى  ف ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ را  ‬
‫  ‬ ‫ى ك   و     اب ‬
‫ وا  ا ز  ‬ ‫   وا   دى ا   ف ‬
‫۔‬ ‫    ف  ت         ‬ ‫ا‬

‫     آ  و ا اد   ا ا    ‬ ‫رپ     وا   د ں         وہ ‬

‫۔ ‬ ‫   رو ں          رپ   ‬ ‫‪    ،‬گ ‬ ‫ ر  ‬ ‫   ‬
‫۔ ا زى  د ں ‬ ‫ ‬ ‫       ا زى ‬ ‫ رو  ‬ ‫ ا   د ں   ‬
‫ وا   گ دو ‬ ‫  ۔      آ ں اور  رى ر‬ ‫   ا ا    ‬ ‫ ‬
 ‫‪13‬‬

‫دہ ‬ ‫       ‬ ‫ وا  ا  رو      ‬ ‫ ا ر ‬ ‫ار  ل    دى ‬

‫       ا ا     د ں   ‬ ‫ں   آ د  ۔ ‬ ‫ اور روس     ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ۓا  م ل      ۔    ف ا م   ‬
‫   ر    ‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫ د     ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ں  ‬
‫ وا  ‬ ‫   ‪  ،‬ا م  ل ‬ ‫   ‬ ‫ان   ‬
‫         ‬ ‫ ا ف   و     ت   ‬ ‫ف‬
‫ ‬ ‫رپ    د ں     ‬
‫ ‬ ‫        ۔    د    ‬ ‫ى ك   ‬
‫ ا ز  ‬ ‫   و      ا‬ ‫ ‬
‫ دوم ‬ ‫ ‬ ‫  د ں   ‬ ‫ش   ۔  اس  ت   و    ‬
‫ں   ز  ‬
‫  د  ‬
‫    م    ل ‬ ‫  دى ر‬ ‫ت   ‬ ‫   ‬ ‫  س  ل    ا  ‬
‫ ‬ ‫ اور آ‬ ‫ا‪ ،‬ا‬ ‫ف  ‬
‫ ‬ ‫ ا ا  م  ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا ۔    گ ‬
‫ ۔  ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫ں   ور ا ام    دى و‬
‫ ‬ ‫اور د    دو ے ‬
‫پ    ‬
‫ ر   اور  ر  ‬ ‫  دى  ں  ‬ ‫ ‬ ‫ ر  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ ا  ا  ‬ ‫۔ ا ں     ‬ ‫   ‬ ‫     و     م ‬ ‫  ‬
‫ى ام   اس     ‬
‫  د  ‬ ‫ ‬ ‫  زوں    ار د ۔‬ ‫ ‬ ‫ ر‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫       اس ر‬ ‫ ‬ ‫     ا‬ ‫  ‪ ٰ  ،‬ا ا ں   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ل   ‬ ‫   ا‬ ‫ وا‬ ‫   ‬ ‫  اد  رى ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫د ر  ‬
‫  ۔ ا  ‬ ‫    ل ‬ ‫    د ں   ا‬ ‫ع  ان   اس ‬
‫  ۔  و  ‬
‫ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ار ‬ ‫ آ      اس ‬ ‫ى‬
‫ ز  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
 ‫‪14‬‬

‫ ‬ ‫   اور اس     ‬ ‫ ‬ ‫ ا ام    ح ‬ ‫۔    د ں       ‬

‫وں ‬ ‫''‬ ‫  ''‬ ‫ ‬ ‫ں    دى اور  و‬ ‫ ‬ ‫ و     رپ   ‬
‫ ‬ ‫  گ ر  ‬ ‫ف   دى     ا‬
‫    م  وع   ر   ۔ اس    م     ‬
‫   ‬ ‫۔ ا     م   ا  ‬ ‫   ر  ‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫    وى ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  ‬ ‫  د  م رى ‬ ‫ دوم     ‬ ‫ ‬ ‫۔‬ ‫   ‬ ‫ا   ا   دى  ا   ‬
‫       ‬ ‫۔ ان ‬ ‫ى      ‬
‫    د  ‬ ‫م  ا    ر  آ دى   ‬
‫    ت  رے  ۔‬ ‫   دوران ‬ ‫ا  ‬

‫    ف  ت ‬ ‫ د       د ں   ‬ ‫    ا ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫   ‬ ‫ اور ا‬ ‫ٰ‪ ،‬‬ ‫ى رپ    وہ  ق و‬
‫    ۔  د  ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫ اور ان   ‬ ‫ ۔ رپ    دى ا  ا  ‬ ‫ۓ‬
‫ے   ‬
‫  ت     ‬ ‫ ا‬ ‫۔  ا‬ ‫‪ ،‬اور ان     اور    ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫اد اور و   ڑ   ‬ ‫ ا  ‬ ‫                 ا ن ‬ ‫روا ں   ‬
‫   آب ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫   آ ن ‬ ‫اد اور و    ‬ ‫ن  ‬
‫ دو ے ا  ‬
‫     وا  ‬ ‫ اور ‬ ‫ ٰ‪  ،‬ا‬ ‫    ۔  ق و‬ ‫ ز دہ   ‬ ‫و   ا  ان ‬
‫ ‬ ‫     ا ز   ‬ ‫۔  ا‬ ‫ ‬ ‫وں ‬ ‫ں     ‬ ‫د ں    ت ان ‬
‫ ‬ ‫ں   اد    دى ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫      ۔ ‬
‫  رپ        د ں      م ‬ ‫ ‬ ‫  رى ‬ ‫۔    ورت اس و‬
 ‫‪15‬‬

‫      ‬ ‫   آ ۔  ا    ‬ ‫ى‬

‫  د  ‬ ‫وع   اور اس         ‬
‫    ۔  دو ى ‬ ‫ا ا     م  اور   ا  د ع ا ادى  ت       و      ‬
‫    د ں    ف ‬ ‫ٰ اور ا‬ ‫ف ا ا     م   ا ن      ق و‬
‫    ف    ۔ ‬ ‫ں      دى ‬ ‫   و    ان ‬ ‫ت       ‬
‫دى ‬ ‫ں  د‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ہ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ن ‬ ‫آج    د ں   ‬
‫    ا ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن     وا   د ں   ڈرا   ‬ ‫ا  ا  اوزار   ۔ ‬
‫ں      ۔  د        ‬ ‫   ‬ ‫  ل    دى ‬ ‫ورى ‪  2002‬ڈ‬
‫ ڈا   ۔ ‬ ‫ں  ز        ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫    دى آ دى   ‬
‫اد   ‬ ‫   ‬ ‫       ‬ ‫ ا‬ ‫     ا ا  ‬ ‫ ا ا  ‬ ‫  دى ‬
‫ل       ۔ ‬ ‫   ا‬ ‫ۓ‬
‫  ت     ‬ ‫ ‬ ‫  ۔    دہ    ت ‬ ‫ ‬
‫ں    ا     ا ا    ‬ ‫     ‬ ‫ د‬ ‫ں   ‬ ‫  ف       ‬
‫  ظ        ۔اس  ا     ا ك   ‬ ‫ اور ا‬ ‫ں  د  ا‬
‫و   د  ‬
‫  ڑ     ر      ۔ ‬ ‫     وا   د ں   ‬ ‫ ر ‪ ،‬‬ ‫    دار   ‬
‫     ‬ ‫    ى  اد ‬ ‫ٰ   ا ا       د  ‬
‫ں  ‬ ‫آج  ق و‬
‫ ‬ ‫     ا  ا ا  ‬ ‫    ق   ‬ ‫    دى ا‬ ‫۔ ا ان     ا  ‬
‫   رو   ۔‬ ‫ ‬
 ‫‪16‬‬

‫ ‬ ‫    ف  د ں    ت   ‬ ‫ن رپ   ‬
‫ دوم   دورا  ‬ ‫ ‬
‫ ٰ  ‬ ‫ دوم      ق و‬ ‫ ‬ ‫      ا    د   ۔ ‬ ‫ے‬
‫ں   ا    ‬
‫    ا  ‬ ‫ں   ر‬ ‫    م  ل اور ‬ ‫ۓ ر  ‬
‫پ  ا  اور ا‬ ‫   ‬ ‫ك ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫وں   ‬ ‫ ‬ ‫   ذر            ‬ ‫ا  ا  ر‬
‫ں   ج ر    اور ان   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   و‬ ‫ت    ر‬
‫ر ۔ ا   ر  ‬
‫ ‬ ‫      ۔‬ ‫   ا ا     م ‬ ‫ت ا   رى    ۔ اس   ‬
‫ ‬ ‫   و ہ    ۔  ‬ ‫ ‬ ‫ں   ا  ر‬ ‫   آ د ‬ ‫وں     ‬
‫  ں   ‬ ‫  رے    ود   ‬ ‫آج     ا ا   ن    ہ اور ‬
‫      ۔‬ ‫ ‬ ‫  ى  ق ا    ‬ ‫وں   ‬

‫  ام   اس ‬ ‫ اور  د ‬ ‫    د ں    ر ر        ‬ ‫ دو  م  ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫     دى‪    ،‬ب    د ں       ا ن ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫ت  ‬
‫پ   ر  اور ادب    د ں     ‬
‫  ۔  ر  ‬ ‫ے ر ن   ‬
‫داروں ‬ ‫    ے  ے ‬ ‫   ‬ ‫ رو  ‬ ‫  ى  ۔  ں     ‬
‫   و   د ں   ‬ ‫ ‬ ‫ اور رو   رات ‬ ‫ں   ں  ے ‬
‫و  ‬ ‫ ‬
‫وں    رے     ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫ د   ۔  ق و‬ ‫      د   د‬
‫   ا  ‬ ‫ ا ور  ڈ‬ ‫ت دو ے  ر     ر   ‪     ،‬ا‬ ‫ات   ‬ ‫ان ‬
‫ن   اد  ر  ‬
‫ں  ا  ‬
‫ں      ۔ ا  ‪ ،‬وات اور ا ن دو      ‬
 ‫‪17‬‬

‫    دى  ر    ‬ ‫ ‬ ‫   ا ن     ر   ۔ اس و     ں ‬

‫   ‬ ‫ا    و  ا ا     م      ر  ‬ ‫ ر   دى  ام   ‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫    د ں   وا    آ    ‬ ‫ا ا    ‬

‫ں      م     وا  ا  ‬ ‫   ا‬ ‫   ‬ ‫ دوم       ‬ ‫ ‬

‫ں ‬ ‫   ‬ ‫   اور ‬ ‫       م  ر      اس   ‬ ‫آ        آ   ۔ ‬
‫    ف ‬ ‫ اول   ‬ ‫ ‬ ‫ى   ۔   ا        ‬
‫ د  ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬
‫ دوم ‬ ‫ ‬ ‫        ۔ا  ‬ ‫وں      م   ‬ ‫  رہ   آر  ‬
‫     ر    اور ‬ ‫ں    ا    آ‬ ‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ ر   ۔ اس  ك   و ت   در    ۔ ا    ا ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ان   ‬
‫    ۔ دو ے    ق اور ‬ ‫د ں    رپ     اور وا    آ    ‬
‫        رپ    رو رى ‬ ‫   ‬ ‫د  ر  را ں   ‬ ‫   ‬ ‫ب   ‬
‫ہ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ى ا  و  ‬ ‫ورت  ۔ اس   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   دو رہ  ر ‬ ‫  ٰ)ع( اس و‬ ‫ت ‬ ‫ر      ‬
‫  ٰ)ع(  ‬ ‫  ت ‬ ‫ے   ‬ ‫۔  ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ى‬
‫د  ‬
‫ او  ر ت     ا      ا ب     ‬ ‫ ا ر ‬ ‫آ    ان  د ں   ‬
‫    چ    دى  ر    د ں    رے    ت       ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫د ‬
‫وں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ا ا  ‬ ‫    ح اس ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
 ‫‪18‬‬

‫ ‬ ‫  ى و  ا م د‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ا    ۔ ا ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا ف    ح ‬ ‫  ا    اور   ‬ ‫ ۔ رپ   ا م   وا  ‬
‫ ‬ ‫‪  ،‬ت اور   ا‬ ‫ت    دے ر   ۔    ف     ‬
‫ف      ‬
‫ ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ں    آزاد  ا   ۔ ‬ ‫       ‬ ‫  رو  ‬
‫  ا    ‬ ‫ ذ     ے ا ات  ڑے۔ ان ‬ ‫ں    ‬
‫   ‬ ‫ اور ‬
‫ى  و    ا ر     ‬
‫ن      ا     دہ د       ز  ‬
‫ذ    ر      ا  ‬
‫    ۔‬ ‫ ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫ق و‬
 ‫‪19‬‬

‫    دار‬ ‫ ا‬ ‫ب د    ‬ ‫ ‬

‫  ۔اس   دو ‬ ‫  و  ر‬ ‫ں     ا ا      وہ ‬ ‫ ‬ ‫ا ا  م ہ   ‬

‫  ‪ ،‬و ں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ر‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫۔   ‬ ‫ ‬ ‫ در‬
‫ ‬ ‫     اور ‬ ‫       اس ر‬ ‫ں    ۔ دو ا ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ ا  ر‬ ‫     ا  ‬ ‫  ۔ اس ر‬ ‫  ڑى     ‬ ‫   را  دس ‬
‫    رت   اس ‬ ‫۔     ‬ ‫د ‬ ‫     ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫اور ‬
‫    ‬ ‫  دت     ‬ ‫      د        ۔ ‬ ‫ ا ا  د‬ ‫   ‬ ‫ر‬
‫       اس ‬ ‫ وا     م   ‬ ‫‪       1948‬م     ‬
‫ ‬ ‫     ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ا      ر   ڑ    و   ب ‬ ‫   ا  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   اور ‬ ‫۔ا ام  ہ   ا   اردا  د  اس   د    ‬
‫ں   وا     رش  ‪ ،‬اور         ا     گ وا  ‬ ‫ا ا    ز  ا م ‬
‫ آ  وا   ر  ‬ ‫ل    ‬
‫  ۔  ‬ ‫ آ     ان   او د  وا      ر‬
‫ت  اردن   ‬
‫  د  ‬ ‫م  ا     اس     م    ‬ ‫ت    ‬
‫د و ا  ‬
‫ۓ ۔ ‬
‫   ‬ ‫ں   ا     ہ د     م   ‬ ‫ہ       وہ ان ‬ ‫د ہ   ‬
‫ت         ‬
‫ ‬ ‫    ا  ‬ ‫ ر‬ ‫  ان   ‬ ‫ں  اردن   ‬
‫ ‬
‫   ر    اور ‬ ‫ ر     ں اردن   ا ا    ‬ ‫     ا م ‬ ‫  ت ‬
 ‫‪20‬‬

‫ ‬ ‫  ؟اس    م   رد ‬ ‫ن‬

‫ب    مو   ‬
‫ ‬ ‫ں اردن      ب  ر   ا‬
‫‪ ،   1948‬اردن اور ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ب ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ب ام   ‬
‫   ‬
‫روں ‬ ‫ ‬ ‫ ر رى اور ‬ ‫ں   ا ا       ‪   ،‬ا ا    ‬ ‫ م  ‬
‫ ‬ ‫ں‪  ،‬ں اور ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫       ۔ ار  ‪  ،‬و  اور  ڑے ‪ ،‬‬ ‫ ‬
‫ (     ‬ ‫ ا‬ ‫ں )‬ ‫ د  ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫  ر   ۔ ا ا    ‬
‫   ‬ ‫   او  ر  ا ز   ‬ ‫ب ى ‬
‫ آج ا ا      ‬ ‫         ‬
‫ر   ۔ اب ا ا   م اور  ن    و         ۔‬

‫      ل ‬ ‫   ‬ ‫ اس و‬ ‫   دو ا ‬ ‫ط ‬ ‫ع‬

‫ا ا    ا  د  ‬
‫ۓ  ‬
‫   ‬ ‫ف   رى ‬
‫         ‬ ‫     ‬ ‫    ا  اور ‬ ‫ا‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫‪   1869‬ا    ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ۔  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ہ           ا     ل   اس ‬ ‫    ى  د ہ   ‬ ‫اور اس و‬
‫        ل ‬ ‫‪  1969‬اس     ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫ے   ‬ ‫ ر   ۔ ‬
‫       ا ن   د ۔ ا ا    اس ‬ ‫ ‬ ‫‪  1956‬اس   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫             د  اور ا  دوران ‬ ‫   ‬ ‫   او  ر ا  اور ‬ ‫   ‬
‫     ‬ ‫   اس ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫  ر ى   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا    ا    ‬
‫    رح ‬ ‫  ى  ا دى۔ اس ‬ ‫   اور ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫ت‬
‫ا ز  ‬
‫    ا۔ ‬ ‫  ہ ‬ ‫   ‬ ‫  اور ا ا     ا   ‬ ‫ او  ر ا  ‬ ‫ا ا ‪ ،‬‬
 ‫‪21‬‬

‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫  ا    د    ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اور  م   ا ا    ‬

‫وع   د ۔‬

‫ ‬ ‫۔   ڑى ‬ ‫د  ڑ ں ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا   ف   م  ‬ ‫اب ا ا  ‬

‫   ا   ت  م ‬ ‫  ۔ اس ‬ ‫  ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔     ا ر   ‬ ‫ن ‬
‫ و ‬ ‫ ‬ ‫  ج    م   ا ا    ‬ ‫د  ر   ق     ‬ ‫ف‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫  ۔دو ى  ت      ں     ذ  ‬ ‫ٹ  ‬
‫  ى ر و  ‬ ‫     ‬
‫ ٰ   ا    ے  ے ا ا ''   ‬ ‫د            '' ق و‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں       ا   ‬
‫ں       ا ا   اؤ  ‬ ‫اب  را       ۔‬
‫ ‬ ‫ ر  ‬ ‫ل ڈ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫‪   1967‬ل  ا‬
‫ ‬ ‫      ۔‬
‫        ل د ۔ اس     ا ا  ‬ ‫د ا ام  ہ   ا  ‬ ‫ۓ    ‬
‫ا  ‬
‫   ‬ ‫  ۔ ا ا    ا‬ ‫   آ ز    ر ‬ ‫  ا    ۔  ‬ ‫ ا  او  ر‬
‫۔   ‬ ‫ن ‬ ‫    رى ‬ ‫   ‬ ‫اور  م    ا  اڈوں         دو ں ‬
‫ن   ڑ ں اور      ا      ‬
‫ ‬ ‫   روز  رى ر  اور ا ا    ‬
‫   ان  م ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ى ‬ ‫ ر    ‬ ‫ن‬
‫    ۔  م    ا  ‬
‫   ‬ ‫   د   ۔ ب    ف ا‬ ‫   ‬ ‫وا ت اور  ب  دت   ‬
‫ں    رے ‬ ‫ں ا ا    ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫   ان   ا‬ ‫ہ ‬ ‫ا ر   ‬
‫ ر    ‬ ‫ ‬ ‫۔  م   ‬ ‫    م ر  ‬ ‫ ‬ ‫ت ‬ ‫ ا‬ ‫ در‬
 ‫‪22‬‬

‫۔ ا  ‬ ‫  م ر  ‬ ‫     وارا  ‬ ‫    ف   ” ا   ج“ ‬

‫ اور  ام ‬ ‫  ا  ۔‬ ‫   ا‬ ‫  ا    و    ‬ ‫   آ ا  ‬ ‫ح ‬
‫    ر      ۔ ‬ ‫ت     ‬ ‫  ر  ‬ ‫۔   م  ‬ ‫ دور ں ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت  ‬
‫  ء ا     د  ‬ ‫ ‬ ‫‪  1970‬اردن    ہ   ‬
‫ ‬
‫   اردن    ت  ۔  وا    ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫    م  ا ۔ ) ء ا  اس و‬
‫ آف آر   ف    (۔   م  ‬ ‫ر اور     ‬ ‫ دے      ر ‬ ‫ا  ‬
‫ ‬ ‫ وز  د ع ‬ ‫ اردن        ال    ر و    ۔اس و‬ ‫   اس و‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ز   ج   ا  ‬ ‫ن         ر  ‬ ‫ں     ‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫   ا ن ‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫دت   ز  ا   ار د ۔  م ارد  ‬
‫    م    م   ا  ‬ ‫ن  ‬
‫    ف   ارد  ‬ ‫    رت   ا ا  اور ا‬
‫   ‬ ‫ اور اس   دو‬ ‫ ا‬ ‫  ۔ ‬ ‫  ج  ر ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫ن  ‬
‫۔ ارد  ‬ ‫   ر  ‬ ‫ح  ‬ ‫ں   دا  ا ر اور  ور  ‬
‫ں  ا  ‬
‫    گ ڈور ‬ ‫ او  ر‬ ‫    ان ‬ ‫ ا‬ ‫     ‬ ‫ وا  ‬
‫ت  ‬
‫ ‬ ‫     آ ر   ۔ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ل  ۔ م ا ا    ‬
‫ اور  م   ‬ ‫ں    ل ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫    ں  م اور اس     ا‬ ‫ ا‬
‫ۓ  ‬
‫ ا ا ت   ا  ‬ ‫    وغ د ‪ ،‬و ں دا  ا  ر    ‬ ‫  م اور ‬
‫   دوران ا رو  د ں   وا  ر   ظ ر     ۔ ‬ ‫اس ‬
 ‫‪23‬‬

‫ اور     ا ر ‬ ‫ ا‬ ‫   دن  ‪ ،‬‬ ‫ ا ا    ‬ ‫‪ ، 1973‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬
‫      ب  دت   ‬ ‫دات   ا ا        د ۔      ب ا ا  ‬
‫س  ‬
‫ اداروں   ا  ‬ ‫ى      اور ا ا  ‬
‫ر  ر  ‬ ‫ ‬ ‫وع    ۔ اس ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫  ى  ۔ ا ا    ا       اب ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ب ر  اور  م    ن    ڑ ں   ‬ ‫ ‬ ‫۔     ‬ ‫ر       ‬
‫ ‬ ‫ۓ    ا   ج   ‬
‫ ا ر  دات    ا  ‬ ‫ ا  و‬ ‫  وع   دى۔‬
‫ ا ا     ا ات     ‬ ‫ ‬ ‫     ا  و  ‬ ‫ روك  ۔ ا ر  دات   ‬
‫ ‬ ‫   و    ا ا    ‬ ‫ت    ا ں ‬ ‫   ا  ‬ ‫   آ   ۔ وہ ا‬
‫  ز ا ا    ‬ ‫    ے ا‬ ‫  ۔ دو ى  ف ا‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫رى وا  ر‬
‫  ہ  ‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا  ‬ ‫ر ں   آ   ۔  م    ج ‬
‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   ا   م زور  م        ف   د ۔   م    ‬ ‫ا ا  اور ا‬
‫  ا اور وہ ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫  ج   ‬ ‫آزاد  ا       ن    ڑ ں   ‬
‫ ‬ ‫ ہ  ‬ ‫      ہ  ور  ا    م   ‬ ‫۔ ا  اس ‬ ‫ڑ ں آزاد    ا    ‬
‫ ‬ ‫ ذوا ر       ‬ ‫ن   وز  ا‬ ‫ ‬ ‫وا     ۔  و  ز    ‬
‫ں  د   ۔‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    د ‬

‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫     ا ر  دات     ا  ‬ ‫ا ا     م       ‬

‫   ‬ ‫   ‬ ‫ف ا  ‬ ‫ہ ‬ ‫ ‬ ‫ج  دار ا‬
‫         ا    ‬
 ‫‪24‬‬

‫ د ۔ اب  ا ات   ا ا     ا  رى      ۔    ل     وا  ‬ ‫د‬

‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ ا    ا ا    ‬ ‫     ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ا ات   ‬
‫       ا ا   ن ‬ ‫۔ وہ اس  ت   ‬ ‫     ‬ ‫   ا  ‬ ‫م ‬
‫   ‬ ‫ اور  وں   ‬ ‫  ك ‬ ‫   ‬ ‫ ا ا        ‬ ‫ ‬
‫ اور ا ا ‪   ،‬اور ‬ ‫۔ ا  ا‬ ‫ ‬ ‫ۓ‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ وا  ا  ‬
‫ وز   ر  ‬ ‫۔ ا‬ ‫ ‬ ‫ م   ب ا ا   ز     وات    رج   ‬
‫ ‬ ‫   ا  ر   ۔ ا ر  دات   آ‬ ‫ت  ‬
‫     ا ر  دا  ‬ ‫   ‬ ‫ى‬
‫ ‬
‫ وا       ط   ‬ ‫  ۔      ا      ‬ ‫  ں     ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫آ‬
‫ ‬ ‫       ا ا     ر ر‬ ‫  ‬ ‫        م   ‬ ‫ا ا    ‬
‫ اور ‬ ‫     ‬ ‫   ا ر   د ۔ ا  ا ا         ا‬ ‫ ‬
‫ت      ‬
‫ ا ا ت   ا     ۔ ا ں   ا ر  دا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا ا    ‬
‫  ر  ہ ‬ ‫   ‬ ‫ں    ‬
‫ ‬ ‫ۓ       ج ر   ‪  ،‬ر  ‬
‫ى‬ ‫ا    ا  ‬
‫ ‬ ‫ت    د ۔ ‬
‫ ‬ ‫         ‬ ‫   اس ‬ ‫ ا‬ ‫ا   و  ۔‬
‫   ‬ ‫ت روں   ‬
‫    ا ا  ‬ ‫ں   ا ٰ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ا‬
‫  ۔   ان ‬ ‫   ‬ ‫ں ا ات ‬
‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫ت او  ر‬ ‫   ‬
‫س  ‬
‫ اور ا  ‬ ‫ ا  ذ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت    رے   اس    ے ‬
‫۔ ‬ ‫ او ت دس دس  ں     ر  ‬ ‫ت‬
‫ د    د   ۔   ا ا  ‬
 ‫‪25‬‬

‫  ۔  ى ‬ ‫  رى ‬ ‫ہ   ا‬ ‫  ور ‬ ‫ ‬ ‫   و    اس   ‬ ‫ا  ‬

‫   ‬ ‫س    ا س       ا ا    ا  ر وٹ ا    اور ا    ‬
‫   ا  ‬
‫  ۔‬ ‫    س   را  ‬ ‫ا ا‬

‫ ‬ ‫س  ا  ‬
‫      ۔ اب ا  ‬ ‫   ‬ ‫  ا‬ ‫    اہ را‬ ‫ و  م  ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ب ‬ ‫  ‬ ‫ں   ر           ۔اس  ر‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ ا اد  ا  ‬ ‫ں    اروں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں‬
‫ن    رى     ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ن“    وع     ‬ ‫ ”ا ان ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔  م     ‬ ‫ر  ‬
‫     اور اس  ت   ا ان ‬ ‫  ى ‬ ‫  ‬ ‫ ا‬ ‫ ر   ۔ ‬ ‫وارا  ر  ‬
‫  ا ات   ‬ ‫ و‬ ‫     ر   ۔ ‬ ‫ و ‬ ‫    ر ن   ‬ ‫ن   ‬ ‫ا‬
‫ن    م   ‬ ‫ ا ان ا‬ ‫   ر   ‪ ،‬‬ ‫ت  ‬
‫ں    دا  ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬
‫وں    ہ ا اد ‬ ‫   ‬ ‫  وع   ‬ ‫ں   ‬ ‫ اور   د‬ ‫ں    ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ف دو ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ت   ٹ ا ر د  ۔ ں     ا  ‬
‫   ‬
‫ ‬ ‫   دور   اور دو ے   ا  ‬ ‫س  ا   ؤں   ‬
‫       ا    ا  ‬
‫  ں       ‬ ‫ۓ     ۔  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    اس ‬ ‫  ا‬ ‫   ‬
‫  ن     د  ‬ ‫     ‬ ‫ح‬
‫ن    ‬
‫ ‬ ‫‪   1982‬ہ      ات   ‬
‫ ‬
‫ ر  ‬ ‫رى اداروں      ہ ا روں   ذ    د   ۔     ا م   ‬ ‫۔ ‬
 ‫‪26‬‬

‫س     ج    ا    د ۔ ‬
‫   ا  ‬ ‫ ا‬ ‫ى   ۔ ‬
‫دوں       ‬ ‫ د‬
‫    ۔‬ ‫ن   ‬ ‫    ا      ا ان ا‬ ‫ا  ‬

‫ ‬ ‫گ   ‪ ،‬ا    ا  ‬
‫     ‬ ‫د ا ام اور  ا‬ ‫    ں ‬ ‫م ا  ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن‬
‫ ا  ‬ ‫  ۔ ‬ ‫   ‬ ‫   ا  ا          ‬ ‫ ‬
‫ں  د    آ دہ ‬
‫ ‬ ‫  دت ان   ‬ ‫ن  ام ا  ‬ ‫       ‬ ‫ں ‬
‫ ‬
‫     ‬ ‫۔ ا   ام   ‬ ‫ ‬ ‫۔ وہ ان   ز  ا  ر      ‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫ں   اد   ا   وں   ‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫   اس   آ ن را   ل ‬
‫ ‬ ‫       ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫    ج      ۔   ‬ ‫   ‬
‫ ا        ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫‪  ،‬ا ت‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫ا       ‪    ،‬ج  ‪،‬‬
‫ ا  ‬ ‫   وہ ‬ ‫   ذرا     ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫۔ا  ا ان ا‬
‫   او  ر   رت  ل ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ز دہ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔ ا  ‬ ‫ ا‬
‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫    ر ن    ى  ى ‬ ‫ ر      ا  ‬ ‫ن  در‬
‫ ‬ ‫ا ان ا‬
‫   ‬ ‫م  ا     ا‬ ‫ آ    ‬ ‫ د و ات   ‬ ‫د   ۔ ل     ‬
‫  م   ‬ ‫    م        رہ د   ۔   و  ز    ‬ ‫‪   1983‬ام ‬
‫   ‬ ‫ن اق ‬
‫ ا ا  ‬ ‫  ام اس و‬ ‫ن    رش  ھ     ۔‬ ‫ا ان ا‬
‫ط  ۔‬ ‫   اور ‬ ‫ ز دہ ‬ ‫  ا   اور  م    ج  اق    ج   ‬
 ‫‪27‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اور و ں ‬ ‫  ھ   ‬ ‫ن  ا ا  د  ا از ں ‬

‫ن  ‬
‫اس دورا  ‬
‫ن          ‬
‫     م    ‬ ‫۔ ب ‬ ‫ت وج     د    ‬
‫دا  ‬
‫  اب د  اور       ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫  ‬ ‫   ا    ‬ ‫ج‬
‫   ‬ ‫ ‬
‫ن    د   ‬ ‫ت   ول  ۔      ن  ا   اور  م   ا ان ا‬
‫دا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ز    ا  ز   ف ‬ ‫     ا ا     ن   ‬ ‫رش   ‬
‫ ‬ ‫ل ‬ ‫ں   ا‬ ‫ ‬ ‫‪   1982‬ل  ۔  ن   ا ا    ‬
‫ ‬ ‫   د ۔   ‬
‫ں     م  ا ۔ ا ا     ن   ‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ہ اور ‬ ‫ۓ‬
‫ ‬
‫  ۔ ا ا     ل   وا    ‬ ‫  ‬ ‫ ا‬ ‫     وہ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   و    ا ا     ا   ور ت ‬ ‫ ا  در ؤں اور زرا‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ج   آ   ھ   ا ا    ‬ ‫  زوں   ۔‬ ‫ ‬ ‫اور زر  ‬
‫ ر ؤں    م     وہ ا   ام ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ روك    ۔دو ى  ف ‬
‫  ت       ‬ ‫ں   ح ا  ‬
‫ ‬ ‫ ا  ا ں   ‬ ‫ ‬ ‫  ت   رو‬
‫   ا ان   را  ‬ ‫ ا‬ ‫ آ  دے  ۔ ‬ ‫   ان   وا  ‬ ‫ا ا  اس ‬
‫ٹ ا   ۔ اس ‬
‫  ر  ‬ ‫ ‬ ‫ اور ا‬ ‫س   م ‬
‫    ب اﷲ    د ر  اور ا  ‬
‫    ر   ‬ ‫‪  2000‬ا ا    ‬
‫ ‬ ‫       ‬ ‫ى  ‬
‫   ا رہ  ل آزاد  ‬
‫ط ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ر      ا  ا ان   ‬ ‫ن  ا ب       م  ‬
‫د ۔ ا ا  ‬
‫ ‬ ‫ت    ف   ا ا    ‬ ‫ ‬ ‫ آ    ۔  ے   د    ‬ ‫ا دى ‬
 ‫‪28‬‬

‫  س ‬ ‫   ‬ ‫  ا‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫     ‬ ‫ے   د‬ ‫ اور او  ‬

‫     م  ا اد   ‬ ‫ اس ‬ ‫    د ر ۔  ب اﷲ اور  س    دت   ‬
‫ں   ‬ ‫  ن   آزادى اور  ہ   ا ا  ‬ ‫ ادا    ۔ ا ا      ‬
‫ ‬ ‫ب  ا  ا ا   ں   ‬
‫  ا  ۔ ا  ‬ ‫    ف  م   و    ‬
‫  وہ ‬ ‫    ا‬ ‫   م    در   د  ۔‬ ‫س ‬
‫     ا  ‬ ‫ ‬ ‫س ا‬
‫ ‬
‫ ر   ۔‬ ‫ ‬ ‫     ا  و  د‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬

