Chöông 2: LINH KIEÄN ÑIEÄN TÖÛ COÂNG SUAÁT

2.1 Diod coâng suaát

2.2 Linh kieän hoï transistor
2.3 Linh kieän hoï thyristor

Ngaét ñieän ñieän töû:

linh kieän hay nhoùm linh kieän ñieän töû laøm vieäc trong hai cheá ñoä:
- Daãn ñieän hay baûo hoaø (ON): suït aùp raát beù, doøng phuï thuoäc vaøo taûi.
- Khoùa (OFF): doøng qua noù raát beù ( 0), xem nhö hôû maïch.
Linh kieän chính:
diode, thyristor (SCR), transistor (BJT, MosFET, IGBT).
trang 2 / 19 ch2 LK DTCS
2.1 DIOD COÂNG SUAÁT:
Laø diod chòu doøng lôùn, duøng trong ÑTCS
1. Phaân loaïi: - coù hai loaïi:
- taàn soá coâng nghieäp (diod chænh löu)
- diod taàn soá cao
coù diod Schotky chòu aùp thaáp, suït aùp thuaän 0.2 – 0.4V.
2. Ñaëïc tính phuïc hoài cuûa diod (recovery):
Töø daãn -> khoùa coù khoaõng daãn doøng ngöôïc

TAÙC DUÏNG: haïn cheá taàn soá laøm vieäc, quaù aùp ñoùng ngaét
 trang 3 / 19 ch2 LK DTCS
2.2 LINH KIEÄN HOÏ TRANSISTOR:
Laø nhoùm linh kieän ñoùng ngaét theo ñieàu khieån: BJT, MosFET, IGBT…
C
D D C
G
G
G G
S S E E

MosFET keânh n (Kyù hieäu quen duøng) Kyù hieäu IGBT Maïch nguyeân lyù IGBT
- MosFET: laø transistor tröôøng loaïi taêng (enhancement).
- IGBT (Insulated Gate BJT) = MosFET ôû ngoû vaøo + BJT ôû ngoû ra.
BJT: ñieàu khieån baèng doøng cöïc B MosFET, IGBT: ñieàu khieån baèng aùp VGS VGE
- IB = 0 => BJT khoùa, khoâng daãn ñieän - VGS  0 : transistor khoùa
- IB ñuû lôùn (IB > IC / ) BJT baûo hoøa: doøng - VGS > VTH : transistor daãn ñieän
taûi IC chæ phuï thuoäc taûi. (V töø 3 .. 5 volt)
TH
transistor Darlington coù  töø vaøi traêm ñeán Thöïc teá ñieàu khieån:
vaøi nghìn.
0/10 – 15V hay ±(10 – 15)V
trang 4 / 19 ch2 LK DTCS
2.2.1 Ñaëc tính ñoùng ngaét BJT
- Thí nghieäm ñoùng ngaét taûi R vaø RL:
VCC

L
VCC

i
C
Rt
i Rt
C
VBB Q VBB Q
R2 v R2 v
R1 CE R1 CE

- töø khoùa  baûo hoøa transistor ñi qua traïng thaùi khueách ñaïi
=> coù toån hao ñoùng ngaét:
phaùt nhieät taêng cao theo taàn soá laøm vieäc
=> caàn coù bieän phaùp:
ñieàu khieån toái öu + maïch hoã trôï
trang 5 / 19 ch2 LK DTCS
2.2.2 Maïch laùi BJT:
Khaùi nieäm veà maïch laùi (driver):

Ñieà u khieå n Maï ch Khueách ñaï i Gheù p

voøng kín phaùt xung xung noá i NÑBD

Ñieàu khieån Maïch laùi (driver)

DRIVER: boä phaän trung gian giöõa HT ñieàu khieån - thieát bò

- HT ÑKTÑ: Driver = boä ñieàu khieån ñoäng cô/ taûi coâng suaát
- BBÑ: Driver = maïch cung caáp doøng ñieàu khieån NÑBD
goàm KÑ coâng suaát + gheùp noái
- Gheùp noái: trung gian maïch ÑK – ñoäng löïc
Tröïc tieáp – qua trung gian quang / töø
trang 6 / 19 ch2 LK DTCS
a. Daïng xung ñieàu khieån toái öu:
- Doøng cöïc B toái öu: i
VBB B D
Icb R
Q
R2
Idt R1 C
t

Ing maïch Snubber

Giaûi thích:
tuï ñieän kyù sinh CBE caàn naïp/xaû nhanh
MosFET, IGBT: cuõng coù quaù trình töông töï vôùi CGS .
- Maïch caûi thieän quaù trình khoùa:
Tuï C taïo ñöôøng daãn ñieän IC trrong quaù trình khoùa ngaét ñieän
trang 7 / 19 ch2 LK DTCS
b. Maïch laùi BJT
- caùc daïng maïch laùi tröïc tieáp: (a), (b), (d)
VCC

1uF Q2
VBB C Q1
Q Q Q
R2 T
R3 R2 Q2 2.2k Q1
R1 D

(a) (b) R1 (c) - VCC (d)

