Ut - 1 PDF

igindekiler m Genel terimler Salim 1 Omek ve tammlar 2 Salinim Hareketinin Tammlanmest L.L.2.1. Yer degistirme: 1.2.1.2 Genlik 1.1.2.3 Periyot (Salimm periyodu): 1.1.2.4, Frekans : 1.1.2.5. Faz 1.1.2.6. Faz farki 1.2.7, Soniimlenmeyen ve soniimlenen salummlar: 12. Dalgalar: . Dalga Olayi: . Elastik dalgalar . Dalgalari tammlayan unsurlar Dalga boyu Dalga cephesi Dalga hia Boliim ses dalgalarmmn yayilmasi Ses Dalgalannin Siniflandirslmast Ses alts (Infrasound): . Akustik (Duyurulabilir ses) . Ses dtesi (Ultrasound): alga tiirleri . Boyuna dalgalar (basing dalgalart). . Enine dalgalar (kesme dalgalar) Ses hizlannin karsilastimlmast Uygulamada kullanilabilecek dalga boylannin hesaplanmast Dik Gelis Ses basincr: Akustik empedans: Ara yilzeyler: |. Yansuma ve iletim fakt6rleri: Stirekli ve darbeli dalgalar Ultrasonik muayene cihazinin semasi, isleyigi ve yiiksek frekansh ses dalgalarmin iiretilmesi Teghizat . Ultrasonik muayene cihazimin blok devre diyagramn, Darbe treteci Verici Calisma modu anahtart Alict yikselticisi (dikey sapma) 1S. Yatay sapma (tarama) 3.1.1.5.1. Paralel kayditma . Zaman ekseni kalibrasyonu (tarama gerilimi treteci) 3.11.53. Gordintd ekrami (Katot igimt tpi) 3.1.2. Osiloskobun galisma prensibi. 3.2. Ultrasonik ses dalgalarinin tretimi 3.2.1, Magnetostrktif etki. 1 1 1 1 TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/2003 BeeVIViVVsnUTe se eww NNN NONNHHG perrses BOREREERGGSOSSigindekiler 3.2.2. Piezoelektrik etki 3.2.2.1. Kristal malzemeler 3.2.2.2. Kristal boyutlant 4, Ultrasonik muayene yéntemleri 4.1. egitim teknigi, dikey gelig 4.1.1, Temel Prensip: 4.1.2. Gegitim yénteminin dezavantajlari: 4.2. Darbe-yanki yontemi, dikey gelis: 4.2.1, Temel prensipler: 42.2, Yank dizisi: 4.2.3. Darbe yanki y6nteminin karakteristik 6zellikleri: 43. Dik gelig igin mesafe kalibrasyonu 43.1, Ekran ve muayene cihazinin dnemli fonksiyonlart: 43.1.1. Cakig yanktst 4.3.1.2. Yankt griiatileri 43.2. Kazang ayart 43.3. Paralel gértintii kaydirmasi. 43.4. Zaman ekseri kontrolti 43.5. Mesafe kalibrasyonu igin talimatlar, 5. Ses alam ve prop semast 3.1, Sesalant 5.1.1 Girigim (interference) Proplarn yapist Normal prop Zaman ekseni arahg ve kalibrasyon mesafesinin segimi Genel Mesafe kalibrasyonunda olast hatalar Okuma dogralugu. Yatay eksende dogrusalliktan sapma. ‘Yankt yiksekligi ayan. ‘Uygun zaman ekseni araliginin segimi Kalibrasyon mesafeleri Logaritmik skala ve ses zayiflamast ‘sid saytlar Logaritmik élgek ‘Ses basinct Ses basineiin azalmasi . Ses basineinin azalma nedenleri: Normal propla ses zayrflama katsayrsinin digiimit Boliim et kalmhgt Sletimit Olgiim yéntemleri Basit uzunluk Slgtimit Paralel kaydirma kullanarak dlgiim. . Yanks dizisi metodu. Cift kristalli prob, TR probu, (veriei/alici prob) Uygulamalar. Prop kesiti. ‘Tasaruma dayali etkenler. Duyarlilik araligt TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Utrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 st 15 15 16 17 17 v7 18 18, 18, a 24 22 22 22 22 23 23 24 24 28 28 28 29 29 32 32 32 32 32 33 33 33 38 38 38 38 41 43 43 43 43 45 45 45 45 46 468.2.3.2. 8.2.3. 8.2.4, 83 8.3.1. 8.3.2, % 9.1 9.2. 9.2.1. 9.2.2. 92.3 9.3, 10. 10.1. 10.2. 10. 10.4. ud. ll. Te lL igindekiler Yanks sekilleri Ses yolu hatalart TR proplarla mesafe kalibrasyonu igin izlenecek yol: ‘Yank yiksekligi ve konumunu etkileyen faktdrler Muayene yiizeyi. Kargt ytizey. Boliim duyarhiik ayart ‘Yanks yuksekligi Referans yansitictlar ‘Arka duvar. ‘Yandan delinmi delikler.(¥AD) Disk sekilli yansttic: (DSY). Duyatliik ayant ve yankt yliksekliklerinin kargtlagtirilmasi Béliim tarama yontemleri Yan deger metodu Ses alam ve diger etkiler ‘Yéntemi uygularken izlenmesi gereken adimler ‘Yonternin Uygulanabilitlik Kisitlamas: Boliim bir metal levhamin muayenesi Bir metal levhada bulunan hata tirleri Tipik ekran goriintileri 1 Hatasiz bir levha, 11.2.2 Laminasyon (Katmer) 23 113 1131. 113.2 114, 12. 12.1 12.2. 12.2.1. 12.2.2, 123 13. 13.1 13.11 13.1.2, 13.2. 13.2.1 13.2.2 13.3. 13.3.1 13.3.2, 13.4. 134.1 13.4.2. Enine dalgalar ile elde edilen yanktlar Test teknikleri Ince metal levhalar igin test teknigit Otomatik citazlar Demir ve Celik Teselliim Kurallanina gére siniflandirma,SEL 072 Boliim gelik dit malzemelerin muayenesi Ses hi21 Slgamit Gelik isi malzemeler igin mesafe kalibrasyonu: Test edilecek malzemeden yapiimus bir kalibrasyon blogu kullanilmas Ses hizinmn, yanki konumu tizerindeki etkisi Gelike gére kalibre edilmis bir cihaz ile, gelik dist malzemelerin et Kalintiginin dled Béliim muayene sisteminin dzellikleri ve bunun test sonuglart tizerindeki etkileri Hatanin korumu tizerindeki etkisi Zaman ekseninin dogrusalli. Dogrusalligin kontrol. Ayirt etme gi ‘Yanks genisligi. Grkas (baslangig) yankist genisligi. Cihaz ézelliklerinin yanka yiksekligine etkisi Yiikselticinin dogrusallig Yitkseltici esik seviyesi (basturma). Probun musyene kosullarina etkisi Kristal malzemesi. ‘Nominal frekans. TSE Tahribatsiz Muayene Laboratavart Ultrasontk Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 St 46 46 47 49 49 49 50 50 50 50 50 51 51 53 33 53 54 54 55 55 55 55 55 56 37 37 ST 38 61 6L 62 62 62 66 66 66 66 66 66 67 67 69 69 69 69 69 70igindekiler 13.4.3. Kristal gapt. 13.4.4. Test frekanst. 13.4.5. Sdnfimleme ve koruyucu kuhf, 14, Béliim normal propla muayene 14.1. Cihazin ayarlanmast 14.1.1, Zaman ekseni araligunin tayini ve diger teghizat. 14.1.2. Mesafe kalibrasyonunun kontrolii 14.1.3. Basit duyarlik kalibrasyonu. 14.2. Hata konumunun tanimlanmast 14.2.1, Hatanin derinligi 14.2.2 Muayene patgast tizerinde probun konumu. 14.3, Form yankilarinin yorumlanmast 14.4. Yank yksekliginden yararlanarak hata taramast 14.5. Test talimatlarina gore degerlendirme ve test raporu 15. Béliim agih gelis prensipleri 15.1, Ara yiizeyler ve yiizey normalleri 15.2. Ara yilzeylerdeki fiziksel olaylar 15.2.1. Kirilma, 15.2.2. Yansima. 15.2.3. Mod Déniigimtt 15.3. Ozet 16. Biliim mod déniisiimi ve yansima_kanunlarmn uygulamast 16.1. Egik gelis 16.2. Genel durum 16.3. Kritik agi : - Boyuna dalgalarn tam yansimast igin gerekli kritik ag Enine dalgalarda kritik agi. . Yiizey dalgalarmin olusumu, Gelig agist Gelik iginde, yansimadaki tam mod déntisiimi. Celik digi pargalarda agi hesaplamalan: Boyuna dalgalarin tam yansimast igin kogullar. Boliim kasm mod déntisiimit Ses dalgalarmm ara ylzeye hemen hemen paralel dogrultuda gelmesi durumu (yan duvar etkisi) 17.1.1. lkineil yankilarin ekrandaki konumlarnn hesaplanmast 17.1.2. Celik test parcalarinda ikineil yankilanin ekrandaki konumlarinin hesaplanmast 17.2, Yuvarlak malzemelerde, normal propla radyal yonde tarama 17.2.1, lave yankalar. 17.2.2. Yuvarlak malzemelerin muayenesi. 18. Béliimagih proplar 18.1. Girls 18.2, Agili proplanin yapist ve islevi 18.2.1 Geciktirme takozwtest malzemesi ara ytizeyindeki davrams1: 18.2.2. Celik igin kullanilan prop agilan. 18.3. Agili probun ses alam: 18.4, Propla ilgili verilerin tespiti 18.4.1. Prop indeksinin (ses ikts noktasinin) konumu. TSE Takribatsiz: Muajene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye J Ders Nottart Rev :01 / 2003 SE 70 70 70 0 n n n 12 2 R 2B B B B 5 5 5 15 76 7 18 79 19 79 80. 80 80 81 81 82 83 33 84 84 84 86 87 87 88 89 39 90 90 90 91 2Igindekiler 18.4.2. Gelig agast (prop agus). 18.5. Prop indeksi ve gelig acisimmn (prop acisinin) kontrol. 19. Béliim ses dalgalarinin agih gelisinde prensipler ve ayrmtilar 19.1, Paralel yiizeylerde yansima 19.2. Késelerde yansima (K8se etkisi) 19.3. Ses dalgalarmun acilt gelisinde karakteristik. boyutlar 19.3.1. Tam sekme ses mesafesi Sp. 19.3.2. Sekme izdiigm mesafesi ap. 20. Baliim agyyla gelen ses dalgalarmda mesafe Kalibrasyonu 20.1. Test kogullaninin segimi 20.2. Zaman ekseninin (kalibrasyon arahgimn) segimi 20.3. Agili proplarla kalibrasyon 20.3.1. Yarim disk kullanarak kalibrasyon, 20.3.2. Kesikli yarum disk ile kalibrasyon. 20.3.3. K1 blogu kullanarak kalibrasyon. 20.3.4. K2 blog ile kalibrasyon. 20.4. 60° agil propla mesafe kalibrasyonu 20.5, 60° agil propla hata konumlandirma 21. Béliim agikt prop kullanarak yansitier konumun tespiti 21.1. Hata tegen 21.2. Hata tiggeninin boyutlan: 21.2.1, Bilinen boyutlar; 21.2.2. Bilinmeyen boyutlar (Hata konumunu tespit igin gereken boyutlar): 21.3, Bilinmeyen boyutlarm hesaplanmas: 21.3.1. ladilstim mesafesinin (a) hesaplanmas, 21.3.2. b’nin tespiti 21.3.3. Derinligin (1) tespiti. 21.3.4, Ylizeye yakin yanstticmm konumu. 22. Boliim lusaltums izdiisiim = mesafesi (kim) kullanarak mesafe kalibrasyonu 22.1, Yansitict konumunun tespiti. Zaman ekseri araligunt tayin etmekte kullanilan kural: Kalibrasyon . izdiistim mesafesi (a) kullamilarak yaptlan on kalibrasyon: On kalibrasyon yapmadan gergeklestirilen kalibrasyon. Kenarlarda kalibrasyon. ‘Mesate Kalibrasyonn. x ve a degerlerinin kenar yankilanim Kullanarak tespiti. Boliim form yankalari Form ve hata yanktlarmn farks Geli acist . Dik gelen dalgalar. . Agilt gelen ses dalgalan. Béliim agih proplarda duyarbhk kalibrasyonu Referans yansiticilar . Yandan delinmig delikler. . Ark pargast Arka duvar ve disk sekilli yansitict 24.1.4. Oluklar. TSE Taleribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Maayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01 / 2003 sf 92 93 94 94 94 96 96 97 99 99 99 99 101 101 101 103 104 104 105 105 105 105 105 106 106 106 106 107 109 109 109 109 109 110 110 110 ul 113 3 113 113 11S 117 7 47 417 17 118igindekiler 24.1.5, Dikey delikler. 24.2. Duyarlilik kalibrasyonu. 243. -Cihaz kalibrasyonunun kontroltt 25. Béllim standartlar ve teknik kuralar 25.1. Genel 25.2. Ultrasonik muayene ile ilgili standartlar 25.3, Muayene paryasina ézgtt kurallar (spesifikesyonlar) 25.4, Standartlann ve Teknik Kurallarin Kullanmt 26. Boliim muayene raporlart 26.1. Onbilgiler 26.2. Genel Béliim 26.3. Muayene talimatlan 263.1 Koordinat sistemleri. 26.3.2 Muayene teknikleri ve tarama dogrultulan, ‘ 26.3.3 Kayita iliskin aynintilar. 26.4. Muayenenin yapthsi. 26.4.1, Muayene hazirhga. 26.4.2. Yansiticilarin kaydi, konumlart ve tanmlanmast, 26.4.2.1, Boyuna koordinatlar l,l ve yan deger uzunlugu ve yart deger uzunlugu 26.4.2.2. Enine koordinat “q” 26.4.2.3, Derinlik koordinati “t” Boliim K1 ve K2 bloklanyla ilgili uygulamalar Genel Kalibrasyon bloklanyla ilgili uygulamalar En nemli boyutlar. Mesafe kalibrasyomu, Duyarhhik ayars. Béliim agilt proplar ve kaynek dikislerinin muayenesine iliskin uygulama émekleri 28.1. Millerin ve civatalarin agih prop kullanilarak muayenesi. 28.2. Borularin muayenesinde agilt proplarn kullamm Kaynak dikislerinde bulunan hatalar Boyuna hatalanin tespiti Enine hatalacin tespiti K6k hatalarian konumlart ve tanmlanmas. Bélim referans egrileri Referans egtilerinin gizilmesi Yankt yiksekliginin tarifi 1. Kaytt seviyesi. 29.2.2. Duyarlihik kalibrasyonu. ‘TSE Tahribatsrz Muaysne Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 / 2008 St 118 118 119 124 124 121 122 122 124 124 124 124 124 125 125 125 125 125 126 126 126 127 127 127 127 128 128 129 129 130 BL BL 132 133 134 134 134 134 1351. Genel terimler 1.1 Sahnim 1.1.4 Ornek ve tanmlar Sahinim hareketine 6mek olarak, dalgal: bir su ylizeyinde, asagi yukart hareket eden bir mantar pargast ya da bir hoparlor zarmin hareketleri ve bir duvar saati sarkacun diizeniiileri-geri harcketi verilebilir. Bu tip salinim hareketleri_ periyodik bir olaydir, yani dtizenli bir zaman aralign iginde kendini tekrarlar. Sekil 1.'de Sek olarak yaylt sarkacm salinumt gésterilmektedir. Basit sarmal bir yaya asih bir kiile, durma Konumundan agai dogru gekilir ve sonra burakthirsa sarkag denge konumu (sifir konumu) yani, hareket ettirilmeden dnce durdugu konumu etrafinda esit zaman arahiklan ile tekrarlanan bir harekete baslar. Bu periyodik hareket, salimm yapmakta olan pargaya bir kalem tutturuldugunda diyagram geklinde gisterilebilir. Sahnum hareketine dik yénde sabit huzla hareket eden bir kagut serit fizerine harmonik salimmlarm zamanla hareketini gésteren sintisodiyal bir egri kaydedileceltir. Seki 11a sarkag saliumurin (sol) ve zamana give gizimls sterimi Seki ta sarkag slanumunin (so) ve zasnana gore giilmig ister Sekil 11.4 Aq fi fark salinumun Ogi TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 1/1391.1.2 Salm Hareketinin Tammlanmas) Sahmm hareketini daha ayrintli tammlayabilmek igin agagidaki_ terimler kullanthe, 1.1.2.1. Yer degistirme: Yer degistirme, zaman iginde, titresmekte olan bir pargamin denge konumundan herhangi bir noktaya yaptugt yer degisimidir. 1.1.2.2. Genlik (A): Bir salimumda titresen pargacigin denge konumuna gore alt ve Uste dogru her iki yonde ulastigs en biiyik yer degistirmedir. 1.1.2.3 Periyot (I) (Salm periyodu): Periyot, bir tam salimm devrinin tamamlanmasi igin gegen ditzenli zaman araligidir. 1.1.2.4, Frekans (): Frekans, saniyedeki salimm sayisidur Frekansin birimi Hertadir (Hz =1/s) 1 Hertz (Hz) Saniyede 1 salumim 1 Kilohertz: (KHz)= 1,000 Hz (Saniyede 1.000 kez salunim) 1 Megahertz, (MHz)= 1.000.000 Hz (Saniyede 1.000.000 kez salinum) Frekans (£) ve periyot (I) arasinda asagidakt ilisli vardir, f=uT (ua) Ormek : Titresmekte olan bir tel, frekansi f=440 Hz olan bir ses tiretmektedir. Tek bir salintmin periyodu gu sekilde hesaplanabilir. THVE /440 Hz. veya T= 0.00227 s T=2.27.107s veya T=2.27ms Problem 1.1: Frekenst 9 MHz’lik salimmin periyodu nedir ? 11.2.5. Faz Faz @ Salinumia herhangi bir andaki yer degistirme konumudur, Faz, farkh iki salmimin kergilastunimasi sirasinda énem kazanir. [ki selomm arasindaki faz ‘ark Ap olarak adlandinr. TSE Tahribatstz Muayene Lasoratuvart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/ 2003 Sf: 2/1391.1.2.6. Faz fark Faz fark Ag: iki ayrt salnamin aynt sahmm durumuna sahip iki nokta arasindaki zaman farkadir, © Sekil 1.2. 1.1.2.7. Séniimlenmeyen ve sOniimlenen salmunlar: Séniimlenmeyen salinmlar gézlem siiresince sabit genlik _gésterirler. Soniimlenme esnasinda enerji sogurulur ve bu durum genlikte dismeye yol agar. tnegin, mekanik bir salumm_stirtunmeyle séntimlendirilebilix. Ultrasonik muayenede genelde kisa dalga darbeleri Kullantldigindan tretilen ses darbelerinin séniimlenmesi gercklidir. Séniimlenmeyen salimmlar: Genlik sabit (en tist) Hizla s6niimlenen salimmlar: $iddetli genlik ditstist. (en alt) Sekil 1.3. Séntimlenmeyen ve TSE Tahribatsts Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rey :01/ 2003 Sf: 3/139TSE Tahribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 / 2003 1.2. Dalgalar: ‘Su yilzeyinde ylizmekte olan bir mantar pargasi, suya dikine atilan bir tas neticesinde suda olusan dairesel dalgalarla sirtiklenip g6tiirtilemez. Mantar pargasinin hareketi sadece su molekiillerinin asagi-yukart hareketini gosterir. Bu dmek tim dalgalarm ortak bir 6zelligini ifade etmektedir. Dalgalann. yayilmasinda kiitle degil enerji aktarum our. 1.2.1. Dalga Olayi: Mekanik dalgalar sadece belirli ortamlarda yayilabilir. Eger enesji aktarm, clastik olarak baglantili molektillerin titresimi sonucunda oluguyorsa, bu dalgatara elastik dalgalar denir. Ses dalgalari, madde iginde titregen atomlarin veya molekillerin elastik temasi ile olusan bu tipten dalgalar oldugundan boslukta ilerleyemezler. Stvilarin yizeyindeki dalgalarda (6megin; su dalgalan) , geri dGnme kuvveti elastik de formasyona degil de yer gekimine bagh oldugundan, bu dalgalar yer gekimi dalgalan olarak anihirlar. Elektromanyetik dalgalar (X-1gmlart 1gik ya da radyo dalgalart) vakum dahil her ortamda yaytlabilirler. 1.2.2, Elastik dalgalar Baglant yok Tamamen rijit baglants boyunca yayilmast Sekil 1.4 : Salimmlann yayslmasi Sarkaglar arasinda hig bir baglant: yoksa ya da baglanti rijitse dalga yayitmast ‘olmaz. Belirli bir zaman fark ile sarkagtan sarkaca enerji transferine olanak saglanabilmesinin énkosulu, sarkag sistemleri arasinda elastik bir baglantimn bulunmasidir, Her bir sarkacin kiitlesinin hareketi, bu islem sitresince denge konumu etrafindaki salmmlanyla sinirhdw. Bu hareket, dalga tepeleri ve dalga cukurlarma sahip ve zamana baglt olarak bir mesafe ekseni boyunca degisen bir dalga olusturur. Sf 411391 Dalgalari tanmmlayan unsurlar 1,2.3.1.Dalga boya —— yayiima yoni Dalga boyu, aynt salinim, duramuna sahip ardisik (birbirini Dalge Boyar izleyen) iki nokta arasindaki Sekil 1.5a: Dalga yayilmast strasinda vuzakhiktir, zamana baght olarak molekttl kKonumlan Sekil 1.5a’da gésterildigi gibi dalga boyu, ardigik iki dalga tepesi arasindaki uzakliktir. Ultrasonik muayenede dalga boylari (mm) olarak verilir. 1234667 0 9 twrmizis isis 1.2.3.2. Dalga cephesi Dalga cephesi yayilmakta olan ve tim noktalari ayn salinim durumuna sahip olan dalga dizisinin 6n cephesidir foe Z a ere a} cement 1.2.3.3. Dalga hizs (¢) Dalga hizi, dalga cephesinin ilerlemekte oldugu hizdir. Bu, dalganmn i¢inde yayildigi ortamin yogunluguna ve dzelliklerine baglidir, bu ylzden bir maizeme sabitidir. Ultrasonik muayenede dalga huzlan: m/s olarak verilir. ‘Asagidaki ifade hang! tirden olursa olsun tiim dalgalar igin gegerlidir. deoif (1.2) TSE Tatertbatstz Muayene Lasoratuvart Ultrasontk Muayene Sevive I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 5/139PROBLEML Problem 1.1 : Dalga boyunun hesaplanmast Bir diyapazon, frekansi f=440 Hz olan bir ses yaymaktadir. Dalganm havadaki hizt ¢ = 333 mv/s’dir. Diyapazonéan yaytlan sesin havadaki dalga boyu nedir? H hen fe aue He — den yo Salining = Seshizt & cee Cait eee ne dve civstvlin te %n ~ Ee om Ketediles Al = fn Asalwne ie 333009 freee = Joo0k, 4s» Aves Salim = GD rare st dorone He tenldlsetonwn, LEIS) 38ST my a G79 Salim, me = 33309%), = 8 Problem 1.2 Dalga hizinin hesaplanmast = 3880074, = FF %, Suya daldmilms ve periyodik olarak asagi-yukan hareket eden bir parga su ° ylzeyinde frekansi £6 Hz olan bir dalga olusturmaktadir. Tki ardisik dalga ‘epesi arasindeki mesafe 50 mm’dir. Dalga bizi nedir ? TSE Tahribatsrz Muayene Latoratuvart Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Notiant Rev :01/2003 Sf: 6/139BOLUM 2 SES DALGALARININ YAYILMAST 2.1. Ses Dalgalarmm Sumiflandiriimast Frekanslarma gére ses dalgalarimin simiflandinlmast Ses dalgalar mekanik ve elastik dalgalardir. Bunlar frekanslarina gdre asafadaki gibi smaflandinitrlar, 2,1.1,Ses alts (Infrasound): £<20 Hz, ik frekanslardaki ses dalgalar insan kulag ile algilanamaz. Smegin ; deprem dalgalan, bina salimmlan, 2.1.2. Akustik (Duyurulabilir ses) : 20 Hz Cr 1) E.