Γιαλίδης Νέστωρ

Ταξίαρχος ε.α.,
Ηλεκτρολόγος Μηχανικός,
Ραδιοηλεκτρολόγος Α’,
Θεολόγος και νυν Φοιτητής Μουσουλμανικών Σπουδών στο ΑΠΘ.

ΣΑΜΑΝOI ΚΑΙ ΣΑΜΑΝΙΣΜΟΣ

Σαμανισμός καλείται το σύνολο των δοξασιών και των θρησκευτικών πεποιθήσεων πολλών ασιατικών
αφρικανικών και αμερικανικών κυρίως φυλών, που βασίζονται στην πίστη στη μαγεία και στη δυνατότητα
επικοινωνίας με τον κόσμο των πνευμάτων μέσω ειδικά προικισμένων ατόμων, των σαμάν.
Κατ’ ακολουθία, σαμάν ή σαμάνος είναι μάγος-ιερέας πολλών φυλών της Ασίας, της Αμερικής, της
Αυστραλίας, της Ινδονησίας και της Αφρικής, ο οποίος, πέφτοντας σε έκσταση, έχει την ικανότητα-
σύμφωνα με τις θρησκευτικές πεποιθήσεις κάθε περιοχής- να επικοινωνεί με τα πνεύματα, να θεραπεύει
τους ασθενείς και να οδηγεί με ασφάλεια τις ψυχές στον άλλο κόσμο..
Λίγοι θρησκειολόγοι ασχολήθηκαν με τον σαμανισμό σαν θρησκευτικό φαινόμενο. Κι αυτό γιατί από τη μια
για τη μελέτη του απαιτείται επιτόπια έρευνα πολλές φορές σε επικίνδυνα και δυσπρόσιτα μέρη με
απρόβλεπτες συνέπειες και από την άλλη γιατί είναι πολύ δύσκολη η σχετική έρευνα μια και δεν
υπάρχουν επαρκείς πηγές και οι ελάχιστες υπάρχουσες δεν είναι εντελώς αξιόπιστες. Θα πρέπει να
τονισθεί εδώ ότι ο σαμανισμός ενυπάρχει κυρίως σε πρωτόγονες κοινωνίες ιθαγενών που δεν έχουν δική
τους γραφή, δεν γράφουν και δεν αφήνουν σχεδόν ποτέ γραπτά μνημεία. Μεταξύ των κυριοτέρων
μελετητών του σαμανισμού συγκαταλέγονται οι Αμερικανός μυθολόγος, δάσκαλος και για πολλούς
οραματιστής Τζόζεφ Κάμπελ, ο πολύς Ρουμάνος θρησκειολόγος Μίρτσεα Ελιάντε, ο Αμερικανός
ανθρωπολόγος Πολ Ράντιν, ο Ολλανδός ταξιδευτής Nicolaes Witsen και η σύγχρονη ανθρωπολόγος
καθηγήτρια του πανεπιστημίου της Βόρειας Καρολίνας Silvia Tomaskova.

Αγαλματίδιο που αναπαριστά Σαμάνο Ινουίτ που αντλεί τη δύναμή του ταυτιζόμενος με ζώα-πνεύματα
φύλακες.

Η λέξη "shaman" (šamán), στην ουσία είναι αγνώστου ετύμου. Πιθανόν, κατά μια εκδοχή προέρχεται από
μια μικρή φυλή ιθαγενών στη Βόρεια Ρωσία τους Εβένκους.
 Εβένκοι
Η λέξη ετυμολογικά στη γλώσσα των Εβένκων σημαίνει «το να γνωρίζει κάποιος». Άλλοι ερευνητές
φρονούν ότι η λέξη προέρχεται από τη γλώσσα των Μαντσού. Ο Ρουμάνος θρησκειολόγος Mircea Eliade
αναφέρει ότι σχετίζεται με τη σανσκριτική λέξη śramaṇa, που σημαίνει έναν μοναχικό και ενάρετο (άγιο)
άνθρωπο.
Ο σαμανισμός είναι ένα πολύπλοκο λατρευτικό και μαγικο-θρησκευτικό κίνημα, διαμορφωμένο γύρω από
την τεχνική της έκστασης. Δεν είναι ούτε θρησκεία αλλά ούτε και φιλοσοφικό σύστημα γιατί είναι
αρχαιότερος των θρησκειών και της φιλοσοφίας. Είναι μια μυστικιστική εμπειρία. Λόγω ευρείας
γεωγραφικής εξάπλωσης, Αμερική, Σιβηρία, Ινδονησία, Αυστραλία, Νέα Ζηλανδία κ.α., οι τελετουργικές
του διαδικασίες είναι πολύ διαφορετικές στα διάφορα μέρη του κόσμου. Κεντρικό ρόλο στον Σαμανισμό
παίζει ο σαμάνος που μπορεί να είναι μάγος-θεραπευτής, ιερέας ή και αρχηγός μιας οικογενειακής
θρησκείας. Ο σαμάνος δυνατόν να είναι είτε άνδρας είτε γυναίκα, που λόγω μια ψυχολογικής εμπειρίας
μεγάλου βαθμού στράφηκε στο ασυνείδητο. Η σαμανική πρακτική από τα αρχαία χρόνια ήταν κυρίως
ανιμιστική αλλά η κοσμολογία της διέφερε από τόπο σε τόπο.