- Gheùp baèng quang (OPTRON): Duøng nguoàn ñoäc laäp cho maïch laùi.
OPTRON (Caùch ly tín hieäu caáp ñieän
ÑK) + söûa daïng + khueách + _
ñaïi coâng suaát (Gheùp tröïc
tieáp). 10 mA
Khueách
1

Maïch ñieän töông töï nhö laùi OPTO ñaïi xung

SCR.
2

3
 trang 8 / 19 ch2 LK DTCS
2.2.3 maïch laùi MosFET, IGBT:
- Caùc thoâng soá: Maïch cöïc coång
Ngöôõng aùp ñieàu khieån 3 – 5 V D
MOSFET N
220 330p

Tieâu bieåu 0 – 10 V (hay 15 V)

Xung
0..15V 510/3w

+/- 10 V (hay 15 V) Dz7V2 22k

Giôùi haïn +/- 20 V

- Maïch laùi MosFET vaø IGBT:

Taàn soá thaáp: laùi tröïc tieáp töø vi maïch 12V
Taàn soá cao: Maïch laùi töông töï BJT nhöng caáp ñieän 15 – 20V.
Vi maïch laùi: - IR21xx
- optron + maïch KÑaïi
trang 9 / 19 ch2 LK DTCS
II.3 LINH KIEÄN HOÏ THYRISTOR:
Thyristor: linh kieän coù ≥ 4 lôùp, ñaïi dieän laø SCR
1. Caáu taïo vaø nguyeân lyù hoaït ñoäng SCR:

Kyù hieäu SCR

Hình II.2.2: Caáu taïo moät
SCR doøng lôùn ôû tæ leä thöïc
(a) vaø phoùng to maûnh
tinh theå baùn daãn (b)

Anod: Döông cöïc

Katod: AÂm cöïc
Gate: Coång hay cöïc ñieàu khieån.
trang 10 / 19 ch2 LK DTCS

N Hình II.2.1: nguyeân lyù

G
P SCR
N
K

Caáu taïo nguyeân lyù Maïch töông ñöông hai BJT

- Maïch töông ñöông giaûi thích ñöôïc hoaït ñoäng cuûa SCR khi phaân cöïc thuaän
- Khi môùi caáp ñieän, iG = 0 : SCR khoùa thuaän vaø ngöôïc – IA laø doøng ñieän roø, raát beù,
côû mA vôùi VAK  0.
- Khi SCR phaân cöïc thuaän VAK > 0, vaø IG > 0, SCR  daãn ñieän
- SCR töï giöõ traïng thaùi daãn ñieän cho ñeán khi IA  0.
2. Ñaëc tính tónh ( volt – ampe ):
Moâ taû quan heä IA(VAK) vôùi doøng IG khaùc nhau.
trang 11 / 19 ch2 LK DTCS

Hình II.2.3 Sô ñoà thí nghieäm vaø ñaëc tuyeán volt – ampe cuûa SCR
* VAK < 0 : Khoùa ngöôïc: coù doøng roø ngöôïc, côû mA.
Khi VAK < - VRB ta coù hieän töôïng gaõy ngöôïc  SCR bò hoûng.
* VAK > 0 vaø IG = 0 : Khoùa thuaän: coù laø doøng roø thuaän, côû mA.
Khi VAK > VFB ta coù hieän töôïng gaõy thuaän: SCR  daãn ñieän.
Ñònh möùc aùp cuûa SCR caàn lôùn hôn caùc giaù trò gaõy vôùi heä soá an toaøn > 2.
* Quaù trình kích: Khi phaân cöïc thuaän, neáu IG taêng, VFB giaûm daàn.
=> Kích doøng IG ñuû lôùn ñeå SCR daãn ñieän baát chaáp aùp phaân cöïc thuaän.
* Vuøng daãn ñieän: suït aùp VAK = VF khoaûng 1 - 2 volt.
Coù 2 thoâng soá doøng: IL : doøng caøi, IH : doøng giöõ
trang 12 / 19 ch2 LK DTCS
2. Ñaëc tính ñoäng ( ñoùng ngaét ):
a. Ñaëc tính môû: ( turn on )
- Thôøi gian treã ton
- Giôùi haïn toác ñoä taêng doøng diA/dt vì coù thôøi gian lan truyeàn cuûa vuøng daãn ñieän

Hình II.2.4.a. Ñaëc

tính ñoäng : môû
vaø khoùa cuûa SCR

(1) (2)