- Bey Paola Formtil listelerinde gesitli malzemeler igin ses hizlant verilmektedir. C, Ent 2.4, Uygulamada kullanulabilecek dalga boylarmin hesaplanmast Ultrasonik muayenede kullanilacak dalga tipine baghi olarak ses hizlari ve frekanslar genellikle bilinir ve belirli uygulamalarda énemli olan dalga boyuitun bilinmesidir, Omek : Alasimsiz bir gelikte, frekanst f= 2 MHz olan boyuna bir dalganin dalga boyunun hesaplanmasi : Zz ‘e bowie — —7 exit elton Cis: =5920 m/sn Cit 1000 m = 10° mm ve | MHz = 10° 1/s 2. = (5.92.10°)(mmls) / (2.10°)(1/s) = 96 rom io = 2.96 mn 2.= Cy (Kms) / f (mHz) =... mm olarak bulunur. =p 9,92? f “2g 2,% mam veya Problem 2.1 : Celikte boyuna dalgalar Gelik malzemelerin testinde en sik kullanulan frekanslara kargilik gelen enine ve boyuna dalga boylarim hesaplayimiz? (MHz) 4, (mm) (L:Boyuna), 12, (mm) (T:Enine) : tHE de 592/4= 6,42 rane Ags BP = $25 mmm 2 dye 59t/2 = 2,9b mm Ag 82H tAES fee Ars 5,7%/¥= 448m | Ape By = oom 6 A= GIA b HS Pd A = 4,25/b 20,540 TSE Tabribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 10/139Problem 2.2 Yagda ve aliiminyumda boyuna dalgalar ‘Yai ve alliminyumda boyuna dalgalarin dalga boylarinn hesaplanmast Asagidaki durumlar igin dalga boylartnedie? Cyys 24° im cab = S300 fn (MHz) [___® (mm) (Yas) i, (mm) (Aliiminyum) — 2 Let /a 2 bbnm| At gle 63/22 318m 4 Apa 44/4 = O43 mm) Anes 63/4 24 bom 2.5. Dik Gelis 2.5.1. Ses basmer: Ses dalgalannn yayilmasi, disk ve yiiksek basingh bélgelerin ses hiztyla hareketi ile karakterize edilir. Ortamda sesin néifuz ettigi her nokta dalgalt bir basing olusturur. 2.5.2. Akustik empedans: (ir orton ges dalenarne. of biG ireay) Empedans (W) bir ortamin, ses dalgasinin yayilmasma gisterdigi direncin lgiisiidtir. Empedans, yoguntuk p ve dalga hizi C’nin garpima olarak heseplamr. W=p.C (2.2) Karakteristik empedans, ortamun iki 6zelliginin garpimina esit oldugundan, bir malzeme sabitidir. Formill listelerindeki Tablo 1, gesitii ortamlar igin karalceristik empedans degerlerini vermektedir. Bu tabloda verilen degerler karakteristik empedans’n gaz, sivi ve katt —sirasina gére arthgamt g6stermektedir. 2.5.3. Ara yilzeyler: ‘Temas halinde olan, fakat karismayan iki ortam arasinda bir ara yiizey olusur Simr ya da ara yiizey, ortam ézelliklerinin aniden degistigi noktalar olarak taumlannr, 2.5.4. Yansima ve iletim faktirleri: Dediisik karakteristik empedansa sahip iki ortam arasindaki bir ara ylzeye, ses dalgalan dik olarak geldiginde bir kism geri yansita, bir kismu da ikinei ortama geger. ortam 1 cortam 2 Sekil 2.5 : Dalgalarin gelen, yanstyan ve iletilen kistmlant Dalgalarm gelen ve yansiyan, ya da gelen ve iletilen kasimlart arasindaki iligkiler, karakteristik empedanslardaki farka baghdir ve yansima ve iletim faktérleriyle tanmlamrlar. Eger iki karakteristik empedans arasindaki fark TSE Tohribatsez Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf 11/139bitytkse yansiyan kisim iletilenden biiytik olur. 2.6. _ Siirekli ve darbeli dalgalar Eger ses kaynagi soniimlenmemis bir titresim sistemi ise, bu durumda silrekli dalga tretilir. Titresmek tizere aniden uyarilan sontimlenmis bir sistem, ses darbeleri tiretiz. Ultrasonik muayenede darbeli dalgalar, gogunlukla kullamilan dalga seklidir. ‘ita Youd D> ‘amt YOND D> Sekil 2.6 Stirekli ve darbeli dalgalar 7 TSE Tahribatst: Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 12/139BOLUM 3 ULTRASONIK MUAYENE CIHAZININ SEMASL, ISLEYISI VE ‘YyiKSEK FREKANSLI SES DALGALARININ URETILMESi 3.1. Techizat Muayene techizau ultrasonik muayene cihazt, kablolari ve proplarigerir. 3.1.1. Ultrasonik muayene cihazimin blok devre diyagramt Ultrasonik muayene igin gerelli techizatin bashica birimleri asagidaki blok devre diyagramunda gésterilmistir. Yatay eapes ey aS ‘alse yokeattics 1 1 t t 1 1 t | I 1 J Sekil 3.1 Ultrasonik muayene cihazina blok devre diyagramt 3.1.1.1.Darbe tireteci Darbe treteci gesitli sabit darbe tekrar frekanslarnda ayarlanabilen (50-1000 Hz) kontrol darbeleri tiretir. 3.1.1.2.Veriei Verici, kontrol darbeleri tarafindan yklenerek birkag 100 V mertebesinde, ayarlanabilir genliklere sahip elektrik darbeleri iiretir. Bu elektrik darbeleti_ prop Kablolan ile ultrasonik ses darbelerine ddniistiriildtikleri_probdaki_kristale gonderilirler. 3.1.1.3.ahsma modu anahtart Ultrasonik dalgalann hem verilmesi hem alinmast igin sadece tek Kristal ullamilacaksa galiyma modu anahtari kapatilir. Eger elektriksel ve akustik. olarak izole edilmig 2 ayn sistem verici ve aici olarak kullamlacaksa bu durumda gahsma modu anahtan agibr. TSE Tahribatsia Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 13/1383.1.1.4.Aher yiikselticisi (dikey sapma) Prop tarafindan algilanan ultrasonik dalgalar tekrar elektriksel sinyallore dontigtoraltr ve bu sinyaller, ekranda gériinebilmelerini saglamak amacryla alicida dogrultulup yikseltilirler. Yukseltme (kazang degeri) ve buna bagh olarak yanks yiiksekligi, genellikle 2 dB ya da 20 dB'lik kademelerle ayarlanabilir. Digi genlikli zayif sinyaller bir esik degeri ayarlayarak bastirilabilirler. 3.1.1.5.Yatay sapma (tarama) 3.1.15.1. Paralel kaydirma Bu modil vasitasiyla kontrol darbeleri gli yankisina gore degisen oranlarda geciktirilebilir 3.1.1.5.2._ Zaman ekseni kalibrasyonu (tarama gerilimi tireteci) Kontrol darbeleri bir dogrusal gerilim artisim baslatir. Belirli. bir maksimum degere ulagildiktan sonra gerilim aniden baslangig degerine ditser. Gerilim arugimin degisimi, yani baslangig ve diisils arasindaki stire ayarlanabilir. 3.1,1,5.3._G6riintt ekram (katot isin tipi) Tsitilmis bir katottan yayilan elektronlar bir elektrostatik mercek sisteminden ince bit isin demeti halinde odaklamr. Anot ve katot arasindaki yikksek g kag kV) elektronlan hizlandirir Elektronlar , iki gift plaka (x ve y saptrma plakalari) tarafindan yaratilan bir alan iginden gegerler ve burada saptinhrlar. Fltorrsil ekramin ig yiizeyine geldiklerinde elektronlarin kinetik eneyjilerinin bir kismm 1gija d&nsir ve cekranda bir isik noktast olugur, bu isik noktasinin parlakliga ve netligi ayarianabili. Elektron + Gkatedt, Yen oe Ekran Yims (ring) anct t7 Yow x Sapizrma piakalers Sekil 4.2 : Katot sgint tpt 3.1.2. Osiloskobun galgma prensibi, Saptrma gerilimi freteci (zaman-ekseni treteci) , x saptwma plakalam arasinda gittikee artan bir gerilim saglar. Bu gerilim , elektron demetini sapunr , dolayistyla, isik noktasinin ekran tizerinde yatay olarak soldan saga dogru hareketine neden olur ‘Ani bir gerilim diismesi 1sik noktasmin tekrar ilk konumuna dénmesine yol agar. Y saptrma plakalarinda ise, iletim ve yank darbelerinden gelen sinyaller kisa stireli dikey isin sapmalan yaratirlar. Béylece sik noktasmn baslangig noktasin (paralel kaydirma), hizint (zaman ekseni arahk ayant) ve yanki yiksekligini (kazang ayari) deBistirerek, belli siurlar iginde istenen ekran bélmesi ve skalast segilebilir TSE Tahribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlan Rev :01/2003 Sf: 14/139Bir yanks dizisinde, yanks sinyalleri arasinda yansttici ile test yiizeyi arasindaki ses yoluna bagh olan belli periyodik bir mesafe vard, Igk noktasinn baslama stiresi deBistirildiginde ekrandaki bitin gérlintilerin saga ya da sola. paralel bir sekilde kaymasina neden olar. Yankilarn birbirlerine gére konumlan degismez. Ancak stk noktasinin hizt deBigtirilirse sadece konumlar degismekle kalmaz , ayn zamanda, bu konumlar arasindaki mesafeler de degisir. Igik. noktast darbe frekansiyla Aynt hizda. baslatilir (saniyede $0 darbeden fazla) ve insan gézil tarafindan ince, diizeiin bir ¢izgi olarak algilamr. 3.2. Ultrasonik ses dalgalarinm iiretimi Ulttasonik ses dalgalarinin tiretim yéntemlerinden burada sadece magnetostriktif ve piezoelektrik etkilere deginilecektir. 3.2.1. Magnetostriktif etki Ferromanyetik malzemeler (demir, kobalt, nikel vs.) bir manyetik alan igine sokulduklarnda sekil degistirirler. Dalgelt manyetik alan, muknatisin salimm yapmasina neden olur, manyetik enerjiden mekanik enerjiye tersinir gevrimi, diistk frekansh (40 Hz"e kadar) yiiksek gilli ultrasonik dalgalarnn tretimini miimktin kalar. 3.2.2. Piezoelektrik etki Kristaller ve polarize seramik malzemeler belirli yonlerde basma ya da gekme Kuvvetine maruz kaldiklannda yizeylerinde eksi ya da arti clektriksel_yiklenme olusur, (Piezoclektrik etki:1880°de Curie Kardeslerce bulunmustur). Eger piezo elemanlar deformasyona ugratilrsa iki metalik elektrot arasinda elektriksel bir gerilim fark olugur (Dogrudan piezoelektrik etki) . Tersi olarak da, elektrotlara elektriksel gerilim uygulanirsa eleman belirli yOnlerde boyutlanim degistirir. Bu olay elektrik enerjisinin tersinir olarak mekanik enerjiye gevrimini mimkin falar (Ters piezoelektrik etki) Ters piezoelektrik etki ultrasonik dalgalanm iletilmesinde, dogrudan piezoelektrik etki ise ultrasonik dalgalarin algilanmasinda kullanli, Sebep ‘Zaman Bd Direkt Piezo- Kristal sikisiyor ~~ | Yiizlerde pozitif elektrile etki ck © gerilim Kristal genlesiyor Yiizlerde negatif | | | gerilim Ters Piezo-elektrik | Yitzlerde pozitif ‘Kristal genlesmesi etl gerilim {jm Yiizlerde negatif | 7 Kristal gekmest gerilim {mm Sekil 4.3 Dogrudan ve ters piezoelektrik etki, TSE Tabribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 15/1393.221. Kristal malzemeler Kristaller cottuntukla polarize seramiklerden ve nadiren de dogal kristallerden ‘iretilirler. Seramikler, dogal Kristallerin aksine, sinterleme ile tiretilen gok kristalli malzemelerdir. Sinterleme sonrast bir elektrik alannda sogutmak suretiyle polarizasyon (Karst elektriksel yllklerin ayrilmast) saglanir, Uygun malzemeler arasinda baryum titanat (BaTiO2 ), kursun zirkonat titanat (PBZT) vs. sayilabilir. Seramiklerin avantajt yikksek duyarliklan ve oldukga ucuza imal ediliyor olmalanidir (seri tiretim miimktindir). Dogel kristallerin (quartz, turmalin, Rochelle tuzu vs.) avantajlan ise daha yiksek steakhiklara dayanabilmeleri (quartzn gevrim sicakhgt 570°C) ve asinmalarinmn diisik olmasidir. Fakat bunlarin Uretimi daha pahalidir ve duyarliklari daha diisiktdr. 3.2.2.2. Kristal boyutlart 3.2.2.3. Ultrasonik titresimerin frekansi piezo elementin kristal kalinl:gina (4) baghidir ¢ dae 4 af 4) £> frekans, c= kristal malzemesinde ses hnzt Normal proplar igin yaygin olarak kullanilan gaplar: 14/20 mm. 0. mm (minyatiir prop) TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 16/139BOLUM 4 ULTRASONIK MUAYENE YONTEMLERI 4.1. Gegirim teknigi, dikey gelis 4.1.1, Temel Prensip: Bu teknigin uygulanabilmesi icin muayene pargasinin karsihkh iki yazeyine de ulastlabilir olast gereklidir, Qiinkti biri gonderici digeri alici olarak galigacak 2 prop yiizeyler tizerinden kargi karsiya gelecek sekilde yerlestirilir. Gegitim tekniginde, ses dalgast , test pargast iginden bir verici prop araciligayla gegirilir ve karst yiizeyden bir alici prop ile algilanir. Gegirilen dalgalarm ses basinci alic: prop ile algulanit ve bir Slgiim cihazinin béldmlenmig skalast veya ultrasonik muayene cihazinin osiloskop ckramt izerinde gésterilir Ses yeqnlugs’ elctim cihars oy] Veriei prob Yest parcasi luca prab ; : pe J See dereti Beran Sekil 4.1.1 ; Parga iginde hata yoksa ultrasonik dalgalar verici probdan alie: proba engellenmeksizin ulagirlar. Yankt yiiksekligi % 100 ekrana ayarlanur sae — aa at aL + Sekil 4.1.2 : Verici ve Abit proplar arasinda, malzemede bir hata varsa ses demeti tamamen engellenir ve herhangi bir hata gdriiimez TSE Talibatsiz Muayene Laboratuvant Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/2003 Sf: 17/139t rH r Sekil 4.1.3 : Malzeme iginde ses demetinin bir kismum engelleyen kiigitk yansitiet noktalar varsa , ekranda hatanin tiirdiniin belirlenmesine de olanak saglayan bir yanks goriiniir 4.1.2. Gegirim yénteminin dezavantajlar: Malzeme igindeki hatalar, ses demetinin gegisini engelleme oranlarna gére dolaylt olarak belirlenebilir, Bu, asagidaki dezavantajlant getirir. 4.1.2.1. Sesin verici probdan test pargasina, test pargasindan alici proba aktaniimas sirasinda bir takam kayrplar olusur, Bunlara temas kaysplan denir. Bunun sonucunda, yankilann boyutlarinda meydana gelen degisiklikler bir malzeme hatast yorumlanabilir 4.1.2.2, Muayene esnasinda her iki probun, birbirlerine gore olan konumlarint korumalari gerckir Aksi takdirde, yani , proplardan birinin digerine gére kaymasi durumunda, ekranda yanlis yorumlanabilecek yanlular gorilebilir. 4.1.2.3, Hatanin derinligi, yani test yiizeyinden wzalchgi bu yéntemle dlgilemez. 42, Darbe-yanla yontemi, dikey gelig: 42.1, Temel prensipler: Darbe-yankt yOnteminde (yanki yOntemi de denit) ara ylzeylerden yansiyan darbelerin ses basmc1 élelilir. Bu yOntem tek bir probu hem alter hem verici olarak kullanarak uygulant, Darbenin tretilmesi ve yankisinin alicrya ulagmast arasmdaki zaman araliZi (yani gidis-gelis siiresi), prop ve yansitict yiizey arasindaki wzakhk ile orantilidir. Sekil 4.2.1 bu wzakhgin ekrandaki gOrtinttisiiniin sematik bir gésterimidir. Muayene edilen parcaya, darbenin verildigi an, ekranda skalanin baslangici (0 skala taksimati) olarak igaretlenir, Dalgalar, muayene edilen parganin arka duvan olarak tanimlanan TSE Takribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev 01/2003 Sf- 18/139karsit paralel ylzeyi tarafindan yansitilir ve proba geri d®nerekranda arka duvar yankisi (R) olarak gésterilir. 0 skala taksimat ile arka duvar yankisinin taban noktast arasmdaki mesafe, ultrasonik darbenin gidig-gelis siiresine, yani darbenin probdan yansitic yitzeye gidip geri gelmesi arasinda gecen stireye kargilik gelir. Eger malzemedeki dalga hiz1 bilinirse, gegen stireden propla yansitics nokta arasindaki mesafe hesaplanr. Bu uzakiigi dogrudan, bir skala kullanarak ekrandan okuyabilmek igin ultrasonik ciaz kalibre edilmelidir. Ss eee ere Sekil 4.2.1. Ses demetinin yolu lizerinde herhangi bir hata yoksa Ly isco mumyone ckranda gikiy yankist $ ile bitlikte [Pt Ginezinm Ekrant sadece arka duvar yanlust R goriinecektir. er cihaz dogru kalibre edilmis ise, R ve $ arasmndaki wakhk parganin toplam kalinhgina kargilik gelir, —_—7) Sekil 4.2.2 | 1 Eger ses demeti, ilerleme yéntine dik 4 Konumda bir hataya _garparsa, aa] yansttilacak, bu da gikis yankist (S) ve arka duvar yankist (R) arasinda utcosonikawayene yer alan hataya ait yankinin (U) Seer griilmesine yol agacakur, Hatanmn proba olan uzakligi ekrandaki_yankt pozisyonundan hareketle —_tespit edilebilir. Bu durumda arka duvar yankast hatasiz konumdakine nazaran daha kiigtk olabilecektir i t : tee ultrasonik dalgalarin bir asm geri H I I teens ‘TSE Tahribaisiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 19/139oiesase7 est Sekil 42.3 Eger ses dalgasi, demetin tiimintt geri yansitabilecek biiyaklokte bir hataya rastlarsa, bu durumda arka uvar yankisi tilmlyle yok olur ve geriye sadece hata yanlasinin goriintiisii kali. Sekil 4.2.4: Eger ses demeti birkag hataya birden rastlarsa ve hatalarin birbirlerine olan uzakhiklan, bunlara ait yank genigliklerinden bilytkse, bu durumda hatalardan alnan yankilar ayri ayrt goriilecektir. Sekil 4. Eger genig— bir diizlemsel hata yazeyi meveut ancak demet yoniine egik konumdaysa, bu durumda ses dalgalart proba dik olarak geri yansitilmayacak ve prop tarafindan algilanamayacakur. Bu durumda ekranda ne hata yankist ne de arka duvar yankisi g6riilecektir. ‘TSE Tahribatsiz Muayene Latoratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlant Rev :01/2003 Sf: 20/1394.2.2. Yanko dizisi: Muayene yiizeyine geri gelen ses dalgalarinin bir kasmm prop tarafindan algilanurken, baytk bir kisim geri yansttihr ve tekrar Snceki yolunu izler. Boylece Ro, Ry vs yankilar ekranda diizenli araklarla gériltir. Hatalardan alinan yankt dizisi de (@megin, Up, Us, .. ekranda benzer sekilde gértilebilir. Sekil 4.3 :Yanka dizisi 4.23, Darbe yanla yénteminin karakteristik dzellikleri: Ultrasonik. muayerede darbe yank: yéntemi en gok kullanilan yéntemdir. Ctinkt hatalarin dofrudan g6sterimi nedeniyle bu yOntem, gegirim yéntemine gire daha bilylik avantaj saglar. ¢ Hatalarin parga igindeki yerleri, ekrandaki yank konumundan hareketle ve yeterli bir dogruluk derecesiyle belirlencbilir. © Temas sartlarindaki degisimler, yankinm yiikseKligini etkiler, fakat konumunu etkilemez. © Bu muayene yonteminde maizemenin sadece bir ylizeyi gerektiginden, tek prop kcullanilmast yeterlidir. Bu yéntemi kullanarak hatanin boyutlarm belirlemek, ancak baz1 kosullar altinda, bir dereceye kadar miimkiindir, TSE Taltribaestz Muayene Laboratuvart Ultrasontk Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 21/1394.3. Dik gelis isin mesafe kalibrasyonu 43.1, Ekran ve muayene cihazinm dnemli fonksiyonlart: 43.1.1.Cikis yankist Eger prop cihaza bail: degilse ya da malzemeyle temas etmiyorsa, ekranda sadece gukis yankast gOrilecektir. Bu yanks, en diigk kazang degerlerinde bile %100 ekran yaksekligini agar. Diger yankilardan ayist edilebilmesi igin gikig yanlasinin sag bacag ‘estere digi gibi gizilir. oyrsase7 aso Sekil 4.4 Cukis yankast 4.3.4.2. Yanks gOrtintileri Tobon Noktatart Sekil 4.5: Yanks gordintileri prop muayene pargasina temas ettitildiginde ekranda ilave yankilar gértiniir ve bunlar yanstticinin tirdine gre isimlendirilir. drnegin, hatasiz bir metal levanin arka duvar yanlalan R,R2,R3,... olarak gisterilmistir. Diyagramlarda, yank girtintlleri, sol bacak dikey ve sag bacak hafifge eximli bir efri olarak ve gergek genisliklerinde izilirler. Yatay cksende, sol bacagin yikselmeye basladigt taban noktasi, (T) ile igaretlenir. Taban gizgisi sadece sifir konumundan fark oldugunda belirtilir. TSE Taltribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 22/13943.2. Kazang ayan: Kazang kontrolleri kaba ve ince basamaklarla yanks yiksekliginin degistirilebilmesini Saglar. Bu ayni zamanda yanks genisliklerini de degistirir. In F tool Aiba Sekil 4.6 Kazang degisikligi 4.3.3. Paralel gériinti kaydirmas. Paralel gérdntl kaydirmasim kullanaralc aralanndaki uzakhiklan etkilemeksizin tim yanlalar ayra anda, yatay hat boyunca kaydhrilabilir TT | i eo] ad Ee 0 ert se § 3 0 ko) 1; —4 Seki: 4.7 Paralel gortintt kaydirmasy, T= AT? TSE Tahribarstz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 23/1394.3.4, Zaman ekseni kontrolit. Zaman ekseni kontrolil kullanarak tim yankilar arasindaki yatay uzakhiklar kaba ve ince ayarla basamak basamak degistirilebilir. Bu yapildiginda tim yanki goriintilerinin konumlan degisir. TI LU Hy Lutadald dual L teat te aT2—4 Sekil 4.8 Uzakhk degisimi AT1 = AT2 4.3.5. Mesafe kalibrasyonu igin talimatlar. Ultrasonik muayene cihazinm probu, uygun bir temas srvist (Smegin, yas) kullanarak kalibrasyon bloguna temas ettirilir. Eger tek prop