‫   ‬ ‫  ل   ا ا    ‬ ‫س  ‬
‫ں     ا ن     ا  ‬ ‫  ‬ ‫ ا‬
‫      د   ا   ان   ‬ ‫ج‬
‫ب  آ  ‬
‫ د ع    ۔ وہ   ‬ ‫ت   ‬ ‫او  ر‬
‫     ‬ ‫ى ۔ ا  ا  ‬
‫   ا م   ر    ‪ ،‬ت    ر  ‬ ‫  ا‬ ‫ ‬
‫     ‬ ‫     ‬ ‫ ا ار ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫     ا ان ا‬
‫ہ   ‬ ‫ وا  ‬ ‫ اور  ام    ف       ‬ ‫       ‬ ‫  ا‬ ‫ا ا    ‬
‫    وح ‬ ‫ ا‬ ‫    رہ  ل   ‬ ‫ا ا   رت    ل   د   ۔ ‬
‫  ا ا     ر  اور  ر  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔    د ‬ ‫ن  ‬
‫ ارد  ‬
‫‪ ،  ،‬‬ ‫  ام   ‬ ‫ او  ر‬ ‫ ‬ ‫  ۔ دو ى  ف ‬ ‫ت  ار ر  ‬
‫    ب اﷲ ‬ ‫ ا‬ ‫ى ب اور اردن   ا ا    ر  و  م    ڑ د    ‬
‫د  ‬
‫    اغ رو  ر ۔‬ ‫    ا‬ ‫او  ر س       ‬
 ‫‪29‬‬

‫ ‬ ‫    ‪ ،‬‬ ‫ں   ا  د‬ ‫  ى ‬ ‫ں‬

‫ ‬ ‫ اس     ‬ ‫  ى   ‬ ‫ ا‬
‫     ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫     م  ا‬ ‫ ا‬ ‫    ۔‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫ آ   اس دن وہ ‬ ‫ ‬ ‫ن   ا  و‬ ‫ دن ا ان ا‬ ‫  ار د ۔ ‬ ‫رى ‬
‫  ف    دل    ف   ‬ ‫  ‪ ،‬ا    ا  ‬ ‫ ا    ‬ ‫ ‬ ‫ا    ‬
‫۔ا     ن اور  ہ آزاد  ا  ‪ ،‬‬ ‫   ز دہ   ‬ ‫         ‬ ‫ا  ‬
‫وں ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ا اور آ‬ ‫ ‪ ،‬‬ ‫ ز ہ ر ۔ ا  ا        ا‬ ‫  ‬
‫۔ ‬ ‫     د  ‬ ‫ح‬
‫   ‬
 ‫‪30‬‬

‫ٰ‬ ‫ اور  ق و‬ ‫ر ا‬

‫ں ‬ ‫  ۔ا  ‬ ‫ ر    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ٰ    م  ‬ ‫ق و‬
‫  ۔ م      ت  ل   ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  د وا    ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ۔اس    ل  ‪ ،‬و و ‪ ،‬و م و  ہ‬ ‫ت ‬ ‫ا‬
‫ ر  ‬ ‫ ‬ ‫ف ا‬
‫ں          ‬
‫ ‬ ‫ى‬
‫ں     ‬ ‫ ا  ‬ ‫۔   ‬
‫ں   ‬ ‫ ر ۔  ان ‬ ‫وں    ود ‬ ‫ ا  ‬ ‫     ‬ ‫۔اس ‬
‫ ٰ   م ا  ا  ‬ ‫۔ ق و‬ ‫  وغ د‬ ‫ ‬ ‫ او  ر‬ ‫   ‬ ‫ا  ‬
‫ ‬ ‫ن د  ا   ر   ۔ ا‬
‫ دا  ‬ ‫ز اور ‬ ‫     ا   ورت   ڈا ‪ ،‬ا‬
‫ن   ا  م  ‬
‫ ا  ‬ ‫د   ‬ ‫   ‬ ‫  ر     وہ  ت د  ‬ ‫ م  ‬
‫    ۔‬ ‫ا  ‬ ‫ز دہ ‬

‫   اور ‬ ‫ں    م    رو ر   ا زت ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ز‬ ‫ ا‬

‫   ‬ ‫  م   ا  او  ر‬ ‫    رى    ۔ا‬ ‫ ‬ ‫م ا   ور ت ‬
‫ ‬ ‫ ر  وا   ز دہ   ا اد  ا    ‬ ‫   ‬ ‫  ان ‬ ‫   ‬ ‫ز د  ہ ق ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫رى ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ۔  م  ا  ‬
‫   آ دى ‪       %75‬ا   ب اور    د ‬ ‫    ۔  م   ا‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫    و   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ر   ۔ م   ا  ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
 ‫‪31‬‬

‫ن  ى   ‬ ‫ ‬ ‫    اد    ۔ م     ‬

‫‪10‬‬ ‫ن ‬ ‫ اور ا ان ا‬ ‫ ‪،‬‬
‫   آ دى ‬ ‫ا  ا‬ ‫ ‬ ‫  ۔ م   دروز     م  ‬ ‫ ‬ ‫اور  ف دو ‬
‫ت    ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔  ا   ار  ل         ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  ۔ م ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں       د    ‬ ‫ اور آ رى ‬ ‫۔  آ دى آر‬
‫ل اج ر   ۔ م   ‬
‫ ‬ ‫ رہ ر    اور ا  ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫  ام ‬
‫ ‬ ‫     ۔‬ ‫ ‬ ‫ اور داڑ  ر  اور   ر    ذا  ‬ ‫ اور   ‬ ‫ب ‬
‫ ر    ۔‬ ‫  ام    اج     آ‬ ‫ ‬ ‫    ر  اور دا  ‬ ‫ ‬

‫  ان ‬ ‫   و ت     ‬ ‫ ا‬ ‫‪  2000‬دس  ن   ا  ا ب ‬

‫ ‬ ‫ ‬
‫     ‬ ‫  ان ‬ ‫اہ     ۔ا‬ ‫   ا  ‬ ‫   اس      ر ا‬
‫ ‬ ‫       اس   ‬ ‫  ر   ا ب اس ‬ ‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ت  ‬
‫گ  ار  ‬
‫ ‬ ‫   ا    د     ۔ا   ان ‬ ‫     اور وارث    ا  م  ‬ ‫ا‬
‫ ا  ‬ ‫ ر   ۔ ر ا‬ ‫     ‬ ‫  ر  ں   را    ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬
‫ ‬ ‫ ر    اور اس د‬ ‫   د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫ا  م‬
‫   دوران ا  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫ و    اس   ڈا      ‬
‫    ان   ‬ ‫  م   ا  ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ا    ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ت ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں       دى    ۔ ا ء    دى      ر     ‬
‫‪ ،‬ا  ‬
‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ا   ے   ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔‬ ‫ا ر    ۔وہ    ھ    ز ‬
 ‫‪32‬‬

‫  د    اس ‬ ‫‪  1994‬ا  ‬

‫ ‬ ‫  رى ‬ ‫ دے ر    ‬ ‫ى ‬ ‫ اور ‬
‫ى  دت    ر ‬ ‫ او  ر‬ ‫   ‬ ‫   اس      ر ا‬ ‫ ا‬ ‫ ا ل    ۔‬
‫ ا دى روس دا   ا ں ‬ ‫ط ‬ ‫  وع  ۔   ے   د    اور  م   ‬
‫د ‬ ‫ج‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ا ا  او  ر  ‬ ‫ ‬ ‫  ر ر   ۔ ن   ‬
‫   ‬ ‫  ر ا‬ ‫  ذ    ت  ۔  ‬ ‫ اور ‬ ‫    ر   ‬ ‫ ا‬ ‫۔‬
‫ں ‬ ‫ ا  ‬ ‫   اس     ‬ ‫ں  اس ‬
‫     ‬ ‫  زى   ا  ‬
‫   ‬ ‫  ر  ‬ ‫۔ ن    ب اﷲ اور   ہ   س ا ا    ‬ ‫رو  ‬
‫ں   و م ‬ ‫ں   ر   ۔ان ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ اور ا  ‬ ‫ر  ‬
‫     ‬ ‫ دى     اور ا ں   ز  ز  ‬ ‫          ج    ز   ‬
‫‪  2000‬‬
‫ ‬ ‫       ا ا    ‬ ‫  ‬ ‫ك  دم   ر   ۔اس ‬
‫ا ا      ‬
‫ں     ‬ ‫ف‬
‫‪   2005‬ہ      ۔  ا ا      ‬
‫ ‬ ‫ن اور   ‬
‫  ۔‬

‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ت       ‬ ‫ے د غ   ‬ ‫ح‬

‫پ    ‬
‫ ا    ‬ ‫ر ا‬
‫   ‬ ‫  رت   ز دہ آزاد ‬ ‫     ا   پ   ‬ ‫ وا  ‬ ‫ى  آ  ‬
‫ ‬
‫ں   ا  و ر خ         ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔‬ ‫ ‬
‫ں ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫‪  2000‬ا ار   آ          ‬
‫ ‬ ‫  ۔اس     ‬
‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ اور ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت  ا زت دى۔‬
‫    ر  ‬ ‫ ‬
 ‫‪33‬‬

‫   ا زت دى۔        ا  ‬ ‫   م‬ ‫ں   ‬ ‫     ر ں اداروں   ‬

‫ ‬ ‫     ‬ ‫    و ا  م  ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫ى   ہ ا    ‬
‫آزاد  ‬
‫   دى۔‬ ‫   ‬ ‫ا ‬ ‫ اور  و‬ ‫و  ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ا ا    د‬ ‫ ‬ ‫اد  ا ا     ن اور  ہ     ا  ‬

‫ب ا  م   ف   ر   ۔اس ا    ء     م       ‬
‫   ا   ن  و    ‬
‫ اور ‬ ‫    ‪ ،‬‬ ‫  ڑ     ر        ۔  ن   ‬ ‫ا ا      ‬
‫ں ‬ ‫۔ ب اﷲ‪  ،‬ن اور  م    ف     ‬ ‫ ا ا   ں     ‬
‫    رى   ر    اور ‬ ‫۔ ا ا  ا  اور ‬ ‫     ر  ‬ ‫  و د وہ  ى ر  ‬
‫     ‬ ‫‪    2006‬ا    ‬
‫ ‬ ‫    ن ‬ ‫اس   ا ر  ہ و  ا را    ‬
‫  ب اﷲ    ر   ‬ ‫ ‬ ‫ ٰ   ر        ۔   م  اس ‬ ‫  ق و‬
‫         دو ‬ ‫‪  2006‬ا ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د     ب اﷲ   ‬ ‫ و‬ ‫اور ‬
‫ى     وع      ۔ ا ا    ‬
‫  ر  ‬ ‫ ا ا    ‬ ‫  ى    ۔‬
‫    ى آ د ں   ‬ ‫ن‬
‫  رى ر ۔اس دورا  ‬ ‫‪33‬دن   ‬
‫ن       د  اور   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ آج    م    ان   ‬ ‫   ‬ ‫‪ ،‬اس ‬ ‫   ‬
‫    ا  ا را    ز    در  د  ‬ ‫ وا  ‬ ‫   ‬ ‫  ۔اس ‬ ‫ آ ‬
‫    ن   ‬ ‫ٰ     د     ورى  ۔ ا  اس ‬ ‫ دى      ق و‬
‫ں    ل   و    ا ا     رى   ‬ ‫ں     ز  ز  ‬ ‫ى ‬
 ‫‪34‬‬

‫ ر   ۔   م   ذر    ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن ا    ر    اور ا   ج ‬

‫ ‬ ‫    و   ب اﷲ ا ا    ا ر دور    ا  ‬ ‫وا  ا ا  اور رو  ا‬
‫ ا  دو ‬ ‫ں   ر    ‬ ‫ ‬ ‫  ى     ‬ ‫ر   ۔آ   ر ا ا    ‬
‫ت ‬ ‫ ا‬ ‫    ى ا م ‬ ‫ وا   ۔اس   ا   ل ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬
‫  ۔‬ ‫ت ‬ ‫ اور   ہ   س   وہ ا‬

‫ل   ‬ ‫   ا‬ ‫ آ‬ ‫   ‬ ‫‪  2008‬ا ا      ہ   س     ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫د‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ورك   ذر   ہ   ز  ز  ‬ ‫ ‬ ‫  م    ا      ‬
‫ ‬ ‫ل   ‬ ‫روں   ا‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫   د   ۔ س    ر ن  ر  ‬
‫د ‬ ‫ و  ا   ز و  ن      ار   ‬ ‫ اور   ہ  د‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ں ‬ ‫ ‬ ‫        ۔اس دوران  م   ‬ ‫ ‬ ‫ٰ   ‬ ‫  ق و‬ ‫۔ ‬
‫   ا رى ر    اس ‬ ‫   ا اف ‬ ‫ ‬ ‫ اس ا‬ ‫ د ؤ ڈا    ر     ر ا‬
‫     ‬ ‫ ا‬ ‫  ‪ ،‬ا  ا   ى و           ام  ر   ‬ ‫پ  ‬
‫   ‬
‫ اور و  ہ ام   اس ا     را ا ا۔ا  دوران  م   ا ان ‬ ‫ ر  ‬ ‫ت   ‬
‫ے  ‪،‬ا ان اور   م  ا ن       ا      دو ں ‬ ‫ ‬ ‫اور روس   د‬
‫ آ   ۔ان ‬ ‫     ‬ ‫ ا‬ ‫ ا  دو ا ‬ ‫  ۔ ر ا‬ ‫    ر   ‬
‫  وع   ‬ ‫ ا ر ‬ ‫  ل   دو ے ‬ ‫ ‬ ‫ں    ا ا    ‬
‫ ‬
‫د ۔‬
 ‫‪35‬‬

‫ں    ك ‬ ‫  ۔ا  ‬ ‫   ز  ‬ ‫   ا  ‬ ‫  ر  و‬ ‫ا ا  ‬

‫ن  ‬
‫ ‬ ‫س   د    ز آ     ا ا  ‬
‫۔ ا   م  ب اﷲ اور   ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ب دت       ا ا  ‬
‫      ‬ ‫  دار   ‬ ‫د  ق   د‬
‫      ۔ا ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ر  آ‬ ‫ں    ر  و‬
‫ں ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫ں ‬ ‫    ٰ ا وہ ‬ ‫ ا   دى  ر  ر  ‬
‫‪  2009‬‬
‫ ‬ ‫    ل دے  ۔‬ ‫        دى آ دى   ا‬ ‫ وا     ل ‬
‫   دورہ   اور ‬ ‫    ۔  دى  ہ   د‬ ‫  ب  ا ں    را ‬ ‫م  ر ا‬
‫رى ‬ ‫ں    ۔  ر   ا  ‬ ‫ ر ض  ۔   رو  د   ب  د‬ ‫ر     ‬
‫ ‬ ‫  ۔ا   م   ‬ ‫ى‬
‫   آ  ‬ ‫ا ارڈ د   ۔    ر    ر   ‬
‫۔ وہ اس  ر ‬ ‫ د    ‬ ‫ ٰ  ا  ڈرا    ‬ ‫  ق و‬ ‫ ا ر   ‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫ د ا     ر ‬ ‫ ‬ ‫ ا ر  دات ‬ ‫ ‬

‫ن   ‬ ‫ ارد ن   ا ان ا‬ ‫ ‬ ‫‪  2003‬ر‬

‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ى‬
‫دو  ‬
‫  ڑ  وا    ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫   ‬
‫۔ ا  اس   ا ا  ‬ ‫ ‬ ‫    ے و‬ ‫    ا    ‬ ‫ ‬ ‫ت‬
‫ ‬
‫ن  ر  و   ہ ‬
‫ آ  د         آ  ‬ ‫ف‬
‫ت     ‬ ‫  ر  او  ر ر  ‬
‫ ‬ ‫ك    واك آوٹ ‬
‫ اور   ‬ ‫م ‬ ‫     د‬ ‫ں   ان ‬ ‫۔‬
‫ا      اور ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا ت        ‪ ،‬ا  ا ا ت ‬ ‫ ‬
 ‫‪36‬‬

‫ ا م ‬ ‫   ‬ ‫    ۔ آپ   ا  ‬ ‫   د ں   د‬ ‫ں   ‬

‫    ا  ‬ ‫ر    دے   ا م  ‪    ،‬اب اور ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ار ر  ‬
‫ دل       وا  ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫  ‪    ،‬ق و‬
‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫    د  ا  ا  ‬ ‫ ‬ ‫۔ م   ا  ‬ ‫ ر  ‬ ‫ ‬
‫ں       ۔ ان ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ر  ہ  آر‬ ‫ ‬ ‫ج    ‬
‫  د ہ     ‬
‫ ‬ ‫ اور دروز‪ ،‬‬ ‫ دى  ۔ ى‪ ،‬‬ ‫ں    ں   ا‬ ‫   ‬ ‫د  ہ‬
‫  ا  م  ‬ ‫ن    ا   ‬ ‫۔ ا ان ا‬ ‫  ب    ر ر  ‬ ‫   ‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫ارد ن    ا ں‬
 ‫‪37‬‬

‫ب  ر     ‬

‫ ‬ ‫   ا   ان    د  زى    ا  ‪،‬‬ ‫‪  2010‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ب  ر   آ ز د‬
‫ ‬ ‫  ۔  م ‬ ‫ ر    ‬ ‫اس     اس     رخ ا ر   وہ  ب د    ‬
‫وں اور  دى ‬ ‫ ‬ ‫   وا  اور اس ز    ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا    ‬
‫ ‬ ‫ے اور ا     م   و‬ ‫ى   د      ا  ‬
‫  ا  ‬ ‫   در ن ا‬
‫     د  ‬ ‫ ا   ڑى ‬ ‫ن‬
‫ ‬ ‫    ر     ‬ ‫ر   ۔  م  د ا ا   ر‬
‫  ۔ ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ ر‬ ‫ اور ‬ ‫     ‬ ‫ ر    ‬ ‫  ۔   م  ‬
‫ ان    ا    ر   ۔ ان ‬ ‫ ‬ ‫  ا   و    اور   و ‬ ‫ق‬
‫م اور  ا  ‬
‫ ا  دو ے   ا    ر   ۔  اق    ا  م  ‬ ‫ت‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫دو ں ‬
‫ ر    ‬ ‫ ر     ا  ‬ ‫   م  ‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫ ر    ‬ ‫   ‬
‫   رو  اور ‬ ‫ت ر   ۔ اس ا ف    ى و   ام ‬ ‫       ا‬ ‫د‬
‫  دات   ‬ ‫ ا‬ ‫ ر    ‬ ‫  ا  ‬ ‫ ر    ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ‬
‫  ۔ ‬ ‫ روس  از ‬ ‫ل‬
‫ آزادى    و   ‬ ‫ق  ‬
‫        ۔  ا  ‬
‫ف  ‬
‫‪  1963‬ا   وت   ذر  ا     وا    ل  ر  ‬
‫ ‬ ‫ آ  اے   ‬
‫ں  زد   ر  اور آ   ر ‬
‫  ز  ‬ ‫ں   اق ‬
‫ ‬ ‫  ۔     ‬ ‫ ا ار   ‬
 ‫‪38‬‬

‫ت    ‬
‫ ا        آ  ۔  ام  ‪   ،‬و  ‬ ‫ ا  ‬ ‫‪  1968‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫‪  1976‬‬
‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ را‬ ‫ ا    د‬ ‫ں  را       ‪ ،‬ا  ‬
‫ ‬ ‫ہ   ا‬
‫  ل   ‬ ‫ل ۔ ‬
‫ ‬ ‫  د ‬ ‫ ا      د      ز  م‬ ‫ا  م  ا  ‬
‫ ‬ ‫  ا   ا        ا‬ ‫  ا     ‬ ‫  ‬ ‫  از   ہ  ‬ ‫ن  ا‬
‫ا ا  ‬
‫     اس     ‬ ‫        ۔ اب ا‬ ‫ں     ا  ا ب   ‬
‫ ‬ ‫ا  ز‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫رو   ورى   اور اس     ا   ف اس ا‬
‫ ر    ‬ ‫    ا  ‬ ‫   ا  ‬ ‫ د      دو ى  ف ا‬ ‫وار    ر‬
‫ آ   د   ا ان       د ۔ اد    م   ى ‬ ‫ورت  ۔  اق   ا‬
‫ں    ا     ى ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫  م ر   ‪ ،‬‬ ‫ ڈ‬ ‫   ‬
‫   ا ان   ‬ ‫ ا‬ ‫   ا رى  ۔ ‬ ‫ہ ‬ ‫ق     ا ا    ا  ‬
‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا  ا  ا دى د     ۔ وہ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫ں  ا   ان ‬
‫    ا  ر ر   ۔   ‬ ‫    ت   آ    ‬ ‫و  ‬
‫   آ ز  ا۔‬ ‫اور  ا  م  ‬

‫   د    اور ‬ ‫    ام   ‬ ‫    ۔ ا ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا ان     ‬

‫ و  م   ج    ك   د ا ‬ ‫ق   ڈ     ل  ٹ   ‬
‫  ا  ‬ ‫اب اس   ‬
‫ اور ‬ ‫ ‪ ،‬‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫    م  ۔  ا  م  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  اق   ا  ا‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫   ۔ ذ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ر ‬ ‫ ‬ ‫    ام   ‬
 ‫‪39‬‬

‫ر ا ل       ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫‪  1988‬‬

‫ ‬ ‫‪  1983‬‬
‫ ‬ ‫  ام   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ر  دى  ر   ز‬ ‫ آ ۔   ‬ ‫   ‬ ‫ د‬ ‫ ر  د‬ ‫ں  ‬
‫ ادارو  ‬ ‫ف ‬
‫   و      ز  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     و  ہ‬ ‫    ۔‬ ‫ ‬ ‫ر ز  ‬ ‫ ‬
‫ى ت    ر   ‬
‫   وا  ا اد  ر  ‬ ‫ ‬ ‫ہ  م   ‬ ‫ ر   ۔‬ ‫ ‬
‫ص ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫            د  ہ‬ ‫ وہ ا اد    ڑے دور ‬ ‫   ‬
‫   ا ات ان   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫  ‪ ،‬وہ  ور   ‬ ‫     ‬ ‫ں اور ‬ ‫د‬
‫    ے ‬ ‫   ‬ ‫    م  رودى     ‬ ‫ں  د    ر    ۔‬
‫ ‬
‫   ز    د ں     ‬ ‫ ‬ ‫ ‪   ،‬اس     وا  ‬ ‫      ہ   ‬
‫ے  رہ   ر   ۔ ا     م ‬ ‫   و ار    ں   ‬ ‫ ر    او  ر‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫      ‬ ‫   ‬ ‫       آ    و ں    ں   ‬ ‫ ‬
‫   اور و  ادا رى   ‬ ‫  س             ‬ ‫ وا   ں   ‬ ‫ ا‬
‫    ۔ ‬ ‫      اروں ا ات   ‬ ‫ ا    ا‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫ز د  ہ  ‬
‫ ً س  ار ا ا   ن   اور ا      ‬ ‫  ں   و    ‬ ‫ام   ‬
‫ ‬ ‫ ا اد ‬ ‫ ۔ ا   ار     ‬ ‫  ر ں    ر      ور ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   ۔ ام       ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫ورى   و    ‬
‫       ‬ ‫ل   ‬ ‫   ا‬ ‫       ا  ‬ ‫  د    ام    وت   ‬
‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ر   ‬ ‫ن  ا      اور وہ ‬
‫  ار ا  ‬
 ‫‪40‬‬

‫۔ ‬ ‫     ہ ى او  ر د    ت   ا ر ‬ ‫ ا ا ت  ام ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫وں       ۔ ا ان   ا ب   ‬
‫   اور  ور  ‬ ‫ ‬ ‫ر   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ڈ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ں     د  رو      ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا ات    ام او  ر‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫  وع   د    ‬ ‫  ر ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫د ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ط‬ ‫    رت  ل     ‬ ‫   ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫ آ   د   ‬ ‫ں    ا        ۔ ام   ا ان     ا‬ ‫و  ر‬
‫    ا  م  ‬ ‫  از  ۔ ا‬ ‫    ام    ح ا‬ ‫   ‬ ‫     د ۔ ‬
‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫ر        ا  ‬ ‫   ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ے  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫آ‬
‫    ا   ج ‬ ‫  ۔   ‬ ‫ل‬
‫د  ں     ‬ ‫     ‬ ‫ل  آ‬
‫ ‬ ‫ا  ‬
‫   ‬ ‫  ا  ‬ ‫    ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ا اہ ا‬ ‫ ؟‬ ‫  ں ‬ ‫ا  ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫    ن ‬ ‫     ‬ ‫م   ا  اس ‬ ‫    ۔     ‬
‫     ‬ ‫ل    س اور اس  د       ا  ہ    ‬ ‫ح‬
‫ ‬ ‫  ه ا‬ ‫ ‬ ‫رہ ‬
‫ب  ‬
‫    دى   ‬ ‫      ۔ ا‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ وہاس و‬
‫ ‬
‫ج  ‬
‫    ا    ‬ ‫س    ا‬
‫    ۔ ا  ‬ ‫ل      اق   ‬ ‫ز    ا‬
‫ اداروں    ا  ‬ ‫ر ‬ ‫ ‬ ‫‪  1991‬‬
‫ ‬ ‫ور   اور  ام    ر     وہ ‬
‫س   اق    س ‬
‫     ا  ‬ ‫  را   ‬ ‫  ‬ ‫     اس ‬ ‫ے۔ ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ا‬ ‫   ا‬ ‫ر  د      و     ۔ و  م  ‬
 ‫‪41‬‬

‫ ز د  ہ ع   ‬ ‫  ں   ‬ ‫   ا‬ ‫   ‬ ‫    ف ‬ ‫  ام ا  ‬ ‫ا‬

‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ت  ‬
‫    ر  ‬ ‫د ‬ ‫ر ‬ ‫ ‬ ‫س‬
‫ ۔ اق     ‬
‫ن ا         ٰ ا آ  ‬ ‫ ز دہ   ‬ ‫   ‬ ‫  ا‬ ‫     وا      ‬
‫  وع   دى  ۔‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫ وا  ‬ ‫ل   دى ‬

‫   ‬ ‫نو ‬
‫ اور ا ا  ‬ ‫ں   ا    ‬
‫ ادارو  ‬ ‫ر ‬ ‫ ‬ ‫اق    ف   ‬
‫ ‬ ‫  ا‬ ‫ق  ‬
‫    ا  ‬ ‫  ت        و د ا‬ ‫ں      ا  ‬
‫ں       اس   ‬ ‫دى ‬ ‫ ا‬ ‫ ا ط    م  ۔  اق   ‬ ‫   ‬
‫       آپ ‬ ‫ ا ا    ‬ ‫ وز   ر  ‬ ‫   آ ى  ہ  ڑا  ۔ ا‬
‫    ر      ت   ‬ ‫ں   ادو ت    م د‬ ‫ں   و     اق   ‬ ‫ ‬
‫  ار د ۔   ‬ ‫ وا    ‬ ‫ ادا ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں  ا    ‬
‫     ا  ‬
‫        ب ‬ ‫     ا‬ ‫    اق   دو رہ     ‬ ‫ ا‬ ‫‪  2003‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫    ۔ ‬ ‫      ا    ‬ ‫  اق   ‬ ‫  ‬ ‫   ا  ا س  ا ‬
‫      ۔ ‬ ‫  اق       ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ام   ‬ ‫ر  ر ا‬
‫   ا  ا  ا س درج ذ   ‪:‬۔‬ ‫س‬
‫ا  ‬

‫  ں   ‬ ‫  ے   د  ر   ۔     ‬ ‫  اق   در‬ ‫''آج   ‬

‫ ر ۔ آج  اق     ‬ ‫ ‬ ‫ے   ا     رى  ح ‬
‫ ‬ ‫ اس ‬
 ‫‪42‬‬

‫   ‬ ‫‪  1948‬ا ا‬
‫ ‬ ‫‪  1917‬ا ن  ر اور ‬
‫ ‬ ‫   ر      ‬ ‫ ‬
‫  ص ‬ ‫ اس  ا    ‬ ‫ م   ح   ا  وا   ۔ آج    را   ‬
‫ ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫  ص   اور   ‬ ‫ ‬ ‫‪   ،‬و‬
‫ت   دور      ۔ ‬ ‫ت اور ا‬ ‫ہ       اور ذا  ‬ ‫درى   ‬
‫  ۔ ‬ ‫      ‬ ‫‪   1990‬ام   ‬
‫ ‬ ‫آج       ر      ‬
‫  رى و  رى  ۔ آج    ت ‬ ‫ وا  وہ ‬ ‫    ف ‬ ‫ب‬
‫ ‬
‫       ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ت    ق       اس و‬ ‫اور اس و‬
‫   ذا   ر ‬ ‫    ۔    ام ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ آج  اق     ‬
‫    م اور  اق   ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ اس    ى  ت ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ورى   ‬ ‫ ا ف   ر   ۔     اس ‬ ‫ں   ‬
‫   و     ۔ ا  ‬ ‫   ر   ں     ذا  ‬ ‫         ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫ت   ر   ں۔   ‬ ‫  ‪         ،‬ر   ں وہ از رو  ‬
‫  ۔  وع   ‬ ‫  ‬ ‫    ‬ ‫  اق   ‬ ‫     ‬
‫روں     ر  وا  ‬ ‫   ‬ ‫ں   ا اض      ا  ‬ ‫ا‬
‫ق    ا ا   ا    رو  ‬
‫وں    ل د   ‪  ،‬ا  ‬ ‫ ا ا  ا‬
 ‫‪43‬‬

‫   دى۔ اس      ت  ر  ‬ ‫ى ‬ ‫وں   وا    ر‬ ‫ ان ا‬

‫   راگ ا  ‬ ‫روں   ‬ ‫ ‬ ‫    اردادوں    ذ   آ  ۔   ‬
‫ق  ‬
‫   ‬ ‫(۔    ر  اور ا‬ ‫‪     1991‬ہ       ‬
‫ ‬ ‫  )  ‬
‫ں )  ‬ ‫     ‬ ‫ت آ  ۔ اور آج   و ں  اق         ‬
‫  ر ‬ ‫    دہ ڈا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫(    رى   ر   ۔   ‬ ‫ل ‬
‫  ۔   ‬ ‫  ‬ ‫    ول ‬ ‫     ‬ ‫ب ۔ ‬
‫     ‬
‫  ‬ ‫   ‬ ‫   ا   دات   ‬ ‫    ا‬ ‫ اس ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت‬
‫    رے     ‬ ‫روں    ہ ‬ ‫  ۔ وہ ‬
‫دہ  اق    ہ ‬ ‫ ‬ ‫   ر   ‪ ،‬‬ ‫      رے   ‬ ‫اق   ‬
‫   ‬ ‫    ۔ وہ ا   م   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   دو رہ ا  ‬
‫     ‬ ‫ں    ۔ وہ ‬ ‫     ز ہ     ان   د غ   اور   ‬
‫روں    ب ا ام    ہ  ‪ ،‬ا  و  ہ رے  رے   ‬ ‫اق   ‬
‫ء   ‬ ‫ں     ر ر    رى ‬ ‫ا            ا ا    ‬
‫ ا ا  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ر اس ‬ ‫ رو ؟ وہ  رے ‬ ‫  ں ‬
‫          ۔  ں    ر     ت     ‬ ‫رے ‬
 ‫‪44‬‬

‫ ‬ ‫   ا ف  ے   وہ ڈ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫رے ‬

‫  ے اور ‬ ‫  ق ‬ ‫ں    ى و ا‬ ‫ ا ا  ا  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ دے   وہ      رى ‬ ‫   ‬ ‫   ا ج    اروں   ‬
‫۔‬

‫  ۔ ا     ں ‬ ‫    ا ‬ ‫ ‬ ‫دہ  ت   ‬ ‫اق   ‬

‫ں    ا  ‬ ‫      ے  ۔     ا‬ ‫     اس   ا  ‬ ‫م ‬
‫ں ) س ‬ ‫   ‬ ‫       وہ  ا‬ ‫   ‬ ‫  دہ  ا   ے  ۔ ا‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫۔     آ    ان   د‬ ‫ہ   ‬ ‫اور  ب اﷲ(   ‬
‫ہ ‬ ‫ ر  وا  ا  ‬ ‫           ا ا      ‬ ‫ف ‬
‫   ‬ ‫  وں  ( ‬ ‫  اق   ) ور اور ‬ ‫  ۔ اس   ا  ‬
‫   دوران ا ا  ا  و د   ‬ ‫   اس ‬ ‫   ‬ ‫    ۔  ا‬
‫ ا ا     اح   ‬ ‫        ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫از ‬
‫ ‬ ‫  ں     وہ   )ا    ا  ز   د   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫د ‬
‫ق  ‬
‫    ا  ‬ ‫      ۔  ٰ ا ‬ ‫  از ‬ ‫ اور ‬ ‫( ‬ ‫و د ‬
‫ اور  ن    ام      د ر        ‬ ‫  م‪ ،‬‬ ‫    ‬ ‫ت ‬
 ‫‪45‬‬

