Professional Documents
Culture Documents
Hemsirelikbil5 2 7fgf PDF
Hemsirelikbil5 2 7fgf PDF
Hafize ÖZDEMİR,a ÖZET Tamamlayıcı tedaviler, yeni yüzyılın sağlık bakım sisteminin önemli bir parçası olmaya
devam etmektedir. Hemşirelik bakımında aromaterapinin kullanımı birçok alanda yaygınlaş-
Gürsel ÖZTUNÇb
maktadır. Fiziksel, ruhsal sağlık ve iyilik için “esansiyel yağların bilirkişiler tarafından kontrollü
kullanımı” olarak tanımlanan aromaterapi, bugün dünyada en hızlı gelişen terapilerden biridir.
a
Hemşirelik Bölümü, Aromaterapinin temeli olan esansiyel yağlar, hemşirelik bakımında uzun bir tarihi geçmişi olan
Giresun Üniversitesi güvenli geleneksel uygulamalarla ve gelişmekte olan kanıta dayalı uygulamalarla desteklenen ve
Sağlık Bilimleri Fakültesi, Giresun kimyasal olarak aktif maddelerdir. Hemşireler, esansiyel yağların kullanımını da kapsayan hem-
b
Hemşirelik Bölümü, şirelik uygulamalarından sorumludur. Tamamlayıcı tedavi kavramı, dünya çapında birçok hasta-
Çukurova Üniversitesi nede iyice benimsenmesine rağmen, ülkemizde hemşirelik uygulamalarında aromaterapinin
Adana Sağlık Yüksekokulu, Adana kullanımı hakkında birçok mesleki ve uygulamalı konunun açıklığa kavuşturulması gerekmek-
tedir. Hemşirelikte tedavi uygulamalarında aromaterapinin tanınması ve gelişmesi memnuniyet
Geliş Tarihi/Received: 06.09.2012 verici iken profesyonel hemşirelik disiplini içerisinde aromaterapi uygulamasının kavramlaştı-
Kabul Tarihi/Accepted: 23.01.2013 rılması önemlidir. Bu çalışmada, hemşirelik uygulamalarında aromaterapi hakkında; aromatera-
pinin tanımı ve tarihçesi, aromaterapi uygulama yöntemleri, klinik kullanım alanları, aromaterapi
Yazışma Adresi/Correspondence: uygulamasında dikkat edilmesi gereken noktalar, hemşirelik uygulamalarında aromaterapi gibi
Hafize ÖZDEMİR temel konular yer almaktadır. Bu çalışmanın amacı; hemşirelik uygulamalarında aromaterapiyi
Giresun Üniversitesi tanımlamak ve okuyucuya tamamlayıcı tıpta önemli bir yeri olan klinik aromaterapi hakkında bir
Sağlık Bilimleri Fakültesi, fikir vermektir.
Hemşirelik Bölümü, Giresun,
TÜRKİYE/TURKEY Anahtar Kelimeler: Tamamlayıcı tedaviler; hemşirelik, uygulama
hafize.ozdemir@giresun.edu.tr
ABSTRACT Complementary therapies goes on being an important part of a new era of healthcare
system. The use of aromatherapy in nursing care continues to be popular in many settings. Aro-
matherapy is one of the fastest growing therapies in the world today and is defined as “skilled and
controlled use of essential oils for physical and emotional health and well being”. The basis of aro-
matherapy is essential oils, which are chemically active substances with a long history of safe tra-
ditional use and a growing evidence base to support their use in nursing care. Nurses are responsible
for their nursing practice, including using essential oils. Despite the concept of complementary
therapies well established in many hospitals worldwide, many professional and practical issues need
to be explained in respect of the use of aromatherapy in nursing practice in our country. While its
growth and recognition is satisfactory as a nursing therapeutic practice, it is important to concep-
tualize the practice of aromatherapy within the professional discipline of nursing. In this review,
there are basic subjects about aromatherapy in nursing practice such as description and history of
aromatherapy, application methods of aromatherapy, clinical using areas and considerations, aro-
matherapy in nursing practice. The purpose of this review is to describe aromatherapy in the prac-
tice in nursing and to give readers a glimpse of clinical aromatherapy has an important role to play
in integrative medicine.