kullantlacaksa, galigma modu anahtan: kapali tutulur ve cihaz tizerindeki her iki prop baglama soketi de aym isleve sahip olur Not: ‘Caligma Modu Anahtart Agik. 7 ___Kapalt eee feet Sembol eens | Mesafe kalibrasyonu tamamlandiktan sonra O'dan 10 skala taksimatina kadar isaretli zaman ckseni araligi Onceden belirlenmig bir mesafeye kargihk gelir. Zaman ekseni araliit qkas yankisim: kullanarak degil, ekran genisliginin 6/10°u kadar aralikir iki yanks gériintist: kullanarak ayarlanmalidir, Zaman ekseni aralygi Sp ve skala taksimatiarina bagh olarak her bir bélimiin toplam uzunluga ne “Sekilde kargihk geldigini gésteren bir skala (eksen) faktorii vardir. =S,/10 —mm/SKT (4.1) Bilinen bir zaman ekseni araligs igin yankt konumu (T) hesaplanabilir. T= Sj(K (SKT) (42) TSE Tahribatsiz Muayene Luboratuvan Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 24/139Benzer gekilde delirli bir zaman ekseni arahga igin yanks konumu (T), belirli bir ses mesafesine kargilik gelir. S=k.T (mm) (43) Ses mesafesi, muayene ylzeyi ve yansitict arasindaki en kisa mesafedir. Ses yolu, muayene yiizeyi ile yansitie: ylizey arasindaki mesafenin iki katt olup, imuayene yiizeyi-yensiticr-muayene ylizeyi mesafesini ifade etmektedir. Ornek: Zaman ekseni aralig (Sp) ses mesafesi cinsinden 0’dan 100 mm’ ye kadar kalibre edilecektir. Celikte boyuna dalgalar kullanslacak, Kalibrasyon mesafesi $; = 25 mm alinacakti. Sp=100 mm, L, St $)=25 mm ‘Yanlalardan sadece iki tanesi kalibrasyon igin kullanilacaktur. Sonuglar bir tablo seklinde verilecektir. K = 100 mm/10 SKT 5/10 SKT K= 10 mmv/SKT 2.5 SKT cgi Yansitici rT Kalibrasyon ‘mm (sK1) yankalart 25 R 25 Evet 50 R 5.0 Hayir 75 Rs 75 Evet 100 Ry 100 Hayir nce paraelkaydmayle, skis yanks yaklaik olarak OSK'naayeHlamt. gay Atalgi WOM ee o 46068 ts te ona 3 : sl Sekil 4.9:Cikis yankismin yerlestirilmesi dan walibre 4m p Daha sonra aralik ayart ile ilk kalibrasyon yankasi (R) istenilen konuma (T x) getiriir. TSE Tahribaisiz Muayene Laboratuvart Ultrasoutk Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/2003 Sf: 25/139Te= 28 SKT Sekil 4.10: On ayar Sekil 4.11 ince ayar Sonra aralik ayan ile mesafe AT = 2.T p olacak sekilde ayarlamr. Bunu takiben paralel kaydirma ile kalibrasyon yanktlan istenilen konumlara getirilir. Sonra ekran diyagram1 sag alt késesine gelis agist, araya virgill, zaman ekseni araligt yazilir ve kalibrasyon yanks konumlari oklar kullanslarak gOsterilir. BS SKT Sekil 4.12 Bkranin tamamlanmis diyagrams ‘TSE Tatribatsrz Muayene Lasoratuvart Ulirasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 26/139Daha sonra S; den fark: bir ses yolu kullanilarak mesafe kalibrasyonu kontrol edilmelidir. s=91 mm T=sk T LO. .1 SKT en = | BUTT leat Mitty 1 7) A t Pl nh Sekil 4.13:Kontrol Eger mesafe kalibrasyonu dogru yapilmigsa yank , hesaplanan konumda goriinmelidir. TSE Tateribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 27/139BOLUM 5 SES ALANI VE PROP SEMASI 54. Ses alam Hoparlorler, sesi her tarafa degil, sadece belli bir yénde tretirler Bunun bir sonucu olarak. ses dalgalarina maruz kalan alandaki bir nokta. degisik ses basincina sahiptir, ‘Aymi sey ses dtesi (ultrasound) igin de gegerlidir. Gyle ki, bir probdaki kristal , bir ultrasonik hoparlér (verici) ya. da bir ultrasonik mikrofon (alici) olarak distintlebilir. Ses alam iginde mesafe ve agya bagli olarak. farkls ses basincina sahip noktalarin nedeni , girisim olayidir Girisim (interference) Aym frekansa sahip iki dalga fst tiste bindiginde ortaya gikan yeni dalga , degisik dalga genligi (amplitude) ve fazlara sahip olacaktur. Bazen bu durum, dalga genliginin iki katuna gikmastna (yapici girisim) ya da dalganin kaybolmasina (yikia girisim) neden olur Gekil 5.1: Yaprer girisim Sekil 5.2: Yakior girigim Grafik gosterimi Prop ¢apt ve yakin alan uzuniugu ve agilma agast degerleri bilinirse ses alan gematik olarak gizilebilir. vet bee Sekil 5.3 Dairesel bir kristalin gelik igindeki ses alant ‘TSE Tahrtbatstc Muayene Laborutuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlari Rev :01/2003 Sf: 28/139D=20mm, A= 3mm, (N=33mm, V.¢aa= 4-30) Demet eksenine g1kis noktasindan agilma acist ile gizilen iki dogra (akustik eksenler) zak alandaki demet smurlarinu belirler. Temas ytizeyinden N uzaklikta bu yilzeye bir ¥ paralel gizilir ve iki demet suusimin bu paralel gizgiyi kestigi yerde en ktigik demet apt (dogal odak, isaretlenir, Kristalin dig kenarlanindan en kgtik demet gapmn sinirlarina gekilen dizgiin dogralar yakin alandaki demet simula gésterir. Asagidaki ifadeyi kullanarak wzak alandaki (s > 3.N) demet gapt yeterli dogrulukla hesaplanabilir. [D] -ous *. S/D (5.6) [D] .2048%2.2.S/D (5.7) Bir diger ifade de asaiidaki gibi bilinen en kilgiik demet gapina dayandiniir. y (D odak] .¢48~ D/4 (58) [D odak] -2908 ~D/2 (5.9) ortam: ‘gelik = 20 dB Denet sunarz ine eee Pe NeL8m ——=} Sckil 5.5: Ses alam :D= 24mm, 4=3 mm Problem 5.1: Ses basinet dagilam Sekil 5.5 dzerinde uzak alanda ilerleme yéintine dik dogrultudaki ses basinct dagalamum giziniz. 5.2. Proplarm yapist 5.2.1 Normal prop ‘Normal proplarda ses dalgalari muayene parcast ytizeyine dik agida gelirler. Normal probun Kesiti sekil 5.6°da sematik olarak gosterilmistir, Muayene sirasinda sesin muayene edilecek pargaya daha iyi iletimini saglamak amacryla prop ile muayene ylizeyi arasinda bir temas stvist kullamlar (Smegin, yag). TSE Taltribaistz Muayene Laboratuvart Uttrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf 291139Giimilg plakalarla (elektrot) kaplanmus Kristal ‘Adaptor bobin, Icistalin elektriksel uyumlulugu igin Koruyucu taban Séniimleme blogu, kristalin mekanik ‘éntimlenmesini saglar (daha kisa darbelerin iretimi igin) Bagilanti soketi Kine Repel aw Sekil 5.6. Normal probun semast $ekil 5.7. Prop Cesitleri Agi Prop ‘soketar perpes kms ORG auabichaye Gift Kristalli (T/R prop) TSE Tahribatsez Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlari Rev :01/2003 Sf: 30/139Problem 5.2 : Ses alani hesaplari Asagidaki denklemleri kullanarak, verilen 4 durumda gelik igin (C L = 5920 m/sn) ses alan: boyutlarint (N} hesaplayiniz ve ses alanlanin giziniz D? N= (62) D=24mm N=49 mm D=10mm N=*4mm D=24mm N=9? mm D=i0mm N=1? mm oe hae Cm se | | ~ a | ' wb TSE Tehributsiz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Sevtye I Ders Notlant Rev :01/2003 Sf: 31/139TSE Tahribatsrz Muayene Lavoratuvart Ultrasontk Muayene Sevive 1 Ders Nottart Rev :01 /2003 BOLUM 6, ZAMAN EKSENi ARALIGI VE KALIBRASYON MESAFESININ SECIMi 6A. Genel Ultrasonik muayene cihaz1, ses darbesinin gidis/gelis stiresini dlger. Ses mesafesini, muayene edilen pargadaki ultrasonik darbelerin gidis/gelis stirelerinden hareketle hesaplamak igin cihaz ses mesafesine gére kalibre edilmelidir. Bunu yapabilmek igin muayene pargasiyla ayn! ses hizina sahip ve boyutlan bilinen bir kalibrasyon(teferans) bloguna ihtiyag vardw. Mesafe kalibrasyonu igin drmegin EN 12223'ye gre kalibrasyon blogu 1 ve EN 27963"e gére kalibrasyon blogu 2 kullantisrlar. (K1 ve K2 diye de bilinirler) 6.2, Mesafe kalibrasyonunda olast hatalar Hata konumlarnin dogru belirlenmesi igin mesafe kalibrasyonunun dogru yapilmast gerekir, Bu nedenle, zaman ekseni seciminde hata etkenlerinin, —mesafe kalibrasyonunu yaparken de kalibrasyon mesafesinin etkileri g6z dniine almmak zorundadir.|Bu hata etkenleri_ekranin mesafe skalasindaki okuma dojrulugundan, ratay_cksendeli dogrusallik sapmasindan ve degisik yank yoksekligi ayarndan ‘kaynaklanmaktadit. 6.2.1. Okuma dogrulugu. Sekil 6.1.*de, tizerinde bir yanks gértilen yatay ekran skalasimin bilyitilmits bir kesiti gordimektedir, Omekte gordldagi gibi, yankinin taban noktasimn 3,5 SKT mi yoksa 3,6 SKT mi oldugunu belirlemek olanak distdir. Bu demektir ki 0.1 SKT’den az olmayan bir okuma hatas: yapilabilir ve bu da 10 SKT"lik tam ekran genisliginde zaman ekseni aralignin % 1°i kadar bir okuma hatasina karsihk gelir. 3 4 5 Sekil 6.1. Yatay ekran skalast kesiti 6.2.2, Yatay eksende dogrusalhktan sapma Eger bir yanks dizisinde zaman ekseni araligima gére igaretlerin hesaplanan ve gergek konumlan arasindaki sapmalar % 2’den biiyikse bu sapma kaydedilmeli ve hatanin Konumunu belirlerken hesaba katilmalidir (Bkz. 13.2.1.1). 32/1396.2.3. Yanla yiiksebligi ayart. Yankilann sol bacaklarmin egimleri gok biiytiktir, fakat tam dik de@ildir. Yanki genisligi ve sonugta ‘aban noktasinm konumu yanks yiikseldigine bajlidir. jnigligi E {|__| _] %10 Ekran yiiksekligi Sekil 6.2 Taban noktasi kaymasi Bu nedenle dogru bir kalibrasyon ve mesafe dlgiimiiigin tim yankilar aymt ekran yuksekligine ayarlanmalicir (6meBin, ekran yiksekliginin % 80°i). 63. Uygun zaman ekseni arahiginm segimi ‘Zaman ekseni araligi tam ekran genisliginde temsil edilen mesafe aralygidir. Zaman ekseni araliginmin segimi muayene problemine ve istenilen dogruluga baglidir. Zaman ekseni araliginda + 1 oraninda sapmalar mamkindtr. Genelde zaman ekseni arahigi skala faktdrii (K), 5 ile tam béltinebilir sekildd secilir. Degerlendirme araligi 0 ile 9 SKT arasinda olmalidir, NX 6.3.1, Kalibrasyon mesafeleri. Kalibrasyon igin farkh fakat bilinen uzakhiklara karsilik gelen iki yankinin taban noktalani ekran tzerindeki hesaplanan konumlarina ayarlanir. Ancak, bu sadece Kalibrasyon mesafelerinin zaman ekseni araligs ile belirli bir iligkisi séz konusu ise miimkiinditr. Spsbasinges SnSaiveig 61) Sp- Sun < Sp. 2) Problem 6.1 : Paralel kaydurma yapilmaksizin kalibrasyon. 40 mm kalinigindaki bir gelik levha igin, SB =100 mm, L, St olacak gekilde kalibre edilecektir Mesafe kalibrasyonu igin muayene pargasinin kendisinin kullanmi uygun mudur? Sortesins? = mm — Sp,sicg = 42P,, mm Sy=timm Sp = %mm Sp-Sy= 25 mm ‘TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlant Rev :01/2003 Sf: 43/139Sp,baslangig < Sy 10° = 10 ##"°=100 => 100 = 10°=> c=: io ke Ke2 otal Zitif ondalik say: belirli bir sayin logaritmasi olarak ifade edilebilir (Ine=1 ve log ) 1og2 =0,30103 yada 10% =2 Logaritmik skalanm sifir(0) noktast olmamasina ye béltimlerin esit araliklarla yerlestirilmemesine ramen, avantajlant vardir. cok ktigik ye gok biiytik degerler, bu skalada birlikte gisterilebilir. Jog 10° =log 1000 =3 7.3. Ses basinet ultrasonik muayenede hesaplamalar, 1 ile 10.000 arasmda degigen artirma ye azaltma faktérleri ile yapuldigindan, logaritma kullanarak hesaplan basitlestirmek miimktindér. o4 6 800 ” ie 1 we 10 Sekil 7.1: Logaritmik skala ‘TSE Tahribatsz Muayene Latoratavart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 38/139AP=logil0/1) [B] Gerilim veya. basincm karesi giigle oranti oldugundan, yank yilksekligiiliskisi asagadaki gibi ifade edilir AH=log(H/H,? AH=2log(H/Eh) 1 Bell= 10 dB oldugundan AH=20log(H2/Hi) Jog(Hy/H)) = AH /20 = 1082/H) = 18H 20 sey, ty)= 194% 20 Yanki Yitksekliginin 2 kat artmasi 6 dB’e 10 kat artmast ise 20 dB’e karsilik gelir AH=60B =>H,/Hy=2 AH=20dB > Ho/Hy=10 ee ae SHY? Aue 1h Age Log by AH=20-6dB H/F =10/2=5 tal = 2 “8 AH=24B SHy/i\=? AH= 20-6-6-6 dB 6 dg Ar they nde yor lu shy qi eket Jody actliqnda apna wpihseh ba A chat @rtac Hy/H = ((10 / 2)/2)/2 $1.25 AH=52dB 0 =>H2/Hy=? AH= 20+20+6+6 dB Hy/E = 10*10*2*2=400 Pets Ap= 20-6-6-§ 4s | | te teararod iy oadg ) hu252de TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Citrasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 39/1397.4. Ses basincmm azalmast 7.4.1. Ses basincimm azalma nedenleri: Ses basmneinn azalmasi ses enerjisinin azalmasindan kaynaklamr. Enerji kaybina neden olan temel etmenler: © Demet agilmundan dolay: olugan kayrplar © Temas Kayiplant © Yansima Kayrplan © Ses zayrflamasi kayiplan (sogrulma ve sagilma) Demet agilim kaysplan ses demetinin agilma agisi nedeni ile mesafeye bagl olarak agilmasi ve ses basmeiin daha genis bir hacme yaytimasindan kaynaklanur, Temas ve yansima kayiplan ise prop muayene yiizeyine temas ettiginde ylzey pirdzlulago ve wistal ile parga ylzeyi arasmdaki temas ortamindaki ig yansimalar nedeniyle meydana gelir. Ses zayiflamast ise sagilma ve sofirulma olaylanmin sonucunda olusur. Sagilma muayene pargasinn mikro yapisina bagi. Ortalama tane boyutu D ile sesin dalga boyu 2, arasindaki orana bag olarak farkly sagilma mekanizmalant vardir, Rayleigh sagilmast :24 D Geligigtizal saglmesi : 1 Yayinimn sagiimast 2n Muayene pargast iti taneli bir mikro yaprya sabipse ekranda sagilma nedeniyle gimlenme gériiliir. Bu olay yiiksek frekanslarda gok gériiliir. Bu nedenle déktimlerle salisirken diisik frekanslar segilir, Sogrulma ise ses dalgasmn ig sirttinmeler nedeniyle baska bir enerj tiriine déniismesidir. OmneBin 1s: enerjsi. Frekans diistikge dusiikttr. Bu nedenle test frekanst muayene pargasinin dzelliklerine gre segilir eee Sekil 7.2 Ses basmemin azalma nedenleri TSE Talribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 40/139Ses zayiflamasi, sagilma ve sogurulmanin yol aghgi ses basinci kayrplarim ifade eder, Ses zayiflamasi = sagilma ve soguralma 7.5. Normal propla ses zayiflama katsayisinin Slgiimit Uzak alanda (5 >3.N) ses basincs, ses mesafesiyle ters orantihdir, Bir dizi arka duvar yankast bu iligkiyi agikga gdstermektedir (temas, yansima ve ses zayiflamasi kayrplarmin ihmal edilebilir derecede dugak oldugu varsayilarak). Ses mesafesi iki katina gikarildiginda yanks yuksekligi (h) yaniya dser. y sed P =Yonka ytlkeeklizs | (% Bhran yikselizi) 1 | 1 i ?. pat t 1 2°, Sekil 7.3: Uzak alanda, arka duvar yankast yksekliklerinin duisiigt Arka duvar yanlalan dizisindeki yank yikseklikleri fark yukandaki ters orant. kuralindan beklenenden daha yiiksek oldugunda ve eger ses alant yayihmina olumsuz yénde etki eden baska faktirler yoksa, bu sapmaya ses zayiflamasinin etkisi olarak bakilabilir. TT CEC Popo ef 8 [= Aliic- = Sekil 7.4: Ses zayiflamasinin arka duvar yankilart dizisine etkisi Agilma kaybt (AVs) ve ses zayiflamast kaybmin (AVa) neden oldugu yania yilksekligi diismesi (AH) , R ve Rp yankilarim aymi ekran yiiksekligine getirmek igin gerekli olan V 2 ve ¥ ; kazang degerleri arasindaki’ farktan bulunabili. AH =20.logHy/Hi; AH=AH,+ AH, AH=-AV TSE Tahiribatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rey :01/ 2003 Sf: 41/139AV=V2-Vi AV =AVs + AVa AV a = V2-Vi- AVs (7.2) Ses zayiflama katsayist ile ses mesafesi arasinda asagidaki bagint vardsr, AV, = 2.8.0 (73) (7.2), (7.3) ifadeleri ve AS = So - Sy ile agagidaki bagnti bulunur. V,-V,-A¥, +(S,- 51) ve normal prop igin asagidaki ifade gegerlidir. (7.4) S.-Si=d Uygulamada temas ve yansima kaysplan her zaman ihmal edilemez. Ayrica yank yliksekliklerini kars:lastirirken yaklasik +24B civannda élgtim hatalars olabilir. Bu etkilerden gelen yanlis degerlerden kaginabilmek igin ses zaysflama katsayisi en az 10 ayn Slgtimiin ortalamast olarak alinmalidir. Problem 7.4 : Ses zayiflamasinin élgtimt Asagida gésterilen erka duvar yanka dizisi igin ses zaytflama katsayrsint hesaplayiniz, Arka ytizeyin hafif piriizii olmast durumunda temas ve yanstmna kayiplan ihmal edilebilir. 4 1 2 3 4 3 WO | A : 8 or REALL | TAPED AU 08,180 Problem 7.2 Yank yiksekliklerinin hesaplanmast: 150 mm kalinliginda bir referans blogu igin 4 MHz’lik bir normal prop Kullanarak %80 ekran yiiksekliginde bir arka duvar yankist elde edilmektedir. Eger temas ve yansima kaytplar AV4= 4 4B ve ses zayiflama katsayisi 04,L = 40 dB/m olarak alinirsa yank yiksekligi ne olur ? TSE Tahribatsrz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 42/139BOLUM 8 ET KALINLIGI OLCUMU 8.1. Olgiim yéntemleri 8 Basit wzunluk dlgimil. Daha Gnce de belistildigi gibi darbe yanks yntemi mesafe dlgtimiinde kullanilan yOntemdir, $62 konusu mesafe, bir parganin et kalinlig olabilir. Asaiidaki 6mekte bir ultrasonik muayene cihazt, et kalmligi dlglimt igin, normal prop kullanslarak kalibre edilecektir. Ls Musyene edilen Parga _——— | kt | { 1 \ ‘SBP \ Sekil 8.1 Et kalinhiga dlgdimii Yanla konumu (TR) ve skala faktOrd (k) yardimiyla et kalinlygi(d) hesaplanabilir. Olgim d=kTx (8.1) sonuglant, zaman ekseni araligunin % 1°i kadar dogrulukla verilebileceginden, érnegin Sp = 100 mm’lik bir zaman ckseni aralga igin et kalinligamm gergek degeri 75—77 mm arasindadir, Bu besit yéntemi kullanarak 6lgtim sonuglarnmn daha kesin bir yorumu olast degildir, Bate dlgiimleriyapabilmek igin uygulamada 3 ayn yéntem ‘eullamlur Bunlar asaitdaki boltimlerde anlatilmistr. 3.1.2. Paralel kaydirma kullanarak lgiim. Eger et kalinhgs Slgiimtintin beklenen sonuglan, simrh bir aralik igindeyse, émegi sadece 66—74 mm arasindaki degerler gibi, o zaman digiim dogrulugu, baslangig darbesini ckranda gésterilen alanin soluna kaydirmak yoluyla oldukga arturilabilir. Bu ekranda 0—10 arasindaki skala taksimatlannin sadece 65—75 mm arasindaki bolgeyi kapsayacagi anlamina gelmeKtedir. Bu durumda 70 mm et kalinligt, Tk = 5.0 de yanks verecektir. ‘TSE Tahribatsta Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 43/139 daha.Sekil 8.2 Paralel kaydirma yoluyla et kalinligs Slot Bu kosullar altinda et kalinliginm gergek degeri 69.9 ile 70.1 mm arasindadir, yani gok daha dogru Slgtimler yapilabilir. Ancok, bu yéntem jigin kalibrasyon yaptlabilmesi, ekranda gésterilen ses yolu aralga iginde yer alan yanlular elde edilmesini gerektirmektedir; bunun igin 66 mm ve 74 mm kalmhginda Kalibrasyon bloklan kullanmak uygundur, Bu mesafelerden alnan iki yank sirayla ve dogru skala konumlanina ayarlanmalidir. Bestersineyen alan ALLL 05 oS eee 07s ‘Sekil 8.3 parale! kaydirma ile kalibrasyon Eger kalibrasyon igin basamakh bir blok yerine ince bir plaka ve bir yank dizisi kullanihirsa, yankilarin sayim: her zaman basit olmayabilir ve bu da olasi bir hata kaynagidir. Cihazi énce 10 mmlik bir araliga kalibre etmek ve sonra paralel kaydirma yoluyla, 70 mm mesafeden alinan yankay: ekran skalasindaki 5.0 konumuna (ekranin ortasi) ayarlamak daha basittr. TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 {2003 Sf 44/1398.1.2. Yanks dizisimetodu. Yanks dizisi, ses demetinin, muayene ylizeyi ve yansitic: yiizey arasinda birgok defa yansimas1 ile elde edilen yankulardir. Bunlar biiyiik yansitma fakt8rlerine sahip paralel ata yiizeyler arasinda orfaya gikarlar ve yank: yilkseklikleri, uzak alanda mesafeyle ters orantilt olarak azalir. Es uzakliklt yanialar arasindaki mesafe et kalinhigina (d) esit oldugundan, bir yanks dizisi igin toplam ses mesafesi et kalinliginn katlarma esittir. Asajadaki ifadeyi Kullanarak yanks konumundan metal kalinlgt (d) hesaplansr. d=kTa/a-Snn (8.2) burada = 2,3.» (deBerlenditilen yankt saytst) Omek: Zamen ekseni arahigi Sp = 50 mm, Ts = 9.2 SKT. d=5. 