‫ ‬ ‫  ام    ق   ‬ ‫ ‬ ‫     ر   ۔ ‬ ‫اس  زش   ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ وا  ا ام  ہ    اردادوں      دے   ‬ ‫ر   ‬ ‫ ‬
‫  د    ا  ‬ ‫    ں   ا ن       ‬ ‫  ا‬ ‫ رو   ۔ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں   وا      ‬ ‫   ا  آ  ‬ ‫ ‬ ‫   اور ‬
‫   ا ف     ا  ‬ ‫       ر      ‬ ‫ اس ‬ ‫۔ ‬
‫ ‬ ‫ ر‬ ‫دى را  ‬ ‫   ا‬ ‫  ‪   ،‬ا ا          ‬ ‫ہ ‬
‫ ‬ ‫  ۔ ا    ا  ‬ ‫   رو    اور       ا    ‬ ‫ اس ‬ ‫۔ ‬
‫ں      ا   ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫      رى آ  وا  ‬
‫   ‬ ‫   ر        ‬ ‫  ۔ آج   ا   م     ‬ ‫ا ں     ‬
‫ ر   ''۔‬

‫  م اور  اق ‬ ‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫ دس  ل   اس و‬ ‫   ا‬ ‫   اس ‬ ‫ر ا‬

‫ں ‬ ‫‪   ،‬اور  د ‬ ‫    اق   ‬ ‫ د    ‬ ‫    ر     ‬ ‫ دا‬
‫ زور ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ اور  م    ى‪ ،‬دروز‪ ،  ،‬اور  د ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  ۔ ‬ ‫ و ر     ‬
 ‫‪46‬‬

‫    زش‬ ‫م او  ر اق   ‬

‫  ا  ۔  ر      ا  وا     ح اس     ا    ‬ ‫      م ‬ ‫اق   ا‬
‫  ر     ى ‬ ‫ ا اب          ۔  ى ر‬ ‫    ن ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬
‫   ‬ ‫  ى       ‬ ‫   اور ان   ادارے ا   دات   ‬ ‫ ر‬
‫  ں       ‬ ‫ ‬ ‫ب ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔   اور  ت       ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ر ا اد اور اداروں   ز  ا  ‬ ‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    س ‬ ‫ر‬
‫    م ‬ ‫ د     ۔  ب  ر   ز‬ ‫ ز دہ زور  و  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ں  ‬
‫  ا  ‬ ‫ اس     ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ز دہ ‬ ‫ن  ‬
‫  ا  ‬
‫   ر   ۔   ‬ ‫      ل     م د     ‬ ‫ۓ ‬
‫۔ ا   ر     ‬
‫ ا   ۔ ‬ ‫ت  ا  ‬
‫ا  ‬ ‫ ‬ ‫    رى  ق    ا‬ ‫   ‬ ‫ا  ‬
‫   اس ‬ ‫   ‬ ‫ق  ‬
‫   ‬ ‫ٰ    رى اور ا‬ ‫ ا   ق و‬ ‫ ‬
‫  ان   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫ او  ر  ‬ ‫ى ‬ ‫   ز دہ  ف ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫       ر   ۔ ا   ح ا‬ ‫    دہ ‬ ‫  ازى   اس ‬ ‫ا‬
‫   ‬ ‫   ر   ۔    گ  و  ‬ ‫ى  ‬
‫ آزاوا  د  آزاد  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ہ    ف    ے اور ‬ ‫۔   ا‬ ‫ۓ‬
‫     ا   ے   ‬ ‫  ب   ر  ‬
‫ں ‬ ‫  ا        ‬ ‫      ‬ ‫ آپ   ‬ ‫    ف   ‪،‬‬ ‫   ‬
 ‫‪47‬‬

‫ ‬ ‫ى   ں    ف ‬
‫  ‪ ،‬ا   ا         ر  و آزاد  ‬ ‫ ‬
‫وں   ا  ‬ ‫   ‬ ‫    ‪ ،‬و ں رو  ‬ ‫ل‬
‫     ۔   رت   ‬ ‫آ‬
‫       ‬ ‫ اور  ر  ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫آزادى   ا ن   ر    ۔‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ان  ں   ‬ ‫   ر ۔ ا‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬‬
‫ں   را       ہ ا   ا    ر    اور روس ‬ ‫ ر‬ ‫ اور ‬ ‫   ‬
‫    ‬ ‫   ان وا ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ا   ج     آ   ۔ ‬ ‫  رڈر   ‬
‫ ان   ‬ ‫   ا‬ ‫   و       ب   ‬ ‫ و ‬ ‫    ں   اس ‬ ‫     ‬
‫ں   ‬ ‫ وا‬ ‫        ۔  اق اور  م    ا ں     اور ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ہ  م ‬ ‫  ر او    ا‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫ا اض ‬
‫  ۔‬ ‫ ا اض ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ر‬ ‫ ‬ ‫ ان د  و ں   ‬ ‫م اور  اق    رے   ا  ‬

‫  م   ‬ ‫   ‬ ‫ن‬
‫۔ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ۓ    ر‬
‫   اور  ن   ‬
‫ر    ڑى ‬ ‫ ‬ ‫    ۔  ى ‬ ‫   ‬ ‫ى‪ ،‬دوروز‪   ،‬اور  د ‬
‫ى ك     ہ  ‬
‫    ف   ا ز  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ر     ں ا‬
‫ ا ل ‬ ‫ او  ر‬ ‫گ ۔  ں   زرا‬
‫    ح  م     ر  ‬ ‫ ‬ ‫۔   ‬
‫ د       د    رى د    ‬ ‫ ‬ ‫   م   ر‬ ‫ در ر   آ   ۔ ‬
‫   اور اس   ‬ ‫ ‬ ‫  ‪     ،‬‬ ‫  ‬ ‫ د‬ ‫  ۔ دوروز ‬ ‫رت ‬
 ‫‪48‬‬

‫ ‬ ‫  ‬ ‫     ۔  ا‬ ‫  ‬ ‫ى ا‬ ‫ ‬ ‫ ا ا     رڈر  ‪   ،‬‬

‫    ں  ا      ‪     ،‬ا ا       رت   دوروز ‬ ‫ى ‬ ‫م   ‬
‫    ا     ۔  م    ل ‬ ‫ں     ہ ہ   ۔ ں   م   ر  اور ‬ ‫اور ‬
‫ ‬ ‫  ‪  ،‬ں  د   ر    ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  د ن    زہ ‬
‫ د  ‪  ،‬‬ ‫   ذ  ‬ ‫ں   ۔     م    ‬
‫ ‬ ‫ او  ر  ‬ ‫ ‬ ‫ں ا‬
‫ ا  ‬ ‫    ورت      ۔      ف   ‬ ‫   ‬ ‫ے‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫   ‬ ‫   ۔‬ ‫ ‬ ‫ك  ر  ور  ر      ا  دو ے     ا    ‬
‫ ر   ۔‬ ‫  ز ت   ا‬ ‫   و‬ ‫رت     ر‬

‫   ‬ ‫ا     رت  ل  اق    ۔  اق    ل      د ر   ۔ ‬

‫  ں   او  ر   دوں   د     ۔  د     ‬ ‫ں  ‪ ،‬‬ ‫ق‬
‫  ا  ‬ ‫ ‬
‫ ا   ت ‬ ‫    ‬ ‫  د ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ۓ‬
‫ اور ان             ‬
‫ ر  ‬ ‫ ‬ ‫ں ب       ‬
‫ آج     ‬ ‫   ر   ۔ ‬ ‫   دا‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ وا   ر‬ ‫    م ‬ ‫   زور د   ۔ )ا‬ ‫  دوں   ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬و  ‬
‫ ا  ‬ ‫ں ‬ ‫     ر ‪       ،‬ہ م ا‬ ‫    ں     ‬ ‫   رو  ‬
‫ اور ‬ ‫   ز       (۔  د  دى   ر  ‬ ‫   ر‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫۔    گ ‬ ‫ں  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ا ان    و        وش  ا ‬
‫  د  م ‬ ‫ب‬
‫ ر   ۔ ا  ‬ ‫  د ن   ‬ ‫ك اور ا ان   ‬ ‫ ‬
 ‫‪49‬‬

‫ ‬ ‫ اور ا ان   ا        ا ز     ا ا    ر‬ ‫ دان ‬ ‫ ‬

‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔   ‬ ‫ د  ‬ ‫'' د ن'' ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ا ا  د  ‬ ‫   ان ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ا  ‬
‫   ‬ ‫ے ۔ ‬
‫    ت  ر  ‬ ‫ ‬ ‫م    ۔ اس      ر  ہ  آر  ‬
‫ ان ‬ ‫ى‬
‫     ا د  ‬ ‫ ر    اور  ہ ا ان اور ‬ ‫ ‬ ‫ان  ں   رو  ‬
‫ ‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   زوال     اس ‬ ‫ ر   ۔  و  ‬ ‫  وت   ‬
‫      ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫   و    اب ا‬ ‫   ‬ ‫وا  ‬

‫ں   ان  ں       و ں ‬ ‫ اول   دوران   ‬ ‫ ‬ ‫ق  ‬

‫م اور  ا  ‬
‫ے ‬ ‫ ‬ ‫ق  ر  وا   د  ں   ‬
‫۔  م او  ر ا  ‬ ‫   ‬ ‫ب ا‬
‫        ‬ ‫ں    د ن   ‬ ‫  ۔ ا  ان ‬ ‫   اور ا  و    ا‬
‫   ‬ ‫ں   ان    وں اور ز     وم      ۔   و      ‬ ‫ں   ‬
‫ ‬ ‫ل ں ‬
‫     ‬ ‫   ا ا      م    ا م    ۔  رے ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ و ‬ ‫ں  ‬
‫ آ د  ‬ ‫ۓا‬
‫   ‬ ‫ں  و    ‬
‫     ‬ ‫  ى  ت ‬ ‫ ‬
‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د  و      ‬ ‫ ‬ ‫    ا۔ ‬ ‫ ‬ ‫   د ارى   ‬
‫  ۔     ‬ ‫ ‬ ‫ى‬
‫   وہ   اور آ دى    د  ‬ ‫ ز    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ او  ر ں ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں   ب ‬
‫ ‬ ‫    ار   ز دہ ا‬ ‫آ دى ‬
‫ں    آ    ا ں   ‬
‫ ‬ ‫ ان ‬ ‫ ‬ ‫ں  ں           ر   ۔  د ‬
 ‫‪50‬‬

‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ى ں    م ا      اور       آپ   ‬

‫‪   ،‬اور ا د  ‬
‫ں   ‬ ‫     وہ ان ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫            گ  ن ‬ ‫ دا‬ ‫ ‬
‫   ر      ان ‬ ‫   ‬ ‫ دا‬ ‫۔ اب ‬ ‫وں    ل ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫د‬
‫   ‬ ‫ں      د ‬ ‫   ‬ ‫وں   وا    را  رو    ر   ۔ ‬ ‫ ‬
‫ ا اد      ۔‬ ‫   اور ‬ ‫ د  ‬

‫‪ ،‬‬ ‫  ا‬ ‫    ى ر وٹ        ں ‬ ‫ ‬ ‫  زوں ‬ ‫   ‬

‫ رہ ر   ۔  ت  ف ا  ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫    گ ‬ ‫ں اور ‬
‫  ‪    ،‬رے   ا  م  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  دا‬ ‫دو ے    ورت   ‬
‫   ا  ‬ ‫ى    ا‬
‫  ور  ‬ ‫  د ں   رواج  م  ۔     ‬ ‫ ا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫    اق   ا ب  ا ‬ ‫    ہ  ‪ ،‬اور اس ‬ ‫   ڈ‬ ‫ر‬
‫    د   ‬ ‫ اور ذ  ‬ ‫ ا‬ ‫ اور  ام ‬ ‫‪   1991‬ہ       ‬
‫ ‬ ‫ر ‬
‫   ‬ ‫      ا  ‬ ‫ ‬ ‫      ۔ ام   ‬ ‫   د‬ ‫  و  ‬
‫  وع  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ں‬
‫   و  ‬ ‫ۓا‬
‫م     ‬
‫ ر  وا  ‬ ‫   ‬ ‫ں  ام   ا  ‬ ‫ى‬
‫ر  ‬ ‫   ا  ‬ ‫ام   ز‬
‫    اق    ہ ‬ ‫  ۔ا‬ ‫ ‬ ‫    ‬ ‫ او  ر‬ ‫   ‬ ‫ت    ‬
‫ا  ‬
‫   ا وں اور ا روں ‬ ‫ق   ج   ‬
‫      م        ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫  چ  ا  ‪  ،‬ا  م   ج     ‬ ‫    ا   ام   ‬ ‫‪     ،‬‬
 ‫‪51‬‬

‫ آ   ‪   ،‬روز ر   د   ۔  ‬ ‫     ا   م ‬ ‫ ‬ ‫ل د  ۔    گ ‬

‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫      گ ا    ‬ ‫ ‬ ‫ن   ا  ‬
‫   ا  ‬ ‫ دا‬ ‫ ‬
‫ہ     ‬ ‫   دو ا م ا‬ ‫   ‬ ‫    م آ  ۔اس ‬ ‫ ‬ ‫د  اور ‬
‫ ہ   ا   خ    د ر ۔‬ ‫ں   ا‬ ‫ٹ     ‬

‫          رى ‬ ‫   اس ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    اق     ‬ ‫ اس و‬ ‫ا‬

‫ل     ان   ‬ ‫ات   ا س  و    ا‬ ‫ ‬ ‫ح ر      ۔  اق   ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ل اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت    ا دى  ۔ آ  اﷲ   ا‬ ‫ وارا  ‬
‫ ‬ ‫ں      ٹ  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ى ا ر ‬ ‫ۓاور ‬
‫  ء     ‬
‫ ‬ ‫ دان  رى ا‬ ‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫    ٰ ا ا‬ ‫ات   ا‬ ‫ ‬ ‫ق  ‬
‫ا  ‬
‫ں    وم ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫۔ ا ں   ‬ ‫       ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔   ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ن  ‬
‫ ا وں    ۔ ا  ‬ ‫    د   ‬ ‫ ‬ ‫ اور     ‬
‫ب  ‬
‫ ہ  ‬ ‫    ك   ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫۔ ا    ا‬ ‫ں   ز ن زد  م ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت   ب   ا ۔ ا  آپ    د     ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬
‫      د    ت ‬ ‫ے  ‬
‫ ٰ   ر  ‬ ‫ ذ    وع      ۔  ق و‬ ‫ل   ‬
‫س  ‬
‫    ن  ؟ آ  ا  ‬ ‫        ن ‬ ‫ ا    ‬ ‫  ۔      ال ‬
‫     و      ال  ا    ‪  ،‬اروں  ل ‬ ‫  ے ‬ ‫      ؟   ‬ ‫ ا‬
‫ے ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ ر  وا  ا‬ ‫ا  ‬
 ‫‪52‬‬

‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ت  ا‬

‫ ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔  دہ    ل  ا  آ  ءو ا اد   ‬
‫ى    ‬
‫   آ  وا    ‬ ‫ و  د  آ  ۔  ر    ‬ ‫ ‬ ‫ك‬
‫و ل اور   ‬
‫ ا   ف  ھ ر   ۔‬ ‫ او  ر ن آ م ‬ ‫ اور   آرا  م    ر  ‬ ‫ ‬
 ‫‪53‬‬

‫ م  آگ اور  ن‬
‫ ‬ ‫ۓ  ر‬
‫   ر  اور ا   و  ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫  ق و‬ ‫ ‬ ‫  ا ت   ‬ ‫ا‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫   اوزار ‬ ‫    ش  ۔اس  ا    ‬ ‫  ف ا  ‬
‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫ اور ‬ ‫ل ‬ ‫       ا  ا‬ ‫   ا   د ت   و  ‬ ‫‪ ،‬اور ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ۔  ‬ ‫   ‬ ‫ن   ‬ ‫ ا ان ا‬ ‫ ‬ ‫  ت   ‬ ‫ا‬
‫   ر    ‬ ‫ل   ‬ ‫   ا م    م   ا ار   ‬ ‫  ل    ب ‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫ر ر   ۔ اس ‬ ‫ ا   ر ن    دار   و     ام   ‬
‫   ا  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ى  رى   ‬ ‫   ‬
‫ل   ‬ ‫   زور   ا ار   ‬ ‫ اور      ح ا‬ ‫ۓروس‪ ،‬‬
‫ا   رچ     ‬
‫  ا    ‬ ‫ ا‬ ‫ ا ز  ‬ ‫ ‬ ‫ف  ا‬
‫ى  ل  ۔ اس ا ا  ‬ ‫ت   ‬ ‫ا  ‬
‫دى ‬ ‫ وا       ا ں   د‬ ‫    ر  ؤں     ‬ ‫   ‬ ‫ا  ‬ ‫ز دہ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں   ا  ‬ ‫       ا‬ ‫   اور ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ف را‬
‫ں  ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اور   ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ج   ح  ٹ‪ ،‬د‬
‫ا۔    گ  ار  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫دہ ز‬ ‫    ۔‬ ‫ ‬ ‫ل  و‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ و  ز  اس  م   اور آ ن   د   ۔‬ ‫ ‬ ‫ا د  اور    زى   ‬
 ‫‪54‬‬

‫ اور  ت ‬ ‫  ن   ‬ ‫ى   ا  ر‬ ‫       ‬ ‫‪  2010‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪17‬د‬
‫ ‬
‫ آ  ر  ‬ ‫   ا  د  ‬ ‫ آ    د  زى    ۔ ا  وا ت  م ‬ ‫   ‬ ‫ز‬
‫    ب د     رى ا ب     ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫   وا   م ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ وا    ‬ ‫     ‬ ‫   ۔ ا  م  ‬ ‫   ‬ ‫آ ز    ر   ‬
‫   ‬ ‫  ۔دو دن    رے ‬ ‫وں   ا  ‬ ‫ں او  ر‬ ‫اؤ  ‬
‫ آ ‬ ‫    ر   ‬ ‫وں   ‬ ‫ن‬
‫ن ا  ‬ ‫   اور ا ان ا‬ ‫ے ‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫‪  ،‬م‪ ،‬‬ ‫  ‪ ،‬ا ا ‪  ،  ،‬ا‬ ‫‪  2011‬آ ز   ‬
‫ ‬ ‫۔  ‬
‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ے وع    ۔  وہ دن ‬
‫ ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫   آ ۔‬ ‫ ‬ ‫    ر ں    ر ر    ‬ ‫ ا  ‬ ‫ا     ر ‬
‫   ر ؤں ‬ ‫ ا‬ ‫ت روں   ‬
‫  ر  ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ے    ا  ڈى ‬
‫ و  ‬ ‫ ‬ ‫     ا  ‬ ‫ ا‬ ‫۔‬ ‫ ا  ر  ز    ر  ‬ ‫ ‬
‫ اور آ   ر ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫    و د اس ‬ ‫ د ۔ا   م   ‬
‫ۓ  ‬
‫ى ار د    ‬
‫  دت        ور  ‬ ‫     م  ‬ ‫س        ر ‬
‫     ‬ ‫    ورت  ۔‬ ‫ اﷲ   " "    م ‬ ‫ن   ل   ‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫   ا  ‬ ‫    ۔ا  س ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ا‬ ‫ﷲ   اد ا م   ‬
‫ ا  ‬ ‫ں ‬
‫ ‬ ‫  ں او  ر‬ ‫      م ‬ ‫ ‬ ‫   اس ‬ ‫       ا ب    م   ‬
‫ رہ    ۔‬ ‫ اور  ت ‬ ‫ف اس ‬
‫ں     ‬
 ‫‪55‬‬

‫   ‬ ‫ ا‬ ‫   اس و‬ ‫  رى د     ب  ر   ‬ ‫ و‬ ‫    ت     ‬

‫   ‬ ‫۔    اس ‬ ‫    ر   ‬ ‫      اۓ      ‬ ‫  ب ‬ ‫دو‬
‫  ۔  ‬ ‫ن   ‬ ‫ں       ب د    ا ان ا‬
‫       ‬ ‫اس  ر   ‬
‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬اردن‪ ،‬‬ ‫  دى  ب‪ ،‬‬ ‫ں  ‪،‬‬ ‫  از ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ۓ    ان             اور ‬
‫ے   ‬ ‫ف ا    ‬
‫ے   ‬ ‫ د ۔ ہ ارب ا رات‪   ،‬اور  ن     ‬ ‫  ‬ ‫ف‬
‫   ‬
‫ ڈا  ‬ ‫ہ اور ا  دو     اہ اس     ‬ ‫ ا‬ ‫ۓاور   ا  ‬
‫ ‬
‫   و           م   ‬ ‫   ‬ ‫    ر  اور  ج     ‬ ‫ن ‬ ‫۔‬
‫ ‬ ‫ں    ز‬
‫     اور       د  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   دور ‬ ‫ ‬
‫   آ ‬ ‫ اور      ام   اس ‬ ‫      ۔ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ا‬
‫     ا  ‬ ‫   ‬ ‫ں       اور ‬ ‫ن   ‬ ‫ اور ا ار ا ان ا‬
‫ى   ان ‬
‫ر  د  ‬ ‫      ا ب ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫۔‬ ‫ ‬ ‫اب ‬
‫ت  وا     م     اس ‬ ‫  ل   ا ر ا ر ا‬ ‫   ذ  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ر ‬ ‫      ام   دو رہ ا ج     ‬ ‫  ل    د  رى ‬ ‫    م    ۔‬
‫   ‬ ‫ۓ دى   ‬
‫ب ار     اور  دى  ب   ‬ ‫ت  وا      ‬ ‫دى ا‬
‫  رى  ۔‬ ‫   د      دم ‬
 ‫‪56‬‬

‫   د   ۔ ‬ ‫ں   ‬ ‫     ‬ ‫     ‬ ‫    ب  ر  وع ‬

‫ ر  اور ‬ ‫   آ   ا  ‬ ‫    ى  ز ‬ ‫ ‬ ‫روں    ے ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫    اوا    ‬ ‫        رى   ذر   ہ   د ۔ا‬ ‫ ڈ‬ ‫ر‬
‫ں    ى    ر   ‬ ‫ ‬ ‫ اور ا‬ ‫ ‬ ‫  ا        اور   ‬ ‫د ‪ ،‬‬
‫     ا م    ۔     ت   ‬ ‫   اس  ح ا  ‬ ‫ آ ۔    ‬
‫ ‬ ‫ ٰ   ب  ر    م     ‬ ‫ اور روس      م      ق و‬ ‫ا ان‪ ،‬‬
‫دور  وع     ر    اور اس  م  د   ر   ر    اور        ۔   ر ‬
‫    ہ رات  ۔‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫ ا م    ر ‬ ‫ اور ‬

‫  ر ‬ ‫  ام ‬ ‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫م     اس  د   ا   ف  ‪   ،‬‬

‫   و    ‬ ‫ن ‬ ‫ ان    ا ت   ‬ ‫ اور ا  ‬ ‫  ب       ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ے    م ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ل  ۔اس و    ا ان ا‬
‫ ا ان ‬ ‫    ۔‬ ‫ ‬ ‫ن   ح ا    ا‬
‫ ‬ ‫  ۔دو ا   ا ق   م  ‬
‫    م   ‬ ‫ ر  اس ‬ ‫ ‬ ‫  م ‬ ‫ دل   ‬ ‫ ‬ ‫ن   دو ى ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ ط ج اور ‬ ‫ ا ق  م   ‬ ‫ل        ۔ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ے ‬
‫ ‬ ‫  د اور   م ذ   ‬ ‫   و     م   و‬ ‫   ‬ ‫۔ا ا    ‬ ‫ادارے ‬
‫  م رو  اور ‬ ‫ن  ا ا    ‬
‫       ‬ ‫ ‬ ‫     اور ا  ‬ ‫ ‬
‫ۓروس اور ا ان   ا د   ‬
‫     ‬ ‫  ق  م   ا‬ ‫آ   ر ا       ۔‬
 ‫‪57‬‬

‫ ‬ ‫ اور ا‬ ‫    ا ات   ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫اں  ق   م  ‬ ‫۔‬

‫ت  ‬
‫ ‬ ‫     اور  زك ‬ ‫ل  ‬
‫ ‬ ‫ں    م   ا‬ ‫ ‬ ‫  ز ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ذوں   ‬ ‫گ ن او  ر‬
‫۔    ‬ ‫ ‬ ‫    ‬
‫     ‬ ‫د        ا‬ ‫ں  ‬
‫رو  ‬ ‫ ‬ ‫س‬
‫۔   ق  م     ‬ ‫ ‬
‫      ۔‬ ‫  ‬ ‫   ‬ ‫ ا اج    ے ‬ ‫رت   ا‬

‫ن   ‬ ‫    ا ‬ ‫      د   ا ر   آ ز ‬ ‫‪  2011‬‬

‫ ‬ ‫ م   ورى ‬
‫ ا رہ ا ر    ‬ ‫        ۔اس   ‬ ‫  ا   ‬ ‫  ك  م   ر‬
‫ ‬ ‫  وع  ۔ا    ‬ ‫    ف ا‬ ‫            ام   ‬ ‫م   ‬
‫ۓ س اور ‬
‫وں   آ ز  ے  وں       ر ام     ‬ ‫   م  ‬ ‫ ‬
‫   ا  ‬ ‫ى ‬ ‫ں    ا۔ س     ا  ا وط     د‬ ‫در    ‬
‫ۓاور ‬
‫     ‬ ‫  ‬ ‫     ا‬ ‫     ‬ ‫ت   ‬ ‫   اس     ‬
‫ ‬ ‫   اور   ‬ ‫  ات   ‬ ‫    ۓ۔  ‬ ‫  ‬ ‫ہ    ہ ‬ ‫ ا‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ر   ‬ ‫        ں     ‬ ‫ اس ‬ ‫اﷲ    ح    چ  ۔  س   ‬
‫   ‬ ‫        ز    ں  ى   ز    ا         ۔  ا‬ ‫‪  ٰ  ،‬ا‬
‫د    ى  ز    د   ‬ ‫   د‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ا ب اور    ام ‬
‫   و    ا  اور ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫۔در  اردن   ‬ ‫ ‬ ‫دا      ‬
 ‫‪58‬‬

‫ ر  ‬ ‫   ‬ ‫ب‬
‫زوں  م    ر        ۔  ں اردن   ا  اور   ‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫د دا      ‬ ‫ہ   د‬ ‫وا  ا‬

‫ ‬ ‫  دہ ر ں   ز دہ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫وں    ام   ‬ ‫ن‬

‫ا  ا  ‬
‫ے ‬ ‫س    ‬
‫ن  ا       ۔ م   ا  ‬ ‫     ڈو  ‬
‫ن    ر  ‬
‫وں ‬ ‫ن‬
‫  ۔   ا  ‬ ‫ ا ع   دور دور      ن ‬ ‫ہ ‬ ‫  وع       ‬
‫ن    ر ن  ں    ڑ ں اور د ں ‬ ‫    س     ا ان ا‬ ‫   ‬
‫۔‬ ‫ دور   ‬ ‫  ام ان   ‬ ‫   ‬ ‫ آگ   د  ‬

‫ د      ‬ ‫         ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ذ  ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ ا ان ا‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫   ۔‬ ‫ل ‬ ‫د اور  د     ر  ارج   ا‬
‫  ج ‬ ‫ں  ‬
‫    ل     ‬ ‫     در    ‬ ‫اداروں     د  ا  ا اہ ‬
‫        ل  ں   ‬ ‫ د‬ ‫  ت ‬ ‫ اس د ے   ‬ ‫      ۔ا‬
‫ ا  ‬ ‫  ر  ہ‬ ‫    ۔ ٰ   ‬ ‫  ا  ‬ ‫ ا ا  د  ‬ ‫   ا و    ‬ ‫وا‬
‫‪    84‬‬
‫   ‬ ‫"   ‬ ‫   ا‬ ‫  رى     ا   ب " ر ‪ :‬درب ا‬
‫ا      ۔ ں ‬ ‫ آ ى اور  و‬ ‫ روا ت ‬ ‫ ‬ ‫‪" :‬در     رے   ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫      ں   ا ر  ‬ ‫  داور ان        ٹ اس   ‬
‫ل  ‬
‫ے د  ‬ ‫    ۓ"۔ ا  ‬ ‫ ا   ل ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ى       ‬ ‫   ‬
‫ دس  ل     ‬ ‫  ر ا‬ ‫ے  ‬
‫ ‬ ‫  ں ‬ ‫  ج   ‬ ‫ۓ   ‬
‫   ‬
 ‫‪59‬‬

‫ر       ‬ ‫ے   ب د    ‬
‫   ر  ‬ ‫   ‬ ‫ ٰ   ے ‬ ‫ق و‬
‫  م   ‬ ‫   ان ‬ ‫   ا‬ ‫  ا      ر‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫اور ‬
‫   ‬ ‫      ں       ‬ ‫ ‬ ‫  ۓ۔    ‬ ‫ ا  ڈرا    ان   ‬
‫    ں       ‬ ‫  ۔ا‬ ‫   ہ  ‬ ‫ ‬ ‫ں   ڑ د      اس ‬
‫  و  ‬
‫ ‬ ‫م  ں   ‬ ‫       ‬ ‫    ر   ‬ ‫     ر  ‬ ‫  ر ا‬ ‫ا اہ   ‬
‫ن   ل ‬
‫ ‬ ‫۔  ا     ٹ     ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  م   د      ‬
‫رى ‬ ‫  رٹ   ا ر ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫م  ں    م   ‬ ‫   ‬
‫    ۔‬ ‫ ‬ ‫ ا          ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬

‫    ۔ا  ‬ ‫وں   ‬ ‫   ‬ ‫ان   آ ز   در         ا وہ د‬

‫ل     ‬ ‫         ا‬ ‫       ‬ ‫ ‬ ‫ا  ں       ‬
‫‪ 16‬رچ ‬
‫  دوں     د  رواج د   ۔در      ‬ ‫ر ۔دو ى  ل  م   ‬
‫  وت ‬ ‫" ‬ ‫ے      ے   وہ   ‬ ‫ن   ‬ ‫‪  2011‬ا ان ا‬
‫ ‬
‫      ال  ا     ‬ ‫ں ‬ ‫ ا‬ ‫ت   ؤ"۔ م وا   ‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ؤ‪ ،‬‬
‫   ‬ ‫   آ  وا   ان     ‬ ‫ن   ‬ ‫م    ے  ۔ا ان ا‬
‫   ‬ ‫ے‬
‫ ‬ ‫ن  ا  ‬
‫   اور ا  ‬ ‫ آج ان    د   ا     ر  ‬ ‫       ‬
‫ آ  ‬ ‫   ‬ ‫   ۔‬ ‫ ‬ ‫     م  ‬ ‫ں   ‬ ‫ا  ر   ‪ ،‬وہ     ا‬
‫ۓ ۔در    ‬
‫ۓ  ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫      ورى      م   ‬ ‫    ر ا‬
 ‫‪60‬‬

‫  ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫    رت     ذا  ‬ ‫گ  دى  ۔‬

‫   آ  ‬ ‫ا  م         ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ف‬
‫ ‬ ‫      ۔     گ ‬ ‫ وہ  ام   ‬
‫    وع ‬ ‫   ‬ ‫رى  ر ں    ں   ‬ ‫۔‬ ‫ ‬ ‫    ور   ‬ ‫ر‬
‫ا۔‬

‫۔ا ان ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫وں   ‬ ‫ن‬

‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫  دہ  ح ا اد ‬ ‫اد  ‬
‫    ‪ ،‬وہ آ        ‬ ‫  م     ‬ ‫ل    ‬
‫ن       ‬ ‫ا‬
‫۔ ر ‬ ‫   ر  ‬ ‫ے     ز د  ہ ت ا  ‬ ‫ن   ‬ ‫۔ا ان ا‬
‫ ‬ ‫ں ‬ ‫ د‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫     اس ‬ ‫ ر  وا  ‬ ‫ن  ‬
‫ى  ا  ‬
‫ں         م  ‬ ‫ں ‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ں ‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ اور  د وا  ‬ ‫۔ م ‬ ‫ ‬
‫ف  ر  ‬
‫ ‬ ‫د ا‬ ‫‪    ،‬رڈر     ‬ ‫ف  ‬
‫ ‬ ‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں ‬ ‫د‬
‫‪     2011‬ن    ب اﷲ اور ‬
‫ ‬ ‫۔ رچ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں‬
‫ ‬ ‫ں    د‬
‫وا  ‬
‫ ا ا  ‬ ‫      م     آپ    رى  ۔   ب اﷲ ‬ ‫   ‬ ‫ا ان   ‬
‫  ۔ ب اﷲ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ا  دو ا   ہ ا         اس   وا‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   دو        ‬ ‫ن ا ا  اور ا‬ ‫  ‪ ،‬ا ان ا‬ ‫ۓ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬
‫‪2011‬‬ ‫‪  25‬‬
‫ں         ‬ ‫وں   ا  د‬ ‫ د‬ ‫۔‬ ‫   ر  ‬ ‫ ‬
‫ت ‬ ‫   ا‬ ‫ى    م    رت  ل    ب   ‬ ‫  ب اﷲ    ل ‬
‫ اور  م   ا  ‬ ‫    ارى    م   ‬ ‫   اور     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
 ‫‪61‬‬