emşirelik mesleğinde Florence Nightinga- lar oda sıcaklığında buharlaştıkları için “eterik yağ”
le’den bu yana birçok değişim meydana ya da “esans” olarak da adlandırılırlar.6
gelmiştir. Bunlar, hemşireliği bilim ve sa- Aromaterapi; “Tamamen bitkilerden elde edi-
nata dönüştüren değişimlerdir. Florence Nightin- len yağların kullanımı”, “Terapötik uçucu yağların
gale, hasta askerlerin alnını lavanta yağı ile inhalasyon yoluyla koklanarak ya da diğer yollarla
ovduğunda buna anlam veremeyen hemşireler ol- iyileştirmesi” ve “Bitkilerden elde edilen uçucu
muştur. Hemşireler önceleri uygulamalarını sezgi yağların masaj, friksiyon, inhalasyon, kompres ve
gücüne dayandırırken, günümüzde sezgilerin ye- banyo yoluyla uygulanarak doğal tedavi sağlaması”
rini bilimsel kanıtlar almaya başlamıştır. Gelişen şeklinde de tanımlanmıştır.1
teknolojiyle birlikte hemşirenin rollerinde deği-
şim olmasına rağmen temel amaç; her zaman bire- AROMATERAPİNİN TARİHÇESİ
yin bedenen ve ruhen iyileştirilmesi olmuştur.
Aromatik bitkilerin kullanımı, tarihi binlerce yıl
Tamamlayıcı ve alternatif tıp (TAT) yöntemleri,
geriye dayanan ve herhangi bir coğrafi bölgeye ait
tarihten bu yana hemşirelik uygulamalarında ba-
olmayan fitoterapinin bir parçasıdır. Neredeyse
kımı derinleştiren uygulamalar olarak her zaman
dünyanın her bölgesi kendi sağlık sisteminde aro-
yer almıştır.1,2
matik bitkileri kullanmıştır.1,2,6
Hemşirelikte esansiyel yağların kullanılması,
Irak’ta yapılan arkeolojik kazıda, Nenderthal
hemşirelik felsefesini, teorilerini ve etiğini yansıt-
iskeletinin yanında tarihi 60 bin yıl öncesine daya-
maktadır. Aromaterapinin hemşireliğe entegre
nan sekiz bitki bulunmuştur. Bunların yedi tanesi
edilmesi yaklaşımı, hemşirelik değerleriyle örtüş-
günümüzde hâlâ kullanılmaktadır.1,2,6
tüğü için oldukça anlamlıdır. Hemşirelikte aroma-
terapi, sağlığı geliştiren ve iyileşmeyi artıran insan- Fransa’da mağara duvarlarında MÖ 18.000 yıl-
çevre etkileşimini kolaylaştırmak için kullanıl- larına dek uzanan tıbbi bitki çizimleri bulunmuş-
maktadır. Her bireyin kendine özgü seçimi oldu- tur.1,2,6
ğundan, hemşireler her bireyin esansiyel yağ ile MÖ 5500 yıllarında Mezopotamya’da yaşayan
etkileşiminde hastaya eşlik eder, uygulamayı plan- Sümerler’e ait bitkisel reçete hazırlama biçimleri,
lar ve böylece iyileşmeyi kolaylaştırır.3 tedavi dozlarını içeren tabletler ve bitki distilasyo-
Dünyada yaygın biçimde kullanılan başlıca nunda kullanılan kaplar saptanmıştır.1,2,6
TAT yöntemleri içerisinde; doğal ürünler (bitkiler, Aromatik tıbba ilişkin en ünlü yazmalardan
vitaminler, mineraller, balık yağı…), zihin ve be- biri olan Ebers papirüsü, 1872’de Mısır’da Thebes
dene dayalı uygulamalar (meditasyon, akupunk- yakınlarında bulunmuştur. Tutankhamon’un me-
tur), el ve bedene dayalı uygulamalar (masaj), diğer zarı 1922 yılında açıldığında, 35 adet mermer par-
TAT yöntemleri (Çin tıbbı, nöropati, hemopati, pi- füm kavanozu bulunmuştur. Mısırlılar mumya
lates, terapötik dokunma) vardır.4 Bu yöntemler- yapımında iç organların yerini sedir ve mirha reçi-