9.2/9=5.1mm Eger cikis yankist gok genig ve yank: dizisinin bir bolimtind Srtiiyorsa, 0 zaman sadece birbirini izleyen, agikca ayrilabilir yankular degerlendirilmelidir. 8.2. Cift kristalli prob, TR probu, (verici/alie: prob) 8.2.1 Uygulamalar. TR proplant ince ct kaliniklarmnm életilmesi ve muayene yizeyinin hemen altindali yansiticilarin (hatalarin) tespit edilmesinde gok uygundur, Bunun nedeni, gikis yankisinin prop igindeki geciktinme blogu tarafindan degerlendirme araligmin disina Kaydinlmas: ve verici ve alict islevlerinin iki kristale béltinmesi suretiyle girs yankasindan kurtuluamasidir. 8.2.2. Prop kesiti. TR proplan: tek kilifiginde iki adet normal prop ve geciktimme bloklarmdan olugur ve buniar benzer mekanik yapida fakat elektriksel ve akustik olarak birbirlerinden izole edilmislerdir. Calisraa durumunda, bir sistem verici digeri de alc olarak gahsir. Alict ve verici sistemlerir elektriksel kapasiteleri birbirlerinden farkh ise bunlar yine farklt soket ve fislerle bisbirlerinden aynlirlar. Ahiet ve verici kristaller birbirlerine gore belli bir agi ile yerlestirildiklerinden (att acisi) ses mesafesi belirlemesinde normal proplarla yapilan mesafe kalibrasyonu ve élgiimlerine kryasla bazi sapmalar olabilir. |_— Suniimlendirme bloga Gata acisa Sekil 8.4 TR prop kesiti TSE Tahribatsez Muayene Latoratavart Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 45/1398.2.3 Tasarima dayah etkenler. 8.2.3.1.Duyarhihk arabs ‘Ayn boyutlara sahip kristaller, aym verici ve alicr ySnsel karakteristiklerini gésterirler. Bu nedenle her iki Kristal de benzer ses alanlan olustururlar. Kristaller belirli bir agiyla yerlestitildiginde bu ses alanlan dist Uiste biner ve sonug olarak sinurlt bir duyarhbik alam olusur, ancak, tek kristalli proplarda yanki yUksekliginin ses mesafesine bagh olarak degismesiyle ilgili kurallar bu durumda uygulanamaz. Duyarhhk alaninn disinda yer alan yansitictlardan alinan yankilarm yikseklikleri ekranda gértinemeyecek kadar kigtik olabilir. Sadece ses mesafesi ve zayiflamanmn etkisi ihmal edilebilir oldugunda akustik odak, iki demet ekseninin kesistigi noktada yer alir ve bu noktadaki yansiticilar maksimum yankt ytiksekligi verirler. Yank yikeehigt (dogrusa skustsk tak uzakiaia| gecneteile Sekil8.5 ‘TR probu;ses alam ve ktiresel bir yansiticinin ses mesafesine bagiml yanla yaksekligi etrisi 8.2.3.2.Yanla sekilleri Srellikle bir dizi yankinin iist tiste bindigi ve dalga déniistimtintin oldugu kisa ses mesafelerinde, maksimum yiksekligi veren yankinin taban noktasum belirlemek zordur. Sekil 8.6 Kisa ses mesafelerinde yank: gekli TSE Takribatsiz Muayene Lavoratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/ 2003 Sf: 46/1398.2.3.3.Ses yolu hatalary TR proplan kullanild:gmda ses demeti malzeme iginde V seklinde bir yol izler. Sadece uzun ses mesafelerinde ses demeti gercek uzunluga yakin bir yol izlemeye baslat. Ktigik et kaliniklarinda ise gergek uzunluk ile ses demetinin V-yolu izleyereke kat ettigi uzunluk arasindaki fark artar.(Bkz, gekil 8.7) se] A 1 On Sekil 8.7 Ses yolu hatast 8.2.4. TR proplarla mesafe kalibrasyonu igin izlenecek yol: 2 3. TSE Tahribatste Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 / 2003 1, Kalibrasyon mesafesinin segimi Bu durumda kalibrasyon icin yanks dizilerinin kullamlmast uygun degildir Cink ses dalgalarmin takip ettigi yol, “yo! hatalarint” da igerir. Ayrica kisa ses mesafeleri séz konusu oldugunda yankinin maksimum noktast tam olarak ayirt edilemeyecegi gibi, ses mesafelerinin gok uzun olmast durumunda da genis yansiticilar igia bile yeterli yank yiiksekligi elde edilemeyebilir. Bu nedenle kalibrasyon igin duyarhk alam iginde yer alan benzer iki yansiticidan alinan yankilar kullanilmahdi. Kaginiimaz yol hatasint olabildigince kiigtik tutmak igin dlgtilecek ses mesafesi (S) , SJ 1 ve SJ 2 kalibrasyon mesafeleri arasinda yer almalidur Si yi hesaplayinuz. fc = 520m ‘Zaman ekseni eraligi: Sp = 150 mm, L, Piring Seas 7 Yn Cmp = 440° Crpirng = 4400 msn Kalibrasyon mesafesi $y =91 mm/K1 = 125406 Cun dup g yp eee As Tey = Hoon ivin YS SET. ‘TSE Taltribatstz Muayene Lasoratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf: 63/139Problem 12.3 Yank: konumlarinin hesaplanmast Ultrasonik test cihazi, gelik igin ve boyuna dalgalar kullanilarale Sp = 150 mm. araligina kalibre edilmistir. Normal prop kullanarak, et kalmhgr d= 50 mm olan bir bakir levha ve et kalinligx d= 80 mm olan bir aliiminyum levha test edilmistir. Bu iki ayn malzemenin muayenesinde, birinci arka duvar yankalan ekranda hangi skala konumunda elde edilir? Cxcu = 4700 msn Cia = 6300 nvsn | | i Test edilecek pargalardaki ses hilar biliniyorsa; gelige gére Kalibrasyonu yaptlmis cihaz kullanilarak et kelinhg (4) hesaplamast igin de 12.6 esitliginden faydalanilarak, bu test pargalarinmn kalinbiklans belirlenebilir C, = kT 7 a (12.7) Yanka konumu 1, ekrandaki g6rintiiden tespit edilebilir. lS 1. dsety siont Comp kb HOP IS Te 4rsit Cu 96.59 . 5,0 Sez Tat= HTS TSE Tabribatsiz Muayene Laboratuvars Utrasontk Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 64/139Problem 12.4 Bakir kaplama kalinhiunin dlgimit Cru = 4700 m/sa eT TTT i om (WW | H i TREC st a ae we) agg 7e7, Problem 12.5 Aliminyum kaplama kalinhganin dlgtimit 6 - Cia = 6300 m/sn Zz g CTT) 5: iii dineA 14,5 moms |___ tae KCC f z | {4 T HOTT Problem 12.6 ‘lik kalibrasyon blogu kullanarak bak malzeme icin mesafe kalibrasyonu yapilmast 2 Kalibrasyon araligi Sp=40 mm,L,Cu @ Cu.cu= 4700 misn +S am Kalibrasyon mesafesi Sj= 25 mm/K1 Chala 5929 s,, cme 3eer ee SHE 9 dm Sipe dee -SKT Problem 12.7 Gelik Kalibrasyon blogu Kullanarak altiminyum malzeme igin mesafe Kalibrasyonu yapilmast Kalibrasyon areligi Sg=350 mm,L, Al a inp kal Cn Cra: = 6300 m/sn Ce val Kalibrasyon mesafesi Sj & mavk 4 iG _ 188 = B5xty “le 25 6400 dug cain 255 24 02Fmm OPE. ser T= GAG... SKT TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf: 65/139TSE Talribatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Nottart Rev :01 / 2003 BOLUM 13 MUAYENE SISTEMININ OZELLIKLERI VE BUNUN TEST SONUCLARI UZERINDEKI ETKILERL 13.1, Hatanin konumu iizerindeki etkisi 13.1.1, Zaman ekseninin dogrusalhg. Cihazda herhangi bir hata yoksa, ekranda gOriintilyii olusturan nokta sabit hizia hareket eder. Eger bir dogrusallik bozulmasi varsa, zaman ve mesafenin uyumu da bozulur. Béylece hatalarin konumlarmt belirlemek giglesir. 13.1.2. Dogrusalligm kontrolit Zaman ekseninin (bir baska deyisle tarama devresinin) dogrusalhigim kontrol etmek igin, paralel yiizeyli bir test blogu ve normal prop kullanarak bir yank dizisi elde edilir. Zaman ekseni araliga, et kalinliginin en az 5 katt olacak gekilde segilir, Kalibrasyon igin, yaklagik 2.0- 8.0 SKT arasindaki iki yanki kullanthr. Diver yankilar, ekranda gériinmeleri geteken konumun disinda bir yerde goriintlerse, 0 zaman yankt konumlarinda élgiilen en bilyik fark, zaman ekseni arahginin %si cinsinden, dogrusallsk sapmast olarak kaydedilmelidir. ae bs Sekil 13.1 Yatay dogrusalligin kontrol 13.2. Ayurt etme giieit ‘Ayirt etme gicii, bir muayene sisteminin ; birbirine yakin konumlanmis yansiticilan, ekranda ayri ayn gOsterebilme yetenegidir. ‘Ayutt etme gtictinll belirlemek igin dogrudan temas proplanyla (normal veya agilt prob) KI (EN 12223) veya K2 (EN 27963) kalibrasyon bloklart kullanthir. TR proplarinda ise odak uzunluguna esit bir plaka kullaniimalidir. Cihaz, gelik igin kalibre edildikten sonra kazang degeri kalibrasyon blogundan alinan yankinn yiksekligi, ekranm %80 ine gelecek sekilde ayarlanir ve yank genisligi ekrandan mm gelik olarak bulunur. Bu lgtim strasinda yikkseltici esik seviyesi (bastirma diigmesi) kapal: konumda tutulmalidir, Sf 661139TSE Tahvibaisrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 13.2.1 Yanka genishigi. ‘Yankt genisligi, yankinin ekran yiksekliginin % 20 sine karsihik geldigi yerde Slgillir ve +/- 1 mm hata ile mim gelik olarak kaydedilir. Alnnan yanks, ekran yiiksekliginin %20'sinin altnda veya tistiinde ikincil maksimumlara sahipse o Zaman yank: genisligi, ekran yiikseldiginin % 20'sini agan en son maksimumu da kapsayacak sekilde dlgillir. Yikseltici esik seviyesinin (bastrma dugmesi) deBistirilmesi, malzeme yapisimdan kaynaklanan sagilmann neden oldugu yankilan ve % 20 ekran yiksekliginin altindaki yanialanm da bastrdigindan, ‘algun somucu, esik seviyesinin degeriyle énemli dlgiide etkilenecektir. Boyle bir durumda yankt genisligi givenilir olarak élgélemeyebileceginden, esik seviyesi degeri (bastirma dijimesinin konumu) raporda belirtilmelidir. a" bw el —— Sekil 13.2 Yanks genisliginin belirlenmesi 13.2.2 Gilas (baslangig) yanlast genishigi. Geciktirme blogu olmayan normal proplarda gilas yankist genisliginin dleitmt; gikig yankist, bir plakadan alinan yankt dizisi yardumyla asil sifr konumuna getirilir ve sonra bu gikig yankisinin genisligi, skalamn sxfir noktast ile ekran yiksekliginin % 20sini glsteren hattm, yankimn sag bacagim kestigi nokta arasmdaki uzunluk olarak Slotlir. Gecikme stiresi, yankinin sol bacagi ile skalanin stfir noktast arasindaki mesafeyle orantuilidir ve &lgtime dahil edilmez. [ | E14 Tic Rn om k-OTv @ Bm celik oy Sekil 13.3 Calis yankisinin genisliginin belirlenmesi Sf 67139Geciktirme blogu olan normal proplarm kullaniimast durumunda, gikis yankisinin genisligini Slgmeye gerek yoktur. Bunun yerine, giris yankisinin genisligi dletilr. Baslangig darbesi veya gitig yankisimn genisligi Olgdlirken, arka duvar yankisinin yardimiyla ayarlanan kezang degeri, uygulamada kullanilan kazang degerine kayasla cok diisiiktiir. Bu nedenle yanki genisligini belirlerken +20 dB gibi ilave kazang degerlerinin Kullamimas: gok daba gergekgi sonuglanin alinmasini saglar, Olgiilen yanki genisligi degeriyle birlikte kazang deferi de kaydedilmelidir, Smewin; gikis yankist genisligi 1Smm (gelik), normal kazang degeri + 20 4B gibi. Uzak alan ayut etme gllcii, baska bir deyisle, aralanndaki ses yolu mesafesi az olan yankilarin aysrt edilebilmesi siz konusu oldugunda, yank genislikleri énem arz etmektedir. Yakin alan aywt etme gilcti ise gitis yankisimn gonisligine bagumlidir, Hi a il | Tat mH TTT ! | | ih HHT it ot fit Kees tid tT4 = A titlil | T | i] ty Ey ib Pie) t te ii La cel a $ekil 13.4 : Uzak ve yakin alan ayut etme giicit TSE Tabribatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 68/139‘TSE Tabiribatstz Muayene Laboratavart Ulirasonik Muayene Sevive t Ders Notlart Rev :01 / 2003 13.3, Cihaz dzelliKlerinin yanka yiksekligine etkisi 13.3.1 Yiikselticinin dogrusalhg Teghizat: K1 Kalibrasyon blogu (EN 12223), Probun sabit bir kuvvetle temasim saglamak igin gerekli diizenek (6rnegin, bir agsrhik) Zaman _ekseni arahg1, yank g6rtintisi, giriy yankismdan, girig yankist genigliginin en az tig kat: mesafede elde edilecek sekilde segilmelidir. Elde edilen bu yanks, ekran yUksekliginin % 100 dine ayarlamr. Yitkseltici esik seviyesi (bastuma digmesi) minimuma getirilir. Yankt formunu degistiren diigmeler, Gmegin, ylksek frekans filtreleri, dogruttucu devreleri, ayirt etme gitetint etkileyen ve benzeri igleve sahip diger diigmeler dogrusalligi etkileyebilirler. Bundan dolay1, dogrusallik, kullanilmast gerekecek tilm digmeler igin gézden gecirilmelidir, Ayn ayrt her diigmenin ayarlandigs konum kaydedilmelidir. Olgiim degerleri: Kazang, 2 dB, 6 dB, 6dB, 6dB ve 64Blik siralama izleyerek kademeli olarak toplam 26 dB azaltilir. Buna bagli olarak, yank yitksekligi de ekranda strasiyla %80, %40, %20, %10 ve % 5 ¢ diismelidir. éloiilen degerler kaydedilmeli, bunlardan sapmalar olursa ekran yiiksekliginin %. si olarak kayit edilmelidir. BSH BSH 8 gs 772? ye Le % iss [4 400 T + | = |e 4 i : 2 = FET Ti ullntuluduulkgemermem & o1?3 eS 678 5 0 Sekil 13.5 Yukselticinin dogrusalhgimin kontrol 13.3.2. Yikseltici esik seviyesi (bastrma) Esik seviyesinin Onceden belli bir deere ayarlanmasi, _ytlkselticinin dogrusalligim bozar ve digik genlige sahip yankilari bastirarak ekranda gérinmelerini engeller. Hata caligan yiikselticiler bastrma diigmesi agik olmadigi zaman bile bu 6zellige sahip olabili. 134. Probun muayene kosullarina etkisi 13.4.1. Kristal malzemesi. Bir probun nominal verileri 20° C lik gevre sicakhgina géredir. Bunun disindaki sicakliklarda prop ézelliklerinde sapmalar olabilir. Cok yliksek sicakhklarda ise prop zarar gorecektir. Sf: 69113913.4.2, Nominal frekans. Nominal frekans, hem probun ilzerinde hem de onun brostirlinde belirtileri frekanstir. 13.4.3. Kristal gapr. Kristal apr ve frekansi, muayene edilen malzemedeki ses hz gibi, ses alaninin seklini, baska bir deyisle; yalan alan uzunlugu (N) ve agilma agisim belirler. Bir parganan timiiniin (yani parga igerisinde bosluklar birakmaksizm) muayene cedildiginden emin olmak igin, probun hareket ettiildigi tarama hatlari arasindaki mesafe, ses demetinin taradigi hacimler tist ste binecek sekilde segilmelidir. Bu kosul, metal levhalarda iki yizeyin de taranmasi suretiyle saglanabilir. Probun iki konumu arasindaki varema Imesafesi Biris yankist genisligi { 13.4.4, Test frekansi. ‘Test frekanst asagidaki fakt6rlere baglidir ve Slgtilebilmesi igin oldukga gok sayrda cihaz, getekmektedir. ~ Prob ~ Darbe siddeti = Temas gartlan = Malzeme = Ses mesafesi ~ Yansitiet 13.4.5, Séniimleme ve koruyucu kahf. Kullanilan Kristal malzemesine bagh olarak, séniimleme, ayirt etme gtictintt belirleyen faktdrlerden biridir. Bir kristalin mekanik sOniimlenmesi , sdniinleme blogunun malzemesine ve hacmine baglidir; gergekten de, aym bigim ve dzellige sahip proplarda, frekans arttikga stinllmleme de artar, yani ekrandaki yankt gbrtintilleri daha dar bir hale gelir. Diizgiin test yiizeylerinde yankinin sekli ve buna bagh olarak da ayirt etme gic seramik koruyucu kiliflar kullanlarak iyilestirilebilir. Bu etki, ses enerjisinin malzeme igine iletiminin iyilestirilmesi (akustik uyum) ve buna bagl olarak da kristal tzerinde daha yiksck bir sontimleme yapilabilmesi suretiyle saglanmaktadir. TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 70/139BOLUM 14 NORMAL PROPLA MUAYENE 14.1, Cihazm ayarlammast 14.1.1. Zaman ekseni arahginin tayini ve diger teghizat, Olgtm yéntemine bagh hata olasiliklan (bkz, Bélim 6.2 ve 6.3) gbz dniinde bulundurularak zaman ekseni arahgi ve kalibrasyon mesafeleri muayene edilecek parcaya gre segilmelidir, Bunun igin asagidaki hususlar dikkate alinmalidir. 1. Arahk, 10 veya S’e béltinebilen gift rakamlardan segilmelidir, béylece ara degerlerin Kolayea okmmmmasi saglanir, . 2. Mesafenin hassas bir bigimde lgillebilmesi igin, yanki konumu ekran genisliginin 8/10°u iginde kalacak gekilde segilmelidir. —_——e Bu araligun diginda kalan alanlarda yatay dogrusalliktan sapma yiiksek olabilir. Bu da hatali kalibrasyona sebep olabilir. 3. Muayene parcast tzerinde birgok farkh mesafelerin dlgiilmesi gerekiyorsa, 0 zaman cihaz, ya en biylk mesafeye gore kalibre edilir ki bu durumda kisa mesafeler sadece yanki dizisi metodu kullanilarak lgiilebilir ya da bu mesafeler gruplara boliinGr ve her grup igin ayri ayri kalibrasyon yapiir. olmalidir ve bu yankilar tercihen 3. ve 8. skala taR&i Verlestiriimelidir. Tercih edilen kalibrasyon mesafeleri, okuma hatalarim Gnlemek igin ekrandaki yank. konumlan itibariyla gift degerler verecek gckilde segilmelidir. Bu nedenle 250 mm_ kalibrasyon arahgi genellikle Ki blogunun 100 mm’lik kesiti kullanilarak yapihir, boylece yankilar 4. ve 8. skala taksimatlarina yerlestirilir. Yanks dizileri ydnteminde dogru_bir_degerlendirme_yapilabilmesi_igin_zaman ekseni araliga, parca kalmligindan birkag kat bilyUk olarak segilmelidir. $B 7 14.1.2. Mesafe kalibrasyonunun kontrolii. Her mesafe kalibrasyonundan sonra baska bit mesafede Kontrol yapilmali, miimktinse kalibrasyon mesafesinin tam kesri ya da kati olmayan mesafeler segilmelidir. Béylece, bu yéntem, Kalibrasyonda hesap ya da ayar hatalarmdan kaynaklanan yanilmalan Snler, Kalibrasyon kontrolleri, muayenenin uzun siirdigti durumlarda, her prop degisiminde ve muayeneye her ara verilisinden sonra diizenli olarak yaptlir. Prop bir geciktirme bloguyla birlikte kullamlyorsa, asinma ve stcaklik degisimleri de kalibrasyon kontrollerini gereli klar. Problem 14.1 : digiim kontrollerinin dogru bir sekilde yepilabilmesi igin zaman ekseni araliginin segimi Ultrasonik yOntemle pargalarm boyutlart dlgilecektir; hangi kalibrasyon araliklan segilmelidir? © TSE Tahributstz Muayene Lasoratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 71/139Olgek : 1/1 Muayene yiizeyleri YF ; | Fee ae Problem 14,2: Hata derinliginin hassas olarak belirlenmesi igin zaman ekseni aralaginan segimit Nominal et kaling 20 mm olen, korozyona ugramg bir_borunun_gergek et kalunlgs belirleaecektir; Hangi zaman ekseni arahgy. segilmelidir? Se = 46mm jo a i 20 ets “le Sjn ite F T 12,5 te Serie, 13 Rese ae Tre 5 oe Be - TSE Tabribatste Muayene Laboratavart Ultrasonik Muayene Seviye | Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 72/139Problem 14,3: Hata konumunun hassas olarak belirlenebilmesi igin zaman ekseni araluganin segimi Max. et kalunlsgi 98 mm olan bir dvme parga igin baslangig darbesi genisligi 26 ‘mm olan bir test sistemi kullanilarak hata incelemesi yapilacaktir. Olgiimiin % 1 dogrulukla yapilabilmesi icin hangi test araligi segilmelidir. Sp = 2mm Ago Problem 14.4:Coklu yank: (yank: serisi) yontemi igin zaman ekseni araligi. segimi Asagida gésterilen parganm islenmig ylizeyleri malzeme igindeki hatalarin belirlenmesi igin, ikinci tekrar yankisi da deferlendirilecek’ sekilde incelenecektir. En uygun zaman ekseni araligi nedir? Olgek: VL SB 4% 14.1.3, Basit duyarhbk kalibrasyonu. “2 gg Bu kalibrasyon 9.3°e gre yapilir. Test pargasimn arka duvan kalibrasyon yansiticisi olarak kullanabilir. Bu durumda kigiik hatalann tespit edilebilmesi igin, AV kadar bir kazang artist gereklidir. Darbe siddetinin ayan, yank formu, filtreler, bastrma degeri ve 4B ayant gibi Kontrolleria tind yanks yiksekligini etkiler. Kademeli kazang ayar diigmesi ile yapilan duyarliik ayan; yank. yiksekligini etkileyen diger ayar diigmeleriyle oynanmadigi sirece, muayene sonuna kadar aynt Kalir. 142, Hata konumunun tanmlanmast Hata konumu 3 koordinat kullamilorak tanimlamr, Hata uzantilanna iliskin bilgiler ayrica belirtilir. Her durumda koordinat sistemi parga tzerinde agikga belirtilmelidir. 