Η αρχαιότερη γνωστή απεικόνιση ενός Σιβηριανού σαμάνου, από τον Ολλανδό Nicolaes Witsen, 17ος
αιώνας. Ο Witsen τον ονόμασεa "ιερέα του διαβόλου"

Κυρίως, σαμάνοι απαντώνται σαν μάγοι- γιατροί στη Σιβηρία και κεντρική Ασία. Συνδυάζουν τις ιδιότητες
ενός θαυματοποιού σαν τους φακίρηδες, αλλά επιπλέον μπορεί να είναι και ψυχοπομποί, ιερείς, ποιητές
και μύστες.

Σαμάνος από ένα χωριό της Σιβηρίας

Ο σαμανισμός συνίσταται από ένα σύνολο φαινομένων με κοινά χαρακτηριστικά, δομή και ιστορία που
απαντώνται στην καθαρότερή τους μορφή σε αρχέγονες τροφοσυλλεκτικές κοινωνίες στη Σιβηρία και την
κεντρική Ασία, που λατρεύουν έναν Θεό, Θεό αναίτιο (deus otiosus) δηλαδή τον Θεό που έχει
αποτραβηχτεί από τον κόσμο.

Μια γυναίκα σαμάνα πιθανόν της φυλής Khakas, Ρωσική αυτοκρατορία, 1908

Ο ουρανός, συνήθης συμβολισμός ή καταφύγιο του deus otiosus (Θεού αναίτιου)

Η πιο αντιπροσωπευτική μυστικιστική εμπειρία των πρωτόγονων κοινωνιών και ιδιαίτερα του σαμανισμού
είναι η Νοσταλγία του Παραδείσου, η επιθυμία για αποκατάσταση της ελευθερίας και της ομορφιάς του
κόσμου πριν την Πτώση του ανθρώπου που στον σαμανισμό εκδηλώνεται με διάφορους τρόπους.

Στην Ινδονησία, το 1920, σαμάνος εξορκίζοντας τα κακά πνεύματα που καταδυναστεύουν μικρά παιδιά

Οι σαμάνοι, εκτός της θρησκευτικής τους ιδιότητας, πολλές φορές συμμετείχαν και στα οικονομικά των
κοινοτήτων, χρηματίζονταν και θησαύριζαν προξενώντας στα μέλη της φυλής φοβικό σύνδρομο ώστε να
μονοπωλούν φυλακτά, άλλα δήθεν ιερά πράγματα όπως φτερά κλπ., ή να λαμβάνουν δώρα για τις
υπηρεσίες που προσέφεραν.

San Pedro, ένας κάκτος, που το συστατικό του mescaline χρησιμοποιείται σε σαμανικές τελετουργίες για
έκσταση εδώ και 3.000 χρόνια

Το φοβικό σύνδρομο που ασκούσαν οι σαμάνοι στα μέλη της φυλής δεν οφείλονταν σε φόβο πνευμάτων
αλλά στη γήινη δύναμη του αρχηγού της φυλής και την υπερφυσική δύναμη του ίδιου του σαμάνου.
 Σαμάνος με την ειδική στολή του

Ο Σαμανισμός, από την αρχαιότητα, σχετίζεται με την προσπάθεια κατανόησης των αρχών του κόσμου,
της γης και των ζώων. Είναι μια υπαρξιακή αναζήτηση του νοήματος της ζωής και του θανάτου. Οι
σημερινοί σαμάνοι προσπαθούν να πέσουν σε βαθειά έκσταση, προκειμένου να επιτύχουν επαφή με
πνεύματα και πράγματα, πέραν του φυσικού κόσμου, ώστε να επιτευχθεί θεραπεία, γνώση ή
αναζωογόνηση.