Hình II.2.4.b. Caáu taïo SCR cöïc

coång ñeå caûi thieän ñaëc tính
ñoäng
trang 13 / 19 ch2 LK DTCS
b. Ñaëc tính khoaù: ( turn off )
- Thôøi gian ñaûm baûo taét toff toff = [ 10 .. 50 ] usec vôùi SCR taàn soá cao
[ 100 .. 300 ] usec vôùi SCR chænh löu.
- Coù giôùi haïn toác ñoä taêng du/dt ñeå traùnh töï kích daãn.
- Coù quaù trình daãn doøng ngöôïc khi khoùa (ñaët aùp aâm) nhö diod (ñaëc tính phuïc hoài
ngöôïc).
- Caàn coù maïch baûo veä choáng töï kích daãn (hình II.2.5).
C2 = 0.05 – 0.1 uF; R2 = 33 – 100 ohm;
R1 = 20 – 100 ohm; C1 = 0.1 – 0.5 uF.
Hình II.2.5: Maïch snubber R1C1 vaø RC cöïc coång baûo veä
SCR khoûi caùc cheá ñoä kích daãn khoâng mong muoán.
trang 14 / 19 ch2 LK DTCS
3. Ñaëc tính coång: (hay kích khôûi coång)
Bao goàm:
(1) IG(VG) tieâu bieåu,
(2) IG(VG) öùng vôùi ñieän trôû RG beù,
(3) IG(VG) öùng vôùi ñieän trôû RG lôùn.
Caùc thoâng soá giôùi haïn ( cöïc ñaïi ):
doøng IGmax,
aùp VGmax vaø
coâng suaát tieâu taùn trung bình PGmax (phuï
thuoäc beà roäng xung kích SCR).
Hình II.2.6: Ñaëc tính coång SCR
Caùc thoâng soá giôùi haïn (beù nhaát) cho ñaûm
baûo kích: VGT, IGT .
Ñieåm laøm vieäc cuûa cöïc coång SCR phaûi naèm trong caùc giôùi haïn treân.
trang 15 / 19 ch2 LK DTCS
4. Caùc linh kieän khaùc trong hoï thyristor:
Thyristor laø hoï linh kieän coù ít nhaát 4 lôùp vôùi SCR laø ñaïi dieän.
Thyristor coù khaû naêng töï giöõ traïng thaùi daãn ñieän (kích daãn).
Moät soá Thyristor ñöôïc cheá taïo ñeå coù theå ñieàu khieån ñöôïc quaù trình khoaù laøm thaønh
ngaét ñieän ñieän baùn daãn moät chieàu.

Hình II.2.7: Kyù hieäu cuûa caùc linh kieän hay gaëp cuûa hoï Thyristor.
a. DARLISTOR: SCR coù caáu taïo noái taàng (cascade) ñeå taêng heä soá khueách ñaïi doøng
IA / IG
b. DIAC:
c. LA SCR ( Light – activated – SCR ): SCR kích baèng tia saùng.
d. GTO: ( Gate turn off SCR, SCR taét baèng cöïc coång ).
GTO cho pheùp ngaét SCR baèng xung aâm ôû cöïc coång. Töø maïch töông ñöông hai BJT
(hình 1.2a), khaû naêng naøy coù theå ñöôïc döï ñoaùn.
trang 16 / 19 ch2 LK DTCS
e. TRIAC: Laø hai SCR song song ngöôïc, ñöôïc cheá taïo vôùi doøng ñònh möùc ñeán haøng
ngaøn ampe.
- IG > 0 hay IG < 0 toå hôïp vôùi
VT > 0 hay VT < 0 cho ta
4 kieåu hoaït ñoäng

Hình II.2.8 Ñaëc tuyeán V – I cuûa TRIAC vaø DIAC

Hình II.2.9: Hình daïng beân ngoaøi

cuûa moät soá TRIAC (SCR cuõng töông töï )

Nhöôïc ñieåm TRIAC:

- deã bò töï kích ôû nhieät ñoä moái
noái cao
- coù giôùi haïn du/dt raát thaáp,
khoù laøm vieäc vôùi taûi coù tính caûm.
trang 17 / 19 ch2 LK DTCS
6V
5. Maïch laùi Thyristor:
R4
a. Gheùp tröïc tieáp: 2.2 ohm
Maïch laùi = maïch khueách XUNG DK
220
R2 Q1
C1061 2.2 ohm
ñaïi doøng R5
100 SCR
R1 R3 R?
0.1 uF
C1 100 R

b. Gheùp quang: duøng OPTRON caùch ly Ñieàu khieån - Ñoäng löïc

6V
OPTRON (Optocoupler)
OPTO1
1 4 2.2 ohm
OPTRON Triac hoï MOC Q1
2 3

OPTRON thoâng thöôøng coù thôøi Q2

1K
gian treã lôùn hôn vaøi micro giaây 2.2 ohm

=> taàn soá toái ña ñeán vaøi chuïc 4K7

R1
R2 SCR
4k7 100
KHz. 4K7

Sô ñoà kích SCR duøng OPTRON thoâng thöôøng.

trang 18 / 19 ch2 LK DTCS
Ñaëc tính optron PS2521 (NEC) hay TLP521 (TI)

Ñaëc tính optron TRIAC hoï MOC cuûa Motorola

trang 19 / 19 ch2 LK DTCS
c. Gheùp bieán aùp: bieán aùp xung (BAX)
nguyeân taéc BAX laø xung phaûi ñuû heïp:
thôøi gian coù xung ñuû nhoû – thôøi gian nghæ ñuû daøi
VCC BAX
SCR
D2 100
47n
D2 3k3
3.3 ohm
D1 3k3
Q1
3k3

Maïch laùi xung heïp