142.1, Hatanm derinligi, Dik gelis durumunda, ses mesafesi, muayene yiizeyi ile yansitier arasindaki en isa yola karsihk gelir. Cesitli yizeylerden muayene yapiliyorsa, referans ytizeyi belirtilmelidir. TSE Tahribatsiz Muayene Latoratuvari Ulirasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/2003 Sf 73/13914.2.2 Muayene pargast izerinde probun konumu. Yansiticr noktanin boyuna ve enine yOnlerdeki konumu, merkez noktasinin konumuna karsihk gelir, Test raporunda boyuna koordinat (I) ve enine koordinat (q) olarak gisterilir. 143. Form yankilarmm yorumlanmast Bir parga ultrasonik yéntemle incelenirken kalimk degisimlerinden, parga izerinde agilmis kanallardan, yan duvarlardan veya diger yizeylerden ve parga ci hatalardan kaynaklanan yankilar olusabilir. Eger bu gibi yankalanin i bir yorumu mimkiin olamiyorsa bu durumda sz konusu duruma dikkat beli geken bir not dilgiilmelidir. 144. Yana yiikseldiginden yararlanarak hata taramast Test ylizeyine paralel uzanan ve ses demeti gapindan daha olan hatalar, biiyiiklilklerinin belirlenebilmesi igin, yart defer metodu kullanilarak, enine ve boyuna dogrultuda taranmalidir, Geometrik olarak basit olan pargalarin muayenesinde hatanin kayd1, en biiytk uzunluk ve genislik olarak alamrken, daha karmasik pargalarda, tespit edilen hatalarn ana hatlan test parcasimin gizimi ‘izerinde sematik olarak gésterilir. ‘Yapilan bu élgiimiin dogrulugu, hatamn sekline, ses demeti gapma ve prob/ytizey temasina bagiidir, Ses demeti gapindan daha kigik olan hatalar yank yiksekligine gore degerlendirilir Kayst seviyesini agan yank yikseklikdleri, dB cinsinden kaydedilir. 145, Test talimatlarma gore degerlendirme ve test raporu “Muayene talimatt sadece ultrasonik muayene yOnteminin ve kaytt hassasiyeti tim detaylanyla bitlikte, sonuglarn ne sekilde degerlendirilmesi gereltiginin ayrmularm da kapsamal ve bunlar muayeneyi yapan kisi tarafindan test raporunda belirtilmelidir. Degerlendirme; yansiticilarin bityiiklitgiine, dagalimina, sayisina ve yarks yikksekliginin kayit seviyesini ne kadar gegtifiine bag olarak “gecer”, “tamir”, ret” veya baska bir sinflandirmayla yapihr. Problem 14,5 SEL 072 ye gére sintflandirma Asagidakihatalar 2x5 m? ‘lik bir plakada yaptlan kenar muayenesinde bulunmustur. ‘Kenar Biiyikiak (em’) Uzunluk (em) | Says (mm bagina) Boyuna kenar,sol Lee Enine kenar, arka i 1 2 Boyuna kenar,sag 4 4 2 Enine kenar, 6n Os 1 3 Bu plaka nasil sinifiandinimalidir? TSE Takribatsiz Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Nottart Rev :01 {2003 Sf 741139BOLUM 15 AGILI GELIS PRENSIPLERI 15.1. Ara yiizeyler ve ylizey normalleri Bir yiizeyin normali, herhangi bir noktada o yOzeye dik olan dofsrudur. Sadece diiz ara yiizeylerde tim ylizey normalleri birbirlerine paraleldir. Paralel olmayan yizey normalleri Yiizey sormalleri 1. Ortam * —~\ Prayizey a 2. Ortam fern Sekil 15.1 Diz ara yiizeyler Sekil 15.2 Kavisli ara ytizeyler 15.2. Ara ylizeylerdeki fiziksel olaylar 15.2.1. Kunilma, Tki ortammn (1. ve 2.) ses hizlan farkhysa, yiizeye eik agryla gelen dalgalarin ara -yden gegerken, ilerleme yénlerinin deBisecegi g6zlenebilir. Bu etki kinima olarak bilinir, Bxik agida suya batinlan bir gubuk, hava/su ara yiizeyinde lank gibi gériinir. Bunun nedeni 1sigi (elektromanyetik dalgalar) suda ve havada farkl: ilerleme hizina sahip olmastdir, Gelig agisi ve kirilma agrst arasindak ilisli Snell kanunu ile agiklanst. Sine, /Sin 2 =C1/C2 a5.) Sekil 15.3 Burada; lig agist Yuizey Normali B = Kirima agist C)= Lortamdaki ses hizt AraYiizey C , =2.ortamdaki ses hizt gelen dalganin ilerleme yonit >>= karilmis dalgamin ilerleme yéntnt ifade etmektedir. Notlar 1 isaretlerin sag altindaki 1 rakamt bu degerin 1 ortama ait oldugunu gésterir. 2 igaretlerin sag altindaki 2 rakamu bu degerin 2.ortama ait oldugunu gésterir . 3 ilerlemenin yéntind gésteren agi, yaizey normali ile 1ginlar arasindaki agidbr. 4 Gelig agist @ =0° oldugunda kirima olmaz. TSE Tabwibatsz Muayene Laboracuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Nottar Rev 01/2003 Sf: 75/139gelen\ /yansiyan i yaneyan dalga dalga gelen Malaga \ “ / dalga @ perpeks perpeks kiran enine dalga gelik sell saa ae Sekil 15.3. 2. Kritik ag B = 90" L Sine CH = 5972 hy =— ac SinB Ce WON sess my, Crey Sekil 15.4. Celikte agil proplarla kullanilabilecek gelig agalart ig = 1240 mfr 2g = Ch panpeh ate, Sint. & Be ap sind * B770 Sep 29 tere a 771 15.2.2. Yansima. Reale? i Yansima olayt incelendiginde ara ylizeye gelen dalganin ikinei ortama nitfuz cetmedigi, ara yiizeye garpip geri déndiigit; baska bir deyisle dalgamin geldigi ortama tekrar yayindigi _gézlemlenmektedir. Yansuma kanununa z6re; Sino :/SinBy =C./C2 (15.2) Sadece bir dalga tri g6z dnilne alindiginda, C; = C olur ve yansima kanunu daha basit bir ifadeye kavugur: 1: =B 1 — gelig acisi = yansima agist (15.3) Sekil 15.5 Boyuna bir dalganin yansimast Burada; B: — yansima agist Aroyzey C, — Lortamda, yansumig dalganin ilerleme biz >>> yansimig dalganmn ilerleme yoni Not Gelen ign, yanstyan isin ve ylizey normali ayn dlizlemdedir. ‘ | _yenayan digs 1 aeoba | Dina, = BRE 4 or ea Fa7° F255 in ars tamyanewme Sexi] 15.6, Tam Yansima TSE Tahribatsrz Muayene Latoratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 76/13915.2.3. Mod diniigiimii, agagadaki sekilde, katt bir maddenin basitlestirilmis bir modeli kullanilarak, modeli olusturan bir elemanin yatay, gift tarafly ok yéniinde titresmesi ile boyuna dalgalar olusturulabilir .ilerlemenin ySnii diizgiin bir hat boyunca devam etmeyip, yansima ve kirlmadan dolay: degisirse, mod déntisimi gergeklesir. Bu olayin basit olarak agiklamast séyledir, yansiyan kisim gelene dikse, 0 zaman pargaciklarin titresim ‘yonii, ilerleme yéniiatin 90° lik deBisime ugredit noktay: astiktan sonra aymt kalir; baska bir deyisle, boyuna bir dalga tamamuyla enine dalgaya diniisii Bu déniigiim yukarda bahsedilenin tersi olarak da gergeklesebilir. Yani, ilk olusan dalga ister boyuna isterse enine dalga olsun,déniistim sonuou diger tir dalga meydana gelecektir. $ekil 15.7 Hlerteme yontindeki depigiklige bagh olarak mod dintistimt Yansiyan dalgaya ait, gelig ve yansima agilaninin toplaminin 90 “den ( ot; + fy = 90°) farkh bir agida olmasi durumunda, sadece kismi mod déniistima olur, baska bir deyisle yansima sourasi, enine ve boyuna dalgalarin her ikisi de farkl dogrultuda ilerlerler. Dontistim sonrast, enine ve boyuna dalgalarin siddetlerinin oram sadece ortamin ézelliklerine bagh olmayip,bilytk dlglde de gelis agisina bagimlidir. Mod déntisiimt, gelig agisimn 20° olmasi durumunda olur ve bu oy agist artarken, buna bagl. olarak. mod déniistimii de artar ve gelik malzemeler igin 0, = 90 durumunda hemen hemen tam mod déniisimii gergeklesir. Bu agin artmast durumunda, démigen kisim miktan azahr. Gekit 15.8; Yansima, Karima ve mod déntistimit olen\,/t yensron | burada: dalga if / dolga gg, —-boyuna dalgamn yansuna agist a7 — enine dalganin yansima agist 8. boyuna dalganin kirilma agisi Br enine dalganin karilma agist ‘entan | L: boyuna dalga Tad T: enine dalgay1 ifade etmektedir. ‘ontam 2 TSE Tahribatsez Muayene Laboratuvart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 77/13915.3. Ozet Bazi dalga tirleri (Gein, boyuna dalgalar), iki katt ortam arasindaki bir ara yilzeye egik olarak geldikleri zaman, yansima kirilma ve mod déniistimtl neticesinde boyuna ve enine dalgalar olugacaktr. Yansima ve kanima agilarinin her biri, yansima ve kala kanunlari ayri ayn kullanilarak hesaplanabilit. Homojen bir ortamda, enine dalgalar daima boyuna dalgalardan disk ilerleme hina sabiptir. Buradan yola gikarak, enine dalgalarm luriima ve yansima agilanmin, boyuna dalgalarin kirilma ve yansima acilarindan daima daha kiigiik oldugunu sbyleyebiliriz. ‘TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuyari Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 78/139BOLUM 16 MOD DONUSUMU VE YANSIMA KANUNLARININ UYGULAMASI 16.1. Bgik gelis Ses dalgalarinin muayene pargasina egik bir agiyla gelebilmesi igin, ya prop igindeki kristal (transduser) ylizeye belirli bir agzyla yerlestirilmis olmalt ya da probun kendisi muayene edilecek ylizey iizerinde, yiizeyle belirli bir agi yapacak sekilde gezdirilmelidi, Her iki durumda da transduser ile muayene ylizeyi arasinda kalan kama seklindeki bosluk, sesi ileten bir madde ile doldurulmalidir. Uygulamada perspex ve su bu amagla kullanilmaktadir. Aksi belirtilmedigi stirece, muayene edilen parea celik olarak kabul edilmig ve buttin ses alam boyotlari, boyuna dalgalar igin dalga hizi C, =5920nys ve enine dalgalar igin dalga hizi_ Cy =325Smv/sn alinarak belirlenmistir. 16.2, Genel durum 15.3°de ifade edildigi gibi, bir ara yiizeye gelen boyuna dalgalar, yansiyan ve karilan boyuna ve enine dalgalar olustururlar. Problem 16.1: Agi hesaplan Su igerisinde daldima teknigi kullanarak bir muayene yapilirken,probun ylizey normali ile yapmis oldugu agr 10dir. Yansryan ve kirilan dalgalarin acilarim hesaplaymiz. Sekil 16.1 de bu dalgalann ses yollarim gésteriniz ve dalgalann tiriinit belirtiniz. Not: — Boyuna dalgalarin su igindeki azr bityikk dlgtide sicakhiga baghdir. Oda sicakliginda Cy, = 1480 m/sn Sekil 16.1 Daldima teknijginde muayene prensipleri ae | me Cos Sino, ut 1a Yoasy Sincr, SE inst? 271° Eiatr: net, Soest at deat Sekil 16.1 Boyuna Dalganin Tam yansimast ‘TSE Tahribatsrz Muayene Laboratuvani Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 79/159Ses dalgast muayene pargasi yiizeyine e@ik geldiginde gelig agisina bagh olarak muayene parcast iginde iki tir ses dalgast olusabilir ve bunlar degisik hxz ve agilarda ilerlerler. Bu durum ekrandaki gortintllerin géztimlenmesini gok giig bir hale getirir. Clinkit cihazt kullanan kisi, enine ve boyuna dalgalari ayit edemez. Bundan dolay muayenenin daima tek tir dalga ile yapimast Snerilir. 163. Kritik agi: 163.1, Boyuna dalgalarm tam yansimast igin gerekli kritik agi. Problem 16.1 de verilen diizenekte, gelis agist siirekli arturtlirsa bu durum, karilma agisinin da boyuna dalgalanin ara ylizeye ulastiga noktaye varncaya Kadar artmasina neden olur ve sonugta boyuna dalgalar ara yiizeye paralel olarak ilerlerler.(o. 12°90"). Problem 16.3 ‘Tam yansuma: Boyuna dalgalar iin swigelik ara yiizeyinde kinkma acisi o,2 =90° olarak verilmektedir. Boyuna dalganin buna Kargihk gelen gelig agist ve enine dalganin buna kargilik gelen kirilma agist nedit? Ses yollatin: agilanyla giziniz, ve dalga tiirlerini ayrintilan ile belirtiniz Sekil 16.2 Boyuna dalganin tam yansimast Suda, oy = 14.5¢lik gelig agist, boyuna dalgalarin tam yansimast igin gerekli olan kritik agidir. Yani, bu agidan daha biiyak gelig agilarnda, boyuna dalgalar ara ylizeye daha fazla ntifuz edemeyecek, tamamiyla yanstyacaktir. Bu durumda, gelik malzeme iginde sadece enine dalga meveut olacaktir. Sadece istisnat durumlarda, kati ortamlardaki muayenelerde 0° den farkli gelig actsina sahip boyuna dalgalar kullanthr. Baska bir deyisle, enine dalgalarn, malzeme etkilerinden dolay: agm ses zayiflamasina ugrayabilecegi durumlarda boyuna dalgaler kullanthr. 16.3.2, Enine dalgalarda keritik agt. Gelig agist o,1 = 14.5° “nin tzerine gikarshrsa, 0 zaman enine dalgani kinlma agist da (bundan sonra bu agi gelis agist olarak ifade edileceKtir), enine dalga ara ytizeye ulasincaya kadar artacaktir, Enine dalganin tam yansimaya ugramasma neden olan gelis acisi asagidaki gibi hesaplanar. TSE Tahribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasoutk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 80/1392216 : : oe \ sing, = att + siney > | : T,2 . Su vA 1. Ortam Fd 2. Ortam FH ean O _ ‘ Celik Araylizey cy * 3055 in 90 Sekil 16.3 Bir enine dalganin tam yansimasi 16.3.3. Yiizey dalgalarmn olugumu, Enine dalgalann tar: yansimasindan sonra, gelis agist daha fazla arttmarsa, kritik ac, yiizey dalgalarmin maksimum olacags seviyeye, a) =29.8°°de ulasir. Cyusey = 2980 nv/sn yiizey dalgalarinin ilerleme hiza (gelik malzemede) Sina r= (C1 /Cy2). Sina va =1480/2980 « sin 90° Sin 1) =0,5 => a =29,8° 16.4. Gelig agist Genel olarak uygulamada, o. =45° , = 60° veya a= 70° “lik gelis acilart kullamihr. a = 35° ve o. =80° “lik gelig actlart nadiren kullanilir. Ses dalgasinin kristalden tek bir im seklinde deail fakat bir demet halinde gOnderildigi distintlmelidir, Bu durumda; gelig agisi(demet ekseni igin) kritik degere ulagmadan nce, yizeye daha yakin olan, demetin dig simirlarindaki ses dalgalarinin Karima agist bu agryi gececektir. Kigiik gelis agilarinda bu durum, boyuna dalgalarin ve bik agil ylizey dalgalarimin olusumuna yo! agar. Problem 16.3: Daldirma teknigi: Celik bir parga daldirma teknigiyle muayene edilecektir. Muayene pargasinn iginde sadece bir dalga tira olusturmak igin, boyuna dalga treten bir prob, test ytizeyinin normaline gére hangi agi araligunda hareket ettirilmelidir? Celik/su ara yilzeyinde yansima ile olusacak mod déniistimti ihmal edilebilir. TSE Talribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 81/139165. Celik iginde, yansimadaki tam mod diniisimil. Problem 16.4: Mod déniigiima 11 =61° lik bir gelis agisiyla gelik/su ara yizeyine boyuna dalgalar dtismektedir. Daigalarin yansiyan kismi tamamuyla enine dalgalara dniismektedir. Yansuma ve kuridma agilart nedir? = 57% “fn 4 at Be, utd cil Cosue (4 BOYS y Cy ealth? Zr55 fs, Coty Laur 126° Simetuy Problem 16.5 : Mod déniisiimt Sep Cu ORT cc 11 = 29° lik tir gelig agisiyla gelik / vakum ara yiizeyine enine dalgalar dagmektedir. Yanstyan kisimlar tamamtyla boyuna dalgalara déntigmektedir. steer Sint p “Sat0 ‘Yansima ve kirilma agilari nedir? oo cb St” ct ereotpy Cus Vorlus ~ Gnas CTH 0 eo Sinekia | ‘ a : _ Ctst giind Y Sindy > ame oe 592 Sie 1545" b=4 Vabuw arta’ 16.4 ve 16.5 problemlerine ait notl: Ses iletwet Uygulamada kismi mod déniisiimd oldugu stylenir, gtinkti demet agihmmndan dolayt sadece bazi ses isinlart (birgok durumda bu demet eksenidir) tam mod déniistimiine neden olan agiyla ara yiizeye gelirler. TSE Takribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/2003 Sf: 82/13916.6, Celik dist pargalarda agi hesaplamalars: Gelik dist malzemeler muayene edildigi zaman, bu malzemeler igin gegerli olan tipik dalga hizi hesaba alinmalidir. Problem 16.6; Daldirma teknigi kullanarak bakir malzeme muayenesi Daldirma teknigi ile kontrol edilen bakir bir test parcasmda, enine dalgalarin, Grou = 45°"lik bir ecida ilerleyebilmeleri igin, boyuna dalgalar su iginde test edilen malzeme ylizeyine hangi acida gelmelidic? (C t.ey = 2260 m/sn) 16.7, Boyuna dalgalarin tam yansimast igin kogullar. ‘Yalnizea enine dalgalar kullanarak, kati ortamlarda egik geligi saglamak igin, boyuna dalgalarin tam yansimasinin bir kogulu olan agagidaki bagint saglanmalicar: (C LafCLa) + sina )> 1 (16) Problem 16.7 Gelis agisuun segimi Bir normal prop bakir bir test pargasmin yizeyine oF 1,1 = 10° lik bir agida boyuna dalgalar gonderecek sekilde su i¢inde hareket ettiriliyor (Creu ~ 2260 m/sn, CLcy =4700 mv/sn). Denklem (16)'da belirtilen kosulun saglanmadigint gisteriniz, Geliy acisint hesaplayarak, sonuca iliskin detaylar belirtiniz. Krad” Sina, Cus sinBa Chey, TSE Tahribatstz Muayene Laboratuyart Ulirasontk Muayene Seviye I Ders Notlurt Rev :01/2003 Sf: 83/139BOLUM 17 KISMI MOD DONUSUMU 153.2'de agiklandigi gibi, mod déntisimti 0° den farkl gelig agilarmnda olugacakur. Bundan da anlagildigi gibi, malzeme iginde sadece boyuna dalgalar degil enine dalgalar da bulunacaktir. izleyen bolumde, uygulamada enine dalgalarin neden oldugu ve yorumlamast kolay olan ikineil yankilaria ilgili iki 6zel durum agiklanmistur: 171, Ses dalgalarmm ara yiizeye hemen hemen paralel dogrultuda gelmesi durumu (yan duvar etkisi) Boyuna dalgalar bir ara ylizey boyunca hemen hemen paralel bir dogrultuda ilerliyorlarsa, bu durumda boyuna dalgalarin bir biltimit enine dalgalara dontistir ve malzemedeki ses hizina bagh olarak belli bir actyla yanswrlar, Muayene dik gelis acistyla (normal prob) yapiliyorsa, ses alam olusumu muayene ytizeyine dik parale! yanal yilzeylerle, silindirik esmerkezli yanal yiizeylerden dolay: yanal dogrultuda simtlidit, bu dururda, hata igermeyen bir parga, normal yanki serilerine ilaveten, enine dalga ayrigrasinin neden oldugu ikincil yankilar da verecektir. 17.1.1. ikineil yanlalarm ekrandaki konumlarmm hesaplanmast. Sekil 17.1 de ses yollan gizilerek gosterilmig ve birbiriyle karsilastinimistr. Boyuna dalga sol yan duvardaki herhangi bir noktada, mod déntistima. sonucunda kismen enine dalgaya doi Olugan bu enine dalga, sa taraftaki yan duvarda tekrar boyuna dalgaya déniisir ve yoluna devam ederek arka duvardan yansir ve muayene ylzeyine geri diner. Bu ses yolu kars1 yiizeye giden direkt yoldan daha uzundur, Bundan baska, yolun bir kismt boyuna dalgaya nazaran daha yavas ilerleme hizina sahip olan enine dalga ile kat edilir. Gidig-dénily zamam veya ses yolu fark As’in degerini hesaplamak igin, parga kalinligr (d) (veya parca gapt D);boyuna ve enine dalgalarm ilerleme hizint hesaba alan bir faktdrle garpabi. Boye gelen dalgalaran ‘ses Genet | Test wey ‘Igacetlerin antanss araylzeyler peayGzayde yansima Soces{ ses yolu aeaylzeyie yansima ‘eontasi ses yolu Yon duwarlarda yeneana poktalar 2 Keres yizeyde ‘yansana noktelora Karsx ylizeye ses yolu Kars yizey Sekil 17.1 Yéizeye hemen hemen paralel gelen boyuna dalgalar igin ses yollan TSE Tabribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notart Rev :01/2003 Sf: 84/139Sekil 17.2 : Arka duvar ve ikineil y Malzemeye bah olan fakt6r degeri biliniyorsa ve AT ekrandan okunabiliyorsa, 0 zaman parga kalinhigt (d) belirlenebilir: d= As / faktor (7.2) Galtier = O/r6 Sekil 17.1 de gésterildigi gibi boyuna dalgalar, rast gele belitlenmis 1. yansima noktasmdan sonra ylizeye hemen hemen paralel bir dogrultuda ilerlerler. Her iki yiizeyi yalayarak ilerleyen boyuna dalgalar, bu yiizeylerdeki enine dalga ayrismast nedeni ile enerjilerinin bir kismm kaybederler ve ses yoluna bagh olarak siddetlerinde bir azalma meydana gelir. Ses demetinin, muayene edilen malzeme iginde gok sayida ve eg wzunlukta yo! takip eden kasimlar ilk ikineil yank Nj’i meydana getirecek sekilde tst tiste binerler. Leet l Sekil 17.3 Ey-uzunluktaki, olast ses yollarinin tis tiiste binmesi Enine dalgalarmn yansimast (Sekil 17.1°de 2.yansima noktasinda oldugu gibi) ve dalga déniisiimine ugramasi da baska ikincil. yankilar olusmasina neden obur (N2,N3 5.) ve her durum igin ses yollart arasindaki fark As kadardir, 4 y AT=TN2- TN1 ; ke T Sekil 17-4 tkineil yank Nz igin muhtemel ses yollant ve ekran konumlant ‘TSE Tahribatsiz Muayene Latoratuvari Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlurt Rev :01/2003 fz 85/139Ikincil yankilar ve arka duvar yankist ylkseklikleri arasindaki fark, parga geometrisi ve ses zayiflama katsayist (malzeme cinsi, frekans ve dalga cinsine bald) ile ilintili olan sonik alanin boyutlanna baglidir. ikinoil yankslarm yuksekligi arka duvar yankasindan biiytik olabilir; émegin, uzun silindirik pargalarda, parga boyunca demet ‘apr ve parca capt arasindaki bagintunin uygun olmast (Dperet/Drest Parga: = 1) ve enine dalgalarin dilstik oranda zayiflamast durumunda. 