Σαμάνος με το ειδικό τελετουργικό τύμπανο

Στις σαμανικές κοινωνίες των ιθαγενών απουσιάζει πλήρως το ιερατείο γιατί οι ασκούντες τον σαμανισμό
στερούνται πλήρως φόβου και στηρίζονται πλήρως και μόνο στη δύναμη των δικών τους τελετουργιών για
να επιτύχουν ίαση ή οτιδήποτε επιθυμούν.
 Σαμάνος γιατρός (θεραπευτής)
Κοινό γνώρισμα όλων των σαμάνων απανταχού της γης είναι η συνειδητή προσπάθειά τους να
επικοινωνούν με πνευματικές υπάρξεις μη αναγνωρίσιμες από τη φυσική ύπαρξη. Αυτή η επικοινωνία
είναι η αιτία που παράγει θεραπεία, γνώση ή καθοδήγηση.

Σαμάνος της νότιας Σιβηρίας, 2014

Ο Σαμανισμός δεν είναι παραδοσιακή θρησκεία αλλά ατομική αντίληψη των αόρατων κόσμων του
πνεύματος και της φύσης.

Σαμάνος της βόρειας Κίνας

Οι σαμάνοι διαχρονικά είναι θεραπευτές, πνευματικοί σύμβουλοι, ερμηνευτές ονείρων και γνώστες των
δυνάμεων των φυτών.

Σαμανικό τύμπανο στο μουσείο Αρκτικών Επιστημών στο Ροβανιέμι της Φινλανδίας

Η πρακτική που οι σαμάνοι ακολουθούν είναι κατ’ αρχήν να έρθουν σε έκσταση και να «βγούν» από τον
εαυτό τους εισερχόμενοι σε μια μεταβαλλόμενη κατάσταση συνείδησης, στην οποία αποκτούν γνώση,
καθοδήγηση και θεραπευτικές δυνάμεις.

Σαμάνος της Αλάσκας εξορκίζοντας κακά πνεύματα από άρρωστο παιδί, 1890
Πρώτη φάση της σαμανικής έκστασης είναι η άνοδος της ψυχής του σαμάνου στον ουρανό - συνήθως
μέσω του δέντρου του κόσμου - ή η κάθοδός της στον κάτω κόσμο, μια διαδικασία επίπονη που απαιτεί
κουραστική εκπαίδευση αλλά και μύηση (απομόνωση, στέρηση.

Σαμάνος των Μάγια, εκτελώντας θεραπευτική τελετουργία στο Τικάλ

Όταν ο σαμάνος ολοκληρώσει τη μύησή του, μπορεί με τη βοήθεια των πνευμάτων να προβεί σε
θεραπείες, να καθοδηγεί ψυχές νεκρών προσώπων και να αποκτά ιδιαίτερες γνώσεις.

Το σώμα ενός παιδιού που το έφεραν ενώπιον ενός θεραπευτή στο Σουρινάμ της νοτίου Αμερικής

Η σαμανική έκσταση επιτυγχάνεται με δύο κύριους δρόμους:

1. Ιδεοληψία: ο σαμάνος κυριαρχείται από ένα πνεύμα ή ένα ζώο.
2. Πέταγμα της ψυχής: ο σαμάνος αφήνει το σώμα του και περιφέρεται στον κόσμο των πνευμάτων.
Όταν ο σαμάνος έρθει σε έκσταση, έχει μέγιστη αντοχή στον πόνο και αταραξία ακόμα και όταν
τραυματίζεται.
 Σαμάνος του Εκουαδόρ, δάσος Αμαζονίου, 2006

Ο σαμανισμός και οι αρχαϊκές τεχνικές της μαγείας σε όλη τους την πληρότητα (μαγική πτήση, ανύψωση
στον Ουρανό, κάθοδος στον Κάτω Κόσμο, κυριαρχία της φωτιάς κλπ) απαντώνται κυρίως στην Κεντρική
και τη Βόρεια Ασία, πλησίον του Αρκτικού κύκλου. Υπάρχουν και σε άλλες περιοχές του πλανήτη αλλά όχι
στην πληρότητά που ανέφερα.

ΠΗΓΕΣ:
Πανεπιστημιακές σημειώσεις
Διαδίκτυο
Λεξικό της νέας Ελληνικής γλώσσας του Γ. Μπαμπινιώτη