MATERIAŁY DO EGZAMINU Z NAWIGACJI

część teoretyczna

1. ELIPSOIDA – bryła geometryczna tworząca powierzchnie odniesienia zbliżoną do geoidy, z niewielkim spłaszczeniem,
powstaje z powodu obrotu elipsy wokół własnej małej osi.

2. ELIPSOIDA ZIEMSKA powinna spełniać następujące warunki:

a) objętość geoidy musi być równa objętości elipsoidy
b) płaszczyzna równika Ziemi pokrywa się z płaszczyzną równika elipsoidy
c) środek Ziemi pokrywa się ze środkiem elipsoidy
d) suma kwadratów odchyleń elipsoidy od geoidy musi być minimalna

3. NORMALNA DO POWIERZCHNI ELIPSOIDY w danym punkcie

nazywa się prostą przechodzącą przez tę powierzchnie i prostopadłą do niej we wszystkich kierunkach.

4. PŁASZCZYZNY NORMALNE
To takie płaszczyzny, które są prostopadłe do płaszczyzny stycznej do powierzchni elipsoidy w danym punkcie.

5. PRZEKROJE NORMALNE
to krzywe utworzone przez przecięcie się płaszczyzn normalnych z powierzchnią elipsoidy.
Wyróżniamy dwa przekroje:
a) przekrój południkowy – o największej krzywiźnie;
b) przekrój poprzeczny - mający najmniejszą krzywiznę z pośród przekrojów normalnych, prostopadłych do przekroju
południkowego zwany pierwszym wertykałem.

6. OŚ ZIEMI (earth axis)

W uproszczeniu jest to linia łącząca bieguny geograficzne Ziemi. Jeżeli zakładamy kulę jako przybliżenie powierzchni Ziemi
to oś Ziemi będzie jej średnicą.

7. BIEGUNY GEOGRAFICZNE (geographical pole)

To punkty na powierzchni Ziemi powstałe w wyniku przecięcia jej przez oś obrotu.

8. POŁUDNIK ZIEMSKI (meridian)

Jest to połowa obwodu koła wielkiego zawartego między dwoma biegunami. Na powierzchni kuli można wyznaczyć
nieskończenie wiele południków.

9. POŁDUNIK ZEROWY
Dzieli Ziemie na dwie półkule: wschodnia i zachodnia. Przechodzi on przez obserwatorium astronomiczne w Greenwich
(dzielnica Londynu).

10. KOŁO WIELKIE (great circle)

Jest to największe koło jakie można wpisać w kule i przechodzi przez jej środek. Jego średnica jest równa średnicy kuli (w
tym przypadku kuli ziemskiej).

11. RÓWNIK (equator)

To ślad na powierzchni kuli ziemskiej powstały w wyniku przecięcia powierzchni Ziemi płaszczyzną prostopadłą do osi
obrotu Ziemi i przechodzącą przez jej środek. Jest to również kolo wielkie, którego średnica jest równa średnicy kuli
ziemskiej. Dzieli on Ziemie na dwie półkule: północną i południową.

12. RÓWNOLEŻNIK ZIEMSKI (parallel)

To kolo małe powstałe jako ślad przecięcia kuli ziemskiej płaszczyzną równoległą do płaszczyzny równika ziemskiego. Na
powierzchni kuli można wyznaczyć nieskończenie wiele równoleżników.

13. KOŁO MAŁE (small circle)

To koło powstałe przez przecięcie kuli płaszczyzną nie przechodzącą przez jej środek.

14. ORTODROMA (orthodrome)

To najkrótsza odległość miedzy dwoma punktami na powierzchni Ziemi przy kulistym przybliżeniu jej kształtu .
Jest to krótszy łuk kola wielkiego na powierzchni Ziemi przechodzący przez 2 punkty.

15. LOKSODROMA (loxodromic)

To krzywa przecinająca wszystkie południki pod tym samym katem.
Krzywa ta zbliża się do bieguna nigdy go nie osiągając.

1
16. LINIA PIONU (plumb-line)
To prosta łącząca miejsce obserwatora ze środkiem Ziemi.

17. WZNIESIENIE OCZU OBSERWATORA

To wysokość od poziomu morza do oczu obserwatora prowadzącego obserwacje nawigacyjne.

18. WIDNOKRĄG (apparent horizon)

To koło małe będące geometrycznym zbiorem punktów styczności promieni świetlnych wyprowadzonych z oczu
obserwatora z powierzchnia Ziemi.

19. HORYZONT OBSERWATORA (sensible horizon)

To płaszczyzna prostopadła do linii pionu obserwatora przechodząca przez oczy obserwatora. Dla jednego obserwatora
istnieje tylko jedna płaszczyzna horyzontu.

20. OSNOWA UKŁADU

To równik i południk zerowy.

21. POCZĄTEK UKŁADU WSPÓŁRZĘDNYCH geograficznych

To punkt przecięcia równika z południkiem zerowym.