‫۔  ان    ل ر  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ وا    ‬ ‫ن ‬ ‫اور د ع   ‬

‫   ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ‬ ‫  ا‬ ‫ں   ‬ ‫   ا ا  ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬
‫   ا  ‬
‫      ے۔  ‬ ‫    ب   ‬ ‫    ح   ‬ ‫ر  اور ا          ‬
‫    رہ ‬ ‫ۓ ا ات   راہ ا ر ‬
‫     ‬ ‫ں   ا‬ ‫ب‬
‫   اﷲ    ر  ‬
‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ۓا‬
‫   ا و  د    ‬ ‫ ‬ ‫ے وال ‬ ‫ ‬ ‫د ۔ وف ا‬
‫  ب اﷲ‪ ،‬‬ ‫         م  ‬ ‫ا رى   ر   ن  ن       ا    ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ے د    ‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ن   ڑ ڈا   ۔اد  ‬
‫س اور ا ا  ‬
‫   ‬ ‫ے وں   ا    ‬
‫     د ۔ م   ‬ ‫ے ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ا  ‬
‫      ۔ان   ‬ ‫وں   و  ز   ب   د‬ ‫ن‬
‫اروں  گ   اور آج   ا  ‬
‫ ٰ  ‬ ‫  ق و‬ ‫  م  ‪  ،‬‬ ‫''۔‬ ‫ہ  ‪ " :‬اﷲ‪  ،‬ر ‪  ،‬ر" اور ''اﷲ   ا‬
‫    م       اور  ا ‬ ‫   ‬ ‫ ر   ۔ ر ا‬ ‫ا     ارہ  ‪ ،‬اب   ا  ‬
‫  ت!‬

‫ۓ   م    م  د  ب  ر   آ ز     ‬
‫ا   س  ا    رو    د    ‬
‫  ى ‬ ‫ ا  ‬ ‫    ا۔  ‬ ‫‪   2011‬ل  د   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪10‬ا‬
‫     ‬
‫ن ‬ ‫    ۔ا ان ا‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫س   ر       اس   ‬
‫وش  ۔ا  ‬
‫ ‬ ‫ش  اور   ‬
‫وں    ر  ‬ ‫   اس    ے    ‪ ،‬ڈ وں اور ‬ ‫ ‬
‫     دى  ۔   گ اس  ح  م ‬ ‫ ‬ ‫۔اس     و  ‬ ‫    ك   ‬
 ‫‪62‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ں  ڈرا  ‬

‫ن   ا ف ر  وا  ‬ ‫د ا ان ا‬ ‫ ‬
‫    ر  ے   اور  آ      ان   ‬ ‫ ‬ ‫  ام       ‬ ‫      ف ‬
‫‪ ،‬‬ ‫‪  2011‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪12‬ا‬
‫ى روا    ‬
‫دى   دو  ‬ ‫ۓ ۔د‬
‫ ا    ‬ ‫ا     ‬
‫   د  ‬ ‫  ان ‬ ‫  ج   ا   روان           ‬
‫‪9‬‬ ‫  س   ‬
‫ ‬ ‫  ۔د‬ ‫    م ‬ ‫           ا  ‬ ‫ اور اس   ‬ ‫ج  ‬
‫۔  ‬
‫ب  ‬
‫ن روا ں    ا  ‬
‫  ۔ا  ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫  رٹ اور ا‬ ‫ ‬ ‫ ا‬
‫ز    ۔ م ‬ ‫ل ‬ ‫ج  ا‬
‫     ‬ ‫    ۔‬ ‫    وں    ج ‬
‫   ‬ ‫ف   ‬ ‫      ف ‬ ‫ دآ   ‬ ‫   د‬ ‫وا   ‪   ،‬م  ا  ‬
‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ل اور ‬ ‫ں ‬ ‫ں   ‬ ‫ن‬
‫۔   م   ں ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬
‫  ج ‬ ‫ ‬ ‫   ا      ‬ ‫ر   ‬ ‫ ا‬ ‫‪  2011‬‬
‫ ‬ ‫‪ 6‬ن ‬
‫۔  ‬ ‫ ر  ‬
‫    ۔‬ ‫ ا  ‬ ‫  ا ں           ا‬

‫  ہ     ‬ ‫وں     و ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫م    ا   وج       ا‬

‫  ‬ ‫س‬
‫ل ۔   ا  ‬
‫ ‬ ‫ار ا‬ ‫ن    ر ن   ان   ‬ ‫دورہ    ں ا ان ا‬
‫    ۔اس ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   ان ‬ ‫   ا‬ ‫     ا  ‬ ‫ا ر     ا ن ‬
‫ ‬ ‫ ا    ‬ ‫   ‬ ‫ ا  ‬ ‫‪    2011‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫دورے     دن   ‬
‫         اس   ‬ ‫ ا ب   ڈا‬ ‫   ‬ ‫‪  2011‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د   ۔ا‬
‫  ج   ‬ ‫         اور  ہ     ‬ ‫     ‬ ‫ت  ‬
‫ز     ر  ‬
 ‫‪63‬‬

‫ آگ     ر    اور ‬ ‫ د   ۔  را ‬ ‫   ‬ ‫ۓ‬

‫ا ان         در  ‬
‫    ض  و  ا ا  د  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   و      ‬ ‫ ا  ‬
‫ آ   وع ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔‬ ‫دہ ‬ ‫  ام ‬ ‫   اور ‬ ‫ا‬
‫ں   ‬ ‫  ۔  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔  او  ر د   ‬
‫ ا  و    ‬ ‫    ا ں     ر   ں۔ اء ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ذ  و‬
‫   ا   ر  ہ ہ  ل   ‬ ‫ آئ ‬ ‫وہ    ف    ا  دل د  د  وا  و  ‬
‫ ر  ‬ ‫ ا    ‬ ‫    ٹ ر   ۔ا  اور و    ‬ ‫ ا   ى     ‬
‫      ك   اور اس        ۔    د اور ‬ ‫ ‬ ‫ ا   ر   ا  ‬ ‫وا  ‬
‫  ف ورزى    ۔‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ ا م   ‬ ‫  ‬ ‫     ‬ ‫اذ   ك ‬
‫‪  :‬ارج!‬ ‫      گ ا      ‬ ‫ ‬ ‫ان  و ں    م اور  م ‬

‫ل اور  ر    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ا ا  ذرا  ا غ   ر  ‬

‫ت    اور    ت   ر   ۔ا  آپ ‬
‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫۔‬
‫ں اور ‬ ‫          ں   ‬ ‫ن      ر ‬ ‫   ‬ ‫  د     ا  ز‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں‬
‫ ‬ ‫   د‬ ‫ۓ‬
‫ں  ا       ك   د ا  ‬
‫ ‬
‫   ر  ‬ ‫      ۔   ‬ ‫    م   ‬ ‫دى   واردا ں       ‬ ‫ج  د‬
‫ار  ‬
‫   ا    دن        ۔‬
 ‫‪64‬‬

‫ ا  ‬ ‫۔‬ ‫     ‬ ‫  ں اور  ں   ‬ ‫ ‬ ‫‪  2011‬ا م   ‬

‫ ‬ ‫ل ‬
‫   را   م   دا      ر  ‬ ‫دوں   اردن اور ‬ ‫ وا  د‬ ‫اور اس   ‬
‫ى  ا  و   ن       ‬
‫ ا وا  ‬ ‫ہ   ر  ا‬ ‫‪  2012‬ا‬
‫ ‬ ‫۔ ورى ‬
‫ہ  م   ا  اور ‬ ‫ ا‬ ‫   د ت دے ڈا ۔‬ ‫ا   و روں    م    د ‬
‫   ‬ ‫ج  آ    ڈرا   ر   ا‬
‫ آ  ۔ رى د     ار  ‬ ‫د  وہ ‬ ‫د‬
‫   ‬ ‫ن‬
‫    ت اور اس      م   ا  ‬ ‫   وا   ‪  :‬ر ا‬ ‫۔‬
‫    ا  ى   ز ا     و ں ‬ ‫   ا‬ ‫    ا‬ ‫۔ ن   ‬ ‫ح   ‬
‫ہ ‬ ‫  ‬ ‫‪  2012‬و    د‬
‫ ‬ ‫   ر   ۔  ‬ ‫ ‬ ‫  و ں    م ‬ ‫د ‬
‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫   وا  ‬ ‫      ‪ ،‬اد   ن    ب   ‬
‫ىٰ‬
‫     ‬ ‫ ر  ‬ ‫ى ا  ا‬ ‫ ‬ ‫‪   2012‬وف ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔ا‬ ‫   ر  ‬
‫د ر ل اﷲ )ص  (   ا   ہ ز    ‬ ‫   ‬ ‫    ا  ‬ ‫ آ    د‬
‫‪  2012‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔  ‬
‫‪18‬‬ ‫    ارات    ا د    ‬ ‫ )س(   رو  ‬
‫  رت ‬ ‫    ۔اس و‬ ‫  ‬ ‫  د   د‬ ‫ع   رت   ‬
‫ وزارت د  ‬
‫‪  ،‬ل  م  ر‪ ،‬وز  د ع داود ر ‪ ،‬اور ‬ ‫ ‬ ‫ ا  ا س  رى  ۔ ل ‬
‫ ‬ ‫   د   ۔   م   آج   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ل آ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬
‫   اﷲ   اس  م  ب   اور   ا   اج ‬ ‫    ا د   ۔  ‬ ‫وا  ‬
‫   و    ‬ ‫ ان ‬ ‫ ا ظ        دت       ‬ ‫   اور ‬ ‫ت ‬
 ‫‪65‬‬

‫    ب اﷲ ‬ ‫ ا‬ ‫ ز ہ ر   ۔ م   ‬ ‫ ‬ ‫    ا‬ ‫  ن او  ر‬

‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫    اؤ       اور  ا  ‬ ‫    وع   د   ۔اد  د‬
‫  رى  ۔‬

‫ وہ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ل  ا ‬ ‫     م‬ ‫   ‬ ‫    ى ا ء ا‬ ‫ر ا‬

‫   ذر        وہ ‬ ‫   ‬ ‫      ۔ ر ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن‬
‫ں     ‬
‫ ‬ ‫ۓ ۔‬
‫ دى   ‬ ‫   ا    ‬ ‫       ‬ ‫ دن       آد  ا  ‬
‫ ‬ ‫  ر ‬ ‫    ں ا ن ا   ن    واہ  ے     ‬ ‫  ا  ا  ‬
‫  ۔آ  ‬ ‫  ‬ ‫ اور و  ‬ ‫     ‬ ‫۔ ر اور اس     وا ں   د‬
‫   روز ا  د     ا ‬ ‫ آ ۔دار ا‬ ‫ ‬ ‫   دور رس ‬ ‫   اس ‬
‫ ا     ۔دور دراز ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   اور    ف     ‬ ‫  م ‬ ‫ ‬ ‫ر ا‬
‫  ڑے ‬ ‫     ا  ان     ‬ ‫ وا ں   ‬ ‫ں       و    د ع ‬
‫  ز  گ ‬ ‫ وا  رو    ‬ ‫ ‬ ‫ب  ا‬ ‫ دو  م  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔د‬
‫ل   ۔‬
‫ ا  او  ر  ‬ ‫  اڈ( ‬ ‫)‬

‫   ‬ ‫         د      ‬ ‫م    ہ ز )س(   رو    را‬

‫)رض(   ‬ ‫ ر ل)ص(  ت  ر‬ ‫ل  د ۔اس     ‬
‫ں   د  ‬
‫  م ‬ ‫ ‬ ‫ رو    ‬ ‫ب اق اور  ن   ‬
‫ار       اڑا       ۔ا  ‬
 ‫‪66‬‬

‫ٰ      دت     ‬ ‫ ا   ہ     م   ب اﷲ      ان ‬ ‫آ   ۔‬

‫ آ   ۔‬ ‫آئ   ذا   ر   د‬

‫   م ن آ  ‬ ‫   ‬ ‫ں    ف   ا ا    ‬ ‫ ‬ ‫‪  2012‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫د‬
‫ون ‬ ‫  م ا ا   ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ وہ   ر  ‬ ‫ ا    ا   دى   ‬ ‫۔‬
‫ۓدا    ا ا    ‬
‫  ۔  ا  ا    ا و  د    ‬ ‫  م     ا د   ‬
‫‪    2013‬‬
‫ ‬ ‫  ل  ‪ ٰ  ،‬ا ا ۔ رى ‬ ‫ے‬
‫ ‬ ‫        رى  د ‬
‫ وا  ‬ ‫     ‬ ‫ۓ     م   ‬
‫س  ا و  د    ‬
‫  ا  م    ‬ ‫ا‬
‫‪  2013‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔ا‬ ‫‪ ،‬اس        ب اﷲ       ا ڑ ‬
‫   ا ن   د ۔ ‬ ‫ ہ‬ ‫   ‬ ‫ب اﷲ     م  ‬

‫ ا  ‬ ‫ا  ا اور دا‬ ‫   ‬ ‫ں   در ن ‬ ‫ اور ر    ‬ ‫‪  2014‬‬

‫ ‬ ‫ ‬
‫ں     ‬ ‫   م    ر    وہ د      ‬ ‫            م ‬ ‫  ۔دا‬
‫  ‪ ،‬ا  ‬ ‫ق‬
‫    ب   دو ں       ‬ ‫ اور و‬ ‫۔‬ ‫ ‬
‫‪  2015‬‬
‫ ‬ ‫  ۔  ‬ ‫ و    ا   ا   ‬ ‫    رپ         د  ‬ ‫دا‬
‫   ا ن   د ۔وہ ‬ ‫   ‬ ‫س      م  ‬
‫م   دو ے ا  ا دى رو  ‬
‫دہ      ۔‬ ‫   ‬ ‫     ذ ا ‬ ‫ں   ‬
 ‫‪67‬‬

‫    ل    ب اﷲ   ا رہ    گ   م               ل  م ‬

‫ ‬ ‫      رت   ‬ ‫ہ  اور  ا ا    ‬ ‫ں          ا‬ ‫ ‬
‫  رى      ۔ ں ‬ ‫س   د ‬
‫    اد  ۔  رو  ‬ ‫ۓ  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫وا  ‬
‫  م   ا  ‬ ‫    ا ‬ ‫   ‬ ‫ہ    ف ‬ ‫م       ا‬ ‫     ‬
‫ دے     اور   ا د ں    دار ‬ ‫ج       دو    ا ں اور ا وں   ‬
‫ود  ۔‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫   م  رو      ا ب ‬ ‫      م    ا   ا  ا ب  ؟ ‬

‫ ا   ‪:‬‬ ‫ ‬

‫   ‬ ‫‪  .1‬ام   وا  ا‬

‫‪  .2‬ام   ا      ا د اور ان   آ    ا د‬

‫ ا  وا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪ .3‬ا ب      م ‬

‫ں   ‬ ‫   ر   ۔‬ ‫وں    ام   ‬ ‫ں   ‬ ‫م    ان   ‬

‫ہ    س ‬ ‫ن اور ا‬ ‫اب   دو    و  ہ     ۔ا ب     ا ان ا‬
‫  ۔  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ دور     در   ‬ ‫   ‬
‫    ب  ر     م    ‬ ‫     ۔ا‬ ‫   دوران ‬ ‫ ‬ ‫ت     ‬
‫  ۔‬ ‫   ‬ ‫س  ا ب   م  ‬
‫   ا  ‬
 ‫‪68‬‬

‫    ن    ؟‬ ‫م   ‬
‫ ‬ ‫ں    ف    د    م    ٹ  ر‪   ،‬و  رت‪ ،‬ا‬ ‫ ‬ ‫ہ ‬ ‫م   ا‬
‫ ‬ ‫ وا   ارج ‬ ‫  رى  ۔ رى د      م‬ ‫ا  او  ر ا    ‬
‫ وا   ں   ‬ ‫  ۔  د‬ ‫ى   ‬ ‫   و ں  د   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ں   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ل       ۔‬
‫  ‪ ،‬ان    ں اور  ر ں   ڈ  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ اور دوروز آ د ں    ۔  م   رى ‬ ‫اور    ا  ك    ۔   ل ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا  اور ا ا    ر‬ ‫ں   ‬ ‫ان   ا   ف   ‬
‫ ‬ ‫   ر    اور دو ى  ف ‬ ‫ ر  وا  ‬ ‫ت‬
‫ ‬ ‫وا  اور  ر  ‬
‫  ‬ ‫  ت     ‬ ‫   ر  اور ا  ‬ ‫ ‬ ‫    ف  ل ‬ ‫ا  م‬
‫‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‪،‬‬ ‫ل‪ ،‬ا ل‪ ،‬‬ ‫ل و ‪ ،‬‬
‫ا  م  ر   ۔ م    ج  ‪  ،‬‬
‫   ر   ۔ م ‬ ‫ل   ‬ ‫    م  م ‬ ‫    م  ‪ ،‬ض ر‬ ‫رو ر‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ں   رى د    ا‬
‫ ‬ ‫ات   ‬ ‫ وہ ‬ ‫    ے ‬ ‫  وت   ‬
‫   ‬ ‫  ۔ ا  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ر‬ ‫  د     آج   ا ا  ‬ ‫ د‬
‫   ر    ‬ ‫ل ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا    ‬ ‫ں ‬ ‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫ز  ‬
‫  ر     ۔‬ ‫ اداروں    د ‬ ‫ اور ‬ ‫ں   ا ا  ‬ ‫اور  ا    دوران ‬
 ‫‪69‬‬

‫ى ٰ      اور ان    ر ں ‬
‫  ں    ك     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫دوں   ‬ ‫ان د‬
‫ں   ح     ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ب‬
‫  ر ں     ‬ ‫ں   ر   ۔‬ ‫ ‬
‫ن‪ ،‬‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫ى ب‪ ،  ، ،   ،‬‬
‫‪  ،‬د  ‬ ‫۔ ال         اردن‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ و ہ   آ  وا  ان  د ں   ا  ‬ ‫ن  ‪،‬‬
‫ن ‬ ‫ ‬ ‫ن ں    ہ و  د   د  اور اب اس   ‬
‫      ؟       ا  ‬ ‫ ‬ ‫ر‬
‫۔       ے       اور و ں ا ن  م         ر  ‬ ‫ل ‬
‫    ح   ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫    دى  ور ت   ‬ ‫ں   ز‬ ‫   ‬ ‫۔‬
‫ل  ۔‬

‫      ں     ‬ ‫ ا‬ ‫ و ں ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ م  ‬

‫ ‬ ‫    ۓ۔‬ ‫ ا ا   از ڈ‬ ‫ح    ‬
‫     ‬ ‫     ‬ ‫   ‬
‫    ۔   ں‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫   ا ا    ‬ ‫م   ا  وا   و   ان   ‬
‫ت ‬ ‫ہ  ر  اور  ر  ‬ ‫‪   ،‬اور اردن   ا ا    ‬ ‫ارد ن   ‬
‫ آئ    ام   ا ا  ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫     ا ان ا‬ ‫۔ ں     ‬
‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ن    ام    ا ت    ل   ‬ ‫ ا ان ا‬ ‫     د  ‬ ‫ر‬
‫   ‬ ‫   دو رہ  ل د ۔ روس    د       روس  م   ‬ ‫ت‬
‫ا ا   ر  ‬
‫س  ‬
‫      گ آ      رو  ‬ ‫ ا‬ ‫ دور  ‪ ،‬ا    م  ‬ ‫   ‬
‫    ہ   ر   ۔ا ان   م  ‬ ‫   ‬ ‫ و ں ‬ ‫ں  ‬
‫  وع   ‬ ‫د‬
 ‫‪70‬‬

‫ ‬ ‫  و  دو‬ ‫ ‬ ‫   ا ان   ‬ ‫  ‪  ،‬ں    م    ا اس ‬ ‫ر   ‬

‫ۓ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫    ان آ    ا ان ‬ ‫   اور  م    ل ‬
‫ ‬ ‫ى ب اور ‬
‫     ۔ د  ‬ ‫ ۔ ا   رت  ل   ا ا   ن   دو ر  ہ‬
‫ ‬ ‫     ا  ا   ا   د‬ ‫    ش ر  ‬ ‫   ا‬ ‫  م   ‬ ‫ر‬
‫  ‬ ‫      ‪ ،‬ا      ا‬ ‫    ح  ں   ا‬ ‫  ہ    ۔ا ا  ‬ ‫ ‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫       ‬ ‫  م   ا‬ ‫      ۔‬
‫       وا  ‬ ‫  ڑ     اب د  ر   ۔‬ ‫  ‬ ‫     ا‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ں   ا  ‬ ‫     ‬ ‫   ا  اور ‬ ‫          م      ۔ا‬
‫       اور  م   ‬ ‫  م    ر ا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ۔ا  ا‬
‫ۓ ۔ا  ‬
‫س    م   ر ‬ ‫     ‬ ‫ں   ‬ ‫ ا‬ ‫ا  ل   ‬ ‫     وہ ‬ ‫ ‬
‫ ر       روں ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ے  ں   اور وہ ا ا     ف   ‬
‫  د ن     ‬ ‫ ر   ۔ ں ‬ ‫   آ    ‬ ‫ او زرا‬ ‫ے  ‪ ،‬‬
‫   ‬ ‫ك     د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا   رت   ا   د ا‬ ‫ف   ‬
‫  م  ۔‬ ‫  د ں       ر       د ن   ‬ ‫   ۔ ٰ ا ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫   دو ے   ‬ ‫ ‬ ‫    ح  ا   د ‬ ‫ م    ا ن ‬

‫م‪ ،‬ا ار ‬ ‫ ا‬ ‫ ‪،‬‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ا  ‬ ‫۔ ل    ر   د‬
‫ ‬ ‫       ۔‬ ‫ ‬ ‫ ا م    و ں   آ      ‬ ‫ا م اور  ت ‬
 ‫‪71‬‬

‫  و ں   ا  دو ے     اور ار اد ‬ ‫ن ا ں   دوران ‬

‫ت       ا  ‬
‫ ‬ ‫  ددى    ى ا اف   ‬ ‫ اور ‬ ‫     ‬ ‫ۓ ۔درا‬
‫  ے   ‬
‫   ا م      ار د   ۔ ‬ ‫    ر   ‬ ‫ ر‬ ‫  دہ ا‬ ‫   ا  ‬
‫    گ آ     ے ‬ ‫     و ں   ا ار ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ر  او  ر‬
‫ دو ے ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ر  ا۔اد      ا  ‬ ‫ و    دا‬
‫ ‬ ‫  ام    س ان ‬ ‫۔ ‬ ‫ن  ‬
‫وں     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫د ‬
‫ط ‬ ‫  ج   ‬ ‫ں    ت   ا  را    اور وہ     وہ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫  ج روز   ‬ ‫     اور ‬ ‫ ‬ ‫  و ے   ا‬ ‫  ام   ا‬ ‫۔‬
‫   ا ف   وہ   ا  ا ج ‬ ‫ۓ  ‬
‫   م      ‬ ‫   ر   ۔‬ ‫ت ‬
‫   زور   ‬ ‫    ۔ا‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫     ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫  د   ‬
‫    ۔‬ ‫‪ ،‬ڈا  راج ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫    وہ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ا ا    ‬ ‫ل  ا‬

‫  م     ‬ ‫ا  ‬
‫  رے ذو ر        ح ا  ‬ ‫ ا‬ ‫   ر   ۔‬ ‫ى  ‬
‫رت  ر  ‬
‫  ز ‬ ‫ ‬ ‫ او  ر‬ ‫   ‬ ‫  م    س ا  ‬ ‫  ۔اس ‬ ‫ ‬
‫     ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا       م   ‬ ‫ د ۔ ر ا    د    م‬
‫    ان ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫۔ان   ا     ۔ ٰ ا ا    ‬
 ‫‪72‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ح‬

‫       ‬ ‫ ‬ ‫ اور  ا ات          ا   ۔‬
‫         ۔‬ ‫   ‬

‫  ‪    :‬گ  رى را  ہ  ‬ ‫ ٰ‬ ‫  ۔ آن   اﷲ ‬ ‫   ‬ ‫اﷲ  ر ا‬

‫ت‪ ،‬آ  ‪( 69‬۔اﷲ   ا  ‬ ‫  ) ره ‬ ‫ن  را  د‬
‫  ‪   ،‬ا  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ۓ ۔ ‬
‫ اور  ا ات     را د  ‬ ‫   ‬ ‫  ر ا‬ ‫و ے   ‬
‫ى     ۔ م        زار ‬
‫ اس  ان    ز  ‬ ‫      ر ا‬ ‫ا  م   ا‬
‫  ش   آ  ۔  ن ‬ ‫ج  ا           ا   ‬
‫م  ۔ م    ار  ‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫     ‬ ‫ اور ‬ ‫    ۔ ٹ      ۔ ہ  ‪،‬‬ ‫ در  ‬
‫ں    ں   ‬ ‫ں اور ‬ ‫ و       ۔‬ ‫م    م        ۔‬
‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫    ۔اﷲ ‬ ‫       م  ‬ ‫ز      ا  و  ‬
‫ں     او  ر   گ د       م   اس    و د  ر اور  م ‬ ‫۔  ا  ‬
‫    ا  ۔‬ ‫      ف اﷲ   ‬

‫ ‬ ‫  ر ا‬ ‫  ام   ا‬ ‫ ا   ‪ :‬ا  ‬ ‫ل‬

‫   دو  ا  ‬ ‫م    ان   ‬
‫ج ں ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں        ‬
‫ح ں  م  ے  و  ‬
‫          ‬ ‫ ‬
‫ج      ا اد   ز دہ ‬
‫ن   ا  ‬ ‫؟   و       م   ا ان ا‬ ‫ ‬
‫  ں ‬ ‫           ‬ ‫؟ دو ا ا   ال       ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫گ ‬
‫   ‬ ‫ل ‬ ‫؟  ام   ‬ ‫ ‬ ‫  ں ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫؟  م   ‬ ‫ ‬
 ‫‪73‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ر ل)ص  (   ان      ‪ ،‬آپ )ص(   ‬ ‫ورت    ؟ ‬

‫۔د        ‬ ‫ وا     ان     ‬ ‫  ى۔ ‬ ‫    ں   ‬
‫    ج          ا ں اور ‬ ‫   ‬ ‫ا ب آ    وہ     ا  د‬
‫ں  ‬
‫  ‪     ،‬‬ ‫ى‬
‫ں    ‬
‫  ا  ‬ ‫     آ   ۔‬ ‫ں  ‬
‫ ‬
‫      ‬ ‫     او  ر ام   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ا  ‬ ‫ ‬ ‫ف ڈا  ‬
‫ں    ام   ڈ ل   ‬ ‫  ‬ ‫   ‬ ‫  ؟ ا   ان   ‬ ‫ان    ں ‬
‫ د ۔ا   ت   ا    ڈر   ‬ ‫ۓ   ہ  ں   ‬
‫     ‬ ‫ اور ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫۔آج    م   دو   ‬ ‫    ا   و   وع ‬ ‫ر ‬ ‫  ‬
‫  ام ‬ ‫ ‬ ‫‪   ،‬‬ ‫‪  ،‬ل  وس‪  ،‬ا‬ ‫ ‬ ‫ ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫    ۔‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫    ل ا    ‬ ‫   ر   ۔ان  ت   ا  ‬
‫د     ‬ ‫ ا ب   ‬ ‫   اور وہ ‬ ‫    ام ا    ‬ ‫۔  م  ‬
‫  ۔‬ ‫ د  ‬ ‫     اس     ر ے ‬ ‫         ‬ ‫۔وہ ا  ‬

‫  ج   ‬ ‫ل         ر      ‬ ‫  م    م   ا‬ ‫   ‬ ‫ہ اور ‬

‫       ‬ ‫   ا‬ ‫  ۔    ج ا  ‬ ‫     ا اج ‬ ‫   ۔  ‬
‫  ڑ د ۔ ‬ ‫  گ اس    ز‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ رہ   ۔ا   م    ج ‬ ‫   ‬
‫  ام ‬ ‫ل    ۔ا  ‬ ‫ں   ‬ ‫   ا        ‬ ‫ م   ارج   ا‬
 ‫‪74‬‬

‫ ‬ ‫   ا       ورت   ‬ ‫ں   ا‬ ‫  ‬ ‫    ف ‬ ‫  ر ا‬ ‫ ا‬

‫       د ۔‬ ‫س  ‬
‫ اور  ل     ا  ‬ ‫اور   ا  د‬

‫         د    ‬ ‫   ا  ‬ ‫ وا  ‬ ‫ق  ا م    م     ‬
‫م اور  ا  ‬
‫ں ‬ ‫ ر  وا   ں   ‬ ‫  ۔ا م    ف ‬ ‫ ‬ ‫ ا م   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫       ا‬ ‫ د   وع   دى  ۔ ‬ ‫  ن اور     ‬ ‫ ‬
‫  ن  اور      و ر  ۔وہ  ں   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  م     وا  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا م     ‬ ‫ اس   ‬ ‫ۓ ر د ڑ        ۔‬
‫  ا  ‬
‫     ا    م  ‬ ‫د ‬ ‫ى د‬ ‫   ‬ ‫    د ر   ۔ ‬ ‫ ا  ا  ‬
‫ں ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ام  ۔‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫  ‬ ‫  ام ر    ‬
‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ب  ‬
‫ ‬ ‫قو ‬
‫ ‬ ‫ۓ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ او  ر  ا‬ ‫     ا‬
‫ں ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔‬ ‫ں   ‬ ‫اور ان   م    ‬
‫ت  ) رض(    م ‪ ،‬اق اورا ان   ا ر      ز ‬ ‫   ر      ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا ف ‬ ‫ و     ‬ ‫س    ‬
‫      ورى   ۔ ا  ‬ ‫   ‬
‫     ادا   د   ۔ آج ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ا ں   ‬ ‫ دورے  ‬
‫     اس ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ وا   م  د ‬ ‫  دوں      م ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ اس        م ‬ ‫    ورى   ‬ ‫    ل ‬ ‫ز‬
 ‫‪75‬‬

‫ اور آ رى ‬ ‫۔  ا ں   آر‬ ‫د ‬ ‫   ‬ ‫د   اور   د    ا  ‬

‫ں              ت     ر ۔‬ ‫ ا‬ ‫ں‪  ،‬د ں اور د  ‬

‫وں  ا  ‬ ‫ں    ر  آ ر          م او  ر اق   ‬ ‫ د‬ ‫ر  د‬

‫        ك   ‬ ‫      ۔‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ر  اور ‬
‫۔ا  ‬ ‫ں  ‬
‫ ٰ   ر   دو  ‬ ‫  ق و‬ ‫  ‬ ‫    ر ‬ ‫     ا ر ‬
‫ں   ‬ ‫   ا م      ہ        ں   ان ‬ ‫م اور  اق   ا ر ‬
‫ ‬ ‫   وہ ا   دى        ر  آ ر     د ۔وہ ان ‬ ‫ا م    م ‬
‫۔ا  آج  م اور  اق   ‬ ‫ ‬ ‫   ا م   ‬ ‫   ‬ ‫ں    ر  دہ ‬
‫ ‬ ‫   ر  ‬ ‫ۓ  ا     وں     ا  ‬
‫   ‬ ‫ر  ا   ر    ‬
‫ ر  اور ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫     اس ‬ ‫       د ا   ‬ ‫وا  آ ‬
‫   ا    ‬ ‫  ۔اس  ح ا ا  اس ‬ ‫گ‬
‫   ‬ ‫ں ر  وا  ‬
‫  دى ور    ‬ ‫ د‬ ‫د     ر   د   ا       ‪    ،‬ں ‬ ‫ ‬
‫   ر   ۔‬

‫  ت    م ‬ ‫‪  17‬‬

‫     ‬ ‫   ‬ ‫    ارج  ۔  ا‬ ‫  گ ‬
‫  ‪:‬۔‬ ‫ن‬
‫ں   ت    ں   ‬
‫ ‬ ‫اﷲ و    ا  ‬
 ‫‪76‬‬

‫    ں   )اد  اد    (  ر     ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ وہ   ‬ ‫'') ( ‬

‫ و ‬ ‫پ    ۔ ں    ر ں   ‬
‫ ا اد   دوڑ د  ‬ ‫   ‬ ‫وہ ا‬
‫ش  ا ر    اور ا  و آ     وں   آ          ۔   ‬
‫ دے ر  ‬ ‫  ں   ا      ‬ ‫ و  رت       ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫       ‬ ‫۔ وہ ا  )   د(  ں   ‬ ‫ و  ہ  ‬ ‫   ‪،‬‬
‫ وہ ‬ ‫       ۔  ں     ‬ ‫ے               ‬ ‫ا‬
‫اس  ے      اب       اور      ں              ں ‬
‫     ‬ ‫ ر  وا  ‬ ‫           اور دو وں   ‬ ‫ ‬
‫       ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اس   ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ذ       ۔ ا  ‬
‫         اور   ‬ ‫دہ د‬ ‫   ‬ ‫س آرا       اس     ‬
‫ ‬ ‫  ا   ‬ ‫         ۔ اس  ح وہ  ت   ا ؤ   ‬ ‫ا  ‬
‫ن‬
‫   اس     ‬ ‫ ‬ ‫   ا ر ۔ وہ  د   ‬ ‫ح  ى  د   ا  ‬
‫ ‬ ‫       ‬ ‫ د       ۔ ا     ت       ‪   ،‬ا    ا‬
‫     ‬ ‫ ر      ‬ ‫ ا      ا    ‬ ‫    ۔ اور   ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ا      د‬ ‫ وا  ‬ ‫ں   ‬ ‫۔وہ ‬
 ‫‪77‬‬