den önemli bir tanesi de aromaterapidir. neleri ile doldurmuşlardır.1,2,6
Çin’de MÖ 2800 yıllarına ait bitkilerin ilaç
AROMATERAPİNİN TANIMI olarak nasıl kullanıldığı hakkında Shen Nung ta-
Aromaterapi, “bitkilerle tedavi” anlamına gelen fi- rafından yazılan “Pen Ts’ao” adlı bilinen ilk yazı-
toterapinin bir dalıdır. Fitoterapide tıbbi amaçlarla lara rastlanmıştır. Bu eserde, bugün hâlâ çoğu
bitkinin bir bölümü ya da tamamı kullanılırken, kullanılmakta olan 350 bitkiden bahsedilmekte-
aromaterapi sadece distilasyon (damıtma) ve sıkma dir.1,2,6
yöntemleriyle elde edilen esansiyel yağları kulla- Hindistan’da bitkiler ve yağlar ayurveda tıb-
nan fitoterapi dalıdır.5,6 bında yaygın biçimde kullanılmıştır. MÖ 2000 yı-
Aromaterapi; bitkilerde bulunan uçucu (esan- lına ait ilk Sanskritçe tıbbi incelemede, çoğu
siyel) yağlarla yapılan tedavi sistemidir. Uçucu yağ- aromatik nitelikli 700 bitki tanımlanmıştır.1,2,6
hische Gesselschauft für wissenschaftliche Aro- yasal alanda gerekli düzenlemeler yapıldıktan
matherapie& Aromaplege (ÖÖGwA)]’dir. sonra aromaterapi, bu konuda eğitimli ve dene-
Ülkemizde hemşirelik alanında aromaterapi yimli hemşireler tarafından karar verilen ve uygu-
uygulamalarıyla ilgili süreli yayınlara rastlanmasa lanan bağımsız bir hemşirelik uygulaması
da, özellikle hemşirelik lisansüstü eğitiminde yap- olabilmelidir. Hemşireler, hastalarını ya da sağlıklı
ılan tez çalışmaları ve konuyla ilgili derlemeler, za- bireyleri, aromaterapi konusunda doğru uygula-
manla uluslararası ve ulusal yayına dönüşerek, malara yöneltmek ve bunun için danışmanlık ver-
hemşirelikte aromaterapi konusuna ilginin giderek mek konusunda yeterli düzeye ulaşabilir. Böylece
arttığını göstermektedir.14-17 aromaterapi uygulamaları aktarlar gibi yetkin ol-
mayan kişilerin kontrolünden alınarak, alanında
uzman hemşirelere devredilmiş olur.
HEMŞİRELİKTE AROMATERAPİNİN
GELİŞMESİNE YÖNELİK ÖNERİLER Aromaterapi, hemşirelik uygulamalarına ko-
layca ve etkili biçimde uyarlanabilir. Esansiyel ya-
Hemşirelerin TAT uygulamalarına ilişkin bilgi ve
ğlar, eğitimli ve tedbirli kişilerce uygulandığında
uygulamaları dünyada çeşitli düzeylerdedir. İsrail’de
güvenlidir. Hemşirelikte güvenli aromaterapi uy-
yapılan bir çalışma hemşirelerin bu konudaki bilgi-
gulaması, özel bilgi ve beceri gerektirdiğinden he-
lerinin yetersiz olduğunu, ancak hemşirelerin ko-
mşirelik müfredatına esansiyel yağlarla ilgili eğitim
nuyu öğrenmek istediklerini gösterirken, Hong
konuları eklenebilir. Ayrıca, ilgili ünitede hemşi-
Kong’ta yapılan başka bir çalışmada, hemşirelerin ta-
relik girişimi olarak aromaterapi öğretilebilir. Ör-
mamına yakınının TAT konusunu daha fazla öğren-
neğin; ağrı ile ilgili konuda öğrencilere ağrıyı
mek istedikleri ortaya çıkmıştır.18,19 Benzer
azaltmak ve hastayı rahatlatmak için aromaterapik
çalışmalar Tayvan, Kore ve İngiltere’de de
yağ karışımının nasıl hazırlanacağı öğretilebilir.3
yapılmıştır.20-24 Bütün bu çalışmalar, hemşirelerin