22. SIATKA WSPÓŁRZĘDNYCH GEOGRAFICZNYCH (geographic coordinates gridding)

To południki i równoleżniki wyprowadzone w równych odstępach na powierzchni Ziemi. Służy ona do jednoznacznego
określenia współrzędnych dowolnego punktu na powierzchni Ziemi.
23. SIATKA KARTOGRAFICZNA (map gridding)
to sitaka współrzędnych geograficznych przeniesiona na arkusz papieru. Jest ona osnową każdej mapy
24. SZEROKOŚĆ GEOGRAFICZNA (φ)
a) to kat środkowy zawarty pomiędzy płaszczyzną równika i prostą łączącą środek Ziemi z pozycja obserwatora.
b) długość luku południka przechodzącego miedzy pozycje obserwatora mierzonego od równika do równoleżnika pozycji.

Szerokość geograficzną mierzymy od równika w stronę biegunów w zakresie od 000° (na równiku) do 090° (na biegunie)

Jeżeli szerokość mierzona jest w kierunku bieguna północnego mówimy, ze szerokość jest północna i zapisujemy ja z
symbolem N lub ze znakiem algebraicznym (+):

Jeżeli szerokość mierzona jest w kierunku bieguna południowego mówimy, ze szerokość jest południowa i zapisujemy ja z
symbolem S lub ze znakiem algebraicznym (-):

25. DŁUGOŚĆ GEOGRAFICZNA (λ)

a) to kat dwuścienny zawarty pomiędzy płaszczyzną południka zerowego i płaszczyzną
południka przechodzącego przez pozycje obserwatora
b) jest to długość krótszego łuku równika zawartego miedzy południkiem zerowym i południkiem pozycji obserwatora.

Długość geograficzną mierzymy od południka zerowego na wschód i na zachód

w zakresie od 000° (południk zerowy) do 180°.

Długość geograficzną nazywamy wschodnią jeżeli jest mierzona na wschód wówczas

zapisujemy ja z symbolem E lub ze znakiem algebraicznym (+)

Długość geograficzną nazywamy zachodnią jeżeli jest mierzona na zachód wówczas

zapisujemy ja z symbolem W lub ze znakiem algebraicznym (-)

26. RÓŻNICA SZEROKOŚCI GEOGRAFICZNEJ (φB – φA=φ

miedzy dwoma punktami na powierzchni Ziemi nazywamy długość luku południka
zawartego miedzy równoleżnikami obu punktów.

Różnica szerokości geograficznej jest ze symbolem N lub ze znakiem (+),

gdy równoleżnik pozycji dojścia (B) jest na północ od równoleżnika pozycji wyjścia (A).

Jeżeli równoleżnik pozycji dojścia (B) jest na południe od równoleżnika pozycji wyjścia (A)
to ze symbolem S lub z znakiem (-)

27. RÓŻNICA DŁUGOŚCI GEOGRAFICZNEJ (λB – λA = λ)

miedzy dwoma punktami na powierzchni Ziemi nazywamy długość krótszego luku
równika zawartego miedzy południkami obu punktów.

Przyjmuje się, ze różnica długości geograficznej jest ze symbolem E lub ze znakiem (+)
gdy południk pozycji dojścia (B) jest na wschód od południka pozycji wyjścia (A).

2
Jeżeli południk pozycji dojścia (B) jest na zachód od południka pozycji wyjścia (A) to
ze symbolem W lub ze znakiem (-).

Jeżeli z działań algebraicznych otrzymamy wartość różnicy długości geograficznej

większą niż 180° to w celu uzyskania właściwego wyniku należy otrzymaną wartość
odjąć od 360° a następnie zmienić znak na przeciwny.

28. SZEROKOŚĆ GEODEZYJNA(B)

To kąt jaki tworzy normalna do powierzchni elipsoidy (n) w punkcie P z płaszczyzną
równika.
(zwanego równikiem geodezyjnym- jest to koło na powierzchni elipsoidy obrotowej powstałe w wyniku przecięcia jej
płaszczyzną prostopadłą do osi obrotu i przechodzącą przez środek elipsoidy).

Szerokość geodezyjna podobnie jak szerokość geograficzna mierzy się w przedziale <00’; 90’> w kierunku N ze znakiem (+)
i w kierunku S ze znakiem (-)

29. DŁUGOŚĆ GEODEZYJNA (L)

To kąt dwuścienny utworzony przez płaszczyznę południka zerowego oraz płaszczyznę
południka przechodzącego przez punkt P.

Długość geodezyjna podobnie jak długość geograficzna mierzy siew przedziale <000’; 180’> w kierunku E ze znakiem (+) i
w kierunku W ze znakiem (-).

30. MILA MORSKA (n mile)

Jest to odległość równa długości łuku południka odpowiadającego jednej minucie kątowej różnicy szerokości geograficznej.
1n mile = 1852 m.

31. KABEL (kbl)

Jest jedną dziesiątą częścią mili morskiej.
Dla wartości standardowej mili morskiej kabel przyjmuje wartość: 1kbl = 0,1n mile = 185,2m

32. WĘZEŁ (knot)

Jest równy jednej mili morskiej na godzin.
Na przykład prędkość jednostki pływającej 24 węzły oznacza, że w ciągu jednej godziny przepłynie 24 mile morskie.

33. ZBOCZENIE NAWIGACYJNE (departure)

Jest to długość łuku równoleżnika zawarta pomiędzy dwoma pozycjami leżącymi na tym samym równoleżniku wyrażona w
milach morskich.
 l cosmile n]
 l - zboczenie nawigacyjne
różnica długości geograficznej
szerokość geograficzna

34. PŁASZCZYZNA RZECZYWISTEGO POŁUDNIKA OBSERWATORA

To płaszczyzna pionowa przechodząca przez pozycje obserwatora i oś ziemską .