‫ ‪   ،‬‬ ‫     ‬ ‫ وا   ار ں    ار   ۔   اس   ‬ ‫ر ں   ‬

‫  ح ‬ ‫     ‬ ‫اس         ۔ وہ روا ت   اس  ح در  و ‬
‫   ا  ‬ ‫     ‬ ‫  ں   ۔  ا    ! وہ ان ‬ ‫ ‬ ‫ا ‬
‫     ا  ‬ ‫   ‬ ‫   ۔ اور   اس ‬ ‫ ‬ ‫   ا    ‬
‫ِ ا       ار ‬ ‫ ‬ ‫ اس     وہ ‬ ‫ ‬ ‫     وہ ‬ ‫د      ۔ ‬
‫ ‬ ‫    ں   وہ        اس   آ  ‬ ‫   ‬ ‫ د ۔   ‬
‫ ‬ ‫ آ  ا        ‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫س  ‬
‫دو ا       ۔   ت ا  ‬
‫  ''۔‬ ‫    د ‬ ‫وہ ا  ‬

‫ل ن   ‬
‫ اور    ‬ ‫   ا د  اور روا ت   ‬ ‫   آپ   ‬ ‫ا  آپ  ر ‬
‫  ۔‬ ‫     ان  ت    رے ا‬ ‫گ  ‬
‫ح       ‬
 ‫‪78‬‬

‫   رو   (‬ ‫  ارج ) آن   و‬

‫تو  ت   ‪   ،‬ور روش ‬
‫ ‬ ‫ج  ‬
‫      ت    ار  ‬ ‫    ر  ہ   ‬ ‫آن ‬
‫  ره ‬ ‫ے  وا  ار دات    ۔ ‬
‫  وت    ر  ‬ ‫ںاور ‬
‫‪  ،‬ز   روا  ‬
‫‪  7‬ار د    ‪ :‬۔‬
‫آل  ا ن   آ      ‬

‫   ‬ ‫ ‬ ‫ آ‬ ‫با رى  ُاس   ‬

‫         ‬ ‫ ‪'' :‬اﷲ و    ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ آ‬ ‫     ‬
‫اور‬ ‫ب  ا‬
‫وہ  ‬
‫ ٰوا   (   ‬ ‫)    ‬
‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫ت    ن ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫)    ‬
‫ اور  د ‬ ‫وہ  ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ل  ا  ( ۔         ‬ ‫ا‬
‫ ا  ‬ ‫     ۔‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ض  ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   ‬
‫اور‬ ‫ ‬ ‫م    رى  ح وا‬ ‫ آ ت   ‬ ‫ ان ‬ ‫وہ   ‬
‫اور‬
‫  وں   ا ن      رے ‬ ‫     را  ‬
‫ان‬ ‫وہ       را    وہ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫نِ  ‬ ‫ت ا  ‬
‫اور    ‬
‫ف    ‪  ،‬‬
‫ ‬ ‫رب  ‬
‫ ‬
‫   ''۔‬
 ‫‪79‬‬

‫ِ‬
‫   ‬ ‫ى     ٓا   رہ ) َ َٔ َّ  ا َِ َ     ُ ِ ْ زَ ْ ٌ  (  ‬ ‫تا ا  )رض (راو  ‬
‫ ‬
‫ُ‬ ‫ّ‬
‫  ں وا ں    اد  ارج  ''۔) ا ‪ :‬‬ ‫ر ل   ﷺ    ‪ ’’:‬ان ‬
‫ ‪۲‬۔‪(۵۹۴‬‬ ‫ ا آن ا‬ ‫ رازى۔ ‬ ‫ا م ا  ا  ‬

‫س   ن ‬
‫ن  ۔ ا  ‬
‫   ‬ ‫     ‬ ‫ ا        اس آ    ‬
‫ ‬ ‫ ا  ز     اد ’’ ارج ‘‘  ۔) ا  ‪ :‬ا    ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ر لﷺ‬
‫ ۔ ‪(۳۴۷ :۱‬‬ ‫ا آن ا‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا ا  )رض (  د  ا د    ‬ ‫ا م  زن   اس آ    ‬

‫ت  دہ ر  ا        ا  ز     اد ‬ ‫ىرض اور ‬
‫   ‬ ‫ ‪،‬اور ا  م‬
‫  ۔) ا    ‪ :‬زن ‪  :‬ب ‬ ‫ ’’ ارج ‘‘     ‬
‫ن‬ ‫ ‬ ‫ن ر ل ﷺ‬
‫ا و ۔ ‪(۲۱۷ :۱‬‬

‫ ۔ ‬ ‫  ۔) ا  ‪:‬‬ ‫ رح     ا  ز     اد ’’ ارج ‘‘ ‬ ‫ا م ‬

‫ر‪(۱۴۸ :۲ ،‬‬ ‫ا را‬

‫  ا۔  ر ہ ‬ ‫ ر ل ﷺ‬ ‫ ‬ ‫  ٓب ﷺ‬ ‫  ارج   آ ز   ر‬

‫    ‬ ‫ اس ‬ ‫ درا‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ہ‬ ‫ ذوا‬ ‫  ٓب ﷺ‬ ‫ر‬
‫ ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
 ‫‪80‬‬

‫ر ‬ ‫   ‪  :‬ا  روز ‬ ‫ى  ا ں   ‬

‫ىر  ا       و  ‬
‫  ر  ‬ ‫ت ا‬
‫ ‬ ‫ ہ  ‬ ‫   ذوا‬ ‫   ر  ‬ ‫( ‬ ‫ ا م   ا    وآ  و   ِل )‬
‫۔ آپ   ا    وآ  و    ‬ ‫          ‪   :     ،‬ر ل ا ! ا ف ‬
‫   ‪   :‬ك  ‪ ،‬ا    ا ف    وں   اور  ن ا ف  ے  ؟  ت   ر  ‬
‫س   دن اڑا دوں؟ آپ   ا    وآ  ‬
‫ا       ض   ‪   :‬ا زت د    ا  ‬
‫   ‬ ‫ن   زوں   ‬
‫         ا  ‬ ‫ اس   ‬ ‫ ‪،‬‬ ‫ ‪ :‬‬ ‫و    ‬
‫   ‬ ‫ں  ‬
‫   ا  روزو  ‬ ‫     اور ان   روزوں   ‬ ‫زوں  ‬
‫ ‬ ‫ا  ‬
‫   ر         ‪   ،‬اس ‬ ‫  ں   ‬ ‫۔ وہ د    اس  ح   ‬
‫ى      ‬
‫س    ‬
‫ آ ‪ ،‬ا  ‬ ‫         ‬ ‫ آ ‪ ،‬اس   ‬ ‫ن      ‬
‫   ‬
‫ اور  ن      ڑ       ‬ ‫ آ  اور   اس    وں       آ   ‪ ،‬وہ ‬ ‫ ‬
‫ن  ‬
‫  ۔ ا  ‬ ‫ )ا   ا د     ( ‬ ‫ى  و‬
‫   ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫۔ وہ ‬
‫ے  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫  رت    ن   ‬ ‫ آد    ‬ ‫ن ا ‬
‫       ا  ‬
‫        ا  د   ں     ‬ ‫ ر  ا    ‬ ‫ت ا  ‬ ‫ح      ۔ ‬
‫ر   ا م   ا    وآ  و        او  ر  )   ( ‬ ‫  ك ‬ ‫   ‬
‫ ان  ں   ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ت    م اﷲ و  ا‬ ‫ا  د        ‬
‫ر ‬ ‫   ا  آد        ‬ ‫    ش       اس و‬ ‫   ‬ ‫     ‪،‬اس ‬
‫  ۔‬ ‫ ا م   ا    وآ  و      ‬
‫ن‬
 ‫‪81‬‬

‫ا   ت‪:‬‬

‫ ‪،5811 :‬‬ ‫‪ ،2281 /5‬ا‬
‫‪   ،‬‬ ‫ و‬ ‫‪  ،‬ب   ‪  :‬ء   ل ا‬ ‫ا ري   ا‬

‫ ‪،1064 :‬‬ ‫‪ ،744 /2‬ا‬
‫‪   ،‬‬ ‫‪  ،‬ب ‪ :‬ذ  ا ارج   و‬ ‫   ا‬

‫    ارج    ں       ۔ا م  ى ‪،‬ا م ا  ‬ ‫  ا  ز‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬

‫  ‪:‬‬ ‫ ا    روا  ‬ ‫ اور ‬ ‫ا‬

‫     ذ   د ۔ آپ   ‬ ‫ت  ا     ب ر  ا      ‬ ‫''   ارج   ‬

‫          رت ‬ ‫ن‬
‫۔ ا  ‬ ‫ن           وہ آپ   زو     ف ‬
‫ ا     ا( ‬ ‫  ارج   ‬ ‫ ڈر ۔)‬ ‫   ا    ‬ ‫ ‬
‫ے‬ ‫ں۔     ‬
‫     ‬ ‫ وا ( ‬ ‫وں   رد  ‬
‫ى‬ ‫ ‬ ‫ك ڈا  اور )ان ‬
‫   ‬ ‫ں  ا  ‬
‫ا  ‬
‫  ا          ڈا ''۔‬ ‫ ‬

‫   ا ر  ۔ ‪۲۱۹ :۳‬‬ ‫۔ ا‬ ‫ا  ‪ :‬ا  ا‬

‫ وا ك ‪۱۱۹ :۳ ،‬‬ ‫ى۔ ر  ا‬

‫ ‬

‫ ‪۲۸۸ :۷ ،‬‬ ‫ا    ‪ ،‬ا ا  وا‬

‫ ذ   ‪:‬‬ ‫ ‬

‫ت‬ ‫  د ) ر ں(   ‬ ‫ا د    رو    د‬
 ‫‪82‬‬

‫  ں  ''۔‬ ‫َﺎن‪’’ .‬ان       ‬ ‫أَﺣْ ﺪَ ُ‬

‫اث ْاﻷ َ ْﺳﻨ ِ‬

‫   ‬ ‫‪  ،‬ب ا‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫‪ ،2539 :6‬ر  ‪6531 :‬۔۔‬

‫ ‪ ،‬ب ‪   ،‬‬ ‫ ) رى ‪،‬ا‬
‫‪ ،746 :2‬ر  ‪(1066 :‬‬
‫ ا ارج‪   ،‬‬

‫  ں  ''۔‬ ‫ﺳﻔَ َﮭﺎ ُء ْاﻷَﺣْ َﻼ ِم‪ '' .‬وہ ا‬

‫ُ‬

‫  ''۔‬ ‫ داڑ  ر‬ ‫َﺚ اﻟ ِﻠّﺤْ َﯿ ِﺔ‪ ’’ .‬‬

‫ﮐ ﱡ‬

‫ وا   ں  "۔‬ ‫ او      ‬ ‫ﺸ ﱠﻤ ُﺮ ْ ِ‬

‫اﻹزَ ِار  ‪’’.‬‬ ‫ُﻣ َ‬

‫ق  ‬
‫ ‬ ‫  ( ‬ ‫ ‬ ‫َﺎس ِﻣ ْﻦ ﻗِ َﺒ ِﻞ ْاﻟ َﻤ ْﺸ ِﺮ ِ‬
‫ق‪   ’’ .‬ر   گ )‬ ‫َﯾ ْﺨ ُﺮ ُج ﻧ ٌ‬
‫  ''۔‬ ‫ ) (   ‬

‫آﺧ ُﺮ ُھ ْﻢ َﻣ َﻊ ْاﻟ َﻤ ِﺴﯿْﺢِ اﻟﺪﱠ ﱠﺟﺎ ِل‪  ’’ .‬‬

‫َﻻ ﯾَﺰَ اﻟُ ْﻮنَ ﯾَ ْﺨ ُﺮ ُﺟ ْﻮنَ َﺣﺘﱣﯽ ﯾَ ْﺨ ُﺮ َج ِ‬
‫    ''۔‬ ‫ى وہ د ل   ‬
‫ں    ان   آ  ‬
‫   ر      ‬

‫ ا ے  ''۔‬ ‫     ‬ ‫َﺎﺟ َﺮ ُھ ْﻢ  ‪’’.‬ا  ‬

‫نان   ‬ ‫َﻻ ﯾُ َﺠﺎ ِو ُز إِ ْﯾ َﻤﺎﻧُ ُﮭ ْﻢ َﺣﻨ ِ‬

‫  د اور ا ء ‬ ‫ﺸﺪﱠد ُْونَ ﻓِﯽ ْاﻟ ِﻌ َﺒﺎدَةِ‪’’ .‬و  ہ دت اور د    ‬

‫َﯾﺘ َ َﻌ ﱠﻤﻘُ ْﻮنَ َو َﯾﺘ َ َ‬
‫  ں  ''‬

‫‪ ،155 :10‬ر  ‪(  18673 :‬۔‬

‫‪   ،‬‬ ‫)  ا زاق‪ ،‬ا‬
 ‫‪83‬‬

‫ﺎﻣ ِﮭ ْﻢ‪.‬‬ ‫ﺻ َﻼﺗِ ِﮭ ْﻢ‪َ ،‬و ِ‬

‫ﺻﯿَﺎ َﻣﮫُ َﻣ َﻊ ِ‬
‫ﺻﯿَ ِ‬ ‫ﯾَﺤْ ِﻘ ُﺮ أ َ َﺣﺪُ ُﮐ ْﻢ َ‬
‫ﺻ َﻼﺗَﮫُ َﻣ َﻊ َ‬

‫   اور ان   ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫   ا   زو  ‬ ‫       ا  ان    زوں   ‬
‫  ۔ )  ا رى  ب   ‪  :‬ء   ل ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫   ا  روزو  ‬ ‫روزوں   ‬
‫ ‪(5811 :‬‬ ‫‪ ،2281 /5‬ا‬
‫‪   ،‬‬ ‫ و‬ ‫ا‬

‫ ا ے  ۔‘‘ ‬ ‫     ‬ ‫ﺻ َﻼﺗ ُ ُﮭ ْﻢ ﺗ ََﺮاﻗِﯿَ ُﮭ ْﻢ‪ ’’ .‬ز ان   ‬

‫َﻻ ﺗ ُ َﺠﺎ ِو ُز َ‬
‫‪ ،748 :2‬ر  ‪(1066 :‬‬
‫     ا ارج‪   ،‬‬ ‫‪  ،‬ب ا ة‪  ،‬ب ا‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫)‬

‫ﯾَ ْﻘ َﺮﺋ ُ ْﻮنَ ْاﻟﻘُ ْﺮآنَ ﻟَﯿ َ‬

‫ْﺲ ﻗِﺮاﺋَﺘ ُ ُﮑ ْﻢ إِﻟَﯽ ﻗِ َﺮا َء ﺗِ ِﮭ ْﻢ ﺑِﺸَﻲءٍ ‪.‬‬

‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ن   ِ ‬

‫وت آن   ‬ ‫     ا  ‬ ‫  وت ‬ ‫ن   ا ‬
‫وہ آ  ‬
‫''  ‬
‫   دے  ''۔‬ ‫ د‬ ‫ت    ‬
‫و  ‬

‫ ‬ ‫     ‬ ‫ﯾَ ْﻘ َﺮﺋ ُ ْﻮنَ ْاﻟﻘُ ْﺮآنَ َﻻ ﯾُ َﺠﺎ ِو ُز ُﺣﻠُ ْﻮﻗَ ُﮭ ْﻢ  ‪’’.‬ا  ‬
‫ن   وت ان   ‬
‫ا ے  ''۔‬

‫ ‬ ‫    آن ‬ ‫َﯾ ْﻘ َﺮﺋ ُ ْﻮنَ ْاﻟﻘُ ْﺮآنَ َﯾﺤْ ِﺴﺒ ُْﻮنَ أَﻧﱠﮫُ ﻟَ ُﮭ ْﻢ‪َ ،‬و ُھ َﻮ َ‬
‫ﻋﻠَ ْﯿ ِﮭ ْﻢ‪’’ .‬وہ   ‬
‫ ‬ ‫ن   ف ‬
‫ و  ہ آن ا  ‬ ‫ در‬ ‫   اس   ا م ان         ‬
‫''۔‬

‫ْﺊ‪) .‬ا داود   ‬
‫ب    ا ارج(‬ ‫ﺷﯿ ٍ‬ ‫ﷲ َوﻟَ ْﯿ ُ‬
‫ﺴﻮا ِﻣ ْﻨﮫُ ﻓِﻲ َ‬ ‫ﯾَ ْﺪﻋُﻮنَ إِﻟَﯽ ِﮐﺘ َﺎ ِ‬
‫با ِ‬
 ‫‪84‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ان   ‬ ‫  آن   ‬ ‫   ‬ ‫وہ ں    ب اﷲ   ف ‬

‫''  ‬
‫''۔‬

‫  ۔‘‘ ‬ ‫ ‬ ‫ىا  ‬

‫(   ‬ ‫ﯾَﻘُ ْﻮﻟُ ْﻮنَ ِﻣ ْﻦ َﺧﯿ ِْﺮ ﻗَ ْﻮ ِل ْاﻟﺒَ ِﺮﯾﱠ ِﺔ‪’’ .‬وہ )‬
‫) رى(‬

‫ار اور  ؤ   گ ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ﯾُ ِﺴ ْﯿﺌ ُ ْﻮنَ ْاﻟ ِﻔ ْﻌ َﻞ‪  ’’ .‬وہ  دار    ظ    ے ‬
‫‪ ،243 :4‬ر  ‪ :‬‬
‫ب   ل ا ارج‪   ،‬‬
‫‪   ،‬‬ ‫ ‪ ،‬ب ا‬ ‫ں  ۔‘‘ )أ داود‪ ،‬ا‬
‫‪(4765‬‬

‫(‬ ‫  گ  ں  ۔‘‘ )‬ ‫ﻖ َو ْاﻟ َﺨ ِﻠ ْﯿﻘَ ِﺔ‪’’ .‬وہ  م  ق   ‬

‫ُھ ْﻢ ﺷ ﱡَﺮ ْاﻟﺨ َْﻠ ِ‬

‫  ‬ ‫ و‬ ‫ﻋ ٰﻠﯽ أ ُ َﻣ َﺮاﺋِ ِﮭ ْﻢ َوﯾَ ْﺸ َﮭﺪ ُْونَ َ‬

‫ﻋﻠَ ْﯿ ِﮭ ْﻢ ِﺑﺎﻟﻀ َﱠﻼﻟَ ِﺔ‪’’ .‬و  ہ‬ ‫ﯾَ ْ‬
‫ﻄ َﻌﻨُ ْﻮنَ َ‬
‫ ‬ ‫    ي  ٰ‬ ‫   اور ان    ا    و‬ ‫ ز  ‬ ‫ا ں    ف  ب ‬
‫''۔‬

‫ل‪ :‬ر  ر ل ا‬
‫‪ ،228 :6‬و  ‬
‫ ‪  ،‬ا وا ‪   ،‬‬ ‫‪.‬‬

‫ ‬ ‫ِ  م   آ    ‬ ‫ ‬ ‫ﻋ ٰﻠﯽ ِﺣﯿ ِْﻦ ﻓُ ْﺮﻗَ ٍﺔ ِﻣﻦَ اﻟﻨﱠ ِ‬

‫ﺎس‪’’ .‬وہ اس و‬ ‫ﯾَ ْﺨ ُﺮ ُﺟ ْﻮنَ َ‬
‫  (‬ ‫  ۔‘‘ )‬ ‫ اور ا ف   ا  ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬
 ‫‪85‬‬

‫   ‬ ‫ں    ‬
‫ ‬ ‫ﻋ ْﻮنَ أ َ ْھ َﻞ ْاﻷ َ ْوﺛ َ ِ‬
‫ﺎن‪’’ .‬وہ ‬ ‫ﯾَ ْﻘﺘُﻠُ ْﻮنَ أ َ ْھ َﻞ ِ‬
‫اﻹﺳ َْﻼ ِم َوﯾَﺪْ ُ‬
‫  (‬ ‫ں    ڑ د   ۔‘‘ )‬ ‫او  ر  ‬

‫(‬ ‫  ۔‘‘ )‬ ‫  ن ‬ ‫ﯾَ ْﺴ ِﻔ ُﮑ ْﻮنَ اﻟﺪ َﱠم ْاﻟ َﺤ َﺮ َ‬

‫ام  ‪’’.‬وہ ‬

‫ى(‬ ‫ ا ص          ۔‘‘ )‬ ‫''‬

‫ ا ارج ۔ ‪ ،۶۲ :۱‬‬ ‫ب  ا‬

‫ ا   ۔   ‬ ‫      )ا‬ ‫ﮐﻼب اﻟﻨﺎر  ۔وہ ‬
‫ر ۔‪۱۷۶‬‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫     دو  ر   ارج   ‬ ‫   ‬ ‫ ا  ا‬ ‫ ر  ا م ﷺ‬

‫    ر   ‬ ‫ ‬ ‫ا  ‬ ‫     ر    ‬ ‫ں  ‬
‫  و  ‬ ‫ و ‬ ‫ر  اور ‬
‫ ا   وج ‬ ‫ ۔ اور ‬ ‫  ن ‬ ‫ن ا‬ ‫   ‬ ‫     ز‬ ‫ دے د  ‬
‫ى‬
‫ ‬ ‫  د  د    د‬ ‫ں اور ا  ‬
‫ں‪ ،‬و  ‬
‫ ‬ ‫نان   ‬
‫ ‬ ‫)ا ر(      د  ہ ح ‬
‫ى    د  ‬
‫ى‬ ‫ ذ  دار  ‬ ‫ر   ا م ﷺ‬ ‫ن  ا ں     ‬ ‫  ۔‬ ‫   آ ‬
‫  دوں        ظ   ‬ ‫  ا ان د‬ ‫   ‬ ‫ ا     ح         ‬
‫۔‬
 ‫‪86‬‬

‫ ‬ ‫ٰ   ‬ ‫ب  ر اور  ق و‬

‫   دا    ‬ ‫ں   ر      ا  ‬
‫ن  ا ر   ‬ ‫ت‬
‫ ‬ ‫ں  ا‬
‫ ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ن   ا  ‬ ‫ى ‬ ‫ ‬ ‫ت‬
‫ او  ‬ ‫  ۔ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  ا  ‬ ‫ل     ۔ ‬
‫ ‬ ‫ ز ن ا‬ ‫ں    رے   ‬ ‫   دو ے ‬
‫  ‬ ‫  ام   ‬ ‫   و      ‬ ‫  ود ‬ ‫   و‬ ‫     و ا‬ ‫ز‬
‫   ا  د  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ؤ اور ‬ ‫   ‬ ‫ى  ‬
‫۔ اس   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫    ‬ ‫ ا‬ ‫   آ ن   د   ۔ اب  ن     ‬ ‫    ام   ر‬ ‫ ‬
‫‪  2010‬‬
‫ ‬ ‫ ر   ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ آگ   ‬ ‫ر‪ ،‬ان ‬ ‫دى  ب     ا  ا‬
‫ اى   درج ذ   ىٰ د  ‪:‬۔‬ ‫ﷲ‬
‫     آ  ا  ‬ ‫ان  ں   آ‬

‫ )رض(   ‬ ‫ت ‬ ‫ ‬ ‫ت اور ام ا‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫''ا  ‬

‫ اور   ا  )ع(   ازواج ‬ ‫  ام  ۔       ا ت ا‬
‫    ''۔‬ ‫ات ‬

‫ اى‬ ‫   ‬

‫(‬ ‫)  و د‬
 ‫‪87‬‬

‫    ف ‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ا ز  ا  ‬ ‫ ا‬ ‫ ا ز    ‬ ‫ح‬

‫ا    ‬
‫ ا و  د  ‬ ‫ ''   ا  ‬ ‫ ا‬ ‫ ''ا‬ ‫  وف ‬ ‫ وا   ت      ب ‬
‫ ‬ ‫  ار د  او  ر‬ ‫  ‬ ‫    ح ا‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫   ا ں   ‬
‫      ۔‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫    د ا ا ت    د      ۔اس ا و    اردو ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ر ن   و     ے ‬ ‫ن  ام   ‬ ‫ا  ا ا ت او  ر‬

‫ وارا  ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫ہ اور ا ان ا‬ ‫وا   دات    وع        ‪ ،‬ا  ا‬
‫ دے ‬ ‫ ‬ ‫   آواز   ا‬ ‫ ان ر ؤں    ت اور ا  ‬ ‫ت    ى ‬
‫ں      وع    ۔ ‬ ‫ق  ‬
‫۔  ب  ر   آ ز        ا  ‬ ‫ر  ‬
‫   ا م ‬ ‫ا   ‬ ‫   ذر  ‬ ‫‪    2006‬د‬
‫ ‬ ‫ل    ر    ورى ‬
‫ ‬ ‫    د‬ ‫   ‬ ‫‪  2007‬‬
‫ ‬ ‫ى   رو     ہ   د   ۔ ا   ح ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ق   ف ‬
‫‪ 347‬ور   ز    د   ۔  ا  ‬
‫ ‬ ‫   اور ‬ ‫ ‬
‫‪152‬‬ ‫     ‬
‫ں ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫‪  2007‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ د  ز    د   ۔  ب ‬ ‫‪500‬ا ا  د    اور ‬
‫       ‬ ‫     د‬ ‫ ا دى ا‬
‫      ۔ ‬ ‫   ا     ر  ں       ا     ں ذ  ‬ ‫ر   ‬ ‫ ا‬
‫        ۔‬ ‫  ب  ر     ‬ ‫ ‬

‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫ں       و ں    ح  زہ  ا   ‬ ‫د ‬ ‫ب  ر   آ  ز  ‬

‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫ ا‬ ‫ق   ى   ‬
‫ ا    ‬ ‫ اور  دى  ب   ‬
 ‫‪88‬‬

‫ ‬ ‫ج      ا‬
‫ ر ؤں    ب د    ا  ‬ ‫   ا   ے  ۓ۔ ا  ‬
‫   ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫   ا ان ا‬ ‫ ر        ا‬ ‫ى ار د  ۔ا ان   ‬
‫ار  ‬
‫ ‬ ‫ں    م   ‬ ‫ن ‬ ‫ۓ  ‪   ،‬ب  ام   ‬
‫ل آ   ‬ ‫آزادى اور ا‬
‫‪   2011‬ان   آ  ‬
‫ ‬ ‫‪ 5‬ورى ‬
‫   ‬ ‫    ا    اس   د  ؤ     ۔ ‬
‫ درج ذ   ‪:‬۔‬ ‫اس ب   ‬
‫ اى    ز     ا ع    ب   ۔   ‬ ‫اﷲ ‬

‫             ‬ ‫ اور  ر  ‬ ‫ۓا م   ا  ‬
‫ د  ‬ ‫''آ‬
‫ ‬ ‫    ازن    ا م اور  ام        ڑ    ۔   ‬ ‫ ‬
‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫    وع              ‪ ،‬وہ     ‬
‫ ‬ ‫  ل ا‬ ‫         ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ د  ر   ۔ اس و‬
‫  ۔ ا  اس ‬ ‫  ‬ ‫ ا  اور  ل  ا‬ ‫   ‪،‬‬ ‫‪    ،‬ہ‪ ،‬ا  ‬ ‫ا‬
‫ ا  ‬ ‫  ر دى   ا   ہ دور  وع      ‪ ،‬‬ ‫      ام   ‬ ‫و‬
‫  ۔ ‬ ‫ں     ‬ ‫   ‬ ‫    رى    ت و ‬ ‫ا ں   ‬
‫ اس ‬ ‫    ا د      ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ام   ا‬
‫ى  ے ‬ ‫  ۔    گ  ف اس  م   ‬ ‫   ‬ ‫  ‬
‫    ۔ ا ان   ‬ ‫ ‬ ‫          ‬ ‫  م   ‬ ‫۔ ا  ‬
 ‫‪89‬‬

‫   ‬ ‫    ے   ۓ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫رے ا ب       ‬

‫   ‬ ‫ے ام اور  رى  دت ا م ‬
‫  ر  ‬ ‫ۓ‬
‫  ا   م   ر    ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔   ا‬ ‫ ا   ں   ‬ ‫ت   ‬
‫  ى   اور     ‬ ‫   ‬ ‫   ا ا    ‬ ‫ں ر   ۔ اس ‬
‫  ور    ‬ ‫  ر  اور ‬ ‫ں    د      ۔ ‬ ‫م ‬ ‫     ‬
‫ ‬ ‫ان )‬ ‫دہ ‬ ‫        دار  ا  ر   ۔     ‬ ‫و  ‬
‫  ہ     ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ا  م         ‬ ‫رك  (  ‬
‫ ‬ ‫   اور اس     ‬ ‫ ‬ ‫ٰ   ا  ‬ ‫  ق و‬ ‫  ‬ ‫ر  د ۔ ‬
‫ں  ‬
‫ ‬ ‫  ۔ ا  و    اس      ام ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اس   ‬
‫ ڈ ڈ ‬ ‫  ں۔  م ز  ‬ ‫ں   ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫      ڑ    ۔ اس ‬ ‫ے        ى  ام    ا  ‬
‫   ‬ ‫    ا دو‬ ‫   ا ا    ‬ ‫ے         اس ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫    م   ‬ ‫  ا  ‬ ‫ آ   ۔ ‬ ‫ ‬
‫    ۔ ‬ ‫   رو  دا  ‬ ‫     اور       ‬ ‫ د ؤ   ‬ ‫ا‬
‫  ۔ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  دا‬ ‫  ازى   ‬ ‫ى  ام اب ا ا‬
 ‫‪90‬‬

‫    ‪     ،‬‬ ‫ ‬ ‫ اور  ر    ‬ ‫  ‬ ‫   ‬ ‫! ا‬ ‫ ‬

‫   ‬ ‫ت ا        آپ    رے ا ب   ‬ ‫   ‬
‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫            ‬ ‫۔ ا  ‬ ‫ درس   ‬
‫ ‬ ‫   ۔دو ا ‬ ‫ط ر‬ ‫  ‪  ،‬ا  ا ب   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ب   ‬
‫   ‬ ‫ا     ا‬ ‫    رے     ا  ر ۔‬ ‫     ا  ‬
‫ وارا  اور ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ار ر‬ ‫     آ    ا ق و ا د ‬ ‫دہ    ں۔ ‬
‫       ‬ ‫ا ں ‬ ‫ت   ذ اور  وں   دور ر ۔ ‬ ‫د  ا‬
‫ر ر ‪ ،‬وہ ‬ ‫  ں   ‬ ‫۔ ا  ‬ ‫ ا د   ‬ ‫   ‬ ‫  ز ا‬ ‫د‬
‫    ۔ ‬ ‫  ۔   آپ     ر  ‬ ‫اس  ے       دو ا  ہ   ‬
‫ۓ‬
‫   ‬ ‫   ا س ‬ ‫    ا‬ ‫ ا ز    اس ‬ ‫       ‬ ‫ ‬
‫  ‪ ،‬وہ آپ    ام ‬ ‫      ج ‬ ‫۔  اں ‬ ‫ا   دار اد  ا  ‬
‫      ن     ا   ام    ا  وا  ‬ ‫ل   ‬ ‫  ف ا‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ں     ا‬ ‫  ۔ آ ى  ت     ‬ ‫ج  ہ   ‬
‫    روں اور ا ا ت    ى   ‬ ‫ ر ۔ ا‬ ‫      ‬
‫''۔ ‬ ‫ر‬
 ‫‪91‬‬

‫   اﷲ   ‬ ‫‪  ، 2011‬ن    ب اﷲ   ر    ‬

‫ ‬ ‫‪ 7‬ورى ‬
‫دو دن  ‪   ،‬‬
‫ۓ ‪:‬۔‬
‫   ‬ ‫    ب ‬ ‫ى  ام       ا  ‬

‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ ا ر ‬ ‫   ‬ ‫''آج    ى  ام اور  ان ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا   ۔ اس   ا‬ ‫  ا  ‬ ‫۔     ا  ‬
‫  ۔ ‬ ‫   اور ‬ ‫ن   ‬ ‫  ‪ ،‬اس   ‬ ‫   اور ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫‪  ،‬دور ‪  ،‬ن‪  ،‬ض     ‬ ‫‪  ،‬ء‪ ،‬‬ ‫ ‪ ،‬اں  ‪ ،‬د‪  ،‬ا‬
‫     ر  ‬ ‫ اور ا ا  ‬ ‫ۓ ۔ ا‬
‫ت       ا   ے   ‬
‫ ‬ ‫  ا   دہ ‬ ‫ ‬ ‫    ف ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬
‫‪    ،‬ر ‬ ‫ ا ف ‪    ،‬ر  ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫۔    ا  ‬
‫ ‬ ‫    م ا د   ‬ ‫ ز‬ ‫ ‪ ،‬آزادى اور  ر  ‪  ،‬ض ‬ ‫ز‬
‫ۓ  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ اس    ام ‬ ‫ر‬
‫   رو  د  ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫     ‬ ‫اس    ان ‬
‫  ۔ ‬ ‫ اور آزادى ‬ ‫  گ      ت   ‬ ‫   ۔ اس   ‬
‫    ف ا   ۔   ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا   دات   ‬ ‫ ‬
‫۔‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ذ  دارى       ‬
‫اس‬
 ‫‪92‬‬