17.1.2. Celik test pargalarinda ikineil yanlolarm ekrandaki konumlarmm hesaplanmast. Celik igin, Boltim 17.1.1deki 17.1 ve 17.2 denklemleri agagidaki_ gibi olur; As=0.76+ 4 (17.3) ve d= 1.32 +As (17.4) Enine dalgalann ayrdigs agi, yansima kanunu kullanarak hesaplanir (Problem 16.2yede bkz.). Sin Br=(C1/C1)+ Sina Sin Br = 3255 / 5920) Sin 90° = Problem 17.1 ikincil yankrlar: Cihaz, boyuna dalgalarla 200 mm’lik bir test araligina kalibre ediliyor. Normal prop ‘kullanarak; ince taneli gelikten imal edilmig ve islenmig yavarlak bir parganin bilyik caph tarafindan eksensel yonde ultrasonik dalgalar génderiliyor. Prop verileri: f= 2 MHz, Dprob= 25 mm Beklenen g6riintiler igin tim ekran konumlarm: belirleyiniz, ve bunlart ajagidaki ekranda giisteriniz. Ayrica ses yolunu parga semas1 tizerinde gizerek, sintflandirimz. 55 Br= 33.47 60 j | ' 1 “Lape Ww oD a o ° 3 ay re TSE Tatributsiz Muayene Laboratuvart Uttrasonik Muayene Seviye 1 Ders Nottart Rev :01/2003 Sf: 86/13917.2, Yuvarlak malzemelerde, normal propla radyal yonde tarama 17.2.1. Have yankilar. Yuvarlak malzemelerde, mercek seklindeki temas sivist tabakas! ve aciya baglt aktarmin faktorii ile simrlandirimis ses dalgasi girig yiizeyi, sonik alamn (diz yizeylere gore kryaslandiginda) yakin alan uzunlugunun daha kasa ve agtima acisinin daha biyak olmasima neden ojur. Bu durum, dogrudan karsi ylizeye ulasan ses yollarma ilaveten, cesitli yansimalarn meydana geldigi ses yollarimn da ortaya cikabilecegini gistermektedir. Pratikfe kari ylizeyden alman yania ile, bu yankinin ilk tekrart arasmda yer alan iki ilave yanknn yorumlanmast gerekebilir. Birinci ilave yankinin (Z;) karst yizeyden alinan yankiya gore konumu, sadece test edilen parganin ‘sapina baghdir. Cinka bu yanka malzeme iginde egkenar tiggen bigimde bir yol kat ‘eden boyuna dalgaler tarafindan olusturulmaktadir. Ikinci ilave yankay: (Za), olugturan ses yolu ise ikiz kenar Uiggen bigimindedir. Bu yankinin konumu, parganin gapina ve malzeme cinsine balidir, giinkil ses demetinin kenarindaki iginlar yanal yiizeylere dyle bir aciyla gelirler ki bu noktalarda mod déniistimit neticesinde ortaya cikan enine dalgalar, ses giris noktasindaki tegete paralel dogrultuda hareket ederler ve karst yanal yizeyde tekrar boyuna dalgalara déntigerek proba geri yansurlar. anlet png Sekil 17.5 Have yankilarm ortaya giktigh ses yollart Sa=13D veya Ta, =1.3.Tp (17.5) Sra (faktor)D veya Trp =1.67+Tp an.) Sz2= L.6T-D (Gelik igin) TSE Takribatsr Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye ! Ders Notlan Rev :01/2003 Sf 87/13917.2.2. Yuvarlak malzemelerin muayenesi. Daha dnce de belirtildigi gibi, hata tespiti ve degerlendirilmesi igin, baglangig darbesi (ouaas yankisi) ile kerst yizeyden alinan ilk yanks arasindaki alan ézellikle Snem arz cetmektedir. Yuvarlak malzemelerin muayenesinde, bata tammlamasindaki givenilirlik ilave yankilarm da degerlendirilmesi ile artirdabilir. Celik malzemelerde, ilave yankilarm ekran konumlan asagidaki esitlikler yardimt ile hesaplanabilir TSE Tabribatsre Muayene Latoratavart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003 Sf: 88/139BOLUM 18 ACILI PROPLAR 18.1. rig Dalgalann garpma acisi =0 oldugunda, maksimum ses enerjisi, gelis yéntinde geriye yansir. Bu durum ézellikle, test ylzeyine paralel ya da esmerkezli olan ve yalnizca normal proplarla tespit edilecek bliyiik, dizlemsel yansiticilar (hatalar) igin gegerlidir. Oysa pratikte yapilan muayenelerin cogunda, test ylizeyine belli bir agidaki dizlemlerde bulunan hatalarm gOrtlebilmesi gerekir. Boyle durumlarda, muayene edilen malzemeye belli bir aciyla ultrasonik dalgalar génderen gil proplar ullantlmaktadw. Test yizeyiyle belli bir agi yapan ve yénsel karakteristik gésteren, kiigiik , ditzlemsel yansiticilar! (Dyisa H aria anar (25) cy Sekil 24.2 Ark pargasinda ve bir arka duvarda yansuna, 24.1.3. Arka duvar ve disk sekilli yanstties, Bir yansiticrn ‘arka duvar’ olarak nitelendirilebilmesi igin Oncelikle, demet ekseninin garpma apisin e=0° olmast gerekir. Dolayistyla her farklt gelig actst igin uygun bir egimi olan yiizeylere ihtiyag vardir. Bu ise pratikte bir talam sinurlamalar getirmektedir, Sf 117/139TSE Tahribatstz Muayene Laborutuvart Ultrasonik Muavene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 / 2003 Sekil 24.3 Agilt gelen ses dalgalari agin uygun arka duvan ve disk sekilli yansiticilan olan kalibrasyon blogu 24.1.4. Oluklar. ince et kalinigina sahip metal plakalarda ve borularda kalibrasyon (referans) yansiticist olarak yandan agilmis delikler kullanilamaz. Bu durumda, sekti, derinligi, uzuntugu ve genisligi test problemine bagi olarak belirlenen oluklar kullamir. 24.1.5. Dikey delikler. Borularda eksensel dogrultuda yapilan ultrasonik muayenede radyal yOnde agilmis delikler referans yansitict olarak kullamilir. Bu delikler muayene yiizeyi ve karsi ylizeyle késeler olusturur LLL EDU Sekil 24.4 Referans yansitict olarak kullanilmak tizere agilmg. oluldar ve dikey delikler 24.2. Duyarbhk kalibrasyonu. Referans yansiticidan elde edilen optimum yanky1 referans ylkseklige getirmek igin gerekli kazang degeri (Vy) ile duyarlihga yikseltmek igin gerekli kazang artirumn (AV) toplams, kay duyarlihgi(Vg) degerini verir. Referans yakseklige ulasan veya gegen tilm yankular, referans yakseklige getirilir ve kazang degeri cihaz tzerinden okunur(V) -Kazang degerleri arasindaki fark (AVq ), referans yansitict ile hatalarin yansitma 6zelligi arasindaki farklihian bir Olgiisi olarak kayda gecirilir. Shi 118/139TSE Takribatsiz Muayene Laboratuvari Ultrasontk Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev 01/2003 Sekil 24.2 Hata yankisimn degerlendirilmesi 24.3. Cihaz kalibrasyonunun kontrolit Duyarbhk ve mesafe kalibrasyonlant muayene swrasinda diizenli ve uygun arahiklarla kontrol edilmelidir. Cihazin kontrol dagmelerinde, istenmeden meydana gelen ayar bozukluklan énlenemiyorsa, her 30 dakikada bir kalibrasyon kontrolii yapilmalidir Problem 25 Kaydedilmesi gercken belirtiler Gekilde gériilen ses alanina sahip 4 MHz’lik prop igin test pargast igindeki kalibrasyon yanstticist ay zamanda referans yansticr olarak kullanslacaktur. ‘Muayene talimatinda referans yikseklik ekran yksekliginin % 40 1 ve kazang artist AV = 20 dB olarak verilmektedir. Eger 0 dB kazang deerinde, referans yanstticidan alinan yankinin yiksekligi ekran yiiksekliginin % 80 nine gelseydi,asagidaki yank belittilerinden hangilerinin kaydedilmesi gerekirdi Sf 119/139Pit Sf 120/139 TSE Tatrtbatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 /2003BOLUM 25 STANDARTLAR VE TEKNIK KURALAR, 25.1. Genel Emniyet agisindan kritik olan yaptlarn veya araglarin montaj ve igletimi sirasinda ultrasonik muayenenin bir kalite temin araci olarak uygulanabilmesi igin iki nemli sartin saglanmasi gerekmektedir: 1. Muayene, dogru ve olabildigince tekrarlanabilir sekilde yapilmalidir 2Elde edilen sonuglar, muayene edilen malzemenin — kullamlabilirligini degerlendirmeye imkan saglamalidir 25.2. Ultrasonik muayene ile ilgili standartlar 1990'lann sonuna kadar dlkeler ultrasonik muayene icin kendi ulusal standardizasyon birimlerince hazirlanmis olan standartlari kullamiyorlardi. Bu standartlar halen gecerli olmakla bitlikte Avrupa Standartlarina gegis stireci iginde hazirlanms olan standartlar da ylrtrliige konmus durumdadir Standart hazirlama komitesi hentiz: caligmalarint tamamlamamiy oldugundan bazi alanfarda standertlar hazir olmakla birlikte bazi standartlar hentiz taslak halindedir. Bu nedenle heniiz hazir olmayan standartlarin yetine eldeki konuyla ilgili eski standartlar gecerliligini korumaktadir. Bu béliimde ultrasonik muayene ile ilgili standartlar tanstulacaktur Ultrasonik muayene -Genel: , Tabribatsiz Muayene- Terminoloji-Ultrasonik muayenede Kkullamlan terimler BN 583-1 Ulirasonik muayene -Genel prensipler PrEN 583-2 _Ultrasonik muayene -Hassasiyet ve mesafe kalibrasyonu PEN 583-3 Ultrasonik muayene -Gegirim teknigii PrEN 583-4 —_Ultrasonik muayene -Muayene yizeyine dik hatalann tespiti PrN 593-5 _Ultrasonik muayene -Hatalann kerakterizasyonu ve biytkluklerinin saptanmast Ultrasonik muayene -Hata tespiti ve bilytiklik saptanmasinda TOFD tekniginin uygulanmast Ultrasonik Muayene -Kalibrasyon bloklart: EN 27963 Kalibrasyon blog No:2 prBN 12223 Kalibrasyon blogu No:l Ultrasonik Muayene -Cihaziar: prEN 12668-1 Ultrasonik muayene cihaziarinin karakterizasyonu ve dogrulanmasi- Cihazlar prEN 12668-2 Ultrasonik muayene cihazlarmin karakterizasyonu ve dogrulanmasi- Problar prBN 12668-3 icf muayene cihazlarinin karakterizasyonu ve dofirulanmasi- Kombine Halen yiiriirliikte olan cihaz standartlari: ny Ultrasonik Test Sistemlerinin Ozelliklerinin Kontrolti, DIN 54124 Kisim 1 (5/83) pte ontroller Ultrasonik Muayene -Kaynak dikisi kontrolii: prEN 1714 Kaynakh birlestirmelerin ultrasonik muayenesi EN1713_ Kaynaklarda belirtilerin karakterizasyonu EN1712 Kaynaklarin ultrasonik muayenesinde kabul seviyeleri Ultrasonik Muayene Dovmeler: EN 10228-3_ Femiitik ve martensitik gelik dovmelerin ultrasonik muayenesi EN 10228-4 Ostenitik ve ferritik pastanmaz geliklerin ultrasonik muayenesi EN 10228-1 _ Fentitik ve martensitik celik dévmelerin Manyetik pargacikla muayenesi EN 10228-2 Fenttik ve martensitik gelik dévielerin penetrantla muayenesi PrEN 1330-4 PIEN 583-6 TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rey :01/2003 Sf 121/139TSE Takribatsee Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01 / 2003 Her ultrasonik muayene uzmani bu standartlart temin edip, igerikleri hakkinda bilgi sahibi olmalidir. 25.3. Muayene pargasmna dzgii kurallar (spesifikasyonlar) Farkli formlardaki pargalarin (Srnegin, levhalar, borular, dévme ve dékiim parcalart) ve kaynak dikislerinin, ultrasonik yOntemle kalite sumflarm belirleyebilmek igin muayenenin ne sekilde yapilacagina iliskin prosediire ilave olarak, kabul kriterlerinin de bilinmesi gerekir Muayene pargasina Ozgil spesifikasyonlarin amaci da bu riterlerin belirtilmesidir . Bu spesifikasyonlar dnceleri, imalatg1 ve miisteri arasinda vanlan anlasma geregince, imalatgi tarafindan hazirlanmaktaydi. Standart muayenelerde, stirekli yeni spesifikasyonlar tizerinde galsmamak igin, VDEh, VGB, VaTTV, vb. kuruluslar bu antlasmalarm ana hatlarm olusturan ve genel olarak uygulanabilir ézellikler gelistirmislerdir. En eski ve genis bir kullanim alam oldugundan en gok bilineni , Alman Demir Dékiimeiileri Dernegi tarafndan yayumlanan ve dékme demir ve gelik tiretimini kapsayan muayene spesifikasyonlaridir. Giintimitzde asagidaki spesifikasyonlar halen kullanitmaktadir SEL 072 (12/77) Kalin Levhalarin Ultrasonik Muayenesi SEP 1915 (6/77) ‘Yiiksek sicakliga dayanikh gelik borularda boyuna hatalar SEP 1918 (6/77) ‘Yiiksek sicakiga dayanikh celik borularda enine hatalar Yiiksek sicakhga dayamkh gelik borularda ultrasonik muayene ile katmer arama 7 Haddelenmig gelik pargalanin ye gubuklann ultrasonik SEP 1921 (12/84) uayenesi (100'den biiyik gap veya kalinik iin) SEP 1922 (7/85) Fertitik gelik déktimlerin ultrasonik muayenesi SEP 1919 (6/77) Imal edilmis pargalarin tahribatsiz muayenesiile ilgili daha az detayh olmak tizere ultcasonik muayenelere deginen diger demir d6ktim muayene spesifikasyonlan da meveuttur, (Omeyin, SEP1917 ve SEP1914) "Muayene Pargasi” tammt sadece dretilmis pargalan devil, yapilann yiksek yk alundaki bolgelerini de kapsamaktadir (Omegin, kaynak dikisleri Basing kap lardaki kaynak dikislerinin muayenesi igin en cok bilinen spesifikasyon AD-HPS/3 dir. Bu spesifikasyon yaygin olarak kullamilan tahribatsiz muayene yéntemlerini (ylzey gatlak muayenesi, radyografik ve ultrasonik muayene) kapsamakta ve izlenecek yontemin teknik detaylan ile degerlendirme kriterlerini de vermektedir. HPS/3’te gatlak, yetersiz ergime ve tek tarafh kaynaklarda yetersiz niifuziyete kesinlikle izin verilmez Almanya ve diger sanayilesmis ilkelerde ultrasonik muayene ile ilgili spesifikasyonlar giiniimilzde, gok farkh ve genis uygulama alanlarim kapsamaktadir Muayene gereksinimlerine iligkin bu kurallarin bir gogu dahili uygulamalar veya milsteri spesifikasyonlarmun bir pargast olarak hazirlanmustir 25.4, Standartlann ve Teknik Kurallarm Kullanum 1, seviye sertifikah kisi 2. Seviye sertifika elemanm ilgili standart veya Teknik Kurala gore hazirlamis oldugu Muayene Talimat: dogrultusunda muayeneyi yapmali ve muayene talimatinda dnerilmig olan rapor formunu kullanarak muayene sirasinda elde edilen belistileri (kayit simirint asan belirtileri) kaydetmelidir 1. Seviye uzman Sf 122/139saptadigt belirtiler ile ilgili gerekli hesaplamalan yaprp hatalan dlgekli bir gizim iizerinde gésterebilmelidir. 2. Seviye uzman ise gerekli kontrolleri yapip bu hatalarm ilgili standart veya teknik kurala gore kabul edilebilir olup olmadysina karar verecektir, Ancak 1. Seviye uzman ézellikle stirektli olarak belli bir standart veya teknik kural ile galisihyorse ona gOre kabul edilebilir veya edilemez hatelann neler oldugunn bilmelidir.. TSE Tahributstz Muayene Laboratuvars Ultrasontk Muayene Seviye ! Ders Notlart Rev 01/2003 Sfi 123/139TSE Tatribatstz Muayene Laboratuvari Ultrasontk Muayene Sevive 1 Ders Nottart Rev :01 / 2003 BOLUM 26 MUAYENE RAPORLARI 26.1. On bilgiler Ultasonik muayenenin amact, bir kalite degerlendirmesi yapabilmek, igin test pargast hakkinda bilgi saglamakur, Dogrudan degerlendirme istisnai bir durum oldugu igin Slgiim sonuglan ve bunlarm hangi kogullarda elde edildigi kaydedilmelidit. Giivenilir bir degerlendirme yapilabilmesi, muayenenin aynt _kosullarda tekrarlanabilmesi ve sonuglarin, baskalart tarafindan yapilan_muayenelerle Karsilastinlabilmesi igin repor tam, net ve kuskuya yer birakmayacak bilgiler vermelidir. Bunun igin muayene yéntemleri, sistematik ve kullamlmakta olan standart, yOntem ve spesifikasyonlara uygun olmalidir, Muayene raporu, testin gerekli glivenilirlikle yapip yapilmadgint da gésteren bir aragttr. 26.2, Genel Boliim Raporun genel bolumu, raporun ana hatlanm ayrmulandmr. Bu boltmde éregin, muayenenin yapildigi yer, tarih, muayeneyi yapan kisi, firma adi, vs. bilgiler yer alr. Yine bu béliimde, muayene edilen pargaya iliskin bilgiler yer almaktadir (6rmegin ; malzeme cinsi, isl islem durumu, yiizey sartlan vs.)Standartlar, yontemler, spesifikasyonlar, kurallar, test talimatlar, 6zel diizenlemeler ve muayene kapsam da bu béliimde kaydedilir. Ayrica kullanilan cihazin marka ve modeli ile kullamilan gtig kaynagt da not edilir. 26.3. Muayene talimatlart Uygun standartlara, spesifikasyonlara ve kurallara dayalt muayene talimatlari, uygulanacak muayene teknikleri ile bunlann kullanm metodu ve koguflarit tanunlar 26.3.1 Koordinat sistemleri. Muayene pargasinin ana boyutlarin gOsteren dlgekii bir gizim tzerinde bir koordinat sistemi (referans sistemi) tanmlanmalidir. Bu koordinat sistemi, birbirlerini koordinat orijin noktasinda (feferans noktasi, sifir noktasi) kesen, belirli yonleri, olan tig ceksenden (referans eksenler) ibarettir. Tammlanan koordinat sistemi muayene pargasimin daha sonra islenmesi sirasinda. degigmemelidir ve sayet varsa diger koordinat sistemleriyle de uyumtu olmalidir. L 7 Referans yiizeyi Koordinat orijini i Damga Sekil 26.1 Boyuna, enine ve derinlik eksenleri (x,y,z eksenleri) olan koordinat sistemi Sf 124/139TSE Tahribatsiz Muayene Laborutuvart Ultrasontk Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01 /2003 26.3.2 Muayene teknikleri ve tarama dogrultulari. Muayene edilecek kesit, uygulanacak muayene teknigi ve tarama dogrultular: belirtilmelidir. Muayene edilecek Kesit pargarun sematik gizimi tizerinde taranarak gosterilir. Proplar icin kullantlan kisaltmalar, nominal agtyt, Kristal gapint ve nominal frekanst apsamalidir. Ses demeti dogrultusu koordinat sisternine gore, genellikle boyuna ve enine eksenler boyunca verilen rakamlarla gisterilir. Ana dogrultular koordinat eksenlerine paraleldir ve bir rakamla gdsterilir, Tarama dogrultusu eksenlere paralel degilse iki rakamla gsterilir. Referans yiizey olarak parganin arka yizeyi alundiysa, tarama dogrultusunu gésteren rakamlar parantez iginde verilir. Sekil 26.2 Tarama yénleri 26.3.3 Kaynta iliskin ayrintilar. Bir yenkinin kaydedilip edilmeyecegi, ancak su hususlarin tantmlanmasindan sonra karariagurilabilir: Kullamlacak degerlendirme metodu, kayit seviyesi, kalibrasyon veya referans blogu, kalibrasyon veya referans yanstticisi, ses zayiflamasinin ne sekilde dikkate alindiga, duyarlihk kalibrasyonu diizeltmesi yapilip yapilmayacags, mesafe kalibrasyonu ve diger faktérler. 26.4. Muayenenin yapthy1. Muayene ; Hazirlik asamasi (mesafe ve duyarlihk kalibrasyonu) ve muayene (yansiticilarn konumlarimn belirlenmesi ve tantmlanmast) olmak iizere iki béltimden olugur 26.4.1. Muayene hazarhi. Bu béliimde prop verileri tespit edilir, mesafe ve duyarhthk kalibrasyonu yaptlr ‘Ayrica, temas sivisi ve yiizey kosullan hakkinda da ayrintilar verilir. 26.4.2, Yansitieilarm kaydi, konumlart ve tanmlanmast. Tablodaki siitunlar soldan saga dogru, kaydedilecek degerleri élgiim sirasina gére verir. Dogrusal hatalar tammlanurken, Once dogrudan élgiilen degerlerden baslanir (GA’,Vu, hive) sonra ara degerler hesaplantr (s, a, a’, b ve AVy ) -En sonra da hedeflenen boyutlar bulunur (Yanstuci Koordinatlani |), q, t, yart deger waunlagu (AVL) ve kaytt seviyesini asan yanks yikseKligi AHU). Sf 125/139Boyuna koordinatlar lil ve yan defer uzunlugu ve yari deger uzunlugu tt) Sekil 26.4 Boyuna koordinatlar, yart deger uzunluklart ‘Yani deer uzunlugu ses demeti capindan kilgik veya ona egit dlgiilmitsse, optimum gorinti igin |; ve k; ile birlikte boyuna koordinat olarak verilir. Bu durum HVL (yan deger uzunlugu) siitununda sembolti ile gésterilr. 