35. RZECZYWISTY POŁUDNIK OBSERWATORA

To ślad przecięcia przez te płaszczyznę powierzchni Ziemi.

36. PIERWSZY WERTYKAŁ

To koło wielkie powstałe w wyniku przecięcia powierzchni Ziemi płaszczyzną prostopadłą do płaszczyzny południka
rzeczywistego.

37. KIERUNKI KARDYNALNE

Północ, południe, wschód, zachód.

38. KIERUNKI INTERKARDYNALNE

to kierunki powstałe w wyniku wyznaczenia dwusiecznych kątów prostych każdej z ćwiartek. Nazwy kierunków
interkardynalnych pochodzą od nazw ćwiartek: NE, NW, SE, SW.

39. SYSTEM RUMBOWY

3
40. SYSTEM ĆWIARTKOWY

41. LOCJA
Jest dyscypliną nauki, która z punktu widzenia potrzeb i bezpieczeństwa żeglugi zajmuje się zagadnieniami wyboru
optymalnych tras oraz nawigacyjno - hydrograficznymi i hydrologiczno – meteorologicznymi warunkami pływania.

42. ZADANIA STAWIANE ZNAKOM NAWIGACYJNYM

a) Zabezpieczenie możliwości identyfikacyjnych wybrzeży akwenów przybrzeżnych;
b) Zabezpieczenie możliwości określania pozycji okrętu na wyznaczonych i zalecanych trasach i szlakach żeglugowych;
c) Zapewnienie bezpiecznej żeglugi okrętów na wyznaczonych i zalecanych trasach i szlakach żeglugowych, torach,
cieśninach oraz portach;
d) Zapewnienie bezpiecznej żeglugi okrętów we mgle i przy ograniczonej widzialności;
e) Oznakowania przybrzeżnych i odosobnionych niebezpieczeństw nawodnych i podwodnych oraz charakterystycznych
punktów akwenu;

43. WYMAGANIA STAWIANE ZNAKOM NAWIGACYJNYM

a) zabezpieczyć niezbędną dokładność określania pozycji;
b) pracować bezawaryjnie, ciągle lub zgodnie z ustalonym i podanym do ogólnej wiadomości rozkładem;
c) posiadać ustalony zasięg i ustalona niezawodność działania;
d) charakteryzować się prostota i łatwością w wykorzystaniu;
e) zapewnić bezpieczeństwo żeglugi w dowolnym okresie doby, niezależnie od warunków meteorologicznych.

4
44. STAŁE OZNAKOWANIA NAWIGACYJNE
Są to konstrukcje lub urządzenia ustawione na ladzie lub na specjalnych platformach wbitych w dno. Ustawione są w
dokładnie określonych punktach.

45. PŁYWAJĄCE OZNAKOWANIE NAWIGACYJNE

a) Są to specjalne konstrukcje lub urządzenia przystosowane do ustawienia ich na powierzchni morza;
b) Ustawione są w dokładnie określonych współrzędnych geograficznych i przymocowane do dna morskiego za pomocą
kotwic;
c) Stosowane są do bezpośredniego oznakowania toru wodnego, niebezpieczeństw nawigacyjnych;
d) Ze względu na sposób zamocowania nie ma pewności, że znajdują się w wyznaczonym miejscu.

46. SZTUCZNE SATELITY ZIEMI

Są to urządzenia techniczne umieszczone na orbicie okołoziemskiej i pracujące w ramach satelitarnych systemów
nawigacyjnych.

47. WYMAGANIA STAWIANE LATARNIOM

a) Widoczność latarni powinna być dobra zarówno w dzień jak i w nocy;
b) Urządzenie optyczno - świetlne i urządzenia charakteryzujące powinny wytwarzać światło
o wymaganej charakterystyce;
c) Każda latarnia powinna odróżniać się charakterystyką świecenia i wyglądem wieży;
d) Latarnia powinna być wyposażona w niezawodne urządzenie do sygnalizacji mgłowej.

48. STAWY
Są to konstrukcje drewniane, stalowe, betonowe umieszczane na ladzie (lądowe) lub na wodzie, w płytkich miejscach
(nawodne), zamocowane do dna. Są wyposażone w odpowiedni znak szczytowy i ewentualnie dodatkowo w światło. Stawy
dzielimy na identyfikacyjne; wyznaczające tor wodny; sygnałowe; ratunkowe.

49. TYKI
Są najprostszymi pod względem konstrukcyjnym znakami nawigacyjnymi. Są to drągi lub żerdzie wbite w dno i zaopatrzone
dość często w znak szczytowy. Stosuje je się tam, gdzie nie są narażone na działanie dryfującego lodu.

50. PALE I DALBY

Są konstrukcjami złożonymi z pali betonowych wbitych w dno. Jako znaki nawigacyjne maja
zastosowanie przede wszystkim przy wytyczaniu torów wodnych. Mogą być zaopatrzone w znak szczytowy oraz światło.