TAT’a karşı tutumlarının olumlu olduğunu, fakat Aromaterapinin hemşirelik uygulamalarındaki
bilgilerinin yetersiz olduğunu göstermiştir. Mahan önemli eksiklerinden biri de; bu alandaki bilimsel
tarafından yapılan çalışmada, hemşirelerin özel araştırmaların genellikle ampirik düzeyde kalmış,
TAT uygulamalarından aromaterapi, reiki, terapö- kanıt düzeyi yüksek çalışmalar haline dönüşeme-
tik dokunma, “qi-gong” ve diyet desteği seçenek- miş olmasıdır. Aromaterapinin hemşirelik uygula-
leri arasında en çok doğru yanıt verdikleri seçenek malarında kullanımı ile ilgili yapılan bir literatür
%87 oranıyla aromaterapi olmuştur.25 incelemesinde, farklı çalışma desenleri olan 165
Hemşireler aromaterapi hakkındaki bilgilerini çalışma gözden geçirilmiştir. Sonuçta, yapılan çal-
kurs ve sertifika programları yoluyla artırabilmek- ışmaların çoğunun kanıt düzeylerinin düşük ol-
tedir. ABD’de eğitimler ve uygulamalar yoluyla duğu ve hemşirelikte aromaterapi çalışmalarının
aromaterapiyi öğrenen sağlık çalışanları, aromate- daha nitelikli hale getirilmesi gerektiği vurgu-
rapiyi giderek daha fazla tavsiye etmektedir. lanmıştır.26
ABD’de hemşireler için sertifika programları bu-
lunmaktadır.3 Ülkemizde de aromaterapi ile ilgili SONUÇ
çeşitli düzeylerde kısa süreli kurs programları (Zey- Son yıllarda modern tıpta hızla kaydedilen ilerle-
tinburnu Tıbbi Bitkiler Bahçesi/İstanbul, Masaj ve melere rağmen, hasta bakımındaki en önemli kav-
Doğal Terapiler Derneği/Antalya gibi) düzenlen- ram olan bütüncül yaklaşıma modern tıbbın yeterli
mektedir. derecede yanıt veremediğini görmekteyiz. Her bi-
Ancak aromaterapi kursu sertifikası sahibi reyin eşsiz olduğunu, gereksinimlerinin birbirin-
olmak, hemşirelerin topikal bir ajanı tavsiye ya da den farklı olabileceğini gözetmekten uzak olan
reçete edemediği bazı ülkelerde hemşirelik uygu- modern tıbbın bu alandaki açığı, ancak bütüncül
lamasıyla çelişmektedir.8 Türkiye’de de hemşireler bir hemşirelik bakımıyla kapatılabilir. Modern tıp
topikal bir ajanı reçete edememektedir. Ancak yöntemlerinin karşılayamadığı bakım gereksinim-
lerinin, kanıta dayalı bilgiler ışığında ve hemşireler kuruluşları desteklemektedir. Ülkemizde de des-
tarafından uygulanan TAT yöntemleri ile destek- tekleyici tedavi yaklaşımlarının bilimsel düzeyde
lenmesi gerekmektedir. Batıda tıp otoriteleri artık ele alınması ve böylece halk sağlığını tehdit eden
TAT uygulamalarına gereken önemi vermekte, ko- bilimsel olmayan TAT etkinliklerinin kontrol alt-
nuyu bilimsel platforma taşımak üzere kurum ve ına alınması gerekmektedir.
KAYNAKLAR
1. Buckle J. Evidence-Based Aromatherapy in 10. [Introduction to buying and using essential 19. Holroyd E, Zhang AL, Suen LK, Xue CC. Be-
Nursing Practice. Clinical Aromatherapy. 2nd oils]. Dodt CK, ed. Çeviren: Dülger A. Doğal liefs and attitudes towards complementary
ed. New York: Churchill Livingstone; 2003. Yöntemlerle Elde Edilen Esans Yağları. 1. medicine among registered nurses in Hong
p.10-33, 116-32. Baskı. İstanbul: Platform Yayınları; 2002. p. Kong. Int J Nurs Stud 2008;45(11):1660-6.