‫ں    وع     ‪   ،‬‬ ‫ ا‬ ‫   ا‬ ‫    گ   ر      اس ‬

‫  ؟  ں ‬ ‫  ں ا   وں    ف ا ب   ‬ ‫  ۔ آ  ا‬
‫    ار     اس   رخ  ڑ  ‬ ‫   ‬ ‫ اس ‬ ‫  ت       اب ا‬
‫ ‬ ‫ اس ‬ ‫ وا  ا‬ ‫ل ‬ ‫  ۔    وں    ى  ام   ‬
‫   ‬ ‫  ں  ا‬ ‫ ‬ ‫  ا  ہ    ۔‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ا ا   ‬
‫۔‬ ‫ر ر  ‬

‫ وا   م ‬ ‫‪ ،‬آج     ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ اس      ام ا‬

‫‪ ،‬‬ ‫ا ‬ ‫ ‬ ‫  ام   ‬ ‫    اہ  ۔ ا   را ا‬ ‫وے اس ‬
‫ے ‬ ‫  ام   ا‬ ‫     ا‬ ‫     اور   ‬ ‫ ‬ ‫ا ا‬ ‫را ‬
‫   اس و      ‬ ‫ ‬ ‫    ام   ا‬ ‫ ر     ۔  رے ‬
‫ ‬ ‫ اور     م ۔ د ا‬ ‫ د   ‪   ،‬‬ ‫  ‬ ‫ ا ا‬ ‫   ‬ ‫ ا‬
‫ں      م    ۔ ‬ ‫ں ‬ ‫ن   ‬ ‫    اق اور ا‬

‫ ‬ ‫   ز دہ ‬ ‫   ‬ ‫   اس ‬ ‫       ا‬ ‫ں    ت ‬

‫     ‬ ‫   اس ‬ ‫  ض ‬ ‫   اس  ت   ‬ ‫ا ا    ۔ا‬
 ‫‪93‬‬

‫   آ   ‪ ،‬ان   اس  ت    ض ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫  ن   ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫؟ ‬ ‫   وہ  ان ا ا     دات    ل ر      ‬
‫ن ‬ ‫  گ  ں‪ ،‬‬ ‫  گ  ں   ‬ ‫   ‪ ،‬‬ ‫  زو   ‬ ‫ ‪ ،‬‬
‫  ‬ ‫   اس ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫   د  ‬ ‫   اس   ‬ ‫‪ ،‬ا‬ ‫ان     ‬
‫   ‬ ‫  ے۔     ‬ ‫  ے     ا ا    ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ك  ‬
‫  ر  ‬ ‫ ‬ ‫آ ز       ا ا  ڈر    ۔ وہ اس و‬
‫ ‬ ‫  رك   ‬ ‫ ‬ ‫   ر   ۔    ب ‬ ‫ر ‬ ‫   ‬
‫    ‬ ‫  ں   آپ ا ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ر      ان   ‬
‫ل ‪ ،‬‬
‫   ا  ‬ ‫ں   ‬ ‫ ؟   ر   ت ‬ ‫ى  ام   ‬
‫  ؟ ‬ ‫   ‬ ‫آپ ‬

‫ں  ۔ آپ       ر  ‬ ‫   ‬ ‫ں     ‬ ‫اب   ا   ى ‬

‫ اس     ‬ ‫  م  ۔   ا   ر      اور آپ   ‬ ‫ وہ ا  ‬
‫  ۔ ‬ ‫  ۔ آپ     ا   ا   ا   دار وا  د ا ‬ ‫  ل ‬
‫      ا  ‬ ‫ اور اور آپ   ‬ ‫ ‬ ‫ آپ   ‬ ‫ش     اس و‬
‫ د ''۔ ‬ ‫ں   ‬
 ‫‪94‬‬

‫   ‬ ‫ د‬ ‫ ا  ا م آزاد ‬ ‫        ح   ‬ ‫ ‬ ‫     ر‬ ‫ اس و‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ار    ‬ ‫ت   اغ    ۔  ب  ر   ‬
‫ ‬ ‫ان زك  ا    ‬
‫   ‬
‫ اور    ا ہ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫    ر  ‬ ‫ ‬ ‫۔  د  اور   ‬
‫۔ وہ  ى ‬ ‫ ‬ ‫   آ  ‬ ‫ ‬ ‫ہ   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ات       ‬
‫ى رت ‬
‫  ‪   ،‬‬ ‫ں   ا  ا روں   ‬ ‫     ‬ ‫ں  اس ‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫‪  ،‬وں   ‬ ‫   ‬ ‫ت اور ا غ ‪ ،‬ا‬ ‫۔ ‬ ‫     ‬ ‫ اس  ن   رخ ‬
‫ وا  ‬ ‫  ن    ا  م  دى ‬ ‫ اور ‬ ‫ ‬ ‫ت‪ ،‬‬ ‫ں   ا‬ ‫ ‬ ‫ا ب‪ ،‬‬
‫    ار    ۔ ‬ ‫ آ‬ ‫   ا‬ ‫    ح ا   د ‪ ،‬‬ ‫ا ت‪ ،‬‬

‫ ‬ ‫  ۔     ‬ ‫ن ‬ ‫   ا ان ا‬ ‫ ا‬ ‫ۓاو  ر‬

‫ت   ‬ ‫   ا‬
‫ آ  ۔      اروں  ل ‬ ‫   ‪   ،‬ا ل اور  ا  ‬ ‫ن   ‬ ‫ ا ان ا‬
‫   آ     ۔ ‬ ‫اہ   ‬ ‫ا  ہ     ۔ اس ‬ ‫ا   ر       ر  ام     ‬
‫   ا  ا      ‬ ‫     ۔    اس  ر  ‬ ‫ ‬ ‫س   ر  ‬
‫ا  ‬
‫ت    ر ں   ‬ ‫ د     ر    آ ہ   اور   ا ا  ‬ ‫ورت     ‬
‫ ر  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ت     ‬ ‫       او  ر‬ ‫   و‬ ‫ ‬ ‫   ۔  ‬ ‫وا‬
‫ن  ‬
‫ت‪     ،‬ذ   ن دا  ‬ ‫     از      ر    ا د‪     ،‬‬ ‫۔ ا  و‬
‫ ‬ ‫    د     د ں   ا‬ ‫ ‬ ‫ن    ارت ‬ ‫ورت  ۔ ا ان ا‬
‫    دت ‬ ‫   ا م   د   ۔ ‬ ‫ۓ‬
‫       ‬ ‫ے    ‬
‫۔ اس  ر  ‬
 ‫‪95‬‬

‫     ا ا    ‬ ‫  ۔ ‬ ‫   ‬ ‫     وہ  م     ‬ ‫ ا ان ا‬

‫   ۔اس     ‬ ‫ ‬ ‫ى ا  م    ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت  ل  ‪ ،‬‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ۔  ر  ‬ ‫  ے  ف ا   ں   ‬ ‫رے ا  ‬
‫ف ‬ ‫ ان ‬ ‫   ا ان اور  م        وع   د ‪ ،‬و        ان   ‬
‫   ‬ ‫  ۓ۔   ‬
‫ن‬ ‫   ‬ ‫ں اور ا‬
‫ ‬ ‫   ا   ۔  ب  د‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫    ن      س  وا د  ۔‬ ‫       ا  ‬ ‫   ‬ ‫رى آئ     ‬
‫    م    م  ت ‬ ‫ ‬ ‫ آ  ‬ ‫     اور ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫ا  ‬
‫       وہ  ف ‬ ‫     ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫  ورى   ۔ ‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫    رے      ر  ‪ ،‬ان  ں     ‬ ‫ن    ر  ‬ ‫ا ان ا‬
‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫ں   ا ‬
‫۔ا  ا ا ت   ا ب   د  ‬ ‫ د  ‬ ‫ا  ووٹ ‬
‫ہ       ‬ ‫‪  2013‬‬
‫ ‬ ‫    ن ‬ ‫ ‬ ‫   ا   ل ‬ ‫       اور‬
‫  ء      ۔ ‬ ‫ے وع    ۔     دو رہ  ر‬
‫ ‬ ‫ے‬
‫   ‬

‫ ‬ ‫     ‬ ‫ں   ‬ ‫ ٰ  ‬ ‫  را  ‪ ،‬ب  ر  ق و‬ ‫ں ں و‬

‫ ‬
‫ ‬ ‫   ا اف ‬ ‫ و ‬ ‫ ر  وا   گ   ‬ ‫  ۔ د ں   ‬ ‫ے ‬
‫    ف  ڑا      ۔ ‬ ‫ل    ۔  ب  ر   رخ آ    ‬ ‫     ‬ ‫ ‬
‫  م   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫         ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ا ان ا‬
‫           ‬ ‫ ‬ ‫ہ    ا   ؤں   ا  ‬ ‫‪  2013‬‬
‫ ‬ ‫‪ 24‬ن ‬
‫۔   ‬
 ‫‪96‬‬

‫ت   ٹ ا ر د   ۔       ‬
‫  ر ا اد     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫         ر  ‬ ‫  گ       روا   ت   ‬ ‫ ‬ ‫ دس     ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫د  ۔     و  ‬ ‫   ا ر   ‬ ‫         وا  ا  ‬
‫ن    ر   ۔ ‬
‫ ‬ ‫ آزادى         ‬

‫ ‬ ‫    ل      رت اور ا ار      گ ‬ ‫ت    م اﷲ و  ا‬

‫   ‬ ‫ى  ‬
‫   ڑ  ‬ ‫   م  دا  ‬ ‫  ۔  ب  ر ‬ ‫ ‪   ،‬ب ‬
‫   اور  ب اﷲ اور ‬ ‫   ا ت ‬ ‫ ا ا    ‬ ‫ہ   ‬ ‫ا      ا‬
‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ں د   ۔ ان  ں     ‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫گ‬
‫ن  آ  ‬
‫ا ا  ‬
‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ اور ا  د ع   ‬ ‫ ر‬ ‫    ۔  ب اﷲ اور ا ان   ‬ ‫آ د ں    د‬
‫ آ دى   ‬ ‫   ‬ ‫   اڑ‬ ‫ے  ا   چ ر  وا ں   ا  ‬
‫ان    ر  ‬
‫ں ‬ ‫‪    ،‬وں       ‬ ‫ دو را  ‬ ‫ں ‬ ‫ے     ت  ں  ؟ ‬
‫ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ف  ام   ‬ ‫ د  ‬ ‫  ‬ ‫س‬
‫   ا  ‬ ‫ ا ر ‬
‫  ۔    ال  م     ‬ ‫  ‬ ‫    ا‬ ‫ ر    ا ا    ‬ ‫روا ‬
‫   ‬ ‫ں اور  دوں ‬ ‫ں‪ ،‬دروز‪ ،‬‬ ‫وں‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ل  ں‪ ،‬‬ ‫وا  ‬
‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫ د  اور  ا    ‬ ‫ل اد    ‬
‫ں   ك   ا    ‬
‫ ‬ ‫۔‬
‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫    ۔ ان ‬ ‫ ‬ ‫ے  اور ‬ ‫ ‬ ‫    ت  ل   ‬
‫  ۔ روز روز ‬ ‫   ذر  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ى‬
‫ ‬ ‫   ا  اور ادو ت ‬
 ‫‪97‬‬

‫ت  ہ اور    ہ  گ        ۔  م   ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ر  ‬

‫        رى ‬ ‫    دل ‬ ‫ں             ‬ ‫ ‬ ‫ آ دى   ‬
‫   ؟‬ ‫ دے ‬ ‫ ‬ ‫ان  ‬
‫   ‬ ‫ح وا     ۔ اس  ك     ‬

‫   ‬ ‫   ز دہ ‬ ‫   ‬ ‫  ى  ۔ دا‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬

‫ ‬ ‫ق   ب  ر ‬
‫ا  ‬
‫   ا ں   ‬ ‫‪  2014‬‬
‫ ‬ ‫  ۔  ر  ل ‪ 15‬ن ‬ ‫   وہ ‬ ‫ن ‬ ‫ ‬
‫ دو رہ        ڑ د  ‬ ‫ ا‬ ‫   ‬ ‫      ۔   ‬ ‫ ادارے   ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ در      د  ‬ ‫  ں   ر       ذ    اور ‬ ‫ ‬
‫‪1700‬‬ ‫ ‬
‫       ‬ ‫     ‬ ‫  ل    اں ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫در       خ    ۔   ‬
‫ا ‬ ‫   ا ا   و‬ ‫  ر  وا  و ز   دا‬ ‫ں   ا   ر       ‬ ‫۔ ‬
‫ ‬ ‫   اس  وہ      رك      ۔ اس و‬ ‫ ‬ ‫ اور   اس  ر  م ‬ ‫و ز ‬
‫ ‬ ‫   ا ر     ۔ ں ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫د ان  ں   ‬ ‫ن   ‬
‫ن       ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ں د  ‬ ‫ں  د‬
‫ ‬ ‫ات ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫     ‬ ‫   آ ر اور  ا        ‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫   ‬ ‫ اور ‬ ‫  ۔ ‬
‫ت ‬ ‫ )رح( اور ‬ ‫  ۔ اد  ا م ا  ‬ ‫   ‬ ‫   و‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ان   ‬
‫ت ز )س(   ‬ ‫۔  م   ‬ ‫ )رح(   ارات  ے   ‬ ‫ا در ‬
‫ ‬ ‫ر اور   ا  ا‬ ‫ ا  ا‬ ‫  ۔ ‬ ‫    ت ‬ ‫رو     ا   ا     ك ‬
‫‪  ،‬اد ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫   ‬ ‫۔ دا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
 ‫‪98‬‬

‫  اد   ‬ ‫     ۔ دا‬ ‫ں      د‬ ‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬

‫ب اق   ‬
‫    ف      ۔ ا  ‬ ‫ اور ‬ ‫س  ‬
‫دروازے      ں   ا  ‬
‫      ۔ ا ں         ر       م   ا ر ‬ ‫ ‬ ‫ں       ‬
‫   آ  ز ۔‬ ‫ۓ ا‬
‫     ‬

‫   آ  اور ‬ ‫    م ‬ ‫  اذن  د      اق     ا‬ ‫آ  ا    ‬

‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫  ۔   وہ ا ا ت ‬ ‫ہ ‬ ‫   ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ا ان    ل ‬
‫  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ات     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ا  دا‬ ‫ں   ‬ ‫ان ت او  ر‬
‫ ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫‪ ،‬وہ   ا‬ ‫    ورت   ‬ ‫   ‬ ‫ں  ا     ذ ‬
‫ ‬
‫۔ ‬ ‫‪  ،‬رو ر اور  دى   ہ    ‬ ‫ۓ     ح ا  ‬
‫ ‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫ل ن ‬

‫ں اور اور    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ن  ‬
‫ ‬
‫ ر  ‬ ‫ں    ت    ر ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ر ں    م    ان   ‬
‫اوراس ‬
‫ ا ت   ‬ ‫آن  ‬
‫ں    رے     ‬ ‫ ‬ ‫ٰ   ‬ ‫قو‬
‫ ‬ ‫ ۔‬
‫ ‬ ‫ت   ا  ‬ ‫ وا  ا د    آ  وا  ‬ ‫    ر       آ ى ز‬
‫د  ر  ں   ا  ر     ۔ا    ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ۓ  ر     ۔‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫  ب ا ا  ‬ ‫    ر ‬ ‫   ذ      ‬ ‫ۓ‬
‫    ‬ ‫  ں اور ‬
‫       دس  ار  ل   آ ى ‬ ‫   ‬ ‫ اور روس ا   ح  ا    ۔ ‬ ‫ا‬
‫ ر   ۔‬ ‫    رہ ‬ ‫ات     ‬ ‫   ‬ ‫ز    آ ۓ ۔‬
 ‫‪99‬‬

‫ اور ‬ ‫ و ‬ ‫  ز  ا  ذا  ‬ ‫ و    ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬

‫  ۔ ‬ ‫ے‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫ وارا   ن اور دروغ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ر  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫دت او  ر ر ن    دار    د اور ر  و   ر  ‬
‫ ‬ ‫ۓ ر ن   ‬
‫  ت     ‬ ‫   و   ۔  ام  دت   ‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ و‬ ‫دہ   ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ د    ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫  ب  ر      ء    ‬ ‫ ا  و‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫      وف اردو ‬ ‫  ‬ ‫ ا م  رى  ہ ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫   و        ر   ۔‬ ‫ ‬ ‫  ى   ‬

‫ ر  وا  دو ے ‬ ‫     دا  ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اس  ت         ا‬

‫   ‬ ‫   و ں ا‬ ‫ں   ت   ا‬
‫ں ؟   ‬
‫   ‬ ‫    ن   ا  ‬
‫ ‬ ‫ے ‬ ‫ ۔ ا  ‬ ‫   اور وہ     ا  او  ر‬ ‫   ا    ‬ ‫ ۔اس ‬
‫  ۔وہ ا   ورت   ادو ت اور ‬ ‫ى    رہ ‬
‫ت     ‬ ‫ں   ‬
‫۔‬ ‫وں    ج ‬ ‫ ‬ ‫ى   ‬
 ‫‪100‬‬

‫  ات‬ ‫ن   در‬

‫ ‬ ‫   ‬ ‫ اور ز‬ ‫ں  ‬
‫  ا و  ‬ ‫ و ع   ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬ ‫را  را و  ‬
‫ ‬ ‫ن     وا  ‬ ‫  ۔‬ ‫ ‬ ‫ن   ا    ا‬ ‫۔ م    ح ‬
‫ں   اس   ا  ‬ ‫ و     ا ر   ‬ ‫ اور ‬ ‫‪  ،‬ر  ‬ ‫ا ام    س‪ ،‬‬
‫ آ دى   ‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫ ا ر   ‬ ‫ دى  ۔ ‬ ‫   ‬ ‫رت ‬
‫ آ دى ‬ ‫ ‬ ‫    ۔‬ ‫ى ‬ ‫   روا ت   ا  ‬ ‫ وادئ  ھ   ‬
‫ ر          ا ر     اور ‬ ‫   ‬ ‫ى ‬ ‫  زہ     وا  د‬
‫ ‬ ‫ آ دى ‬ ‫    رہ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫   ا ر   و   ز     ‬ ‫ اور  ز ‬
‫ ‬ ‫ى   ‬
‫   آ د  ‬ ‫ ا‬ ‫‪  ،‬و اور د  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ر‬ ‫   ‬
‫ و ع ‬ ‫ اس ‬ ‫ ‬ ‫  ات   ‬ ‫دہ  ت اور ا  در‬ ‫ن   ‬ ‫  ۔‬
‫  ورى  ۔‬ ‫ ر    ‬

‫ ‬ ‫ل      ف اور د‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫دى  ‪  ،‬‬ ‫   د‬ ‫رے ‬

‫ن    ۔ ‬ ‫ى ‬ ‫ د ى   دو ‬ ‫ى  اور  ہ ا‬ ‫ل‪   ،‬ا ا   ا‬ ‫ ا‬
‫          ب اور ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫ے و ن   ا‬
‫  ر  ‬ ‫ وہ ز    ‬
‫ں   دور   ‬ ‫ د‬ ‫ں   دور   ر   ۔  ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ن ا  ہ  ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ا   ك ‬ ‫ں   ‬ ‫ اور اس و    وہ ‬ ‫ز د ں    ر ر  ‬
 ‫‪101‬‬

‫ن ‬ ‫ى ‬ ‫ ان ‬ ‫ى      ا ب   ‬ ‫   ‬ ‫۔ دى  ب   ‬

‫ل     ‬ ‫ وا   و ں   ا‬ ‫ں     ‬ ‫ اد رى  ڑى اور ‬ ‫ ا  ‬
‫  وع   دى۔   دو ں      دوران     ‬ ‫    م   ‬ ‫ى ر‬
‫ ‬ ‫    م    وف     ‪  ،‬‬ ‫ و‬ ‫ وا ل ‪،‬‬ ‫ ‬ ‫ا ب   ‬
‫        ا ب   دروس    ب‪ ،‬‬ ‫  او  ر ز       وا  آ  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ت    ح  ا ‬ ‫   آ  ۔  ارج     ‬ ‫'' ‪،‬‬ ‫'' ب ا‬
‫ت ‬ ‫   ‬ ‫ت    م اﷲ و  ا‬ ‫ رد ‬ ‫   ان    م  رات   ‬
‫‪  150‬آ   ‪:‬۔ ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫    ۔   ا‬

‫ ) ت  ( ا  و د   اور   ا‬ ‫       ‬ ‫ اس ا  ‬ ‫" م ‬

‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫   اور ان   ‬ ‫ و از  ‬ ‫ت   ا  ‬ ‫ہ ‬
‫   اور    دے ‬ ‫     د  وا   ۔    اس ا    ‬ ‫   ‬
‫ وا  اور ‬ ‫ وا  اور   وا  ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ا    ‬
‫ وا     ق    ۔ وہ ا  ‬ ‫ وا  اور  ورش ‬ ‫ وا  ‪ ،‬‬
‫   ‬ ‫   اس ‬ ‫ وا    ‬ ‫   و       ر   آ  ۔ وہ   ا‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫     ‬ ‫ وا    ‬ ‫ ا   ے۔ وہ ‬ ‫   اور ‬ ‫ ا  ‬
‫ ‬ ‫۔ وہ ‬ ‫ ‬ ‫   اس  ح   آ‬ ‫ وا    ‬ ‫ذر    اور د‬
 ‫‪102‬‬

‫ ‬ ‫۔ وہ  ا     اس  ح       ‬ ‫   اس  ح    ا ‬ ‫ ‬

‫ ہ‬ ‫ د ۔ وہ ذا  ‬ ‫ ‬ ‫     آ ں   د‬ ‫ ‬ ‫ى ۔ وہ ‬
‫ دور  ‬
‫ ہ    وہ ان ‬ ‫ ‬ ‫وں  اس ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ۔ وہ ‬ ‫ ‬ ‫ ‪   ،‬‬
‫ اس    ا ‬ ‫ اس ‬ ‫  ا   اور ان   ا ار ر   ۔ اور  م ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ اور اس    ف   وا   ۔ ‬ ‫   ‬ ‫   وہ اس   ‬
‫ى۔ ‬
‫ى  د  ‬
‫   ا  اس       ‬ ‫  ت ‬ ‫)ذات    وہ( اس   ‬
‫وں   ر   ‬
‫ ‬ ‫ل  وہ ا   ر   آ  وا  ‬
‫   ا   ود   ‬ ‫اور ‬
‫     ‬ ‫   اس   اس    ا‬ ‫ ‬ ‫   ا   ر   ‬ ‫ آ  ۔ اور ‬
‫ ‬ ‫ )ا   ( ‬ ‫         وہ     وہ اس   ‬ ‫ا ر   د  ۔ اور ‬
‫         وہ  ں   اس   ا        ‬ ‫  ۔ اور ‬ ‫ڈ‬
‫م   و د     اور اس ‬ ‫   ‬ ‫       ‬ ‫اسو‬
‫   ۔ وہ   ‬ ‫ود ‬
‫    در   ‬ ‫ اور اس و‬ ‫ وا    ‬ ‫    ورش ‬ ‫   رب   ‬ ‫و‬
‫     ز   رت آ  وا   ق    "۔‬
‫ن   ا  ‬ ‫ى ‬ ‫   ‬
‫ ان‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ا    ا ب    ب ا‬
‫ ا  ‬ ‫ ا‬ ‫ں   ا‬ ‫   ۔  ان ‬ ‫''   ‬ ‫ ا ن  '' اور'' اط ‬ ‫ں  ''‬
 ‫‪103‬‬

‫گ  ‬
‫     ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    د دى۔ ا‬ ‫ ‬ ‫ او  ر‬ ‫   ‬
‫ں    ف ‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫  ت ‬ ‫ے ں     ‬
‫ ‬ ‫   دو‬ ‫ا  ‬
‫وں     اور ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫  ح ‬ ‫   ۔‬ ‫ل    ‬
‫ ‬ ‫   ا‬ ‫آ‬
‫ اور        د ر   ‪ ،‬ا  ‬ ‫ں   د   و‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ر  آف ‬
‫ى ‬ ‫ن‬
‫  ۔ا  ‬ ‫ ر  ‬ ‫اس     در دہ  وان ‬ ‫ح  و ن     ا‬
‫   د ل ‬ ‫  ك اور ‬ ‫ں   ا‬ ‫ن   و           و ن   ‬
‫   اور وہ       ‬ ‫   ا    ‬ ‫ل  ‬
‫ن  اس د  ‬
‫     اور ا  ‬ ‫ د‬
‫ ‬ ‫۔ ان    ہ و  ا   ث د ى        ا‬ ‫  د   ‬ ‫    ذ  ‬ ‫و‬
‫    ا   م ‬ ‫ )س(   م   رو      زد   ك     ‪ ،‬ہ  ا‬ ‫     ‬
‫   اور ‬ ‫ت ‬ ‫س  ‬
‫ىاور ا  وا  و دادا     ‬
‫ ‬ ‫ او  ء   س   ‬ ‫ا‬
‫ور ع ) ا    (  ا زت د     ك ‬
‫   ر م ا  ‬ ‫ل اب ‬
‫ن  روح   ا  ‬
‫ا  ‬
‫ د ى د ّ    ا ر       ‬ ‫ى اور  ہ ا‬ ‫     ۔  ا  ‬ ‫اور ‬
‫ى ‬ ‫ ر  اور ان   ا  ‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ں    ف  د    م   ‬
‫   ان   ان ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ر  اور ا‬ ‫     ‬ ‫ط ‬ ‫چ  ‬
‫ر    ‬
‫  ہ و  ا  ‬ ‫  ۔  اس     ‬ ‫ ‬ ‫ں   را    ر وٹ ڈا    ‬
‫   دادا   ا   ہ ا ا     و ن       د ت دى     اس   ‬ ‫  ہ ا‬
‫س  ا ال     آ دى     ‬
‫ن ‪  ،‬و  ام      م     ا  ‬ ‫ف ‪ ،‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
 ‫‪104‬‬

‫ آ    ۔‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫      و ن   ‬ ‫ ا  ‬ ‫   اور اس   ا‬

‫   ا   ہ ا ا     ٹ  ر    رے    ‪:‬۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ز ن   ‬

‫دا   وادے دا‬

‫ د ا‬ ‫ ا  ‬

‫ل     ور        ‬ ‫ و        ا‬ ‫لو ا ب    را‬

‫  رے د وى   ‬
‫  ۔‬ ‫  ے   ‬ ‫ر    وہ ا   ہ ا ا  ‬

‫ ‬
‫ى ا   ت  وں اور  د     ‬ ‫ د  ‬ ‫ ا   ى  اور ہ ا‬
‫ وا   ا ں          ب   اور     ا ں   د ّ  اور  ل   رخ   ‬
‫ن ‬ ‫ں  ا ال     ‬
‫ن    اور و  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ن ‬ ‫ وہ  د ‬
‫   ‬ ‫ہ  ن   ‬ ‫  ن آ دى      ار د  ان    ف  د  وع  د  ۔‬
‫   ‬ ‫  د اور اس   ‬ ‫ى   ‬ ‫اور اس    ف    د    ۔  ا  ‬
‫   ‪،‬ر  مو رواج اور ان   ‬ ‫ں   ‬ ‫ى     ن ‬
‫ ‬ ‫ وا   ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ز   ر‬ ‫ دا‬ ‫ ‬ ‫   رد    وع  د ۔ ا ں     ‬ ‫ ‬
‫ۓ  ا م اور آزادى         ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ا‬ ‫ ‬ ‫ ا  ر‬ ‫   ۔  ‬
‫   ‬ ‫ ۔اس ز‬ ‫ ‬ ‫ اور  ر ں   ‬ ‫    ى   ‪،‬‬ ‫  ام   ز‬
‫ں ‬ ‫   آ      د      ‬ ‫ اور   ا ب   آ ز       ‬ ‫ب   ‬
 ‫‪105‬‬

‫ں     آ   ۔      ارج    ت ‬ ‫ے   ا  ‬ ‫ن‬

‫ ‬ ‫  ‪ ،‬اد  ‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫  ‪ ،‬اس  ر  ر‬ ‫ ‬ ‫وا   ب            ارج ا‬
‫ٹ ‬ ‫   ‬ ‫ى اور  ہ ا‬ ‫‪    1831‬ا  ‬
‫ ‬ ‫ام     د  و    د  ۔آ   ر ‬
‫  اور  ن ‬ ‫           ان    د ز ‬ ‫ں   ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫  ۔‬ ‫ں   ز د   د ا ح   ‬

‫ ‬ ‫ى  ر  اور و‬ ‫ى   ‬ ‫ د ى اور   ا  ‬ ‫      ہ ا‬ ‫ى‬

‫ ‬ ‫د‬
‫   ا ا  ‬ ‫     ‬ ‫   ر ن اس ‬ ‫ارى ‬ ‫ن  ‬
‫ اور ا  ‬ ‫ت  ا‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫     ‬ ‫  دار ا م د‬ ‫ وا‬ ‫ت   ‬ ‫ى‬
‫ ‬ ‫د   ۔ ان ‬ ‫ں  ‬
‫د  ‬
‫    ء   ‬ ‫ى ‬ ‫ ‬ ‫      ۔ ا  ‬ ‫ں  د‬
‫و  ‬ ‫   ‬ ‫ر  ا  ‬
‫     ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ف ‬ ‫ى  ر  ‬ ‫ د ى   ‬ ‫ ا  اور  ہ ا‬
‫ ‬ ‫  ر ا‬ ‫ ر ل  ا ‪ ،‬‬ ‫  ا   ا ‪،‬‬ ‫     آ دى‪،‬‬ ‫ ‬
‫    آ دى   ‬ ‫ ‬ ‫ ۔‬ ‫ں‬
‫  دى   ‬ ‫‪،‬ا ا  ‬ ‫   ‬ ‫آزردہ‪ ،‬‬
‫۔‬ ‫ى ٰ''‬ ‫ى ٰ  ا ل ا‬
‫ ا  ‬ ‫ ط ب ''‬ ‫ا  ‬

‫ ‬ ‫ د ّ    ‬ ‫ح   و ن   ‬
‫   ‬ ‫ د ى   ‬ ‫ى اور  ہ ا‬ ‫ ا  ‬
‫      ا     ا   ح   ان دو ں    ن آ دى   ا ر       ‬ ‫اور  ر‬
‫ ‬ ‫ں  ا   د ‪،‬اور ‬ ‫ى  چ    ذ  آج    رت ‬ ‫۔ا  و    ‬
‫ ‬ ‫   د       ۔  اس  چ   ا  ‬ ‫ن    ن ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
 ‫‪106‬‬

‫   اور ‬ ‫   ‬ ‫‪   1891‬ارہ ‬
‫ ‬ ‫    ف   ‬ ‫ن     ہ ا    ا‬ ‫ا‬
‫ن    ارہ     ‬ ‫       ا‬ ‫   ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ں‬ ‫اد   ‬ ‫ا  ‬
‫     ۔ا  دوران ‬ ‫ ر      ‬ ‫ ا‬ ‫     آ    ۔  ‬ ‫آ دى   ‪60‬‬
‫   و  ‬ ‫وں       ‬ ‫   آ     ا‬ ‫  ارہ  ان  ت     ‬
‫ وارا   روا ں   ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫  ا  ۔ م ا‬ ‫  ہ  ہ ‬ ‫ ان ‬
‫   آ ۔ ‬ ‫ ‬ ‫   و‬ ‫     اور  ں  م ا‬ ‫ف   و ن   ‬
‫ ‬
‫ت   و   اس ‬
‫  ا ا  ‬ ‫ت اور   ا‬
‫ن   وا  ‬
‫ ‬ ‫وں   ‬ ‫و ن   ا‬
‫     ‬ ‫    ۔  م ا‬ ‫ ‬ ‫    ز     اور     ‬ ‫ى  چ   دا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫      ‬ ‫    و ن   ‬ ‫ں     اس ز‬ ‫ ‬ ‫د‬
‫      ب اور  ھ   زر   اور ‬ ‫ں   ‬ ‫دى  و  وادى  ھ   د  ‬
‫   ۔‬ ‫    ا‬ ‫   ‬ ‫ں اور  ا     ر  ہ    د    ا    ‬ ‫ ‬
‫م   دوران ‬ ‫   ر‬ ‫ن      ن ‬ ‫   و     م ‬ ‫ ‬ ‫ا  ‬
‫  ۔‬ ‫ ا ق   ‬ ‫ن   ‬