51. NABIEŻNIKI
Jest to układ dwóch lub więcej znaków nawigacyjnych, rozmieszczonych w stosunku
do siebie w określonej odległości, tak, ze wyznaczają one w płaszczyźnie horyzontu
linie lub sektor. Właściwości nabieżników to: czułość, wyrazistość i widoczność, stałość.
Nabieżniki dzielimy na PROWADZĄCE (liniowe, przeziernikowe, szczelinowe, radarowe, perspektywiczne) oraz
ODCINAJĄCE, DEWIACYJNE, SPECJALNE.

52. LATARNIOWCE
Są to jednostki o specjalnej konstrukcji i charakterystycznej sylwetce. Maja one umieszczone na śródokręciu wieże z laterna.
Posiadają swoja charakterystykę świecenia. Maja konstrukcje zwiększającą ich niezatapialność i są zakotwiczone na
określonej pozycji.

53. PŁYWAK LUB PONTON ŚWIETLNY

Są to jednokadłubowe łodzie lub katamarany. Na łodziach umieszczone są wieżyczki o konstrukcjach azurowych
podtrzymujące lampy elektryczne. Układy zasilania umieszczone są wewnątrz lodzi (pływaków).

54. PŁAWY
Są to zakotwiczone konstrukcje metalowe lub z tworzywa sztucznego o kształcie brył geometrycznych. Są wykorzystywane
do oznakowania torów wodnych, niebezpieczeństw nawigacyjnych, granic akwenów. Dzielimy je na: cylindryczne,
stożkowe, kuliste, drążkowe, wrzecionowe. ze względu na wyposażenie lub przeznaczenie: świetlne, dzwonowe, gongowe,
buczące, pomiarowe, ze znakami szczytowymi, wrakowe, mielizniane, dewiacyjne, kablowe, cumownicze.

55. WIECHA
To pionowa pływająca żerdź (może mieć znak szczytowy) zazwyczaj zakotwiczona. W celu zwiększenia pływalności
posiada pływak. Wiechy są znakami dziennymi i stosuje się je tylko na wodach wewnętrznych, przede wszystkim do
oznakowania sieci lub torów wodnych. Dzielimy je na : morskie, redowe, zatokowe.

56. LATARNIE MORSKIE NA WYBRZEŻU POLSKIM

Świnoujście, Kikut, Niechorze, Kołobrzeg, Gąski, Darłowo, Jarosławiec, Ustka, Czołpino, Stilo, Rozewie, Jastarnia,
Hel, Sopot, Gdańsk, Krynica Morska.

5
57. SYSTEM IALA
Służy do:
a) Bocznych granic torów wodnych;
b) Naturalnych niebezpieczeństw i innych przeszkód;
c) Innych rejonów ważnych dla nawigatorów;
d) Nowych niebezpieczeństw.

ZNAKI BOCZNE
Służą do oznakowania torów wodnych zgodniez przyjętym kierunkiem

REGION A
lewa strona prawa strona
k. Czerwony k. Zielony

REGION B
lewa strona prawa strona
k. Zielony k. Czerwony

TOR GŁÓWNY W PRAWO

REGION A REGION B
k. czerwony k. zielony
z 1 zielonym paskiem z 1 czerwonym paskiem

TOR GŁÓWNY W LEWO

REGION A REGION B
k. zielony k. czerwony
z 1 czerwonym paskiem z 1 zielonym paskiem

ZNAKI BEZPIECZNEJ WODY

Wskazują, ze woda wokół znaku jest żeglowną, lecz nie oznaczają niebezpieczeństwa. Stosowane są dla oznakowania osi
toru wodnego lub jako znaki podejściowe.

Oznakowane są kształtem kulistym, kolumnowym lub drążkowym i z czerwonym kulistym znakiem szczytowym, malowane
są w pionowe pasy czerwono – białe. Światło ma kolor biały, izofazowe, przerywane, błysk co 10s., litera A według alf.
Morse’a

ZNAKI ODOSOBNIONEGO NIEBEZPIECZEŃSTWA

Znaki te umieszcza się bezpośrednio nad małymi przeszkodami wokół których woda jest żeglowna.
Są koloru czarnego z jednym lub kilkoma czerwonymi, poziomymi asami. Znak szczytowy to dwie czarne kule umieszczone
jedna nad druga.

ZNAKI SPECJALNE
Nie stanowią pomocy nawigacyjnej lecz zadaniem ich jest wskazanie specjalnego rejonu lub obiektu, o których informują
mapy lub inne publikacje nautyczne. Do tych znaków zaliczamy: Znaki rozgraniczenia ruchu; Znaki wysypisk; Znaki stref
ćwiczeń wojskowych; Znaki kabli lub rurociągów; Znaki stref rekreacyjnych. Są koloru żółtego z krzyżem jako znakiem
szczytowym
ZNAKI KARDYNALNE
Wskazują, ze najgłębsza woda jest po stronie nazwy znaku. Maluje się je zawsze w poziome pasy żółte i czarne, a ich znaki
szczytowe to dwa stożki koloru czarnego.

PÓŁNOC – u góry czarny pas, na dole żółty pas, znak sz. to dwa trójkąty skierowane do góry

POŁUDNIE – u góry żółty pas, na dole czarny pas, znak sz. to dwa trójkąty skierowane w dół

WSCHÓD – u góry i na dole czarne pasy, po środku jeden żółty, znak sz. to dwa trójkąty stykające się podstawami

ZACHÓD – u góry i na dole żółte pasy, po środku jeden czarny, znak sz. to dwa trójkąty stykające się wierzchołkami.