26.4.2.2. Enine koordinat “q” Enine koordinat, koordinat sisteminin belirlenen sifir ve tarama ydntine bagh olarak belirlenir, Roordinat ori jini Probup Untinde Proben see ath Sekil 26.5 Enine koordinat q’nun belirlenmesi 26.4.2.3, Derinlik koordinat “t” yt belirlemek igin ses mesafesi (sesin yén degistirme sayis:) ve b bilinmelidir. Bunu yaparken referans yiizey olarak hangi yizeyin segildigi géz Gntine alinmabdur. Referans yuzew eee ny. i Gee (reo §ekil 26.6 Derinlik koordinat: t’nin belirlenmesi TSE Taliribatstz Muayene Laboratuvart Ulirasonik Muayene Seviye I Ders Notlurt Rev :01 /2003 Sf: 126/139BOLUM 27 K1 VE K2 BLOKLARIYLA ILGiL] UYGULAMALAR 271. Genel Her iki kalibrasyon blogu da cihazin Kontrol ve ayarlan ile prop ézelliklerinin belirlenmesi amact ile gelistirilmistir; bloklann boyutlari ve dzellikleri standartlarda tarif edilmistir. Her iki kalibrasyon blogu da aynt malzemeden imal edilmis, ayot 1sil iglem ve yiizey islemeye tabi tutulmustur ve aynt ses huzma sahiptirler. K2 blogu, agil minyatiir proplar igin gelistirilmistit. 27.2. Kalibrasyon bloklarryla ilgili uygulamalar 27.2.1. En dnemli boyutlar. M13 Sekil 27.1 : KI kalibrasyon blogu Sekil 27.2 : K2 kalibrasyon blogu TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev 01/2003 Sf 127/139TSE Tahribatstz Muayene Laboratuvari Ultrasontk Muayene Seviye 1 Ders Nottant Rev :01 / 2003 272.2. Mesafe kalibrasyonu. Normal proplaria 50 - 250 mm araligina kalibrasyon igin K1 blogunun 25 mm’lik, daha geniy mesafe araliklan igin ise 100 mm’lik kesit Kullanili, Daha kiteitk mesafe araliklarmnda ise K2 blogundaki 12.5 mm’lik kesit kullanuhr. Agi proplarla 200 mm ve daha bilyk ses mesafeleri ile galiirken, Kalibrasyon blogunun 100 mm yari-capli aka Kullanthr, 100-200mm arasindaki ses mesafeleri igin kalibrasyon normal proplarla ve K1 blogunda 91 mm’lik mesafe kullanarak yaptlir, Boyuna dalgalarla sesin bu’ mesafeyi kat etme suresi, enine dalgalarla 50 mm’lik mesafeyi kat etme sresine esitti. Sr=SuCr/ Cr ¢elik igin Sp= 91 x 3255/5920 Sp=50 mm K2 blogunda bulunanGarke pargas)Kullamilarak en Kg mesafe arab olan $;= 25 mm'de kalibrasyon milmktinditr. 273. Duyarhhk ayan. Paralel ytizeyli veya delikli muayene pargalarinda, duyarhlik ayant, bir kalibrasyon biogu kullansimaksizn dogrudan parga tizerinde yapilabilir. Bunun mimktin olmadigs ye muayene pargasina (veya problemine) uygun bir kalibrasyon blogunun bulunmadigi durumlarda, duyarliik ayan igin KI veya K2 kalibrasyon bloklart kullanulabilir. Duyarliik kalibrasyonu, ark pargasindan veya yandan agilmiy delikten alinan bir yankt kullanilarak yapiliyorsa (ve sapma agist ihmal edilebilecek kadar ktigtikse ) prop kalibrasyon blogunun kenarlarina paralel ve simetrik olarak tutulmalidir. Probun saga sola déndiiriiimesi sonucu ortaya gikan kége yankilan kalibrasyon gin kullansimamabdhr. lade Nerweol poroblarda 106 - 220mwn ovo) Sea medefelici nin batihraryons Ky Blogente 44m mesefe Lallanitareh gre” ee fa ee Sf 128/139BOLUM 28 ACILI PROPLAR VE KAYNAK DIKISLERININ MUAYENESINE ILISKIN UYGULAMA ORNEKLERI Bu bolmde, aciht proplanin kullaniImasina iliskin birkag émek incelenecektir. Aranan hhatanin tirdne gBre segilen uygun tekniklerle, fazia bir giiglikle kargulasiimadan degerlendirilebilir sonuglar elde etmek miimktindtr 28.1. Millerin ve ervatalarm agih prop Kullanilarak muayenesi. Miller, diger gerilimlerle birlikte daha gok_bikillme, gerilimlerine maruz kaluar. Parga ytizeyinde bikiilme gerilimlerinden Kaynaklanan gatlaklar, yorulma hasari sonucu, milin kisa stirede kmlmasma neden olabilirler. Catlaklar daha gok kesit defisimlerinin oldugu yerlerle disli yataklarmm baslangtg ve bitim noktalannda colugur. Sekil 28.1 + Bu dmekte yitzeye gok yalan giden boyuna dalgalarla yaptlan muayenenin hata tespitinde gok sinira bir basari ganst vardir, giinkii enerjinin bilyak bir kism: enine dalgaya déndserek ortamdan ayriimaktadir. Bu tip hatalarn belirlenmesinde bu nedenle boyuna dalgalarla eksenel yOnde tarama uygun degildir. TSE Tahribatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonth Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf 129/139 Catlar Sekil 28.2 Krank miliBenzer gatlaklara Krank millerinde de rastlanmaktadie. Mil ile yatak kisimlarimn bitlesme yerleri, bilyik yiklere maruz kaldigindan, bu bélgeler gatlamaya karst daha duyarh yerlerdit. Bu itr hatalar da kdse etkisinden yararlanularak tespit edilebilir. Sekil 28.3 Civatalar Civatalarda da. 6zellikle dig diplerinde gatlaklar olugmaktadir. Bu tir hatalar, gok biyiik gelig actlan kullanilarak, civatanm dig agilmamug diz kismmdan kontrol edilebilir. Diglerden gelen yankalar arasinda gatlak yankist kolayhkla ayirt edilebilit. 28.2, Borularm muayenesinde agih proplarm kullanum Millerin aksine, basing altindaki borularda gerilim gevresel (tegetsel) olarak daguldiés igin, boyuna, gatlak olugum ihtimali daha fazladue. Borularda boyuna catlaklarin muayenesinde sekilde gorildiigi gibi bir diizenck kullantlir, Aynt cihaza, baglanan iki prop kullanilarak ve proplar arasindaki mesafe ve gelis acisi dogru segilerek. biri tarafindan iletilen darbe, boru ig ve dis duvarlarmda birkag kez yansidiktan sonra, digeri tarafindan algilantr. { COE $ekil 28.4 Boyuna hatalara sahip borularin muayenesi De TTS Boruda herhangi bir hata varsa, her prop kendi yankisim: farkh ses yollar tizerinden alir, Prob-hata arasindaki ses yolu, her iki prop igin de esitse, hata yankilan cakasacaktir. TSE Tahribatste Muayene Laboratuvart Ulirasonik Muavene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 130/13928.3. Kaynak dikislerinde bulunan hatalar Kaynak dikislerinde bulunan hatalar iki boyutlu(diiziemsel) ve te boyutlu (hacimsel) hatalar olarak 2 ana sinifa ayniirlar. fki boyutlu hatalara ének olarak yetersiz ergime, boyuna veya enine gatlaklar verilebilir. hacimsel hatalar hemen her zaman ayni yanstima dzelliklerine sahip ktresel veya silindirik sekilli hatalardir. Sekil 28.5 Kaynak Dikislerinde Rastlanan Hatalar 28.3.1. Boyuna hatalarin tespiti. Prob, kaynak dikigiain her iki tarafinda zigzag hareketiyle ileri geri ve kendi ekseni etrafinda da hafifge déndirdlerek gezdirilir. Béylece, gelig acist, tarama mesafesi ve prob- kaynak ekseni acisi dogru bir sekilde ayarlandiginda, kaynak dikisinin bitin noktalart ses yollan s> 0.7N garu safflanacak sekilde dogrudan veya yansitma suretiyle taranmus olur. tara mecatet q eel eA fee ae £ + ~. Prebunyatay harehetinde2Kenum arasinak mass ‘Sekil 28.6 Boyuna hatalarin tespiti. (V - kaynak) ‘TSE Tahribatsiz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Sevive 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 131/139iki boyutlu (dttzlemsel) yansttierlar sesi belli yOnde yansitir. Yansitma yiizeyi arttskga acilma acist kigilir, Hatalani gergege yakin boyutlar: ile belitleyebilmek igin, gelis cist, hata diizlemine dik ofmaitdir. Dogrusal hatalarin boyutlan ses demeti gapindan daha biiyiikse, hata boyutlarim yari deger bayikltkler ile ifade etmek daha uygundur. Bunun igin prob, meksimum yank yiiksekliginden saga ve sola hareket ettirilerek, yanks yiksekliginin yariya dtisttigd simi degerler saptamir, 6 dB’ lik diisiige tekabtll eden bu iki prop korumu arasindaki mesafe yan deer bilytikldgiint ifade etmektedir. Buytikltikleri, ses demeti gapindan daha kiigik olan 3 boyutlu ve 2 boyutlu hatalant birbirinden ayirt etmek igin prob, maksimum yankt yiiksekligi elde edilen Konumunda, yansitma noktasi etrafinda dairesel olarak hareket ettirilir, 3 boyutla hatalardan gelen yarkilarin yikksekliklerinde Gnemli bir degisiklik olmazken, iki boyutlu bir hatadan gelen yankunin yliksekligiinde Onemili farkhhk gézlenecektir 28.3.2. Enine hatalarin tespiti, Enine hatalani belirlemek igin, gelis acis1 buyik proplar kullanilir. Prob, kaynak dikisi ekseni boyunca hareket ettirilitken, kendi ekseni etrafinda da hafifee déndiiriltr. Muayene birbirine zit iki yénde yapilmalidir. Sekil 28.7 Enine hatalarin tespiti Kaynak dikisinin kepi ve Koki taslanmazsa, tarama islemi gelig agist ile kaynak agzt arasindaki act miimkiin oldugunca kigiik segilerek 4 yOnden yapihr, Aym tipten 2 agih prop Kullantlarak (¢aligma modu kapalt konumda) en bigimsiz hatalar bile tespit edilebitir. ‘TSE Talwibaistz Muayene Labyratuvant Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/2003 Sf: 132/13928.4, Kék hatalarmin konumlart ve tammlanmast. a 1 | oe armas etakey Keke thenkow) Wane og.stons Kasse Sekil 28.8 ‘Aq degeri, yankinin parga geometrisinden mi, yoksa bir hatadan mu: geldigini saptamamiza yardimet olur. Boyuna batalarin tespitinde kaynak dikigi her iki taraftan 60° digindaki, degisik gelis agilan ile taramr. Aq # 0 Parga geometrisinden gelen belirtiler(form yankis!) ‘Aq belirli degilParge geometrisinden gelen belirtiler (form yanks) Aq=0 Catlak belirtisi TSE Takribatsez Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf: 133/139TSE Tahribaisr: Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01 / 2003 BOLUM 29 REFERANS EGRILERI 29.1. Referans egrilerinin gizilmesi Ayni tip ve boyuttaki yansiticilardan gelen yankilann yiikseklikleri, ses yoluna bagh olarak deBisir. Prop ses demeti ekseni tizerindeki bir yansiticidan, fark ses mesafelerinden gelen yankilarin tepe noktalan ekran tizerine igaretfenerek birlestirildiginde ortaya gikan eri, bu yansiticinin referans e@risidir. Uygulamada bu noktalar referans erisini olusturmak tizere kaydedilir. Boylece gesitli mesafelerde yansiticidan gelen yank: belirtilerinin tepe noktalarindan gegen bir gizgi elde edilir, = Sell 30.1 Bir referans efrisinin kaydedilmesi Cihaz, ayarlari aynt kalmak tizere, elde edilen eri, prop (Def, f) malzeme (c) ve yansitoi (tip, boyut) ézelliklerine baghdir. Uzak alanda, mesafeye bagh olarak yank Yliksekligindeki degisim, her yansitict igin tipittir. 29.2, Yanla yiiksekliginin tarifi Bir hatanm sekli bilinmiyorsa. dogrudan yanks yiksekliginden yola gikarak. boyutunu belirlemek miimkin degildir, Hata yerine aym konumda bir referans yansitici dilsiiniilecek olursa, ekranda aynt yanks yiksekligine sahip bu yansiticinin boyutunun kaydediimesi, dolayli bir hata yorumlama sistemi ortaya gikarmistir. Birgok kayit sisteminde sadece referans yansitict ve hata yankisumn yikseklikleri arasindaki fark g6z dniinde bulundurulur. 29.2.1. Kayit seviyesi. Belli sekil ve boyuta sahip bir referans yansiticrdan alnan yanks yliksekligi, kayrt seviyesi olarak tanmlanr. Bu, form yankilan diginda, kayit seviyesine ulasan veya onu gegen tilm yankt belirtileri kaydedilecektir anlamina gelir. Test pargast ya da bir referans blok Kullanilarak elde edilen referans eBrisi hata degerlendirmesini gok kolaylasturn, giinkti ses yolu ve ses zayrflamasinin etkileri bu egrinin gizilmesinde 262 6nfinde bulundurul mustur. Sf BH1397 Referans yiikseklik metoduna gre Referans Egrisi Metoduna gore bu kaydedilmelidir yankinn kaydi gerekli degildir Sekil 30.2 Referans ylikselik ve referans eBrisi 29.2.2. Duyarhhk kalibrasyonu. ‘Yukseltici kazang degeri Vy. referans egrisi % 20 - %.80 ekran yiiksekligi arasinda kalacak gekilde segilir. Ykseltici de AV'lik kazang degisimi, farkh kayit seviyeleriyle farkl referans yansitcilar arasindaki uyumsuzlugu ortadan Kaldinir. Tm yond dnl aon Sm anon dln deen neon gabe! ‘oan geet % *e Hav ad Sekil 30.3 Referans ve kaytt egileri TSE Takrlbatsrz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye 1 Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf: 135/139Sara No]. Gérthtiller oe Kristal cap. Frekens Veet 8 | spesttitasyona give ses dalgalarsmin geliy ‘yoni “e =| ©) onmnyam mm oa lr fa iota Referans yilzey tizerinde a wizine olan uzaklik olarak : | Sareea Trt 6 dB'lik azalmada referans ylizey [G7 tays olan ses nesafest “ s= kt B ko EAS izdiigiim mesafesi J a=s:sing : Feet Kisaltzimg izdlstin mesafesi ree ne a) at wx, a! eet be t 1 STEP? 9pTS ae {26)¢ by ww Py sepNDinéng ey Kazang fark / Boyuna koordinat iE (hata bastangiex) s| ¢ r ene es | 2 [EST tine tooratnat | |e eo] | _becintsk koordinats 2 e2l 45 Yoru dejer vantage, BET i FE} sc enine uzintule B= Keyat_sevivesini asan vania yuksekliay zp L = Boyuna Q = Enine g Hata geonetrisi F : Alan V : Hacim EE | spesittkasyona gore kabul veya red ( carpi isareti ite absterilir). ee FRE vetestretee Have bilgiler, yonm, ipucu vs, TELA utzepSnuog un03, Sekil 26.3 yansiticilarin konumu ve tanmlamalann: veren tablo ‘TSE Tahribatste Muayene Laboratuvari Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Notlart Rev :01/ 2003 Sf: 136/139DUYARLILIK AYARI (EK SAYFA) Ekranda gézlenen yenkanin konumu ve yiksekligi o yankryt ginderen yansitict hakkinda bilgiler verir. ‘Yank: dinamigine bakalarak yansiticinin hacimsel mi yoksa diizlemsel mi oldugjuna karar verilebilir.Aynica yank yiksekliginden yansiticinin biydikliigi hakkanda bir fikir edinilebilir. Buamacla cihaz yansitma ézellikleri bilinen belirli referans yansitictlara gore ayarlamr. Bu isleme duyarhlik ayari deni. ‘TSE Tahuibatsiz Muayene Laboratuvart Uttrasonik Muayene Sevive I Ders Nottart Rev :01/2003 Sf: 137/139TSE Tahribatstz Muayene Laboratuvart Ultrasonik Muayene Seviye I Ders Nottart Rev :01 / 2003 YAKIN ALAN: Prop kristalinin hemen dniindeki sifir noktast ile ses basineinmn en yikksek oldugu Jcisum arasindaki mesafe yakin alan wzunlugu (N) dor. Dairesel kesitli kristal igin yakin alan uzunlugu asagidaki formille gre hesaplanr: N=D742, PROBUN YONSEL OZELLIGi Proplarin yénsel dzellikleri probun tirettigi ses alan igin bilgi verir. Ses alanmmn ana lobu sesin yaytlma ydntinde ve ses basincmmn en yUksek oldugu dogrultuda olugur. Prop kristalinin gapma ve frekansa bagi olarak ses alant yakin alan simrindan itibaren aah. Kesiti dairesel olan kristallerde agilma agist asagidaki formiillerle hesaplanir: (Sing) sen * 0.5./D (Sing) 2008 = 4/D Sf 138/139GUNLUK TESTLERUYGULAMALARSTANDARDLARKRAUTKRAMER USN 52 KALIBRASYONU Birinci calisme Seviyesinde (birinet seviye) A-scan da gbriintii yandaki | eibiair. | ikinci galisma seviyesinde (ikinci seviye) griintiide 3 galisma grubu vardir Bunlardan aktif olan bold izgiler igindedir. Bu iki galigma seviyesine — Butonuna basilarak gecilir.Olgiim Cizgisi (Measurement Line ) Olgdim anindaki somaclar bu cizgi terinde girtindr Bu gizgi igerigi agtlt veya normal prob Kullammana gore degisir. Durum Cizgisi (Statii Line) Bu cizgide baz: ayar durumlant gésterilir. Omek : batarya gar} durumu‘Meni Cizgisi (Menu Line) @ @2e O50 Birinci galisma seviyesindeki galsma gruplanim gisterir. USN 52 Kullanim Fonksiyonlar: © Zero > paralel kaychrma igini yapar mitl vel > araik agma igini yapar. © Eyik (gate) A-scan’da gézitkmesini istenilmedigi zaman ikinci seviye > Gate Logic off yapibr. © aveb esigi gortintitlemek igin: ikinci seviye > Measure > Multiecho yapilar. b’yi kaldirmak igin Measure > 0-15" olmalt ¢ _Esigin dzerinde bulunan echo degerini ekranmn sag kogesinde okumak igin: Ikinci seviye >Measure> 0-15T olmalt, “Measure OFF olursa measuring line tzerindeki S ve H degeri ortadan kalkar. © Esigin ekran iizerinde pozisyonun ayarlanmasi: Menil gizgisi Uzerinde fonksiyon anahtarlarindan igi bos oklarla Gate fonksiyonuna eclinir. Meni Cizgisi > Gate a-start ile~sag sol hareketi yapilr. a-width ~ esik uzunlugu_ayarlantr. achresh — yukant agagi giditi © Kalibrasyon yapmak igin enti gizgisinde > S-CAL gelindiginde Zero fonksiyonu yerinde S-REF ¢layorsa Auto Cal devrede demeltir. Ikinci seviye > Auto Cal-> OFF yapiimah,Kalibrasyon araligini 100mm ‘ye kalibre edilecegini varsayalim. Ses hizi biliniyor(5920). Cihaz Menti Line -> Basic-> MTL VEL (5919) durumunda. Hz 5920'ye getirmek igin artrildiginda birden agilt prob igin kullanilan ses hizt degerine (émek: 3355) gelir. Rakamn kiigtik miktarlarda artirmak igin iki oka birden basip MTL VEL -> mt! vel haline getirilir. USN 52 : Normal Probla Kalibrasyonu: 1,Durum: Ses hu biliniyor. Geciktirme Blogu Yok, . Cihaz agilarak pili kontrol edilir. Prob kurmuzi sokete takaltr. . Ses hiz girilir. |. Menu cizgisinden BASIC grubunda DELAY 0.000 pS RANGE istenilen degere ayarlanir.(6r: 100 mm) 5, Egik bir veya ikinei eko tizerine getivilir. 6. Menu cizgisinden S-CAL aktif hale getirilir. Zero butonundan parga kalinhgs. ayarlanur. 7. Baska bir kalinlikla kontrol yepshr epee Cihaz istenilen deger igin kalibre edilmis olur. 2. Durum : ses hizs bilinmiyor. Geciktirme blogu yok 1, Cihaz agilarak pili kontrol edilir 2. Prob kirmizi sokete talahir 3. Menu cizgisinden BASIC grubunda DELAY 0,000 pS RANGE istenilen degere ayarlamr.(6r: 100 mm) 5. Ses hizi bilinmiyor. En az iki eko alacak gekilde bir ses biz gisilir 6. Ikinci Seviye Measure fonksiyonu muitiecho yapulsr. 7. acesigi ilk ekoya b-egi8i ise ikinci ekoya getirlir. 8. Ses hizt butonu (mtl vel) ile iki eko arasindaki uzaklik parga degerine esit olan akadar ayar yapihr. 9. tkinci Seviye Measure fonksiyonu 0-1" yapshr. 10. Zero butonu ile deger yiikseltilerek parga degeri ayarlanm, 11. Baska bir kalunlikla kontrol yapilr Cihaz istenilen deger igin kalibre edilmis olur.USN 52: Agih Probla Kalibrasyonu: 1.Durum: Ses hv biliniyor. Cihaz agilarek pili kontrol edilir Prob kirmuzs sokete takalir Menu gizgisinden BASIC grubunda MU Vel kismindan ses huza gitilir (6x: 3255) Range istenilen degere ayarlanur.(6r: 100 mm) DELAY 0,000 pS 4, Meni cizgisinden igi bos oklarla S-CAL fonksiyonundan ZERO kismi 0.000 yapulr. K2 blogu 25 mm'lik kisma prob kupling yapilarak ilk eko elde edilir. Egik ilk eko Uzerine getirilir. Eko optimize (maximize) edilir. Ment gizgisinden $-CAL fonksiyonundan ZERO butonu ile parga degeri girilir 25 mm USN 52 : Agilt Probla Kalibrasyonu: 2.Durum: Ses hy bilinmiyor. Cihaz agtlarak pili kontrol edilir. . Prob kirmizs sokete takalir 3. Menu gizgisinden BASIC grubunda Range istenilen deere ayarlanr.(6r: 100 mm) DELAY 0.000 pS 4, Menii gizgisinden igi bos oklatla S-CAL fonksiyonundan ZERO kismm 0.000 yapalr. K2 blogu 50 mm’lik kisma prob kupling yapilarak eko elde edilir. tkinci seviyede measure grubundan multiecho altif hale getirilir. Esik a (gate a) ‘dk eko iizerine esik b (gate b) ikinci eko iizerine getirili. Eko optimize (maximize) edilir. Menti gizgisinden $-CAL fonksiyonundan MLT VEL butonu ile iki eko arast 75 mm yapihr. 10. tkinci seviyede measure kasm: 0-1" yapilir 11. Bgik a ilk eko tzerine geti 12. Meni gizgisinden $-CAL fonksiyonundan ZERO butony 50mm yapibr. ye USN 52: TR probla Kalibrasyon: 1. Cihaz agilarak pili kontrol edilir. 2. Mem gizgisinden BASIC grubunda Range istenilen degere ayarlanw.(6r: 25 mm) 3. Ment gizgisinden igi bos oklarla PULS fonksiyonundan PULSER kasm Dual yapili.Ikinei seviye gecilerek TOF fonksiyonu flank yapult. Prob ince parga tizerine konulur. Ment gizgisindea S-CAL fonksiyonundan ZERO butomu istenilen kalinbk gitlir. Daha sonra prob kalin parca tizerine konularak MTL VEL ile istenilen deger girilr. Bu islem Kalibrasyon tamamlanincaya kadar devam edilix. AAs 2 Krautkramer USD 15 : Normal Probla Kalibrasyon: 1.Durum: Ses hnz1 biliniyor. 