‫      ا     ‬ ‫ں   د   و‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫وں    ب ‬ ‫ا‬
‫  رپ    ر      ‬ ‫   ا    ۔ا‬ ‫ں   ا ر دا  ‬ ‫   ‬ ‫ى ‬
‫ وارا   ں    ہ   ا ات ‬ ‫‪ 1700‬ى    رى ر  وا  ‬
‫ ‬ ‫‪  1522‬‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫  وا   ا  دا   ر   ‬ ‫وں   ا    ‬ ‫ن ‬ ‫ او  ر‬ ‫ ‬ ‫ وا‬
 ‫‪107‬‬

‫ ‬ ‫ى  ‬
‫ آزاد  ‬ ‫‪  1857‬‬
‫ ‬ ‫ ر    ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ج  ‬
‫   ‬ ‫ن         ‬ ‫     و اور ‬ ‫  ۔ اس ‬ ‫ے ا ات ‬
‫ ‬ ‫ىو  ‬
‫     ‬ ‫   ۔ا  ‬ ‫ ز  ‬
‫دہ‬ ‫ں     ‬ ‫   ‬ ‫ے‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫   و    ‬ ‫     د‬ ‫قو ا  داور ‬
‫ وا  ا  ‬ ‫ر ل)ص  (  و      ‬
‫  ‬ ‫ب‬
‫ ‬ ‫ن  م   ان دو  ط  ت   ‬ ‫ن  ‬
‫وں    و  ‬ ‫   ۔ا‬
‫ں    آ ر  ‬
‫ ‬ ‫ت ‬ ‫     ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫   ۔‬
‫ ‬ ‫‪   1802‬ا ‬
‫ ‬ ‫    ر ‬ ‫   ‬ ‫   ان     د     ام   در ن ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫دوں   ‬ ‫ د‬ ‫      رہ  ا  ر‬ ‫  دى  ب   ‬ ‫ ‬
‫     او  ر  د ں    ٹ  ر اور   و  رت        ار ا ا  د      ۔  ‬
‫۔‬ ‫       ا ب    و ر ‬ ‫گ ‬

‫ۓ ت دى ‬
‫ں   ا  ‬
‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫ ‬ ‫ آزادى   ‬ ‫‪  1857‬‬
‫ ‬ ‫ں ‬
‫ ‬
‫ت    دوران ‬ ‫وں   ‬ ‫  گ ا‬ ‫ى ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ك ا از   ‬ ‫   ‬
‫ۓ‬
‫    و د  ا  ‬ ‫   ‬ ‫    و  ا   ‬
‫س‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬
‫ں  ‬
‫     ‬ ‫ى دار ا م د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ۔    ‬ ‫ت    ظ ر  ‬
‫ ذوا ر   و      ‬ ‫      م ‬ ‫  ۓ ۔دارا م د      ‬
‫     ‬ ‫ ر  ‘ ‬ ‫ ۔  د      ‬ ‫   وا  ‬ ‫  د ‬ ‫   ‬
‫     د      آ  اور ‬ ‫  ارس     ‬ ‫   ڈ  ا‬ ‫ ‬ ‫ ر    ‬ ‫و‬
 ‫‪108‬‬

‫   د   ۔ ا ں   ‬ ‫ى  ا ا   ز  آ  ‬
‫ى‬ ‫   و دار  ‬ ‫ ‬
‫ت   ‬ ‫‪1867  30‬ء  دارا م د        در  ۔ و ن    ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ د‬ ‫ ا ر     ۔‬ ‫ہ   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫وغ د     ب ‬
‫        و ن ‬ ‫   ‬ ‫ )رح(   ‬ ‫ى  ر   ا  آپ   ا م ا  ‬ ‫   ‬
‫ن         ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ۔دو ا  م د‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ ا  ‬
‫   اور ‬ ‫ں    ات ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ام ا س   ‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫   ‬ ‫    ت   ‬ ‫ر   ۔اس  ا    ا  د‬ ‫  اب ‬
‫   ‬ ‫    ك    وں   ‬ ‫    گ ‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ا ن    ت   ڈال د‬
‫ى    ‬
‫ى   ا    ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔ ل    ر   ‬ ‫ ‬ ‫ى د ن   ‬
‫ ‬ ‫ ‪   ،‬اول   ‪،‬‬ ‫   ) ا  ‬ ‫ٰ    د   ‬ ‫  اب آ    وہ اﷲ ‬ ‫   ا‬
‫ٰ   وا ٰ ٖ و       رك ‬ ‫ ر ل ا    ا  ‬ ‫‪ ، (132‬ا  اور  اب   ‬
‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‪ (129‬۔   ‬ ‫ ‪   ،‬دوم ‪ ،‬‬ ‫ى          )   ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫ ر   رگ  ر         ان   ذ  ان ‬ ‫ ‬ ‫ﷲ  ‬
‫   ا  ‬
‫ ‬ ‫ وا  ‬ ‫  ۔ ر ل اﷲ )ص  (  و دى ‬ ‫س     اب ان   ‬
‫  ا  ‬
‫ ‪ ،‬ات   ‬ ‫ف  ‬
‫ ‬ ‫ں   درج    ۔‬ ‫    ا  ‬ ‫ۓد‬
‫     ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  آن ‬ ‫ر     وہ ‬ ‫ے  ‬
‫   اﷲ  رى    ر  ‬ ‫ن آ   ا    ۔‬
‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ۔     ر  وا    ‬ ‫ ‬ ‫    ے اور  ر رك ‬
 ‫‪109‬‬

‫ى   رے ‬
‫ ا     ر  ‬ ‫ے   ہ ز         ۔ ‬
‫     ا     ر  ‬
‫ ا      ‬ ‫ل  ‬
‫   ان    ل   ‬ ‫وں  د      د  ‬
‫ ‬ ‫         و  ہ‬
‫ ‬ ‫۔  ا  ‬ ‫    ‬ ‫     ‬ ‫ں  د      د  ‬
‫ ‬ ‫ام  ل  ‪ ،‬ا   ح ‬
‫ آج ‬ ‫      ۔   ‬ ‫ل‬
‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ا ‬ ‫اروں  ‬
‫ ‬ ‫      ا  د‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ف‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ں     ل ‬
‫ى    ‬
‫  ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ے‬ ‫ى    ‬
‫ب  آ    رت د  ‬
‫           ر ل اﷲ)ص(    ا  ‬
‫ۓ ۔ اس ‬
‫ ا ب آ   ‬ ‫   ا‬ ‫ے ن   ‬
‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫     ‬
‫ۓ ے ‬
‫   ‬ ‫    ار ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫سو‬
‫ا   ‬ ‫ب  ‬
‫ا  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫د ان   ‬ ‫د د‬ ‫   ا  ر‬ ‫  ل ‬ ‫  ‬ ‫   ۔ ا   ے   ‬
‫ ‬ ‫د  ان   ‬ ‫   ‬ ‫ں    ز‬
‫دو  ‬ ‫    د‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‪   ،‬د‬ ‫ہ ‬
‫ ہر    ‬ ‫ات   ‬ ‫ ‬
‫ى‬ ‫   د‬ ‫   ردى۔  آج   ‬ ‫     او  ر‬ ‫ ا‬
‫ ‬ ‫رت وا   ۔ ا   ح ‬
‫ں  ر ل)ص  (  ز  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬
‫  ا ت   ز ن زد  م  ۔    ل ‬ ‫   ‬ ‫   ا ب ‬ ‫   ا  ‬
‫ن ‬ ‫ ‬
‫ى‬ ‫ ‬
‫ى‬ ‫ د‬ ‫  ‬ ‫ ‪،‬ان  ا ں     و ا‬ ‫ىا   ا‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ں    ؤف      و   دات ‬ ‫       ان   ‬ ‫  ‬ ‫  ام   ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  ر  ‪ ،‬ور  ‬ ‫    د‬ ‫س    ذ   زى   ‬
‫ ا ل       ۔ ا  ‬
‫ ؟‬ ‫   ‬ ‫  ں ا  ‬ ‫ذى   ر‬
 ‫‪110‬‬

‫ ‬ ‫     ۔‬ ‫   ‬ ‫ت   ز  ‬
‫ہ     ‬ ‫ى  ء ‬ ‫ع  د‬
‫  وع  و  ‬
‫ ‪:    (14‬۔‬ ‫ ا س )      ‬ ‫ى   ا   ب ‬ ‫ ‬ ‫ ‬

‫     ا    ‬ ‫ ٰ  وا ٰ ٖ و    ‬ ‫ى  ا  ‬

‫ض   ز    ‬ ‫ "ا  ‬
‫ى     ق   آ   " ۔‬
‫   ‬ ‫   ‬

‫  ۓ  ‪:‬۔‬ ‫    ا    ‬ ‫ام   ‬ ‫       د  ‬ ‫‪   5‬م ر‬

‫   ‬
‫ ‬ ‫  ‪   ،‬ر  ‬ ‫      م      ز ‬ ‫    ز ‬ ‫"ا  ا  ا‬
‫  "۔‬ ‫      ھ ‬ ‫ ا   وى   ‬ ‫‪ ،‬اس     او ت ‬

‫  ۓ ۔اس     ‬ ‫ ‬ ‫   اس  ب    اب     ر‬ ‫ے ا  ‬

‫ ‬ ‫ى)رح( اور آپ   وا   ا  ‬ ‫   ز دہ  م ا م ا  ر   ن ‬ ‫ف ‬
‫ ‬ ‫  " ا‬ ‫ۓد‬
‫   ‬ ‫     ا    ا‬ ‫ى )رح(     ۔اس   ‬ ‫    ن ‬
‫    ارى   ا ن     ا  ‬ ‫     ان ‬ ‫ ‬ ‫" ‬ ‫ " اور " ب ا‬ ‫ ا‬
‫   دورى     ‬ ‫ و  ‬ ‫۔  ں     ‬ ‫ن   ر  ‬ ‫ۓ‬
‫ے     ‬
‫  دى  ب ‬ ‫ار  ۔ ا  ‬ ‫ى اور ‬
‫ ‬ ‫ب  ‬
‫ا ن   د  اور         ا  ‬
‫    د       اور  ے ‬ ‫ن و‬ ‫ى ‬ ‫ۓد‬
‫   ‬ ‫   آ     ہ د‬ ‫ ‬
‫ اور ‬ ‫  ۔ ‬ ‫  دى  ب   ر ل و ل ‬ ‫ے  ارس    م ‬
‫    ن ر   ۔‬ ‫ د‬ ‫دات     ‬
 ‫‪111‬‬

‫   د ے ‬ ‫  ا ت ‪ ،‬ر ل اﷲ )ص(   و د     ‬ ‫ى ا      ‬ ‫د‬

‫ل      زا  م ا   د    ‬ ‫     ا‬ ‫ے   ك ‬
‫اور    ت    ر  ‬
‫ى ا     ح ر ل اﷲ)ص(   ‬ ‫  ۔ زا  م ا       ف د‬ ‫ن‬
‫ا  د  ‬
‫   ا ن   د  ۔ا   ل   ‬ ‫   و د ‬ ‫   د ا     آ   ھ   ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫( اور )رو   ا      ‬
‫‪16‬‬ ‫‪  76‬‬
‫   ‬ ‫ر   د  )رو   ا    ‪، 22‬‬
‫‪(272‬۔  زا  م ا   د      ا    ا ف ر  وا ں    ‪  ،‬ك اور ‬
‫ ‬ ‫‪ (167‬۔  اس ز‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   رو   ا ‪،  22   ،‬‬ ‫ن ار د  )  ‬
‫  آ  ‬
‫  ا ت   ‬ ‫ ‬ ‫  وں   ‬ ‫ى ء او  ر‬
‫ ‬ ‫  و  د ؤں   د ؤں‪ ،‬د‬
‫  ۔ دو ى ‬ ‫   ‬ ‫ وا   ى ا  مو ا ر    ہ ا‬ ‫    ا ‬
‫ ‬ ‫  ۓ ۔اس ‬ ‫ م‬ ‫      ر ن اس       ‬
‫ف‬ ‫ ‬ ‫ف ‬
‫ ر ؤں   ‬ ‫وى اور ا  ‬ ‫ت        ہ ‬ ‫     ‬ ‫  ر ن ا  ‬
‫   ا ى  رى    دار  ں  ۔‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫ت   ‬ ‫ ‬ ‫    ء   ا‬ ‫   ‬ ‫     م    ‬ ‫دار ا م د‬

‫ہ   ‬ ‫د   ۔ ل    ر ‬ ‫ن‬
‫   ر  ‬ ‫ وا  ‬ ‫    ‬ ‫ اور ا  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ب‬
‫   ‬ ‫ن  ا  ‬
‫    ا  ‬ ‫  ث د ى     ا ء ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫ى  ‬
‫  زا   د  ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   رد       ۔ا  ‬ ‫   ‬ ‫ا  ‬
‫ وا  ‬ ‫  ‬ ‫  ب     ا  ‬ ‫    ان    ر  ہ وں   ‬ ‫ا  ‬
 ‫‪112‬‬

‫وں   ز  ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫ں    ف ‬ ‫ى‬

‫ ‬ ‫   ا  ‬ ‫ و‬ ‫ ۔ا   ح ‬
‫ ‬ ‫ اور اود  ھ    ۔وہ ان  ت   دوران ‬ ‫‪ ،‬وہ ‬ ‫   ر  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ك ار د  ۔‬
‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫     ‬ ‫ اور ا  ‬ ‫ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫س      ا‬
‫ہ     ۔ا  ‬ ‫ن  ا  ‬
‫   د ار     ا  ‬
‫ت    و د دو ں ‬ ‫ ر    ۔ ا  ان   ا‬ ‫  ‬ ‫ ز‬ ‫ں   ‬
‫ اور ا    ر ل)ص(  ا  ا  ا از   ‬ ‫ وا ں    د ‬ ‫   ‬ ‫ے‬
‫ ‬
‫  ث د ى ا   ب   ‬ ‫  ہ   ا‬ ‫   روا  ر    ۔‬ ‫ہ ‬
‫  ‪ :‬۔‬ ‫ا د    ‬

‫ر دو   )ص(   ۔‬ ‫  ب ‬ ‫ )ع( ا   دت   ‬ ‫ ‬ ‫”‬

‫ ‬ ‫‪ ٰ  ،‬ا   دو  ادوں   ‬ ‫  ‪  :‬ى اور ا‬ ‫  دت دو     ‬
‫خ ش ذ   ا  دت ‬
‫   اور  ادہ   ‬ ‫   ۔       ى  دت   ‬
‫    د ا ن  ت     ۔‬ ‫ص  ۓ ۔اور  دت ا‬ ‫   ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫   ز ن    زل       ۔ دوم ‬ ‫ اور د  ‬ ‫ اس   ا ن ‬
‫ ‬ ‫   ا  ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ۔  ‬ ‫ن  دت و ز ن  دت ‬
‫  رت    ا ‬ ‫ ز ن   ا ن  ا   ۔‪  .  ......‬ا ب  ت ا‬
‫۔اس وا    دا  آہ و    اور دا   ن و ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ و ‬ ‫   ‬
 ‫‪113‬‬

‫   ‬ ‫    رى و  رى ر    ‬ ‫ك وا ت   ذ  ‬ ‫ اور ان ‬

‫"۔‬ ‫   ‬ ‫س دت    ت   ‬
‫ ا  ‬ ‫   ‬

‫   دار ‬ ‫   د     ہ   ۔‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫وں   اس ذ    ‬ ‫ا  اب ا‬

‫    ىٰ د    ‪ :‬۔‬ ‫ ر ا  ‬ ‫ ‬ ‫ا م د‬

‫   ا د  و روا ت   رو        ‬ ‫" م   ذ  ا م    م ا‬

‫   و     ام   "۔‬ ‫ روا‬ ‫ ‬

‫ع   ۔  ادارى   ‬
‫  و  ‬ ‫   ‬ ‫    ود ‬ ‫ اس  ح اس ذ    ا  ‬
‫ن     ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ى   دت   دار ا م د‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫       ‬
‫ن   ‬ ‫ى ‬ ‫ن‬
‫ ۔ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  م    د ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ر‬ ‫ ‬ ‫د‬
‫   ‬ ‫ زدہ   اور ا م    م     د‬ ‫   د‬ ‫ ا  ‬ ‫   ر‬ ‫     د‬
‫   درس د    ‬ ‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫ى ف  زا  م ا   د    ا‬
‫روك د  ۔ دو  ‬
‫   ۔ ر  ل ‬ ‫   ‬ ‫م ‬ ‫  ‬ ‫ىٰ    ‬
‫    ك     ‬ ‫ ذ  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫‪ ،19‬‬
‫‪ (428  423‬اور )    ‬
‫ ‬ ‫‪233‬اور ‬
‫   ‬ ‫   رو   ا  )  ‪،  18‬‬
‫‪   1906‬ادارى   ‬
‫ ‬ ‫ ا       د  ى۔‬ ‫   ‬ ‫‪ (193‬و ہ ۔  ں ‬
‫ ‬
‫    م ‬ ‫    ح ‬ ‫ف  ‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ٰ )ص(   و  ‬ ‫    د ‬
‫ ‬ ‫    م     ‬ ‫ں       ‬ ‫   آ ز     ۔ان ‬ ‫   ‬ ‫  س ‬
 ‫‪114‬‬

‫    س ا  م م   ‬ ‫۔‬ ‫   ‬ ‫ اور د ن ا       ح اور و‬ ‫ان   ‬

‫ وارا   د ‬ ‫   ‬ ‫ ‪ ٰ ،‬ا ا‬ ‫    وع     ‬ ‫ ‬ ‫ارت ‬
‫  ا    ‬ ‫ى  دى ۔ا  ا  ا  م  ا  ‬
‫ ‬ ‫   ان   ‬ ‫  ے   ‬
‫ ر ت   آ ہ او  ر ار ‬ ‫ى  و‬
‫ وا  ا  رو    ‪ ،‬ا        ‬ ‫ا ‬
‫ل  د  ‬
‫ ا  ‬ ‫ آ   ۔ آپ   ا  ر‬ ‫ ا  ا م آزاد ‬ ‫   ‬
‫ل  ‬
‫ ا  ‬ ‫       ا  ۔ر‬ ‫   ا ب اور ‬ ‫ ‬ ‫ت    وہ ‬
‫  ‪:‬۔‬ ‫‪  6‬‬
‫   ‬ ‫دو ى   ‪،‬‬

‫ں    ف  م  ق و ‬ ‫   دن د    ‬ ‫ہ     ا  ‬ ‫" را ‬

‫     ا      ‬ ‫     ‬ ‫     ان   ‬ ‫ر   ا   ار د  ‬
‫ى‬
‫اد   اور اس ‬ ‫    رت   و ا‬ ‫ں   ا م   روح ‬ ‫ ۔ا  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ا   ت     ا  ا اض ‬ ‫  وج اور       و‬ ‫ ‬
‫  ا   ا وف      ب     دن ‬ ‫   ا‬ ‫ ڈا ۔ ان   ا ار و ‬
‫ح ر     رت     ا  ‬
‫۔    ف     ا ں   ا م   رو  ‬
‫    د ڈا ‪     ،‬ا د  ا    رو        ‪   ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ف   ت    ار   زور ‬
‫    ا         ا ر   اور ا   ا و  ‬
‫ د د   "۔‬
 ‫‪115‬‬

‫ ‬ ‫ب‬
‫ن  ا    ‬
‫‪   1920‬زا  ت د ى   " ب  دت"    ا  ‬
‫ ‬
‫      ۔ ‬ ‫   ا    و‬ ‫ اور ‬ ‫   آ  ا       ن   ‬
‫   اور ‬ ‫ى  ر  ‬ ‫   ا  د‬ ‫ى   ‬ ‫ى     ا ر ‬ ‫‪  1931‬د‬
‫ ‬
‫     ‬ ‫ى ‬ ‫       آ ز  د  ۔ان ‬ ‫    م   دو رہ  ح ‬ ‫ح ‬
‫    ر   ‬ ‫‪  1938‬اس  س   رد ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ آ  ‬ ‫ ‬ ‫ اس و‬ ‫ا ى   ‬
‫  وع   د  ۔   وہ ز  ‬ ‫ات     ا     ے    س ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ن آ    ‬ ‫ اور  ں ‬ ‫ آ   ‬ ‫ت‬
‫   آزادى    ر    ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ۓاور ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا  ا م آزاد ‬ ‫ ‬
‫‪1939‬‬‫ ‬ ‫۔ ا‬ ‫ا د  ‬
‫    ا   ‬ ‫  ‬ ‫ ۔  ‬
‫اس‬ ‫ ‬ ‫ں  ‬
‫   ر و  ‬ ‫ ‬ ‫ت دن   ‬
‫ى   ‬ ‫   ا ر ‬ ‫     د  ۔ا  ‬ ‫ات    ے    س ‬ ‫ ‬
‫ى ‬ ‫   ‬ ‫   اس ‬ ‫ ‬ ‫   آ  اور ‬ ‫    م     ا ى    ز ‬ ‫ ‬
‫ں       ں         ا  ‬
‫ ‬ ‫‪  1942‬‬
‫ ‬ ‫   ا ر  ‬ ‫  ى ۔‬
‫ ر  ۔‬ ‫   ‬ ‫     آگ ‬ ‫   ‬ ‫ف   ‬

‫ ‬ ‫ رو ل   ذ      ‬ ‫ ر‬ ‫‪    1920‬وا  ‬

‫ ‬ ‫‪  1915‬‬
‫ ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬
‫   ۔  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ج  ‬
‫را   ا  ‬ ‫ى  ء ‬ ‫ د‬ ‫   ‬ ‫ورى   ‬
‫ ‬ ‫ اس و‬ ‫    م     ‬ ‫ہ ر‬ ‫ى   ز   ا  ‬
‫ د  ‬ ‫ا  اور  ہ ا‬
‫ى  ء   ‬ ‫ د  ۔د‬ ‫ د‬ ‫  ور ‬ ‫ اول   ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫وع     ‬
 ‫‪116‬‬

‫     ا  ‬ ‫ن   ا    ا‬ ‫ۓا‬

‫     ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ا  م  را  ‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫   ذر    ‬ ‫   ا  ‬ ‫      ن ‬ ‫ اﷲ  ن   ‬
‫ن  ۔آ    ‬
‫ ‬ ‫   ا‬ ‫   اﷲ ‬ ‫ ‬ ‫   ا    ‬ ‫  د ‬ ‫ ۔‬
‫ رو ل ‬ ‫ وہ ر‬ ‫ او  ر‬ ‫      ت   ‬ ‫ رو ل   ‬ ‫ ر‬ ‫را  ر  ‬
‫ﷲ ن ‬
‫ ا  ‬ ‫ ا  ‬ ‫ت   ‬ ‫ى  ء   ‬ ‫ ۔د‬ ‫د     ‬ ‫ل ‬
‫  ہ ‬ ‫ے ‬ ‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫چ  ‬
‫   ‬ ‫   ۔وہ ‬ ‫ ‬ ‫ا   پ   ‬
‫       ‬ ‫   روك د    ۔وہ ‬ ‫    ‬ ‫   ‬ ‫س   ارہ ‬
‫   ۔ا  ‬ ‫ ‬
‫  م اور ن   ‬ ‫ں  ‬
‫و  ‬ ‫     ا‬ ‫    ‬ ‫ ‬ ‫ء  ى    ح ‬
‫ ۔اس ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ر‬ ‫ ‬ ‫ں    ا ى   ا ل   ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ اﷲ  ن   ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   اس و‬ ‫     ‬
‫ ‪ ،‬را  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‪،‬‬ ‫     ‬ ‫ں   ‬ ‫     وہ  وؤں  او  ر‬
‫   ۔‬ ‫     را  ‬ ‫     اور  و ن   ‬ ‫   ‬ ‫ر     ‬
‫  ر ں   ار ط اور     روس ‬ ‫   ‬ ‫ن   م اور دو ے  ا‬
‫ ‬ ‫ا‬
‫ ‬ ‫چ  ‬
‫     ‬ ‫   اﷲ ‬ ‫   و    ‬ ‫م   ‬ ‫   اور ‬
‫    ز     دور     ۔‬ ‫ او  ر‬ ‫ ‬ ‫   روا  ‬ ‫ آئ اور وہ  ء د‬
‫    د  زہ   ۔‬ ‫ د ى   ر‬ ‫ى اور  ہ ا‬ ‫ن ام   ا    ا  ‬
‫اد    ‬
‫ت  ‬
‫ى  ‬
‫ن  ء  ا اد  ‬
‫ف     ا ر   د  اور ا  ‬ ‫ا ں   دو رہ ا م    م   ‬
 ‫‪117‬‬

‫ۓ ن   ا  ر  ‬
‫ن  ‬ ‫ رو ل     ‬ ‫ ر‬ ‫   ۔ ن  ام ‬ ‫ ‬ ‫  ‬
‫ ر  وا  ‬ ‫ ۔      دا ن   ‬ ‫   ر  ‬ ‫ر   ‬ ‫  ا  ‬
‫ اور د    ‬ ‫  د ‬ ‫ں ‬ ‫وں   ‬ ‫     ا‬ ‫ رو ل   ‬ ‫ ر‬
‫       ۔‬ ‫ى  ‬
‫ر  ‬

‫ اور ‬ ‫وں    و ن   ‬ ‫ وا  ا‬ ‫ دوم   و     ور ‬ ‫ ‬

‫ ‬ ‫ن ر‬ ‫ب  ا  ‬
‫ ‬ ‫        و ن    ل ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫ن         اس و  ‬ ‫ى ‬ ‫      و ن    ر  ‬ ‫  م   آ‬ ‫ ‬
‫ وا       ح اور ا ا ت ‬ ‫   ‬ ‫     اس ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫  م ‬
‫   اﷲ  رى   ‬ ‫ ‬ ‫ ۔‬ ‫ ‬ ‫  د آ د ‬ ‫ وا  را  ‬ ‫ ‬ ‫دا‬
‫ ‬ ‫ ا  ‬ ‫ ‬ ‫   و ں ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ آزاد     ‬ ‫ں ‬
‫  ‪ ،‬اور دو ے   ‬ ‫   ا ظ      ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ن  ۔‬
‫ ا  و      ‬
‫س   رے  ا    د  ۔ا  ‬
‫   ر    ا  ‬ ‫ ‬ ‫ اس ‬ ‫گ  ‬
‫م وا    ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ل ‬ ‫   ان    ف ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ى  ء   ا‬
‫  ‬ ‫ن    ‬
‫   ا  ‬ ‫     ا      ‬ ‫   د  ‬ ‫ ‬ ‫‪ ،‬اس    اب ‬ ‫ ‬
‫ن     ؟‬
‫ و    ‬

‫ۓ  ‬
‫وادى ھ   ‬‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ن    م ‬ ‫ى‬
‫ ‬ ‫ى‬
‫ ‬ ‫ ا    د  ‬
‫    م ‬ ‫ى ر‬ ‫   ‬ ‫وع  اور دو رہ     ا  اور  ہ ا‬
‫ ‬ ‫ف  ت ‬
 ‫‪118‬‬

‫       ‬ ‫  ہ   ‬ ‫ن     ا‬ ‫ان ں   ‬

‫  وع   د ۔   ‬ ‫ ‬
‫‪  1941‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪26‬ا‬
‫  ۔   ‬ ‫ ‬ ‫ت   ان    د  ‬ ‫ا  م    و  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ روا  ‬ ‫  دودى ا‬ ‫   آ   ۔‬ ‫    م ‬ ‫ ا‬ ‫ ر  ‬
‫ وا ں    م  د ‬ ‫    م    ل   ‬ ‫ ا‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬ ‫ى ‬
‫ وا   د ں ‬ ‫ن  ر ل اﷲ )ص  (   ل   ‬
‫‪  ،‬ں      ا  ‬ ‫ ‬ ‫ن ‬
‫ ‬ ‫    ۔  ا  ‬ ‫   ا      ‬ ‫ ا‬ ‫ دى۔ اس  ح ‬ ‫   ‬
‫   ‬ ‫ى ز ن   ‬ ‫   ا‬ ‫  ‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ار ن   ‬ ‫  ود  ا  د  ‬ ‫ا‬
‫    م ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫‪   1944‬ر    ا  ‬
‫ ‬ ‫   ۔‬ ‫ز دہ ‬
‫‪  1980‬‬
‫ ‬ ‫         آ      ‬ ‫    م ‬ ‫ى ‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫ ا  ‬
‫ ‬ ‫ى‪ ،‬دو‬ ‫ د‬ ‫ى  ء  ر ا‬ ‫ آئ۔‬ ‫      م   ‬ ‫د     ہ ‬
‫ں  ‬
‫ ‬ ‫   اور ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ن     ‬ ‫ى و ہ   ‬ ‫ ‪  ،‬ا ر د‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫  وع     ۔ ا‬ ‫  ‬ ‫   و‬ ‫    م   ‬ ‫۔  ح ‬ ‫ ا‬ ‫دات ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ف ف ‬
‫     ‬ ‫   اس ‬ ‫ ‬ ‫     د‬ ‫ى ‬ ‫گ ‬
‫ن     ‬ ‫ں      م ‬ ‫  ٰ  ا‬ ‫ ‬ ‫ ا  ا‬ ‫ ‬ ‫    م  ۔ا  ‬
‫  وع     ۔‬

‫ں اور ا م  ر ں   ‬ ‫  ت    ادارى   ‬ ‫ب  ‬
‫ ‬ ‫‪  1955‬‬
‫ ‬ ‫ں گ ز   ۓ۔ ا   ل  ا    ا  ‬
‫و  ‬ ‫         ‬
 ‫‪119‬‬

‫  ‪ ،‬اس ا اہ   ‬ ‫    ل ا      ذ       ز ‬ ‫ئ  ‬

‫   ا اہ اڑا  ‬
‫ن ‬ ‫ ز     ۔  ‬ ‫ز  ا   ا    ا    ا ر ہ      ا اور  رہ ا اد ‬
‫ ‬ ‫ن    ‬
‫ ‬ ‫ں اور ا م  ر ں    ں   آ ز  ۔ ‬ ‫  ادارى   ‬
‫  ر ‬ ‫  ھ    ؤں ‬ ‫ ‬ ‫‪   1957‬ن   ‬
‫ ‬ ‫   واردات ‬ ‫وارا   ر  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ف    ا  ‬ ‫ں   اداروں       د    ۔‬
‫   ‬ ‫ ‬
‫ ‬
‫‪1958‬‬‫ۓ ت دى  ۔ ن ‬
‫ں   ا  ‬
‫دو  ‬ ‫   اور اس واردات    ث   د‬
‫   ا ا   ن       ‬ ‫       د    ۔‬ ‫ آ  ‬ ‫ ‬ ‫      ا  ‬
‫ں     ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫   ا  اس  م   ا‬ ‫ى  ‬
‫ ‬ ‫ د‬ ‫  ر ا‬
‫ى   ‬ ‫ د‬ ‫  ر ا‬ ‫   ‬ ‫    رت دى     ۔ا  ‬ ‫   ‬
‫ى  ء      م     ان     د  ا رض   ‬ ‫    ا دى‪ ،‬اس  ح ‬ ‫ۓا  ‬
‫س‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫   دور رس ا ات ‬ ‫    ے  ۔ اس  ور ‬ ‫ ادا ‬ ‫ ‬
‫    م    ا دى   ‬ ‫ى      د ‬ ‫   ‬ ‫         ‬ ‫ا  ز‬
‫ ادا ‬ ‫ى‬
‫    د    ر  ‬ ‫ى ‬ ‫       آج       دو ر  ہ  ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  ا‬ ‫ج  ا          ‬
‫ں    ا  ‬ ‫   ‬ ‫  ا ۔‬ ‫    ق ‬
‫ ‬ ‫   اس      ر      ۔ا    ‬ ‫‪ ،‬اور ا  ‬ ‫ ‬ ‫ آ  ‬
‫   ا ف   ‬ ‫ت    ارا   ۔‬ ‫   ‬ ‫ن  ‬
‫    ود ر    ا  ‬ ‫ا‬
‫ ۔‬ ‫ ‬ ‫ب ‬ ‫ ‬ ‫ۓ     ا‬
‫ ‬ ‫ذا  ‬
 ‫‪120‬‬

‫   ا ا  ‬ ‫  ۔ ‬ ‫  ت  ا ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ى  و‬