NOWE NIEBEZPIECZEŃSTWA
Są to takie, o których informacje nie są podane na mapach morskich i w wydawnictwach nautycznych.
Są oznakowane za pomocą:
a) dublujących się znaków kardynalnych lub odosobnionych niebezpieczeństw;
b) może być wyposażony w Racon nadające literę “D” wg kodu Morse’a.

6
 Znaki dublujące stoją tak długo, aż informacja zostanie w wystarczający sposób podana do wiadomości.

58. MAPA GEOGRAFICZNA

Jest to zmniejszony, zgeneralizowany, matematycznie określony obraz powierzchni Ziemi lub jej części, przedstawiony za
pomocą umownych znaków graficznych.

ELEMENTY PODSTAWY MATEMATYCZNEJ MAPY to:

a) odwzorowanie kartograficzne;
b) skala;
c) przyjęty system współrzędnych punktów sieci geodezyjnej;
d) przyjęte zera wysokości i głębokości;
e) układ mapy określony przez jej rozmiar;
f) ramka wewnętrzna określająca granice akwenu.

ELEMENTY OGÓLNO GEOGRAFICZNE MAPY to:

a) linia brzegowa;
b) ukształtowanie i hydrografia lądu;
c) miejscowości;
d) linie komunikacyjne;
e) urządzenia łączności;
f) charakterystyczne elementy pokrywy gruntowej i roślinnej;
g) granice panstwowe;
h) linie demarkacyjne.

ELEMENTY SPECJALNE MAPY to:

a) rodzaj wybrzeża;
b) systemy rozgraniczenia ruchu;
c) ukształtowanie dna morskiego;
d) niebezpieczeństwa nawigacyjne;
e) dane o pływach i prądach;
f) rodzaj gruntów morskich;
g) tory wodne, kanały morskie, linie pomiarowe;
h) dane o elementach magnetyzmu ziemskiego;
i) granice akwenów specjalnych i zamkniętych dla żeglugi;
j) szkice i widoki panoramiczne;
k) znaki i urządzenia wyposażenia nawigacyjnego oraz

ELEMENTY UZUPEŁNIAJĄCE MAPY to:

a) zewnętrzna ramka mapy;
b) skala liniowa;
c) nagłówek mapy;
d) napisy nazw geograficznych;
e) napisy objaśniające i pozaramkowe;
f) uwagi;
g) ostrzeżenia

59. WYDAWNICTWA NAWIGACYJNE

Są to wszelkiego rodzaju publikacje, które służą do bezpośredniego prowadzenia nawigacji.
Najważniejsze grupy wydawnictw nawigacyjnych:
a) Spisy świateł i sygnałów nawigacyjnych;
b) Spisy radiostacji nautycznych;
c) Locje morskie;
d) Drogi oceaniczne świata;
e) mapy, tablice, atlasy pływów i prądów pływowych;
f) tablice nawigacyjne, roczniki astronomiczne i inne wydawnictwa o charakterze pomocniczym.

60. DEWIACJA
Jest to kąt zawarty między północną częścią południków magnetycznego i kompasowego.
Dewiacja jest równa 0’ jeżeli południk kompasowy i magnetyczny się pokrywają.
Dewiacja jest dodatnia jeżeli południk kompasowy jest odchylony na wschód od południka magnetycznego.
Dewiacja jest ujemna jeżeli południk kompasowy jest odchylony na zachód od południka magnetycznego.

61. DEKLINACJA

7
Jest to kąt leżący w płaszczyźnie horyzontu pozornego, zawarty między północną częścią linii N-S rzeczywistej, a wektorem
natężenia pola magnetycznego ziemi.
Deklinacja jest dodatnia jeżeli kierunek igły magnetycznej jest odchylony na wschód od północnego kierunku rzeczywistego.
Deklinacja jest ujemna jeżeli kierunek igły magnetycznej jest odchylony na zachód od północnego kierunku rzeczywistego.
Deklinacja zależy od burz magnetycznych i anomalii magnetycznych.(przypadkowe),a okresowe to (dobowe, roczne i
wiekowe)
62. KURS MAGNETYCZNY
Jest to kąt zawarty między północną częścią linii N-S magnetycznej, a dziobową częścią lini symetrii jednostki pływającej

63. NAMIAR MAGNETYCZNY

Jest to kąt zawarty między północną częścią linii N-S magnetycznej, a linią namiaru

64. KURS ŻYROKOMPASOWY

Jest to kąt zawarty między północną częścią linii N-S żyrokompasu, a płaszczyzną symetrii okrętu.

65. NAMIAR ŹYROKOMPASOWY

Jest to kąt zawarty między północną linią N-S żyrokompasu a linią namiaru.

66. KURS KOMPASOWY

Jest to kąt zawarty pomiędzy północną częścią linii N-S kompasowej, a dziobową częścią linii symetrii jednostki pływającej.

67. NAMIAR KOMPASOWY

Jest to kąt zawarty pomiędzy północną częścią linii N-S kompasowej a linią namiaru.

68. KURS RZECZYWISTY

Jest to kąt dwuścienny zawarty pomiędzy północną częścią płaszczyzny południka rzeczywistego, a przedłużeniem
płaszczyzny symetrii okrętu w kierunku jego ruchu.