1. Cihaz agilarak Prob sokete takilir ve parga terine kupling yapuhr. 2. Menii line-> Basic > Range > ayarla (100 mm) MTL VEL > ayarla (5920 m/s) D-DELAY ve P-DELAY 0.0 yap P-DELAY 0.0 defilse iki oka birden basarak sifirlanabilir. MTL VEL yaninda * varsa ktigtik degerlerle bu degeri artirir yada eksiltirsin. * yoksa 5920’ den direk 3250’ye gegersin. Yildiz iki oka birden basarak aktif hale getirilir veya pasiflestirilr. 3, RECEIV FREQ degerini kullandigin probla ayn degerde yap (4 MHz) DUAL > off yap 4, GATES > GATE-SL >Gate-A aktif hale getir. Gate-A aktif olunca dash line seklinde géztikiir. Gate-A’y: ilk eko tizerine getir. 5, MEAS MEAS-VA degerini oku, Bunun S_A olmast gerekir. Degilse oklarla bu hale getirilir $_A: Gate-A ilk eko tizerinde arka duvardan gelen ses mesafesini (sound path) gisterir. Aym sekilde S_B yada $_} olabilir 6. yakardaki iglem vepilnea measurement line’da Sa g6riniir. Bunu kare igindeki oklarla aktif hale getir. 7, Sa’da okudugun deger parca kalinhigana esit olmali (25mm) P-DELAY ile 25mm yap. Ya 25.01 yada 24,99 gilayor, Bu durumda parganin ses hizi $920 m/s degildir. Hiza MTL VEL ile 5921 m/s yaptum. 25.00 oldu. 8, K1 blokta 91 mm ile kontrol edecegim. 1. GATES Gaie-A ‘nin start kismim 91mm’ yi dlgecek sekilde geti Gate-A genisligini artiriim, 2. A-esigine hig dokunmadan I yada B egigini aktif hale getiririm.GATE-SL > Gate-I seg. MEAS > S-IsegKrautkramer USD 15 : SBP Probla Kalibrasyon: 1,Durum Ses hiz1 bilinmiyor. 1. Cihaz agilarak Prob sokete takalir ve parga tzerine kupling yapilir 2. Ment line-> Basic -> Range > ayarla (100 mm) MTL VEL > yakin bir deger gir. D-DELAY ve P-DELAY 0.0 yap P-DELAY 0.0 degilse iki oka bitden basarak sifirlanabilir. MTL VEL yamnda * varsa ktigitk degerlerle bu degeri artnr yada eksiltirsin. * yoksa 3920’den direk 3250°ye geversin. Yildiz iki oka birden basarak aktif hale getirilir veya pasifiestirilir. 3. RECEIV FREQ degerini kullandigin probla aym degerde yap (4 MHz) DUAL > off yapihr. 5 GATES > GATE-SL >Gate-A aktif hale getir, Gate-A aktif olunca dash line seklinde géziikiir. Gate-A’y: ilk eko tizerine getir. 6 Gates> Gate-Sl > Gate-B > Aktiflestir ve bunu ikinei eko dizerine getir. 7 Meas > Meas-VA > S_B-A yap (B ve A gatelerinin arasim dle) 8 Measure line’dan Sba kare igindeki oklarla highlight yap. 9 Bkranda okudugun degeri parganin gergek degerine gelene kadar Basic > MTL VEL ile degistir. ki eko arast 25.49 giktz. Bunun azalmas1 igin ses hvzant azaltmak gerekir. 10 Meas-> Meas-VA > S_A yap 11 Measure line’“dan Sa kare igindeki oklarla highlight yap. Sa degerini 25mm yap 12 Sba degerini tekrar kontrol et 13. 91 mm ile kontrol Slgiimit yap, Krautkramer USD 15 : ABP Probla Kalibrasyon: L.Durum: Ses hiz1 biliniyor., 1, Cibaz.agilarak Prob sokete takalir ve parga iizerine kupling yapilir 2. Menii line-> Basic > Range > ayarla (100 mm) MTL VEL > ayarla (3255 m/s) D-DELAY ve P-DELAY 0.0 yap P-DELAY 0.0 degilse iki oka birden basarak sifirlayabilirsin,MTL VEL yaninda * varsa ktigik degerlerle bu degeri artinr yada eksiltirsin. * yoksa 5920°den direk 3250"ye gegersin. Yildiz iki oka birden basarak aktif hale getirilir veya pasiflestiilir 3. Probu K2 blogunun 25mm lik kastmina koupling yap 4, Gate A’y: ilk eko tizerine getir. 5. Degeri okurken Sa olduguna dikkat et (Measure-> Meas-VA~> S_A yap ) 6. Sa degeri ses mesafesine esit olana kadar (25mm) P-Delay ile deBistir. 7. Kalibrasyonu kontrol et 8, Agi, X-degeri ve parca kalinlik degerlerini Menii line-> Angle kismundan gir 9, Ses mesafesini, Kisaltuimis iz digtimi mesafesini, ve hata derinligini gormek igin ‘measurement line tzerindeki fonksiyonlart ayarlamr. Ses mesafesi : Sa Meas-Va-> S_A yap. Hata derinligi :Da Kare igindeki oklaral ikinci degeri aktif hale getirilir. Meas-Va->D_A. yapilarak Aktif hale gelen kisim Da olur. Kisaltilmis izdiisiim mesafesi Ra, Oklarla tgtinett fonksiyonu aktiflestir. Meas-Va-> R_A yap. Aktiflegen kisim Ra olur. 10. Herhangi bir hatay: bulunea measure line dan direk olarak hata konumlamast yapilabilir. 1.Durum :Ses hi bilinmiy 1. Cibaz agilarak Prob sokete takulur ve parga tizerine kupling yapihn. 2. Ment line> Basic > Range > ayarla (100 mm) D-DELAY ve P-DELAY 0.0 yap P-DELAY 0.0 degilse iki oka birden basarak sifirlayabilirsin. MTL VEL yaninda * varsa ktigtk degerlerle bu degeri artir yada eksiltirsin. * yoksa 5920°den direk 3250°ye gegersin. Yildiz iki oka birden basarak aktif hale getirilir veya pasiflestirilir 3. Yarum diskle kalibrasyon edilmeli o zaman K2 blogunu kullamyorum. 5 Probu parga tizerine coupling yap. (K2 ~ 50 mm)6 Gate A’yt ilk eko tizerine getir. Gate B’yi ikinci eko izerine getir. 7 ses mesafesi SOmm ,125 mm. ve 200 mm diye gider. 8 Meas-> Meas-VA > S_B-A diye ayarla ve ekranda iki eko arasindaki degeri oku. Bu degeri 125mm olacak sekilde Basio-> MTL-VEL ile ayarla. 9, Meas-> Meas-VA > S_A yap. Okudugun deger 50mm olmaht, Bunu P_Delay ile ayarla, Krautkramer USD 15 : Dual — element (TR) probla Kalibrasyon: > Flank Mode: TR problarda roof angle (Kristalin test ylizeyine yaphgt agi) vardir. Bu ses dalgasinda mode conversion’a sebeb olur, Buda genis bir eko olugumunu saglar. Bundan dolayt TR probla galisirken diama Flank Mode’da galisthr, > V-path error: TR probe V-shaped ses yolu olusturur. Bu da élgiimde hatalara sebeb olur. Bunun igin kalibrasyonda iki kalinhk segilerek v-path error bliytk oranda diizeltiliz. > Kalibrasyon esnasind iki farkli kelinhktaki bloklarmn aynt malzemeden olmast gerekir. 1 Cihaz agilr. 2 ti kalmlik bazirlanir (K1, K2) 3 Basic-> Range> ayarla (25mm) 4 Receiver-> Freq > proba gore ayarla (4 MHz) Dual > on yap 5 Meas > B-TOF> flank yap 6 Probu ince parga fizerine koy (12.Smm) 7 Gates Gate-A *y1 ilk eko iizerine getir. Gain ve Receiver-reject “den ekoyu steepest yap 8 Meas-> Meas-VA-> S_A yap ve Sa degerini ekranda oku. Gergek dejiere esit olana kadar P-delay den ditzelt 9 Probu kalin parga tzerine koy. Gate-B’yi aktif yap ve Sb yi ekrana getir. Basic-> MTL-VEL ile Sb gergek degeri olana kadar gir, 10 Ayn iglemi tekrarlaa UYGULAMA 1:Mesafe kalibrasyonunun yapilmas1 1-Kullamlacak uygulama pareasi: ., {1 va 2-Uygulama ile ilgili veriler: ~Kalibrasyon araliga Sp=250mm,L,St -Olgek (skala) faktorti k= $p/10 skt=....4.5.0/M -Kullantlacak prob:4 MHz Normal prob (MBP) Prob tamm:.MBAS... YM He 9 10 mm -mm/skt 3-U1_No’lu parcanmn 100mm’lik kesitini kullanarak mesafe kalibrasyonunun yapimasi: S=100mm aSoun Leet anno t Kalibrasyon Tablosu EE OF ee Ss T | Yank | Kalibrasyon He Bw mm | skt__| tam | Yankist 5) 190 Aiea 400 | 4o | R Elrancn Hp Lal brsmnaa Wwe | bo | Ry ue yankelar reason upper bas) lar eh pollenibscak: Kalibrasyon sonunda eran gértintisi \ Yee Prep ner neabele ua 4 ta @ OF 250mm St 4-U1_No'lu pareanin 9immIik kesitini kullanarak kalibrasyonunun kontrol edilmesi: Kontrol Tablosu Bee ‘ue teeen a S| T | Yana |~ Kontrol Dlg dave mm skt__| tanm | Yankis: Reve- €e shal BMG 3A g fealsiyens oa s - - to | k Hesaplanan | als Teh. cipknsee | ao. Olgtiten Gafe-& sie henner S. kal - Kab prasgorr Fa valel learyot 1% Bred A CornKontrol ekran gértintiisti T | 5-U 1_No’lu pareanm 50mm’lik kesitini kullanarak mesafe kalibrasvonunun yapilmasi ve 91mm lik kesiti ile kalibrasyonun kontrol edilmesi: Kalibrasyon Tablosu t $s T | Yank | Kalibrasyon dwo Ry |_mm = tanim | Yankisi Cr Son a Z L yee foo | + t Ra 450 | & B, | Kontrol__| Kalibrasyon sonunda ekran gériintiisi Kontrol ekran gértintiist Kalibrasyon blogunun gizimi 1UYGULAMA 2:Uzunluk Olgtimi. 1-Kullanilacak uygulama pareass: 2-Uygulama ile ilgili Veriler: “Kalibrasyon arahgi Sp=250mm,L,St$-L00mnvK 1 -Olgek (skala) faktirl k= 25mm/skt; Kontrol Mesafesi:9imm/K1 -Kullanilacak prob:4 MHz Normal prob (SBP) -Prob tanum: 3-Kalibrasyon Kayitlari: $=100mm/K1 Kalibrasyon Tablosu $ T | Yank | Kalibrasyon mm skt tanim. Yankist 400 | ve) gp |<— zoo) BO} Z, |e— Kalibrasyon sonunda ekran gériinttisti WI | Ul Kontrol Tablosu s T | Yank | Kontrol mm | skt_| tamm | Yankist | t A 134 wa Hesaplanan OlgiilenKontrol ekran gdrtintist | nal LTE Ld 4-Blok Uzerinde Mesafe Oleiimleri, Mekanik Uzakbklar ile Karsilastiril ‘ilen Ses Yolu Uzakhklarmmn Kumpas ile Olciilen Kalibrasyon Tablos [Boyutlar[ TTS skt L mm a v 0 2 eel ates Ge al Ly 6e éf 2 | O5F | 1385 1 b 1486 | Ge Lo bl 46° LG nae 255 co fae | SES Ab yo” «oe 5-Olctim Hassasivetini Etkileyen Faktirler:UYGULAMA 2:Uzuntuk Olgiimi. 1-Kullamlacak uygulama pareasn 2-Uygulama ile ilgili Veriler: “Kalibrasyon arahgi Sp=250mm,L,St$=L00mnv/K1 -Olgek (skala) faktér k= 25mmiskt; Kontrol Mesafesi:91mm/K1 -Kullanilacak prob:4 MHz Normal prob (SBP) -Prob tanumi oon Z 3-Kalibrasyon Kayrtlari: 00mm/K1 Kalibrasyon Tablosu S$ T | Yank | Kalibrasyon mm | skt_ | tamm | Yanks Kalibrasyon sonnnda ekran gértintisit Kontrol Tablosu Kontrol Yankisi Hesaplanan Olgiilen,Kontrol ekran gériinttist Kalibrasyon Tablosu Ictim Hassasivetini Etkileyen Faktérler: w ‘Boyutlar T “s L SL skt mm mm mm eae al a2 b ea t bl ©UYGULAMA 3:Mesafe Kalibrasyonu ve Kontroltt 1-Kullanilacak uygulama pareasi: . 2-Uygulama ile ilgili veriler; 72° ** “Kalibrasyon araligi Sp=250mm,L,St -Kalibrasyon mesafesi S=4a0...mm/..Kd..... -Kullanilacak prob:2 MEz Normal prob (SBP) -Olgek (skala) faktOrit k= $p/10 skt=.... 5.06/105.6.0......mm/skt -Kontrol mesafesi Sx=...9ul.....mm/...4. -Prob tamimn:...... . 3-Mesafe kalibrasyonunun yapilmast: Kalibrasyon Tablosu SB 5 ony yr GOu me / SE vr 3) iT | Yank [Ralibrasyon | Holey | | skt__| tana |__Yanlas Kontrol__| 3 Tar Kalibrasyon sonunda ckran gériinttistt tow ee zoo | 4 (Ra | jroo 8 RS 1 boo 8 Fy em goo 1 Ks fea | i K.¥en \ jet | cheers ae | a 1 tl | 4 a ab ah Fe _ 4-Referans Blogunun Cizimini Yaprp, Cizim Uzerinde 8, ve Sx’nn Gisterimi: ooUYGULAMA 4:Uygun Zaman Ekseni Arai Sesimi 1-Kullanylacak uygulama pareast: .... 2-Uygulama ile ilgili veriler: “Kalibrasyon araligi Sp=150mm,L,St -Kalibrasyon mesafesi $)=,.2.4.....m0vK1 -Kullamlacak ptob:.. -Olgek (skala) faktorit -Kontrol mesafesi Sc -Prob tammmn:... sam/skt Kalibrasyonunun yapilma Kalibrasyon Tablosu SY] T Y Yank | Kalibrasyon mm skt tanim Yankist as | at [@ | 50 | 33 SAT 5 | 5 Rs | te | bt lege 15: 14,3 les | 4 | 60 [Re Kontrol Kalibrasyon sonunda ekran gortintiisti CIC) 4-Mesafe Kalibrasyonu: -Kalibrasyon araligi S3=50-100mm,L,St -Kalibrasyon mesafesi S mm/K1 -Kullantlacek probs... ~Olgek (skala) faktdrit -Kontrol mesafesi Sx= -Prob tanumt mm/sktKalibrasyon Tablosu g T | Yankr Kalibrasyon mm_|__skt__| tanmm | Yanlos: Kontrot Kalibrasyon sonunda ekran gériintisé ‘S:Mesafe Kalibrasyonu: -Kalibrasyon araligs Sy -Kalibrasyon mesafesi 8,=. -Kullanilacak prob. -Olgek (skala) faktorti -Kontrol mesafesi S; Prob tami: -75mm,L,St _amonvK2 .. aan/sket Kalibrasyon Tablosu ["s T | Yank | Kalibrasyon mm_|_skt__| tanm | Yankast KontrolKalibrasyon sonunda ekran girtinttisii 6-Sonuclar: spimm,L,St 300 300 150 30-100 30-75 Tiskt dase @ roe 7 si/mm (0 iy mex HE Ge £0 Fark= s1- 81, mek v O°UYGULAMA 5:Zaman Ekseni Dogrusalhginn Kontroltl 1-Kullanilacak uygulama pareast: ....4.Ztoh- 2-Uygulama ile ilgili veriler: -Kalibrasyon araligi Sp=250mm,L,St -Kalibrasyon mesafesi $=100mmv/K1 -Kullanilacak prob:4MHz Minyatiir Normal Prob (MSBP) -Olgek (skala) fakt Sp/L0 skt~.... 2.5.2 tox S...mmiskt Kontrol mesafesi Su=....94....mmm/.... £64 -Prob tani sean 3-Mesafe kalibrasyonunun yapilmasi: Kalibrasyon Tablosu 8 T | Yanki | Kalibrasyon mm_|_skt__| tanmm | Yankist 400 | yo |=-k | 100 | 4.0 a |= 94 | 3.6 ~ Kontrol Kalibrasyon sonunda ekran gériintiistt | | Probj 25mm Ki BloguBkran gOriintisti (fi | Pa ie | | Rs |@9 | eo Seri yankilarin olmast gereken yerleri hesaplayiniz, cihazda gézlenen Konumlan saptayin, hesaplanan va gOzlenen konumlar arasindaki maksimum sapma miktarim belirleyiniz ve tabloyu doldurunuz. Yank anim _——> | By Re [er [Re | Re [Re Hesaplanan konuma, Ty [4 Go 2.0) tol Fo] (49! ! Gfelenen mura, Toy ral so! 6.0 0 | 9.01400 Sapma,To-Tuf0skt [o> | ts |, |» cololo|? ‘Ytizde olarak maksimum sapma miktari=(To- Ty )skt / 10 skt*100=%...Q... Max Sapme Yo L beboledi TS EN 2618-1 (cher labbroges) vUYGULAMA 6:Mesafe Kalibrasyomu ve kontrolt. 1-Kullamlacak uygulama pareasr ...f/.4...B. toa eee 2-Uygulama ile Iigili Veriler: -Kalibrasyon araliga Sp=50Omm,L,St,S;=100mnV/K1 -Olgek (skala) faktéril k= 25mmiskt; Kontrol Mesafesi:91mm/K1 -Kullanulacak prob:2 MHz Minyattir Normal Prob (MSBP) -Prob tamimt:........ -V,-Yank serisinde ilk yankinin % 80 ekran yiiksekligine getirilmesi igin gerekti kazang degeri. Test blogunun sematik gizimi: r ql : Kalibrasyon Kayrtlari 00mm/K1 Kalibrasyon Tablosu s T | Yank | Kalibrasyon mm_|_skt_| tam | Yankist aoo| 2 Bu noo) RQ. je seo | & Rs ae Ryo |<—— 0) (0 Lgl? ls Kalibrasyon sonunda ekran girtintlisilKontrol Tablosu Ss ~ | Yanks | Kontrol 43 ma skt__|_tantm | Yanks: _ 2 4) | ABs) FO | Hesaplanan | 4 Al | Otgitten =| Kontrol ekran gériintitsti ri | | | | (eee Kalibrasyon kayitlari: -Kalibrasyon aralign $3=500mm,L,St -Kalibrasyon mesafesi $y=50mm/K1 -Kullamlacak prob:4 MHz Minyatiir Normal prob sae) -Ogek (skala) faktOrti k= $p/10 skt=..... amnm/skt -Kontrol mesafesi S=91mmv/K1 ~-Prob tanmi -V.= Yanla serisinde ilk yankanin % 80 ekran yksekligine getirilmesiigin gerekli kazang degeri. Test blogunun gematik gizimi: 5-Mesafe kalibrasyonunun yapimasi: Kalibrasyon Tablosu s T | Yank | Kalibrasyon mm | skt_| tamm | Yanlas, L KontrolKalibrasyon sonunda ekrar. girtintisi vy Kontrol sonunda ekran géstintisitUYGULAMA 7:Yanki Serileri Metodu: 1-Kullamlacak uygulama parcasi: 2-Uygulama ile ilgili veriler: Uygulama parcasinin et kalinligimt mekanik olarak dlgtin, Ultrasonik cihazla yapilacak Slgtimler esitli zaman ekseni araliklan igin seri yanka metodu kullanularak ve kullanilmadan gergeklestirilecektir. -Kalibrasyon araligi Sp=250mm, 50mm -Kalibrasyon mesafesi S=.........mm -Kullanilacak prob:4MHz Minyatiir Normal Prob -Olgek (skala) faktOri k= Sp/10 skt=... ceccsessesses tM SKt “Kontrol mesafesi Sx=. rum. 3-Mesafe kalibrasyonunun yapilm: Sp=100mm, L, Celik Kalibrasyon Tablosu s T Yankt | Kalibrasyon | mm_|_skt__| tanum | Yankes:_| | Kontrol Kalibrasyon sonunda ekran gértintisit4-Et kabinhgy dleiimiinii 1. ve 8. Arka duvar yanlalarim degerlendirerek yapmu, sonuclart tabloya isleyiniz. n:gézlenen seri yankulaninn sayist Sm:Et kalinliganin n. katt ‘Ad:Olgtim hatast ..........1m nin hesab igin formiil: & Ad’nin hesabs igin formiil: A ‘Th/n ‘Yanks T tanum | __skt d ‘adropla yapilan 3] (0mm, L, Celik iein norm: Kalibrasyon Tablosu Ss T | Yanki | Kalibrasyon mm_ | skt_| tamm | Yanlost ~ Kontrol Kalibrasyon sonunda ekran gortintilsti 6- Et kalinhi dleiimii 1, Ve 2. arka duvar yanlalarim degerlendirerek vapimiz, sonuclary aydediYanki tanimt skt. ‘Sn mm. mm AdUYGULAMA 8:TR-Probia Kalinik Olgtimt. 1-Kullamilacak uygulama pareast: Basamakl: Kalibrasyon Blogu 2-Uygulama ile ilgili veriler: Basamakh kalibrasyon blogunun 1’den 8°e kadar tiim kalmliklarim mekanik olarak kumpas ile Olgdintlz Ve dex Olarak not ediniz. ‘TR-Probla Mesafe Kalibrasyonu: 1-{stenen aralikta digtim yapabilecek sekilde uygun bir kalibrasyon araligi belirlenir 2-Bu aralik igin uygun bir veya gerekiyorsa iki kalibrasyon mesafesi segilir. 3-Once normal probla isteaen araliga kabaca bir kalibrasyon yapihi. 4-Normal prob eihazdan ¢-kartiir, TR-probun soketletinden sadece bir tanesi cihaza takuhir ve proba dokunuldugunda ekranda hareket eden bir sinyal bulunur. Bu sinyas! ekranin en soluna (vaklagik sifir noktasina) paralel kaydirma diigmesi ile taginu. 4-TR-probun ikinci kablosu da cihaza takilir ve galisma modu segici anahtan Aliei/Verici (T/R) konumuna getirilir. 6-Prob dnceden belirlenmis olan kalibrasyon mesafelerinden bir tizerine konur, alinan sinyal olmasi gerektigi ekran korumuna paralel kaydirma veya apma-kapama diigmesi ile getirilir. 7-Prob ikinci kalibrasyon mnesafesi tzerine Konur, alman sinyal olmast gerektigi ekran konumuna bir 6nceki asamada kullaniimayan digme ile getirilir. 8-Son iki islem prob Kalibrasyon mesafesi tizerine Kondugunda aruk olmas gereken konumda sinyal almincaya kadar stirdirilir. 49-Kalibrasyon iin kullantlan sinyallerin ya tepe noktalan veya segilebiliyorsa sinyal tizerindeki gecis noktalari %80 EY'n: getiririlmesi gerekir. Eger sinyalde béyle kolaylikla ayurt edilebilen noktalar yoksa kazang degeri sinyalin kenari %80 EY’ni kesecek sekilde arttiihr. Sinyal Kenarinn %80 EY’ni kestigi noktadan asagi indirilen izdiistiminden AT degeri okunur, ikinci kalibrasyon mesafesi tizerinde galisurken de ayn AT saglanincaya kadar kazang ayant yapilw. 10-Uygun bir kontrol mesafesinde yapilan kalibrasyon kontrol edilir. Mesafe kalibrasyonu:4mm ila 8mm kalmnlik araligin: hassas bir gekilde dlgebilecek bir kalibrasyon aralié belirleyiniz. -Kalibrasyon araligi Ser -Kalibrasyon mesafesi §;, -Kullanilacak prob:4 ME -Olgek (skala) faktrii -Kontrol mesafesi Sx -Prob tamimt:...... AQLA0.2.A.....camiskt3-Kalibrasvonunun yapilmas Kalibrasyon Tablosu:(Normal probla én Kalibrasyon) Ss T Yank | Kalibrasyon mm. skt__| tamm | Yanlas: Kontrol On kalibrasyon sonunda ekran gértintilstt Kalibrasyon Tablosu:(TR probla kalibrasyon) mm skt Yanks tani Kalibrasyon Yankist sktKalibrasyon sirasindaki ekran gorlintileri: Sut Kalibrasyon strasindaki ekran gértintilleri: 4-Sonuelar: ‘Levha no. T v skt dB dan mm mek AD mm 81 82 83 84 85 86 87 8.8En ince (8.1) ve en kalin (8.8) basamaklardaki ekran gortintilerini giziniz. 8.1 no"lu basamak 8.8 no’lu basamakUYGULAMA 9:Normal propla levha kontrolii 1-Kullamilacak uygulama pareasi: . Bloklan 2-Uygulama ile ilgili veriler: _..Noltt test pargast testyizeyine paralel diizlemsel hatalarn belirlenmesi igin jaullanilacak. Yansiticr noktalarin derintikleri Slgilecek ve hatalarin dagilimt yari-deger metodu ile belirlenecek. 24125 Kt Bley -Kalibrasyon araliii Sp= 99 mm,L,St 54 & a” -Kalibrasyon mesafesi S; mm/K2 De tet = 4, AE mm “Kullamlacak prob: Gwetia vain. Normal, pre’ N= hs oe, gelen “Digek (skala) faktdrit k= $9/10 skt=.. 5.0/4. 0-<<: Fa -tntniSkt 7 ofa Kontrol mesafesi Sim Pacadys tl. ysse -Prob tammn:. Prop ve kalibrasyon aralit sec Kalibrasyon kayrtlant s T Yankt | Kalibrasyon | mm_|_skt_| tam | Yankast AUS) OL es ts Q -— 11s) £212, le S| Re | ar & 90 | RK, | 7 Kontrol Kalibrasyon sonunda ekran gériintistt

Ut - 1 PDF

Uploaded by

Document Information

Original Title

Copyright

Available Formats

Share this document

Share or Embed Document

Sharing Options

Did you find this document useful?

Is this content inappropriate?

Copyright:

Available Formats

Ut - 1 PDF

Uploaded by

Copyright:

Available Formats

You might also like