‫د  ‬ ‫ى د‬ ‫د‬
‫ ‬ ‫‪  1963‬‬
‫ ‬ ‫‪ 3‬ن ‬
‫  ا۔  ‬ ‫ ‬ ‫   ز د  ہ‬ ‫‪   1963‬ل ‬
‫ ‬ ‫ر    ‬
‫     ‬ ‫وں اور  ؤں         ‬ ‫دروازہ  ر    ادارى    س   ‬
‫     ‬ ‫ ز   ۓ ۔ رووال‪  ،‬ٹ اور ‬ ‫ دو  ادار   اور     ‬
‫  ر ‬ ‫ واردات  ھ   ‬ ‫دى   ‬ ‫ۓ ۔اس  ل د‬
‫اداروں       ‬
‫‪ 120‬اداروں   ‬
‫   ‬ ‫رى ا اد   و ر   ‬ ‫ئ ں ‬
‫ آ  ‬ ‫ى   ‬ ‫  ؤں ‬
‫     ‬ ‫د ز ں     د   دہ ‬ ‫ں   د   ذ     ۔ ‬
‫ڑ ں اور  ارو  ‬
‫ ‬ ‫     اور ‬ ‫ر   ‬ ‫   ا م  ر  ہ   م ‬ ‫گ ا  ‬
‫۔    ‬ ‫ن ‬
‫ں     آ   ‬ ‫د     ‬ ‫۔   م     د‬ ‫ۓ‬
‫       ‬ ‫و زارى ‬
‫   ‬ ‫ن  ‬
‫      گ  ں   در ن ا  ز ہ   ا  ‬ ‫اور        ا ‬
‫     د  ‬ ‫ ز  ا ا  د   ت  س   و         اور ا‬ ‫۔ا    ‬
‫‪  ،‬ا ‪  ،‬ر  ‪ ،‬ال‪ ،‬ڈ ہ  زى  ن‪  ،‬ن‪ ،‬‬ ‫ اور     د    ‬ ‫ ۔‬
‫    اداروں      ۓ‪-‬‬ ‫رہ‪  ،‬را ر اور ‬

‫ں اور ‬ ‫ ‬ ‫ى  ء ا  ‬ ‫   ۔‬ ‫دى    ود ‬ ‫ت  ف د‬

‫    ۓ۔  زا  ت ‬ ‫ ز ن اور ا ا ت     ‬ ‫ ‬ ‫ں    ف ‬
‫   ‬ ‫ آ دى   ‬ ‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫ى اور  د  ا  ‬ ‫د ى ‪   ،‬ا ر ‬
‫ں  ‬
‫ ‬ ‫۔ ان ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ا ن ا  ‬ ‫ا   ا   ۔    ‬
 ‫‪121‬‬

‫ ‬ ‫  ل    اس  رت   آ  ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫  م ‬ ‫ى ز ن   رد ‬

‫  ام )رض(   ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ى  م ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ب   ا  د‬
‫ ‬ ‫   اس     رد ‬ ‫ت  ‬
‫ا  ‬ ‫ ‬ ‫ل ۔ ‬
‫ ‬ ‫رے     ا    ز ن ا‬
‫ اور  ارج    ف ‬ ‫    ف  ۔ ا‬ ‫   ‬ ‫ت    م اﷲ و  ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪  204‬‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ۔  ا‬ ‫ آج    ت ‬ ‫ ا      ‬
‫   ‬ ‫ب  آپ   ‬
‫ وا ں    ا  ‬ ‫ و   ‬ ‫   ‬ ‫ ا  ا‬ ‫   ‬
‫ۓ ا   ‪ :‬۔‬
‫ و       آپ   ان   رو    ‬ ‫  ں   ‬

‫ںد   ۔ ا    ان ‬

‫ ‬ ‫       ‬ ‫"   رے   اس       ‬
‫    ت اور ‬ ‫ ‬ ‫  ن  و‪    ،‬ا ‬ ‫ اور ان   ‬ ‫  ت ‬
‫        ا   ‬ ‫  ر    ۔      چ   ‬ ‫    ‬ ‫  م ‬
‫نا ح ‬
‫را    ن  ظ ر  اور ان     ‪،‬اور  رے اور ان   در  ‬
‫  ا     ا     ف   ۔           ‬ ‫  رت   ا  اور ا‬
‫    ا  اس   ا  رخ  ڑ  "۔‬ ‫      ن   اور  ا  و ‬

‫ن ‬ ‫‪  1978‬ا‬

‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪27‬ا‬
‫ ‬ ‫ آئ ‬ ‫دى   وا ت    ت اس و‬ ‫د‬
‫   د ت ‬ ‫س   ا‬
‫   رو  ‬ ‫ ‬ ‫ب ر آ  اور اس   ا   ل ‬
‫ ‬ ‫ ا‬
‫     وہ ‬ ‫ ‬ ‫ ر‬ ‫ ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ن   ‬ ‫دى۔ اس ا ام       ا‬
 ‫‪122‬‬

‫     ‬ ‫ن   ن ‬
‫ ‬ ‫   ۔ ا‬ ‫   ‬ ‫دوں     ‬ ‫ڈا وں اور د‬
‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫ۓ‬
‫  ت   ‬ ‫ى ‬ ‫ اور ‬ ‫   ‬ ‫  ن   ز‬ ‫ ا    ا‬
‫  ۔ ‬ ‫  ل  ءا    ‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ى  ‬
‫  دود  ‬ ‫ن   ‬ ‫ ‬ ‫اس و‬
‫ ‬ ‫ل ء   ا ن ‬
‫   دو      ‬ ‫ ا‬ ‫م   را  رو  ‬ ‫ن   ‬ ‫ا‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ن‬
‫‪ ،‬ا  اور   ہ ا     وع  ۔ ا  ‬ ‫ ‬
‫ن  در ‬
‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫   ا‬ ‫ت ذوا ر       دو  ر    ا ار     ‬
‫ں   اس    ف  ا   روا     ر   ‬ ‫ ‬ ‫   اور ان ‬ ‫ا از ں   ‬
‫  ل ‬ ‫ ‬ ‫ن   روس    ف  د   آ ز   ‬ ‫  ۔ ا‬ ‫ل   ‬ ‫ا‬
‫ى ا ب ‬ ‫ن   ا ر د‬ ‫ن   ا م     ذ   ہ     ر   ۔ ‬ ‫ء   ‬
‫ى  ء  ‬
‫ ‬ ‫ب  دو     اوا    ‬
‫ اور  دى   ‬ ‫   زور  ا۔ا‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫ى‬
‫ر  ‬ ‫ل ء   ‬
‫  ا   ۔اد    ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ا  دا ہ ‬
‫ى  چ وا   ء   ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫  ل د ۔‬ ‫ت وں ‬
‫ ‬ ‫دروازے ‬
‫   ذ   اب   ‬ ‫ں    ان ‬ ‫رى ‬ ‫ں   ‬ ‫     ‬ ‫ا د ‬
‫رى ‬ ‫   ان      ۔ ‬ ‫    ‪ ،‬ا‬ ‫ى  ء  ‬
‫ ‬ ‫   د‬ ‫وع  ۔‬
‫  وا  ا واروں   ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫ى   ‬ ‫ د‬ ‫   و‬ ‫ں  ‬
‫ز  ‬
‫   ز د  ہ ك   ‬ ‫   ‬ ‫ اب  ہ ‬ ‫ ا  ‬ ‫   ۔‬ ‫ دى ‬
‫ر    ۔ ا   ے ‬ ‫ ا ن  د    و    وا   ل   ‬ ‫ ا‬ ‫۔‬
 ‫‪123‬‬

‫دوں ‬ ‫ د‬ ‫  اروں ‬ ‫    دن ‬ ‫ ا‬ ‫ى ‬ ‫ن   ‬ ‫ن اور ‬ ‫ ا‬

‫    ش و   ر  ‬ ‫  ۔‬ ‫ن   رخ ‬ ‫  ہ   ہ   ۔ د       دى ‬
‫ى  ارس ‬ ‫ د‬ ‫ اس و‬ ‫  ‪ ،‬ا  ا ازے   ‬ ‫ى  چ وا   ارس ‬
‫   ‬ ‫ى ‬ ‫ن    اد  رہ      وز       ۔ ء دو  ر    ‬ ‫ ‬
‫د ‬ ‫   ‬ ‫ اور ا‬ ‫       ‬ ‫ں      ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫ن    ا   ار   ‬
‫ ‬ ‫ ۔ا    د    ‬ ‫ دى ‬ ‫ ‬ ‫ں    د  ‬
‫ر و  ‬
‫   ‬ ‫  گ ‪  1988‬‬ ‫    ۓ‪       ،‬آ      ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ آ د ں              ۓ ۔‬

‫ن          م ‬ ‫    ول        ‪ ،‬ا  روس   ا‬ ‫ آ‬ ‫ ‬

‫ن    ا  ‬
‫ ‬ ‫ روس ا‬ ‫ و‬ ‫‪ ،‬‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ۔‬ ‫ں    ‬
‫ ‬
‫وں  آ ز   د ۔ ‬ ‫ ‬ ‫  ام   ا‬ ‫   ‬ ‫    ر  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫و‬
‫  ‬ ‫ل ‬ ‫   ا‬ ‫ۓ د  ‬
‫ں  ‬ ‫   ا ن  د       ‬ ‫ن   ا‬
‫ ‪ ،‬ارات       ‬ ‫ ‬ ‫ آ دى ‬ ‫     ‬ ‫ ان  د ں   ‬ ‫   ۔ ‬
‫ آ دى ‬ ‫ں  ‬
‫  د و  ‬ ‫ں    وں    ٹ  ر  ۔‬ ‫ ‬ ‫ى او  ر‬ ‫اور ‬
‫   و     م    ۔   ے   د    اور اس ‬ ‫دہ   ‬ ‫  د ں   ‬
‫    وہ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫     ۔ ا‬ ‫ں     ‬ ‫   ‬ ‫د     ہ ‬
‫ن ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ر   ں     ‬ ‫ آ    ‬ ‫ا ار   ‬
 ‫‪124‬‬

‫ں    ود   د ۔ ا ن ‬ ‫     ‬ ‫ں  ‬

‫      و  ‬ ‫ن   ‬ ‫ا‬
‫ں   ‬ ‫ى ‬ ‫    ض   د‬ ‫ب‬
‫ ‬ ‫ى ا‬ ‫ن   د‬ ‫ن   ‬
‫          گ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫  ا   ۔‬ ‫    ہ اور ‬ ‫ر ن    ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ او  ر ن دان ‬ ‫      ر ڈا ‪ ،‬ا‬ ‫۔‬ ‫ن  گ ‬ ‫ا‬
‫    را  اور         ۔‬ ‫ و        د    ۔ا   ر   ہ‪ ،‬وا‬
‫وں ‬ ‫ں   ‬ ‫   ‬ ‫ى ‬ ‫ د‬ ‫     م د   د   و‬ ‫ن اور ‬ ‫ا‬
‫‪-‬‬ ‫ف آ   ‬ ‫اور  ؤں     د    اور ‬

‫ت   ا   ر   ۔ ‬
‫    ا  ‬ ‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫ ‬ ‫  ہ ‬ ‫ آ‬ ‫ اب آ‬
‫ى  ‬
‫  در  ‬ ‫      ب ‬ ‫   ‬ ‫‪   2001‬ا ‬
‫ ‬ ‫ں      ں   ‬
‫ وا ں ‬ ‫   ‬ ‫ف  د   ا‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ا        د   ۔ ا  دوران  ہ ‬
‫      ر ن   ‬ ‫‪   2001‬ہ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫      ۓ ۔ ل    ر   ا‬
‫ں    ‬
‫ ‬ ‫     ا ر  ہ  اور    ہ ‬ ‫  چ   ‬ ‫ ڈو‬ ‫و ر   ‬
‫ د ۔‬

‫    دن    ہ د  ‬ ‫اہ ا‬ ‫ہ   ‬ ‫ن   ا‬ ‫ے   د    آ    ا ن ‬

‫  رت  ں     ‬ ‫   دو ا‬ ‫ ا‬ ‫‪  1998‬‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬
‫    دن ‬ ‫    ۔ا‬ ‫   ‬ ‫  ى   ز  ڈ‬ ‫ اور ا  ا‬ ‫     ‬
‫ ‬ ‫د     ف     ا  ‬ ‫ ا اج   ‬ ‫  دى  ب   ا‬ ‫ ا  ‬ ‫درا‬
 ‫‪125‬‬

‫  روا ں   ‬ ‫ۓا  ‬
‫س    ا‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫  ا‬ ‫     ‬ ‫  ا  م  ‬
‫  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫  د  ہ‬ ‫  ر ں   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ث      ۔   درا‬
‫   ‬ ‫  دار  رے ا ا     ا‬ ‫ہ     ‬ ‫‪  2001‬ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  ۔  ‬
‫‪11‬‬
‫ں   ا د ۔   ار    ہ  ا اد   ‬
‫ ڈى      ر  ‬ ‫  رك اور وا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ۔ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ د       ر  ‬ ‫ن ‬ ‫ د   ۔ ‬
‫      ۔     ‬ ‫ د  وا   ام   ‬ ‫   ا   م ا  ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫      ۔ا‬ ‫   ا   ام   ‬ ‫  ‬ ‫     ‬ ‫روا      ‬
‫ ‬ ‫    اب ‬ ‫ں   دن د ڑے   ا   م   ‬ ‫دن    ف       ہ‬
‫    ام   ‬ ‫ ‬ ‫      ۔ ا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ا  م    ‬ ‫ ‬ ‫ا‬
‫ن ‬ ‫   ا ن ‬ ‫    ۔ا‬ ‫   د ؤ ‬ ‫ ‬ ‫ ا ف ‬ ‫ ‬ ‫ف   ‬
‫ن   ‬ ‫   ا‬ ‫ن   ا ر     ا‬ ‫   د ۔ا ن ‬ ‫    ا   ‬ ‫ ا‬
‫  ز    اڈوں اور  ر ہ    ورت ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬ ‫  ۔اس   ‬ ‫  ‬
‫        ں     ‬ ‫     ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ۔ا   رت   ‬
‫ ا ر    ا  ‬ ‫س ا‬
‫ر     ا  ‬ ‫ ‬ ‫دى ا ر   ‬ ‫ى اور ا‬ ‫ ‬ ‫ف ا‬
‫  ۔ ‬ ‫   ‬ ‫ى  ‬
‫  ادر  ‬ ‫ام اور ‬
 ‫‪126‬‬

‫    ك   ‬ ‫ن  ا‬
‫ ‬ ‫ن       د   ۔‬ ‫ ‪  2001‬ا ن ‬ ‫‪7‬ا‬
‫     ‬ ‫ا‬
‫  م ‬ ‫ى‬
‫ ‬ ‫ د‬ ‫ ‬ ‫   ۔  ا    ر‬ ‫  ا‬ ‫ى ا ب   د    از و‬ ‫د‬
‫ۓ   ى  ٰ رى  ‪:‬۔‬
‫   ‬ ‫   ز   وت   ا‬ ‫   دا‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ا‬

‫دہ  ر ل    ف ‬ ‫ ‬ ‫ں    د  ض       ‬ ‫‪ . 1‬م ‬

‫ ‬ ‫ن   د ع ‬ ‫ ا‬ ‫ن ا ِ‬
‫رت ا‬ ‫ن   آس  س   ‬ ‫ا‬
‫ن     ‬ ‫ ا‬ ‫  ف ا ِ‬
‫رت ا‬ ‫   ا‬ ‫   اور  د ں اورا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں   ‬ ‫ اس  رت    م ‬ ‫م   ‬ ‫   دارا‬
‫۔‬

‫رى     ‬ ‫     اور     ‬ ‫     ‬ ‫ اس   ‬ ‫ن ‬ ‫‪   .2‬‬

‫ن ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫رى ادارے   وا    وہ ا  اس ‬
‫ل ‬ ‫    ف ا‬ ‫   ‬ ‫ن   ا‬ ‫ ا‬ ‫ں   ا ِ‬
‫رت ا‬
‫ ر   ۔‬ ‫ن ‬ ‫ وہ ‬

‫ن  ان ا    د  اور ‬ ‫   ‬ ‫   ا م    ف ‬ ‫‪ .3‬اﷲ ‬

‫ ‪  ،‬‬ ‫ل  ‬
‫ ‬ ‫ ا‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ں   ا‬ ‫ا  ‬
 ‫‪127‬‬

‫  ‪   ،‬ان ‬ ‫ ‬ ‫ ا م ‬ ‫ اس  ح     ‬ ‫  ں ‬

‫ ۔‬ ‫ا م    ف ورزى  ورى ‬

‫ دے ‬ ‫  ‬ ‫   ا‬ ‫ ‬ ‫ان اس ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫‪ .4‬ا‬

‫ت ان    ا   ر   ‪ ،‬وہ ‬ ‫ اور ‬ ‫ر    اور ا  ز  ‪،‬و‬
‫   ‬ ‫ں   ‬ ‫ں    ا         وم      ‪  ،‬م ‬
‫ل ‬ ‫ ا‬ ‫ا        ‬ ‫ان  ا ں   ا ار    وم   د ‪ ،‬‬
‫ ۔‬

‫  د ‬ ‫   و  اور       ‬ ‫   ‬ ‫ن ‬ ‫ن   ‬ ‫‪ .5‬ا‬

‫   ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن و ں     ان ‬ ‫ں    ض  ‪  ،‬ا   ‬
‫   وہ    ون ‬ ‫ن    ون ‬ ‫     اور   ‬ ‫وہ و ں     ‬
‫  ۔‬ ‫ و ‬ ‫ں ‬ ‫   اس  ى   ‬ ‫ ‬ ‫ اﷲ ‬

‫ ۔‬ ‫ں   ‬ ‫ دو ے ‬ ‫ ‬ ‫ى ٰ  ز دہ   ز دہ ا‬

‫اس   ‬

‫ و  م‬

‫ ‬ ‫  م ا‬
 ‫‪128‬‬

‫(‬ ‫)  و د‬

‫ ‬ ‫ت  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ اور ان    ے   ‬ ‫ ر  ‬ ‫ت  ‬
‫  ا  ‬ ‫ ‬
‫ اور ‬ ‫     وہ ‬ ‫  ارس    س ا  ا  ‬ ‫ا   ۔ ب اور  ھ   ‬
‫ن   د ں ‬ ‫ن‬
‫ں        ۔ا  ‬ ‫ ا  ان ‬ ‫ے ‬
‫‪ ٰ  ،‬ا اس   ‬ ‫ج    ‬
‫ ‬
‫   ‬ ‫   ا‬ ‫      و ام   ‬ ‫    ۔ ‬ ‫ں‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫ ا‬
‫ں  آ ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ں   ز        ‬ ‫ن ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ا ف   ‬
‫ر   ‬ ‫ن ارى ار ن    د ‬
‫ہ   ا  ‬ ‫         ا‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫   ‬ ‫۔ ا‬
‫  ج ‬ ‫‪  2004‬‬
‫ ‬ ‫   ا ر  ے۔ ‬ ‫  ا‬ ‫    ا   ے   ا‬ ‫ ا‬
‫ن ‬ ‫  وع     ‬ ‫ آ‬ ‫رى ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫ن ارى ‬
‫ت  ا  ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫  وع    ۔‬ ‫ى  ء    ف    وىٰ اور ا ج   ‬ ‫   ‬

‫ں      ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫د اب ‬ ‫ن     د‬ ‫    ے   و    ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫ ۔ ان ‬ ‫     ‬ ‫ ‬ ‫ن   ا    ‬ ‫ن ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫ں   ‬ ‫ں اور ‬ ‫ن   ‬ ‫ج     د  ر     وع   د ۔اس دوران ‬
‫ ‬ ‫   آ ۔ ‪11‬ا‬ ‫   د‬ ‫ں  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  د‬ ‫ى    ا‬
‫ ‬ ‫ں   ‬
‫   ‬ ‫‪ 47‬گ ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫       ‬ ‫‪     2006‬رك   د‬
‫ ‬
‫  ر    د   ‬ ‫    د‬ ‫از ‬ ‫ ‬ ‫‪   2009‬ر   ‬
‫ ‬ ‫د   ۔ ‪ 12‬ن ‬
‫‪   2010‬ر   دا  در ر          س ا اد     اور ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫   د   ۔   ‬
‫‪2‬‬
 ‫‪129‬‬

‫‪  200‬اب ‬
‫   ‪  0‬‬ ‫ ز    د    ۔دو ى  ف ا اد و  ر   ‬ ‫دو     ‬
‫ش    ‬
‫اروںز  اور  ور     ز ہ   ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ۓ‬
‫     ‬ ‫    ار ‬ ‫ ‬
‫  ۔‬ ‫  ن   ‬ ‫ اور ڈ ہ ا‬ ‫ وا    ‬ ‫ ‬ ‫   ز دہ ‬ ‫ ۔‬

‫ ‬ ‫ے     وہ ‬ ‫د ا  ‬ ‫ض  ‬

‫     ‬ ‫ن   رام ‬ ‫ن‬
‫   ا  ‬
‫       ‬ ‫ ان ‬ ‫      ۓ۔  ا م آ د    ل ‬ ‫ط ‬ ‫ ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬
‫    ور ‬ ‫   ‬ ‫   ا‬ ‫  ۔و ں   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ت ى   ‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫   او  ر    ‬ ‫    ز   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬ ‫   ‬ ‫ى ‬ ‫ د    د‬
‫ ‬ ‫ وا     چ ‬ ‫   ‬ ‫    ور   د    ‬ ‫ں وع   د  ۔‬
‫روا  ‬
‫   ‬ ‫   و    ‬ ‫  ا   ر  ‬ ‫ں  ‬
‫   ۔ا    ‬ ‫ رو ل   ‬ ‫ر‬
‫ ‬ ‫ل‬
‫     ‬ ‫‪  2007‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ۔  ‬
‫‪3‬‬ ‫   ‬ ‫وات     ا از  ہ‬
‫ت   ہ ‬
‫   ا ز  ‬ ‫  وع   د ۔ ا  اور  ں     ‬ ‫  ف آ‬
‫ ‬ ‫      ۔    ‬ ‫ ‬ ‫   ا   ن   ‬ ‫   ا‬ ‫ۓ‬
‫   ‬ ‫ا‬
‫   ر رٹ   ‬ ‫ ‬ ‫ا      وا  ‬ ‫رى   ‬ ‫ن ا ر   ‬ ‫ ‬
‫ؤں       د      ۔‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫    ے   ‬ ‫ اس آ‬

‫ ‬ ‫ے         ‬ ‫ن   ا ات او  ر‬

‫ ‬ ‫    ن       ‬ ‫ ‬
‫ناب   ‬
‫ور‬ ‫ ‬ ‫۔ ‬ ‫   ر  ‬ ‫ر ‬ ‫ن روز  و  ز‬ ‫ دے  ۔اد  ‬ ‫ہ ‬
‫ ‬
‫ن‬ ‫ ۔‬ ‫ ‬ ‫ر  وا  ‬ ‫دہ     ‬ ‫   ‬ ‫ت  آ   ھ    رے ‬
‫ ‬
 ‫‪130‬‬

‫ ‬ ‫   و‬ ‫ ڈ‬ ‫ت   ‬ ‫  ت   ا  ‬ ‫    م ‬ ‫ابز‬

‫  ل     ‬
‫   ‬ ‫ ادارے ‪،‬‬ ‫    ان ‪،‬‬ ‫  دت‪   ،‬اور ‬ ‫   ‬ ‫ن   ۔ ‬
‫آ  ‬
‫ و ‬ ‫ ‪،‬‬ ‫ و ‬ ‫جاور‬
‫ى  ‬
‫    ارات‪   ،‬‬ ‫‪ ،‬‬ ‫   د  ‬ ‫ ‬ ‫او  ر‬
‫ ‬ ‫‪2‬د‬
‫ ‪  7‬‬ ‫    ۔ ‬ ‫  دى   ‬ ‫ د‬ ‫    ‬ ‫ ز‬ ‫ض‬
‫ ‪  ،‬‬
‫ ‬ ‫  ر       ڑ دى   ‬ ‫               ‬ ‫‪  20‬راو ى   ‬
‫‪  07‬‬
‫ان      آ  وا  د ں ‬
‫ ۔  ‬ ‫ ‬ ‫   ر د  ‬ ‫ت   اس ‬ ‫ ا‬
‫ر  او  ر ا  ‬ ‫ت  ‬
‫ ‬ ‫‪  2013‬ا‬
‫ ‬ ‫  ۔ ‬ ‫ن    ے ا ات ‬ ‫ ‬
‫‪  3‬‬
‫رچ‬ ‫  ۔   ‬ ‫ن ‬ ‫     ا   ا  را      ‬ ‫ں   د‬ ‫ ر    ‬
‫ن   ں     ‬
‫ ‬ ‫           ‬ ‫‪   2009‬ر    ى     ‬
‫ ‬
‫‪    2009‬ا      ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪10‬ا‬
‫     ۔  ‬ ‫ "  ‬ ‫ "‬ ‫ں ‬ ‫ا ا  ‬
‫‪55‬ا اد     ‬
‫   ‬ ‫ج   ا  ا ان ‬ ‫      ار        ‬ ‫ ‬ ‫ىا‬
‫ ‬
‫         ا رہ ‬ ‫    ان ا  ‬ ‫‪   2‬ا    ‬
‫   ۔ ‪  011  22‬‬
‫ہ اور   ‬
‫‪18‬‬ ‫‪  2012‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪1‬ا‬
‫  روں    ہ     ۔‪  6‬‬ ‫ا روں     اور دو ‬
‫ ‬ ‫اڈوں             ا‬
‫     ‬ ‫ھ     م    ك ‬
‫‪    2015‬‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫  ر  ا م ‬ ‫ ا‬ ‫‪  2009‬ا‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪2‬ا‬
‫‪29‬ا روں      ۔‪  0‬‬
‫اور  ‬
‫‪  2‬‬ ‫ ‬
‫‪     2‬ن ‬
‫‪ 20‬رى ‪  016‬‬
‫ل ور اور   ‬
‫ ا  ‬ ‫‪  201‬آر  ‬
‫ ‪  5‬‬ ‫‪16‬د‬
‫آ د ‪   ،‬‬
‫‪  2012‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪9‬ا‬
‫   ۔   ‬ ‫ں   ں ‬
‫ ‬ ‫ اداروں   ‬ ‫ر   ر ہ     ‬
 ‫‪131‬‬

‫ ‬ ‫ان   ل   دا ں ‬

‫     ‬ ‫    ا ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫وف‬
‫ ‬ ‫‪8‬ا‬
‫اور  ‬
‫  ا    ‬ ‫‪  2014‬ا م آ د   ‬
‫ ‬ ‫   زدہ    ۔   ‬
‫رچ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫‪  2016‬‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫‪24‬ا‬
‫   و    ا  ع      ا ۔   ‬ ‫‪  2016‬‬
‫ ‬
‫۔ ‬ ‫ ‬ ‫    س ‬ ‫ ان   وا‬ ‫‪ 61‬ا ں   ‬
‫           ‬ ‫ ‬
‫   ‬ ‫ت اور ا ات ‬ ‫  ں اور ان   ‬ ‫     م د‬ ‫ر   ‬ ‫ںا‬
‫ ‬
‫وں   ‬ ‫       ا‬ ‫     وا  ‬ ‫       ۔   ہ   ہ‬ ‫ہ ‬
‫ ‬ ‫  دودى ‬ ‫ى   ‬
‫اور‬ ‫  ا ر د‬ ‫ى  ‪،‬‬ ‫ د‬ ‫  ر ا‬ ‫     ‬
‫ اور ‬ ‫    ر        رو      ‬ ‫ ‬ ‫وع    ‬
‫ ‬ ‫ ء   ف   ‬
‫   ر ر ‬ ‫ے     د ل     د   ؟  ر  ‬ ‫ ذ  دارا   دار   ‬
‫اسار  ‬
‫ے     ‬ ‫   اور  ر     ر   ر  وا   گ ا  ‬ ‫ آ  ‬
‫ ر   ۔ ‬ ‫   وا‬

‫ ‬ ‫      ۔‬ ‫د آ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫‪      2007‬اب    ات  اور وز‬
‫ ‬ ‫ ‬
‫ ‬ ‫  ‬ ‫ ‬ ‫ى  ارس   ‬ ‫    ے      ب اور  ھ   ‬
‫       ‬ ‫    رو  د‬ ‫    ن   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫وع   ر   ۔  ‬
‫ں   ‬ ‫  ت    ب اور  ھ   ‬ ‫ ‬ ‫       ‬ ‫اس  ت   ‬
‫    ى    رى  ۔ا   ل    ر   اس وا    ‬ ‫  ‬ ‫   ‬ ‫رود اور ا‬
‫‪ :‬۔‬ ‫ر ‬
 ‫‪132‬‬

‫   ‬ ‫   د    ا  د‬ ‫ ‬ ‫د ‬ ‫‪ 1‬رى ‪   2014‬و  ر  ‬

‫‪  6‬‬
‫   دا  ‬ ‫ ‬ ‫ ‬ ‫     ‬ ‫ وا     ں   اس د‬ ‫ ‬ ‫۔  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ دا  ‬ ‫ ‬ ‫ ا    ‬ ‫    ا‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫   ‬
‫د  رود   ‬ ‫ن  ‬
‫     ‬ ‫   ‬ ‫م  ا   وہ د‬ ‫ت   ‬ ‫د ۔    ‬
‫ ‬ ‫      ‬ ‫   و     ا  ۔  ے    دى   و    ‬ ‫د   ر   ‬
‫ اداروں   آ ت    د ‬ ‫د  رود    ۔‬ ‫ن  ‬
‫    س  ے   ‬ ‫   ‬
‫    م اس ‬ ‫    رود   د     ا     ۔ رود ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫ ‬
‫   دا    روك د    ‬ ‫   ‬ ‫     ‬ ‫ د‬ ‫   دوران     ‬ ‫و‬
‫ ‬ ‫    رود     ‬ ‫ں  اس ‬
‫ ادارو  ‬ ‫    و د ‬ ‫۔   ں   ‬
‫  ‬ ‫   ‬ ‫ے‬
‫ ‬ ‫        رود    زار     دو‬ ‫ ‬ ‫۔    اس  ت   ‬
‫رى د              ر   ؟‬

‫ن   اس  ان    د   ‬ ‫        ۔‬ ‫دوں   ‬ ‫ن  د‬

‫م    ا  ‬
‫ ‬ ‫دى   رخ ا ر ‬ ‫   د‬ ‫  رى   ۔‬ ‫  ‬ ‫ا ‬ ‫  و‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫  اق اور  م   ‬ ‫    ۔ دا‬ ‫‪    ،‬رے آج   ا ا ت   ‬
‫  ‬ ‫ ‬ ‫  ا ‬ ‫     ‬ ‫ۓ ۔ ں ‬
‫   ‬ ‫ ‬ ‫ن   ‬ ‫   ‬
‫ن       ‬ ‫  ا       ۔‬ ‫س  دور دراز    ارس   ر‬
‫ ورك ا  ‬
‫ ‬ ‫    ات   ‬ ‫     ‬ ‫       ‬ ‫ ا  ا  ‬ ‫رت   دا‬
 ‫‪133‬‬

‫ ‬
‫‪2018‬‬ ‫ں    ا      روز   ) رچ ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫  ے  ۔ ‬
‫ ‬ ‫ت  رى آ‬ ‫   ا‬ ‫م ‬ ‫ ا‬ ‫ د‬ ‫ وا  د‬ ‫ر ‬ ‫ (‬
‫      ۔‬

‫     ‬ ‫ر         ‬ ‫   ‬ ‫ں  ‬
‫  ام      ف ا    ‬
‫    رى       ‬ ‫ ‬ ‫دوں   ‬ ‫    ں   د‬ ‫   ا  ‬ ‫ ‬
‫  ك  ج   آپ   ‬ ‫        رت    در و    د ع ‬ ‫۔     ‬
‫  و ے اور  ہ اور ‬ ‫    ف ‬ ‫ن    ر ا‬ ‫ورت      ۔ ‬
‫ ا ب   را  ہ ار ‬ ‫ن   ‬ ‫ ‬ ‫  ‬ ‫   و ز  م    م   ‬
‫ں ‬ ‫ن  ‬
‫ ‬ ‫ ‬ ‫ے رے ‬
‫       ر  ‬ ‫ ا  ‬ ‫س   م   ‬
‫  ۔ا  ‬
‫  ز         ا  ذ ہ   ‬ ‫ رو ل   ‬ ‫ ر‬ ‫    ۔   گ ‬ ‫ ا‬
‫ن    م   ‬ ‫         ‬ ‫  ں‪    ،‬ج او  ر‬ ‫  ام ‬ ‫ر      ‬
‫ات ‬ ‫  ‪ ،‬ان ‬ ‫روں    وم   ‬ ‫ن   ا  ‬ ‫   ‬ ‫ ‬ ‫د ۔ وہ ‬
‫   ‬ ‫   ‬ ‫ل ‬ ‫  ارج    ا ا   ر   ا‬ ‫  ر    آ ہ    اور ان ا‬
‫ ‬ ‫   ا ن   ‬ ‫    ے او  ر   ر ‬ ‫ ‬ ‫ ر   ۔ ا  ‬
‫ح ں   آپ    ر ‬
‫ اﷲ '' وع         م    ‬ ‫ن   م  د '' ل   ‬
‫ ‬
‫   ان   ‬ ‫ ‬ ‫ اور ‬ ‫ے ۔ ‬
‫  ا   ‬ ‫ ا  و   ك  ج    م   ‬
‫    ر  ا ض  ۔آج  ا  ‬ ‫ ‬ ‫س ارج    د   ا‬
‫   اور ا  ‬ ‫ٹ   ‬
 ‫‪134‬‬

‫ف اور     ‬ ‫       ا  ‬ ‫ ا‬ ‫ف‬

‫ے     ‬ ‫آپ ان  ارج    و‬
‫ف ا   ے  !‬

‫‪ 30‬رچ‪2018 ،‬‬
‫ا م  ر    ‬