69. NAMIAR RZECZYWISTY

Jest to kąt dwuścienny zawarty pomiędzy północną częścią płaszczyzny południka rzeczywistego, a płaszczyzną pionową
przechodzącą przez pozycję obserwatora i namierzany obiekt.

70. KĄT KURSOWY

Jest to kąt zawarty między linią kursu a linią namiaru.

71. WSPÓŁCZYNNIK KOREKCYJNY LOGU

Jest to stosunek drogi przebytej w rzeczywistości do drogi zmierzonej przez log, a wyrażonej różnica jego wskazań ROL
Kl= Dw / (Ol2-Ol1)= Dw / ROL

72. ELEMENTY POLA MAGNETYCZNEGO ZIEMI

a) biegun magnetyczny południkowy
b) biegun magnetyczny północny
c) całkowite natężenie pola H
d) składowa pozioma natężenia pola H
e) składowa pozioma natężenia pola Z
f) inklinacja I

73. CHARAKTERYSTYKA ODWZOROWANIA MERKATORA

a) powierzchnia rzutowania w kształcie walca styka się z powierzchnią ziemi wzdłuż równika
b) południki i równoleżniki przecinają się pod stałym kątem
c) odległości między południkami są stałe
d) siatka kartograficzna jest siatką prostokątną
e) pola powierzchni zwiększone są w miarę wzrostu szerokości geograficznej
f) loksodroma jest linią prostą przecinająca południki pod tym samym kątem
g) ortodroma jest krzywą wygiętą w kierunku bliższego bieguna

74. SKALA MAPY

Jest to stosunek długości linii odczytanej na mapie do odpowiadającej jej linii w rzeczywistości. Jest to również stopień
kartograficznego zmniejszenia terenu.

75. SIATKA KARTOGRAFICZNA

To odwzorowanie na płaszczyźnie siatki południków i równoleżników ziemskich.
Podział odwzorowań ze względu na usytuowanie powierzchni odniesienia

8
a) Normalne zwane biegunowymi
b) Poprzeczne zwane równikowymi
c) Ukośne zwane horyzontalnymi

76. KIERUNEK NA MORZU

Jest linią prostą przechodzącą przez dwa punkty na powierzchni ziemi.
Jest to punkt w którym znajduje się obserwator, którego położenie jest znane i opisane współrzędnymi geograficznymi.

77. KOMPAS ŻYROSKOPOWY

a) Podstawowa częścią żyrokompasu jest czuły element składający się z jednego lub dwóch żyroskopów
b) Oś główna elementu czułego wskazuje kierunek południka
c) Wskazania są przekazywane do wskaźników zwanych repetytorami
d) Jest obarczony błędami niwelowanymi poprawką żyrokompasu

78. KOMPAS MAGNETYCZNY

a) Działa na zasadzie ustawienia się igły kompasowej zgodnie z kierunkiem przebiegu linii sił pola magnetycznego ziemi
b) Na okręcie oprócz pola magnetycznego ziemi na różę kompasową oddziaływają pola magnetyczne wytworzone przez
metalowe elementy jednostki pływającej i pola wytworzonego przez inne urządzenia okrętowe.
c) Układ magnesów róży kompasowej wskazuje inny kierunek niż rzeczywisty.

79. CAŁKOWITA POPRAWKA KURSU

Jest równa sumie algebraicznej deklinacji oraz dewiacji

80. POWIĘKSZONA SZEROKOŚĆ GEOGRAICZNA

Jest to oddalenie na mapie Merkatora równoleżnika danej szerokości od równika, wyrażona w minutach długościowych.

81. ODWZOROWANIE GNOMICZNE

Wszystkie koła wielkie odwzorowują się w postaci linii prostych

82. ODWZOROWANIE STEREOGRAFICZNE

Koła małe na powierzchni ziemi odwzorowują się na mapie w postaci kół

83. DRYF
- Jest to spychanie z linii kursu przez wiatr okrętu poruszającego się pod wpływem napędu
własnego;
- Jest to przemieszczanie się okrętu z zastopowanym silnikiem pod działaniem wiatru
- Jest to przemieszczanie się okrętu wywołanego przez ruch kry lodowej;
Wartość dryfu wynosi: ±ά = KDw KR

BIERNE UWZGLĘDNIANIE DRYFU

- nie ustalono wielkości dryfu, a siła wiatru lub prędkość wskazuje na jego występowanie;
- chcemy znać faktyczne położenie okrętu.

CZYNNYE UWZGLĘDNIANIE DRYFU

- przeciwdziałamy występowaniu dryfu wtedy, gdy okręt musi osiągnąć wcześniej wyznaczona pozycje tzn. powinien
poruszać się po zaplanowanej trasie.

84. PRĄD
Elementy charakteryzujące prąd:
- kierunek prądu;
- prędkość prądu.

PRĄDY STAŁE
Kierunek i prędkość nie ulęgają większym zmianom;
PRĄDY ZMIENNE
Kierunek i prędkość ulęgają ciągłym zmianom.