10-24. 20. Chu F, Wallis M. Taiwanese nurses’ attitudes
2. Buckle J. Aromatherapy in the Context of
Nursing, The Nature of Aromatherapy. Clini- 11. Dunning T. Applying a quality use of medi- toward and use of complementary and alter-
cal Aromatherapy in Nursing. 1st ed. London: cines framework to using essential oils in nurs- native medicine in nursing practice: a cross-
Arnold Publisher; 1997. p.2-48. ing practice. Complement Ther Clin Pract sectional survey. Int J Nurs Stud 2007;
2005;11(3):172-81. 44(8):1371-8.
3. Smith MC, Kyle L. Holistic foundations of aro-
matherapy for nursing. Holist Nurs Pract 12. Kyle L, Temmen M. Nursing assessment the- 21. Fearon J. Complementary therapies: knowl-
2008;22(1):3-9. ory applied to clinical aromatherapy. Sentsi- edge and attitudes of health professionals.
tivity 1998;8(3):12-3. Paediatr Nurs 2003;15(6):31-5.
4. Biçen C, Erdem E, Kaya C, Karataş A, Elver
Ö, Akpolat T. [Herbal product use in patients 13. Buckle J. The role of aromatherapy in nursing 22. Yom YH, Lee KE. A comparison of the knowl-
with chronic kidney disease]. Turk Neph Dial care. Nurs Clin North Am 2001;36(1):57-72. edge of, experience with, and attitudes toward
14. Çetinkaya B, Başbakkal Z. The effectiveness complementary and alternative medicine be-
Transpl 2012;21(2):136-40.
of aromatherapy massage using lavender oil tween nurses and patients in Korea. J Clin
5. Price S, Price L. How essential oils enter the Nurs 2008;17(19):2565-72.
as a treatment for infantile colic. Int J Nurs
body. Aromatherapy for Health Professionals.
Pract 2012;18(2):164-9. 23. Rojas-Cooley M, Grant, M. Complementary
2nd ed. New York: Churchill Livingstone; 1995.
15. Arslan S, Özer N. [Complementary treatments and alternative medicine: oncology nurses’
p.7,8,41, 81-91.
for the sensory ınput problems of ıntensive knowledge and attitudes. Oncol Nurs Forum
6. Özata N. [Phytoterapy and Aromatherapy]. Fi- 2009;36(2):217-24.
care patients]. Anadolu Hemşirelik ve Sağlık
toterapi ve Aromaterapi. 1. Baskı. İstanbul: Bilimleri Dergisi 2010;13(2):68-75. 24. Tracy M, Lindquist R, Savik K, Watanuki S,
Doğan Kitap; 2009. p.13-5, 117-9.
16. Gül A. [Intensive care unit and complementary Sendelbach S, Kreitzer M, et al. Use of com-
7. Zeybek U, Haksel M. [History of phytoterapy]. therapies]. Yoğun Bakım Hemşireliği Dergisi plementary and alternative therapies: a na-
Türkiye’de ve Dünyada Önemli Tıbbi Bitkiler 2010;14(1):31-6. tional survey of critical care nurses. Am J Crit
ve Kullanımları. 1. Baskı. İzmir: Meta Basım Care 2005;14(5):404-14.
17. Gül A, Eti Aslan F. [Evidence based approach
Matbaacılık; 2010. p.26-36. 25. Mahan TT, Mao CL, Brinkley KB. Comple-
to pain control; massage and aromatherapy:
8. Başaran A. Natural aromatherapy: herbs& review]. Turkiye Klinikleri J Nurs 2012;4(1):30- mentary and alternative medicine: nurses’ at-
essences. Turkiye Klinikleri J Med Sci 6. titudes and knowledge. Pain Manag Nurs
2009;29(5 Suppl 1):S 86-94. 2011. (doi:10.1016/j.pmn.2011.06.001).
18. DeKeyser FG, Bar Cohen B, Wagner N.
9. Steflitsch W, Steflitsch M. Clinical aromather- Knowledge levels and attitudes of staff nurses 26. Maddocks-Jennings W, Wilkinson JM. Aro-
apy. Journal of Men’s Health 2008;5(1):74-85. in Israel toward complementary and alterna- matherapy practice in nursing: literature re-
tive medicine. J Adv Nurs 2001;36(1):41-8. view. J Adv Nurs 2004;48(1):93-103.