Kierunek prądu zgodny z ruchem okrętu: V d = V w + V p

Kierunek prądu przeciwny ruchowi okrętu: V d = V w - V p

Miedzy katem drogi na dnem (KDd), katem drogi po wodzie (KDw) a katem znosu () występuje zależność: KDd KDw


BIERNE UWZGLĘDNIANIE PRĄDU

-Polega na obliczeniu kata drogi nad dnem i prędkości okrętu nad dnem.
-Elementy znane:- KDw; - Vw; - Vp; - Kp

9
-Elementy poszukiwane: -KDd; -Vd; - 

CZYNNE UWZGLĘDNIANIE PRĄDU

-Przeciwdziałanie prądowi polega na obliczeniu kata drogi po wodzie i prędkości okrętu nad dnem w celu wyznaczenia
Kursu Kompasowego
- Elementy znane:- KDd; - Vp; - Vw; - Kp
Elementy poszukiwane: -KDw; -Vd;
-

85. ZNOS CAŁKOWITY

W celu wyznaczenia pozycji zliczonej okrętu z uwzględnieniem dryfu i znosu wyznaczamy wartość sumaryczną zwaną
znosem całkowitym.
z 

BIERNE UWZGLĘDNIANIE ZNOSU CAŁKOWITEGO

- Polega na wyznaczeniu kąta drogi nad dnem i prędkości okrętu nad dnem
- Elementy znane: - KK; - cp; - Kp; - Vp; 

KOLEJNOŚĆ LICZENIA
Kompas magnetyczny KŻ = ………….
KK = …………….
+ = ± ………….
KM = …………….
+ d = ± …………
KR = …………….
+ = ± ………….
KDw = …………….
+  = ± ………….
KDd = …………….

Żyrokompas
+ Ż = ± ………….
KR = …………….
+  = ± ………….
KDw = …………….
+ = ± ………….
KDd = …………….

PRZECIWDZIAŁANIE ZNOSOWI CAŁKOWITEMU

- Przeciwdziałanie prądowi polega na obliczeniu kursu kompasowego, który należy podać sternikowi
- Elementy znane: - KDd; - Vw; - Kp - Vp; - ; - cp.

KOLEJNOŚĆ LICZENIA:
Kompas magnetyczny
KK = …………….
- = ± ………….
KM = …………….
- d = ±…………
KR = …………….
-  = ± ………….
KDw = …………….
- = ± ………….
KDd = …………….

Żyrokompas
KŻ = …………….
- Ż = ± ………….
KR = …………….
-  = ± ………….
KDw = …………….
-  = ± ………….
KDd = …………….

10
PRAKTYCZNE OKREŚLANIE ZNOSU CAŁKOWITEGO
Stosuje się gdy ustaliliśmy wartość dryfu i nie znamy elementów prądu.

86. CYRKULACJA
-To ślad środka ciężkości okrętu na płaszczyźnie horyzontu powstały w wyniku zwrotu okrętu z jednego kursu na drugi.
Cyrkulacja ma kształt linii krzywej.
-Charakteryzuje zwrotność okrętu, czyli zdolność do zmiany kierunku ruchu za pomocą wychylenia steru lub w inny sposób

87. ZWROTNOŚĆ charakteryzuje się:

a) średnicą cyrkulacji;
b) prędkością kątową zmiany kursu;
c) zmniejszeniem prędkości w czasie trwania cyrkulacji;
d) czasem trwania cyrkulacji.

88. WILEKJOŚĆ CYRKULACJI zależy od:

a) zmiany prędkości cyrkulacji w trakcie manewru.
b) kata przełożenia steru.
c) stanu załadowania okrętu.
d) trymu i przechyłu.
e) czasu przełożenia steru na burtę z położenia zero
f) wielkości nacisku wody na ster
g) kształtu podwodnej części kadłuba
h) momentu bezwładności okrętu w stosunku do
pionowej osi obrotu

89. POZYCJA OBSERWOWANA

To takie położenie jednostki pływającej, które zostało określone na podstawie wykonanych obserwacji w stosunku do
znaków nawigacyjnych lub innych obiektów stałych o znanych współrzędnych.
- pomiar kierunku (namiar); - pomiar kata; - pomiar odległości

90. IZOLINIA POZYCYJNA

Zbiór punktów o tej samej wartości mierzonej wielkości fizycznej, otrzymany z obserwacji znaku nawigacyjnego, służący do
wyznaczenia pozycji obserwowanej.

91. LINIA POZYCYJNA

Styczna do izolinii pozycyjnej, która również jest definiowana jako miejsce geometryczne punktów na powierzchni Ziemi
posiadające stałe wartości obserwacji nawigacyjnych.

92. SPOSOBY OKREŚLANIA POZYCJI OBSERWOWANEJ

1) SPOSÓB GRAFICZNY
jest podstawowym sposobem prowadzenia nakresu drogi okrętu i wyznaczania jego pozycji obserwowanej. Niezbędny do
jego realizacji jest podkład mapowy(papierowy lub elektroniczny) na którym bezpośrednio nanosi się wyniki obserwacji
nawigacyjnych (zmierzonych wartości do obiektów stałych).Wszelkie konstrukcje geometryczne wykonuje się bezpośrednio
na mapie bez dodatkowych obliczeń. Zaleta tego sposobu jest uzyskanie zobrazowania ruchu jednostki na mapie zaraz po
zakończeniu wyznaczania pozycji. Wada jest zaniżenie dokładności ostatecznych wyznaczeń wynikające z błędów
wykonania obserwacji oraz błędów graficznych wynikających z prowadzenia nakresu drogi na mapie.
2) SPOSÓB ANALITYCZNY
to wyznaczanie współrzędnych pozycji jednostki na morzu przy uszyciu metod matematycznych bez konstrukcji graficznych.
W tym przypadku wykorzystuje się układy równań obserwacji, których rozwiązanie daje współrzędne geograficzne.
Dokładność tak otrzymanej pozycji jest dużo większa niż w przypadku sposobu graficznego ponieważ pomija się błędy
graficzne, a jedynym źródłem błędu wyznaczeń jest jakość prowadzonych obserwacji. Zastosowanie komputerów wydatnie
skraca czas pracy oraz jest gwarantem prawidłowości prowadzonych obliczeń.
3) SPOSÓB ANALITYCZNO-GRAFICZNY
Polega on na analitycznym wyznaczaniu współrzędnych własnych, a następnie na prezentacji pozycji i drogi okrętu na mapie
elektronicznej. Często komputery posiadające własne przeglądarki map elektronicznych również posiadają moduły systemów
radionawigacyjnych. Daje to możliwość bezpośredniej prezentacji na mapie morskiej pozycji dostarczonej np. z systemu
satelitarnego

93. LINIA NAMIARU

to linia pozycyjna, która jest miejscem geometrycznym punktów o stałym namiarze na dany znak nawigacyjny.

94. LINIE RÓWNYCH NAMIARÓW

nazywamy izoazymuta, która przecina południki pod równymi katami i na mapie w odwzorowaniu Merkatora przyjmuje
kształt krzywej skierowanej wypukłością w stronę równika.

95. LINIA POYZCZJNA Z POMIARU KĄTA POZIOMEGO

11
Linie pozycyjna z pomiaru kata poziomego miedzy dwoma znakami nawigacyjnymi w płaszczyźnie horyzontu nazywamy
izogona sferyczna. Ma ona kształt okręgu i jest miejscem geometrycznym wierzchołków zmierzonych katów. Okrąg zawiera
w sobie pozycje
statku oraz znaki nawigacyjne.

96. LINIA POZYCYJNA Z POMIARU ODLEGŁOŚCI

Jest to okrąg zwany izostadia sferyczna. W każdym punkcie izostadii zmierzona odległość jest taka sama. Na mapie
Merkatora, przybliżając powierzchnie Ziemi płaszczyzna przyjmuje się wykreślać ta linie pozycyjna jako okrąg, którego
środkiem jest pozycja znaku nawigacyjnego (lub innego obiektu stałego) do którego została wykonana obserwacja.
Natomiast przy dużych odległościach wymagających uwzględnienia krzywizny Ziemi linia pozycyjna z pomiaru odległości
przyjmuje kształt zbliżony do elipsy.

97. LINIA POZYCYJNA Z POMIARU RÓŻNICY ODLEGŁOŚCI

Linia pozycyjna, która jest wynikiem wyznaczenia stałych różnic odległości do dwóch znaków nawigacyjnych jest hiperbola.
Różnica odległości w drugiej połowie XX wieku była bardzo często wyznaczanym parametrem w naziemnych systemach
radionawigacyjnych m.in. w systemach Loran, Decca, Omega, AD-2 i inne. Na powierzchni Ziemi linia równych różnic
odległości ma kształt hiperboli sferycznej o podobnej krzywiźnie, natomiast na mapie Merkatora odwzorowywane jest jako
hiperbola

98. ZAPISY W DZIENNIKU NAWIGACYJNYM

- czas i odczyt logu;
- rodzaj i współrzędne geograficzne znaków nawigacyjnych lub innych obiektów stałych (np. stacje systemów
radionawigacyjnych, punkty triangulacyjne i inne obiekty stale o znanych współrzędnych) w stosunku do których wykonano
obserwacje nawigacyjne;
- określenie urządzenia nawigacyjnego przy pomocy którego określono wartość obserwacji nawigacyjnej;
- wartość liczbowa wykonanej obserwacji nawigacyjnej wraz z podaniem jednostki miary;
- wartość poprawki instrumentalnej przyrządu i błędu średniego wykonania obserwacji;
- w przypadku, gdy pozycja obserwowana nie pokrywa się z pozycja zliczona należy podać wielkość jej przesunięcia w
kierunku i odległości od pozycji zliczonej.

99. ZASIĘG WIDOCZNOŚCI…

znaków nawigacyjnych to największa odległość z której może by widoczny znak nawigacyjny obserwowany na okręcie.
Zależy on od:
• Promienia krzywizny Ziemi;
• Wysokości obiektu;
• Położenia obserwatora nad poziomem morza;
• Zdolności oka ludzkiego do obserwacji;
• Właściwości znaku i tlą;
• Oświetlenia i świecenie znaku i tła;
• Przezroczystości atmosfery.

100. GEOGRAFICZNY ZASIĘG WIDOCZNOŚCI

Jest to największa odległość mierzona po powierzchni Ziemi miedzy obserwatorem
a obserwowanym obiektem. Uwzględnia krzywiznę Ziemi, refrakcje światła oraz wysokość obserwatora i znaku
nawigacyjnego.

101. OPTYCZNY ZASIĘG WIDOCZNOŚCI.

To największa odległość z której obserwator może zauważyć obiekt.
Zależy on od:
• Natężenia światła;
• Optycznych warunków atmosfery w momencie
wykonywania obserwacji;
• Parametrów optycznych obiektu, tła.

12